Veerman: 'Ruimte voor creativiteit' - Kivi Niria

1 ste jaargang / nummer 1 / december 2008
Prijs losse verkoop € 12,50
Leven en Bouwen in de Delta
Dordrecht bouwt huizenrij
als waterkering
Leidraad voor watervisie
Overstromingsrisico’s verzekeren
Leeft water onder jongeren?
Veerman: ‘Ruimte voor creativiteit’

Redactioneel
Krachtenbundeling
in de delta
Wereldwijd vestigen zich steeds meer mensen in kansrijke,
maar evenzeer kwetsbare delta’s, kust- en riviergebieden.
Een stijgende zeespiegel, dalende bodem, extreme
rivierafvoeren en een grotere druk op ruimte en milieu
brengen die kwetsbaarheid steeds vaker voor het voetlicht.
Deltares biedt innovatieve oplossingen voor water- en
ondergrondvraagstukken. Innovaties die nodig zijn om
deltagebieden leefbaar te houden.
Deltares staat voor een balans tussen specialistisch advies
en onderzoek, nationaal en internationaal. Buitenlandse
projecten bieden kansen Nederlandse kennis te verdiepen.
Dat doen we samen met kennispartners en het Nederlandse
bedrijfsleven.
Vier gerenommeerde kennisinstituten hebben hun krachten
gebundeld in Deltares: WL | Delft Hydraulics, GeoDelft, de unit
Bodem en Grondwater van TNO en delen van Rijkswaterstaat.
Deltares is een unieke combinatie van ruim 800 deskundigen met
visie, kennis en ervaring op het gebied van deltatechnologie. Met als
werkterrein delta’s, kusten, rivieren en andere laaggelegen gebieden
overal in de wereld.
INHOUD
4 Kort Nieuws
6 Tineke Huizinga:
”Nieuwe inzichten kunnen leiden tot bijsturing Deltaprogramma”
8 Stuurgroep moet vraag, aanbod en kansen bij elkaar brengen
11 Politiek karakter van waterschap sterker na verkiezingen
12 Leidraad voor watervisie
15 Column: Wereldspeler
16 Cees Veerman:”Ruimte voor toekomst en creativiteit”
19 Buurlanden werken mee aan veilige kust
21 Dordrecht neemt overstromingsrisico mee in stedenbouwkundig plan
24 25 km. lange dam beschermt St. Petersburg
27 Dakpark: unieke functionele dijk in Rotterdam
28 Hoe zwaar weegt water
30 Buitenlandse water-problemen raakt jongeren
34 Gemeenten zoeken naar overzicht in nieuwe waterwetten
38 Ruimte voor de rivierprojecten
41 IJkdijk als onderdeel van Flood Control 2015.
44 Overstromingsrisico’s verzekeren
46 Rijksoverheid moet belang zien van lokale coalities
48 Deltamarkt
50 Service
Delta denken . . .
en doen
Voor u ligt DeltaForum nr. 1. Een
nieuw magazine over Leven en
Bouwen in de Delta.
Alweer een nieuw magazine zult
u denken? Echter in de afgelopen
tijd is duidelijk geworden dat juist
door de overvloed aan media en
informatiebronnen een groeiende
behoefte is ontstaan aan goed geduide
vakinformatie. Met DeltaForum
willen wij informatie verschaffen over
de realisatie van een maatschappelijk
verantwoord en duurzaam
deltasysteem in Nederland en in de
wereld.
Zo leest u in dit nummer over de visie
van Tineke Huizinga, de taken van de
gemeentelijke waterambassadeurs, de
plannen van provincie Overijssel en
nieuwe projecten van bedrijven. Maar
ook het verzekeren van, en bouwen
met, overstromingsrisico’s, Cees
Veerman’s ideeën over de toekomst,
waterbeheer en ruimtelijke ordening
en de visie van jongeren komen aan
de orde. De redactie van DeltaForum
verwacht dat dit tijdschrift, door het
bundelen van al deze kennis en het
overdragen van de actuele informatie,
een onmisbare schakel zal zijn voor
het succesvol leven en bouwen in een
delta.
DeltaForum magazine verschijnt
tweemaal met een Nederlandse
editie en tweemaal met een Engelse
editie. Vanaf 1 januari 2009 komt
er voor het nieuws een periodieke
emailnieuwsbrief en een website met
nieuwsarchief en diverse dossiers.
Veel leesplezier
Rinus Onland
uitgever
Jaap Groot
hoofdredacteur
Uw reacties zien wij met belangstelling
tegemoet via info@deltaforummedia.net
3
www.deltares.nl | info@deltares.nl | 015 2858585

KORT NIEUWS
KORT NIEUWS
Brak water ecosysteem
Eind oktober kreeg waterschap Hollandse Delta het beheer van de zout waterinstallatie
in het Oostvoornse Meer van gemeente Rotterdam overgedragen. Daarmee wordt het
project Kwaliteitsimpuls Oostvoornse Meer officieel afgerond en kan het recreatief
aantrekkelijke meer uitgroeien tot een uniek brak water ecosysteem. De belangrijkste
doelstelling in de afgelopen twee jaar was het verzouten van het 320 hectare metende
Oostvoornse Meer. Hiervoor pompt een zout waterinstallatie vanaf de zomer van 2008
schoon en helder zout water vanuit het Beerkanaal het meer in. Dit water wordt op
vijftien meter diepte opgezogen, via een 800 meter lange leiding vervoerd en in het
meer gemengd met het brakke water. Net zolang tot het zoutgehalte voldoende is en de
natuur weer tot bloei komt.
Het waterschap Hollandse Delta rekent erop dat binnen vijf jaar de resultaten van de
invoer van zout water ook duidelijk zichtbaar in het meer zijn. Middels onderzoek en
monitoren zullen de verbeteringen in de gaten gehouden worden.
Bron: Waterschap Hollandse Delta
Internationaal
waternetwerk
Zeven internationale organisaties hebben
het “ Water Footprint Network” opgericht.
Het netwerk promoot de overgang naar
duurzaam, eerlijk en efficiënt watergebruik.
Onder andere door de benodigde
hoeveelheden water per product inzichtelijk
Waddenacademie te maken en te streven naar meetbare
ARCADIS pakt in drie verschillende
standaarden voor watergebruik. Aquaterra 2009
opdrachten zwakke schakels voor de
Sinds kort bestaat de Waddenacademie in De 'founding fathers' van het netwerk zijn:
Nederlandse kust aan. Het gaat om
Nederland. De Koninklijke Nederlandse de Universiteit van Twente, Het Wereld Aquaterra, het World Forum on Delta &
studies bij de Hondsbossche en Pettemer
Academie van Wetenschap (KNAW) is Natuurfonds, Unesco IHE Institute for Coastal Development 2009, zal plaatsvinden
Zeewering, Katwijk en de Duinen van de
initiatiefnemer van dit kenniscentrum dat Water education, The Water Neutral van 10 t/m 12 februari 2009 in de RAI
Kop van Noord-Holland in opdracht van FEWS User Days succesvol
onderzoek doet naar het waddengebied. Foundation, World Business Council on Amsterdam. In navolging van de lancering
Op 16 en 17 oktober j.l. vonden voor de vierde keer de jaarlijkse 'FEWS User Days' plaats bij Deltares. Ruim 60
het Hoogheemraadschap van Rijnland
gebruikers uit Italië, de USA, Duitsland, Oostenrijk, Engeland en Schotland wisselden praktijkervaringen uit en
Met de Waddenacademie wil de KNAW Sustainable development, the International van Aquaterra in 2007 is het NWP
en Hollands Noorderkwartier. Dit zijn
spraken met elkaar over nieuwe ontwikkelingen in’flood forecasting’. De focus van de huidige gebruikers ligt vooral
bijdragen aan de duurzame ontwikkeling Finance Corporation (onderdeel van de gevraagd te assisteren bij de thematische
de resterende drie zwakke kustschakels op rivierproblemen, de nieuwe ontwikkelingen richten zich ook op waterkwaliteit, voorspellingen in kustgebieden en
van het waddengebied.
Wereldbank Groep) en het Netherlands invulling van het programma. Aquaterra
van de tien die na een toets in 2003
olievervuiling. Behalve de gebruikers waren de WMO (World Meteorological Organization), de ECMWF (European
www.waddenzee.nl/
Water Partnership.
2009 bouwt daarbij voort op de insteek van
werden gevonden. De waarde van deze Centre for Medium-Range Weather Forecasts) en de Met Office, het Britse KNMI aanwezig. De gasten hielden een
waddenacademie.1209.0.html
De ‘Water Footprint’ is inmiddels een de 1e editie in 2007; een toonaangevend
drie opdrachten is circa 1,7 miljoen euro. presentatie waardoor de gebruikers meer inzicht kregen in de wereld van de meteorologie. Data van meteorologische
wereldwijd erkend fenomeen. Het netwerk internationaal evenement met een focus op
ARCADIS stelt een startnotitie op en een organisaties zijn bepalend voor de (on)zekerheid in voorspellingen. Vanzelfsprekend werden de gebruikers bekend
zoekt meer deelnemers om samen te deltatechnologie.
projectnota/ Milieu Effect Rapportage gemaakt met de nieuwe mogelijkheden van Deltares. Ook werd het FEWS team in de nieuwe samenstelling
werken aan de implementatie van de Aquaterra zal bestaan uit een internationaal
(MER). In nauwe samenwerking
voorgesteld. De FEWS gebruikers vormen steeds meer een wereldwijde ‘community’ of zoals een Amerikaanse gast
‘Water Footprint’ methodiek om het risico congres met omlijstende expositie. Een
het verwoordde: 'You enter the FEWS world.' Informatie: Simone van Schijndel, simone.vanschijndel@deltares.nl en
met opdrachtgevers en omgeving
www.deltares.nl
van overmatig watergebruik voor natuur, Internationaal Advies Comité ondersteunt
worden verschillende scenario’s voor
economie en maatschappij te verminderen. de samenstelling van het congresprogramma
kustversterking ontwikkeld. Dit leidt tot Flood Early Warning System (Delft-FEWS)
4 Bron: Netherlands Water Partnership
dat in het teken zal staan van World Delta’s.
een voorkeursalternatief dat zorgt voor
5
Foto: Professor Arjen Hoekstra van de
Universiteit Twente; bedenker van het’ Water
Footprint’ concept
Eco-kuststad
in China
Advies- en ingenieursbureau DHV is op
basis van een internationale competitie
naast het Chinese planningsinstituut
Qinghua en het Engelse bureau Arup
geselecteerd voor een prestigieus kust- en
stadsontwikkelingsproject in China. De te
bouwen kuststad beslaat een gebied van
150 km 2 en moet straks ruimte bieden
aan 1 miljoen inwoners. DHV heeft de
opdracht gewonnen door in haar concept
een eilanden- en lagunestructuur op het
gebied toe te passen, te vergelijken met
onze Waddenzee. Hierdoor wordt op
duurzame wijze zoet grondwater gekweekt
voor stedelijk groen. De internationale jury,
bestaande uit experts uit Italië, Zweden
en China, prees het ontwerp omdat
het kustontwikkeling, energie, water en
transport combineert in een attractief
stadsontwerp. De buitenste eilanden aan de
kust vormen bij hoog water een zeewering
die de achterliggende lagune tegen
overstromen beschermt. De stad wordt
gebouwd op eilanden in de lagune. Deze
worden met zand uit de lagune een aantal
meters boven het zoute water aangelegd.
Informatie: www.dhv.nl
Informatie: www.aquaterraforum.com
Foto: Dutch Water Pavilion van
het NWP ten tijde van Aquaterra 2007
Waterprojecten
tegen wateroverlast
De Ministerraad heeft besloten 3,3 miljoen euro subsidie te
verstrekken voor de uitvoering van twee grote waterbeheerprojecten
in het Reestdal en rond de Vledder Aa. Beide projecten zijn gericht
op bescherming tegen wateroverlast (waterberging), bestrijding van
verdroging, verbetering van de kwaliteit van het water en de natuur
en verbetering van de productieomstandigheden in de landbouw.
In het project Samen over de Reest voert het waterschap -
samen met andere betrokken partners - beekherstel uit over een
lengte van 25 kilometer in het Reestdal. De loop van de Reest
wordt op een aantal plaatsen versmald of juist verbreed en er
wordt meer waterberging gerealiseerd, vooral in combinatie met
natuurontwikkeling. De stadsrandzone van Meppel wordt gedeeltelijk
opnieuw ingericht, zodat een aantrekkelijk landschap ontstaat waar
het fijn is om te wonen en te recreëren. Het waterschap werkt bij dit
project nauw samen met de gemeente Meppel.
AANPAK
DRIE ZWAKKE
KUSTSCHAKELS
een veilige kust en geeft een impuls aan
ruimtelijke ontwikkelingen.
Informatie: www.arcadis.nl
Ruimte voor
Grondwaterkwaliteit
De vestiging van Deltares* in Utrecht heeft per 1 september 2008
plaats gemaakt voor een nieuwe afdeling binnen de unit Bodem- en
Grondwatersystemen: Grondwaterkwaliteit. In het nieuwe team is
een duidelijke inhoudelijke focus aanwezig op grondwaterkwaliteit.
De nieuwe afdeling Grondwaterkwaliteit gaat over:
- duurzaam en systeemgericht zorgen voor en omgaan met de
kwaliteit van water in de ondergrond,
- geochemie van het grondwater,
- transport van stoffen met het grondwater en het modelleren van de
stofstromen in het watersysteem,
- de interactie van grondwater met oppervlaktewaterkwaliteit en
ecologie.
De afdeling Grondwaterkwaliteit wordt gevormd door 17 mensen
die voorheen samenwerkten in de afdelingen Grondwaterbeheer en
Bodembeheer. Voor meer informatie: hilde.passier@deltares.nl.
*Deltares is een onafhankelijk instituut voor deltatechnologie. Het instituut is
toonaangevend in het ontwikkelen én toepassen van kennis voor de duurzame
inrichting en het beheer van kwetsbare delta’s, kusten en riviergebieden.
Foto: Joost Icke
Kust en Zee
Nieuws op het gebied van ontwikkelingen
bij de kust en de zee zijn te zien op de
nieuwe website van Kust&Zee Nieuws:
http://www.kustgids.nl/kustmail/Kusten-Zee2008-04.pdf.
Kust&Zee Nieuws
is een uitgave van de Kustvereniging
(EUCC), een partner van NatureNet
Europe.
Redactieadres: nieuws@kustvereniging.nl
De filosofie van Delft-FEWS is een open omgeving te bieden voor het uitvoeren van voorspellingen. Daarvoor beschikt
Delft-FEWS over een breed scala aan mogelijkheden voor dataverwerking en modelaansturing. Het systeem kan grote
hoeveelheden weer- en riviergegevens ‘real-time’ verwerken en vertalen in publieksgerichte informatie.

Beleid
beleid
'Door uitvoering van het Deltaprogramma verwacht ik uitbouw van onze positie als kennisland.'
6
Tineke Huizinga: “Voor het
bedrijfsleven liggen er veel kansen
om, met Nederland als thuismarkt,
nieuw opgedane kennis en ontwikkelde
technieken, ook elders in de wereld toe
te passen.”
Nationaal Waterplan is de eerste stap van visie naar uitvoering
Tekst: Jaap Groot
Tineke Huizinga:
'Nieuwe inzichten
kunnen leiden tot bijsturing
in het Deltaprogramma'
Tineke Huizinga, staatssecretaris van Verkeer
en Waterstaat, schetste in 2007 haar watervisie
in ‘Nederland veroveren op de toekomst’. Zij
gaf daarbij aan welke uitdagingen er zijn.
DeltaForum vroeg de staatssecretaris naar
de huidige stand van zaken en hoe we de
waterproblematiek met zijn allen in kaart kunnen
brengen, uitvoeren en realiseren.
"Na de Watervisie heb ik het initiatief genomen tot de
oprichting van een nieuwe Deltacommissie, onder leiding
van Cees Veerman. Centrale vraag die ik aan de commissie
meegaf was: Hoe kunnen we ervoor zorgen dat ons land
nog voor vele toekomstige generaties een veilige en
aantrekkelijke plek blijft om te wonen, te werken en te
leven met water?" In september namen minister-president
Balkenende en ik het advies van de commissie in ontvangst
en hebben we laten weten dat we er mee aan de slag gaan.
Het is van belang dat we voortvarend en zorgvuldig te
werk gaan. In het Nationaal Waterplan dat eind van dit jaar
in concept gereed is, laat ik weten hoe ik van plan ben de
wateropgaven te realiseren. Dan zet ik dus al de eerste stap
van visie naar uitvoering. Volgend jaar zet ik een volgende
stap, wanneer ik het ontwerp van een nieuwe Deltawet aan
de Kamer aanbied. Die wet geeft aan op welke wijze de
financiering voor dit Deltaprogramma wordt geregeld. De
wet regelt ook de noodzakelijke organisatie en aansturing –
inclusief een Deltaregisseur.”
Volgens sommigen besteedt het rapport van
de Commissie Veerman onvoldoende aandacht
aan onder andere ruimtelijke ordening. Deelt u
die kritiek? Hoe zou de betrokkenheid van alle
partijen vorm moeten krijgen?
“De aanleiding voor het instellen van de Deltacommissie
was de klimaatverandering. Vrijwel iedereen is het er over
eens dat ons klimaat verandert en dat dat leidt tot een
aanzienlijke stijging van de zeespiegel in de eeuw die voor
ons ligt. Ik vind het van het allergrootste belang dat we
ons daar nu al rekenschap van geven en dat we anticiperen
op dat wat ons te wachten staat. Het gaat immers om
fundamentele zaken: onze veiligheid, de beschikbaarheid
van voldoende zoet water, onze natuur en onze economie.
Het resultaat is naar mijn mening een samenhangende visie
waarin op nationaal niveau gekeken is naar de ruimtelijke
inrichting en het water. In een Deltaprogramma is
aangegeven welke ingrepen volgens de commissie de
komende 50 tot 100 jaar nodig zijn. Natuurlijk hebben we
iedereen nodig bij de uitvoering. Bij het uitwerken van
de maatregelen zie ik een belangrijke rol voor decentrale
overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties.
Laten we de banden tussen rijk en regio hecht houden.
Dat levert tijdwinst op en leidt tot betere resultaten.
‘Ruimte voor de rivier’ en ‘Randstad Urgent’ zijn hier
sprekende voorbeelden van. “
Hoe kunnen we de gestelde doelen adequaat
bereiken?
“Het rapport van de Commissie Veerman bevat een
nationale samenhangende aanpak, verwoord in twaalf
aanbevelingen om concreet mee aan de slag te gaan. Ik
sta volledig achter de strategie om mee te ontwikkelen
met de klimaatverandering. We hebben de gelegenheid
om ons geleidelijk en flexibel aan te passen aan de
veranderingen die op ons af komen. Dat is het grote
voordeel van tijdig beginnen. Ik ben ervan overtuigd dat
deze aanpak ons op de lange termijn ook het minste zal
kosten. De commissie is er prima in geslaagd om kijkend
naar een termijn van 100 jaar concreet aan te geven waar
we morgen mee aan de slag moeten, en welke besluiten
daarna nodig zijn. En dit alles zonder te pretenderen een
blauwdruk voor Nederland te maken. Bijsturing blijft
altijd mogelijk. Nieuwe inzichten en innovaties, zoals het
concept van Deltadijken of het substantieel vergroten
van de zandsuppleties, kunnen leiden tot bijsturing in het
Deltaprogramma. “
Zijn er niet teveel verschillende wetten en regels
om een helder (water)beeld te krijgen?
“Alle waterwetgeving is gebundeld in de Waterwet. De
Deltacommissie heeft aangegeven dat in de huidige
wetgeving al veel goed is geregeld. De interactie van
de verschillende overheden in het ruimtelijk domein is
geregeld in de Nieuwe Wet op de Ruimtelijke Ordening.
Waar de Deltacommissie een aparte Deltawet voor heeft
aanbevolen is om de contouren van het Deltaprogramma,
de financiële basis voor dat programma en de
bevoegdheden van de Deltaregisseur vast te leggen. Dat is
aanvullend ten opzichte van de huidige wetgeving.”
Hoe krijg je een breed draagvlak bij de
Nederlanders om de komende decennia voor
waterveiligheid het benodigde geld op tafel te
leggen?
“Door mensen voortdurend betrokken te krijgen en te
houden bij het belang van een goede waterveiligheid
en een goed waterbeheer. Mijn boodschap is: als we
vooruitdenken en doen wat nodig is, kunnen we grote
problemen in de toekomst voorkomen. In New Orleans
heb ik gezien hoe vreselijk de gevolgen kunnen zijn
als waterveiligheid niet de vereiste prioriteit krijgt.
In Zuidwest-Nederland, waar de herinnering aan de
Watersnoodramp nog levend is, weten de mensen precies
wat ik bedoel. Dat bewustzijn moet overal doordringen.
Dat doen we langs allerlei wegen. Al langere tijd loopt
de campagne “Nederland leeft met Water” om het
waterbewustzijn te vergroten. De Deltacommissie heeft
een pakkende film laten maken die op een duidelijke
manier laat zien wat er aan de hand is en welke
maatregelen nodig zijn. Die film zal aan alle scholen in
Nederland worden toegezonden. Het is van belang dat
kinderen opgroeien in het besef dat veilig leven met water
niet vanzelf spreekt.”
Hoe breng je de baten in beeld van alle
investeringen in (water)veiligheid?
“Overstromingen kunnen slachtoffers vragen. We willen
de kans daarop zoveel mogelijk verkleinen. Maar we willen
ook de kans op economische schade en op schade aan
cultuurgoed en natuur terugdringen. Daar ligt ook de
basis van het belang om te investeren. We moeten beseffen
dat het grootste deel van ons Bruto Nationaal Product
onder zeespiegelniveau wordt verdiend en dat er talloze
prachtige steden en dorpen afhankelijk zijn van een goede
bescherming tegen het water. Baten op lange termijn zijn
nooit precies te kwantificeren. Wie weet wat de waarde van
zoet water in 2075 is? Dat blijft lastig en dat betekent dat je
soms ook beslissingen moet kunnen nemen zonder dat je
alle baten tot in detail kent.”
Heeft het bedrijfsleven bij het stimuleren en
uitvoeren van adequate plannen een rol?
“Het bedrijfsleven heeft zeker een rol. Het heeft zich
met de netwerken Watertechnologie en Deltatechnologie
ook goed georganiseerd. Ik zie een voortrekkersrol
voor ondernemers in het bedenken en toepassen van
innovatieve oplossingen. Neem bijvoorbeeld grootschalige
kustsuppleties, hoe kun je die zo duurzaam mogelijk
uitvoeren? Hoe kunnen we innovatieve woonwijken
temidden van het water creëren? Voor het bedrijfsleven
liggen er veel kansen om, met Nederland als thuismarkt,
nieuw opgedane kennis en ontwikkelde technieken, ook
elders in de wereld toe te passen.”
Hoe kan onze positie als (water)kennisland
verder uitgebouwd worden?
“Nederland is een waterkennisland bij uitstek en staat
over de hele wereld als zodanig bekend. Nederlandse
adviesbureaus werken overal en hebben een uitstekende
naam. Kennisinstellingen als Deltares, WUR en onze
universiteiten hebben een goede reputatie. Vanuit
verschillende kennisprogramma’s, die gefinancierd
worden uit de opbrengst van de aardgasbaten, wordt
veel kennis ontwikkeld. Met de vorming van Deltares
hebben we gekozen voor bundeling van kennis op het
gebied van Deltatechnologie. Met de uitvoering van het
Deltaprogramma verwacht ik de komende tijd een verdere
ontwikkeling en uitbouw van onze positie in de wereld als
kennisland.”
Wat vindt u van het nieuwe tijdschrift
DeltaForum waarbij het de bedoeling is om
(water)kennis te delen, informatie over te brengen
en alfa, bèta en gamma aan elkaar te koppelen?
Staatssecretaris Tineke Huizinga: “Dat vind ik een prima
initiatief. Om samenhangende, perspectiefrijke oplossingen te
kunnen ontwikkelen is de koppeling van alfa, bèta en gamma
noodzakelijk.”
7

