[PDF] Film en strip. Partners in crime - Filmmagie

THEMA
WATCHMEN
FILM EN STRIP:
PARTNERS IN CRIME
Met de release van THE SPIRIT en WATCHMEN kan je er niet meer naast kijken:
stripverfilmingen zijn ‘hot’. Nieuw is dat niet. Sinds het ontstaan van
film en strip eind 19de eeuw, begin 20ste eeuw, trekken beide media elkaar
als magneten aan. In de beste gevallen leverde de wisselwerking boeiende
en verrassende resultaten op.
| B R E C H T C A P I A U
“Van Fellini heb ik veel, zo niet alles geleerd”.
Deze uitspraak komt van Milo Manara,
Italiaans striptekenaar en medewerker van Federico
Fellini aan diens stripalbums ‘Reis naar
Tulum’ en ‘De reis van G. Mastorna alias Fernet’.
Een betere liefdesverklaring van de strip- aan de
filmwereld bestaat er wellicht niet. In de herfst
van zijn carrière had Fellini besloten om terug
te keren naar zijn eerste liefde, de strip. Hij vatte
het plan op om filmthema’s die het nooit zouden
maken op het witte doek tot stripscenario’s om
te smeden. Om zijn plannen uit te werken koos
hij voor de striptekenaar Milo Manara. Manara’s
stijl, die suggestie opwekt maar tegelijk verrassend
concreet is, was duidelijk in overeenstemming
met Fellini’s eigen gedachtegoed. Een eerste
album, ‘Reis naar Tulum’, was zo’n succes dat
het de regisseur overtuigde om op de ingeslagen
weg verder te gaan. Voor het volgende album,
‘De reis van G. Mastorna alias Fernet’, waren de
ambities nog groter. Om Manara met zijn tekenwerk
te helpen, organiseerde Fellini een fotoshoot
in Cinecittà met de acteur Paolo Villaggio.
Hij schminkte en modelleerde hem op zo’n manier
dat Manara met de opgedane indrukken direct
aan de slag kon om ‘Mastorna’ op papier een
tweede leven te geven. Voor Fellini was hiermee
de cirkel rond. De man die zijn carrière als striptekenaar
en cartoonist begon sloot diezelfde
carrière af als stripscenarist. In zijn ontroerend
voorwoord van juli ‘92 naar aanleiding van het
verschijnen van het album zegt hij het volgende
over het productieproces: “De potloden, de
Oost-Indische inkt, de tinten, de penselen van
mijn vriend Manara zijn het equivalent van de
regieaanwijzingen, de kostuums, de gezichten
van de acteurs, de decors en het licht waarmee ik
mijn verhalen verfilm”. Tenslotte drukt Fellini
in de laatste zinnen van het voorwoord stilletjes
zijn hoop uit dat ‘Mastorna’ ooit nog verfilmd
wordt: “En u, beste kijker die alsmaar minder
de bioscopen bezoekt, wens ik veel genot bij het
lezen ervan. En als u daarna mocht besluiten
– wat ik vurig hoop – de weg naar de bioscoop
weer in te slaan, dan is het niet uitgesloten dat
‘Mastorna alias Fernet’ alsnog op het witte doek
verschijnt”. Een jaar en drie maanden later overleed
Federico Fellini op 73-jarige leeftijd. De Italiaanse
regisseur liet een onuitwisbare indruk
op Manara na. Zelfs in zijn huidige stripreeks
‘Borgia’, die hij maakt met die andere filmgigant
Alejandro Jodorowsky, zitten echo’s die herinneringen
oproepen aan Fellini’s Satyricon, Roma
en Casanova.
Regisseur wordt stripscenarist
Een van de belangrijkste figuren die de overstap
naar de strip maakte is ongetwijfeld de Chileen
Alejandro Jodorowsky. In de jaren zestig had hij
al het scenario verzorgd van een aantal strips
samen met zijn compagnonstriptekenaar Jean
Giraud, maar die waren te alternatief om een
groot publiek te trekken. Toen hij eind de jaren
zestig de kans kreeg om zich in de filmwereld te
bewijzen greep hij die dan ook met beide handen.
