Waterberging als ruimtelijke opgave in het ... - Leven met Water

Waterberging als ruimtelijke opgave in het Reggedal
Position paper als bijlage bij het projectvoorstel ‘Waterberging als Ruimtelijke
Opgave’ versie 2
Han Runhaar (Alterra)
Rob van Dongen (Waterschap Regge & Dinkel)
Ellis Penning (WL)
Perry de Louw (TNO Bouw en Ondergrond)
Jan van Bakel (Alterra)
Saskia Newrly (TNO Bouw en Ondergrond)
september 2005

Foto omslag: overstroming in het Dinkeldal bij De Lutte
copyright aerophoto brummen

INHOUDSOPGAVE
1 Inleiding ................................................................................................................. 1
1.1 Aanleiding ...................................................................................................... 1
1.2 Doel project .................................................................................................... 1
1.3 Doel position paper ........................................................................................ 2
1.4 Relatie met project Kennisontsluiting Waterberging ..................................... 2
1.5 Waterberging en vasthouden .......................................................................... 2
2 Onderzoeksgebied .................................................................................................. 4
2.1 Inleiding ......................................................................................................... 4
2.2 Algemene gebiedsbeschrijving Regge en Dinkel .......................................... 5
2.3 Beschrijving Reggedal (plangebied).............................................................. 6
2.4 Beschrijving Dinkeldal (referentiegebied)..................................................... 8
3 Bestaande ontwikkelingen en bestuurlijke/planologische context ...................... 10
3.1 Wateropgave en plannen voor waterberging ............................................... 10
3.2 Reconstructie Salland-Twente ..................................................................... 11
3.3 Landinrichtingsprojecten ............................................................................. 12
3.4 Herinrichtingsprojecten ................................................................................ 13
3.5 Conclusie ...................................................................................................... 14
4 Actoren ................................................................................................................. 15
5 Kennisvragen ....................................................................................................... 17
5.1 Algemene kennisvragen hoog-Nederland .................................................... 17
5.2 Specifieke kennisvragen Reggedal .............................................................. 18
6 Ervaringen met interactieve planvorming ............................................................ 20
6.1 Inleiding ....................................................................................................... 20
6.2 Waterbergingsregelingen bij Regge en Dinkel ............................................ 20
6.3 Aandachtspunten bij interactieve planvorming ........................................... 21
6.4 Kennishiaten bij gebruik van interactieve planvorming in het Reggedal .... 22
7 Aanwezige kennis waterberging en natuur .......................................................... 23
7.1 Inleiding ....................................................................................................... 23
7.2 Effecten op de vegetatie ............................................................................... 23
7.3 Effecten op de fauna .................................................................................... 24
7.4 Inrichting gebieden ...................................................................................... 25
7.5 Ontsluiting kennis ........................................................................................ 25
7.6 Kennishiaten ................................................................................................ 26
8 Aanwezige kennis waterberging en landbouw .................................................... 28
8.1 Inleiding ....................................................................................................... 28
8.2 Effecten van inundatie op de landbouwkundige opbrengst ......................... 28
8.3 Effecten van aanvoer stoffen ....................................................................... 28
8.4 Ontsluiting kennis ........................................................................................ 29
8.5 Kennishiaten ................................................................................................ 29

9 Beschikbaar modelinstrumentarium .................................................................... 30
9.1 Inleiding ....................................................................................................... 30
9.2 Modellering grondwater ............................................................................... 31
9.3 Kwantificering van oppervlaktewatergedrag bij waterberging .................... 32
9.4 Kwantificering van sedimentatie processen in overstroomde gebieden ...... 33
9.5 Modellering effecten vegetatie .................................................................... 33
9.6 Kwantificering van effecten waterberging op fauna .................................... 34
9.7 Modellering effecten landbouw ................................................................... 35
9.8 Aanpassing modelinstrumentarium ............................................................. 35
10 Te beantwoorden kennisvragen ....................................................................... 36
Literatuurverwijzingen ................................................................................................. 38
Bijlage 1 Vragen rond waterberging naar voren gebracht tijdens vraag- en
kennisdag waterberging hoog-Nederland. ................................................................... 39

1 Inleiding
1.1 Aanleiding
Vanwege de verwachte veranderingen in klimaat is er in Nederland meer ruimte nodig
waar in tijden van extreme neerslag water tijdelijk kan worden geborgen. Geschat
wordt dat er in Nederland totaal 50.000 ha nodig is voor extra waterberging in de
regionale systemen. Aan provincies en waterschappen is gevraagd deze extra
waterberging te realiseren. Een belangrijke vraag daarbij is op welke wijze
waterberging gecombineerd kan worden met andere functies zoals landbouw, natuur,
wonen en recreatie. Omdat het waterbeheer in de laatste eeuw gericht is geweest op
een optimale beheersing van het water en het voorkomen van inundaties, is er maar
weinig kennis over de effecten van grootschalige berging. Dat maakt het lastig te
komen tot een goede afweging van belangen. Een risico is dat wordt gekozen voor een
suboptimale oplossing, waarin onvoldoende gebruik wordt gemaakt van
mogelijkheden om berging te combineren met andere functies. Dat was reden voor de
kennisinstituten Alterra, WL en TNO om gezamenlijk het initiatief te nemen voor een
studie „Waterberging als Ruimtelijke Opgave‟, met als doel beter in beeld te krijgen
wat de effecten van waterberging zijn op andere functies en na te gaan hoe die kennis
gebruikt kan worden in de regionale planvorming. Als onderzoeksgebied is daarbij
gekozen voor het Reggedal, omdat het Waterschap Regge& Dinkel veel vragen heeft
op het gebied van waterberging in dit gebied, en er dank zijn eerdere studies in
opdracht van het waterschap al relatief veel kennis bestaat over bodemopbouw en
hydrologie van het gebied. Behalve het Waterschap Regge & Dinkel maakt ook
STOWA deel uit het van het projectconsortium. STOWA wil graag dat de resultaten
uit de studie gebruikt kunnen worden bij de planning van waterberging in andere
gebieden.
In februari 2005 werd een eerste projectvoorstel voor het onderzoek „Waterberging als
Ruimtelijke Opgave‟ ingediend bij Leven met Water met het verzoek om een bijdrage
in het onderzoek. Het onderzoek werd gezien de aanwezige vragen en de
maatschappelijke relevantie interessant geacht, maar nog te weinig uitgewerkt om
voor subsidiëring in aanmerking te komen. Daarom werd aan het consortium
gevraagd een inceptiestudie uit te voeren, gericht op een betere onderbouwing van het
projectvoorstel. Belangrijkste vraag was om aan te geven op welke wijze de
genoemde kennisleemten aansluiten bij de vragen die leven rond waterberging. In het
projectvoorstel werd uitgegaan van kennisleemten die waren geconstateerd in eerdere
studies in opdracht van de STOWA naar de effecten van waterberging op landbouw
en natuur, maar werd geen relatie gelegd met vragen die leven bij de actoren rond
waterberging in het gekozen proefgebied. Bovendien werd onvoldoende aangegeven
wat de voorgestelde modellering van flora en fauna zou bijdragen aan de oplossing
van problemen. Daarom is onderzocht welke vragen leven in het gebied en hoe met de
bij de kennisinstituten aanwezige kennis kan worden bijgedragen aan de
beantwoording van de vragen. Het resultaat van de verkenning is vastgelegd in deze
„position paper‟.
1.2 Doel project
Primair doel van de studie „Waterberging als Ruimtelijke Opgave‟ is om voor het
Reggedal in overleg met de betrokken actoren na te gaan hoe waterberging kan
1

worden gecombineerd met andere functies, en hoe daarbij gebruik kan worden
gemaakt van kennis over de effecten van waterberging. Dit is de primaire vraag vanuit
het Waterschap Regge en Dinkel. Daarnaast is een belangrijk doel van het project het
ontwikkelen van kennis die ook elders kan worden toegepast in de planning van
waterberging. Dit is zowel relevant voor de betrokken onderzoekinstituten, die
ontwikkeling van kennis als doel hebben, als voor de STOWA, die als functie heeft
voor het waterbeheer relevante kennis zodanig te ontsluiten dat waterbeheerders deze
makkelijk kunnen toepassen. Deze kennis kan zowel betrekking op de wijze van
planvorming, als op de manier waarop effecten van waterberging bepaald kunnen
worden.
1.3 Doel position paper
Doel van deze position paper is duidelijk te maken welke vragen spelen rond
waterberging, aan te geven in hoeverre deze vragen beantwoord kunnen worden op
basis van bestaande kennis, en op basis hiervan aan te geven welke vragen in
aanmerking komen voor verdere uitwerking in het Reggedal. De position paper is
bedoeld als achtergrondinformatie bij de gelijktijdig geschreven 2 e versie van het
projectvoorstel „Waterberging als Ruimtelijke Opgave‟, als onderbouwing van de in
het projectvoorstel gemaakte keuzen.
1.4 Relatie met project Kennisontsluiting Waterberging
De vraagarticulatie heeft plaats gevonden in nauwe samenwerking met het door
Alterra en TAUW ten behoeve van SKB en Leven met Water uitgevoerde project
„Optimalisatie van vraagarticulatie en kennisuitwisseling over de effecten van
inundatie en waterberging‟, verder aan te duiden als „Kennisontsluiting
Waterberging‟. Doel van deze studie is na te gaan welke vragen leven op het gebied
van waterberging en in hoeverre en waar antwoorden zijn te vinden op deze vragen.
Een aantal medewerkers uit het project „Waterberging als Ruimtelijke Opgave‟ heeft
meegewerkt aan de organisatie van de vraag- en kennisdag die door het project
„Kennisontsluiting Waterberging‟ is opgezet voor de vraagarticulatie in hoog-
Nederland. Bij het schrijven van de position paper is gebruik gemaakt van de
uitkomsten van deze vraag- en kennisdag (hoofdstuk 5). Daarnaast is nagegaan welke
vragen specifiek spelen in het Reggedal. Daarbij is voornamelijk gebruik gemaakt van
informatie die is aangedragen door het waterschap.
1.5 Waterberging en vasthouden
Vasthouden en bergen zijn centrale begrippen in de aanbevelingen van de Commissie
Waterbeheer 21 Eeuw, maar in de praktijk blijkt er veel onduidelijkheid te zijn over
de inhoud van deze begrippen. In deze studie is het begrip waterberging gedefinieerd
als „een situatie waarbij van elders aangevoerd oppervlaktewater tijdelijk wordt
geborgen met als doel om benedenstrooms gelegen gebieden te vrijwaren van
wateroverlast‟. Deze definitie van waterberging sluit aan bij het onderscheid dat door
de cie WB21 wordt gemaakt tussen vasthouden en bergen, en bij de manier waarop de
term bergen door de Unie van Waterschappen wordt gebruikt: „Bergen [..] betekent
dat het water via het stelsel van watergangen naar een gebied geleid wordt en dat het
daar wordt geborgen. Dit is van korte duur (enkele dagen tot enkele weken) en is
bedoeld om overbelasting van het afvoersysteem te voorkomen.‟
In het dagelijks taalgebruik wordt het begrip bergen vaak als verzamelterm gebruikt
voor allerlei vormen van bergen én vasthouden. Daarbij kan het zowel gaan om het
2

vasthouden van grond- en regenwater door de afvoer te verminderen, als om het
bergen van van elders aangevoerd oppervlaktewater. In een aantal opzichten zijn de
effecten van berging te vergelijken met de effecten van het vasthouden van water. In
beide gevallen is een resultaat dat een gebied of delen van een gebied onder water
komen te staan. Een belangrijk verschil is echter dat het bij vasthouden van water
geen aanvoer van nutriënten of andere stoffen plaats vindt, en bij berging wel. Ook zal
de dynamiek bij berging meestal groter zijn dan bij vasthouden.
Tabel 1.1 Relatie tussen waterberging, vasthouden, inundatie en overstroming.
ingreep gekenmerkt door leidt tot
waterberging aanvoer van oppervlaktewater van
elders
overstroming (=inundatie met
aangevoerd oppervlaktewater)
vasthouden
vasthouden van water in een
gebied
inundatie met regenwater (al dan niet
vermengd met reeds in gebied
aanwezige oppervlakte- en
grondwater)
De studie richt zich op de waterberging in strikte zin, omdat hierover de minste kennis
aanwezig is. Met water vasthouden is al veel ervaring opgedaan in het kader van
allerlei vernattingsprojecten, en op dit gebied zijn er dus veel minder kennishiaten.
3

2 Onderzoeksgebied
2.1 Inleiding
Het beheergebied van het Waterschap Regge en Dinkel is bijzonder geschikt voor de
beantwoording van vragen rond waterberging omdat:
1. in het Reggedal een aantal belangrijke waterbergingsvraagstukken als
ruimtelijke opgave liggen,
2. het waterschap een groot aantal onderzoeksvragen heeft op het gebied van
waterberging die ze graag verder uitgezocht wil zien,
3. en in het Dinkeldal al tientallen jaren ervaring bestaat met waterberging en het
gebied dus bij uitstek geschikt is als referentie om aannamen en
voorspellingen te toetsen (toetsen voorspelling effecten op gebied hydrologie,
sedimentatie, effecten op natuur en landbouw) en na te gaan wat inpasbaarheid
is binnen de bedrijfsvoering (landbouw en recreatie)
Daarom is gekozen voor het Waterschap Regge- en Dinkel als onderzoeksgebied,
waarbinnen weer onderscheid gemaakt kan worden tussen het Reggedal als het
eigenlijke plangebied (de planvorming richt op zich waterberging in het Reggedal) en
het Dinkeldal als referentiegebied (het gebied wordt gebruikt om te leren van
ervaringen met waterberging en om voorspellingen te toetsen).
Figuur 2.1 De hoofdstroomgebieden van het beheergebied van Waterschap Regge en Dinkel.
4

2.2 Algemene gebiedsbeschrijving Regge en Dinkel
Het Twentse landschap wordt gekenmerkt door een afwisseling van weiden, maïs- en
graanpercelen en houtwallen. Vele, vaak kleine bos- en natuurgebieden vergroten de
diversiteit van dit kleinschalige cultuurlandschap. In vergelijking met het overgrote
deel van Nederland kent Twente aanzienlijke hoogteverschillen. Bij Oldenzaal ligt het
hoogste punt, op meer dan 80 meter boven NAP. Het laagste punt bij Ommen ligt
zo‟n 75 meter lager.
De bodem bestaat overwegend uit zand. In het dekzandgebied is een afwisseling te
zien van oud cultuurlandschap en heideontginningen. Uitgestrekte bossen en droge
heiderestanten zijn natuurlijke elementen op de dekzandruggen. Door hun rust zijn ze
van groot belang voor de fauna. Grondwaterstromingen volgen globaal het
landschapsreliëf. Kwel treedt vooral op aan de voet van de stuwwallen en in de
beekdalen. Aan de voet van de stuwwallen en in het noorden van het gebied heeft zich
vroeger veen gevormd. Er zijn echter nog maar enkele veengebieden intact.
Voorbeelden hiervan zijn het WierdenseVeld en Engbertsdijksvenen.
Figuur 2.2 De maaiveldhoogte van het Regge en Dinkelgebied
Tussen de stuwwallen overheerst het beekdallandschap. De beekdalen kunnen
plaatselijk diep ingesneden liggen tussen de essen. Een aantal beken heeft het
natuurlijke karakter van een min of meer kronkelende houtwalbeek behouden, soms
ten dele. In de beekdalen komt leem voor, afgezet in dunne laagjes.
In Twente neemt de landbouw meer dan zeventig procent van het grondoppervlak in
beslag. Het betreft overwegend melkveehouderijbedrijven, vaak gecombineerd met
een intensieve veehouderijtak. Ook afzonderlijke intensieve veehouderij komt vrij
veel voor. De landbouw staat sterk onder druk. Enerzijds is dit het gevolg van het
5