Stuurgroep Deltatechnologie
Stuurgroep Deltatechnologie
Stuurgroep Deltatechnologie
De Stuurgroep Deltatechnologie is als volgt samengesteld
Innovatie- en implementatieprogramma gericht op een duurzaam watersysteem
Stuurgroep moet vraag,
Organisatie / Wereld Stuurgroeplid Plaatvervanger
Onafhankelijk voorzitter Arie Kraaijeveld Harry Baayen
VenW / DG Water Annemieke Nijhof
VenW / Rijkswaterstaat Bert Keijts Luc Kohsiek
Min. Economische Zaken Willem Zwalve
Min. VROM
Chris Kuijpers
VBKO Frank Verhoeven John van Herwijnen
ONRI Ed Nijpels Jan Bout
Kennisinstellingen
Harry Baayen
Provincies
Lenie Dwarshuis
Bouwend Nederland Nico de Vries Age Vermeer
WUR/Alterra Kees Slingerland Wim Cofino
Universiteiten
Louis de Quelerij
Landschapsarchitectuur Dirk Sijmons Lodewijk van Nieuwenhuijze
Unie van Waterschappen Sybe Schaap Peter Glas
Maatschappelijke organisaties Chris Kalden
G4
Arnoud Molenaar
Min LNV
Anita Wouters
Innovatie Platform
Suzanne Hulscher
Tekst: Olav Lammers
aanbod en kansen bij elkaar brengen
Flood Control 2015, een programma waarmee
aan de hand van innovatieve systemen
overstromingen vroegtijdig kunnen worden
voorspeld. Het zorgt er ook voor dat de juiste
informatie op het juiste moment beschikbaar is
om effectievere en efficiëntere beslissingen tijdens
dreigend hoogwater te kunnen nemen. Dat is
één van de twee eerste programma’s die vanuit
de Stuurgroep Delta Technologie binnenkort
van start gaat. Voor de export is dit concept, dat
voortvloeit uit de publiek-private samenwerking
waarop de Stuurgroep Delta Technologie is
gebaseerd, ook kansrijk.
Centraal in de aanpak van het netwerk
Deltatechnologie staat de innovatie-keten: van
De Stuurgroep Delta Technologie is op initiatief van het
fundamenteel en toegepast onderzoek, tot en
Netherlands Water Partnership (NWP) in samenwerking
met de toepassing in de thuismarkt, business
met Bloemblad Water en Waterfront op 3 november 2006
development en export.
opgericht en wordt ondersteund door de ministeries van
Het Netwerk is daarom betrokken bij de
Verkeer en Waterstaat/DG Water, Economische zaken,
volgende initiatieven:
uitvoerend bedrijfsleven, adviesbureaus, lagere overheden als
• Zuidwestelijke Delta
waterschappen en Deltares. De naam geeft aan dat met deze
De belangstelling voor de Nederlandse inbreng om de
• Flood Control 2015
stuurgroep wordt ingespeeld op de problemen die delta’s als
waterproblematiek in deltagebieden aan te pakken, komt • Klimaatbestendig bouwen Delta steden
Nederland overal in de wereld (zullen gaan) ondervinden als
8 daarbij is ons niet altijd maar te verzetten tegen het water
sterk tot uitdrukking tijdens de diverse Nederlandse missies • Building with Nature
9
gevolg van klimaatverandering.
Onder het NWP resulteert al wat langer ook de Stuurgroep
Watertechnologie waarbinnen met een soortgelijk
deelnemersveld innovatieve programma’s worden
ontwikkeld. Daarmee kunnen problemen rond drinkwater,
sanitatie en waterzuivering worden aangepakt en eveneens
een belangrijke bijdrage leveren aan oplossingen elders in de
wereld.
Harry Baayen, algemeen directeur van Deltares – het
delta-instituut waar organisaties als Geodelft, WL/
Delft Hydraulics, TNO Bouw en Ondergrond en de
diensten RIKZ, RIZA en DWW van Rijkswaterstaat
aan deelnemen – is zeer enthousiast en optimistisch over
de Stuurgroep Delta Technologie waar hij vice-voorzitter
van is. “De gedachte is om met de stuurgroep vraag en
aanbod en kansen op de markt bij elkaar te brengen door
publiek-private netwerken rond kennisontwikkeling,
innovatie en productontwikkeling te vereenvoudigen en de
samenhang tussen verschillende programma’s en activiteiten
te versterken. De stuurgroep houdt zich bezig met het
opstellen van een innovatie- en implementatieprogramma
gericht op een duurzaam watersysteem zowel in Nederland
als daarbuiten. Op die manier kan de positie van het
Nederlandse bedrijfsleven op de internationale watermarkt
worden versterkt. Flood Control 2015 is daar een goed
voorbeeld van. Dat geldt ook voor ons programma
Building with Nature dat meer gericht is op waterbouw
en bijvoorbeeld de morfologie van de kust. Uitgangspunt
door bijvoorbeeld al maar hogere dijken te bouwen, maar
de natuur een handje helpen of zorgen dat de natuur ons
een handje helpt om ons tegen het water te verdedigen. De
zandmotor is daar een mooi voorbeeld van.”
Beide programma’s zijn inmiddels gehonoreerd
vanuit de budgetten die via het Innovatieplatform
onder voorzitterschap van premier Balkenende in het
regeerakkoord zijn opgenomen. Baayen: “het bijzondere
van beide programma’s van de stuurgroep is dat ze door
een consortium van bedrijfsleven, kennisinstituten en
universiteiten in samenwerking met de overheid worden
gerealiseerd. De samenwerking met het bedrijfsleven is dus
verzekerd, is ingebouwd.”
Baayen benadrukt dat Nederland op watergebied in principe
al over een goede exportpositie beschikt, maar dat alle
aandacht nu wordt gericht op het verder uitbouwen en
op een hoger niveau brengen van die positie. “Wij worden
overal in de wereld gezien als het volk dat al bijna duizend
jaar ervaring heeft met het beheersen van het water. Ook
in bestuurlijk opzicht spreekt Nederland tot de verbeelding
in het buitenland met ons systeem van waterschappen en
de gezamenlijke verantwoordelijkheid die we met z’n allen
nemen om ons land tegen het water te beschermen”, aldus
de vice-voorzitter van de stuurgroep.
die overal op de wereld hebben plaatsgevonden, vertelt
Baayen. “Men is goed op de hoogte waar wij in Nederland
mee bezig zijn op watergebied. Niet alleen vanwege de vele
activiteiten die onze ingenieursbureaus en baggerbedrijven
overal in de wereld ontwikkelen; ook de proefnemingen met
de IJkdijk worden bijvoorbeeld op de voet gevolgd. En het is
niet voor niets dat het US Armycorps of Engineers – zeg de
Amerikaans Waterstaat- ons heeft gevraagd een onderzoek te
doen naar de mogelijkheden om de tientallen kilometers aan
wetlands bij New Orleans een bufferfunctie te geven tegen
de effecten van orkanen. Een mooi staaltje van Building
with Nature. Door bijvoorbeeld aanleg van mangrovebossen
op deze uitgestrekte, niet goed onderhouden gebieden, kan
veel van de energie van wind en water worden opgenomen,
en belasting van waterkeringen aanmerkelijk worden
verminderd.”
• Ruimte voor de Rivier
• Zandmotor
• Afsluitdijk

eleid
Nederlandse Waterbond
Utrecht,
www.waterbond.nl
Van Rooij: Meer ruimte voor innovatie
Interprovinciaal Overleg (IPO)
Den Haag,
www.ipo.nl
Politiek karakter van
waterschap sterker
na verkiezingen
Tekst: Mark de Winter
Nieuwe grote, politiek gestuurde waterschappen
gaan een aanjager worden voor provinciale
vergrotingen. Zeker nu de politieke partijen mee
hebben gedaan met de landelijke verkiezingen
voor de waterschappen. Provincies zouden
hier op moeten inspelen en via geleidelijke
herindelingen tot grotere en krachtigere
provincies moeten zien te komen.
Die boodschap verkondigde waterspecialist en voorzitter
van de Waterbond Peter van Rooy in het tijdschrift
Provincies. Van Rooy, die lange tijd zeer kritisch was
over de waterschappen, is inmiddels een stuk milder in
zijn oordeel. Door de schaalvergroting hebben zij hun
efficiëntie flink verbeterd en die ontwikkeling zet verder
door. Hun beheersgebieden zullen zo groot worden dat
sprake zal zijn van 'inliggende' provincies, voorspelt Van
Rooy.
Van Rooy waarschuwt de provincies voor de effecten van
de te verwachten schaalsprong die de waterschappen de
komende jaren volgens hem gaan maken. Hij constateert
zelf dat de discussies binnen de waterwereld over de
schaalsprong volop worden gevoerd en verwacht dat het
aantal waterschappen vóór 2015 zal zijn teruggebracht
tot maximaal zeven, overeenkomstig de opdeling in
stroomgebieden waar bij de Europese Kaderrichtlijn Water
van wordt uitgegaan.
"Het proces gaat snel en de waterschappen hebben al heel
wat slagen gemaakt. Daarbij komt dat aan de landelijke
waterschapsverkiezingen nu ook politieke partijen mee
deden. Ik heb er eerder voor gewaarschuwd dat daarmee
een nog complexere vierde bestuurslaag gaat ontstaan. In
combinatie met de schaalsprong van de waterschappen,
komt de positie van de bestaande provincies op het gebied
van water en ruimte in geding", zo vervolgt Van Rooy.
Peter van Rooy is overigens goed te spreken over de
slag die de waterschappen hebben gemaakt en ziet in de
verwachte schaalsprong een belangrijke bijdrage aan het
verminderen van de bureaucratie. "Maar het kan nog
beter, er moet meer ruimte komen voor innovatie, meer
openheid naar de andere actoren en de organisatie moet
beter worden ingericht, zodat ze goed kan meedoen
met gebiedsontwikkeling en ruimtelijke ontwikkelingen
in Nederland waarbinnen het watersysteem een sterke
rol speelt. De strakke planning die ze altijd gewend zijn
geweest, moet plaats maken voor flexibiliteit en dynamiek
in de organisatie. Dit om te voorkomen dat ze zichzelf
buitensluiten. De waterschappen moeten buiten de
contouren van het functioneel bestuur treden en daarbij
niet bang zijn dat daardoor weer een discussie ontstaat over
het bestaansrecht. Waterschappen worden geroemd om hun
uitvoeringskracht en kennis. Laten zij koplopers als Amstel,
Gooi en Vecht en De Dommel als voorbeeld nemen", stelt
van Rooy.
11

interview
Leven met water
leven met water
Werken aan water is de komende jaren een zeer boeiende aangelegenheid in onze Nederlandse delta. Los van
het beperken van de wateroverlast, dient zich de mogelijkheid aan er tegelijk iets moois van te maken. Er zijn
al mooie voorbeelden van natuurlijke habitats en natuurwaarden die vanwege het nieuwe waterbeleid in de stad
zijn teruggekeerd en niet in het landelijk gebied worden aangetroffen. Dat is onder meer ook de reden geweest
dat binnen Tauw de waterpoot samen met ecologie in één groep is ondergebracht. Het water krijgt dan ook meer
belevingswaarden voor de burger.
De commissie Veerman heeft
verregaande voorstellen gedaan
over hoe wij de Nederlandse
delta tot in de verre toekomst
kunnen beveiligen tegen en
afstemmen op het ‘grote water’
als Noordzee, grote rivieren
en IJsselmeer. Maar ook daarbinnen dienen alle
zaken als infrastructuur, wonen, recreatie, natuur
en economie te worden afgestemd op de ruimte
die het water moet krijgen.
Een enorme opgave in een dichtbevolkte delta als
Nederland. Zowel voor het buitengebied als de complexe
stedelijke agglomeratie waar alle functies samenkomen.
Het ministerie van VROM gaf Rioned opdracht speciaal
voor het stedelijk gebied een leidraad te laten samenstellen
waarmee gemeentebesturen een eigen onontbeerlijke
watervisie kunnen ontwikkelen.
voor zichzelf vaststelt wat ze met water wil en waarom ze
water belangrijk vindt. “Door zo’n eigen visie verder uit
te werken kan het (beleid) ook veel beter aansluiten bij
en ‘communiceren’ met de plannen van waterschappen
- die steeds meer van het oppervlaktewaterbeheer in de
stad overnemen - waterleidingbedrijven en provincie om
vervolgens tot een gezamenlijke watervisie te komen.”
Aanwijzingen
De door Tauw en Ganzevles geschreven leidraad biedt
op een zeer inzichtelijke wijze handvatten waarmee een
gemeentelijke watervisie kan worden opgezet. Het geeft
aanwijzingen waarmee een gemeente kan bepalen welke
rol water en riolering in andere sectoren hebben. Hoe
het meest praktisch kan worden ingespeeld op de trits
‘vasthouden, bergen, afvoeren’ uit WB-21 (Waterbeheer
21e eeuw) en hoe dat binnen het beperkte ruimtebeslag
van een stad kan worden gerealiseerd. Er worden ook
duidelijke voorbeelden uit de praktijk geboden van
gemeenten die ten aanzien van dit onderwerp afzonderlijk
of in samenwerkingsverband al behoorlijk succesvol aan de
slag zijn gegaan.
Gemeenten moeten denken in water
Leidraad voor
watervisie
Tekst: Olav Lammers
Foto’s: Tauw
“Als je in Nederland als gemeente nog geen visie hebt over
hoe je wilt omgaan met water in relatie met de ruimtelijke
ontwikkelingen, heb je de komende tijd nog veel werk
te verzetten.” Zo stelt Tauw medewerker Koen Westrik .
Samen met zijn collega Annemarie Wolters van milieu- en
civieltechnisch ingenieurs- en adviesbureau Tauw en Peter
Ganzevles van Ganzevles Advies& Management schreef
hij voor Rioned de leidraadmodule ‘Visie op water in de
gemeente’ die in augustus is verschenen.
“Nederland heeft op het gebied van water heel veel werk
te verzetten”, vervolgt Westrik. “Vooral met het oog op
de toenemende druk op de ruimte en de te verwachten
klimaatveranderingen waarvan de eerste verschijnselen zich
de laatste drie jaar al vroegtijdig hebben gemanifesteerd.
De beelden op het journaal van ondergelopen gebieden,
straten en winkels als gevolg van heftige buien zijn al bijna
geen nieuws meer. Woedende winkeliers, omdat gemeente
de overlast en schade niet heeft (kunnen) voorkomen,
benadrukken het groeiende probleem. En met de toename
van het verharde oppervlak waardoor het regenwater niet
meer via natuurlijke weg of de riolering afdoende en snel
kan worden afgevoerd, zullen de gevolgen alleen maar
ernstiger worden. Dat is de realiteit van vandaag waar
niemand meer omheen kan.”
“Met aanpassingen aan de riolering en andere locatie
gerichte maatregelen alleen komen we er niet” zegt
Westrik. “Als je al die maatregelen zonder richtingsgevoel
gaat doen, kom je ergens op uit waar je misschien niet
op uit had willen komen. De ruimte die het water nodig
heeft raakt zoveel stedelijke aspecten, dat het van groot Het schrijven van een gemeentelijke watervisie is
belang is een gemeentelijke visie op water te ontwikkelen volgens Westrik vooralsnog een vrijblijvende, vrijwillige
12
die als paraplu kan dienen voor alle andere activiteiten en aangelegenheid. ‘Ik kan mij ook niet voorstellen dat het 13
maatregelen die een gemeentebestuur dagelijks heeft uit te
voeren.”
Westrik wijst op het belang dat een gemeentebestuur eerst
Westrik: “Water raakt bijna alles wat binnen een stad aan
activiteiten en (bouw)projecten plaatsvindt. Daarbij kun
je denken aan verkeer en vervoer, openbare veiligheid en
volksgezondheid, milieu, huisvesting, werkgelegenheid,
ruimtelijke ordening, groenbeheer, cultuurhistorie en
recreatie.
De lokale situatie bepaalt per gemeente welke belangen de
voorkeur hebben en hoe breed de scoop van de watervisie
moet zijn. De watervisie kan vervolgens integraal als
basisdocument dienen waarmee een gemeente kan inspelen
op diverse ontwikkelingen binnen en ook buiten de
gemeentegrenzen.”
Structuurvisie
Tauw medewerker Westrik wijst ten aanzien van de
leidraad op de wel zeer prettige bijkomstigheid van de
nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening die per 1 juli van
kracht is geworden. De oude WRO voldeed al zeker 10
jaar niet meer. “Het was verworden tot een lappendeken,
onoverzichtelijk en traag door het vele verstelwerk”,
zo sprak minister Jacqueline Cramer van VROM bij de
totstandkoming van de nieuwe wet nog.
Westrik: “De gemeentelijke watervisie krijgt met de
nieuwe WRO veel meer aandacht. De wet schrijft namelijk
voor dat er voor de ruimtelijke ordening structuurvisies
moeten worden gemaakt. Daar kunnen ook structuurvisies
op thema’s onder vallen, zoals water. De vakgebieden
ruimtelijke ordening en water komen zo steeds dichter bij
elkaar te liggen. Iets wat wij als Tauw natuurlijk alleen maar
toejuichen.”
een wettelijke verankering zal krijgen, omdat de (water)
situatie per gemeente sterk kan verschillen. “Natuurlijk, in
gebieden in onze delta waar water echt de ruimte moet

