Tijdschrift voor vroedvrouwen - Enzu - Vlaamse Organisatie van ...

ST. JACOBSMARKT 84,
2000 ANTWERPEN,
VERSCHIJNT 5 MAAL PER JAAR
IN FEBRUARI, APRIL, JUNI,
SEPTEMBER/OKTOBER, DECEMBER 2007
UITGIFTEKANTOOR: ANTWERPEN X
ISSN 1370-6624
VERANTWOORDELIJKE UITGEVER:
MARLENE REYNS,
HULSTSTRAAT 27, 9170 DE KLINGE
REDACTIEADRES:
VIOLET VERVLOET
ST. JACOBSMARKT 84,
2000 ANTWERPEN
T i j d s c h r i f t v o o r v r o e d v r o u w e n
JAARGANG 13 NR 4 • SEPTEMBER/OKTOBER 2007
V L A A M S E O R G A N I S A T I E V A N V R O E D V R O U W E N V Z W
4
INHOUD
Editoriaal . . . . . . . . . . . . 180
Thuis bevallen in Vlaanderen,
een kwestie van
reflexiviteit (deel1) . . . . . 182
Lang borstvoeding geven
in Vlaanderen - Profiel van
langvoedsters, invloed van
omgevingsfactoren en
aanbevelingen voor een
borstvoedingsvriendelijke
omgeving . . . . . . . . . . . . 190
Zelfkennistest
borstvoeding. . . . . . . . . . 196
Navelstrengbloeddonatie
in Antwerpen . . . . . . . . . 200
Abstracts en reviews . . . . 206
Wegwijzers voor de derde
fase: geïnformeerde
keuzes maken . . . . . . . . . 218
Met hart en ziel;
interview met
Benedicte Vansina. . . . . . 222
Perinatale transfer in Belgïe:
een retrospectieve
studie . . . . . . . . . . . . . . . 225
Borstvoeding bij
prematuren . . . . . . . . . . . 230
Opvang en reanimatie van
de pasgeborene . . . . . . . . 236
Vroedvrouwen verleggen
grenzen . . . . . . . . . . . . . 239
Neske . . . . . . . . . . . . . . . 241

Betrouwbare diensten voor professionele zorg
Meest complete assortiment voor de verloskunde
• Apparatuur, disposables en instrumenten, speciaal afgestemd op uw
vakgebied.
• Snelle levering uit voorraad, binnen Belgie en Nederland.
• De scherpste prijs voor de beste kwaliteit.
Persoonlijk advies op maat
• Onze specialisten aan de telefoon beantwoorden graag uw vragen.
• Voor de advisering bij grotere aankopen zoals praktijkinrichtingen en
autoclaven komt onze vertegenwoordiger graag bij u langs.
• 25 jaar ervaring en kennis op het gebied van de verloskunde.
Service en expertise
• Eigen technische dienst.
• Uw defecte apparatuur wordt vakkundig door ons gerepareerd.
• Gratis leenapparatuur beschikbaar.
• Onderhoud van uw apparatuur en instrumenten.
Overzichtelijke website: www.vermeulen-medical.nl
• Aanbiedingen, nieuws en koopjeshoek.
• Webshop met 2500 artikelen voor uw praktijk.
• Eenvoudig bestellen.
Bent u geïnteresseerd in onze producten
Vraagt u dan, geheel vrijblijvend, onze kleurencatalogus verloskunde aan.
Of kijk op www.vermeulen-medical.nl.