Europese landbouw- en milieubeleid, anderzijds is de oprukkende verstedelijking er
debet aan.
Bij het onderzoek ligt de nadruk op het Reggedal, in figuur 2.1 aangegeven als
Laaglandregge. Het Reggedal is in vergelijking met de rest van Twente tamelijk vlak,
en is overwegend in landbouwkundig gebruik. De Regge zelf is al aan het begin van
de vorige eeuw genormaliseerd en heeft daardoor een weinig natuurlijk karakter. De
Dinkel is een meer natuurlijke rivier waar overstroming en daardoor berging van
oppervlaktewater in de huidige situatie regelmatig plaatsvindt In de volgende
paragrafen wordt een korte gebiedsbeschrijving van het Regge- en het Dinkeldal
gegeven. Daarvoor is gebruik gemaakt van informatie uit de Watersysteematlas
Twente (De Louw, 2005).
2.3 Beschrijving Reggedal (plangebied)
Stroomgebied van de Laaglandregge
Het stroomgebied van de Laaglandregge wordt aan de westzijde begrensd door de
stuwwallen van de Sallandse Heuvelrug en de Lemeler/Archemerberg. Aan de
oostzijde ligt het watersysteem van de Stadsregge, dat nauw samenhangt met dat van
de Laaglandregge.
Afwatering vindt plaats via beken op de Regge, die na samenloop met de Stadsregge
uitmondt in de Vecht. Via het Laaglandregge-watersysteem wordt water uit een
gebied met een oppervlakte van circa 40.400 hectare afgevoerd. Daarvan komt zo‟n
negenhonderd hectare uit Duitsland - de bovenlopen van de Hegebeek en de
Bruninksbeek. Bij de aanleg van de Twentekanalen werden beken doorsneden, die
oorspronkelijk afwaterden op het Reggewatersysteem. Voor de Oelerbeek en ook voor
de Diepenheimse Molenbeek zijn recent onderleiders onder het kanaal door gemaakt.
Die herstellen de oorspronkelijke verbinding van deze beken met de Bovenregge.
Het gebied kent overwegend agrarisch bodemgebruik (figuur 2.3). Dat gaat
hoofdzakelijk om veehouderijen, waarvan een vrij groot deel intensief is, vaak als
neventak. De agrarische gronden betreffen vooral grasland en een behoorlijk areaal
maïs. Ongeveer twintig procent van het gebiedsoppervlak is natuur, met name op en
langs de stuwwallen. Ruim tien procent is bebouwd gebied, met als belangrijkste
kernen Rijssen, Nijverdal/Hellendoorn en Wierden.
6

Figuur 2.3 Het landgebruik in en rond het Reggedal
Dal van de Laaglandregge
De Regge heeft een duidelijk spoor in het landschap achtergelaten. Het beekdal ligt
laag ten opzichte van zijn omgeving. De Regge is aan het einde van de 19 e en het
begin van de 20 e eeuw in een aantal stappen genormaliseerd, waarbij bochten zijn
afgesneden, een deel van de bovenlopen is aangesloten op kanalen en het water is
gestuwd. Voor die tijd had de Vecht als regenwaterrivier een zeer onregelmatig
karakter, waarbij in natte perioden regelmatig overstromingen plaats vonden, maar de
rivier in droge zomers ook vrijwel kon droogvallen zodat scheepvaart niet langer
mogelijk was.
Meer dan de helft van het dal van de Regge is aangewezen als Ecologische
Hoofdstructuur (figuur 2.4) waarvan echter nog maar een klein deel gerealiseerd is.
Bij de bestaande natuur gaat het voornamelijk om kleine gebiedjes, vaak oude Reggestrangen.
Grotere natuurgebieden zijn het landgoed Eerde (Natuurmonumenten, op
overgang Reggedal naar Vechtdal) en het Wierdense veld (in beheer bij Landschap
Overijssel, nat heidegebied/hoogveen op flank Reggedal bij Nijverdal). Het
landgebruik in het Reggedal is overwegend grasland maar ook maïspercelen komen
voor die reiken tot aan de Regge. De Regge stroomt door de stedelijke kernen
Nijverdal (Middenregge) en Goor (Bovenregge).
7

Figuur 2.4 De ligging van de EHS en bestaande natuurterreinen in en rond het Reggedal
Het Reggedal is door zijn lage ligging een belangrijk regionaal kwelgebied dat
kwelwater ontvangt van de omringende hogergelegen infiltratiegebieden zoals de
Sallandse Heuvelrug. Het kwelwater is vaak meer dan 100 jaar in de ondergrond
onderweg geweest en heeft daardoor een bijzondere goede kwaliteit. Dit schept in
potentie gunstige voorwaarden voor soortenrijke water- en oevervegetaties en natte
schraalgraslanden. Omdat het Reggedal in de huidige situatie intensief
landbouwkundig wordt gebruikt komen deze potenties echter nog vrijwel nergens tot
uiting.
2.4 Beschrijving Dinkeldal (referentiegebied)
Stroomgebied van de Dinkel
De rivier de Dinkel met haar zijbeken staat bekend als één van de weinige laaglandriviersystemen
in ons land, die nog grotendeels in natuurlijke staat verkeert. De
Dinkel ontspringt in Duitsland, stroomt door Oost-Twente en mondt uit in de Duitse
Vecht. Bij binnenkomst in Nederland voert de Dinkel het water af van een circa
8

28.300 hectare metend stroomgebied. Als de rivier bij Lattrop het land weer verlaat, is
dit stroomgebied gegroeid tot ongeveer zestigduizend hectare.
Het grootste deel van het stroomgebied heeft zandige bodems. Op de stuwwallen
komt daarnaast veel keileem voor. Het bodemgebruik is overwegend agrarisch: in
hoofdzaak grondgebonden veehouderij en enige intensieve veehouderij. De gronden
doen overwegend dienst als grasland, met daarnaast een behoorlijk areaal maïs.
Zestien procent van het gebiedsoppervlak bestaat uit natuur. Die is met name te
vinden op en langs de stuwwallen. Als laagland-riviersysteem herbergt de Dinkel met
haar zijbeken nog belangrijke natuurwaarden. Slechts een deel van de waterlopen is
gereguleerd. In een groot deel van het gebied wordt een natuurlijke waterhuishouding
nagestreefd.
Dal van de Dinkel
Het Nederlandse deel van het Dinkel-systeem valt uiteen in de Boven-Dinkel en de
Beneden-Dinkel. Het gehele dal van de (Nederlandse) Dinkel is aangewezen als EHS.
Ongeveer 30% daarvan is reeds bestaande natuur. De overige 70% heeft een
agrarische functie bestaande uit voornamelijk grasland (meer dan 70%), maïs,
aardappelen en graan.
De Boven-Dinkel is door de hoge afvoertoppen en de vele overstromingen nog zeer
dynamisch en meanderend. Door de stroomopwaartse toename van het verharde
oppervlak en de verbeterde detailontwatering wordt het water versneld afgevoerd
richting de Dinkel. Hierdoor is de kans op inundaties na regenval in de loop van de
tijd toegenomen, ook in het groeiseizoen. In plaats van de Dinkel te kanaliseren is
indertijd door het waterschap gekozen voor de (goedkopere) oplossingen om schade
door inundaties te vergoeden. Dit systeem lijkt goed te functioneren, zoals mag
blijken uit het feit dat de grondmobiliteit gering is en de overstromingsgebieden in het
Dinkeldal ondanks de ligging in de EHS nog vrijwel geheel in landbouwkundig
gebruik zijn. Naast de schadevergoeding speelt daarbij waarschijnlijk ook de opbouw
van de bedrijven een belangrijke rol; de bedrijven omvatten naast laaggelegen
gronden in het Dinkeldal ook hoger gelegen gronden in het aangrenzende
dekzandgebied en dit maakt het waarschijnlijker makkelijker om de gevolgen van
inundaties in de bedrijfsvoering op te vangen (mond. mededeling Bas Worm,
Waterschap Regge en Dinkel).
De aanleg van het Omleidingskanaal maakte een eind aan de overstromingen in het
gebied van de Beneden-Dinkel. Vroeger kwamen overstromingen daar veel vaker
voor dan in het Boven-Dinkelgebied. Het verdeelwerk bij Beuningen verdeelt de
waterafvoer, waarbij de basisafvoer naar de Beneden-Dinkel gaat met een maximale
hoeveelheid van vijftien kubieke meter per seconde. De piekafvoeren stromen naar
het Omleidingskanaal.
9

3 Bestaande ontwikkelingen en bestuurlijke/planologische
context
3.1 Wateropgave en plannen voor waterberging
De plannen voor vasthouden en bergen van water zijn door het Waterschap Regge &
Dinkel voor de Twentse situatie uitgewerkt in de Beleidsnota Retentie. Retentie
omvat daarbij zowel het bergen van water op maaiveld als het vasthouden van water
in de bodem. Het waterschap werkt volgens de trits vasthouden-bergen-afvoeren zoals
aanbevolen door de Commissie Waterbeheer 21 e Eeuw. Uitgangspunt is dat ieder
(deel)stroomgebied (binnen Waterschap Regge & Dinkel ook wel STAP-gebieden
genoemd) zijn “eigen broek” moet ophouden. Een tweede uitgangspunt is dat de
afvoerpieken niet mogen toenemen, rekening houdend met de verschillende
klimaatsscenario‟s. Het dal van de Regge is een zeer geschikte plaats om een deel van
de wateropgave te verwezenlijken. Vanwege het grote achterliggende stroomgebied
en lage ligging is het gebied met name geschikt voor waterberging. In de beleidsnota
worden doelen omschreven in termen van aantal m3 oppervlaktewaterberging en van
vochttekorten (grondwaterberging). De doelen ten aanzien van waterberging dienen in
2015 gerealiseerd te zijn, die ten aanzien van vochttekorten in 2050. De wateropgave
voor het stroomgebied van de Regge is het regelen en realiseren van 46 miljoen m 3
oppervlaktewaterberging.
Figuur 3.1 Ruimtelijke uitwerking van de wateropgave met gebieden die jaarlijks (blauw) of
incidenteel (rood) inunderen. Bron: Waterschap Regge & Dinkel, eindbeeld waterberging als
input voor de landinrichtingen Rijssen en Enter.
10

Figuur 3.2
Geplande scheiding tussen Laaglandregge (landelijk water) en Stadsregge
(stedelijk water).
Hiervan dient 9,4 miljoen m 3 in het Reggedal gerealiseerd en geregeld te worden. Dit
betreft 7,3 miljoen m 3 aan bestaande inundaties die buiten de normering vallen
(inundaties vaker dan 1 à 2 dagen per 50 tot 100 jaar) en waar de schade afgekocht
moet worden, 1 miljoen m 3 aan “gewenste inundaties”(herstel veerkracht) en 1
miljoen m 3 waterberging die gerealiseerd moet worden om de gevolgen van
klimaatsverandering op te vangen.
Belangrijk is verder de Reggevisie uit 1997 die door Waterschap Regge & Dinkel is
uitgewerkt in samenwerking met de Dienst Landelijk gebied. Daarin wordt een
scheiding voorzien van landelijk en stedelijk water waarbij het landelijke water wordt
afgevoerd via de Laaglandregge en het stedelijke water afkomstig uit de stedenband
Enschede-Hengelo-Almelo wordt afgevoerd via de Stadsregge (figuur 3.2). Voor de
Laaglandregge staan in de Reggevisie de functies landbouw, water en natuur voorop.
De Regge moet weer zichtbaar worden in het landschap en er moet ruimte komen
voor meandering en overstroming. Einddoel is een veerkrachtige en dynamische
Regge (figuur 3.3).
3.2 Reconstructie Salland-Twente
Het Reggedal maakt deel uit van het reconstructiegebied Salland-Twente. Dat
betekent dat realisatie van de plannen voor waterberging grotendeels zal plaatsvinden
binnen het raamwerk van de reconstructie. Binnen de reconstructie wordt gestreefd
naar een duurzamer, natuurlijker en veerkrachtiger watersysteem. Belangrijke thema‟s
zijn het realiseren van ruimte voor de rivier en ruimte voor waterberging in regionale
watersystemen, vaak in combinatie met het herstel van het natuurlijke karakter van
rivieren en beken. Water wordt meer dan voorheen een (mede)ordenend principe.
Doel is het om de verdroging van de landbouw en natuur verder te verminderen en
waterwinningen duurzamer in te richten.
.
11

Figuur 3.3 Omzetting naar veerkrachtige en dynamische Regge volgens de
Reggevisie.
Uitvoering van de maatregelen zal binnen het Reggedal voor een belangrijk deel Bij
de uitvoering van de reconstructie wordt prioriteit gegeven aan maatregelen,
voorzieningen en instrumenten die meerdere doelen bereiken. Voor de beekdalen
(waaronder Reggedal ook valt) wordt hierbij gedacht aan beekdalbrede inrichting,
natuur (verbindingszones), natte robuuste verbinding, waterberging, landschap
(groenblauwe dooradering), recreatie en extensieve melkveehouderijplaats vinden
binnen de hieronder genoemde landinrichtings- en herinrichtingsprojecten. Een
belangrijke randvoorwaarde binnen de reconstructie is dat uitvoering van de plannen
gebeurt op basis van vrijwilligheid. Draagvlak voor de plannen bij de lokale actoren is
dus een belangrijke randvoorwaarde.
3.3 Landinrichtingsprojecten
Binnen het reconstructiegebied Salland-Twente spelen twee al langer lopende
landinrichtingsprojecten die betrekking hebben het Reggedal, te weten de
Landinrichting Enter en de Landinrichting Rijssen. Deze landinrichtingsplannen
worden nu in aangepaste vorm binnen het kader van de reconstructie verder
uitgewerkt. In de beide landinrichtingsprojecten staat uitwerking van de Reggevisie
centraal, waarbij de Regge wordt ingericht als natuurlijke rivier met ruimte voor
inundaties. Daarbij wordt waterberging gecombineerd met ontwikkeling van nieuwe
natuur. Een groot deel van het Reggedal is aangewezen als Robuuste Verbindingzone.
12