leven met water
interview Column
14
krijgen, is een watervisie van essentieel belang, zeker met
de nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening. Ik denk daarbij
vooral aan de gebieden langs de (grote) rivieren, de
Randstad en de streek langs de westkust waar de bodem
voortdurend aan daling onderhevig is.
Een stad als Rotterdam bijvoorbeeld kan echt niet zonder
watervisie. Daar hebben ze het ook prachtig op orde met
goed doordachte waterplannen waar ook duidelijk een
visie in zit verwerkt.”
Op de hoge zandgronden daarentegen zal een watervisie
van veel minder belang zijn, vervolgt Westrik. “Daar
kunnen gemeenten vaak volstaan met het GRP, het
wettelijk verplichte Gemeentelijk Rioleringsplan -
voortvloeiend uit de Wet verankering en bekostiging
gemeentelijke watertaken - waarmee de zorgplicht
voor afvalwater, hemelwater en grondwater voldoende
is verankerd. In zo’n GRP zit dan op zich meestal een
voldoende visie over hoe met het water in die specifieke
gebieden moet worden omgegaan. Alleen daar waar sprake
is van een raakvlak met ruimtelijke ontwikkelingen kan het
GRP nog wel eens tekortschieten, zou je kunnen zeggen.
In dat geval gaan waterplannen en een watervisie veel
verder.
Natuurlijk is daar ook nog de wettelijke Watertoets voor
allerlei ruimtelijke ontwikkelingen waarmee water een plek
gegeven kan worden. Maar wil je echt het watersysteem
kunnen sturen, op de inrichting en het gebruik ervan, dan
is een watervisie voor een gemeente toch het beste stuur
waarmee adequaat op ruimtelijke ontwikkelingen kan
worden ingespeeld. Met de watervisie heb je, zeker in het
nieuwe planstelsel, een document dat kan communiceren
op het niveau van een structuurvisie”, aldus Westrik.
Samenwerking
Volgens Westrik is door verschillende gemeenten al
zeer tevreden gereageerd op de bruikbaarheid van een
watervisie. “In de ene gemeente is men met het ‘denken in
water’ en de know-how weliswaar al een stuk verder dan
in de andere. Goed overleg en samenwerking op ambtelijk
niveau, ook met andere gemeenten en waterschappen, is in
ieder geval van heel groot belang. Een watervisie brengt in
dat verband niet alleen het eindplaatje waar je naartoe wilt
goed in beeld, de watervisie geeft tegelijk een gedragslijn
weer van hoe je met water omgaat. Die combinatie maakt
een watervisie juist sterk en bruikbaar.”
Informatie: www.rioned.nl
Wet ruimtelijke ordening
Minder regels, decentraal wat kan en
uitvoeringsgericht. Dit zijn uitgangspunten van
de nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening (WRO),
die per 1 juli 2008 in werking is getreden. Deze
nieuwe wet beoogt een zodanige verdeling van
verantwoordelijkheden en bevoegdheden over
gemeenten, provincies en rijk, dat iedere bestuurslaag
optimaal de haar toevertrouwde belangen kan
behartigen.
Uit een onderzoek van Advies- en ingenieursbureau
Oranjewoud (november 2008) blijkt dat de Wro
een voorzichtige start kent. Voor de ambtenaar
betekent de wet extra werkzaamheden zoals het
actualiseren en digitaliseren van bestemmingsplannen
en het opstellen van structuurvisies. Een groot deel
van de Nederlandse gemeenten kampt nu echter al
met een structureel tekort aan mankracht.
Uit het onderzoek blijkt dat de bestemmingsplannen
van meer dan de helft van de ondervraagde
gemeenten niet voldoen aan de nieuwe Wro.
Daarnaast beschikt zo’n tachtig procent niet over een
structuurvisie die aan de nieuwe eisen voldoet.
Een tweede belangrijke conclusie van het onderzoek
is dat de ondervraagden nauwelijks de meerwaarde
zien van de bijbehorende nieuwe beleidsinstrumenten.
Voor het gebruik van de beheersverordening schrikken
veel gemeenten vooralsnog terug, vanwege de
onduidelijkheden omtrent vorm en rechtszekerheid
van dit instrument.
Informatie: www. nieuwewro.nl
Linker foto:
Bij een goede ruimtelijke ontwikkeling is alleen een rioleringsplan onvoldoende
Rechter foto:
Gemeenten moeten ‘denken in water’
Wereldspeler
Ik beschouw het als eervol een openingscolumn te
mogen schrijven in het nieuwe magazine DeltaForum.
De opzet van dit blad lijkt veelbelovend. Aandacht voor
de deltaproblematiek is immers meer dan urgent, zeker
in mondiaal perspectief; dit in het licht van de overal snel
verslechterende toestand. Hier ligt dus een grote uitdaging,
ook voor de veiligste delta ter wereld. De wijze waarop
in brede kring is gereageerd op het Deltaplan van de
commissie Veerman maakt duidelijk dat Nederland eraan
toe is deze uitdaging op te pakken. Dit biedt kansen voor
een magazine dat daarop wil inspelen.
In haar perspectiefschets stelt de redactie van DeltaForum
terecht dat de deltaproblematiek ertoe dwingt technische
items te verbinden met ruimtelijke en juridischbestuurlijke
aspecten. In dit verband zijn enkele
opmerkingen van belang. Bedacht moet worden dat een
groot deel van de wereldwijde deltaproblematiek door
de mens is veroorzaakt. En dan heb ik het niet in de
eerste plaats over de effecten van klimaatveranderingen.
Ik denk veeleer aan de snel groeiende bevolkingsomvang
in deze regio’s, de bodemdaling in de stedelijke gebieden
door grondwateronttrekking, erosie en sedimentatie,
grootschalige vervuiling, etc. Waterveiligheid en
volksgezondheid zijn steeds nauw verbonden. Het
aanpakken van en noodgedwongen aanpassen aan deze
ontwikkelingen moet een integraal karakter hebben; het
institutionele aspect is daarvan een wezenlijk onderdeel.
Nederland kan wat dit betreft wat laten zien. Voorwaarde
voor dit laatste is wel, dat ook wij in beweging blijven
en dus niet alleen schermen met vroegere projecten.
Zonder overdrijving kan gesteld worden, dat de wereld
op het gebied van waterbeheer en beveiliging tegen
overstromingen vrijwel uitsluitend derde wereld landen
kent. Dit geldt zelfs de USA. Het technisch potentieel
in deze landen is meestal niet de grootste bottleneck.
Wat alom ontbreekt is een adequate organisatie van het
waterbeheer en een verzekerde financiering daarvan. Veel
landen gaan gebukt onder een veel te ver doorgeschoten
centralisme van het openbare bestuur. Dit is riskant voor
domeinen als het waterbeheer en ruimtelijke ordening.
Het beheer van hoofdsystemen en dat van regionale
systemen vraagt een onderscheiden benadering. Zonder
evenwicht tussen centrale en decentrale organisaties en
bevoegdheden gaat het niet. In de hoofdsteden en op de
centrale ministeries ontbreekt het aan inzicht in de perifere
problematiek. Teveel centralisme maakt de bevolking
daarenboven inert. Vandaar dat institutionele hervormingen
een voorwaarde zijn van een effectief waterbeheer.
Dat Nederland de deltawereld wat kan laten zien neemt
niet weg, dat ook wij alert moeten blijven voor een
evenwichtige benadering van de eigen problematiek: het
centralistische virus voelt zich sinds Napoleon ook hier
erg thuis. Ook wij moeten vasthouden aan een goede
balans tussen centraal en decentraal bij de implementatie
van de Kaderrichtlijn Water en de uitwerking van het
nieuwe Deltaplan. En voor Nederland zou ik er aan
willen toevoegen dat dit Deltaplan ook veel technische
uitdagingen bevat. Dit laatste dreigen wij nogal eens uit het
oog te verliezen.
Het nieuwe Deltaplan bevat nog een grote waarde, in
mondiaal en historisch opzicht. Zo ongeveer voor het eerst
willen we niet meer afwachten tot het misgaat, voor het
eerst is onze houding niet meer reactief. Anders gezegd,
voor het eerst willen we ons niet meer beschermen
tegen de vorige ramp maar brengen we toekomstige
ontwikkelingen in kaart en gaan we ons beschermen
tegen de volgende ramp. Terecht heeft Cees Veerman deze
benadering urgent genoemd. Waarop het nu aankomt
is dit besef van urgentie vast te houden en te vertalen
in het Nationale Waterplan en de regionale plannen.
Studieopdrachten moeten voortvarend worden opgepakt
en maatregelen daadkrachtig doorgepakt. Een aansprekende
uitdaging die er ook toe leidt dat Nederland in het
deltadomein wereldspeler blijft. Ik hoop dat DeltaForum
hierin als katalysator gaat functioneren.
Sybe Schaap, voorzitter Unie van Waterschappen
15

interview
beleid
Deltacommissie start met basisbeslissingen
Cees Veerman:
Tekst: Olav Lammers
Veerman: :
“We hebben we een richtinggevend
programma gepresenteerd”
Foto: Wim Spaans
DeltaForum
“Een voortreffelijk idee” , zo reageert de voorzitter van
de Deltacommissie en oud- minister van Landbouw Cees
Veerman op het initiatief voor het nieuwe blad DeltaForum.
“Waar het aan ontbreekt is dat bijvoorbeeld wetenschappers
onderling moeilijk communiceren als het niet hun directe
vakgebied aangaat. Maar daardoor zijn ze ‘slechts’ bezig
met een deeltje van de werkelijkheid terwijl die werkelijkheid
schreeuwt om een integrale benadering en aanpak. Ik verwacht
dat DeltaForum zeker een belangrijke bijdrage kan leveren
aan de onderlinge communicatie en de communicatie naar en
“U vraagt mij of ik blij ben met de conclusie
uit het laatste rapport van het Wereld Natuur
Fonds dat het klimaat sneller verandert dan tot
nu werd aangenomen? Natuurlijk niet! Het gaat
er helemaal niet om dat wij gelijk krijgen. Hoe
minder erg het is, hoe liever het ons allemaal
moet zijn! “
Cees Veerman, voorzitter van de Deltacommissie,
reageert wat geïrriteerd op de eerste vraag
naar aanleiding van een krantenbericht op
3 oktober j.l. Begrijpelijk. Zo enthousiast
als de aanbevelingen van zijn commissie
waren ontvangen om Nederland klimaat- en
waterbestendig te maken, zoveel ‘gezeur’ kwam
er sindsdien druppelsgewijs naar buiten.
Veerman: “We moeten dat gebruikelijke Nederlandse
cynisme nu eens een keer aan de kant zetten. Het was ons
erom begonnen zo vroeg mogelijk in kaart te brengen wat
er aan de hand is en daar maatregelen tegenover te zetten
waardoor wij met z’n allen zo lang mogelijk in staat zijn
in deze Nederlandse delta te kunnen blijven wonen en
werken.Laten we toch eindelijk eens ophouden met dat
gekissebis en er met z’n allen de schouders onderzetten.
We staan voor een enorme uitdaging waarmee wij
ook in de rest van de wereld onze rijke watertraditie
kunnen exploiteren. Vergeet niet dat 50 procent van de
wereldbevolking in een delta woont. Delta’s die allemaal
onder druk komen te staan door klimaatverandering en
zeespiegelstijging!”
Kernboodschap serieus nemen
“De commissie is opgeheven. Het kantoor is dicht. Het
werk zit er op. Voor ons als commissie dan”, vervolgt
Veerman. “Het is nu aan de regering om verder vervolg te Creatieve geesten nodig
met de buitenwereld. Ik denk dan in het bijzonder aan het
16
geven aan onze bevindingen en voorstellen. Wij hebben De commissievoorzitter geeft het voorbeeld van het
17
bedrijfsleven. Want juist de bevruchting tussen wetenschap en
bedrijfsleven is altijd al de motor van nieuwe ontwikkelingen
geweest.”
Kustvereniging blij
De Kunstvereniging is blij dat de commissie Veerman niets
ziet in de eilanden dichtbij de kust. De commissie pleit in
haar advies voor een geleidelijke kustuitbreiding door het
opspuiten van zand en het zodanig aanleggen van nieuwe
duinen dat er nieuwe duinen ontstaan.. De kustvereniging
neemt wel met enige zorg kennis van de stelling van de
commissie dat het voortbestaan van de Waddenzee, in haar
huidige vorm, geen vanzelfsprekendheid is.
www.kunstvereniging.nl
duidelijk beargumenteerd en gedocumenteerd hoe wij
tot onze conclusies zijn gekomen. Als de politiek daarvan
zou willen afwijken, is dat haar verantwoordelijkheid. Zij
zijn de bestuurders van Nederland; niet de commissie. Als
men de kern van onze boodschap maar serieus neemt en
daarvan uit gaat handelen.”
Basiskeuzes en oplossingsrichtingen
Oud-minister Veerman kan niet genoeg benadrukken
dat zijn commissie ‘slechts’ een aantal basiskeuzes en
richtinggevende oplossingen heeft aangedragen om
Nederland in ieder geval voor de komende 100 jaar
waterproof te houden. De invulling ervan is aan anderen.
Er moeten ook nog heel wat studies worden verricht.
Veerman: “Wij hebben met de commissie naar beste weten
en met de meest deskundige personen proberen vast te
stellen wat wij ten aanzien van klimaatverandering en
zeespiegelstijging kunnen verwachten en waarop we dat
kunnen baseren. Wij hebben ons voor een belangrijk deel
gebaseerd op de berekeningen van professor Vellinga die bij
zijn oratie onlangs nog waarschuwde dat we geen 100 maar
slechts dertig jaar tijd hebben om maatregelen te nemen.
Maar we hebben ook de beste klimaatdeskundige van de
wereld gehoord en wat vaststaat is dat er geen eenduidige
mening uitkomt. Wel is duidelijk dat iedereen de situatie
als ernstig ziet, ernstiger dan wij 5 jaar geleden nog hadden
gehoopt. Dat er een versnelling plaatsvindt, blijkt ook uit
onze gegevens. Dat wij afweken van de KNMI-gegevens
had te maken met nog recenter materiaal waarover wij
kwamen te beschikken. Het is allemaal buitengewoon
onzeker en wij hebben niet de pretentie gehad het laatste
woord te spreken.”
Blijven monitoren
Dat is volgens Veerman ook de reden waarom zijn
commissie erop aandringt voortdurend te blijven
monitoren om in de gaten te blijven houden wat er speelt
en daar al werkende steeds het beleid en maatregelen op
af te stemmen. Veerman:”De situatie is urgent maar niet
acuut. Wij laten dus veel ruimte voor de toekomst en voor
creativiteit. Je weet ook niet welke nieuwe innovatieve
techieken ons over bijvoorbeeld 15 jaar ter beschikking
staan. Zoals we 15 jaar geleden ook niet konden bevroeden
dat we tunnels konden boren in onze slappe bodem, dat
je dijken kon vastspijkeren zoals nu met de dijkdeuvels en
dat overstroombare, maar niet-doorlaatbare dijken ingezet
kunnen worden.
Basisbeslissingen noodzakelijk
Ruimte voor creativiteit dus, maar wij laten niet veel
ruimte waar het de basisbeslissingen betreft. Als je geen
duidelijke uitspraken doet over bijvoorbeeld het IJsselmeer
en het Rivierengebied, dan blijf je maar zweven. En als je
niet de uitspraak doet dat je het wilt en over hoe je het
kunt betalen, blijft alles ook hangen. Daarom hebben we
een richtinggevend programma gepresenteerd en geen
vastomlijnd Deltaplan”, aldus Veerman.
IJsselmeer. “Wij denken dat het voorradig zijn van
zoetwater buitengewoon belangrijk is voor de toekomst.
Dat is een van de redenen geweest aan te bevelen het
beleid

eleid
stroomgebieden
IJsselmeerdijken worden
verhoogd zodat het waterpeil
ruim een meter verhoogd kan
worden
financieringsvoorstel van de Deltacommissie “een sectorale
koers inslaat dat financieel gezien een bom kan leggen
onder de Structuurvisie Randstad 2040”. “Onbegrijpelijk”,
reageert Veerman. “Wij hebben juist gezegd dat het
geld niet van de belastingbetaler moet komen, maar
via het afsluiten van leningen en voor een deel uit de
aardgasbaten zodat het juist niet de normale begrotingen
belast. Wij hebben ook voor lenen gekozen omdat daar
ook toekomstige generaties aan mee betalen. Al die
voorzieningen hoeven niet alleen betaald te worden door
al die mensen die nu toevallig op aarde rondlopen, maar
ook door mensen die nu nog niet geboren zijn. Want ook
voor hen worden die voorzieningen getroffen.”
'Safecoast' en 'Chain of Safety'
Buurlanden werken
mee aan veilige kust
18
niveau van het IJsselmeerwater een meter op te zetten. Dat
dat consequenties heeft voor de plaatsen en dijken langs het
IJsselmeer, ligt dan voor de hand. We moeten nu dus aan de
slag om te bekijken hoe de gevolgen zoveel mogelijk zijn
in te passen, dan wel te verminderen. Daarmee doelen wij
op het opstaan van creatieve geesten, die echt niet alleen uit
de waterbouw hoeven te komen. Dat kunnen bijvoorbeeld
ook landschapsarchitecten zijn En het hoeft ook echt niet
allemaal binnen een week gerealiseerd te worden.”
Nieuwe generatie pakt kansen
Veerman heeft wat betreft die creativiteit hoge
verwachtingen: “Het is natuurlijk een prachtig project.
Het zet de Nederlandse traditie voort en het biedt zoveel
mogelijkheden voor innovatieve oplossingen. Ik denk dat
we daar echt klaar voor zijn en voldoende geëquipeerd.
Kijk naar de TU Delft waar ik ook lezingen geef, het
klassieke broeinest van waterbouwers. Wat daar aanwezig
is aan gedachten en creativiteit, daar krijg ik een kick
van. Ervaren en ambitieuze jonge mensen zijn er daar
ontzettend mee bezig. Die zien hun kansen die onze
commissie en de politiek hen biedt. Dat zie je ook met
het oog op de voedselcrisis. Steeds meer jonge mensen
interesseren zich weer voor de landbouwwetenschap. Van
die generatie moet het komen en voor die generatie en
generaties daarna doen we het ook.”
Samenwerking bedrijven en universiteiten
Veerman benadrukt ook de extra mogelijkheden die
een gezamenlijke aanpak met het bedrijfsleven kan
opleveren. “Ik verwijs naar het artikel in het Financieel
Dagblad waarin Frans Nauta, oud-secretaris van het
Innovatieplatform wijst op de enorme successen die in
Finland op innovatiegebied worden gehaald, juist omdat
bedrijven en universiteiten er zo goed samenwerken. Dat
kan hier ook en ik merk dat van beide kanten al de nodige
aanzetten worden gegeven.”
Financiering naar de toekomst
Dat bengt Veerman op de voorstellen van zijn
commissie voor de financiering van de voorgestelde
maatregelen, waar ook de nodige kritiek op is gekomen.
Zo schreef Friso de Zeeuw, praktijkhoogleraar
integrale gebiedsontwikkeling aan de TU laatst dat het
Jaarpremie van slechts een half promille
En wat het door de commissie genoemde bedrag van 1
miljard extra per jaar over een periode van 100 jaar betreft:
“Ondernemers die ik het plan heb toegelicht, halen hun
schouders ervoor op. Dat is toch niks, zeiden ze. Met
onze plannen beschermen we wel een vertegenwoordigde
waarde van 2000 miljard in onze delta. Dat is drie keer
zoveel als wat de Amerikanen aan slechte leningen
opkopen. Daar betalen we dan een jaarpremie voor die
neerkomt op een half promille. Dat is vier keer minder dan
waarvoor wij onze huizen tegen brand verzekeren.”
Wettelijke verankering
Dat de Deltacommissie te veel aandacht heeft geschonken
aan techniek en niet ingaat op de interactie tussen alfa,
bèta en gamma, wordt door Veerman verworpen. In die
zin dat het de commssie ging om het aandragen van een
aantal basiskeuzes en oplossingsrichtingen. Veerman: “Die
lijnen worden verankerd in een wettelijk kader dat niet
alles weer op zijn kop moet zetten, maar moet aansluiten
op bijvoorbeeld de nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening. Dat
wettelijke kader houdt het onderwerp ook op de agenda.
Onder leiding van de Deltaregisseur, die zeer binnenkort
wordt aangewezen en het geheel bestuurlijk vorm
gaat geven, kunnen deelplannen aan dat kader worden
gekoppeld en interactie tussen alfa, bèta en gamma worden
gerealiseerd. Dan hebben we het over de invulling en dat is
niet aan de commissie.”
Haar op de tanden
De ophef rond ‘de bangmakerij’ waar Veerman zich
schuldig aan zou maken en de term Deltadictator die in de
onderliggende stukken van het Deltarapport is genoemd,
bestempelt Veerman als ‘datzelfde gekissebis’. “Ik had
geen behoefte daarop in te gaan. Juist vanwege datzelfde
gekissebis waar we in Nederland om bekend staan, hadden
jonge ingenieurs en de jonge garde uit het bedrijfsleven
tijdens één van de bijeenkomsten gezegd dat om
slagvaardig op te treden een kerel nodig was of een vrouw
met haar op de tanden die ons bij de les houdt. Daar kwam
dat ongeveer op neer. We moeten het resultaat van de
commissie beoordelen op wat er in het rapport staat en
daar met z’n allen onze schouders onder zetten. Er komt
in het land al veel op gang en zelfs de natuurbeweging
heeft zich over het algemeen positief over onze plannen
uitgelaten.”
Tekst: Marijke ten Oever
Twee door de EU gesubsidieerde projecten, 'Safecoast'
en 'Chain of Safety', laten zien hoe de vijf landen
rond de Noordzee omgaan met zeespiegelstijging en
overstromingsricio’s.
Samen met internationale kustbeheerders zijn op
verschillende geografische schalen risicoanalyses uitgevoerd
om zodoende te leren van elkaars methoden en aanpak.
Zo is een deel van het Vlaamse kustveiligheidsplan
mede in het kader van Safecoast ontwikkeld en zijn
grensoverschrijdende kaarten gepresenteerd.
In het project Chain of Safety, geleid door de
provincie Zeeland, is gekeken naar hoe landen
zich grensoverschrijdend kunnen voorbereiden op
overstromingsrampen. Door het project zijn de landen
rond de Noordzee meer gaan samenwerken en is
veel kennis uitgewisseld. Dit heeft geresulteerd in een
gezamenlijk rampenplan, waaronder de grote oefening die
begin november werd gehouden.
Beide projecten zijn samen met overheidsinstellingen
uit Denemarken, Duitsland, Vlaanderen en Engeland
uitgevoerd.
Informatie: www.safecoast.org en www.chainofsafety.com
Ministerie Verkeer en Waterstaat en Provincie Zeeland
presenteerden gezamenlijk twee internationale projecten gericht
op samenwerking en kennisuitwisseling op het gebied van
overstromingen uit zee.
De partners in Chain of Safety hebben de Provincie Zeeland
gevraagd om een kenniscentrum voor overstromingsrampen
op te zetten. In dit centrum kan de gefragmenteerde Europese
informatie en kennis in kaart worden gebracht en worden
gedeeld met hulpverleners, onderzoekers en studenten. In een
tweede vervolgproject wordt onderzocht of het nodig is nadere
afspraken voor rampenbeheersing met de naburige regio’s in
een verdrag op te nemen
Karla Peijs, commissaris van de koningin in Zeeland, opende in
Scheveningen de gezamenlijke eindconferentie van de EU-projecten
'Safecoast' en 'Chain of safety'
19
Informatie: www.deltacommissie.com

stedelijk interview water
AMSTERDAM
Second World Forum on Delta & Coastal Development
www.aquaterraforum.com
Praktijkproject Urban Flood Management
Dordrecht neemt
overstromingsrisico mee
in stedenbouwkundig plan
Tekst: Martijn Prinsen
Foto: Dura Vermeer.
Dordrecht integreert als één van de eerste
gemeenten in Nederland een overstromingsrisico
in de ontwerpplannen voor een nieuwe
woonwijk. Voor een buitendijks gebied in
Dordrecht – een voormalig industrieterrein –
worden woningen en wijken ontworpen die
tegen hoogwater bestand zijn. Hierdoor zullen
de inwoners geen risico lopen en de materiële
schade zal beperkt blijven. Van dit praktijkproject,
dat deel uitmaakt van een internationaal
onderzoek naar Urban Flood Management,
wil men leren hoe overstromingsrisico kan
worden geïntegreerd in een stedenbouwkundig
ontwerpproces.
voordoen. De klimaatverandering zorgt bovendien voor
wisselvalliger weer. Korte maar hevige regenbuien maken
de kans dat delen van Nederland overstromen navenant
groter. Langdurige regenbuien op hun beurt laten de
afvoer in rivieren toenemen, waardoor, zeker in combinatie
met storm op zee en springtij, eveneens meer kans op
overstroming ontstaat. Dordrecht zag deze bui hangen
en initieerde samen met de steden Londen en Hamburg
een onderzoek naar Urban Flood Management, oftewel
stedelijk hoogwaterbeheer. Uitgangspunt daarbij is dat naast
een verdedigende aanpak zoals het aanleggen van dijken
of het ophogen van een gebied, ook andere oplossingen
voor overstromingsrisico’s worden overwogen. Het idee is
het water de ruimte te geven en bij extreem hoog water
slachtoffers en schade tot een minimum te beperken. Bij het
ontwerpen van een stedelijke ontwikkeling dient rekening te
worden gehouden met hoogwater door woningen en wijken
zodanig aan te passen dat ze tegen een ‘stootje’ kunnen.
Organised by:
Sponsor:
Partners:
Dordrecht ligt op een drierivierenpunt. Rivierwater omsluit
het oude eiland en zelfs de getijden van de Noordzee laten
zich gelden tot aan de stadspoorten. Buitendijkse delen
van de stad liggen zeer laag en wateroverlast is dan ook
een reëel risico. Een risico dat door de klimaatverandering
groter wordt: extreem hoog water zal zich steeds vaker
Praktijk
“Er was nog vrijwel geen ervaring met de ontwikkeling
van overstromingsgevoelige gebieden waar het
overstromingsrisico expliciet wordt meegenomen als
ontwerpvariabele”, vertelt Judit Bax, stedenbouwkundige bij
de Sector Stadsontwikkeling van de gemeente Dordrecht.
21