Vermeulen Medische Instrumenten
Marconistraat 8 - 6716 AK Ede - Holland
Telefoon: +31 318 643424 Fax: +31 318 643047
info@vermeulen-medical.nl www.vermeulen-medical.nl

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
COLOFON
VLAAMSE ORGANISATIE VAN VROEDVROUWEN
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
St. Jacobsmarkt 84, 2000 Antwerpen
Tel./fax 03/218 89 67. E-mail: info@vlov.be
Voorzitter VLOV vzw: Mevr. Marlene Reyns
Hoofd- en eindredacteur: Mevr. Violet Vervloet
KERNREDACTIE
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mevr. De Mulder Gerda, vroedvrouw, Mechelen
Mevr. Geerdens Lisette, vroedvrouw, Hasselt
Mevr. Moons Paula, vroedvrouw, Hasselt
Mevr. Raeymaekers Barbara, vroedvrouw, Leuven
Mevr. Reyns Marlene, vroedvrouw, Sint Niklaas
Mevr. Van Kelst Liesbeth, vroedvrouw, Leuven
Mevr. Vervloet Violet, vroedvrouw, Turnhout
Dhr. Waterschoot Tony, vroedvrouw, Jette
ADVIESGROEP
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prof. Dr. Hanssens Myriam, UZ, KU Leuven
Prof. Dr. Jacquemyn Yves, UIA, Antwerpen
Prof. Dr. Temmerman Marleen, UZ, Gent
Dr. Cools Filip, neonatoloog, Jette
Mevr. De Koster Katelijne, vroedvrouw, Jette
Mevr. Demeyer Christine, vroedvrouw, Gent
Dhr. Vande Moortel Jan, jurist, Gent
REDACTIEADRES
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
St Jacobsmarkt 84, 2000 Antwerpen
032188967 • info@vlov.be
COMMERCIËLE ADVERTENTIE
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mevr. Marlene Reyns
Hulststraat 27, 9170 De Klinge, tel. 03/ 770 76 48
ABONNEMENTENADMINISTRATIE
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adreswijzigingen en abonnementen
VLOV vzw, St. Jacobsmarkt 84, 2000 Antwerpen
Tel./fax 03/218 89 67. E-mail: info@vlov.be
Website: http://www.vlov.be/
LAY-OUT EN DRUK
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
www.dewrikker.be
VERANTWOORDELIJKE UITGEVER:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mevr. Marlene Reyns, Hulststraat 27, 9170 De Klinge
Uit deze uitgave mag gecopieerd worden voor zover auteur, titel
van het artikel, jaargang en nummer vermeld worden!
Het Tijdschrift voor Vroedvrouwen wordt uitgegeven door de Vlaamse
Organisatie van Vroedvrouwen vzw, opgericht op 9 september 1994. De
VLOV vzw stelt zich tot doel de Vlaamse vroedvrouwen te verenigen, en
dit met respect voor alle politieke en filosofische strekkingen. Zij wil vooral
de rol en de positie van de vroedvrouw in de gezondheidszorg bevorderen
en alle activiteiten ontwikkelen die daarmee verband houden. Een van
die activiteiten is het uitgeven van het Tijdschrift voor Vroedvrouwen.
Dit Tijdschrift voor Vroedvrouwen is in de eerste plaats een vaktijdschrift
op gebied van verloskunde/ vroedkunde en verwante wetenschappen. De
bedoeling hiervan is de vroedvrouwen op de hoogte te houden van feiten
en ontwikkelingen. Bovendien is dit Tijdschrift voor Vroedvrouwen één van
de middelen om vanuit het bestuur van de organisatie contact met de
leden te onderhouden. Het Tijdschrift voor Vroedvrouwen verschijnt in de
maanden februari, april, juni, september/oktober en december. Verschijnt
niet in juli en augustus.
INZENDEN KOPIJ
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De redactie ontvangt graag kopij van haar lezers. Ze gaat ervan uit dat
de kopij elders niet is aangeboden voor publicatie, tenzij dit uitdrukkelijk
wordt vermeld.
Kopij dient ingezonden te worden vóór de eerste van de maand, voorafgaand
aan de maand van verschijnen. Het manuscript, indien mogelijk, via e-
mail naar violetvervloet@yahoo.com of indienen op CD-ROM met een
uitprint bij het secretariaat van de VLOV of bij de hoofdredacteur. Getypte
tekst is ook welkom. De redactie beoordeelt of het artikel in aanmerking
komt voor publicatie en of het dient gewijzigd. In dat geval wordt nader
overleg gepleegd. De redactie behoudt zich ook het recht voor de tekst
aan te passen. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van
lezersbrieven. De redactie publiceert geen anonieme reacties. De richtlijnen
voor de auteur zijn terug te vinden op www.vlov.be (tijdschrift).