Realisatie van nieuwe natuur gebeurt op basis van vrijwilligheid. Ten opzichte van de
eerdere landinrichtingsplannen is bovendien een verschil dat er naar wordt gestreefd
om nieuwe natuur zoveel mogelijk via particulier beheer of groene en blauwe diensten
te ontwikkelen.
Figuur 3.4 Overzicht lopende herinrichtingsprojecten in het Reggedal.
3.4 Herinrichtingsprojecten
Onderland, Velderberg, Kalvenhaar
Binnen het Reggedal spelen momenteel drie herinrichtingsprojecten waar
natuurontwikkeling wordt gecombineerd met omvorming van de gekanaliseerde
Regge naar een meer dynamisch en veerkrachtig riviersysteem. Het gaat om gebieden
met oude Regge-meanders die deels weer geactiveerd zouden moeten worden en
geschikt gemaakt voor waterberging. In samenwerking met de drie terreinbeherende
instanties (Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Landschap Overijssel) is door
Waterschap Regge & Dinkel een programma van eisen opgesteld voor ontwerp en
uitvoering van de herstelprojecten die tevens als leidraad moet dienen voor andere
projecten die in de toekomst langs de Regge gaan spelen. Een probleem vormt de
onzekerheid over de effecten van inundatie en nutriëntenaanvoer op bestaande en
nieuw te ontwikkelen natuur. Daardoor is niet duidelijk in hoeverre herstel van
meandering en inundaties (gewenst vanuit doelstelling natuurlijk en veerkrachtig
watersysteem en wateropgave ten aanzien van retentie) te combineren valt met de
natuurbehoudsdoelstellingen (waaronder verhoging biodiversiteit en behoud zeldzame
soorten). Tussen waterschap en terreinbeheerders, maar ook tussen terreinbeheerders
onderling, bestaan duidelijke verschillen in de inschattingen van effecten. Dit
bemoeilijkt de ontwikkeling van een gemeenschappelijke visie. Vanwege mogelijke
13

nadelige effecten op de natuur is in het project Onderland besloten om voorlopig niet
te streven naar hermeandering en een bestaande oude meander af te schermen van
inundaties.
Groene Mal
De Groene Mal Reggedalgebied Nijverdal is een samenwerkingsproject van het
Waterschap Regge en Dinkel, Landschap Overijssel, Provincie Overijssel, Natuur en
Milieu Overijssel, Rijkswaterstaat en de gemeente Hellendoorn. Het project de
Groene Mal wordt getrokken door de gemeente Nijverdal en beoogt de realisatie van
een ecologische verbindingszone in Nijverdal waarbij herstel van de Regge als
dynamische rivier centraal staat naast zaken als recreatie, cultuurhistorie en
aanpassing van een provinciale weg. Het plan voorziet onder meer in de aanleg van
een nevengeul van de Regge.
Waterland Wierden.
Waterland Wierden is samenwerkingsproject tussen Waterschap Regge &Dinkel,
waterbedrijf Vitens en gemeenten Wierden en Rijssen, waarin gezamenlijk gezocht
wordt naar mogelijkheden om herinrichting van de Regge en realiseren van retentie te
combineren met andere doelstellingen als compensatie van verlies aan berging door
uitbereiding van Rijssen, uitbreiding van een drinkwaterwinning door Vitens en de
aanleg van buffers om negatieve effecten van grondwaterstandsdaling op waardevolle
natte natuur in de omgeving te beperken. In het gebied spelen ook een tweetal
landinrichtingsprojecten (Rijssen en Enter) waardoor DLG en Provincie ook
belangrijke partijen zijn in het geheel.
de Doorbraak.
De Doorbraak is een nieuwe waterloop die het landelijke water van noordoost-Twente
moet verbinden met de Midden-Regge. Doel van deze kortsluiting is om het relatief
schone water uit noordoost-Twente ten goede te laten komen aan de Laaglandregge en
niet langer te mengen met het relatief vuile water in de Stadsregge. De Doorbraak
dient tevens als Ecologische Verbindingszone en als waterbergingsgebied. Voor die
functies zijn twee stroken van 75 meter aan beide zijden gereserveerd. Aanleg van de
Doorbraak is tevens bedoeld om problemen met wateroverlast in Almelo te
voorkomen.
3.5 Conclusie
De herinrichting en de voorziene aanpassingen in het watersysteem zullen leiden tot
aanzienlijke veranderingen in de grondwatersituatie en tot het vaker optreden van
inundaties in het Reggedal. Dit zal verstrekkende gevolgen hebben voor het
landgebruik in het Reggedal. Voor landbouw zal het vooral een beperking inhouden
van de gebruiksmogelijkheden. In hoeverre aanpassingen in het watersysteem voor de
geplande natuurontwikkeling positief of negatief zullen uitpakken valt nog niet te
zeggen. Met name de inundatiefrequentie en de verhoging van grondwaterstanden
spelen daarin een cruciale rol. Zoals aan bovenstaande projecten wel te zien is spelen
heel veel partijen een rol als het gaat om herstel van de Regge als natuurlijke rivier en
bij de realisatie van de wateropgave. Omdat herinrichting plaats vindt op vrijwillige
basis is het van belang dat alle partijen betrokken zijn bij het opstellen en uitwerken
van de plannen. Onduidelijkheid over de mogelijkheden om waterberging te
combineren met natuurontwikkeling vormt een complicerende factor bij de
herinrichting van het gebied.
14

4 Actoren
Landbouw
Het merendeel van het Reggedal is in landbouwkundig gebruik en medewerking van
de boeren is daarom een belangrijke voorwaarde voor de realisatie van de
doelstellingen voor het gebied. In het Reggedal komen voornamelijk
melkveebedrijven voor met zowel grasland als maïsakkers.
Natuurbeheerders
Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Landschap Overijssel zijn als grondeigenaar
en als toekomstige beheerder van veel laag gelegen gebieden in het Reggedal die op
de nominatie staan om aangekocht te worden voor de ontwikkeling van nieuwe natuur
betrokken bij de plannen voor het Reggedal. Met uitzondering van landgoed Eerde
(Natuurmonumenten, op overgang Reggedal naar Vechtdal) en het Wierdense veld (in
beheer bij Landschap Overijssel, nat heidegebied/hoogveen op flank Reggedal bij
Nijverdal) gaat het bij de bestaande natuur voornamelijk om kleine gebiedjes,
bijvoorbeeld om oude Regge-strangen.
Gemeenten.
De gemeenten hebben verantwoordelijkheden op het gebied van de Ruimtelijke
ordening (bestemmingsplannen, verlenen van vergunning etc.) en participeren soms
ook actief projecten (zoals gemeente Hellendoorn bij Groene mal).
Recreatie-ondernemers.
Het Reggedal heeft een belangrijke recreatieve functie. Langs, rondom en in de Regge
wordt veel gewandeld, gefietst, gevaren en gevist. Naast campings en
bungalowparken liggen in het gebied een aantal dagrecreatie-bedrijven (in
Hellendoorn, Nijverdal, Zuna en Rijssen) waar recreatieactiviteiten worden
georganiseerd en waar kano‟s worden verhuurd. Ook is het mogelijk op de Regge
vaartochten te maken met de fluisterboot “EMS Reggestroom” of met de Enterse
Zomp “Regt door Zee”. De laatste is een replica van de platbodems die vroeger vanuit
Enter het vrachtvervoer op de Regge verzorgden.
Landgoedeigenaren.
Langs de Regge bevinden zich een aantal landgoederen die te maken zullen krijgen
met herinrichting van de Regge, zoals bijvoorbeeld het landgoed Eversberg in het
project Groene mal. Het landgoed Twickel ligt net iets buiten het eigenlijke Reggedal
maar is voor deze studie toch interessant omdat hier het project „Boeren voor natuur‟
loopt, waarin wordt nagegaan welke mogelijkheden er zijn om boeren in te zetten bij
waterconservering en waterberging.
Waterschap Regge & Dinkel.
Het waterschap is beheerder van de Regge en zijwaterlopen en is trekker van veel
projecten. Het waterschap moet voor 2015 haar wateropgave realiseren waarvoor veel
ruimte nodig is. Het Reggedal is één van de meest geschikte gebieden in Twente voor
waterberging.
15

Dienst Landelijk gebied.
De DLG-Overijssel is de belangrijkste uitvoerende partij in de Landinrichting
(reconstructie) Enter en Rijssen.
Provincie.
De provincie is verantwoordelijk voor ruimtelijke ordening en grondwater en heeft
een belangrijke rol in de aansturing van de reconstructie.
Vitens.
Het waterbedrijf Vitens heeft verschillende winningen in het gebied waarvan een
aantal winningen toe zijn aan uitbreiding. Binnen het project Waterland Wierden (par
3.4) zoekt het bedrijf in samenwerking met andere partners naar mogelijkheden om
waterwinning, waterberging en andere functies te combineren.
16

5 Kennisvragen
5.1 Algemene kennisvragen hoog-Nederland
Om te achterhalen welke kennisvragen spelen rond waterberging in hoog-Nederland
is op 30 augustus 2005 is in het kader van het project Kennisontsluiting Waterberging
een vraag- en kennisdag. De dag werd gehouden in Heino op het agrarisch
proefbedrijf Aver Heino. Op de dag waren naast onderzoekers van Alterra en Tauw
een veertigtal genodigden aanwezig vanuit een breed scala aan actorgroepen:
natuurbeschermers, boeren, waterschappen, belangenorganisatie op gebied van natuur,
milieu en landbouw en vertegenwoordigers van provincies en rijk.
In bijlage 1 wordt een overzicht gegeven van de vragen die in het ochtendgedeelte
door deelnemers aan de vraag- en kennisdag zijn gesteld. Een deel van de vragen is in
het middagdeel van de kennisdag door de aanwezige actoren en kennisaanbieders al
afdoende beantwoord. Van de overige vragen wordt door de groepjes die zijn
gevormd rond de 7 kennisthema‟s in samenwerking met onderzoekers van Alterra en
Tauw nog nagegaan in hoeverre er antwoorden te vinden zijn. Dat betekent dat er op
dit moment nog geen definitieve conclusies te trekken zijn over de vraag wat de
belangrijkste kennishiaten zijn op het gebied van waterberging. Wel kunnen op basis
van de gestelde vragen een aantal voorlopige conclusies worden getrokken ten
aanzien van de kennisbehoefte bij actoren.
Wat daarbij als eerste opvalt is dat veel vragen te maken hebben met onduidelijkheden
over procedures, vergoedingen en rechtszekerheid (thema 4, voedselketen, subthema
voedselveiligheid, thema 5, kosten-baten, subthema blauwe/groen diensten, thema 6,
sociale processen, subthema procedures/procesgang, en het merendeel van de vragen
binnen thema 7, procedures en doelstellingen). Er zijn blijkbaar veel onduidelijkheden
over de wijze waarop waterberging wordt ingevuld, wie waar voor verantwoordelijk
is en wie opdraait voor kosten. Daarop aansluitend werden met name door de
aanwezige boeren duidelijk aangegeven dat ze graag betrokken willen worden bij de
besluitvorming en geen situatie willen waarin plannen „van bovenaf‟ worden
opgelegd (thema 6, sociale processen, subthema inspraak en medezeggenschap).
Wat betreft de bodemprocessen en de effecten op de natuur zijn er relatief veel vragen
rond nutriënten. Wat zijn de consequenties van waterberging voor de aanvoer van
nutriënten, en hoe kan rekening worden gehouden met de aanvoer van nutriënten met
slib? En wat zijn de consequenties van berging voor de oppervlaktewaterkwaliteit:
treedt zuivering op door denitrificatie en slibdepositie, of wordt de
oppervlaktewaterkwaliteit juist slechter door uitspoeling van fosfaat? Het gaat om
vragen binnen thema 1 (bodemprocessen) subthema‟s slib, nutriënten en voorspellen
bodem/watersysteem, en vragen binnen thema 2 (effecten op natuur) subthema‟s
waterzuivering en nutriënten. Daarnaast zijn er relatief veel vragen over de invloed
van tijdstip en frequentie van overstromingen. Een meer algemene vraag (waarvan het
antwoord afhankelijk is van de antwoorden op bovenstaande vragen) is in welke mate
natuurdoelen te combineren zijn met waterberging.
Wat betreft de landbouw zijn er een groot aantal vragen over effecten op
diergezondheid en productie (thema 4 voedselketen, subthema‟s diergezondheid en
productiviteit) en inpasbaarheid in de bedrijfsvoering (thema 4, subthema
bedrijfsvoering). Wat uit de vragen mogelijk niet naar voren komt, maar wel
17

uitdrukkelijk aan de orde kwam tijdens een excursie op het proefbedrijf naar een
waterbergingslocatie, is dat het voor de beoordeling van de effecten op de landbouw
belangrijk is te kijken op bedrijfsschaal. Waneer een bedrijf bestaat uit zowel hoger
gelegen als lager gelegen gronden zijn er veel meer mogelijkheden om het
productieverlies als gevolg van waterberging te compenseren dan waneer een bedrijf
alleen lager gelegen gronden omvat (zie par. 2.4).
Vragen over de effecten van de aanvoer van milieuvreemde stoffen (zware metalen,
bestrijdingsmiddelen, hormoonactieve stoffen) zijn er relatief weinig, en werden
voornamelijk gesteld bij het thema landbouw (thema 4, voedselketen, subthema
voedselveiligheid). Welke betekenis hieraan moet worden toegekend is onduidelijk.
Het kan zowel betekenen het risico van verontreiniging in natuurgebieden laag wordt
ingeschat en er dus weinig behoefte is aan kennis, maar kan ook duiden op de
onbekendheid met het probleem.
Verspreid over alle thema‟s komen vragen naar voren rond de nut en noodzaak van
waterberging en de hydrologische efficiëntie van maatregelen. Een vraag die daarbij
een aantal malen aan de orde komt is in hoeverre –conform de aanbevelingen van de
commissie WB21- voldoende afweging heeft plaatsgevonden tussen vasthouden en
berging. Dergelijke vragen zijn onder meer terug te vinden binnen thema 7
(procedures en doelstellingen, subthema „waar plan je waterberging‟) en thema 3
(ruimtegebruik; subthema‟s oppervlakken en natuur).
Eveneens verspreid over de thema‟s komt uit een aantal vragen de behoefte naar
voren aan een integraal overzicht van de effecten van waterberging (BO51, RU42).
Daarop aansluitend werden een aantal vragen gesteld naar een overzicht van kosten en
baten, nodig voor de afweging van belangen (vooral thema 3, ruimtegebruik en thema
5, kosten-baten).
Daarnaast zijn er vragen over de frequentie, tijdstip en duur van de waterberging
(thema 5, kosten-baten, subthema kosten-baten landbouw) die niet in algemene zin te
beantwoorden zijn omdat ze sterk afhankelijk zijn van het gebied en de wijze van
berging.
5.2 Specifieke kennisvragen Reggedal
Bij de inrichting van het Reggedal spelen een groot aantal kennisvragen die ook in de
vraag- en kennisdag voor hoog-Nederland als geheel naar voren zijn gebracht: Hoe
vaak en in welke jaargetijden treden inundaties op? Wat zijn de effecten van
waterberging op landbouw en wat zijn de consequenties voor de bedrijfsvoering? In
hoeverre leidt overstroming met Reggewater tot eutrofiering? Zijn de geplande
natuurdoelen te combineren met waterberging en wat voor eisen stelt dit aan de
inrichting van het gebied? Hoe kunnen de effecten op landbouw en natuur inzichtelijk
worden gemaakt en hoe moeten belangen worden afgewogen? En hoe kunnen
belanghebbenden worden betrokken bij de planvorming en inrichting van het gebied?
Een onderwerp dat op de vraag- en kennisdag niet aan de orde is gekomen is de relatie
tussen recreatie en waterberging. Omdat watergebonden recreatie in het Reggedal een
grote rol speelt zal hier bij de uitwerking van waterbergingsplannen voor het Reggegebied
aandacht aan moeten worden besteed. Enerzijds is een vraag of een
herinrichting de bevaarbaarheid van de Regge in de zomer niet in gevaar brengt.
18

Anderzijds kan de inrichting van de Regge en de waterbergingsgebieden ook nieuwe
kansen scheppen doordat het gebied aantrekkelijker wordt voor recreatie.
Een andere aanvullende vraag is in hoeverre boeren door middel van particulier
natuurbeheer in het gebied kunnen worden ingezet bij de realisatie van doelstellingen
ten aanzien van natuurontwikkeling en waterberging, zoals wordt voorgestaan door de
provincie (zie par. 3.3).
19