interview
stedelijk water
stedelijk water
Foto: Mariska Mörs
“Het onderzoeksproject Urban Flood Management is dan
ook een pilot. Met als belangrijkste toegevoegde waarde de
praktijktoepassing. Ideeën om de ruimtelijke inrichting aan
te passen aan mogelijke overstromingen komen pas echt tot
leven als je het over een concreet gebied hebt. We hebben
daarom het voormalige industrieterrein De Stadswerven
gekozen als uitgangspunt voor een ontwerpend onderzoek.
Dit buitendijks gebied zal worden getransformeerd tot
woonwijk.”
Bij het ontwerp van deze nieuwe woonwijk wordt ervan
uitgegaan dat het gebied te maken kan krijgen met
hoogwater. Gaandeweg werd bekeken welke problemen
en oplossingen deze opgave met zich mee zou brengen.
“Moeten we bijvoorbeeld de huizen aan de onderkant
waterdicht maken, of de begane grond verhogen? Of
de grond zelf? Hoe en waar naar toe laten we het water
wegstromen? Kan het technisch allemaal wel? En: is het
financieel haalbaar? Maar ook: tegen welke hobbels loop je
op in bestaande wet- en regelgeving?”
Professor Chris Zevenbergen, hoogleraar
bij de vakgroep Stedelijk Waterbeheer en Sanitatie
bij Unesco-IHE, is blij met het project Urban
Flood Management. “Uitstekend dat een
gemeente een overstromingsmodel in de praktijk
wil toepassen. Het is nog nooit eerder gedaan, dus
alle ervaringsgegevens zijn bruikbaar. Ik hoop
dat met deze gegevens gemeenten anders gaan
aankijken tegen overstromingen en buitendijks
wonen. Een belangrijke conclusie is dat
buitendijks wonen veilig kan zijn.”
onderzoek naar het overstromingsrisico plus de mogelijke
schade aan huizen na een overstroming. Op basis van deze
gegevens werden stedenbouwkundige oplossingen voor
de nieuwe woonwijk bedacht. Vervolgens werd samen
met betrokken overheden zoals waterschap, provincie en
Rijkswaterstaat bekeken of deze nieuwe oplossingen passen
binnen de huidige regels, of dat nieuwe regels moeten
worden gemaakt dan wel worden aangepast.
Aan dit project werken negen publieke en private partijen
mee die elk hun specifieke kennis inbrengen. Judit
Bax: “Het ontwerpen van een stukje stad dat bestand
is tegen hoogwater is geen dagelijks werk voor een
stedenbouwkundige. Een van de doelen van het project
is dan ook het bij elkaar brengen van deskundigen uit
verschillende vakgebieden om gezamenlijk een bredere kijk
op water te ontwikkelen.”
Een van die deskundige partijen is Deltares. Dit bedrijf
heeft met behulp van een softwareprogramma het
overstromingsrisico onderzocht en in kaart gebracht. “We
hebben hiervoor verschillende stedenbouwkundige schetsen
aangeleverd. Het resultaat: een overstromingsmodel dat
extremere scenario’s met
hogere waterstanden. Na
berekening bleken deze
slechts enkele decimeters
hoger water op te leveren.
We hebben dit vertaald naar
aanpassingsmogelijkheden
van de wijk. Stel dat in
de loop van de tijd de
waterstanden hoger uitvallen
dan berekend, dan kunnen
we relatief eenvoudig
passende maatregelen
nemen.”
Oplossingen
Op basis van het overstromingsmodel zijn enkele
oplossingsrichtingen bedacht. “De dynamiek van het water
is de basis voor het ontwerp: de verschillende waterstanden
die met een bepaalde frequentie kunnen optreden en de
verhouding tussen het water en het stedelijk gebied. Bij
een hoogwaterstand die eens in de tien jaar in dit gebied
voorkomt bouw je een andersoortig gebouw dan bij een
hoogwaterstand waar je eens per dag mee te maken hebt.
Bovendien: hoe lager het gebied ligt hoe meer kans op
overstroming, dus hoe meer je de bebouwing hieraan moet
aanpassen.”
Voor de inrichting van De Stadswerven zijn drie concepten
op gebouwniveau voorgesteld. “Meer dan bij andere plannen
moesten we nu gaan denken in verticale doorsneden.
Net als in de oude binnenstad is voor de Stadswerven de
spanning gezocht in het verticale vlak: een gedeelte van de
bebouwing komt dichtbij het water, een ander er verder
vanaf. De oplossingsrichtingen zijn dan ook niet nieuw:
ze worden hier al eeuwen toegepast. Zo kun je gebouwen
plaatsen op terpen. Volgens een ander concept kan met een
huizenrij een zogenaamd vloedfront worden gevormd. Deze
huizenrij dient als waterkering. Tot slot kunnen watertreden
worden toegepast waarbij verschillende hoogten van het
maaiveld worden toegestaan. Elk niveau krijgt een eigen
bebouwingstype. Bijvoorbeeld drijvende woningen in het
laagste gedeelte; in de hogere gedeelten gebouwen met een
waterdichte voet en gebouwen waarvan de begane grond is
opgetild ten opzichte van het straatniveau.”
In het ontwerpend onderzoek voor De Stadswerven zijn
geen waterafvoer en retentiegebieden ontworpen. “Bij de
eerste schetsen hebben we in een soort megalomane stijl
grote afvoergeulen bedacht. Maar de waterdeskundigen
zeiden dat het gebied te klein is voor een dergelijk
afvoersysteem. Bovendien is een dergelijke maatregel
stroomopwaarts effectiever. Door de dichte bebouwing zal
er ook geen ruimte zijn voor retentiegebieden. Maar omdat
het een buitendijks gebied betreft, zal het hoge water vanzelf
wegstromen zonder schade aan te richten.”
Het peil, de vorm en de grondsamenstelling van het land;
de vorm en stromingssnelheid van de rivier; de invloed
van getijdenwerking; de hoogwaterfrequentie: met al deze
aspecten moet rekening worden gehouden. “Dit project is
dan ook niet bedoeld om een standaard oplossing te geven.
De gemeente wil daarentegen onderzoeken wat er bij komt
kijken deskundigen op watergebied te laten meedenken.
Het was in eerste instantie even aftasten wat we aan elkaar
hebben en welke gegevens we van elkaar nodig hebben,
maar nu kan ik bij wijze van spreken met één telefoontje de
noodzakelijke informatie voor ontwerpopgaven opvragen.”
Naast de ontwerpopgave worden binnen het project
ook mogelijke aanpassingen van wetgeving en beleid
bekeken. Volgens Ellen Kelder, projectleider van Urban
Flood Management, zijn er wat dat betreft tot nu toe
geen wezenlijke belemmeringen of obstakels geweest.
“Juridisch lijkt het geen probleem. Er hoeven geen wetten
te worden aangepast. Wel moeten we nadenken over
het inpassen van de nieuwe modellen op divers gebied,
zoals vergunningverlening en toetsing. Zo adviseert
Rijkswaterstaat het land van De Stadswerven op te hogen
tot vier meter boven NAP. Dit advies gaat uit van de kans
op overstroming, niet van het risicomodel zoals wij dat
willen hanteren. Hoe moeten we met dit advies omgaan?
Bij ons staat de waterveiligheid voorop. Deze zal zeker niet
minder worden met onze aanpak. De vraag is wel hoe we dit
moeten vastleggen in de watertoets. Het overstromingsmodel
en schademodel zijn nieuwe instrumenten die hierin
moeten worden ingepast. Het ministerie van VWS zit in
het consortium van dit project en zij denkt met ons mee.
Gelukkig doet het ministerie er alles aan om op dit niveau
een en ander mogelijk te maken.”
Meer vragen
Meer vragen doemden op: "Wat zullen de
hypotheekverstrekker en de verzekeraar van de nieuwe
overstromings- en schademodellen vinden?" Ellen Kelder:
“We kunnen uiteraard wel de modellen laten zien, maar dit
is nog geen geaccepteerd keurmerk. Dit deel van het project
loopt nog, dus hoe we dit moeten aanpakken wordt nog
onderzocht. Een van de vragen die we ons daarbij stellen is:
"Is een drijvende woning onroerend goed of niet?”
De opgedane kennis en ervaring met Urban Flood
Management kan worden gebruikt voor andere
ontwikkelingen in Dordrecht, in Nederland en daarbuiten.
Zo staan Hamburg en Londen voor dezelfde uitdaging.
Ook zij willen uitbreiden naar gebieden die buitendijks
zijn gelegen. Hamburg heeft al buitendijks ‘aangepaste’
nieuwbouw gerealiseerd. Binnen het project Urban Flood
Management wisselen de betrokken experts van de drie
steden kennis en ervaring uit.
De conclusies en ervaringen die tot nu toe uit de verschillende
werkpakketten kunnen worden getrokken, zullen binnenkort
op de website van Urban Flood Management Dordrecht
worden gepubliceerd. “Andere gemeenten kunnen
hiermee hun voordeel doen”, denkt Kelder. “Beleidsmatige
Samenwerking
Inpassen
22 Deze en andere vragen zijn in het Urban Flood
de locale waterstanden in de toekomst aangeeft, over een
Een blauwdruk voor een stedenbouwkundig ontwerp veranderingen zullen niet drastisch blijken te zijn. Het
Management project gegroepeerd onder een
periode van honderd jaar. Voorspellingen over een dergelijk
waarbij het overstromingsrisico wordt ingecalculeerd, is belangrijkste is dat een gemeente weet welke tools zij moet
23
zestal deelgebieden. Na het uitvoeren van een
lange periode brengen natuurlijk veel onzekerheden
niet te geven, meent Bax. De oplossingen die kunnen toepassen. Dus dat ze voor het betreffende gebied een
haalbaarheidsonderzoek was een van de eerste een
met zich mee. Daarom hebben we ook gekeken naar
worden gekozen, zijn sterk afhankelijk van de situatie. watermodel en schademodel laat maken.”
Informatie: www.ufmdordrecht.nl

uitvoering
uitvoering
interview
Samenwerking kost ontzettend veel tijd
25 km. lange dam
beschermt St. Petersburg
Tekst: Jaap Groot
In Rusland is Royal Haskoning nauw betrokken
bij de bouw van een enorme stormvloedkering
die St. Petersburg tegen overstromingen moet
beschermen. Onlangs werd een belangrijke
schakel in dit project, een 25 kilometer lange
dam, gerealiseerd.
Royal Haskoning adviseert
de Russische overheid op het gebied van
waterbouwkundige, uitvoeringstechnische en
contractuele aspecten.
24
Bert te Slaa, projectmanager bij Haskoning, “Het project
is begin jaren zeventig door Rusland opgezet en gestart,
maar door breed gedragen protesten vanwege vermoede
milieuproblemen werd de bouw stilgelegd. Toen de
milieuproblemen ontzenuwd waren had de Sovjetunie
opgehouden te bestaan en was er daarna geen geld meer om
het karwei af te maken.”
In 2002 is het project met hulp van de EBRD en het
programma Partners voor Water weer opgepakt en werd
Haskoning erbij betrokken. Bert: “De milieuorganisaties
maakten zich vooral zorgen om de kwaliteit van het water,
maar die waren slechts van tijdelijke aard. Hoewel de meeste
milieuorganisaties inmiddels hun bezwaren opzij hebben
gezet, laten sommige toch nog af toe een kritisch geluid
horen. Jammer, want bijvoorbeeld Greenpeace gaat dan
weer van de oude situatie uit zonder zich te realiseren dat
die problemen niet meer bestaan, en dat bij een hevige
overstroming zonder dam zich veel grotere milieuproblemen
voordoen”.
Bij de veranderingen in de oorspronkelijke plannen heeft
Haskoning een belangrijke rol gespeeld, samen met veel
Russische en internationale bedrijven. Bert, die al vier jaar
in Rusland bij het project betrokken is, noemt daarmee
ook meteen één van zijn meest tijdrovende taken:“De
samenwerking met de Russische collega’s kost ontzettend
veel tijd. Niet alleen de taal is daaraan debet, maar ook
de ambtelijke cultuur, de gewoontes en de procedures in
Rusland vergen veel tijd.” Toch lijkt het te lukken om de
nieuwe dam binnen de gestelde termijn te bouwen en over
anderhalf jaar zullen alle beweegbare delen in het project
klaar zijn, zodat vanaf dat moment van daadwerkelijke
bescherming tegen overstroming sprake zal zijn. Daarna zal
het nog wel een paar jaar duren voordat het hele project,
waaronder de périférique rond Sint Petersburg, klaar is.
Bert benadrukt dat hij, ondanks alle extra werkzaamheden,
de activiteiten in Rusland bijzonder boeiend vindt. “Water
leeft in Rusland. Zowel politiek als onder de burgers. Men
is zich terdege bewust van alle risico’s en gevaren. Denk
daarbij niet alleen aan overstromingen maar ook aan droogte
en slibafzetting. Bijvoorbeeld voor de katoenbouw is er in
het verleden zoveel water aan de rivieren onttrokken dat de
Aralzee bijna is drooggevallen en in de rivieren zorgen de
vele stuwdammen, gebouwd voor energievoorziening, voor
een opeenhoping van grote hoeveelheden slib. Natuurlijk is
er ook aandacht voor de kust, waarbij de prioriteit ligt bij de
bewoonde risicogebieden.”
Eind jaren zeventig begon men al met de aanleg van de dam
Know how
Hoewel er veel kennis in Rusland is, worden toch
buitenlandse bedrijven uitgenodigd om mee te werken aan
de oplossingen. Bert: “ Nederlandse bedrijven hebben een
enorme know how en ervaring. Ik ben er bijvoorbeeld
van overtuigd dat als wij een aantal veranderingen in het
oorspronkelijke plan niet hadden voorgesteld en uitgevoerd,
de risico’s op overstromingen aanwezig zouden blijven. Dat
realiseren de Russische collega’s zich gelukkig ook. Zij
zijn daarom bijzonder geïnteresseerd in onze oplossingen
en werkwijze, maar aan de andere kant zouden ze het veel
liever allemaal zelf willen doen. Je kan zeggen dat wij met
onze Russische collega’s een soort haat/liefde verhouding
hebben. Dat maakt het werk ingewikkeld maar gelukkig
ook heel boeiend."
Na zeer zware overstromingen in 1955 en 1975 heeft de
Russische regering besloten een dam aan te leggen in de
Neva Bay, het uiteinde van de Finse Golf. Rusland begon,
eind jaren zeventig van de vorige eeuw, met de aanleg van
een damcomplex met als middelpunt het eiland Kotlin.
In de 25 km lange dam zijn zes sluiscomplexen aangelegd
voor de afwatering en twee scheepvaartopeningen die
afgesloten kunnen worden. De dam maakt onderdeel uit van
een zesbaans ‘périférique’ rond St. Petersburg.
Sinds de jaren ’90 is Royal Haskoning betrokken bij
het project, dat volgens het ingenieursbureau het best te
omschrijven is als ‘een combinatie van de Afsluitdijk, de
Haringvlietsluizen, de Hartelkering en de Maeslantkering in
één project.’
Ook het Nederlandse baggerbedrijf Boskalis is bij de
stormvloedkering betrokken.
Royal Haskoning is op verschillende terreinen in Rusland
actief. Niet alleen werken maritiem experts in St. Petersburg,
In 2002 werd Royal Haskoning bij het plan betrokken
adviseurs van het advies- en ingenieursbureau zijn sinds
2000 actief in Sakhalin op het gebied van energie-exploratie
en -productie, industrie, veiligheid en milieu. Onlangs werd
er ook een opdracht aan Royal Haskoning gegund voor
het ontwerp van een containerterminal in St. Petersburg
en Royal Haskoning neemt deel aan een consortium dat
is gevraagd een proposal in te dienen voor een masterplan
voor Vladivostok in verband met de APEC 2012 (Asian
Pacific Economic Conference). Bert te Slaa: “Je kan niet één
speciale reden noemen waarom Haskoning zo nadrukkelijk
in Rusland aanwezig is. Natuurlijk is het een kwestie van
know how en ervaring, maar er zijn ook veel andere zaken
die meespelen. Bijvoorbeeld de steun en lobby van de
Nederlandse regering, de wil van de Russische partners
om met buitenlandse bedrijven te werken, wie zijn je
contactpersonen en is je eigen organisatie bereid en in
staat om in landen te werken die een andere cultuur en
procedures hebben”.
25

Flood resilient planning and building
Whenever grasslands and forests are replaced by rooftops and roads…
The Netherlands is one of the most densely populated
areas in the world. This specially holds true
for the western region of the country. This
DeltaMetropolis, like many other deltaic regions,
faces huge challenges in the decades to come.
There is a need to implement safety and mitigation
measures towards flooding and to improve spatial
quality. At the same time the enormous demand for
new homes, work places and infrastructure need
to be accommodated.
Het Dakpark
Unieke multifunctionele dijk in Rotterdam
Het Dakpark Rotterdam komt te liggen in de Vierhavenstrip. Het is een langgerekte strook van ca. 1 kilometer in een soort niemandsland
tussen Bospolder, Schiemond en Fruithavens. De kern van de gehele opgave is het combineren in één ontwerp van
een dijk, een intensief gebouwd programma van bedrijven, winkels, scholen, etc. (ca. 85.000m²), een gereduceerd spoorweg -
emplacement en een openbaar park. Op een zodanige manier dat de omliggende buurten het park ook als hun visitekaartje
beschouwen. Om aan alle ruimteclaims te voldoen, zijn de programma's over elkaar heen geschoven en behoort de deksel, het
feitelijke dakpark, tevens tot het grootste groene dak van europa. Een goed voorbeeld van intensief ruimtegebruik en dubbel
grondgebruik. Het Dakpark is een samenwerkingsproject tussen de Gemeente Rotterdam en Dura Vermeer en is tot stand
gekomen met een ontwerpteam onder leiding van landschapsarchitect Edwin Santhagens.
As one of the leading companies in the Dutch construction
industry Dura Vermeer is anticipating to these changes. Dura
Vermeer is investing annually a significant amount
Before inundation
in Research & Development programmes to advance innovation
in flood resilient planning and building. Spatial
concepts, products and services allow new built-up areas to
be developed in a more sustainable way. Land developments
which preserve the natural hydrologic patterns in conjunc tion
with residential and commercial settings are resilient to
flooding at present date and robust in terms of climate
change, land subsidence and sea level rise in the future.
The company collaborates and maintains strategic partner -
ships with nationally and internationally renowned research
Dakpark watertrap
institutions with the purpose of jointly conducting research
and developing new concepts and products in this field.
Through the pilot projects it implements, the advanced
solutions it offers and its Research & Development
programmes, Dura Vermeer is acknowledged as an inno vative
company.
After inundation
Bospolder is een woongebied in een polder omsloten door dijken en
grenzend aan havens. Met de ontwikkeling van het dakpark verandert de
oriëntatie van de wijk van binnen naar buiten. De bewoners van Bospolder
kunnen straks letterlijk over de dijk en over de stad uitkijken. Om die reden
heeft de landschapsarchitect gekozen voor een ontwerp dat iets groots en
wijds uitstraalt. Het parkontwerp heeft over de gehele lengte een mean-
Niet in de laatste plaats geldt dit voor de wensen van de bewoners van
Bospolder. Deze bewoners worden bij de verdere ontwikkeling, realisatie en
het beheer van het toekomstige park nadrukkelijk betrokken.
derend (slingerend) pad met waterstroom.
Alterations of the land surface such as clearing vegetation, compacting soil,
Waterkering
ditching and draining and covering the land surface with impervious roofs and
Het Dakpark heeft tegelijkertijd de functie van een waterkering. Daarmee is
roads radically alter the hydrologic patterns. Flooding is one of these unanticipa-
dit project in zowel techniek als proces innovatief. Het is een trendsetter voor
ted side effects that can result from these alterations. The use of new practices
een nieuwe generatie multifunctionele waterkeringen in met name dicht -
Dura Vermeer Business Development BV
P.O. Box 3098
2130 KB Hoofddorp
T +31(0)23 569 23 45
www.duravermeerbusinessdevelopment.nl
to reduce the amount of impervious surfaces and disconnected flow paths,
treat storm water at its source and flood proofing the urban fabric all help to
minimize the impacts to local hydrology. In this innovative urban design public
open space (e.g. playing field) provides storage for surface runoff. Hard pavings
and roofed areas drain onto unpaved areas and all buildings are adapted to
stedelijke gebieden van Nederland waar ruimte schaars is en versterking van
dijken nodig is. Het is in dit project gelukt de vele beperkingen te overbruggen
en tegemoet te komen aan de eisen van alle betrokken partijen als het
Hoogheemraadschap, de Nederlandse Spoorwegen en het Havenbedrijf.
Dakpark vogelvlucht
incidental conditions of peak discharge and inundation.