Overname van (delen van) artikelen is uitsluitend toegestaan na verkregen
schriftelijke toestemming van de redactie en de auteur.
LID WORDEN VAN DE
VLAAMSE ORGANISATIE VAN VROEDVROUWEN VZW
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Alle vroedvrouwen en vroedvrouwen in opleiding kunnen lid
worden van de VLOV vzw. Personen die geen vroedvrouw zijn doch
de vereniging willen steunen kunnen steunend lid worden.
Jaarlijkse bijdrage:
Lid
Student vroedvrouw
Gepensioneerd lid
2e lid in één gezin
steunend lid
69.00 euro
41.00 euro
41.00 euro
41.00 euro
minstens 69.00 euro
U kan lid worden door storting of overschrijving van het betreffende
bedrag op rekeningnummer 421-1151131-18 op naam van VLOV
vzw, St – Jacobsmarkt 84, 2000 Antwerpen met vermelding van uw
naam en ‘lidmaatschap 2007’.
179
ADVERTENTIELIJST
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Vermeulen P.178 Medela P.243
Tyco P.235 Bomedys P.244
Anita P.243 Salus Benelux P.244
Als lid ontvang je 5 maal per jaar het Tijdschrift en blijf je via
de Nieuwsbrief op de hoogte van studiedagen en vernieuwingen
binnen de uitoefening van het beroep, krijg je vermindering op de
deelnameprijs van studiedagen, kan je actief deelnemen aan één van
onze werkgroepen, kan je advies krijgen rond de ontwikkelingen in
de vroedvrouwenopleiding, over loopbaanplanning (bv. werken als
zelfstandige) alsook juridisch en fiscaal advies en kan je je aansluiten
bij de beroepsaansprakelijkheidsverzekering.

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
E D I T O R I A A L
180
ONS DAGELIJKSE LEVEN…
VROEDVROUW - ZIJN EN…
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
M A R L E N E REYNS, VROEDVROUW
Vorig weekend vroeg een collega om een nachtje voor
haar te doen. In ons vroedvrouwenteam wordt regelmatig
“gewisseld”. Dit komt ons gezinsleven ten goede en koestert
sociale behoeften. Zo één nachtje is echter niet ideaal voor
de continuïteit op “onze materniteit”, die verloskamer,
kraamafdeling en de neonatologie N* overkoepelt. We tellen
zowat 1200 bevallingen per jaar.
Het was een goede beslissing om mij voor die ene nacht
de verantwoordelijkheid van de verloskamer te geven. Een
borstvoedingsbegeleiding loopt immers over meer dan één
nacht en de prematuurtjes kiezen liever voor een gekend
gezicht.
Wat een nacht!!! De arbeidende vrouwen bleven komen
… zelfs een tweeling gaf aan graag die nacht geboren te
willen worden. Eén van de vrouwen was alleen gekomen.
Haar partner wilde gebeld worden op “ 8 cm” . Het werd een
nacht van laveren tussen zuchtende koppels, een nacht van
organiseren om ieder zijn portie “vroedvrouwennabijheid” te
verzekeren en om op het gepaste moment epidurales te laten
aanrukken. Het werd ook een nacht van bufferen tussen de
moeders en de anesthesist die graag zijn werk geclusterd
ziet. Denken vanuit een optimale moeder - kindzorg en niet
vanuit een optimale anesthesistennacht - geef toe - is niet
zo vanzelfsprekend. Uiteindelijk kon elke vrouw in een nette
verloskamer bevallen en was haar dokter op tijd. Wat zijn
vroedvrouwen toch kraks in “just in time” management!