6 Ervaringen met interactieve planvorming
6.1 Inleiding
Het definiëren van een waterbergingsopgave door het waterschap gaat gepaard met
veranderingen die directe gevolgen heeft voor de grondbezitters in de betreffende
gebieden. Het is dus noodzakelijk dat er goed overleg plaatsvindt met de verschillende
actoren (zie hoofdstuk 4) en tussen planvormers onderling (zie hoofdstuk 3).
Interactieve planvorming staat gelijk aan het betrekken van belanghebbenden en het
delen van (maatschappelijke) kennis bij besluitvorming om zo te komen tot een
effectiever. Een correcte communicatie vanaf een vroegtijdig moment in de
gedachtevorming omtrent waterberging in de Regge kan bijdragen aan een soepelere
implementatie van deze waterbergingsopgave.
Er zijn veel voorbeelden van projecten die niet zijn doorgegaan doordat een correcte
communicatie en draagvlak niet voldoende gecreëerd werden toen de uiteindelijke
plannen op tafel werden gelegd. Zo werd het project „Levende Berging‟ (waterberging
in een gebied in Noord-Holland) geblokkeerd door bewoners die pas in een zeer laat
stadium weet kregen van de plannen. Ook het project voor het aanleggen van groene
rivieren langs de IJssel heeft grote vertraging opgelopen door het niet informeren van
verscheidene groepen actoren (gemeenten binnen een betreffende provincie).
Succesprojecten zijn doorgaans die projecten waar interactieve planvorming vanaf het
beginstadium in de gedachtevorming is toegepast. Zowel in binnen- als buitenland
zijn voorbeelden bekend (bijv. restoratie van de Skjern A, in Denemarken, de
Grensmaas en Zandmaas, ontwikkelingen van natuurlijke uiterwaarden in
samenwerking met grindwinning en restoratie van de Bergse plassen bij Rotterdam).
Het overdragen van de werkwijze en kennis uit deze „succesprojecten‟ kan al een
belangrijke bijdrage leveren aan een begrip voor de werkwijze binnen een project
over implementatie van waterberging in het Reggegebied.
6.2 Waterbergingsregelingen bij Regge en Dinkel
In het beheersgebied van Regge en Dinkel is waterberging momenteel alleen aan de
orde van de dag in het Dinkeldal, waar dit altijd al de „normale‟ gang van zaken is
geweest. In de Dinkel was het tijdelijk overstromen van bepaalde percelen een
bestaande situatie waar boeren mee moesten leven. In de loop van de jaren is de
inundatiefrequentie echter toegenomen door versnelde afvoer van water in Duitsland
en verkleining van het doorstroomprofiel door sedimentatie. Hiervoor is in 2000 een
oplossing aangedragen in de vorm van een regeling die schade bij boeren door
inundatie dekt (Inundatieregeling Boven-Dinkel/Ruhenbergerbeek, WRD, 2003) Het
opstellen van de schaderegeling heeft op een interactieve manier plaatsgevonden maar
binnen duidelijk gestelde kaders (Dinkel wordt niet gekanaliseerd of uitgediept dus
inundaties blijven bestaan).
Momenteel begint de gedachtegang rondom extra waterbergingsmogelijkheden in het
Reggedal op gang te komen. Dit wordt met name geïnitieerd vanuit het waterschap,
dat een wateropgave te realiseren heeft. In het Regge-systeem is dan ook sprake van
een nieuwe situatie die nog niet geïmplementeerd is. Hierdoor is de bereidwilligheid
en inzicht in de effecten van waterberging op actorniveau (lees ook bedrijfsniveau)
niet goed te vergelijken met de bestaande situatie in het Dinkeldal.
20

Interactieve planvorming zal een belangrijke bijdrage moeten leveren aan het proces
om tot besluitvorming te komen over een inrichting van het Reggedal waarbij
waterberging een plaats heeft samen met een gezonde agrarische sector die is
ingespeeld op de mogelijke gevolgen die de waterberging heeft per bedrijf. Ook
andere actoren, zoals natuurbeherende instanties zullen betrokken moeten worden bij
de gedachtevorming rondom waterberging. We voorzien dat zonder goede
interactieve planvorming de implementatie van waterberging in het Reggegebied
minder soepel zal verlopen, dan wanneer er nu al aandacht aan wordt besteed.
Een complicerende factor is dat gelijktijdig met de invulling van de
waterbergingsopgave een beweging gaande is waarbij boeren en andere particulieren
in toenemende mate worden ingezet om doelstellingen op het gebied van
natuurontwikkeling en waterbeheer te realiseren (resp. groene en blauwe diensten),
zonder dat duidelijk is binnen welke kaders dat zal moeten plaatsvinden. Bij de
planvorming en –uitvoering zal daarom soms vooruit moeten worden gelopen op
landelijke regelingen en zullen eigen, waterschaps- of provinciespecifieke oplossingen
moeten worden gevonden. De regeling in het Dinkeldal laat zien dat hiervoor
mogelijkheden bestaan.
6.3 Aandachtspunten bij interactieve planvorming
Er zijn verschillende aandachtspunten die het interactieve planvormingsproces kunnen
laten slagen. Uiteraard is leren van andere projecten een belangrijke factor. Maar ook
de aanwezigheid van een duidelijk herkenbaar aanspreekpunt voor alle actoren, liefst
in de vorm van een betrokken persoon of organisatie met veel contacten in de regio,
vormt een belangrijke factor voor een geslaagde planvorming.
Het blijkt dat correcte en tijdige informatievoorziening uitzonderlijk belangrijk is.
Correcte informatie speelt in op een goede beschrijving van de effecten van
waterberging voor de geïdentificeerde actoren. Zoals aangegeven in hoofdstuk 5
moeten met name effecten op bedrijfsniveau (landbouw) en de te ontwikkelen
natuurdoelen duidelijk worden weergegeven. Kwantificering van effecten speelt
hierbij een belangrijke rol (zie ook hoofdstuk 9). Vroegtijdige inwinning van vragen
en mogelijke knelpunten via (individuele) consultaties met betrokken actoren draagt
ook bij aan het kunnen verstrekken van correcte informatie.
Volgens het TNOrapport „De Professionalisering van de Interactieve Overheid‟
(2004) kent een interactief proces kent vier belangrijke kenmerken: openheid,
gelijkwaardigheid, dialoog en invloed.
Openheid
De openheid heeft betrekking op de inhoud (openstaan voor dialoog en inbreng van
nieuwe ideeën), het proces (onder andere toegankelijkheid en transparantie) en de
houding van de overheid (positieve houding ten opzichte van proces en inhoud).
Gelijkwaardigheid
Hieronder wordt verstaan dat de inbreng van iedere belanghebbende van gelijke
waarde is voor het interactieve beleidsproces. Op voorhand mogen bepaalde actoren
of inhoudelijke elementen niet beter worden bevonden dan andere.
21

Dialoog
De communicatie over en weer tussen de deelnemers van het interactieve
beleidsproces staat centraal, in vorm van een discussie, dialoog of debat. Voor de
organisatie hiervan kunnen verschillende methoden worden ingezet. Enkele
voorbeelden zijn stadsconferenties, burgerpanels of scenarioworkshops.
Invloed
Er kunnen verschillende vormen van invloed worden onderscheiden. Een bekende
maat voor de invloed van belanghebbenden in beleidsprocessen is de zogenaamde
participatieladder. Hier worden vijf niveaus van participeren onderscheiden:
- Informeren: er wordt geen gebruik gemaakt betrokkenen daadwerkelijk input te
laten leveren bij de beleidsvorming.
- Raadplegen: betrokkenen worden als gesprekspartner gezien bij het ontwikkelen
van beleid en uitvoeringsprogramma. De politiek verbindt zich niet aan resultaten
die hieruit voortkomen.
- Adviseren: betrokkenen krijgen de gelegenheid om problemen aan te dragen en
oplossingen te formuleren. Hun inbreng speelt een volwaardige rol in het proces.
De politiek verbindt zich in principe aan de resultaten maar kan bij de
uiteindelijke besluitvorming hiervan afwijken.
- Coproduceren: overheid en betrokkenen stellen gezamenlijk een probleemagenda
op en zoeken gezamenlijk naar oplossingen. De politiek verbindt zich aan deze
oplossingen.
- Meebeslissen: de overheid laat de ontwikkeling van en de besluitvorming over het
beleid en de uitvoering aan de betrokkenen over. De politiek neemt de resultaten
over.
Daarnaast zijn nog een aantal kritische succesfactoren te benoemen die ook voor het
slagen van een goed verloop van het interactieve proces in het Reggedal van belang
zijn:
- Maak gezamenlijk de spelregels en betrek partijen actief.
- Wees duidelijk naar de betrokken partijen over hun rol.
- Zorg dat het interactieve proces en het besluitvormingsproces op elkaar aansluiten
door verbindingen te organiseren tussen het informele interactieve proces en het
formele besluitvormingsproces.
- Manage de verwachtingen en voorkom onnodige teleurstelling.
- Leg altijd duidelijk verantwoording af.
6.4 Kennishiaten bij gebruik van interactieve planvorming in het
Reggedal
Interactieve planvorming is methodisch gezien een vrij goed begrepen vorm van
planvorming, het probleem ligt vaak in de uitvoering hiervan. Het creëren van de
juiste omstandigheden om interactieve planvorming op een goede wijze uit te voeren
ligt vooral in de handen van direct verantwoordelijke bestuurders (Waterschap en
Provincie zullen hierin het initiatief moeten nemen). Commitment en sturing van deze
actoren is dan ook een eerste vereiste.
Er bestaan nog veel onduidelijkheden over de daadwerkelijke verantwoordelijkheid
van verschillende instanties in het Reggedal (zie ook hoofdstuk 5) en de juridische
(on-)mogelijkheden die grondeigenaren ter beschikking staan. Een goede voorlichting
van alle actoren op deze punten kan een hoop onduidelijkheid wegnemen.
22

7 Aanwezige kennis waterberging en natuur
7.1 Inleiding
De meningen over de effecten van waterberging over de natuur lopen sterk uiteen,
waarbij niet alleen gebrek aan kennis maar ook verschillen in belangen tussen actoren
en begripsverwarring een rol spelen. In het algemeen staan waterbeheerders veel
positiever tegenover de mogelijkheden om waterberging en natuur te combineren dan
natuurbeheerders (Runhaar e.a. 2004b). Dat heeft niet alleen te maken met de wens
om waterberging te combineren met andere functies, maar is waarschijnlijk ook
gevoed door positieve geluiden in het verleden over de mogelijkheden om
waterberging met natuur te combineren (bijvoorbeeld in de landelijke media in 1998
na de wateroverlast in ZW-Drenthe). Daarbij werd vanuit de natuurbescherming
echter niet zo zeer gedacht aan berging van aangevoerd oppervlaktewater, als wel aan
vernatting door het vasthouden van gebiedseigen water (zie par. 1.5 over
begripsverwarring rond waterberging en vasthouden van water). Nu door de
waterschappen plekken zijn aangewezen waar berging van oppervlaktewater zou
moeten plaatsvinden, blijkt het enthousiasme van terreinbeheerders minder groot dan
de waterbeheerders verwacht.
Een betere definiëring van de gebruikte begrippen kan helpen begripsverwarring en
irritaties te voorkomen, maar zal niet kunnen verhelpen dat bij gebrek aan kennis de
inschattingen van water- en natuurbeheerders over de mogelijke effecten van
waterberging voorlopig uit elkaar zullen blijven lopen. Ontwikkeling van kennis over
de effecten van waterberging kan helpen de standpunten van water- en
natuurbeheerders dichter bij elkaar te brengen. Een verkeerde inschatting van effecten
kan er toe leiden dat bestaande natuur verloren gaat. Maar zeker zo groot is het risico
dat door een afwijzende houding van natuurbeheerders kansen voor combinatie van
waterberging en natuurontwikkeling onbenut blijven.
7.2 Effecten op de vegetatie
Een eerste mogelijk gevolg van waterberging is dat eutrofiering plaats vindt doordat
met het oppervlaktewater voedingsstoffen worden aangevoerd. Natuurbeheerders zijn
bang dat soortenrijke, laagproductieve vegetaties als natte schraalgraslanden en
kleine-zeggenvegetaties worden vervangen door snelgroeiende soortenarme ruigten
met Liesgras en Brandnetel. Een vergelijkend onderzoek in een aantal
overstromingslocaties langs Nederlandse beken en rivieren (Runhaar en Jansen 2004)
laat zien dat, ondanks de vaak slechte oppervlaktewaterkwaliteit, de eutrofiërende
effecten lijken mee te vallen. Echte schrale vegetaties als blauwgraslanden en
trilvenen ontbreken, of komen alleen aan de uiterste rand van de overstromingsvlakten
voor. Maar ook ruige vegetaties met Liesgras en Brandnetel ontbreken. Wat vooral
voorkomt zijn dotterbloemhooilanden en grote-zeggenvegetaties, die weliswaar wat
productiever zijn dan niet overstroomde natte schraalgraslanden, maar nog steeds zeer
rijk zijn aan soorten.
De relatie met de oppervlaktewaterkwaliteit is niet erg duidelijk. De productiviteit van
de vegetatie lijkt vooral te worden bepaald door de aanvoer van voedingsstoffen met
slib. Langs rivieren en beken kan met het slib tot enkele tientallen kilos aan fosfor en
stikstof worden aangevoerd, wat voldoende is om de hogere productiviteit van de
23

vegetatie te verklaren. Er lijkt –althans in de beekdalen hoog-Nederland- geen relatie
te bestaan tussen de productiviteit van de vegetatie en de oppervlaktewaterkwaliteit.
Een tweede mogelijke gevolg van waterberging is dat planten doodgaan door gebrek
aan licht en zuurstof. Omdat planten in de winter niet actief zijn is de invloed van
inundaties in het winterhalfjaar naar verwachting gering. Bij inundaties in het
zomerhalfjaar is wel sterfte te verwachten. Welke soorten gevoelig zijn voor
zomerinundaties is niet zonder meer aan te geven. Gemiddeld genomen zijn soorten
van droge standplaatsen gevoeliger dan soorten van natte standplaatsen, die immers
aangepast zijn aan het groeien in natte condities. Dit verband is echter niet absoluut.
er zijn soorten van droge standplaatsen die moeiteloos enkele weken inundatie
overleven, en omgekeerd zijn er ook soorten van permanent waterverzadigde
standplaatsen die niet bestand zijn tegen inundaties.
De effecten van overstromingen zijn niet alleen maar negatief. Er zijn ook soorten die
baat hebben bij de toegenomen dynamiek als gevolg van overstroming, zoals
bijvoorbeeld pioniersoorten van droogvallende plekken. Voorwaarde is dan wel dat
overstromingen regelmatig plaatsvinden, zodat de soortensamenstelling de kans krijgt
zich hieraan aan te passen.
7.3 Effecten op de fauna
Bij dieren is het voornaamste effect van overstroming het verdrinken van organismen.
De grootte van het effect is mede afhankelijk van het tijdstip en de levensfase van de
soort. Vooral in de voortplantingsperiode kunnen inundaties grote negatieve gevolgen
hebben voor de populatie. Bij vogels en amfibieën is dat in het voorjaar, maar bij
insecten kan dat ook later in het jaar zijn. Anders dan bij planten, zijn veel diersoorten
ook in de winterperiode gevoelig voor inundaties. Naar verwachting zijn het vooral de
bodemfauna en minder mobiele kleinere organismen, waaronder veel insecten, die
gevoelig zijn voor inundaties. Onderzoek naar de effecten van waterberging in de
Blokslaetpolder in Friesland laat zien dat aanzienlijke sterfte van regenwormen kan
optreden (De Leeuw en Wymenga 2003). Bij meer mobiele soorten is de sterfte mede
afhankelijk van de vraag of er voldoende hoogwatervrije vluchtplekken voorhanden
zijn. Omdat er maar weinig onderzoek is gedaan naar de effecten van inundaties op de
samenstelling van de fauna is over de omvang van de effecten slechts weinig te
zeggen.
Voor de eventuele terugkeer van soorten is ook de nabijheid van andere gebieden met
een vergelijkbaar type natuur van groot belang. Een onderzoek in Vlaanderen naar de
(niet geplande) overstroming van een klein natuurgebiedje in de IJzervallei in West-
Vlaanderen laat zien dat na overstroming de voor het gebied kenmerkende
ongewervelde soorten verdwenen waren en vervangen door weinig kieskeurige
soorten uit het omringende landbouwgebied (Decleer, 2003).
Mogelijk dat waterberging ook via de aanvoer van toxische stoffen (zware metalen,
bestrijdingsmiddelen) van invloed is dierpopulaties. Of daadwerkelijk problemen met
vergiftiging te verwachten zijn is echter niet bekend.
Voor sommige dieren kunnen inundaties ook positief uitpakken Ondergelopen
gebieden kunnen tijdens de trek voor watervogels aantrekkelijke rust- en
foerageergebieden vormen.
24