Na een eerste kleine film Fando y Lis werd
zijn tweede film El Topo een succes en introduceerde
meteen het concept midnight movie. De
Amerikaanse cineast David Lynch zou jaren later
dankbaar gebruik maken van het nieuwe circuit
van midnight movies om zijn debuut Eraserhead te
lanceren. Het succes van El Topo trok de aandacht
van Beatle John Lennon, die laaiend enthousiast
over de film was. Alejandro Jodorowsky kreeg
maar liefst 1 miljoen dollar steun van Lennon
om zijn volgende project Holy Mountain te kunnen
maken. In ‘75 begonnen Jodorowsky en Jean
Giraud, die toen het pseudoniem Moebius had
aangenomen, ijverig aan een filmadaptatie van
Frank Herbert’s ‘Dune’ te werken. Meesurfend
op de creatieve golf die de cinema van de jaren
zeventig wereldwijd overspoelde, kon het Duneproject
niet ambitieus genoeg zijn. Als acteurs
werden de namen genoemd van Orson Welles,
Salvador Dali, Mick Jagger, Alain Delon en stille
filmster Gloria Swanson. De verschillende werelden
in het boek zouden gecreëerd worden door
grafische kunstenaars zoals Moebius en Alien
H.R. Giger. Het mocht echter niet baten. De grote
Hollywoodstudio’s zagen het project niet zitten
omdat het té Frans was. Een zwaar ontgoochelde
Jodorowsky reageerde samen met Moebius zijn
frustraties af door de ideeën die ze hadden voor
Dune te verwerken in een nieuwe stripreeks getiteld
‘De Incal’. Dune zou uiteindelijk door David
Lynch worden opgepikt. De hele zaak rond de
26 | MAART 09 | FILMMAGIE #593

THEMA
IMMORTAL
film bracht echter een artistieke kettingreactie
teweeg. Hollywood was bijzonder geïnteresseerd
geraakt in het grafische talent van Moebius en
de man werd dan ook met veel honneurs binnengehaald.
Moebius stortte zich op het sf-genre
en bracht een revolutie in de internationale cinema
op gang. Producenten zagen plotseling
brood in het brengen van sciencefiction op het
witte doek. De Franse tekenaar begon in de jaren
tachtig aan een tweede carrière als conceptueel
artiest voor films als Tron van Steven Lisberger,
Willow van Ron Howard en The Abyss van James
Cameron. Regisseur Ridley Scott geeft eerlijk
toe dat de visuele stijl van de films Alien en Blade
Runner aan het werk van striptekenaar Moebius
schatplichtig zijn. Jodorowsky keerde zich af van
Hollywood en stortte zich op het schrijven van
stripscenario’s voor Moebius. Als je wil weten
welke films de Chileen in petto had, dan lees je
beter zijn stripseries ‘Bouncer’, ‘De Metabaronnen’
en ‘Het gekroonde hart’. Een nieuwe episode
in de haat-liefde verhouding tussen Alejandro
Jodorowsky en de wereld van de film begon in ‘97
met de release van The Fifth Element van Luc Besson.
Prompt klaagden de regisseur en Moebius
Besson aan voor plagiaat van ‘De Incal’. De hele
zaak liep met een sisser af. Aangezien Moebius
had meegewerkt aan de film van Besson zonder
Jodorowsky te raadplegen, konden beide heren
hun zaak nooit hard maken. Dit jaar laat Alejandro
Jodorowsky opnieuw van zich horen. King
Shot, een metafysische spaghettiwestern met
Nick Nolte, Asia Argento en Marilyn Manson
in de belangrijkste rollen en geproduceerd door
Absurda, de productiemaatschappij van David
Lynch, staat in de steigers. Op YouTube kan je al
een filmpje bekijken waarop de enthousiaste regisseur
over zijn plannen uitleg geeft. De productietekeningen
die het filmpje vergezellen, zien er
in elk geval veelbelovend uit. Of de film ook effectief
wordt gemaakt, is nog maar de vraag.