De ene bevalling verliep al wat vlotter dan de andere maar
alle baby’s landden spontaan op onze aardbol. De kersverse
papa die ik mocht bellen op 8 cm is welgeteld 10 minuten
aanwezig. Zijn reactie “ik kan daar allemaal niet zo goed
tegen en zeker niet nadat ik naar de voetbal geweest ben”
was zielig en liet zijn vrouw eenzaam achter. Zij was het
eigenlijk die hem terug stuurde. “Als hij het niet ziet zitten,
dan doe ik het wel alleen”. Relaties kunnen verschillen… Ik
hoop dat ze een warm nest bouwen voor dit kind en dat ze
het in een veilige en liefdevolle omgeving laten opgroeien.
De nacht vloog voorbij. Ik was verrast toen mijn collega voor
de aflos zorgde. Ik heb nog een kopje koffie gedronken en
enkele minuten nagemijmerd. Het was eigenlijk wel een leuke
nacht. Iedere geboorte geeft zo een wonderbaarlijk gevoel.
Het neemt je mee op golven van energie. Mijn geslaagde
werkorganisatie en het vlot verloop van de bevallingen gaven
me een voldaan gevoel. Mijn gedachten gingen ook naar
collega’s voor wie de verantwoordelijkheid op de verloskamer
soms zwaar doorweegt. Medico - legaliteit is goed
ingeburgerd, verloskundige spitstechnologie van STAN tot
reanimatie moet routine zijn, fysiologische baringsprocessen
en zware pathologie eisen grote professionaliteit.
Ik bleef die nacht toch op mijn honger zitten. Ik heb de
koppels maar kort gekend. De tijd ontbrak om hun
verwachtingen, hun angsten en hun dromen te ontdekken.
De kans dat ik hen verder kan begeleiden is klein. We moeten
meer opkomen voor het one - to - one midwifery systeem:
één koppel begeleid door één vroedvrouw. Hopelijk hebben
we bij het verschijnen van dit tijdschrift een minister van
Volksgezondheid. Hij of zij zal niet lang geïnstalleerd zijn als
we aan de deur zullen staan met ons vragenpakket.
De vroedvrouwen doen het beter dan onze politiekers.
Samen met de Waalse collega’s hebben we vlot beslist een
koepel - vzw te vormen onder de vlag: BELGIAN MIDWIVES
ASSOCIATION (BMA). We kozen een Engelstalige naam voor
een betere uitstraling naar Europa en de rest van de wereld.
We streven ernaar om van de BMA een gespreksplatform
te maken voor zowel de Belgische als de buitenlandse
vroedvrouwen. We willen de BMA laten uitgroeien tot
een stevige overkoepeling van alle beroepsorganisaties die
zich inzetten voor de belangen van de vroedvrouwen in
samenspraak met de andere betrokken beroepsgroepen
zoals gynaecologen, kinderartsen, anesthesisten, kinesisten,
verpleegkundigen e.a. en dit in functie van een steeds betere
moeder - kindzorg.
Niettegenstaande de moeizame regeringsvorming zijn de
werkgroepen van de Federale Raad voor Vroedvrouwen hard
aan het werk. Zij komen frequent samen om de KB’s 78 en 91
te concretiseren met uitvoeringsbesluiten en aanbevelingen.
Elke ontwikkeling kan gevolgd worden op onze website
www.vlov.be.
De Vlov kijkt uit naar de jaarlijkse TREFDAG, een unieke
gelegenheid om ervaringen, mogelijkheden en beperkingen
met elkaar te delen, een uitgelezen plek om professionele
bagage en informatie te verzamelen. Een “bagage” die vanaf
heden verplicht is: 75 uren bijscholing over 5 jaar. Surf naar
de Vlov - website voor meer informatie.
Met zijn allen zijn we in staat om ons beroep een niveau hoger
te tillen. Sterke vroedvrouwen maken sterke vrouwen! Sterke
vrouwen zijn hoekstenen van onze maatschappij. Samen met
de vrouwen streven we naar een betere gezondheid van onze
samenleving.