7.4 Inrichting gebieden
In hoeverre waterberging leidt tot nadelige effecten op vegetatie en fauna is mede
afhankelijk van de ruimtelijke inrichting van bergingsgebieden. In gebieden die
voldoende breed zijn en waarbinnen voldoende reliëf aanwezig is zijn er meer
vluchtmogelijkheden voor dieren en zijn er meer mogelijkheden voor het ontstaan van
gradiënten in overstromingsduur en voedselrijkdom dan in smalle en vlakke gebieden.
De mogelijkheden om waterberging met natuur te combineren zijn daarom in brede en
reliëfrijke gebieden grotere dan in smalle en/of reliëfarme gebieden (figuur 7.1).
Breed bergingsgebied
Smal bergingsgebied
Inundatiediepte/duur
Productiviteit
Inundatiediepte/duur
Productiviteit
Figuur 7.1 Bij grotere bergingsgebieden (links) zijn waterdieptes geringer en zijn er
meer mogelijkheden voor het ontstaan van gradiënten dan in kleine gebieden (rechts).
7.5 Ontsluiting kennis
In het STOWA-rapport „Waterberging en Natuur‟ (Runhaar et al. 2004a en 2004b) is
ten behoeve van waterbeheerders een overzicht opgesteld van de beschikbare kennis
over de effecten op de natuur. Behalve van literatuurgegevens is daarbij ook gebruikt
van de expertise van deskundigen op het gebied van waterbeheer en natuur.
Op basis van de kennis uit het rapport is ook een applicatie gemaakt waarmee het
mogelijk is na te gaan in hoeverre bepaalde natuurdoeltypen te combineren zijn met
de geplande vorm van waterberging (figuur 7.1). Omdat de kennis over de
onderliggende processen soms zeer schaars is hebben de uitkomsten een indicatief
karakter. Met behulp van vraagtekens wordt aangegeven hoe zeker de uitspraken over
combineerbaarheid zijn. De applicatie is te raadplegen via de site www.stowa.nl
(onder thema waterberging en natuur).
25

Figuur 7.2 Voorbeeld van de toepassing van de kansrijkdomtabellen om na te gaan of
doeltype 3.30, ‘Dotterbloemgrasland van beekdalen’, valt te combineren met waterberging.
Dat laatste is onder meer afhankelijk van frequentie, duur, diepte en tijdstip van
overstroming, de mate van sedimentatie en de waterkwaliteit.
7.6 Kennishiaten
Grootste vraag is wat de invloed van duur, tijdstip en frequentie van waterberging zijn
waar het gaat om de effecten op vegetatie en fauna. Op basis van een theoretische
beschouwing zijn de mogelijkheden voor combinatie van waterberging met natuur het
grootste bij zeer frequente en bij zeer infrequente inundaties (figuur 7.3). Bij
regelmatige inundaties, bijvoorbeeld jaarlijks of tweejaarlijks, kunnen aangepaste
ecosystemen ontstaan, met soorten die relatief goed zijn aangepast aan inundaties.
Wanneer de periode tussen twee inundaties zeer lang is, in de orde van vele tientallen
of honderden jaren, hebben ecosystemen tussentijds de gelegenheid zich te herstellen.
Feitelijke informatie over de invloed van de frequentie van waterberging is er echter
niet. Daarom valt ook niet aan te geven of tussengelegen frequenties (van
bijvoorbeeld eens in de 10 jaar) inderdaad zo ongunstig zijn als figuur 7.3 suggereert.
Ook over de invloed van het tijdstip en duur van waterberging is weinig bekend. Dit
maakt het bijzonder lastig om aan te geven wat de effecten van een bepaalde vorm
van waterberging zullen zijn of om aan te geven bij welke frequentie de
mogelijkheden om waterberging te combineren met natuur het grootst zijn.
26

Percentage aan
overstroming
aangepaste soorten
100
Terugkeer van
niet aangepaste
soorten (%)
100
voedselrijke
moerassen
soortenrijke
graslanden
bossen
0
dagelijks
0
jaarlijks
1
1 x per
10 jaar
1 x per
100 jaar
1 x per
1000 jaar
0
herhalingstijd
hersteltijd
Figuur 7.3 Volledigheid van ecosystemen als functie van herhalingsfrequentie van
inundaties. Bij regelmatige inundaties (dagelijks of jaarlijks) is het merendeel van de soorten
aangepast aan inundaties. Bij zeer zelden optredende overstromingen kunnen soorten zich
tussen de inundaties herstellen. Bij tussenliggende frequenties krijgen ecosystemen geen tijd
om zich te herstellen vóór de volgende inundatie.
Bij de vegetatie is een belangrijke vraag in welke mate en waar eutrofiëringseffecten
te verwachten zijn. Op basis van de huidige inzichten lijkt in hoog-Nederland de
aanvoer van voedingsstoffen met slib de belangrijkste aanvoerroute te zijn. Bij de
waterschappen is echter nauwelijks kennis aanwezig over sedimentatieprocessen en
slibsamenstelling, zodat het in de praktijk voor hen nog niet mogelijk is om met de
mogelijk eutrofiërende werking van slib rekening te houden.
Ook is nog niet duidelijk in hoeverre in laag-Nederland, waar de hoeveelheid slib in
het water over het algemeen veel lager is, eutrofiëringsproblemen te verwachten zijn
bij de inundatie met voedselrijk oppervlaktewater. Door de deskundigen die in het
STOWA-onderzoek zijn geraadpleegd over de effecten op de vegetatie wordt
gewezen op het risico dat overstroming met sulfaatrijk water leidt tot eutrofiering
doordat sulfaat de afbraak van organisch materiaal stimuleert. Doordat inundaties als
gevolg van waterberging vaak maar kort duren, en meestal optreden in het
winterhalfjaar wanneer de bacteriële activiteit gering is, is in het kennisoverzicht
„Waterberging en Natuur‟ richting waterbeheerders aangegeven dat de invloed van
sulfaataanvoer waarschijnlijk beperkt zal zijn. Of deze aanname juist is, is echter
nooit getoetst.
Wat betreft de fauna zijn er vooral vragen over de lange-termijn effecten van
inundaties op de populatie-omvang van soorten en de soortenrijkdom van gebieden.
Hoewel het duidelijk is inundaties voor afzonderlijke individuen vooral negatief
uitwerken, is daarmee niet gezegd dat de effecten op de populatie-omvang en de
soortenrijkdom ook altijd per definitie negatief uitpakken. De deskundigen die zijn
geraadpleegd over de effecten van waterberging op de fauna zijn allen zeer
pessimistisch over de effecten van waterberging op de fauna, en wijzen daarom
waterberging in bestaande natuurgebieden categorisch af. Feitelijke informatie over
de effecten van inundaties op populaties van dieren ontbreekt echter vrijwel, zodat
niet valt te achterhalen of deze inschatting in alle situaties correct is.
27

8 Aanwezige kennis waterberging en landbouw
8.1 Inleiding
Waterberging en landbouw gaan niet goed samen, zeker niet als inundatie plaats vindt
tijdens het groeiseizoen. Vooral bij akkerbouwgewassen en tuinbouw kan de schade
groot zijn. Tijdens de extreme neerslag in het najaar van 1998 bedroeg de schade aan
de Nederlandse landbouw circa 400 miljoen euro. Het gaat hier om een
schadevaststelling achteraf. Voorspellen van schade door waterberging vooraf is
echter nodig om te komen tot planning en inrichting van landbouwpercelen die meer
of minder vaak inunderen of om een onderbouwde schaderegeling bij aanwijzen als
waterbergingsgebied op te stellen. Hierna zal worden aangegeven wat het niveau is
van de kennis over deze onderwerpen, hoe deze kennis is ontsloten en welke
kennishiaten er zijn.
8.2 Effecten van inundatie op de landbouwkundige opbrengst
Gegevens over effecten van waterberging op de landbouwkundige opbrengst zijn
schaars. De afgelopen decennia zijn alle inspanningen erop gericht geweest inundatie
van landbouwgronden uit te bannen. Alleen in de uiterwaarden en sommige polders in
Friesland treedt regelmatig inundatie op van gebiedsvreemd water op.
De effecten van inundatie zijn sterk afhankelijk van bedrijfstype, tijdstip en duur van
de inundatie en van de kwaliteit (herkomst) van het inundatiewater. Inundatie op
grasland in het groeiseizoen geeft minder schade dan op bouwland. Weliswaar is de
snede die op het moment van inundatie aanwezig is min of meer verloren maar gras
zelf kan goed tegen inundatie. Inundatie van bouwland tijdens de periode dat er een
gewas op staat resulteert in de regel een grote schade. De hoogte ervan wordt bepaald
door type gewas, inundatieduur en groeistadium, maar ook door de vraag of er zonder
inundatie schade zou zijn opgetreden. Er is namelijk een reële kans dat tijdens
perioden dat inundatie optreedt de grondwaterstanden tot in de wortelzone zijn
gestegen en er dus ook zonder inundatie al schade optreedt.
Vanwege de verschillen in gevoeligheid voor inundatie ligt het voor de hand bij
frequente inundatie geen akkerbouw- of tuinbouwgewassen te telen. De beperking van
de teeltkeuze is ook een vorm van schade.
8.3 Effecten van aanvoer stoffen
Via het geïnundeerde water kunnen stoffen worden aangevoerd die schadelijk zijn
voor de landbouw. Het gaat om zware metalen, nutriënten en organische
microverontreinigingen. In de regel vormen deze stoffen geen risico. Met het water
meegevoerde verwekkers van plantenziekten en onkruidzaden kunnen wel ernstige
gevolgen hebben voor de landbouw. Een bekend voorbeeld is bruinrot in de
aardappelteelt.
28

8.4 Ontsluiting kennis
Recent is de kennis over de mogelijke schade door waterberging op plant- en
dierziekten, onkruiden en contaminanten in opdracht van STOWA geïnventariseerd
en in rapportvorm vastgelegd (Cornelissen e.a., 2003, Knol e.a. 2004). Op de
STOWA-site is deze kennis ook toegankelijk in de vorm van een hulptabel waarbij de
gebruiker een aantal kenmerken opgeeft en de applicatie zoekt daarbij de effecten en
risico‟s.
Door PPO-ASG en PPO-AGV zijn recent literatuurstudies en veldproeven uitgevoerd
waarvan de resultaten in rapportvorm zijn vastgelegd (Kok en Hoving 2003,
Clevering e.a. 2005). Daarnaast zijn binnen het project „Kennisontsluiting
Waterberging‟ recent 2 kennisdagen over Waterberging gehouden. Daarbij zijn de
kennisvragen geïnventariseerd en is aangegeven of er antwoorden zijn en waar de
kennis kan worden verkregen (zie par. 5.1 en bijlage 1). De resultaten komen ook als
internetsite beschikbaar.
8.5 Kennishiaten
De inpasbaarheid van waterbergingspercelen in de bedrijfsvoering van veebedrijven is
beperkt onderzocht en er is behoefte aan betere en meer geregionaliseerde
berekeningen.
De relatie tussen inundatieduur en tijd in het jaar enerzijds en afsterven van het gewas
of het verrotten van oogstbare delen anderzijds is veelal gebaseerd op buitenlandse
literatuur. Daarbij wordt veelal een progressief verloop van de schade gevonden (de
eerste dag minder schade dan de tweede dag, enz.). Proeven in Nederland laten voor
maïs juist een omgekeerd verloop zien. Ook zijn voor veel akkerbouw- en
tuinbouwgewassen te weinig gegevens beschikbaar om de schade per
inundatiegebeurtenis goed te kunnen vaststellen.
De aanname is dat de effecten van inundatie op plant- en dierziekten, onkruiden en
contaminanten beperkt zijn. Dit is echter vooral gebaseerd op expert judgement en
onvoldoende gebaseerd op veldonderzoek.
Een deel van de schade door waterberging ontstaat door N-uitspoeling. Dat kan
worden opgeheven door een extra N-bemesting. Door eisen ten aanzien van maximaal
toelaatbare N-bemesting is het de vraag of dit is toegestaan.
Inundatie in de winter kan leiden tot extra fosfaatmobilisatie. Bij fosfaatverzadigde
gronden in inundatie daarom wellicht minder gewenst tenzij men beoogt fosfaat
versneld uit te spoelen (wasmachine). Een goede kwantificering is echter door gebrek
aan experimentele gegevens beperkt.
29

9 Beschikbaar modelinstrumentarium
9.1 Inleiding
Om na te gaan hoe vaak inundaties zullen optreden en voor de voorspelling van de
effecten op landbouw en natuur is het nodig te kunnen beschikken over modellen of
vuistregels die alle voor het waterbergingsprobleem relevante aspecten dekken (figuur
9.1). Hydrologische modellen zijn nodig om grondwaterstanden en afvoer naar het
oppervlaktewater te berekenen. Dat laatste vormt de invoer voor
oppervlaktewatermodellen die nodig zijn om de gevolgen voor stroming en
stoftransport te berekenen. Omdat sedimentatie een belangrijke rol speelt in de
aanvoer van stoffen zal ook daaraan aandacht moeten worden besteed. Tenslotte moet
worden bepaald wat de effecten zijn op natuur en landbouw.
Grondwatermodel
Oppervlaktewatermodel
grondwaterstanden
inundaties
sedimentatie
effecten op
landbouw en
natuur
Figuur 9.1 Onderdelen in de voorspelling van de effecten van waterberging.
In de volgende paragrafen zal worden aangegeven welke modellen en kennissystemen
beschikbaar zijn voor de modellering van bovenstaande onderdelen, en welke
modellen worden gebruikt door het Waterschap Regge & Dinkel. Bij de keuze van het
onderzoeksgebied heeft een belangrijke rol gespeeld dat bij het waterschap de meest
essentiële modellen, met name de modellen die nodig zijn om grondwaterstanden en
inundaties te voorspellen, al aanwezig zijn. Voor de bepaling van de effecten van
waterberging op landbouw en natuur zullen echter soms aanvullende hulpmiddelen
nodig zijn. In dit hoofdstuk zal worden aangegeven in hoeverre daarvoor gebruik kan
worden gemaakt van bestaande instrumenten, en op welke punten nog aanvullingen in
het modelinstrumentarium nodig zijn.
Ook de wijze waarop koppelingen tot stand komen tussen deze modellen behoeft
aandacht omdat er vaak gebruik wordt gemaakt van meerdere modellen om tot
integrale uitspraken te komen. In dat soort gevallen is de uitkomst van het ene model
vaak invoer voor het andere model. Bovendien kunnen zoals aangegeven in figuur
9.1. ook terugkoppelingen ontstaan.
30

9.2 Modellering grondwater
De diepte van de grondwaterstand is een belangrijk gegeven voor natuur, landbouw,
bebouwing en infrastructuur. Elk van deze grondgebruiksvormen stelt zijn eigen eisen
aan het grondwaterregiem. Voor bebouwing mag de grondwaterstand niet te hoog
staan om wateroverlast te voorkomen. Bij een te hoge grondwaterstand kan de boer
niet tijdig zijn land, op waardoor hij zijn landbouwactiviteiten niet optimaal kan
uitoefenen. Maar bij een te lage grondwaterstand verdroogt zijn gewas. De natuur is
zeer kieskeurig wat betreft de grondwaterstand. Te diepe grondwaterstanden zijn
funest voor veel bijzondere ecosystemen.
Het tijdelijk bergen van oppervlaktewater heeft zowel lokaal als voor de directe
omgeving een belangrijke invloed op de grondwatersituatie. Het water dat op het
maaiveld wordt geborgen, kan infiltreren waardoor de grondwaterstand stijgt. De
grondwaterstand zal bij langdurige inundatie uiteindelijk tot het maaiveld reiken. Ook
als het oppervlaktewater al is verdwenen zal de grondwaterstand nog langdurig hoog
blijven. De lokaal verhoogde grondwaterstand zal ook een effect hebben op de
omgeving van de bergingslocatie en dus gevolgen hebben voor de gebruikers van die
omgeving. De uitstraling van waterberging naar zijn omgeving is naast de periode en
hoeveelheid van waterberging afhankelijk van de geohydrologische situatie en de
ontwateringsituatie.
De diepte van de grondwaterstand, de hoeveelheid kwel die in een beekdal uittreedt,
de hoeveelheid grondwater die door het oppervlaktewatersysteem wordt afgevoerd,
worden bepaald door een aantal hydrologische factoren. De belangrijkste
hydrologische factoren zijn neerslag, gewasverdamping, de aanwezigheid en diepte
van sloten en drainage, de hoogteligging en grondwateronttrekkingen. In een
grondwatermodel worden deze hydrologische factoren in onderlinge samenhang
gemodelleerd. Het resultaat van de modellering is voor elk gewenst tijdstip en locatie
(incl. diepte) een berekende grondwaterstand, kwel- en infiltratiefluxen en fluxen van
en naar het oppervlaktewatersysteem. Dat laatste vormt weer de input die nodig is
voor de modellering van de oppervlaktewaterafvoer.
Figuur 9.2 Schematische voorstelling van het grondwatermodel Regge en Dinkel
31