Striptekenaar wordt regisseur
De twee markantste voorbeelden van striptekenaars
die het tot regisseur hebben geschopt,
zijn ongetwijfeld de Joegoslaaf Enki Bilal en de
Amerikaan Frank Miller. Bilal dook voor de eerste
keer in de filmwereld op als grafisch researcher
voor de film De Naam van de Roos uit ‘86 van
de Fransman Jean-Jacques Annaud. Drie jaar
later maakte hij zijn debuutfilm Bunker Palace
Hotel. Immortal, zijn film uit ‘04, is wellicht het
bekendst bij het grote publiek. Het was een van
de eerste films die echte acteurs liet versmelten
met een compleet uit de computer getoverde digitale
wereld. De film zelf kreeg gemengde kritieken.
De ene criticus hekelde het hermetische
karakter, de andere prees Bilal om de getrouwe
adaptatie van zijn eerste deel ‘La Foire aux immortels’
van zijn Nikopol-striptrilogie. Bilal bleef zijn
stoïcijnse zelf en legde de kritieken koeltjes naast
zich neer. Wat vaststaat is dat wie Enki Bilal als
cineast en als striptekenaar wil leren kennen,
veel inlevingsvermogen en geduld aan de dag
zal moeten leggen om het bevreemdende universum
enigszins te begrijpen. Vreemd genoeg
heeft Enki Bilal nooit moeite gehad om een publiek
te vinden en aan zich te binden. Hij weigert
dan ook categoriek om, zowel in zijn films als
in zijn strips, aan de commercie toegevingen
te doen. Bij de Amerikaan Frank Miller was het
ook maar een kwestie van tijd voordat hij door de
cinema werd opgepikt. Millers The Dark Knight
Returns en Alan Moores WATCHMEN zorgden
voor een revolutie in het stripwereldje doordat de
verhalen meer volwassen georiënteerd waren en
het mainstream publiek duidelijk de hand werd
gereikt. Hollywood zag er een gedroomde kans
in om ook een volwassen publiek met stripverfilmingen
te bereiken. Amper 20 jaar later kon
Robert Rodriguez samen met de striptekenaar
diens Sin City verfilmen. De avonturen van een
groep schooiers en prostituees die ten prooi vallen
aan zonde en verval, overgoten in een digitale
film noir saus, sloegen als een bom in.
Hollywood en de strip
In de jaren 50 van de vorige eeuw leerde Hollywood
de strip kennen. Het commerciële succes
van stripreeksen zoals ‘Batman’ en ‘Superman’
was hen niet ontgaan. De tv-reeksen ‘The Adventures
of Superman’ (‘52) en ‘Batman’ (‘66) met
respectievelijk de onnavolgbare George Reeves
en Adam West in de hoofdrollen waren de eerste
tv-series waarin superhelden de boventoon voerden.
Het kitschgehalte van beide reeksen deed
het superheldengenre echter meer kwaad dan
goed. De Supermanverfilming van Richard Donner
uit ‘78 en de van ’89 daterende Batmanverfilming
van Tim Burton deden het tij keren. Superhelden
stonden nu synoniem voor een spannend
avondje entertainment. De technologische ontwikkeling
van computereffecten doorbrak tegen
het eind van de jaren 90 elk bezwaar om strips
te mijden wegens niet realiseerbaar. De ultieme
versmelting tussen strip en film is compleet in
WATCHMEN, de nieuwste film van Zack Snyder.
De dystopische kijk van stripscenarist Alan
Moore op een maatschappij waarin superhelden
de dienst uitmaken, had weerklank tot ver buiten
het medium. Gecombineerd met het visuele
vernuft van cineast Zack Snyder, die we kennen
van het stilistische 300, kan dit wel eens de film
van het voorjaar van ‘09 worden. Een ding weten
we in elk geval zeker. Strip en film zijn de voorbije
honderd jaar naar elkaar toegegroeid en het
ziet er niet naar uit dat ze de greep op elkaar
zullen verliezen. Of om de woorden van Stanley
Kubrick, enigszins aangepast aan deze context,
te gebruiken: “Als het getekend kan worden, dan
kan het ook worden verfilmd”. ×
SIN CITY
V FOR VENDETTA
DUNE
THE FIFTH ELEMENT
THE SPIRIT
FILMMAGIE #593 | MAART 09 | 27