interview
leven met water
leven met water
Waterbeheer en ruimtelijke ordening
Hoe zwaar weegt water?
Foto’s: Jilke Sal en Roelof Klem
Het landgebruik bepaalt op veel plaatsen in
Nederland hoe met het water op die plek wordt
omgegaan. Voor akkers wordt het grondwaterpeil
laag gehouden; kreekjes zijn weggestopt in
ondergrondse buizen als een nieuwbouwwijk
in de loop kwam te staan; rivieren zijn versmald
en ingedamd als de doorvaarbaarheid van de
rivier dat vereiste. Echter, door onder andere
de klimaatverandering is meer aandacht voor
het water vereist. Moet het water daarom meer
gewicht in de schaal leggen bij de ruimtelijke
ordening? En zo ja, wat komt daarbij kijken voor
de betrokken overheden?
Klimaatverandering, meer kans op overstromingen,
zeespiegelstijging, brak grondwater, droogte en watertekort
zijn enkele natuurlijke ontwikkelingen die Nederlandse
overheden met andere ogen naar het water in ons land
laten kijken. Oplossingen kunnen worden gezocht bij de
ruimtelijke inrichting. Onder meer door het water beter te
integreren in woongebieden, grond- en oppervlaktewater
weer hun natuurlijke loop te laten volgen, rivieren
meer ruimte te geven, bergingsgebieden te creëren,
bebouwing en landbouw alleen daar te plaatsen waar
de wateromstandigheden voor deze functies van nature
gunstig zijn, enzovoort. Dergelijke aanpassingen vereisen
een goede communicatie en belangenuitwisseling tussen
de waterbeheerders en de ruimtelijke ordenaars. Een
uitwisseling die niet altijd probleemloos verloopt.
Provinciale visie
Bij de provincie Overijssel wordt momenteel de laatste
hand gelegd aan een nieuwe Omgevingsvisie, waarin het
provinciaal beleid tot 2030 wordt aangegeven. De visie
28
combineert een viertal beleidsgebieden waaronder verkeer geven, enzovoort.”
landbouwbedrijven moeten uitkopen, omdat deze dit als waterbeheerder een gunstige ontwikkeling, want 29
en vervoer, ruimtelijke ordening en waterbeheer. Bij de
totstandkoming wordt nadrukkelijk aandacht besteed aan
de integratie tussen ruimtelijke ordening en water. “Ons
Voor een goede waterkwaliteit is overleg
met alle betrokkenen noodzakelijk
vertrekpunt is hierbij: water moet een meer sturende rol
krijgen”, licht Roelof Klem toe, beleidsadviseur Water
bij de provincie Overijssel. “Onder de noemer ‘zwaar
wegend water’ hebben we, in het licht van de nieuwe
ontwikkelingen, de verschillende aspecten van onze
verantwoordelijkheid voor waterbeheer bekeken, zoals
veiligheid, ecologie, grondwateroverlast, drinkwater en
zwemplassen. De kans op overstromingen bijvoorbeeld
wordt groter. Met betrekking tot de veiligheid bekijken
we nu van te voren – eerder dan in het verleden – wat er
gebeurt als een bepaald gebied zal overstromen. En welke
maatregelen we moeten nemen als het zover komt. Met
betrekking tot wateroverlast hebben we in kaart gebracht
welke gebieden hiervoor gevoelig zijn. De waterschappen in
onze provincie krijgen tot 2015 de tijd om de normen die
we in de Omgevingsvisie neerleggen, te halen. Bijvoorbeeld:
een woongebied mag voortaan slechts eens in de honderd
jaar overstromen. Ook gaan we meer aandacht geven aan
ecosystemen. Volgens de Kaderrichtlijn Water zullen we meer
milieuvriendelijke oevers aanleggen, de vistrek ruim baan
Vierdeling
De plannen van de provincie zullen gevolgen hebben
Functiefacilitering landbouwgrond
voor de ruimtelijke inrichting. Om de integratie tussen
water en ruimtelijke ordening te structureren, heeft de
provincie een categorie-indeling bedacht. “Je kunt niet
stellen: vanaf nu maakt het water en het waterbeheer de
dienst uit. Daarmee zou je de ruimtelijke ordening op
slot zetten. Anderzijds zijn er kaderstellende maatregelen
noodzakelijk. We hebben daarom een vierdeling gemaakt:
water is kaderstellend, zwaarwegend, mede ordenend
of dienend. Kaderstellend is onder andere alles wat te
maken heeft met ruimte voor de rivier. De veiligheid is
hierbij doorslaggevend. Zwaarwegend is bijvoorbeeld de
overweging geen woonwijken te bouwen in laaggelegen
gebieden. Doe je dit wel, dan moeten er vergaande
maatregelen worden genomen om overtollig water
ergens anders naar toe te brengen. Onder de categorie
‘mede ordenend’ valt het plannen van meer ruimte voor
oppervlaktewater in stedelijk gebied. Niet alleen betreft dit
het creëren van meer berging, maar ook het toelaten van
water op een natuurlijke manier. Water is niet alleen een
last, het kan natuurlijk ook een sfeervolle of recreatieve
toevoeging zijn. Binnen de vierde categorie is het water
dienende, zoals in landbouw- en natuurgebieden. In
landbouwgebied wordt een grondwaterpeil aangehouden
naar de wensen van de landbouwers. Natte natuurgebieden
zoals de Weerribben zijn afhankelijk van de waterconditie;
ons waterbeheer is daaraan dienend.”
Gevolgen
De waterschappen in de provincie Overijssel zijn blij
met de aandacht die waterbeheer krijgt bij de ruimtelijke
ordening. De provincieplannen worden nu doorvertaald in
de nieuwe waterbeheersplannen.
Voor gemeenten en projectontwikkelaars heeft de
provincie per landfunctie aangegeven in welke categorie
deze thuishoort, dus hoe zwaar het belang is van water.
“Met deze categorie-indeling hebben we bepaald
over welke punten niet kan worden onderhandeld. Bij
woningbouw bijvoorbeeld vinden nogal eens discussies
plaats over het belang van het water. Zo komt het voor
dat een projectontwikkelaar zijn oog heeft laten vallen op
een mooie plek om woningen te bouwen, terwijl het land
daar zo laag ligt dat er vele maatregelen moeten worden
genomen om wateroverlast te voorkomen. We vinden
het belangrijk dat we iedereen van te voren kunnen
informeren over plekken waar je beter niet kunt bouwen.
Dit is beter dan dat je achteraf, na de locatiekeuze van de
projectontwikkelaar, met hem in discussie moet om aan
te tonen dat die locatie niet gunstig is. We hebben daarom
deze plekken op kaarten aangegeven en deze onder
gemeenten en projectontwikkelaars verspreid.”
Andere partijen, zoals landbouwbedrijven, zullen eveneens
de gevolgen van de nieuwe visie ondervinden. “Over het
algemeen zullen we geen bestaande landfuncties aanpassen,
maar sommige grondeigenaren zullen de geïntensiveerde
aandacht voor het water wel degelijk bemerken. We zullen
bijvoorbeeld door peilverhoging in landbouwgebied
niet meer op die plek kunnen functioneren. We zullen
tevens grond verwerven langs rivieren en beken om de
noodzakelijke ruimte te creëren voor ecologische oevers.”
Ook Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
bemerkte dat er wel wat verbeterd kon worden in de
relatie tussen waterbeheerder en ruimtelijke inrichters.
Als adviseur bij gemeentelijke en provinciale plannen
wilde het hoogheemraadschap duidelijker en transparant
aangeven hoe zij tot een bepaald advies is gekomen.
Het nieuwe middel: functiefaciliteringskaarten. “Op
basis van eenvoudige criteria geven deze kaarten
aan in welke gebieden en bij welk landgebruik het
waterbeheer veel inspanning en geld kost, en waar niet,”
zegt Michiel Schreijer, strategisch beleidsadviseur bij het
hoogheemraadschap. “Het komt vaak voor dat in een
gebied een bepaalde functie zich heeft ontwikkeld of is
gepland, zonder dat is gekeken naar de gevolgen voor het
waterbeheer. Een nieuwe woonwijk zou je eigenlijk niet in
een laaggelegen veengebied moeten projecteren, omdat de
waterbeheerder het hier knap moeilijk gaat krijgen. Toch
is dit in het verleden wel gebeurd: functies zijn gepland in
gebieden die, wat waterbeheer betreft, daar niet geschikt
voor zijn.”
Al rond 2000 wilde het hoogheemraadschap graag meer
sturing op de ruimtelijke ordening krijgen en eerder in
het ontwikkelingsproces meebeslissen. Men begon te
experimenteren met zogeheten waterkansenkaarten waarop
werd aangegeven hoe het water moest worden geïntegreerd
in de ruimtelijke inrichting. “Met deze kaarten konden we
echter moeilijk communiceren. We gingen te veel op de
stoel van de mensen van ruimtelijke ordening zitten. Toen
we enkele jaren daarna in kaart wilden brengen waar wel
en waar niet het beste bergingsgebieden kunnen worden
gerealiseerd, zijn we aan de functiefaciliteringskaarten
begonnen. Die bevielen goed, omdat we hiermee meer
grip kregen op toekomstige ruimtelijke
ontwikkelingen. We hebben de kaarten uitgebreid en zijn
gaan redeneren vanuit de facilitering van landfuncties.
Waar kan een bepaald landgebruik het goedkoopst of
eenvoudigst worden gefaciliteerd door de waterbeheerder?
Hiervoor hebben we in eerste instantie gekeken naar vier
verschillende landfuncties: bebouwing, natuur, bollenteelt
en overig agrarisch gebruik. De kaarten zijn gemaakt op
basis van eenvoudige criteria, zoals grondsoort en aan- en
afvoer van water. Zo wordt voor iedere buitenstaander
inzichtelijk hoe en waarom we tot een bepaalde ruimtelijke
indeling zijn gekomen. Deze kaarten kunnen worden
uitgebreid met meer criteria om bijvoorbeeld onderscheid
te maken tussen woningbouw en bedrijventerreinen. We
kunnen ook voor andere functies kaarten maken.”
Op deze manier wordt het ruimtelijke ordeningsproces
niet geforceerd, maar blijven de keuzes open. “Bovendien
kunnen we voor een ontwikkelingsplan de gevolgen voor
het waterbeheer kwantificeren. Bijvoorbeeld met een
kosten/batenanalyse. Zo kan ruimtelijke ordening een
zuiverder afweging maken.”
De provincie Noord-Holland is inmiddels geïnteresseerd in
de functiefaciliteringskaarten van het hoogheemraadschap
en wil ze opnemen in haar nieuwe structuurvisie. “Ik vind
in de structuurvisie zijn uitspraken over de ruimtelijke
ordening bindend,” aldus Schreijer.

interview
Nieuwe concepten
Foto links: Veel jongeren zijn op de hoogte van het
broeikaseffect en de stijgende zeespiegel, maar niet van
waterveiligheid. (Op de foto Roald Treffers met zijn
medestudenten)
nieuwe concepten
aan herstel van het moeras, want dat is in deze delta de
natuurlijke bondgenoot van de mens.’
Controleerbaar aftakken
Na het literatuuronderzoek en het maken van de
noodzakelijke berekeningen kwam het studententeam uit
Delft met een voorstel om de natuurlijke processen in de
delta te herstellen door het controleerbaar aftakken van
(grote delen van) de Mississippi. Zij mochten hun plan
toetsen bij de Louisiana State University in Baton Rouge.
Drie dagenlang experimenteerden ze met een fysisch model
van de rivier de Mississippi om de fysieke mogelijkheden
aanschouwelijk te maken en dat met cijfers te onderbouwen.
Eenmaal weer in Delft leverde het onderzoeksproject
hen een goed cijfer op. Marten Hillen werd, onder meer
op basis van het onderzoek, benoemd tot Science Guide
Student of the Year 2007. En nu dingen Nordbeck, Kuilboer,
Hillen en Treffers met hun artikel 'Building with nature,
De Stichting Akvo combineert kennis over
informatietechnologie met wereldwijde kennis over wateren
sanitatie-oplossingen. Net als bij de internet-encyclopedie
Wikipedia kunnen mensen informatie toevoegen, updaten
of opzoeken op de site Akvopedia. Op de website staat ook
een ‘marktplaats’ met projecten waar geld voor nodig is. Het
is heel eenvoudig om 50 euro te lenen aan een vrouw in
een krottenwijk in India die een nieuwe waterpomp wil
installeren. Of om 25 euro te schenken aan een school in
Kenia voor de aanleg van sanitaire voorzieningen. Zonder
bureaucratische rompslomp kunnen mensen en organisaties
geld doneren of lenen. Het wel en wee van de projecten
wordt vervolgens met behulp van foto’s en filmpjes getoond
op de site, net als op Youtube. ‘Na een aanloop in 2007
ging Akvo tijdens de WereldWaterDag in maart van dit jaar
officieel van start. We werken samen met gecontroleerde
hulporganisaties en met lokale tussenpersonen voor het
posten van projecten. Het idee is dat Akvo, wat in Esperanto
Jonge professionals hebben aandacht voor overstromingsveiligheid in Nederland
Buitenlandse water-problematiek raakt jongeren
Tekst: Kate Eaton
Tekst: Kate Eaton, journalist
Oudere generaties in Nederland maakten de
watersnoodramp in 1953 mee. Daaropvolgende
generaties werden op school met de neus op
de Deltawerken gedrukt. Maar hoe zit het
eigenlijk met de jongere generaties in ons land?
Zijn die zich bewust van de geschiedenis van
Nederland als waterland? Beseffen zij dat de
waterhuishouding van de lage landen blijvend
aandacht nodig heeft? Met andere woorden: lééft
water onder jongeren?
Water leeft in ieder geval bij een aantal bevlogen jonge
mensen. Roald Treffers, masterstudent Waterbouwkunde
aan de Technische Universiteit in Delft, is een sprekend
voorbeeld van iemand die al van jongs af aan in de ban van
water is. ‘Als kind zeilde ik vaak met mijn ouders. Ik raakte
gefascineerd door boten, havens en scheepvaartwegen.
Tijdens mijn bachelorstudie Civiele Techniek werd mij ook
Ondanks hun eigen enthousiasme en inzet maken beide
al snel duidelijk dat juist de waterbouw mijn belangstelling
jonge mannen een voorbehoud. ‘De verwachting van
heeft.’ In het vierde jaar van de opleiding Civiele Techniek
veel jongeren is dat als je de kraan opendraait, er gewoon
hebben studenten de mogelijkheid een onderzoekproject
water uitkomt. Watervraagstukken staan niet echt in de
op te zetten. Door de universiteit wordt het gestimuleerd
belangstelling’, veronderstelt Peter van der Linde. ‘Er zijn
dit in het buitenland te doen. Daarom kozen Treffers en
wel innovatieve projecten, zoals het drijvend bouwen in de
zijn studiegenoten Marten Hillen, Jos Kuilboer en Pieter
Golf bijvoorbeeld. Maar ‘water’ heeft toch een beetje een
30 Nordbeck ervoor om achttien maanden na de orkaan overstromingsveiligheid vindt er geen sedimentatie meer
en organisaties die geld willen geven of lenen ook aan stoffig imago. Het is dan ook opvallend moeilijk om een 31
Katrina naar Louisiana in de Verenigde Staten af te reizen.
‘New Orleans leek ons een indrukwekkende plek voor ons
onderzoeksproject. Niet alleen had zich daar kort tevoren
een ramp voltrokken, maar we dachten ook dat we veel
zouden kunnen leren van wat er na de overstroming was
gebeurd. In New Orleans is ontzettend veel gaande op
het gebied van waterbouw en er valt een hoop werk te
verzetten.’
De vier studenten wilden zich bezighouden met de
veiligheid van de stad op de lange termijn. Niet met het
uitgangspunt de natuur te bedwingen, maar juist door
gebruik te maken van de natuurlijke kustdynamiek. Het
viertal werd ter plaatse ontvangen door Royal Haskoning.
Door gesprekken met deskundigen van Haskoning, het U.S.
Army Corps of Engineers (vergelijkbaar met Rijkswaterstaat
in Nederland), verschillende universiteiten in en rond New
Orleans, een journalist en verscheidene andere specialisten
stelden zij zich op de hoogte van de situatie. ‘Al snel bleek
dat op korte termijn natuurlijk gewerkt moet worden aan
de bedijking van New Orleans. Maar voor de veiligheid
op de lange termijn moet juist gekeken worden naar de
eigenschappen van de Mississippi-delta zelf.’ De rivier wordt
omgeven door een moeras. Een dergelijk moerassysteem
heeft als voordeel dat het de stormvloed ten gevolgen
van orkanen, de storm surge, verlaagd. In de Mississippidelta
is echter sprake van ernstige erosie van het moeras.
‘Door de bedijking van de rivier voor de scheepvaart en
plaats vanuit de rivier in de delta. Zo gaan de moerassen
verloren en dat maakt New Orleans heel kwetsbaar. Voor
veiligheid op de lange termijn moet gewerkt worden
finding a balance between natural and human processes
in delta's bovendien mee naar een prijs in de prestigieuze,
internationale DeltaCompetition 2008' (zie kader).
Rampenstudie
Een ander inspirerend voorbeeld is dat van Peter van der
Linde. De jonge hydroloog werkt voorlopig nog één dag
in de week als projectmedewerker bij het Nederlands
Water Partnership. De rest van zijn werkweek besteedt hij
aan de Stichting Akvo, waarvan hij mede-oprichter is. Van
der Linde vertelt dat hij altijd al een buitenmens was met
interesse voor zijn natuurlijke omgeving. Na een studie
Integraal Waterbeheer in Wageningen specialiseerde hij zich
in Rampenstudies. Door zijn werk in Zuid-Afrika en in
Bangladesh groeide zijn interesse voor watervraagstukken
in ontwikkelingslanden. Innovatieve kennis en middelen
die in het Westen voorhanden zijn, blijken daar nauwelijks
te verkrijgen. ‘Eén miljard mensen in de wereld heeft geen
veilig drinkwater en twee miljard heeft geen sanitaire
voorzieningen. De meeste van hen wonen in rurale
gebieden of sloppenwijken in ontwikkelingslanden. Met
Akvo willen we oplossingen bieden voor problemen met
water en sanitatie door kennis daarover gemakkelijk online
beschikbaar te maken. Via de website koppelt Akvo mensen
mensen die geld nodig hebben voor kleinschalige projecten.
Met foto’s en filmpjes laten we dan weer precies zien wat er
met dat geld gebeurt.’
Nederlandse jonge professionals krijgen in
Indië uitleg over locale waterprojecten
trouwens gewoon ‘water’ betekent, de eigen broek ophoudt.
Het is opgezet als een onderneming met een businessplan en
met drie heldere doelen. Het eerste doel is om te koppelen
tussen mensen die geld willen geven en mensen die geld
nodig hebben voor projecten. Het tweede is om kennis
beschikbaar te stellen. Het derde doel is om de besteding van
geld op een eenvoudige manier te verantwoorden.’
Van der Linde: ‘We kiezen voor een directe benadering en
maken gebruik van moderne middelen. Zo vroegen we
van bezoekers van het Paradefestival in Utrecht € 0,50 per
persoon om het toilet te gebruiken. De opbrengst ging
in zijn geheel naar een toilettenproject in Kameroen. We
vragen aandacht voor Akvo op een traditionele manier,
bijvoorbeeld tijdens waterevenementen of het staatsbezoek
in India. Maar we richten ons ook specifiek op jongeren met
ons illustratiemateriaal (website), via Facebook en Hyves.’
nieuwe generatie aan te trekken in de sector. Er zijn maar
weinig jongeren geïnteresseerd, de nadruk ligt meer op
duurzaamheid.’ Toch is er sinds de jaren negentig veel