Het waterschap beschikt over een grondwatermodel dat door TNO is opgesteld
(Minnema en Snepvangers, 2004). Basis van het model vormt de geohydrologische
opbouw, die met behulp van bestaande boorgegevens in kaart is gebracht. Daarnaast
zijn alle elementen met invloed op het grondwatersysteem zo nauwkeurig mogelijk in
het model ingevoerd. Voorbeelden zijn het oppervlaktewatersysteem,
grondwateronttrekkingen, het maaiveld en het landgebruik. Het niet-stationaire model
bestaat uit cellen van 100 bij 100 meter. Het grondwatermodel is een krachtig
instrument geworden waarmee allerlei waterbeheerscenario‟s kunnen worden
doorgerekend. Daarnaast hebben de resultaten meer inzicht gegeven in de werking
van het watersysteem van Twente .
9.3 Kwantificering van oppervlaktewatergedrag bij waterberging
Een oppervlaktewatermodel wordt gebruikt voor het in kaart brengen van de
waterbeweging van het oppervlaktewater in het stroomgebied. Gebruikmakend van
input uit een hydrologisch model worden berekeningen gemaakt over o.a. de
hoeveelheid water, de stroomsnelheid, stroomrichting, waterdiepte en inundatie.
Hierbij wordt gebruik gemaakt van deterministische hydrodynamische modules,
waarbij de tijdstap kan variëren van een berekening elke paar seconden tot een
berekening met tijdstappen van ongeveer een uur, afhankelijk van het detailniveau
van de vraag.
Dit oppervlaktewatermodel is uitermate relevant voor het kwantificeren van mogelijke
waterberging in het stroomgebied, doordat met behulp van het aanbrengen van
veranderingen in randvoorwaarden waterberging kan worden gesimuleerd. Er kan
worden gekeken naar de overstromingsduur, locatie en diepte. Omdat overstroming
een typisch 2-dimensionaal patroon heeft (zowel in de langsrichting als in de breedte
richting langs een rivier) is het gewenst om ook gebruik te maken van een overlandflow
module. Er is hierbij wel een goed inzicht in het terrein-oppervlak noodzakelijk.
Er zijn verschillende deterministische oppervlaktewatermodellen beschikbaar.
SOBEK, Duflow, en Mike11 zijn in Nederland de meest gebruikte softwarepakketten
die het mogelijk maken om waterbeweging te simuleren. In formulering en resultaten
verschillen deze modellen niet veel van elkaar en het is dan ook niet raadzaam om van
een al bestaande licentie voor het ene model over te stappen op een nieuwe licentie
voor het andere model tenzij daarvoor dringende argumenten bestaan. We stellen dan
ook voor om voor dit project voort te borduren op het bestaande modelsysteem.
Door het Waterschap Regge & Dinkel wordt momenteel gebruik gemaakt van
SOBEK voor de analyses van het oppervlaktewatersysteem in zowel de Regge als de
Dinkel en de huidige modelsystemen omvatten zowel hydrologie als
oppervlaktewaterbeweging van de Regge en Dinkel. Deze modellen zijn gekalibreerd
en gevalideerd. Het simulatiemodel voor de Regge beslaat het volledige stroomgebied
van de Regge (120.000 ha.).
In het Delft-Cluster project Water als Ordenend Principe (WAOP) Workpackage
Twente wordt het grondwatermodel van Regge en Dinkel verfijnd naar modelcellen
van 25 bij 25m. Tevens wordt voor het stroomgebied van de Regge het
grondwatermodel (Modflow) gekoppeld aan het bestaande oppervlaktewatermodel
(Sobek) van de Regge. Dit modelinstrumentarium wordt in het WAOP-project ingezet
32

om ruimtelijke ordeningsvraagstukken op te lossen. Met een geringe uitbreiding van
dit gekoppelde, gedetailleerde modelinstrumentarium is het uiterst geschikt om ook de
vraagstukken binnen het LMW-project Waterberging als Ruimtelijke Opgave op te
lossen. De benodigde uitbreiding zal bestaan uit het verbeteren van het onverzadigde
zone-concept met als belangrijkste proces de herinfiltratie van het geborgen
oppervlaktewater.
9.4 Kwantificering van sedimentatie processen in overstroomde
gebieden
Sedimentatie van zwevend stof en erosieprocessen zullen door waterberging mogelijk
anders verlopen dan voorheen. Aangezien sediment ook een carrier kan zijn voor
allerhande chemische stoffen (nutriënten, zware metalen etc.) is het dan ook
belangrijk om een goed zicht te hebben op de mogelijke veranderingen in het
morfologische gedrag van de beken als gevolg van waterberging.
Als onderdeel van/aansluitend op een oppervlaktewatermodel kan een
waterkwaliteitsmodule worden gebruikt voor de berekening van relevante
waterkwaliteitsprocessen. Veel van deze processen staan beschreven in de
processenbibliotheek van het model en kunnen worden aangezet als dit noodzakelijk
is. Er kan bijv. worden gekeken naar de nutriëntencycli in het gemodelleerde gebied,
of naar de hoeveelheid zuurstof of zwevend stof. Zware metalen kunnen op hun beurt
weer gekoppeld zijn aan zwevend stof en op die manier door een gebied worden
verspreid.
Het bestaande modelinstrument van Regge en Dinkel is nog niet gebruikt om
sedimentatie door te rekenen, maar kan deze processen in principe makkelijk
meenemen in de berekeningen. Belangrijk is wel dat dit deel van het model ook wordt
gekalibreerd en gevalideerd aan de hand van monitoringsdata. Het is mogelijk dat
hiervoor extra veldmetingen gedaan moeten worden.
9.5 Modellering effecten vegetatie
Om een relatie te leggen tussen waterhuishouding en natuur kan gebruik worden
gemaakt van de modellen NATLES (Alterra) en van het Waternoodinstrumentarium
(STOWA). NATLES berekent op basis van bodem, hydrologie en beheer welke
standplaatscondities zullen ontstaan (vochttoestand, zuurgraad, voedselrijkdom) en
welk vegetatietypen dan wel natuurdoeltypen op basis daarvan te verwachten zijn
(figuur 9.3).
33

Figuur 9.3 Voorbeeld toepassing NATLES. Potentieel voorkomen van natte en vochtige
beekdalgraslanden in het landinrichtingsgebied De Hilver bij de huidige waterhuishouding
(links) en in een plansituatie met verminderde ontwatering en maaiveldverlaging (rechts).
Het onderdeel „natuur‟ uit het door STOWA ten behoeve van waterbeheerders
ontwikkelde Waternoodinstrumentarium is grotendeels gebaseerd op dezelfde kennis,
maar werkt andersom: uitgaande van het geplande natuurdoeltype bepaalt het of de
hydrologische condities voldoen aan de vereisten voor het doeltype.
Met het instrumentarium kunnen de effecten van structurele veranderingen in de
waterhuishouding (leidend tot veranderingen in gemiddeld hoogste en laagste
grondwaterstanden) goed worden doorgerekend. In de huidige vorm is het
instrumentarium echter niet geschikt om de effecten van waterberging aan te geven,
omdat met overstroming geen rekening wordt gehouden. En aanvulling is daarom
nodig. Bij een uitbreiding van het instrumentarium kan gebruik worden gemaakt van
de relaties uit de studie Waterberging en Natuur (figuur 4.1). Ook kan mogelijk
gebruik worden gemaakt van de kennisregels uit het model HABITAT (WL) die voor
het rivierengebied de response van uiterwaardvegetaties op inundatieduur en
peilfluctuatie aangeven.
9.6 Kwantificering van effecten waterberging op fauna
De effecten van waterberging op fauna moeten in kaart worden gebracht, aangezien er
zowel in de Regge als in de Dinkel een aantal belangrijke doelsoorten aanwezig zijn.
Met name kleine immobiele soorten in de te overstromen gebieden kunnen worden
bedreigd door waterberging in hun leefgebied. Het begrip „fauna‟ moet dan ook
verder worden opgesplitst naar voor waterberging gevoelige doelsoorten en er kan
zowel worden gekeken naar aquatische doelsoorten als terrestrische doelsoorten, die
waterberginggerelateerd zijn.
34

De meest gebruikte technieken om effecten op soorten te beschrijven zijn gebaseerd
op de formalisatie van kennis. Kennisregels worden opgesteld voor de respons van
een soort op een bepaalde abiotische parameter, waarna deze regels worden
gecombineerd tot een uiteindelijke uitspraak over de geschiktheid van het habitat voor
de soort. Er bestaan verschillende softwarepakketten om dit mee te doen: HABITAT
kijkt naar de habitatgeschikheid voor een soort gebaseerd op kennisregels. LARCH
wordt voornamelijk gebruikt om de connectiviteit van habitats voor een soort te
bepalen en om uitspraken te doen over ecologische netwerken.
Omdat de kennis over de effecten op de fauna nog zeer beperkt is, is het
waarschijnlijk niet goed mogelijk te voorspellen wat de effecten van inundaties zullen
zijn. Daarom zal voor dat onderdeel moeten worden volstaan met het aangeven van
kansen en risico‟s.
9.7 Modellering effecten landbouw
De anno 2005 operationele agrohydrologische modellen koppelen de landbouwschade
aan de gemiddelde hydrologische situatie, uitgedrukt als grondwatertrap. Het meest
toegepast is de zogenaamde HELP-tabel, die in het verleden veel is toegepast bij
landinrichting en ook is ingebouwd in het door waterbeheerders gebruikte Waternoodinstrumentarium.
Voor het voorspellen van de schade door kortdurende inundaties is
de HELP-tabel echter niet geschikt. Voor grasland is daarom het model Waterpas
ontwikkeld, dat modellen voor de hydrologie en de bedrijfsvoering integreert om het
effect van inundatie op het graslandgebruik en de bedrijfsinkomen te bepalen (De Vos
et al. 2004a en 2004b). Concrete toepassingen met waterberging zijn echter nog niet
uitgevoerd. Met Waterpas kan ook de inpasbaarheid van bergingspercelen in de
bedrijfsvoering worden nagegaan. Met Waterpas kunnen nog geen effecten op de
akkerbouw worden berekend. Wel is er een kennistabel die voor een aantal gewassen
de relatie tussen aangeeft tussen inundatieduur en inundatietijdstip enerzijds en
incidentele schade aan het gewas anderzijds.
9.8 Aanpassing modelinstrumentarium
Voor de voorspelling van de inundaties en voor de voorspelling van de effecten op
landbouw en natuur kan voor een belangrijk deel gebruik worden van gemaakt van
modellen die reeds bij waterschap of bij de onderzoeksinstituten aanwezig zijn. Wel
zijn een aantal aanpassingen moeten worden doorgevoerd.
Allereerst zal moeten worden gezorgd voor een goede afstemming tussen de
modellen, om er voor te zorgen dat ze qua gebruikte eenheden en schaal voldoende op
elkaar zijn afgestemd. Daarnaast is een kalibratie van het sedimentatiemodel nodig
omdat de bestaande modellen vooral zijn afgestemd op toepassing in grote
watersystemen (kust en grote rivieren) en het mogelijk dat bij kleinere systemen als
beken en kleine rivieren ook andere processen een rol gaan spelen.
De meeste aanpassingen zijn nodig in de modellen en kennistabellen die gebruikt
worden om effecten op de landbouw en natuur te bepalen. De bestaande modellen
gaan meestal uit van gemiddelde hoogste en laagste grondwaterstanden, en houden
geen rekening met dynamiek in de vorm van tijdelijke inundaties en sedimentaanvoer.
35

10 Te beantwoorden kennisvragen
Zoals in vorige hoofdstukken aangegeven zijn er veel vragen bij actoren over
waterberging en zijn er veel hiaten in onze kennis over effecten van waterberging op
landbouw en natuur. Niet al die vragen zijn in één studie te beantwoorden, en daarom
is een prioritering nodig. Bij de uitwerking van het projectvoorstel „Waterberging als
Ruimtelijke Opgave‟ is daarbij voorrang gegeven aan vragen die:
o uit de vraagarticulatie naar voren komen als zijnde urgent ,
o het beste in een gebiedsgericht project kunnen worden uitgewerkt omdat de
beantwoording mede afhankelijk is van de ruimtelijke context en/of omdat
betrokkenheid van actoren in het gebied een vereiste is,
o ook daadwerkelijk spelen in het gekozen onderzoeksgebied,
o en niet al in ander verband worden onderzocht.
De vragen die hierop het beste aansluiten zijn:
- hoe kunnen de effecten van waterberging integraal in beeld worden gebracht?
- hoe kan met deze kennis rekening worden gehouden bij de inrichting en het
beheer van gebieden?
- hoe kunnen de actoren in het gebied worden betrokken bij de planvorming en
bij de uitwerking van de plannen?
Hiervan afgeleid vragen zijn:
- hoe vaak en wanneer treden inundaties op?
- wat is de invloed van waterberging op de aanvoer van nutriënten en
milieuvreemde stoffen en wat is daarbij de rol van sedimentatie ?
- wat zijn de effecten op de landbouwproductie en welke mogelijkheden zijn er
om de gevolgen van waterberging binnen het bedrijf op te vangen?
- wat zijn de effecten op de natuur en in hoeverre is de geplande
natuurontwikkeling te combineren met waterberging ?
- wat zijn de effecten op andere functies als recreatie?
Bij de beantwoording van deze vragen zal waar mogelijk worden uitgegaan van
beschikbare kennis. Het vernieuwende element zit dan vooral in de combinatie van
kennis uit zeer verschillende disciplines om bovenstaande vragen te beantwoorden.
Op een aantal plekken is echter ook verdieping van de kennis nodig. Dat betreft in de
eerste plaats de rol van sedimentatie. Omdat de nadruk in het waterbeheer in het
verleden altijd heeft gelegen op waterkwaliteit als bepalende factor voor aanvoer van
nutriënten en milieuvreemde stoffen is er maar weinig bekend over de rol van
sedimentatie en slibkwaliteit. Omdat aanvoer van stoffen met slib zowel voor
landbouw als voor natuur een belangrijke factor lijkt te zijn, is het nodig om
instrumenten te ontwikkelen waarmee beheerders kunnen inschatten hoe groot de
aanvoer van stoffen met slib zal zijn.
Bovengenoemde prioritering houdt wel in dat een aantal vragen niet of slechts
zijdelings behandeld kan worden. Dat geldt in de eerste plaats voor de talrijke vragen
op het gebied van procedures, vergoedingen en regelgeving die leven bij veel actoren
op het gebied van waterberging (zie par. 5.1). Voor zover het gaat om eenvoudige
vragen (welke regelingen en afspraken zijn er nu al) zullen ze beantwoord worden in
het zusterproject „Kennisontsluiting Waterberging‟. In dat project zullen naar
verwachting niet alle vragen beantwoord kunnen worden en resteren daarna nog
36