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
TER INFO
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
181
We willen u laten weten dat er een KB verschenen is op
20 juli 2007 die ons aanbelangt. Dit KB is onlosmakelijk
verbonden met het goed gekende KB 91. U kan het volledige
KB vinden op onze website www.vlov.be (Actueel)
Het inhoudelijke van de KB’s is reeds een aantal jaar geleden
voorbereid via de Federale Raad voor Vroedvrouwen, waar
wij ook in afgevaardigd zijn.
We begrijpen de bezorgdheden en daarom willen we
hier duidelijkheid geven. We hebben u reeds ingelicht op
01/03/2006 via ons standpuntbepaling via de website
http://www.vlov.be/actueel/010306.php.
Ik kopieer hier nog even de relevante delen uit deze
standpuntbepaling wat betreft het nieuwe KB.
De mogelijkheid een peridurale analgesie voor te bereiden
en toe te dienen (onder medisch voorschrift)
Ook deze wijziging in bevoegdheid brengt vragen met zich
mee. Waarom deze bevoegdheid terug invoeren nadat wij
er zo lang voor geijverd hebben om geen top-up dosis te
moeten geven. Wanneer je het artikel(ontwerp KB) goed leest
merk je dat dit beschermend werkt naar de vroedvrouwen.
Het is een realiteit dat in de éénentwintigste eeuw een
groot aantal vrouwen bevalt met epidurale verdoving. Onze
vroedvrouwen die in een ziekenhuis werken, worden hier
dagelijks mee geconfronteerd. Met de aanpassing van het
KB wil men een antwoord geven op een reële problematiek
en bescherming bieden door de verantwoordelijkheden en
grenzen omtrent dit onderwerp duidelijk af te bakenen. Wat
doen wij de dag van vandaag in vele ziekenhuizen wanneer
er een probleem is met de epidurale We contacteren een
referentieverpleegkundige die het probleem komt oplossen.
Wie zorgt voor de moeders die onder epidurale hun arbeid/
bevalling doormaken Echter de vroedvrouw. Moeten we
ons niet meer bekwamen in hetgeen als medicatie wordt
gegeven, om de reacties te leren kennen en op te vangen
zonder onze bevoegdheden te buiten te gaan. Het ontwerp
KB biedt tevens bescherming aan de vroedvrouw omdat er
omschreven wordt dat de geneesheer- anesthesist in huis
moet zijn. Ik begrijp zeer goed de vragen maar ik nodig
jullie uit om eerst het ontwerp goed te lezen, te denken aan
de dagdagelijkse praktijk en dan kunnen we verdere vragen
hieromtrent beantwoorden.
De verplichting van een permanente vorming om geregistreerd
te blijven
We kunnen het ons als vroedvrouw niet permitteren om stil
te blijven staan na de basisopleiding. Life Long Learning
(LLL) geldt ook voor vroedvrouwen. De verloskunde
evolueert zeer snel en de nood aan permanente vorming is
vanzelfsprekend. Het voorstel van een verplichte bijscholing
van 75 uur over een periode van vijf jaar tijd lijkt voor de
VLOV een minimum. We willen mee waken over de manier
waarop de bijscholingen gescreend worden en we willen
meedenken over de vorm van controle.
We begrijpen zeer goed dat elke werksetting zijn eigen entiteit
heeft wat betreft manier van werken en communiceren
met de verschillende partners binnen het ziekenhuis, dit
nieuw KB kan in bepaalde omstandigheden vragen en
bezorgdheden oproepen. We zijn dan ook bereid om samen
met u te zoeken naar de correcte antwoorden op uw vragen.
Als vroedvrouw moeten we mee evolueren in technologie
zonder onze eigenheid te verliezen.
We willen uw bezorgdheden graag horen en nodigen u uit
tot reactie. Dit geeft ons de kans om samen met u te zoeken
naar de knelpunten en deze samen met u te analyseren en
opties tot een optimalere zorg te formuleren.
De KB wijzigingen werden besproken op de Algemene
Vergadering van 22 september 2007. Indien u toch nog
vragen hebt, geef deze even door via info@vlov.be.