nieuwe concepten
Movares is mijn bedrijf
“Omdat innovatie alleen ontkiemt
op vruchtbare bodem.”
Jelte Bos, Senior Consultant
WereldWaterDag
In 1992 riepen de Verenigde Naties de 'World Water Day' (WereldWaterDag) in het leven. In maart van ieder jaar wordt tijdens
een congres stilgestaan bij het belang van goed waterbeheer en watermanagement. Eén van de millenniumdoelstellingen voor 2015 is
om het aantal mensen zonder schoon drinkwater of met een tekort daaraan tot de helft te reduceren.
In Nederland wordt de WereldWaterDag georganiseerd door het Nederlands Water Partnership, Aqua for All en Unicef. Om
kinderen bewust te maken van het belang van schoon drinkwater wordt ook een grote scholenactie georganiseerd en kunnen kinderen
‘watervriend’ worden.
Ga voor meer informatie naar www.wereldwaterdag.nl, www.dailywater.org of www.aquaforall.nl.
Advies- en ingenieursbureau Movares is in toenemende mate actief op de
watermarkt. In 2009 zullen dan ook diverse vacatures binnen dit vakgebied
ontstaan. Movares stimuleert mensen zichzelf te zijn. Wij geven je de ruimte om
je leven in te richten op een manier die bij je past en die je capaciteiten tot hun
recht laat komen. Bij ons geef je technisch inhoud aan maatschappelijk relevante
projecten. Hierin heb je een eigen verantwoordelijkheid die we niet alleen met
geld belonen, maar ook met vrije tijd, flexibiliteit en ontwikkelingsmogelijkheden.
En in de mogelijkheid om mede-eigenaar te worden. Wil je in 2009 meebouwen
aan onze ambities op de watermarkt? Praat eens met ons.
adviesen
ingenieursbureau
veranderd, meent hij: ‘De drijfveer van het ‘grote geld’
is verdwenen. Jongeren houden zich vaker bezig met
milieuvraagstukken en willen iets goeds doen met hun
leven. Daarin ligt een uitdaging. Mijn ervaring is dat je
juist in ontwikkelingslanden heel wat kunt bereiken als
je er de schouders onder zet.’ Om mensen te interesseren
moeten ze al in hun jongste jeugd attent worden gemaakt
op waterproblematiek. ‘Tijdens de WereldWaterDag in
maart liepen schoolkinderen zes kilometer met een rugzakje
gevuld met zes liter water. Dan kan een kind in Nederland
zich opeens veel beter voorstellen hoe dat is voor een
kind in een ontwikkelingsland. Het lijkt me belangrijk
om jongeren te attenderen op spraakmakende verhalen en
projecten via kanalen die zich specifiek op hen richten.
Kinderen en jongeren leren dan dat ‘water’ niet overal even
vanzelfsprekend is. En óók dat werken in de waterbouw heel
leuk kan zijn, omdat je er veel verschillende kanten mee op
kunt.’
Ook Roald Treffers put uit zijn persoonlijke ervaring
als hij zegt dat jongeren niet echt beseffen welke
problemen er spelen op het gebied van waterkwaliteit
en waterveiligheid. ‘Nederland is hoog ontwikkeld en
relatief veilig op het gebied van de waterbouw. Het lijkt
vanzelfsprekend dat het hier goed voor elkaar is. Maar
juist voor die vanzelfsprekendheid moeten we waken. De
problematiek is actueel. New Orleans ligt in het rijkste
land ter wereld en toch liep het er helemaal fout.’ Volgens
hem kijken jongeren eerder naar water in een mondiaal
verband dan dat ze over de problematiek in eigen land
nadenken. ‘Milieuproblematiek en waterproblematiek
moeten onderscheiden worden. Veel jongeren zijn –onder
andere na de film van Al Gore – op de hoogte van het
broeikaseffect en de stijgende zeespiegel, maar niet van
waterveiligheid. Ze zien de dreiging wel, maar koppelen die
niet aan de eigen situatie. Natuurlijk moeten we bedacht
zijn op internationale situaties zoals die van de Ganges of
van de Mississippi. Maar er moet ook aandacht zijn voor
de overstromingsveiligheid en waterkwaliteit in Nederland.
Bijvoorbeeld door herinneringen aan de watersnoodramp
in New Orleans in 2005 en Zeeland in 1953 te koppelen
aan hedendaagse problemen die hand in hand gaan met
klimaatveranderingen.’
Als de inschatting van Peter van der Linde en Roald
Treffers juist is, leven vooral de ‘internationale wateren’
onder jongeren. Dat is eigenlijk heel mooi. Maar het is
geen overbodige luxe hen nog eens te herinneren aan de
geschiedenis van Nederland als waterland en samen met hen
na te denken over de toekomst.
DeltaCompetition
Dit jaar organiseert Royal
Haskoning voor de tweede
keer een DeltaCompetition.
Studenten(teams) uit
alle windrichtingen
worden opgeroepen
onderzoeksartikelen
in te leveren met
innovatieve ideeën en
creatieve oplossingen
voor de gevolgen van
klimaatverandering in
deltagebieden. De beste
individuele paper en
de beste teampaper
worden beloond met een
geldbedrag. Bovendien
worden de beste papers gebundeld en gepubliceerd. Naast
de in dit artikel genoemde inzending van het team van de
TU Delft komen de inzendingen dit jaar uit Hong Kong
(Double-channel and tidal power station van Wang Fei,
Han Bo en Li Yuan); Groot-Brittannië (onderwerpen:
mangroven als natuurlijke verdediging tegen natuurrampen
van Fang Yenn Teo uit Cardiff en een verbeterd model
voor adaptatie-initiatieven van Paula Posas uit Liverpool);
Canada (Design and deployment of Aquaponic
Grid communities van Duc Tung Nguyen, Karthik
Ramanathan en Sameer Vohra) In zijn motivatie voor het
organiseren van de prijsvraag stelt Jan Bout, voorzitter van
de Raad van Bestuur, onder meer dat ‘Royal Haskoning
de blik op de toekomst (wil) richten. En de toekomstige
generatie vragen mee te denken in het zoeken naar
duurzame oplossingen voor problemen – maar ook kansen
– die de klimaatverandering in dichtbevolkte deltagebieden
met zich meebrengt.’ In 2006 won een team van de TU
Delft de eerste prijs met de paper Floating City IJmeer.
De internationale jury heeft twee winnaars gekozen.
Fang Yenn Teo van Cardiff University, Wales won met
zijn paper ‘Mangroven als natuurlijke verdediging tegen
natuurrampen’, € 5000,-. Duc Tung Nguyen, Karthik
Ramanathan en Sameer Vohra van de Universiteit van
Toronto, Canada wonnen met hun teampaper ‘Aquaponics
systemen in Bangladesh’ een prijzengeld van € 10.000,-
Informatie:
www.akvo.org, www.deltacompetition.com
www.nwp.nl, www.royalhaskoning.com
www.wikipedia.org, www.youtube.com
33
www.movares.nl

interview
Stedelijk water
stedelijk water
Gemeenteambassadeurs Water adviseren gemeenten
Gemeenten zoeken naar
overzicht in nieuwe
waterwetten
Tekst: Martijn Prinsen
Er zijn diverse wetten die het omgaan met
water in gemeentegebied regelen. Juist in deze
en komende periode komen er nieuwe wetten
bij, wordt bestaande regelgeving herzien en
zijn provincies en waterschappen bezig met
het ontwerpen van nieuwe structuurvisies
en waterbeheersplannen. Veel - voornamelijk
kleinere - gemeenten hebben moeite al deze
vernieuwingen en veranderingen op een rij te
krijgen. Vijfentwintig ambassadeurs Water helpen
gemeenten bij de inpassing.
Medio 2009 wordt de nieuwe Waterwet verwacht,
een wet waarin negen waterstaatwetten zullen worden
opgenomen en zes vergunningsstelsels plaats zullen maken
voor één watervergunning. Vervolgens zal er een nieuw
Waterplan komen dat de koppeling tussen ruimtelijke
ordening en waterbeheersplannen moet regelen. Rijk en
34 provincies krijgen hierdoor de bevoegdheid waterplannen verlengd met een jaar.
Samenwerking
Noord-Hollandse gemeenten. “Het hoogheemraadschap 35
als structuurvisie op te leggen aan gemeenten. Daarnaast
hebben gemeenten te maken met onder andere de
Kaderrichtlijn Water. Vooral kleinere gemeenten met
Aanleg van een grote bak om overstortwater
tijdelijk op te vangen. Het water komt niet in het
oppervlaktewater terecht
ambtenaren die als duizendpoten meerdere disciplines onder
hun hoede hebben, spreken van een overkill. Daarbij moeten
bepaalde nieuwe wetten ook nog op korte termijn worden
ingepast. Tijdsnood ligt bij menige gemeente op de loer.
Gemeenteambassadeurs
Tot 2004 spraken Rijkswaterstaat, provincies en
waterschappen over de Kaderrichtlijn Water zonder
vertegenwoordiging van de gemeenten. De VNG wilde de
gemeenten meer bij het overleg betrekken en in dat jaar
werden, via de Stimuleringregeling gemeenten van het
ministerie van V&W, vijfentwintig gemeenteambassadeurs
Water aangesteld om de betrokken partijen bij elkaar te
brengen. De ambassadeurs werden over districten verdeeld
en kregen twee taken mee: water en waterbeheer goed op de
gemeentelijke agenda krijgen en de bestaande verkokering
doorbreken tussen de watersector enerzijds en gemeenten
anderzijds. In verband met de beschikbaarheid van de
subsidie kregen de ambassadeurs tot en met 2008 de tijd.
Omdat gemeenten veel behoefte blijken te hebben aan de
adviseringsrol van de ambassadeurs is hun termijn inmiddels
Willem van Douwen is teamcoördinator van acht
gemeenteambassadeurs die opereren in het district Rijn-
West. Hij ondervindt in de dagelijkse praktijk de moeite en
Willem van
Douwen:
“Voor een goede
samenwerking is
het noodzakelijk
dat waterschappen
en gemeenten soms
buiten de eigen
instellingsprincipes
gaan.”
problemen die gemeenten hebben met het invoeren van
nieuwe waterwetten. “De gemeentelijke taken zijn breed:
waterbeheer is daar slechts één van. Voornamelijk in de
kleinere gemeenten komt al veel af op een ambtenaar die
verschillende disciplines onder zijn of haar beheer heeft.
Organisatorische problemen ontstaan als de implementatie
van alle nieuwe waterwetten en beheersplannen bij die ene
ambtenaar wordt neergelegd. Ik ga dan bij deze gemeente
op bezoek en adviseer over een mogelijke aanpak. Die
aanpak kan onder meer bestaan uit het verspreiden en goed
afstemmen van implementatietaken over de betrokken
afdelingen, zoals Groen en Ruimtelijke ordening. Op
zich een voor de hand liggend voorstel, maar ik merk dat
gemeenten wel opgelucht zijn het zo te kunnen oplossen.”
Grondwateroverlast
In de nieuwe Waterwet zullen de gemeentelijke taken
nadrukkelijker worden geformuleerd. Een nieuwe taak
betreft de zorgplicht bij grondwateroverlast. Volgens de
nieuwe wet zullen gemeenten plannen moeten maken om
grondwateroverlast aan te pakken. “De meeste gemeenten
vinden het prettig dat de gemeentelijke bevoegdheden en
verantwoordelijkheden in de nieuwe wet duidelijker worden
verwoord”, meent Van Douwen. “Net zo is men blij dat
de zorg om grondwateroverlast tot de gemeentelijke taken
gaat behoren. Voorheen moesten gemeenten burgers die last
hadden van natte kruipruimtes van het kastje naar de muur
sturen. Nu komt er één instelling en adres tot wie de burger
zich kan richten.”
Van Douwen adviseert de gemeenten de nieuwe zorgplicht
niet meteen in regels om te zetten, maar deze pragmatischer
in te voeren. “In de basis komt het neer op: inventariseer
de problemen en zorg voor een doeltreffende aanpak. Dus:
breng in kaart waar wateroverlast kan ontstaan en bekijk de
mogelijke oplossingen. Het liefst samen met het waterschap.
De gemeente dient immers te zorgen voor haar burgers: als
je vanuit die invalshoek de zorgplicht oppakt, zul je minder
moeite hebben met het implementeren van de nieuwe
wet. Pas in tweede instantie zijn regels nodig. Bijvoorbeeld
met betrekking tot het omslaan van de extra kosten op de
rioleringsheffing.”
Naast de implementatie van nieuwe wetten is een
continu punt van aandacht de samenwerking tussen
waterschappen en gemeenten. Eén van de taken van
de gemeenteambassadeur is het verbeteren van die
samenwerking. Samenwerking is nodig bij onder meer het
opstellen van gemeentelijke watervisies, afvoer en zuivering
van afvalwater, het oplossen van grondwateroverlast, de
implementatie van nieuwe wetten en het plannen van
water in de ruimtelijke ordening. “Omdat beide partijen
in hetzelfde gebied werken, is het beter samen beleid te
ontwikkelen. Dit beleid kan vervolgens worden vertaald
naar de eigen situatie. In de meeste gevallen verloopt de
samenwerking goed, maar soms ontstaan er problemen.
Bijvoorbeeld na het verdwijnen van de vaste contactpersoon
van een gemeente bij reorganisaties en fusies van de
waterschappen. Ik bespreek dit met het waterschap. Zonder
ze de zwarte Piet toe te spelen, overigens: waterschappen
denken graag constructief mee. Zij begrijpen zelf wel dat de
continuïteit in het contact met gemeenten meer aandacht
vereist.”
Zowel gemeenten als waterschappen kijken nog te vaak
alleen naar de eigen organisatie en waar die voor staat, vindt
Van Douwen. “Te veel eigenbelang. Hoewel het op het
gebied van riolering en waterbeheer meestal goed gaat – en
ik verwacht dat het bij het oplossen van grondwateroverlast
ook wel goed zal gaan – loopt het contact bij ruimtelijke
ordening vaak minder. Het gebeurt nogal eens dat een
waterschap te laat bij de plannen van de gemeente wordt
betrokken. We hebben natuurlijk de watertoets, waardoor
de ruimtelijke ordening rekening moet houden met water
en waterbeheer. Maar gemeenten moeten deze toets niet
op postzegelniveau toepassen, dus bijvoorbeeld één sloot
aanleggen bij een klein project van tien nieuwe huizen. Het
gaat om structuurplanniveau. Waterschappen moeten op hun
beurt snappen hoe ruimtelijke ordeningsprocessen verlopen
en hiermee diplomatiek omgaan. Ze moeten het beeld
overbrengen van deskundig adviseur.”
Om een goede samenwerking te bewerkstelligen, moeten
zowel gemeenten als waterschappen boven het eigenbelang
staan. “Een bestuur moet het vertrouwen en de ruimte
geven aan haar medewerkers die namens de instelling
overleg voeren met de andere partij. Voor een goede
samenwerking is het noodzakelijk dat zij soms buiten de
eigen instellingsprincipes gaan.”
Beverwijk
Om de nieuwe wetten en waterbeheersplannen goed
te kunnen implementeren adviseert Van Douwen
kleinere gemeenten niet alleen samenwerking te
zoeken met waterschap en provincie, maar ook met
buurgemeenten. In zijn district zijn de gemeenten
Beverwijk, Heemskerk en Uitgeest een goed voorbeeld
van een dergelijke samenwerking. De drie gemeenten
hebben in 2007 gezamenlijk een waterplan opgesteld.
“Het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
initieerde de samenwerking tussen onze gemeente en twee
kleinere buurgemeenten,” vertelt Martijn van Bemmelen,
beleidsmedewerker Water van de gemeente Beverwijk en
plaatsvervangend voorzitter Kennisplatform Water Vereniging
ging daarbij uit van een bepaald stroomgebied, niet van
gemeentegrenzen. Dat sprak ons wel aan. Voor een goede
waterkwaliteit bijvoorbeeld is het verstandig zowel

lezers Aanbieding
stedelijk water
Leven en Bouwen in de Delta
Op de kaart staat waar in de
toekomst mogelijk grondwateroverlast
te verwachten is (blauw) en waar echt
sprake is van een actueel probleem
(oranje en paars).
36
DeltaForum,
Leven en Bouwen in de Delta in 2009
Informeer en presenteer u optimaal via
Print:
- 4 x per jaar een magazine
met opinie en achtergrond
informatie,
2 x een Nederlandse uitgave:
8 mei en 4 december
2 x een Engelse uitgave:
6 februari en 11 september
- oplage magazine 5000ex.
(startfase)
Online:
Uw reactie is relevant en welkom
Uiteraard staan wij open voor persbijdragen,
suggesties voor onderwerpen via redactie@
deltaforummedia.net.
Reserveren voor adverteren:
adverteren@deltaforummedia.net
of bel 015-3617433.
- een 2 wekelijkse e-mail
nieuwsbrief om snel
geïnformeerd te zijn
- een 24/7 website voor het
nieuwsarchief
- verzendlijst emailnieuwsbrief
3000 ex. (startfase)
Live:
- een 2 à 3 tal evenementen
voor directe kennisuitwisseling
en netwerken
- aantal deelnemers evenementen
75-100 personen
GRATIS
proefabonnement
(t.w.v. €25,-)
Voor aanvraag gratis
proefabonnement van 2 edities:
mail naar info@deltaforummedia.net
uw volledige adresgegevens.
stroomopwaarts als stroomafwaarts maatregelen te nemen.
Als we hier in Beverwijk bij wijze van spreken niets
zouden doen om het water schoon te maken, hebben ze
het stroomafwaarts, in Uitgeest, extra moeilijk. Bovendien
wilden we graag samenwerken uit kostenoverweging en
efficiency. Voor het hoogheemraadschap was het eveneens
gunstig. Met eenenveertig gemeenten in haar district is het
voor het hoogheemraadschap haast onmogelijk voor iedere
gemeente apart een waterplan te maken.”
Aan het samenstellen van het waterplan werkten niet
alleen verschillende gemeenten mee, ook werden
verschillende watersystemen geïntegreerd. “We zijn bezig de
hemelwaterafvoer los te koppelen van de rioolwaterafvoer.
Bij deze opgave hebben we tevens gekeken naar de afvoer
van overtollig grondwater. Voor de hemelwaterafvoer worden
aparte buizen in de grond gelegd. Door deze buizen kan,
via gaatjes, ook het grondwater worden afgevoerd. Als
het grondwaterpeil erg laag is kan na een regenbui het
hemelwater door de gaatjes in de grond terecht komen. We
hebben zo een aantal opgaven in één keer aangepakt: we zijn
van de overstort in oppervlaktewater af, de rwzi’s kunnen
efficiënter werken, de grondwateroverlast is aangepakt, de
bodem wordt gebruikt als waterberging, verdroging wordt
tegengegaan, enzovoort.”
Daar komt nog iets bij: de afvoerbuizen kunnen niet
oneindig lang zijn en het water kan, zonder pomp, niet
heuvelopwaarts stromen. Daarom legt de gemeente, waar het
maar kan, sloten, vijvers en ander oppervlaktewater aan om
de afstand tussen de afvoerbuizen en waterberging zo kort
mogelijk te laten zijn. “Zo pakken we dus ook het tekort aan
waterberging op. Daarmee hebben we meer gedaan dan de
nieuwe Waterwet van gemeenten eist. We verwachten wat
dat betreft geen problemen bij de implementatie.”
Andere clusters van gemeenten volgen nu het
samenwerkingsvoorbeeld van de drie pioniers.
De Waterwet
In de Waterwet worden negen waterstaatswetten opgenomen,
waaronder de Wet op de waterkering, de Wet op de
waterhuishouding en de Wet verontreiniging oppervlaktewateren.
Zes vergunningstelsels zullen plaats maken voor één
watervergunning. De Waterwet zal naar verwachting medio
2009 in werking treden.
Het wetsvoorstel zal een instrumentarium bieden voor een
doeltreffende en doelmatige aanpak van grote opgaven op
het gebied van het waterbeheer en tegemoet komen aan
Europese verplichtingen op het gebied van het integraal
beheer van watersystemen. Daarnaast wil de overheid met
de nieuwe Waterwet invulling geven aan het Programma
Andere Overheid, waarbij de vermindering van regelgeving en
administratieve lasten voorop staat.
Belangrijkste doelstellingen van de nieuwe wet zijn het
voorkomen of beperken van overstromingen, onacceptabele
wateroverlast en waterschaarste. Ook de bescherming en
verbetering van de chemische en ecologische toestand van water
krijgen aandacht. Bij het realiseren van deze doelstellingen
is het rijk onder andere verantwoordelijk voor het nationaal
beleidskader. De provincies vertalen dit door naar de regionale
beleidskaders. De waterschappen leggen de condities voor
de uitvoering van de doelstellingen vast en zorgen voor
de zuivering van het stedelijk afvalwater, het operationeel
grondwaterbeheer en het beheer van waterbodems binnen hun
gebied. informatie: www.waterwet.nl
Waterplan
De Waterwet introduceert het nationaal en het regionaal
waterplan. Deze twee plannen krijgen in de nieuwe Wet
ruimtelijke ordening de status van een structuurvisie. Door deze
koppeling met de wetgeving op het gebied van de ruimtelijke
ordening zijn provincie en rijk verplicht de wateraspecten uit
deze visie te betrekken bij hun algemene afwegingen.
Het nationaal waterplan wordt door het rijk opgesteld en
vervangt de nota Waterhuishouding. Het regionaal waterplan
is de verantwoordelijkheid van de provincie en vervangt het
provinciaal plan voor de waterhuishouding Nieuw is ook dat
het regionaal plan hydrologische eenheden mag volgen. Deze
vrijheid maakt het mogelijk voor de betrokken overheden
samenhangende plannen en besluiten te nemen.
37