steeds een aantal vragen die te maken hebben met onduidelijkheden over de verdeling
van verantwoordelijkheden en de mogelijkheden om schade te vergoeden. Dat zijn
echter algemene bestuurlijke vragen, die slechts ten dele zijn te beantwoorden op
basis van onderzoek, en bovendien moeilijk zijn in te passen in een gebiedsgerichte
studie. Bij de ontwikkeling van een gebiedsvisie voor het Reggedal zal wel worden
nagegaan in hoeverre gebruik kan worden gemaakt van bepaalde regelingen, maar
daarbij zal worden uitgegaan van ervaringen en kennis die elders is opgedaan,
bijvoorbeeld in het Dinkeldal (par. 2.4) en in het project Boeren voor Natuur
(hoofdstuk 4).
Een andere vraag die naar voren kwam op de kennisdag in Heino is op welke manier
een afweging kan of moet worden gemaakt tussen vasthouden (vooral bovenstrooms)
en bergen (vooral benedenstrooms). Zoals aangegeven in de inleiding richt deze
studie zich op waterberging, omdat daar de minste kennis over aanwezig is. In een
andere Leven met Water project, „Bergen aan de Bron‟, wordt al uitgebreid ingegaan
op de afweging tussen vasthouden en bergen.
Er zijn een aantal wetenschappelijke kennishiaten die idealiter opgelost zouden
moeten worden om de effecten op landbouw en natuur te kunnen bepalen maar
waarop in deze studie niet dieper zal worden ingegaan. Het gaat dan onder meer om:
- de invloed van hormoonactieve en toxische stoffen: om deze vraag te beantwoorden
is een intensieve en dure bemonstering en uitgebreid ecotoxicologisch onderzoek
nodig;
- effecten op fauna: over de effecten op de fauna is nog bijzonder weinig bekend; om
inzicht te krijgen in de effecten zou een vergelijkend onderzoek kunnen worden
uitgevoerd op locaties met en zonder overstroming. Dat past niet goed in een
gebiedsstudie omdat geschikte locaties verspreid over Nederland liggen en het
onderzoek naar verwachting niet binnen de looptijd van het onderzoek leidt tot
resultaten die gebruikt kunnen worden om de effecten van waterberging te
voorspellen. Bij de bepaling van de effecten zal alleen kwalitatief worden
aangegeven welke maatregelen vanwege tijdstip en frequentie van berging en
vanwege de ruimtelijke samenhang meer of minder risico‟s met zich meebrengen
voor de fauna.
- invloed overstromingsfrequentie: voor de functiecombinatie waterberging-natuur is
het van belang om te weten of intermedaire frequenties van eens in de 5 tot 50 jaar
inderdaad zo nadelig zijn als op basis van theoretische gronden wordt verwacht;
deze vraag laat zich echter bijzonder lastig onderzoeken vanwege de lange
tijdsperiode nodig om effecten te bepalen.
Beantwoording van deze vragen zal moeten plaatsvinden binnen een ander kader.
Een vraag, die niet naar voren kwam op de kennisdag in Heino, maar waar wel
aandacht besteed zal worden, is hoe de kennis opgedaan in het studiegebied kan
worden overgedragen naar andere gebieden. Dat kan gebeuren door middel van
voorlichting en communicatie, maar ook door het samenvatten van de opgedane
kennis en het ontwikkelen van eenvoudige gebruikersapplicaties die elders gebruikt
kunnen worden om effecten van waterberging te bepalen. De nadruk ligt op
eenvoudig toe te passen hulpmiddelen die aansluiten bij de praktijk van het
waterbeheer. Daarbij kan gebruik worden gemaakt van de ervaring die de STOWA
heeft met het ontwikkelen van kennissystemen ten behoeve van waterbeheerders.
37

Literatuurverwijzingen
Clevering, O.A., H.A.G. Verstegen en G. Weijers. 2005. Natschade in snijmaïs door
kortdurende inundatie bij verschillende grondwaterpeilen. PPO-AGV.
Cornelissen, A.H.M., J. Harmsen, C. Kempenaar, W.C. Knol en W. van der Zweerde. 2003.
Waterberging op landbouwgronden. Effecten op plant- en dierziekten, onkruiden en
contaminanten. Stowa. Rapport 2003-19.
Decleer, K. 2003. Population dynamics of marshland spiders and carabid beetles due to
flooding: about drowning, air bubbling, floating, climbing and recolonization. Proceedings
ECOFLOOD conference „Toward natural flood reduction strategies‟, Warsaw, 6-13 sept
2003.
De Vos, J.A., I.E. Hoving, P.J.T. van Bakel, J. Wolf, J.G. Conijn en G. Holshof, 2004a.
Effecten van peilbeheer in de polders Zegveld en Oud-Kamerik op de nat- en droogteschade
in de landbouw. Alterra-rapport 987.
De Vos, J.A., I.E. Hoving, P.J.T. van Bakel en J.G. Conijn, 2004b. Van HELP naar
Waterpas? H2O; 24: 17-20.
Knol, W., J. Vermaat, C. Griffioen en M. Talsma. 2004. Mogelijke schade door waterberging
op landbouwgrond. H 2 O 8: 36-38.
Kok, I. en I.E. Hoving. 2003. Invloed incidentele waterberging op de opbrengst en
voederwaarde van gras. PPO-ASG. Praktijkrapport Rundvee 53.
Leeuw, C.C. de & E. Wymenga, 2003. Waterberging in de kop van de Blokslaetpolder.
Verslag van een praktijkproef in een natuurgebied. Concept eindrapportage 2000-2003.
Altenburg & Wymenga, Veenwouden.
Runhaar, J., G. Arts, W. Knol en N. van den Brink, 2004a. Waterberging en natuur.
Kennisoverzicht ten behoeve van regionale waterbeheerders. Rapport 2004-16. STOWA,
Utrecht.
Runhaar, J., M. Talsma, B. Spiers en W.C. Knol, 2004b. Waterberging en natuur, een goede
combinatie ? H2O 37-19: 93-95.
Runhaar, J. & P.C. Jansen, 2004. Overstroming en vegetatie. Vergelijkend onderzoek in 5
beekdallocaties. Rapport 1079. Alterra, Wageningen.
Waterschap Regge & Dinkel, 2003. Beleidsnota Retentie. Waterschap Regge & Dinkel,
Almelo.
Waterschap Regge & Dinkel, 1998. Reggevisie. Waterschap Regge & Dinkel, Almelo.
38

Bijlage 1 Vragen rond waterberging naar voren gebracht tijdens
vraag- en kennisdag waterberging hoog-Nederland.
Op 30 augustus 2005 is in het kader van het project Kennisontsluiting Waterberging
een vraag- en kennisdag georganiseerd over waterberging in hoog-Nederland. De dag
werd gehouden in Heino op het agrarisch proefbedrijf Aver Heino. Op de dag waren
naast onderzoekers van Alterra en Tauw een veertigtal genodigden aanwezig vanuit
een breed scala aan actorgroepen: natuurbeschermers, boeren, waterschappen,
belangenorganisatie op gebied van natuur, milieu en landbouw en vertegenwoordigers
van provincies en rijk.
In deze bijlage wordt een overzicht gegeven van de vragen die in het ochtendgedeelte
door deelnemers aan de vraag- en kennisdag zijn gesteld. In het middaggedeelte zijn
groepjes gevormd rond 7 kennisthema‟s, waarin de vragen zijn doorgesproken, en
gekeken is op welke vragen bij de aanwezigen al antwoorden bekend waren en/of
welke informatiebronnen mogelijk een antwoord zouden kunnen geven. Ook zijn
binnen de themagroepjes afspraken gemaakt wie welke vragen nog nader uit zal
zoeken. Omdat de resultaten daarvan nog niet binnen zijn en de antwoorden vaak nog
een provisorisch karakter hebben zijn in deze bijlage alleen de vragen opgenomen.
39

Thema 1 Bodemprocessen
Subthema Nr. Vraag
Slib
Bodemkwaliteit
brede definitie
Chemisch
Nutrienten
Voorspellen/
Bodem/water
systeem
BO10
BO11
BO20
BO21
BO22
BO40
BO41
BO42
BO43
BO50
BO51
BO52
BO53
BO54
BO55
Effecten sliblast blijft nog steeds belangrijk punt. Project F. Sival 2005:
belangrijke stappen gezet langs de Beerze (Provincie Noord-Brabant):
uitbreiding onderzoek?
Overzicht beste strategieen (best practices) om met vervuild slib om te
gaan? Is dat overzicht er? (ook een kosten-baten vraag)
Welk effect heeft waterberging op draagkracht van de bodem en hoe kan je
dit inschatten?
Heeft waterberging gevolgen voor de bodemkwaliteit --> bodemgezondheid:
aaltjespopulatie, schimmels
Wat is er bekend over het mobiliseren van verontreinigingen in de grond
door "langdurige" inundatie
Wat is de invloed van waterberging op de nutrientenbelasting van het
oppervlaktewater. Hoe ontwikkelt die zich op de langere termijn. Welke
maatregelen kun je nemen om die te minimaliseren?
Wat is de consequentie van waterberging voor mineralisatie en uitspoeling.
Hoeveel N gaat verloren, die niet gecompenseed mag worden?
Wat zijn de gevolgen voor de fosfaatbalans als je grootschalig gaat bergen?
Kan WB21 de KRW in de wielen rijden?
Wat is de invloed van mestinjectie in gebieden met waterberging?
Hoe kun je (op een eenvoudige wijze) nagaan wat de herkomst van
grondwater is (locale, regionale, kwel) en hoe sterk dit systeem is?
Waterberging heeft vaak ook invloed op grondwaterstanden en daarmee op
allerlei processen in de bodem, grondwater en oppervlaktewater. Hoe kan ik
al deze effecten gezamenlijk beoordelen?
Hoe kunnen we de kwaliteit van het te bergen water voorspellen? En
vervolgens de kwaliteit van de ontvangende bodem?
Wat moeten we, voorafgaand aan een project, meten om eventuele risico's
in kaart te brengen. Bodem, grondwater, oppervlaktewater (kwaliteit en
kwantiteit). Waar moeen we aan toetsen? (de normen voor waterkwaliteit
sluiten bijvoorbeeld niet altijd aan bij chemische/fysische/biologische
processen). Wanneer moeten we meten?
Heeft waterberging positieve effecten op de waterkwaliteit benedenstrooms
(als gevolg van sedimentatie, omzettingsprocessen e.d.)?
Wat is het effect op waterkwaliteit (grondwater en oppervlaktewater) en op
vegetatie?
Thema 2 Effecten op de natuur
Subthema Nr. Vraag
Combinatie met
natuurdoelen Na 11
Na 13
Zware metalen
Na 18
Waterzuivering
Na 22
Tijdstip en
frequentie Na 15
Na 10
Na 16
Welke nieuwe natuur kan ik realiseren bij welk waterbergingsregime
(+waterkwaliteit)
Waterberging in natuurgebieden kan bepaalde gevoelige natuurdoeltypen
schaden. Welke maatregelen kun je nog nemen zodat mogelijkheden voor
een goed samengaan verbeteren?
wat zijn de effecten van zink en cadmium op schraallanden in beekdalen
waar waterberging plaats vindt?
grootschalige waterzuivering met helofytenfilters is interessante manier van
bergen. Water later bruikbaar voor natuur. Uitbreiding toepassing mogelijk?
Welke effecten heeft waterberging qua timing en frequentie op
levenscyclus van fauna?
welke bergingsfrequentie is meest geschikt voor natuurontwikkeling?
Hoe schadelijk zijn zomerinundaties op schraallanden in beekdalen (als je
daarna niet meer kunt maaien en afvoeren)?
40

Subthema Nr. Vraag
Fauna
Na 15
Relatie met
hydrologie Na 12
Na 40
Nutrienten
Na 19
Overige
Na 17
Na 21
Na 20
Wat zijn de effecten van tijdelijke inundatie met regenwater in droge
natuurgebieden op de fauna (slangen, mieren etc.)?
Worden natuurterreinen minder gevoelig voor overstroming met vuil water
als de kweldruk verhoogd kan worden?
is het zinvol water te bergen bovenstrooms van geologische breuken?
wat zijn de effecten van slib en hoe schat je die in? Belangrijke
parameters?
Bij de bepaling van de eclogische gevolgen van waterberging is vaak niet
de waterkwaliteit maar de slibafzet het probleem. Is deze laatste te
voorspellen?
Leidt overstroming met voedselrijk oppervlaktewater tot eutrofiering en
verruiging van de natuur?
Veel focus op sliblast; zijn er andere effecten op de flora die nu buitenbeeld
blijven (anaerobie, bodemleven, zaadbank. etc)?
Thema 3: Ruimtegebruik
Subthema Nr. Vraag
Natuur
(functietoedeli
ng), toekomst
Landschapsw
aarden, huidig
Oppervlakken
RU10
RU11
RU12
Ru13
RU20
RU21
RU30
RU40
RU41
RU42
RU43
In welke gevallen kan je ruimtelijk natuur en waterberging combineren?
Welke bijdrage kan water vasthouden in "droge" natuurgebieden en
landbouwgebieden leveren aan beperken van wateroverlast?
Gaan akkerbouw en waterberging uberhaupt wel samen/
Wat kun je nog meer met waterberging doen (behalve "natuur")
Wordt er bij waterberging niet te veel afbreuk gedaan aan de huidige waarden
van landbouw en natuur die met zorg tot stand gekomen zijn? Het effect is vaak
minimaal! Laten wij zuinig zijn op wat wij hebben. Welke waarden identificeer
je in het gebied en hoe bescherm je die.
Bevloeiing van grasland en heide was ooit zeer algemeen. (nu voorbeeld op
Het Lankheet). Hoe kunnen we dit weer meer/beter benutten? (o.a.
groenblauwe diensten).
Hoeveel extra hectares nieuwe natte natuur zijn nodig voor de bergingsopgave
per regio en is dat goedkoper als blauwe dienst?
Wat is de invloed van de duur van inundatie (1 dag, 1 week, 1 maand) op
schade, waterkwaliteit, voedselketen, natuur
Met welke functie kun je waterberging combineren? Afhankelijk van frequentie
en duur
Wat zijn integraal de effecten op een locatie? (onderzoeken zijn vaak op 1
aspect gericht bijv. slibafzet)
Voorafgaand aan bergen is het vasthouden van grondwater. Hoe doe je dat op
regionale schaal en in de tijd?
Hoe weeg ik effect van verhoogde drainagebasis ivm overstromingen af tegen
minder verdroging/droogteschade in het stroomgebied? Hoe maak ik dat ook
RU44 duidelijk? (natuur + landbouw!)
Inrichting
waterberging RU50 Hoe richt ik mijn waterberging in?
41