Beheerraad VLOV
Experience is not what
happens to you; it’s what you
do with what happens to you.
Ervaring is niet iets wat je
overkomt; het is wat je doet
met wat je overkomt.
Aldous Huxley

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
S O C I O L O G I E
THUIS BEVALLEN IN VLAANDEREN
EEN KWESTIE VAN REFLEXIVITEIT
182
DEEL 1
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
C H R I S T I E N GILLEIR, SOCIOLOGE
G E P U B L I C E E R D IN TIJDSCHRIFT VOOR SOCIOLOGIE, 2007, JAARGANG 28, NR 1
“Beste, (...) Ik heb bewust gekozen voor thuisbevallingen, en gelukkig kon dit medisch gezien ook. Maar (...) het [is] hier
niet altijd vanzelfsprekend (...) een vrije keuze te maken wat betreft bevallen. Uiteindelijk word je als vrouw in België
toch in een ‘richting’ geduwd. Zelf heb ik het geluk met een grote dosis zelfvertrouwen op deze mooie aardbol rond te
lopen en kan ik bewust tegen de stroom ingaan indien nodig (...).
Respondente n°453
1. INLEIDING
In de loop van de recente geschiedenis hebben er zich in
Vlaanderen op het vlak van bevallingspraktijken fundamentele
veranderingen voorgedaan. In het begin van de twintigste
eeuw bevielen de meeste moeders vanzelfsprekend thuis
onder de begeleiding van een vroedvrouw. Gaandeweg
verschoof de geboorte echter van thuis naar het moeder -
of ziekenhuis, en werd de baring meer en meer geleid door
gespecialiseerd medisch personeel. De gewoonte om te
gaan bevallen in een gemedicaliseerde omgeving komt in
een stroomversnelling na de Tweede Wereldoorlog (Corps,
2002, p. 118). Tegenwoordig is de ziekenhuisbevalling op
haar beurt een vanzelfsprekendheid geworden. Ze heeft de
status van algemeen geldende norm verworven (Kleiverda
e.a., 1990, p. 2 ; Davis-Floyd, 1994, geciteerd in Wiegers e.a.,
1998, p. 1510).
Maar het hedendaagse Vlaanderen telt ook vrouwen
(en mannen) die rond hun zwangerschap en bevalling
gedragingen stellen waarmee ze ingaan tegen de gangbare
praktijken. De manieren waarop en de mate waarin variëren.
Ze treden bijvoorbeeld in debat met hun gynaecoloog
over het routinematige karakter van sommige medische
interventies of laten hun zwangerschap en bevalling bewust
begeleiden door een gewone huisarts. In een stijgend aantal
gevallen kiezen ze voor een thuisbevalling (zie verder). Een
thuisbevalling is een bevalling die zich gepland voltrekt in
de woning van de barende vrouw onder begeleiding van een
erkende zelfstandige vroedkundige en/of een huisarts (eigen
definitie, geldig voor Vlaanderen). Dit soort bevallingen
wordt toegestaan aan vrouwen met een zogeheten ‘laag
risico zwangerschap’. De risicobeoordeling gebeurt aan de
hand van de “Verloskundige Indicatielijst” i . Onderzoek heeft
aangetoond dat onder die voorwaarden een thuisbevalling
even ‘veilig’ is als een ziekenhuisbevalling. Meer zelfs, ze
zou op vlak van preventie ook voordelen bieden, onder meer
omwille van een verlaagde kans op iatrogenese ii en een
verhoogde kans op borstvoeding (zie bijv. Cunningham, 1993,
p. 475 ; Olsen, 1998, p. 18 ; Wiegers & Berghs, 1994).