stroom gebieden
stroomgebieden
38
Regio werkt samen aan een veilige en mooie IJssel
Ruimte voor de
Rivierprojecten
Tekst: Peter Lindeboom,
Fotografie: Provincie Overijssel
De rivier de IJssel staat aan de vooravond van een
aantal ingrijpende maatregelen, die de veiligheid
tegen hoogwater moeten vergroten. Zes
landelijke en regionale partijen hebben afspraken
gemaakt om de projecten samen te realiseren.
De IJssel krijgt meer water te verwerken. Dit is het gevolg
van meer en heftiger regenval door de klimaatsverandering.
Om bescherming te bieden tegen het water is de aanleg
van hogere dijken niet meer afdoende. De IJssel moet weer
de ruimte krijgen, anders pakt de rivier die zelf. Naast het
bevorderen van de veiligheid is het uitgangspunt dat het
fraaie en aantrekkelijke van de rivier behouden blijft. De
verschillende overheden werken nauw met elkaar samen,
staan voor een open communicatieproces en betrekken de
bewoners en belanghebbenden bij het ontwikkelen van de
plannen.
De betrokken partijen zijn de rijksoverheid, de gemeente
Zwolle, het waterschap Groot Salland en de provincie
Overijssel. Door de samenwerkingsovereenkomst is nu
duidelijk welke taken en verantwoordelijkheden iedere
partij heeft tijdens de uitvoeringsfase. Het is bijzonder dat
overheden hun gezamenlijke afspraken op een dergelijke
zakelijke manier voor lange tijd vastleggen en bekrachtigen.
In de samenwerkingsovereenkomst ligt onder meer vast dat
het waterschap Groot Salland de initiatiefnemer wordt voor
de aanleg. In november ging het waterschap daarvoor een
aparte realisatieovereenkomst aan met het rijk. Gedeputeerde
Piet Jansen van de provincie Overijssel is gevraagd voorzitter
te blijven van de stuurgroep die de projecten begeleidt. De
programmadirectie Ruimte voor de Rivier blijft namens de
rijksoverheid de opdrachtgever voor de projecten.
De samenwerkingsovereenkomst geldt vooralsnog voor
de twee Ruimte voor de Rivierprojecten bij Zwolle, de
dijkverlegging Westenholte en de uiterwaarden- vergraving
in de Scheller- en Oldeneler uiterwaarden. Over een jaar
zullen de uiterwaardenvergravingsprojecten bij Deventer,
Bolwerksplas, de Worp en Ossenwaard en Keizers- en
Stobbenwaarden en Olsterwaarden zich bij de overeenkomst
aansluiten. Daarvoor is inmiddels een intentieovereenkomst
getekend door de betrokken partijen.
Koplopers
De dijkverlegging bij Westenholte is één van de 39 projecten
die in het hele land worden uitgevoerd langs de rivieren.
Samen met de Scheller- en Oldeneler uiterwaarden en de
twee Deventer projecten vormt Westenholte de zogeheten
koploperprojecten. De vier projecten zijn relatief vroeg
begonnen met de planvorming en liggen in de planning voor
op projecten elders.
Momenteel worden de voorbereidingen getroffen
voor de formele procedures die nodig zijn voor de
bestemmingsplanwijziging en de benodigde vergunningen.
Die procedures worden naar verwachting voor het eind
van het jaar opgestart. Als de procedures zijn afgerond
zal waarschijnlijk in 2010 worden begonnen met de
werkzaamheden. In 2015 moet het hele project klaar zijn.
Deventer
Bij Deventer versmalt de IJssel. Deze flessenhals vormt bij
hoogwater een obstakel, waardoor risico op overstroming
ontstaat voor de omgeving. Het graven van nevengeulen
in de uiterwaarden van de IJssel is de oplossing. De
nevengeulen bij Deventer zijn onderdeel van het
rijksprogramma Ruimte voor de Rivier.
Behalve het oplossen van het veiligheidsvraagstuk heeft
het project ook tot doel om het landschap in het gebied
te verfraaien. Er is ruimte voor nieuwe natuur, en door
het toevoegen van extra recreatievoorzieningen als fietsen
wandelpaden kan iedereen ervan genieten. Door
aanpassing van de Zandweerdplas ontstaat wellicht meer
ruimte voor de bestaande watersportfuncties. Belangrijke
randvoorwaarde is dat de beroepsscheepvaart geen hinder
ondervindt van de nevengeulen.
De Keizers-, Stobben- en
Olsterwaarden
Dit gebied te noorden van de stad Deventer ligt op de
oostelijke IJsseloever. Kenmerkend is het hoogteverschil
binnen de uiterwaard: een relatief hoog gedeelte langs de
provinciale weg naar Zwolle en een lager deel richting
de rivier. In de reeds aanwezige Munnikenhank bevinden
zich bijzondere diersoorten als de modderkruiper.
De Hengforderwaarden zijn broedgebied voor een
kolonie aalscholvers.Het project voorziet in de Keizers-,
Stobben- en Olsterwaarden een serie geulen die samen
een waterstandsdaling opleveren van 11 centimeter.
Daarnaast wordt de aansluiting bij de binnendijks gelegen
landgoederen versterkt. Het gebied is nagenoeg geheel
in bezit van de stichting IJssellandschap, die plannen
heeft voor een ‘natuurderij’ in de uiterwaarden. Verder is
het de bedoeling de bestaande natuur en landschap te
versterken: dat betekent dat ook in de nieuwe situatie een
nieuwe leefomgeving wordt gecreëerd voor de bijzondere
diersoorten.
Bolwerkplas
De tweede nevengeul loopt aan de westzijde van
de IJssel door de Bolwerkplas, de Worp en de
Ossenwaard. Behalve de geul zelf vindt er geen verdere
vergraving plaats. De vergraving van de uiterwaard
levert een waterstandssverlaging op van 20 cm. De
werkzaamheden hebben grote invloed op de inrichting
en het ruimtelijke beeld van het gebied. Nu worden
de uiterwaarden bijvoorbeeld intensief gebruikt als
uitloopgebied en recreatiegebied voor de stad en hebben
ze hoge landschappelijke en natuurlijke kwaliteiten.
Zwolle
De gemeente Zwolle is initiatiefnemer van Scheller- en
Oldeneler uiterwaarden. Het doel van dit project is
het verlagen van het hoogwater met acht centimeter.
Daarnaast wordt bijgedragen aan het versterken van de
ruimtelijke kwaliteit. De maatregel omvat het gedeeltelijk
vergraven van de uiterwaard en de aanleg van een geul.
Het gebied krijgt als hoofdfunctie ‘natuur’.
Het project Dijkverlegging Westenholte ligt ten
noordwesten van de stad Zwolle. Een aantal jaren
geleden is in het projectgebied (de Vreugderijkerwaard)
al een meestromende nevengeul langs de IJssel gegraven.
Om in de toekomst nog meer water af te kunnen
voeren zijn in deze rivierbocht extra maatregelen nodig.
De dijkverlegging Westenholte is een project uit het
landelijke programma Ruimte voor de Rivier.
Het project bestaat uit vier onderdelen. Allereerst wordt
over een lengte van 2,2 kilometer een nieuwe dijk
aangelegd.
Deze dijk ligt maximaal zo'n driehonderd meter verder
landinwaarts dan de huidige, en is even hoog. In het
nieuwe buitendijkse gebied wordt een nieuwe geul
aangelegd, die aansluit op de reeds bestaande geul. Tot
slot wordt het nieuwe buitendijkse gebied ingericht als
nieuw natuurgebied, met mogelijkheden voor recreatief
medegebruik.
39

stroomgebieden
N E W B U S I N E S S
Projectkaart dijkverlegging
(Kijkrichting: zuid-noord)
Tineke Huizinga bekijkt
de plannen op locatie.
”Innovation that matters for
our company and for the world”
Instemming staatssecretaris
Staatssecretaris Huizinga van Verkeer en Waterstaat
gaat akkoord met het planontwerp voor het project
dijkverlegging Westenholte nabij Zwolle. Het is het
eerste project sinds het vaststellen van Ruimte voor de
Riviermaatregelen in 2006 dat deze mijlpaal bereikt.
Huizinga geeft aan dat door de maatregelen nabij
Westenholte het waterpeil in de IJssel bij grote afvoeren
ruim voldoende zal dalen om de waterveiligheid te
kunnen garanderen. Ook maakt het plan de omgeving
aantrekkelijker om te wonen en te recreëren. Het plan
is in nauw overleg met bewoners en betrokkenen
opgesteld.
Gedeputeerde Piet Jansen is verheugd over de
instemming van de staatssecretaris: “Onlangs gaf de
Deltacommissie van oud-minister Veerman nog eens
het belang aan van de snelle voortzetting van de
Ruimte voor de Rivierplannen. Daarnaast ben ik blij
met de grote betrokkenheid van de bewoners bij de
planvorming. Ik hoop dat we dat kunnen voortzetten
tijdens de realisatie”.
IBM: Expert op het terrein van water
IJkdijk als onderdeel van
Flood Control 2015
Tekst: Sandra Meulenbelt
Foto’s: IBM
40
Ruimte voor de Rivier
Het creëren van meer ruimte voor het water om
het rivierengebied beter te beschermen tegen
overstromingen, dat is waar het om draait bij het
programma Ruimte voor de Rivier.Door de
klimaatveranderingen krijgen de rivieren meer water
te verwerken , waardoor de kans op overstromingen
toeneemt. Het alleen verhogen van dijken biedt geen
duurzame oplossing. Er is een nieuw soort maatregelen
nodig: de rivier moet meer ruimte krijgen, bijvoorbeeld
door het verleggen van dijken, of het verlagen van
uiterwaarden.
Subsidie
Het ministerie van Verkeer en Waterstaat verleent
subsidie voor projecten waar synergie (meerwaarde
door samenwerking) ontstaat door samen met andere
partners verschillende soorten maatregelen uit te voeren.
Daardoor kunnen betere resultaten worden behaald en
met de subsidie is het mogelijk om eerder te starten met
de uitvoering van projecten.
Sinds 1 februari 2008 is in Amsterdam het IBM
Global Center of Excellence for Watermanagement
gevestigd. IBM heeft veel klanten, zowel in de
private als publieke sector, die worstelen met
waterproblematiek. Het Center legt zich er op
toe mensen op te leiden die zich inzetten om de
problematiek en de uitdagingen waar de klant voor
staat te begrijpen, en die van daaruit de vertaalslag
kunnen maken naar Informatie Technologie als deel
van de oplossing. Djeevan Schiferli is als business
development executive nauw betrokken bij het
Center, hij vertelt over het ontstaan van het Center,
de rol van het Center bij Flood Control 2015 en de
rol van IBM met betrekking tot het milieu in het
algemeen en waterbeheer in het bijzonder.
Wat is de reden dat het Center is opgezet in
Amsterdam en waarom is het gelijk gestart met
het programma Flood Control 2015 van de
Nederlandse overheid?
Djeevan Schiferli: “Flood Control 2015 en het Center hebben
veel, maar niet alles met elkaar te maken. Wereldwijd was
IBM aan het kijken wat speelt er allemaal op het terrein van
watermanagement. Het gebied is extreem breed en om die
reden breng je focus aan en zoek je naar een project waar
je je tanden in kunt zetten en waarmee je ervaring op kunt
doen. Zo´n project was Flood Control 2015. Wij hebben mee
geschreven aan het programma vanuit het perspectief van
Informatie Technologie. De centrale vraag daarbij was welke
technologie- en kennisbijdrage wij kunnen leveren, die de
watersector in staat stelt om hun werk nog beter te doen. Het
41

N E W B U S I N E S S
N E W B U S I N E S S
programma heeft er mede toe bijgedragen dat IBM heeft
besloten het Center of Excellence for Water Management
in Amsterdam te vestigen. Andere redenen daarvoor liggen
wat meer voor de hand en hebben te maken met de strategie
van de ´globally integrated enterprise´ van IBM. Vrij vertaald
houdt deze strategie in dat je investeert op die plekken waar
je de beste omstandigheden en randvoorwaarden aantreft. Om
iets te kunnen bereiken heb je de juiste professionals nodig
en partners die bereid zijn om met jou een commitment aan
te gaan. Nederland is wat waterbeheer betreft dan een hele
logische plek. We leven nu eenmaal al heel lang met water als
een bedreiging en als een kans.”
Djeevan Chiferly
Sommige mensen zullen zich afvragen wat moet
IBM nou met water, ook al houdt IBM zich al
veel langer en in breder perspectief bezig met het
milieu?
“IBM houdt zich inderdaad al veel langer bezig met
het milieu, om precies te zijn al vanaf 1969. CEO Tom
Watson stelde in die tijd dat IBM de voorloper moet zijn
op het gebied van milieuvriendelijkheid. In 2007 hebben
we Big Green innovations gelanceerd. Binnen Big Green
innovations worden producten en diensten ontwikkeld,
die gerelateerd zijn aan het klimaatprobleem. Hierbij
kun je aan energiemanagement, carbonmanagement en
watermanagement denken.
In het kader van Flood Control 2015 gaat het vooral om
infrastructuurmanagement. Overheden wereldwijd willen
graag zo vroeg mogelijk weten of er zich een potentiële
overstromingssituatie voor doet. Hoe eerder en nauwkeuriger
de informatie, des te beter de bestuurders en ambtenaren
in staat zijn om tijdig in te grijpen en betere beslissingen
te nemen. Maar er zijn er ook wateruitdagingen in de
industriesector.
Sommige bedrijven gebruiken (veel) water als grondstof of als
hulpmiddel. Die bedrijven willen dat gebruik terugdringen
als ze op plekken zijn gevestigd waar tekorten ontstaan
en hebben daarbij behoefte aan hulpmiddelen om hun
waterverbruik te monitoren of te optimaliseren in hun
supplychain. IBM verkent over de volledige breedte de
invloed die water heeft op bedrijfsprocessen. “
Tot slot, hoe zie jij de rol van IBM op het terrein
van watermanagement in de toekomst en wat
Kun je wat meer vertellen over de rol van
mogen mensen verwachten van IBM als het op
Informatie Technologie bij Flood Control 2015?
water aankomt?
“Er wordt al veel gebruik gemaakt van modellen in de En hoe speelt serious gaming en 3 D internet een
“Ten eerste, dat wij de volle breedte van het terrein water
watersector. Bovendien worden er steeds meer sensoren rol bij Flood Control 2015?
aan het verkennen zijn en dat wij ons niet beperken tot de
gebruikt om bijvoorbeeld deze modellen te kalibreren “In het kader van het beheersen van overstromingsrisico´s
projecten die wij in het afgelopen jaar gestart zijn. Wat we
waardoor de voorspelling accurater wordt. In andere gevallen worden er mensen getraind, bijvoorbeeld bij een
tot nu toe gedaan hebben is eerder om te laten zien dat IBM
wordt er steeds meer gemonitoord zoals waterkwaliteit of evacuatieoefening, op een situatie die hopelijk maar
en water wat ons betreft alles met elkaar te maken hebben.
waterhoogtes. Wil je de juiste maatregelen kunnen nemen, zelden plaatsvindt. Zo´n evacuatieoefening is grootschalig
Denk maar aan sensordata, supercomputing, serious gaming
zal de informatie sneller en nauwkeuriger binnen moeten en kost veel geld, waardoor je het niet vaak kunt doen.
en het monitoren van allerlei zaken. Wij willen graag de
komen. Door bijvoorbeeld een weervoorspellingsmodel Met behulp van serious gaming en 3D internet creëer je
uitdagingen en alle aspecten van de problematiek begrijpen
te koppelen aan een stroommodel van een rivier en een virtuele werelden waarin mensen zo vaak als ze willen
die watermanagers ondervinden. Samen met hen willen we
model dat de dijksterkte berekent is een efficiëntieslag te met elkaar kunnen oefenen. Door de uitgangswaarden te
vervolgens graag de uitdaging aangaan om te zoeken naar
behalen. In dit kader is het macrostabiliteit’s experiment variëren bereid je mensen bovendien voor op uiteenlopende
oplossingen.”
42 op de ijkdijk interessant. Dijken worden tot op de dag van crisissituaties. Dit kost veel minder geld en levert voor
omdat veel mensen en bedrijven er van afhankelijk zijn. Er zijn
43
vandaag met het oog gecontroleerd. In 1995 zijn bijvoorbeeld
250.000 mensen geëvacueerd omdat de experts niet wisten
of de dijk waarachter zij woonden het zou houden of niet.
Bij nieuwbouwplannen kan je vooraf
een weervoorspellingsmodel koppelen
aan stroommodellen zodat je risico’s kan
inplannen
Vanuit het idee dat er meer informatie beschikbaar zou
moeten zijn op dit punt zijn heel veel sensoren in een dijk
gestopt die ze uiteindelijk hebben laten bezwijken. Hier
zijn maar liefst 32 miljoen meetgegevens uit voortgekomen.
Watermanagement beweegt zich van een data arme naar
een data rijke omgeving en dan heeft IT een duidelijke rol
te spelen. Naast het integreren van alles wat er al is, zal er
zoveel informatie gegenereerd worden dat de behoefte aan
supercomputingcapaciteit ontstaat en dat is ook iets waar IBM
verstand van heeft.”
beleidsmakers en beslissers veel interessante informatie.
Hierdoor kunnen ze achteraf beter evalueren en krijgen ze
meer inzicht in het effect van bepaalde beslissingen.”
Waarom voert IBM wereldwijd een aantal pilots
uit in het kader van watermanagement.
“Om de grenzen op te zoeken hoe en waar informatie
technologie een toegevoegde waarde kan bieden, is IBM
een aantal projecten gestart die alles te maken hebben met
waterproblematiek. Een van die pilots wordt uitgevoerd in
samenwerking met het Beacon Instituut in New York. De
Hudson rivier wordt daar over een lengte van vijfhonderd
kilometer uitgerust met een sensornetwerk. Duizenden
sensoren registeren bio data, chemische data en fysische data.
Al deze gegevens moeten allemaal continu, in real time
worden uitgelezen. De IT uitdaging daarbij is om die enorme
hoeveelheid data op te vangen, te analyseren en om te zetten
naar informatie waar niet technische mensen beslissingen op
kunnen nemen. Op die manier wordt een observatiesysteem
ontwikkeld dat in de toekomst ook bij andere riviersystemen
kan worden toegepast.
Een andere pilot wordt uitgevoerd in samenwerking met
The Nature Conservancy in onder andere Zuid Amerika
in het stroomgebied van de Paraguay-Paraná rivier, die door
Argentinië, Brazilië en Paraguay stroomt. Rondom grote
rivieren spelen bij uitstek allerlei vragen van watermanagement
modellen die duidelijk maken wat de impact is van bepaalde
beslissingen. Bijvoorbeeld, wanneer je bovenstrooms een bos
kapt om daar een gebied te gaan ontwikkelen, wat voor impact
heeft dat dan op de vispopulatie en indirect op een vissersdorp
dat ergens stroomafwaarts economisch afhankelijk is van die vis.
Ook hier zetten wij Informatie Technologie in om de informatie
uit alle beschikbare modellen en beslissingsondersteunende
systemen aan elkaar te koppelen zodat beleidsmedewerkers de
juiste beslissingen kunnen nemen.”
informatie: www.ibm.com/technology/greeninnovations

interview
leven met water
leven met water
Perfecte veiligheid is valse belofte
Overstromingsrisico’s
verzekeren?
Tekst: Peter Lindeboom,
Dat we in Nederland slecht zijn voorbereid op
sommige rampen hoeft helemaal geen reden
voor bezorgdheid te zijn, zo stelt onderzoeker
Ruben Jongejan, die in oktober promoveerde aan
de TU Delft op het onderwerp ‘How safe is safe
enough?’
“Bij rampen die een heel lage kans van optreden hebben,
zoals een grote overstroming, kun je je schaarse geld
veel beter investeren in preventie zoals dijkversteviging
dan in het verbeteren van de rampenbestrijding", zegt
Verzekeringen
wetenschapper Ruben Jongejan. “Vaak wordt gesteld
Binnen het programma Klimaat voor ruimte zijn er twee
44 dat de 'veiligheidsketen' (proactie, preventie, preparatie, zodat we tijdig kunnen bijsturen. Maar zo'n voorzichtige
projecten die over verzekeren meer kennis ontwikkelen. Informatie: dr. ir.drs. R.B. (Ruben) Jongejan, faculteit Civiele
45
repressie) net zo zwak is als de zwakste schakel. Maar dat
is niet juist want er is geen sprake van een seriesysteem.
Dit heeft belangrijke gevolgen voor het beleid: slecht
presterende 'schakels' hoeven lang niet altijd te worden
versterkt.”
Voorzorgprincipe
Jongejan deed onderzoek naar het overheidsbeleid ten
aanzien van industriële rampen en overstromingen.
Rampen kunnen nooit geheel worden voorkomen.
Jongejan adviseert tevens om het 'voorzorgprincipe' niet als
richtsnoer te hanteren bij de beoordeling van risico's. “Veel
interpretaties van dit principe zijn niet verdedigbaar uit
economisch perspectief. Dat wil niet zeggen dat voorzorg
altijd onverstandig is. Soms weegt een risico niet op tegen
de baten van een activiteit. Ook is het soms verstandig
om een nieuwe technologie voorzichtig te introduceren
aanpak is niet altijd zinvol: soms bestaat er simpelweg
geen mogelijkheid om tijdig lessen te trekken, of zijn de
potentiële gevolgen reversibel of beperkt. In zulke gevallen
Ruben Jongejan: “ Laat je mensen
vrij dan creëer je het dilemma of je
de meerderheid, die zich mogelijk
niet verzekert en toch de dupe
wordt van een ramp, maar aan zijn
lot moet overlaten"
kan voorzorg onnodig belastend zijn. Voorzorg is dus soms
verstandig, maar dat is lang niet altijd het geval.”
Verzekeringen
Een apart onderdeel van het onderzoek van Jongejan
betrof de verzekering van grote overstromingsrisico's. Dat is
op dit moment niet mogelijk. Volgens Jongejan zou de staat
hier een nuttige rol kunnen vervullen. Een arrangement
waarin de nationale overheid verzekeringscapaciteit
beschikbaar stelt, en dus niet de verzekeraars, zou de
onverzekerbaarheid van
grootschalige overstromingen in
Nederland op efficiënte wijze
kunnen opheffen. Wel zouden
verzekeraars betrokken kunnen
worden bij de uitvoering van het
arrangement.
Jongejan: “Binnendijkse
gebieden worden beschermd
door primaire waterkeringen,
zoals dijken en duinen. Bij
een overstroming is de schade
veelal groot. Om die reden
ligt het voor de hand de staat partij te laten zijn in een
verzekeringsprogramma voor overstromingsrisico’s in
binnendijkse gebieden. Daarnaast is de prikkel voor een
overheid om voldoende te investeren in waterkeringen
dan het grootst. De staat zou bijvoorbeeld regels en
procedures voor de tegemoetkoming van slachtoffers bij
wet kunnen vastleggen. Voor het afwikkelen van claims kan
ze eventueel verzekeraars inschakelen”..
Voor buitendijkse gebieden ligt de situatie volgens Jongejan
anders. “Komt er een polis voor buitendijkse gebieden, de
uiterwaarden, dan moeten juist de burgers worden aangezet
tot het treffen van voorzorgsmaatregelen. Daarom zou hier
vooral een rol zijn weggelegd voor private verzekeraars
en herverzekeraars. Zij zijn over het algemeen strenger op
het gedrag van de verzekeringsnemer. Via hun aanvullende
voorwaarden kunnen zij mensen prikkelen tot preventieve
maatregelen, zoals tegeltjes in plaats van parket op de
begane grond.”
Zo’n verzekering werkt echter alleen als de staat burgers
ertoe kan verplichten, mogelijk via een combinatie met de
opstal, waarschuwt de promovendus. “Mogelijk is dat een
heikel punt. Laat je mensen vrij dan creëer je het dilemma
of je de meerderheid, die zich mogelijk niet verzekert en
toch de dupe wordt van een ramp, maar aan zijn lot moet
overlaten.”
Overheden en verzekeringsmaatschappijen maken daar
nu al gebruik van. Jeroen Aerts bepleit bijvoorbeeld dat
overstromingen moeten kunnen worden verzekerd. Hij is
als hoogleraar Klimaatrisico’s en verzekeringen verbonden
aan de Vrije Universiteit Amsterdam en o.a projectleider
van het Leven met Water project Aandacht voor veiligheid.
Dat project is inmiddels afgerond en de resultaten daarvan
zijn aangeboden aan de Deltacommissie.
Desgevraagd licht hij toe dat de mogelijkheid om je te
verzekeren tegen overstromingsrisico’s met name van
belang is voor mensen die buitendijks wonen. “Over
die mensen wordt vaak gezegd dat zij een grotere eigen
verantwoordelijkheid hebben om overstromingsschade te
voorkomen, maar het probleem is dat veel buitendijkse
mensen niet weten dat ze buitendijks wonen. Daar zou
ook wel wat aan gedaan kunnen worden. Door aandacht
in de media is de verzekerbaarheid van overstromingen wel
in een stroomversnelling gekomen. Met het Verbond van
Verzekeraars wordt daar nu serieus over gesproken.”
Die gesprekken vinden plaats binnen de Taskforce
Overstromingen Verzekeren. Aerts: “Het draait natuurlijk
ook om de risico’s en de premies die mensen dan
zouden moeten betalen. Als je alleen kijkt naar de
mensen die buitendijks wonen, vinden verzekeraars die
markt waarschijnlijk te klein. Maar het is toch raadzaam
om er goed naar te kijken, omdat het om aanzienlijke
stedelijke uitbreidingen gaat in onder meer Dordrecht en
Rotterdam”.
Ook het Leven met Water project ‘Van neerslag tot schade’
bestudeert de verzekerbaarheid van overstromingsrisico’s.
Projectleider is Matthijs Kok van HKV Lijn in water
en huisadviseur bij het Verbond van Verzekeraars op het
gebied van de verzekerbaarheid van overstromingen:
“Samen met het KNMI kijken we naar de regionale
verschillen in extreme neerslag, met de Universiteit van
Twente onderzoeken we hoe mensen de risico’s beleven
en als adviesbureau HKV Lijn in water kijken we naar
verschillende oorzaken en typen van risico’s.”
“Voor de verzekerbaarheid hebben we de ervaringen van
de orkaan Katrina in New Orleans in beeld gebracht.
Afhankelijk van de oorzaak passeren verschillende
mogelijkheden in de schadeafhandeling de revue.
Bijvoorbeeld dat er een maximum gesteld wordt aan het
uit te keren bedrag of dat burgers meebetalen via een
verplichte toeslag op de opstalpolis. Het verschil tussen
binnendijks en buitendijks verliezen we hierbij niet uit het
oog. Welke oplossingen we ook bedenken: het hoeft niet
per se zo te zijn dat de verzekeraars daarin een rol spelen.”
Het project ‘Van neerslag tot schade’ is in november
afgerond. De resultaten daarvan kunnen meegenomen
worden in de uitwerking van het advies van de Commissie
Veerman.
Techniek en Geowetenschappen / faculteit Techniek, Bestuur en
Management How safe is safe enough? The government's response
to industrial and flood risks en www.levenmetwater.nl