Thema 4: Voedselketen.
Subthema Nr. Vraag
Diergezondh
eid
VOE11
Zijn de risico's voor vee (ook grazers in natuurgebieden) bekend en hoe zijn die
in te schatten?
VOE12 Effecten op diergezondheid van waterberging
VOE13
VOE14
VOE15
Water is van belang voor veegezondheid. Oppervlaktewater is daarbij geregeld
een verdachte bron. Hoe verhoudt zich dat met waterberging?
Zijn de risico's voor dierziekten (m.n. klauwproblemen en plantenziekten)
voldoende bekend?
Wat is de invloed van inundatie op kwaliteit oppervlaktewater o.a. voor
drinkwater melkvee? Wat zijn de gevolgen na inundatie?
VOE16 Wordt een koe ziek van water?
Gevolgen waterberging op de gezondheid vd veestapel
VOE17 Denk aan vliegen/mugggen dus ev. Zomerwrang
Productiviteit VOE20 Wat zijn de gevolgen van waterberging op de grasopbrengst en kwaliteit?
Bedrijfsvoeri
ng
Voedselveilig
heid
VOE21
VOE22
VOE23
Geschikheid grond ingezet voor waterberging ten behoeve van landbouwkundig
gebruik. Denk aan productieniveau grond, kwaliteit gras
Geeft structuur schade een hogere plantenziektekundige druk? En zo ja, als
teelten hierdoor onmogelijk worden wat dan?
Wat zijn de gevolgen van waterberging voor de agrarische bedrijfsvoering:
* draagkracht
* graslandgebruik
* beperking gewaskeuze
Gevolgen van inundatie en vervolgens weer droogvallen op verbouwde
voedergewassen en kwaliteit grasland?
- Extra afzetting milieuverontreinigingen
VOE24 - Of schoonspoeleffect?
VOE25 Wat is effect van inundatie op gras?
VOE26 Kan inundatie met regenwater kwaliteitseffecten hebben?
VOE27 Wat betekent inundatie voor duurzame landbouw?
Wat betekent waterberging voor bedrijfsvoering: arbeidsfilm, afweging chemisch
VOE30 mechanische onkruidbestrijding (draagkracht), risico product kwaliteit
VOE31 Is gebruik mestinjecteur nog toegestaan?
Op welke wijze kan een waterberging onderhouden worden (hoe vaak maaien
VOE32 e.d.)
VOE33 Bij welke inundatiefrequentie wordt boeren echt onaanvaardbaar?
Welke oppervlakte water is maximaal om bijv. niet teveel watervogels te krijgen
VOE34 (bijv. ganzen)
VOE35 Onderhoud van waterberging: hoe vaak, wanneer, compostering?
VOE36 Welke kansen biedt waterberging voor de landbouw?
Hoe ziet grasland er uit? Wat is het beste geadapteerd aan waterberging en hoe
VOE37 ziet het beheer van grasland er uit?
Is er verschil tussen inundatie alg gevolg van vasthouden versus bergen m.b.t.
VOE40 eetbaarheid
VOE41 Zijn er effecten te verwachten op voedselkwaliteit?
VOE42
VOE43
Voedselveiligheid: detectie methoden verfijnen, welke garanties worden
afgegeven voor de langere termijn en hoe hard zullen deze zijn? Volgens mij is
het nu mee doen later humane voedselproducent af.
Als ik zuivelbestuurder zou zijn, zou ik alles in het werk stellen om te voorkomen
dat leden mee gaan doen. Het is een onnodige risico-aanvaarding waarvan de
nadelige effecten mogelijk naar de fabriek worden doorgeschoven. Blijft dit risico
aanvaardbaar voor zuivelfabrieken?
42

Subthema Nr. Vraag
VOE44
Waterberging kan tot bodemverontreiniging leiden. Wat zijn de gevolgen voor de
afzet van de productie van de boer?
Risico dat aan slib gebonden verontreinigingen (zware metalen, PCB's, PAK's,
organochloorverbindingen) worden gedeponeerd in gebieden waar vervolgens
VOE45 gewassen worden verbouwd of waar (melk)vee graast?
Er zijn meer voedingsmiddelen dan alleen melk. Ook vleesproductie (opslag
zware metalen, PCB's e.d. in weefsel) is hier relevant. Vraag: zijn andere
VOE46 sectoren dan zuivel hierbij betrokken?
VOE47 Welke aantoonbare gevolgen zijn er bekend m.b.t. de voedselketen?
Thema 5:
Kosten-baten.
Subthema Nr. Vraag
Kosten//baten
natuur
Blauw/groene
diensten
KB10
KB20
Natuurdoeltypen zijn leuk, maar wie betaalt het onderhoud? Bijv.: natte
bloemrijke hooilanden annex waterberging.
Zijn (groen-) blauwe diensten subsidiabel? (beton wel, berging regelen (nog)
niet)
Wat zijn de financiële gevolgen voor een "grondbezitter-met-waterberging" als er
KB21 onverhoopt toch contaminatie optreedt?
Welke ervaringen zijn er al met blauwe diensten en hoe bepaalt men de
KB22 vergoeding?
Welke blauwe diensten (concepten) bestaan er al? Welke worden er in de
KB23 praktijk toegepast? Welke zijn succesvol en welke niet en waarom?
Hoeveel kunnen boeren verdienen met bevloeiing (blauwe diensten, vroeger op
KB24 het land, geen ongedierte, meer …, e.d.
Wat zijn blauwe/groene diensten en welke (markt-) kansen biedt dit voor de
KB25 landbouw?
Er bestaat sinds kort een informatiebedrijf "helder water" nl. de biologische
melkveehouderij Scharlo van de fam. Boons in Welsum. Wat doen zij aan
KB26 berging?
Is de systematiek opgedaan bij Programmabeheer (agrarisch natuurbeheer) ook
KB27 bruikbaar voor waterberging?
Afweging KB30 Kan Waterberging c.q. watervasthouden kostenneutraal worden gerealiseerd?
Kosten/baten
landbouw
KB31
KB32
KB33
KB34
KB35
KB36
KB37
KB38
KB40
Hoe worden bij berging in een natuurgebied de kosten en baten afgewogen?
Hoe verdeel je de kosten tussen natuur en water als doelen samengaan?
(afstemmen instrumenten)
Het is nogal moeilijk om waterberging gerealiseerd te krijgen. Aspecten als
vergoeding, afdekking mogelijke gevolg of bedrijfsschade, afkoop waardedaling
zijn obstakels. Het gevoel leeft dat iedereen aan waterberging mag verdienen
behalve de boer.
Welke elementen neem je allemaal mee om "schade" te berekenen voor berging
en hoe breng je zo'n complex verhaal over aan een grondeigenaar/gebruiker
(vertrouwen)?
Waterberging leidt tot schade. Hoe compenseer je dat? Schadetaxatie, blauwe
diensten, compensatie in grond, verbetering landbouwstructuur.
Is bij iedere overstromingskans/herhalingstijd een passende landbouwkundige
bedrijfsvoering te vinden? Dus bij 1 x per jaar, 10 jaar en 100 jaar?
Welke frequenties hebben we voor ogen? 1 x per jaar, 10 jaar, 100 jaar, 200
jaar?
Is er onderscheid mogelijk in typen inundatiewater?
Hoe hoog moet de vergoeding voor waterberging zijn om het nadeel voor de
agrarische bedrijfsvoering te compenseren?
43

KB41
KB42
KB43
KB44
KB45
KB46
KB47
KB48
KB49
KB50
KB51
Wat zijn de gevolgen van waterberging voor de bedrijfseconomie van een
agrarisch bedrijf?
Hoe (binnen welke randvoorwaarden) valt waterberging in te passen in een
agrarische bedrijfsvoering? Welke rendabele bedrijfsstijlen (evt. met
nevenfuncties) zijn daarbij perspectiefvol?
Wat is de grote zorg van een eigenaar/gebruiker om in te spelen op
waterberging? Zijn er alleen maar nadelen of ook voordelen? Graag te
beantwoorden door een eigenaar/gebruiker.
Ben nu dierziektevrij. Na overstroming treedt dierziekte op (bijv. longworm of
maagdarmworm). Komt de ziekte nu van falend management van de boer of v.h.
inunderen van het land?
Moet je raskeuze (bos) worden afgestemd op inundatie?
Waterberging voor wie? Mag geborgen water op eigen bedrijf worden
aangewend? (als waterbassin glastuinbouw)
Hoe kan gras van ge..dateerd grasland van waterberging het best worden
ingepast in de bedrijfsvoering?
Landbouwers zijn de waterbergers omdat zij veelal de grond hebben. Het is
echter niet van zelfsprekend dat zij daarvan alleen de lasten dragen. Is er al
financieel budget?
Hoe lang duurt de overlast van waterberging? Tijdens inundatie last van natte
voeten!
Is in te schatten hoe lang gebieden onder water komen te staan? Wat worden de
financiële regels naar grondbezitters als daardoor weidegang/voerwinning uit
moet blijven (omgaan met schadeposten)
Wanneer treedt wateroverlast op? (kosten/batten, frequentie & duur, opbrengst,
voederwaarden)
44

Thema 6 Sociale processen
Subthema Nr. Vraag
Procedures/procesgang PRO01 Is er een overzicht van alle betrokkenen bij inundatie?
Inspraak en
medezeggenschap
PRO02 Wie houdt het landelijk overzicht op dit hele gebeuren?
Hoe organiseer je water tijdelijk vasthouden in landbouwgebieden
PRO03 (veel eigenaren, teritiaire waterlopen)?
Het is van belang dat de functietoedeling in het landelijk gebied zo
optimaal mogelijk aansluit bij het watersysteem (ordenend principe).
Hiervoor moet je weten wat de mogelijkheden zijn. Wanneer/hoe/door
PRO04 en met wie start dit?
Procedures duren enorm lang en het is onduidelijk wie waarvoor
PRO05 verantwoordelijk is.
Is er een standaard aanpak in het realiseren van waterberging mogelijk
PRO06 en wenselijk?
Waarom is waterberging niet vanzelfsprekend? Waarom moet het van
bovenaf worden opgelegd? Waarom niet van onderaf? Waarom nu
PRO10 pas?
PRO11 Wie mag meebeslissen over de inundatiegebieden?
Hoe gaat men om met de sociale gevolgen van het platteland waar
mensen vaak al eeuwen wonen waarvoor de gevolgen ontzettend
PRO12 ingrijpend zijn?
Er komt veel op het agrarisch leven af. Hoe houden we de mensen in
PRO13 het buitengebied nog "open" voor de vele veranderingen?
Wie bepaalt, op basis van welke argumenten, welke gebieden in
PRO14 aanmerking komen?
Boeren zijn nodig om een deel van de waterbergingsopgave te
PRO15 realiseren. Hoe krijg je medewerking van boeren voor waterberging?
PRO16 Hoe krijgen we onze burgers/inwoners hierbij betrokken?
PRO17 Hoe "tackel" ik allerlei (voor-) oordelen over waterberging?
Politiek en bestuur
PRO18 Hoe krijg je locale politiek mee met waterberging in de achtertuin
Win-win voor vasthouden en bergen van water is ook een financiële
opgave die fiscale en economische kanten heeft en ministeries van
PRO20 Financiën en EZ betreft.
PRO21 Hoe krijg je bestuurders mee?
Waterberging, natuurvriendelijke oevers en extensief maaibeheer
zorgen voor een locaal kleinschalig blauwgroen netwerk (dus geen
EHS, ecologische verbindingszone).
Waterschappen zijn/worden groener maar het houdt een keer op. Hoe
PRO22 groen moet een waterschap worden? Wie moet dat betalen?
45

Thema 7
Procedures en doelstellingen
Subthema Nr. Vraag
Wat hoort bij welke
regeling?
Rechtszekerheid
Potjes
Afstemming met
andere
programma's: wie is
verantwoordelijk
PR21
PR22
PR23
PR25
PR26
PR27
PR30
PR31
PR32
PR33
PR34
PR35
PR36
PR41
PR42
PR43
PR44
PR45
PR46
PR55
PR52
PR53
Waterberging & RO zware of lichte procedures? (artikel 19 RO of
overleg vergunning of vrij)
Vallen waterbergingsgebieden onder het lozingenbesluit?
Wanneer/hoe komt waterberging als pakket in regelingen als
SN/SAN??
Telt grasland bestemd voor waterberging mee voor de mestwetgeving?
a. Juridisch: vergoedingen voor groen blauwe diensten lastig (Brussel)
b. Ruimte creëeren regelgeving
Normen lastig: vaak wisselwerking chemische en fysische processen
met gevolgen natuurkwaliteit (vb drijvende waterweegbree)
Wie is verantwoordelijk voor verontreiniging als gevolg van
waterberging? De boer, de waterbeheerder, de gemeente, provincie?
Hoe zorg je dat de rechtszekerheid van de
grondeigenaar/grondgebruiker goed gewaarborgd is? Zorg voor een
goede procedure met rechtsbescherming
Kan de melkveehouder het water v.h. land houden als hij persé niet wil.
Is dit juridisch afwingbaar zonder onteigening?
Verhogen waterpeil kan niet via vrijwilligheid. Natuurbeleid wel vrijwillig.
Hoe gaan we met deze spanningen om?
Procedures, waarom wordt de natuurontwikkelingsprocedure misbruikt
voor waterberging?
Moet een veehouder land beschikbaar stellen voor waterberging?
A: Status grond welke wordt ingezet voor waterberging uit oogpunt van
mestwetgeving. Telt het nog mee voor het bedrijf?
B: Planologische status: is waterberging in de toekomst remmend voor
bedrijfsontwikkeling in de landbouw?
Voor retentie bestaan subsidiepotjes. Met vasthouden is hetzelfde
efffect te bereiken, maar hiervoor bestaan m.i. geen subsidiepotjes:
waarom?
Hoe wordt de ge- en vervolgschade berekend?. Als ik een spaarpot
heb en ik vul deze met centen of ik vul hem met euro's. Waar zou het
meeste inzitten. Met koeien is het net zo.
In welke vorm kan het nadeel van winterberging het beste financieel en
juridisch geregeld worden?
Is overstroming met regenwater niet een gewoon natuurlijk proces (of
bewuste keuze) dat we voor lief moeten nemen?
Hoe om te gaan met een grasoogst die verloren is gegaan voor
winterberging? Composteren/afvoeren naar de stort?
Gaan overheden anders om met bedrijven die in zijn geheel in zo'n
gebied komen te liggen dan met bedrijven die er maar voor een deel
v.d. grond in liggen
Moeten we niet eerst de waterkwaliteit verbeteren (geen
riooloverstorten e.d.) alvorens aan extra berging te werken (bron van
ergernis: wie is verantwoordelijk voor de waterkwaliteit, hoe verbeter je
de kwaliteit)
Hoe vindt afstemming NDT plaats in de planologie met oog op
systeemherstel (problematiek korte/lange termijn)
Zijn waterschappen in staat om een deel van de waterberging aan
(agrarische) ondernemers over te laten?
46

Subthema Nr. Vraag
Waar plan je
waterberging
PR54
PR51
PR56
PR61
PR62
PR63
PR64
PR65
PR66
PR67
PR68
PR69
PR71
PR72
PR73
PR74
PR75
PR76
PR77
Wie bepaalt wat de normen zijn waaraan moet worden voldaan, wat is
goed genoeg? (Kaderrichtlijn Water)
Wie stemt de verschillende beleidsvelden op elkaar af? Bijv.
waterbodem, beekherstel, waterberging, KRW, hoofdsysteem/regionaal
systeem
Wie is verantwoordelijk voor welke procedure?
Waterberging afdwingbaar maken; ontbreekt goede regelgeving: - rijk,
provincie, waterschap (onteigening?)
Hoe kom je tot aanwijzen van de juiste waterbergingsgebieden? Welke
aspecten/factoren zijn relevant?
Moet je wel iets beslissen als het gaat om natuurlijke berging?(alleen
het aanwijzen en geschikt maken van een gebied voor waterberging
vereist een besluit.
Kan er voor waterberging gekozen worden als bovenstrooms
"vasthouden" nog niet goed is uitgewerkt?
Is het realiseerbaar om (door kavelruil) afname van het landbouwareaal
juist in beekdalen/potentiele inundatiegebieden te laten plaatsvinden
(afstemming lokaal-regionaal)
Moeten natuurdoelen bijgesteld worden door meer waterberging t.g.v.
klimaatsverandering en welke opgave dan voor terreinbeheer?
Is waterberging leidend of is het de behoefte om natuurdoelen te
realiseren die via deze omweg gerealiseerd wordt, de achterliggende
drijfveer?
De opgave voor dubbeldoelen ruimtegebruik van waterberging én
vasthouden van water. Is er een kwantitatieve opgave te maken?
Benutten "voorstadia" waterberging --> vasthouden en vertragen afvoer
te weinig benut zowel binnen natuur als landbouw. Welke
mogelijkheden om dit te verbeteren?
Hoe bepaal je de kwantitatieve behoefte voor bergen/vasthouden?
Wat is het moment waaroop waterbergingsgebieden ingezet moeten
worden?
Wat is waterberging voor de overheid: water of natuur
Werkt waterberging en hoe? Wat is het meest effectief?
Definitie waterberging/vasthouden: helder krijgen, consequent
toepassen in de vragen/antwoorden. Welke definitie gebruik je?
Wanner spreek je van waterberging? Als 5 % van het perceel blank
staat of pas bij 100% van het perceel
Wanneer spreken we van waterberging? Verzadigde
bodem/grassprieten onder water/meer dan 20 cm (dorpelhoogte)
47