Het relatieve aantal thuisbevallingen in Vlaanderen groeit:
van 0,89% in 1993 naar 1,01% in 2000 en 1,20% in 2004
(tabel 1) iii . Toch blijven ze er, net zoals in de rest van de
moderne samenlevingen - Nederland uitgezonderd iv -
erg ongewoon en behoren ze er duidelijk niet tot de
geïnstitutionaliseerde sociale praktijken. Net zoals in de
overige westerse landen zijn zwangerschap en bevalling in
Vlaanderen immers gemedicaliseerde processen en genieten
de bevallingen in een ziekenhuis of in een kraamkliniek de
status van norm. Vlaamse vrouwen die een thuisbevalling
wensen, stellen dus bewust of onbewust deze norm in
vraag. Het onderzoek dat aan de basis ligt van dit artikel is
opgezet met de bedoeling bij te dragen tot het sociologisch
begrijpen en verklaren van dit fenomeen. Dit gebeurt door
inzicht te brengen in wie de Vlaamse vrouwen zijn die rond
hun bevalling non - conform gedrag produceren en door
na te gaan in welke zin ze verschillen van andere zwangere
Vlaamse vrouwen. Er wordt toegespitst op thuisbevallingen
omdat deze conceptueel kunnen worden opgevat als de
ultieme in vraagstelling van de norm (Cunningham, 1993, p.
475 ; Wiegers e.a., 1998, p. 1510 ; Abel & Kearns, 1991, p.
827 & 828). Een thuisbevalling vindt immers plaats buiten
de muren van een medische instelling en wordt in hoofdzaak
begeleid door paramedisch personeel.

dat aan de basis ligt van dit artikel is opgezet met de bedoeling bij te dragen tot het sociologisch
begrijpen en verklaren van dit fenomeen. Dit gebeurt door inzicht te brengen in wie de Vlaamse
vrouwen zijn die rond hun bevalling non - conform gedrag produceren en door na te gaan in
welke zin ze verschillen van andere zwangere Vlaamse vrouwen. Er wordt toegespitst op
thuisbevallingen omdat deze conceptueel kunnen worden opgevat als de ultieme in vraagstelling
van de norm (Cunningham, 1993, p. 475 ; Wiegers e.a., 1998, p. 1510 ; Abel & Kearns, 1991, p.
827 & 828). Een thuisbevalling vindt immers plaats buiten de muren van een medische instelling
Tabel en wordt 1: in Evolutie hoofdzaak begeleid bevallingen door paramedisch naar plaats personeel. van bevalling,
Vlaanderen
Tabel 1 : Evolutie bevallingen naar plaats van bevalling, Vlaanderen
Bevallingen
Thuisbevallingen Kraamklinieken Totaal %Thuis
1993 586 65535 66121 0,89%
1994 598 62516 63114 0,95%
1995 628 62043 62671 1,00%
1996 554 62026 62580 0,89%
1997 545 62177 62722 0,87%
1998 587 60630 61217 0,96%
1999 612 59824 60436 1,01%
2000 628 60524 61152 1,03%
2001 678 59272 59950 1,13%
2002 680 58405 59085 1,15%
2003 704 58791 59495 1,18%
2004 743 61279 62022 1,20%
Bron : Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie + eigen bewerking.
De redenen waarmee vrouwen hun keuze voor een
thuisbevalling motiveren blijken zeer divers en talrijk.
Vrouwen kiezen bijvoorbeeld voor een thuisbevalling omdat
ze wensen te beschikken over meer autonomie en controle,
over meer intimiteit en gezelligheid, omdat ze een natuurlijke
bevalling willen zonder medische ingrepen of uit schrik
voor iatrogenese. Deze waarom - vraag vormt samen met
de vraag naar de specifieke beleving van een thuisbevalling
veroordelingen uit hun omgeving (zie bijv. O’Connor, 2000, p. 551).
reeds het voorwerp van talrijk ander onderzoek ter zake (zie
bijv. Klee, 1986 ; Abel & Kearns, 1991 ; Cunningham, 1993
; O’Connor, 2000 ; Viisainen, 2001 ; De Reu, 2000). Deze
studie gaat op zoek naar gemeenschappelijke kenmerken
van vrouwen die bepaalde redenen, ongeacht de welke
precies, belangrijk genoeg vinden om ze te vertalen naar
hun bevallingspraktijken, ook al houdt dat in dat ze daarmee
ingaan tegen de heersende norm en hun zwangerschap
veranderingsprocessen op individueel vlak
mogelijk een conflictueuze periode v .
wordt waarin ze
geconfronteerd worden met vooroordelen en veroordelingen
uit hun omgeving (zie bijv. O’Connor, 2000, p. 551).