V I S I E & P R A K T I J K
V I S I E & P R A K T I J K
46
ARCADIS reageert op rapport Deltacommissie
'Rijksoverheid
moet belang zien
van lokale coalities'
Tekst: IJdo Groot
De Deltacommissie presenteerde in september
haar eindrapport ‘Samen werken met water’
aan het kabinet. In dit veelbesproken geschrift
worden aanbevelingen gedaan voor het vergroten
van de waterveiligheid en zoetwatervoorraad in
Nederland. De zet is nu aan de overheid. Harm
Albert Zanting van ARCADIS ziet hierin zowel
kansen als gevaren.
In het rapport staan twaalf aanbevelingen om het
Nederlandse delta- en waterbeheer voor te bereiden op
de klimaatverandering en zeespiegelstijging. De commissie
heeft deze problematiek verdeeld over vijf regio’s: de
Noordzee, de Wadden, de zuidwestelijke delta, het
rivierengebied en het IJsselmeer. ‘De kracht van dit rapport
is dat per regio duidelijke keuzes zijn gemaakt,’ zegt Harm
Albert Zanting, directeur Delta’s & Rivieren bij ARCADIS.
‘Het risico dat we nu lopen is dat de rijksoverheid top
down een blauwdruk gaat opleggen aan lokale uitvoerders,
ruimtelijke ordenaars en waterbeheerders. Nationaal doelen
stellen is goed, er een beetje dwang achter zetten ook,
maar we gaan niet de goede kant op als maatregelen met
betrekking tot de waterveiligheid en zoetwatervoorraad
worden doorgedrukt ten koste van alle overige lokale
belangen. Het is niet gezegd dat dit ook nu gebeurt, maar
in het verleden zijn al vaker rapporten zo vertaald en
geïmplementeerd.’
Coalities
In plaats van het top down doordrukken van plannen
lijkt het Zanting veel beter lokale coalities ideeën te
laten ontwikkelen. ‘Een coalitie is een doegemeenschap.
Mensen die samen iets willen. Zij kunnen de wateropgave
combineren met andere lokale belangen. Op een creatieve
manier. In Nederland hebben we bijvoorbeeld prachtige
waterkanten. Mooie plekken om te wonen of te recreëren.
Als overheid ben je niet goed bezig als je stelt dat niets met
die waterkanten mag gebeuren omdat de veiligheid dat
vereist.’
Een lokale coalitie kan bijvoorbeeld bestaan uit de
waterbeheerder, een projectontwikkelaar, een adviesbureau
en een milieuorganisatie. ‘In de zuidwestelijke delta neemt
al een dergelijke coalitie initiatieven. De rijksoverheid zou
deze initiatieven niet moeten overrulen , maar juist moeten
stimuleren en ondersteunen. De Deltacommissie suggereert
1,5 miljard euro per jaar uit te geven aan de waterveiligheid
en zoetwatervoorraad. Ik stel me voor dat een deel van dit
geld – op nader te stellen voorwaarden – via die coalities
gaat. Lokale belangenpartijen kunnen geld aan een project
toevoegen. Bijvoorbeeld de projectontwikkelaar die
woningen op een waterrijke plek wil neerzetten.’
Communicatie
De commissie adviseert verder een zogenaamde
deltaregisseur aan te stellen. Deze deltaregisseur moet het
nationale beleid vertalen in regionaal beleid en erop toezien
dat de maatregelen ook daadwerkelijk worden uitgevoerd.
Zanting ziet wel wat in deze functie en vergelijkt de rol
van een deltaregisseur met die van voetbalcoach Hiddink.
‘Hiddink bespreekt met zijn spelers een bepaalde tactiek
en stuurt ze vervolgens het veld in. De spelers moeten
het verder doen. De deltaregisseur kan net zo een tactiek
ontwikkelen, de snelheid erin houden, coachen.’
Om een lokaal plan te kunnen maken, zijn goede
communicatie en begrip voor elkaars belang
basisvoorwaarden, meent Zanting. ‘Waterbeheerders kijken
nogal eens naar de waterveiligheid alleen. Het is ‘hun’ dijk
en daar dient ieder ander vanaf te blijven. Wil je meerdere
lokale belangen verweven tot één breed gedragen plan, dan
is een omslag in denken nodig. Waterbeheerders kunnen
beter niet blijven roepen ‘blijf af’, maar ‘ik doe mee’. Dus in
die coalitie gaan zitten.’
Zanting constateert dat de laatste jaren waterbeheerders
en ruimtelijke ordenaars beter samenwerken. Maar er valt
nog steeds een slag te maken. ‘Er wordt nog teveel naast
elkaar gepraat. Als normen te strikt worden gesteld, zet je
initiatieven op slot. Er moet meer gezamenlijk worden
gewerkt aan ruimtelijke opgaven. De herinrichting van
de Scheveningse boulevard is een geslaagd voorbeeld. De
boulevard moet worden aangepast aan de zeespiegelstijging,
maar in de plannen is tevens rekening gehouden met overige
lokale belangen van onder meer bewoners en middenstand.
Dit principe moet ook op grotere schaal worden toegepast.’
De kracht van het rapport is dat per regio
duidelijke keuzes zijn gemaakt
47

deltamarkt
deltamarkt
WILO hogedrukpompen
Wilo Nederland B.V. te Beverwijk heeft een nieuwe serie hogedrukpompen geïntroduceerd..
Belangrijke voordelen van de Helix hogedrukpompen zijn het lage energiegebruik, het hoge
rendement en de lage bedrijfskosten. Het lage energieverbruik wordt bereikt door de toepassing van
energiebesparende Eff1-motoren, efficiënte hydraulica en een geavanceerd 3-D waaier ontwerp.
Kenmerkend is de gebruiksvriendelijke besturing dankzij Wilo's rode-knop technologie, waarbij
alle functies met een enkele knop worden geregeld. Toepassingen zijn watervoorziening en
drukverhoging, industriële circulatiesystemen, proceswater, koel- en klimaatbeheersingscircuits, was- en
beregeningsinstallaties, enz.
Informatie: Wilo Nederland. Tel.: 0251 - 220844
www.wilo.nl
Gescheiden
sanitatie
Water Industry
Solution Pack
GMB en Waterschap Rivierenland gaan een In een sluis op de Afsluitdijk heeft Tocardo, In januari gaat de cursus ‘Van stedelijke
grootschalige pilot uitvoeren met het winnen een bedrijf dat getijdenenergie commercieel wateropgave naar robuust systeem’ van start. In
GE Fanuc Intelligent Platforms, onderdeel
van meststoffen uit urine die vrijkomt bij haalbaar wil maken, een waterturbine geplaatst. de cursus, die in Wageningen wordt gegeven, staat
van GE Enterprise Solutions, introduceert
gescheiden sanitatie. Urine wordt daarbij als De waterturbine komt bij eb in werking als de het bestaand stedelijk gebied centraal. Immers
een pakket dat voor waterbedrijven gerichte
een afzonderlijke afvalstroom ingezameld en sluizen het overtollige water uit het IJsselmeer veel naoorlogse wijken zijn aan vervanging
oplossingen biedt . Het Water Solution Pack 2008
verwerkt. Uit deze afvalstroom worden de in de Waddenzee spuien. De installatie kostte (herinrichting en renovatie) toe. De vragen
omvat een uitgebreide, op de water industrie
nuttige stoffen stikstof en fosfaat gewonnen. De een half miljoen euro, hierdoor is de kostprijs worden beantwoord aan de hand van lezingen
afgestemde Dynamo bibliotheek, door NERC
urine vormt namelijk slechts 1 procent van het per kilowattuur uit de turbine rond de 45 cent. en discussies, de casus Poptahof te Delft en een
aanbevolen beveiligingsvoorzieningen en een
totale afvalwater. Deze relatief kleine stroom (Bij een kolen- of gasinstallatie is dat circa zes excursie naar Nijmegen, de wijken Hatert en
nauwere integratie met de water-/afvalwater
zorgt echter wel voor 85 procent van de stikstof cent). Deze kostprijs is nu al op het zelfde niveau Grootstal.
rapportage software van OPS Systems. Dit alles
en 45 procent van het fosfaat in het afvalwater. als de kostprijs voor zonne energie en zal in de De cursus, georganiseerd door Wageningen
biedt gebruikers van Proficy® HMI/SCADA
Waterzuiveringen zullen door een evenwichtiger toekomst verder omlaag komen naar tarieven van Business School heeft een integrale benadering
– iFIX blijvend voordeel. Als iFIX 5.0 met het
mix van afvalstoffen beter renderen en eerder aan wind en offshore wind (10-15 ct).
met aandacht voor onder meer: ‘Wateroverlast’ en
Water Solutions Pack 2008 wordt gekoppeld,
de Europese eisen kunnen voldoen. Bovendien Andere plaatsen in Nederland waar een
droogte en ‘Ontwerpen met water’.
kunnen klanten hun toepassingen op een – wat
zal de kwaliteit van het gereinigde water nog waterturbine geplaatst kan worden zijn volgens Nadere informatie www.wbs.wur.nl.
functionaliteiten betreft - hoger niveau brengen,
verder verbeteren. GMB – actief op het gebied TU Delft: De Brouwersdam, Het Marsdiep, de
terwijl de inzet- en beheerkosten dalen.
van water, energie en bodem – en Waterschap tweede Maasvlakte, de Zeeuwse Delta en bij een
Informatie: GE Fanuc Intelligent Platforms
Rivierenland voeren de grootschalige pilot uit aantal wadden eilanden . De totale potentie van
Europe S.A.,
onder de naam ‘Betuwse Kunstmest’. Hiervoor Nederland voor waterturbines zou dan maximaal
Breda. Tel: 076 57 83 212
wordt in Tiel een verwerkingsinstallatie ingericht. vijfhonderd megawatt zijn. De capaciteit van één
www.gefanuc.com.
Bij de pilot zijn ook Stichting Toegepast
grote kolencentrale.
48 Onderzoek Waterbeheer (STOWA) en Lettinga Informatie: www.tocardo.com
van de stad, een tunnel tussen de haven en Port
49
Associates Foundation (LeAF) betrokken als
kennis- en onderzoekspartners.
martinwilschut@gmb.eu
Waterturbine
Stedelijke
wateropgave
Havenopdracht
Suezkanaal
Advies- en ingenieursbureau DHV heeft het
Masterplan voor een haven- en industriecomplex
ten oosten van Port Said afgerond. Port Said
is gelegen aan de Middellandse Zeezijde van
het Suezkanaal waar 30% van het wereldwijde
containertransport passeert en 13% van de
totale wereldhandel. Partners in het project zijn
het Nederlandse Ecorys en Nile Consultants
uit Egypte. De minister-president van Egypte
heeft het plan gepresenteerd aan geïnteresseerde
investeerders en havenbedrijven.
“Dit is één van de meest veelbelovende
havenprojecten ter wereld, omdat we het van
begin af aan kunnen opbouwen. Normaal
moeten we oplossingen zoeken voor een
deelgebied, maar nu kijken we naar het
totaalconcept”, verklaart Wim Klomp,
projectmanager van DHV. Het totale gebied
heeft een oppervlakte van 120 km 2 , vergelijkbaar
met het Rotterdamse havencomplex. In het
Masterplan adviseert DHV hoe het 120 km 2
grote haven- en industriegebied kan worden
ontwikkeld. Daarbij wordt het gebied geclusterd
in verschillende sectoren. ”De haven is vooral
interessant voor internationale bedrijven die
produceren voor Noord-Afrika, Europa en West-
Azië. De aanwezigheid van het industrieterrein is
een groot voordeel. We zien grote interesse van
bedrijven uit de logistieke sector, automotive,
petrochemie, textiel en elektrische apparaten.”
In een later stadium komen andere belangrijke
investeringen aan de orde, zoals de uitbereiding
Said en een verbetering van de infrastructuur
naar Cairo.
Informatie www.dhv.nl
De “Stuwende
Kracht”
Waterschap Peel en Maasvallei is een aantal jaren
geleden gestart met het project de “Stuwende
Kracht”. Doordat Limburg relatief hoog gelegen
is, leidt snelle afvoer van water tot onnodige
verdroging van landbouwgrond en aantasting
van natuurgebied. Het vasthouden van water
begint al in de boerensloot. Waterschap Peel
en Maasvallei biedt agrariërs en tuinders met
stuwtjes in sloten meer mogelijkheden om zelf
regenwater vast te houden. Met als belangrijkste
voordeel: minder beregenen, dalende inzet van
arbeid en besparing op bemestingskosten. Om
die reden zijn er de afgelopen jaren honderden
stuwen geplaatst in boerensloten en de komende
jaren zullen er nog honderden volgen. Plaatsing
van stuwen past in het streven naar het Nieuw
Limburgs Peil: een nieuw waterpeil dat de
belangen van de landbouw respecteert en
tegelijkertijd meer kansen biedt aan natuur. Het
waterpeil wordt zo afgestemd op de functies
in het gebied en het resulteert in een meer
evenwichtige waterhuishouding.
Aannemersbedrijven Ploegam BV uit Vinkel en
Van Uijtert & Zn uit Hedel plaatsten de stuwen.
Ploegam heeft Beuker Kunststoffen uit Opmeer
benaderd voor het leveren van PP buizen die aan
de stuwen gemonteerd worden. Er zijn in totaal
720 lengtes van 6 meter geleverd in de diameters
315, 630 en 800mm. Omdat de buizen licht in
gewicht zijn, zijn ze makkelijk te verwerken.

servicepagina
vooruitblik
DeltaForum biedt in 2009:
Print:
Online:
Live:
- 4 x per jaar een magazine
met opinie en achtergrond
informatie,
2 x een Nederlandse uitgave:
8 mei en 4 december
2 x een Engelse uitgave:
6 februari en 11 september
- een 2 wekelijkse e-mail
nieuwsbrief om snel
geïnformeerd te zijn
- een 24/7 website voor het
nieuwsarchief
- verzendlijst emailnieuwsbrief
3000 ex. (startfase)
- een 2 à 3 tal evenementen
voor directe kennisuitwisseling
en netwerken
- aantal deelnemers evenementen
75-100 personen
colofon
50
- oplage magazine 5000ex.
(startfase)
16 december, Utrecht
Studiedag: Wabo op komst!
Deze studiedag geeft inzicht in de wijzigingen die de
Wabo met zich meebrengt.
Organisatie: Euroforum, Eindhoven,
040-2974977 www.euroforum.nl
13-16 januari 2009, Rotterdam
InfraTech 2009
InfraTech is de ontmoetingsplaats voor iedereen die
zich bezighoudt met grond-, water en/of wegenbouw.
Organisatie: Ahoy, Rotterdam,
010-2933133 www.infratechahoy.nl
29 januari en 5 februari 2009,
Rotterdam
3e Nationale Debatcyclus 'Water, Aarde en
Samenleven'
Nederland klimaatbestendig maken
Debatcyclus: Hoe vertalen we de strategische
uitdagingen van het klimaatbestendig maken van de
RO, waterbeheer, veiligheid en economie naar meer
samenhangende stuurkennis.
Organisatie: BlomBerg Instituut, Vught,
073-6842525www.wateraardesamenleven.nl
Agenda
10-12 februari, Amsterdam
Aquaterra 2009
Advertentie index
Een internationale conferentie en beurs over
ontwikkelingen in kust- en deltagebieden. De
mogelijkheden en uitdagingen worden op alle niveaus
belicht; van economisch en financieel tot veiligheid en
planning.
Organisatie: Amsterdam RAI,
020-5491212 www.aquaterraforum.com
12 maart, Utrecht
Praktijkmiddag Waterwet en Wet Ruimtelijke
Ordening
Praktijkmiddag over de veranderingen die de nieuwe
wetgeving meebrengt voor uw uitvoeringspraktijk.
Aan de orde komen doelstellingen, procedures en
instrumenten voor de uitvoering. De samenhang
tussen deze beide wetten en het werken met de
beschikbare uitvoeringsinstrumenten staan daarbij
centraal. Zijdelings komt ook de samenhang met de
wet gemeentelijke watertaken en de grondexploitatiewet
aan de orde.
Organisatie: Nirov, Den Haag,
070-3028482 www.netwerklandenwater.nl
Adverteerder Pagina Telefoon E-mail Website
Aquaterra 20 020- 549 12 12 aquaterra@rai.nl www.aquaterraforum.com
Deltares 2 015 - 285 85 85 info@deltares.nl www.deltares.nl
Dura Vermeer 26 079 - 343 80 80 info@duravermeer.nl www.duravermeer.nl
IBM 52 06 - 2036 28 61 schiferli@nl.ibm.com www.ibm.com/technology/
greeninnovations
InfraTech 10 010 - 293 31 33 infratech@ahoy.nl www.infratech.nl
Movares 32 030 - 265 55 55 info@movares.nl www.movares.nl
Royal Haskoning 51 024 - 328 42 84 info@royalhaskoning.com www.royalhaskoning.com
Bijsluiter
InfraTech 010 - 293 31 33 infratech@ahoy.nl www.infratech.nl
PAO 015 - 278 46 18 info@paotudelft.nl www.paotudelft.nl
DeltaForum Magazine, Leven en Bouwen in de
Delta, is een uitgave van:
NovaForum Business Media BV, Postbus
228, 2640 AE Pijnacker, 015-3617433, www.
novaforum.net.
Doelgroep Overheden, Waterschappen,
Waterleidingbedrijven, Stuurgroep Deltatechnologie
betrokken organisaties, verdere koepels en
instanties, Adviessector, Bouwbedrijven, Baggeraars,
Projectontwikkelaars, Financiële instellingen
–verzekeraars, Architecten / stedenbouwkundigen,
Woningcorporaties, Energiebedrijven, Toeleveranciers,
Makelaars, Pers / media.
Oplage 5.000 exemplaren (startfase)
Uitgever Rinus Onland
Redactie: Jaap Groot, hoofdredacteur
m.m.v., Kate Eaton, Ydo de Groot,
Olav Lammers, Peter Lindeboom,
Marijke ten Oever, Martijn Prinsen,
Sybe Schaap, Mark de Winter, Chris
Zevenbergen
Redactie secretariaat Sylvia van Winden,
redactie@deltaforummedia.net
Verkoop Daan van Bunge 015-3617433,
verkoop@deltaforummedia.net
Verkoop secretariaat Sylvia
van Winden 015-3617433,
secretariaat@deltaforummedia.net
Abonnementenadministratie DeltaForum
Magazine wordt als proefabonnement voor 2
edities op aanvraag toegestuurd aan relevante
doelgroepen. De prijs van losse nummers bedraagt
12,50 euro.
Aanvraag en/of adresmutaties via
secretariaat@deltaforummedia.net
Vormgeving MarkDesign, Hoofddorp
Druk Den Haag offset BV Rijswijk
Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en
overeenkomsten van NovaForum Business Media BV
zijn van toepassing de voorwaarden die zijn gedeponeerd
bij de Kamer van Koophandel Haaglanden. Copyright
NovaForum Business Media BV, 2008. Auteursrecht op
inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de uitgever.
DeltaCompetition
2008

STOP TALKING START DOING
_ COMBINED REVENUE OF THE 1,130 CEOS
SURVEYED IN THE 2008 GLOBAL CEO STUDY
Re
puta
tati
tion
s are buil
ilt on res
esul
ults
ts. Take
adv
dvan
anta
tage
of uniq
ique
per
ersp
spec
ecti
tive
ves from
1,1,130
CEO
s and
busi
ness
lea
eade
ders
rs* fro
rom arou
ound
the
wor
orld
ld. All summ
mmed
up in our
mos
ost comp
mpre
rehe
hens
nsiv
ive CEO
stud
udy ever
er. Get insi
sigh
t into
the
unp
npre
rece
cede
dent
nted
cha
hang
e th
at is impa
pact
ing our worl
rld and how
thes
esee inno
nova
tors are
usi
sing
the
heir
kno
nowl
wledg
dge to pos
osit
itio
ion thei
r or
gani
zati
tion
s for the futu
ture
re.
DOWN
LOAD
“TH
THE ENTE
TERP
RI
SE
OF TH
E FUTU
TURE
RE” AT IBM
BM.C
.COM
OM/D
/DOI
OING
NG/C
/CEO
EOST
STUD
UDY
*CEOs include general managers and senior public sector and business leaders worldwide. Revenue estimated—not available for all organizations. IBM, the IBM logo,
ibm.com and STOP TALKING START DOING are registered trademarks or trademarks of International Business Machines Corporation in the United States and/or
other countries. Other company, product and service names may be trademarks or service marks of others. © Copyright IBM Corporation 2008. All rights reserved.