De redenen waarmee vrouwen hun keuze voor een thuisbevalling motiveren blijken zeer divers
en talrijk. Vrouwen kiezen bijvoorbeeld voor een thuisbevalling omdat ze wensen te beschikken
over meer autonomie en controle, over meer intimiteit en gezelligheid, omdat ze een natuurlijke
bevalling willen zonder medische ingrepen of uit schrik voor iatrogenese. Deze waarom - vraag
vormt samen met de vraag naar de specifieke beleving van een thuisbevalling reeds het
voorwerp van talrijk ander onderzoek ter zake (zie bijv. Klee, 1986 ; Abel & Kearns, 1991 ;
Cunningham, 1993 ; O’Connor, 2000; Viisainen, 2001 ; De Reu, 2000). Deze studie gaat op zoek
naar gemeenschappelijke kenmerken van vrouwen die bepaalde redenen, ongeacht dewelke
precies, belangrijk genoeg vinden om ze te vertalen naar hun bevallingspraktijken, ook al houdt
dat in dat ze daarmee ingaan tegen de heersende norm en hun zwangerschap mogelijk een
conflictueuze periode wordt waarin ze geconfronteerd worden met vooroordelen en
In een theoretisch luik wordt het uitgangspunt van non - conformisme gesitueerd in de context
van het (de)medicaliseringsproces van zwangerschap en bevalling en in de theorie over
reflexieve modernisering en individualisering van de hedendaagse socioloog Ulrich Beck (1992).
Deze theorie biedt mogelijkheden om de brede maatschappelijke transformaties die de westerse
maatschappijen tegenwoordig doormaken te duiden, met inbegrip van de veranderende relatie
tussen de moderne geneeskunde en de lekenpopulatie. Onze belangrijkste hypothese luidt dat
vrouwen die thuis bevallen, behoren tot het prototype van het laat - moderne reflexieve en
geïndividualiseerde individu. Het onderzoek, dat aansluit bij de ruimere vraag naar de aard van
de relatie tussen individu en gemeenschap in laat - moderne tijden, wordt opgevat als een
illustratie van Becks theorie, meer bepaald wat betreft de gevolgen van maatschappelijke
In een empirisch luik wordt daarom onderzocht in welke mate Vlaamse vrouwen die thuis
bevallen, gemiddeld genomen en meer dan andere vrouwen met jonge kinderen, participeren in
In een theoretisch luik wordt het uitgangspunt van non -
conformisme gesitueerd in de context van het (de)medicaliseringsproces
van zwangerschap en bevalling en in de theorie
over reflexieve modernisering en individualisering van de
hedendaagse socioloog Ulrich Beck (1992). Deze theorie biedt
mogelijkheden om de brede maatschappelijke transformaties
die de westerse maatschappijen tegenwoordig doormaken
te duiden, met inbegrip van de veranderende relatie tussen
de moderne geneeskunde en de lekenpopulatie. Onze
belangrijkste hypothese luidt dat vrouwen die thuis bevallen,
behoren tot het prototype van het laat - moderne reflexieve
en geïndividualiseerde individu. Het onderzoek, dat aansluit
bij de ruimere vraag naar de aard van de relatie tussen individu
en gemeenschap in laat - moderne tijden, wordt opgevat als
een illustratie van Becks theorie, meer bepaald wat betreft
de gevolgen van maatschappelijke veranderingsprocessen op
individueel vlak v .
In een empirisch luik wordt daarom onderzocht in welke mate
Vlaamse vrouwen die thuis bevallen, gemiddeld genomen en
meer dan andere vrouwen met jonge kinderen, participeren
in het zogeheten individualiseringsproces. Meer specifiek
wordt de vraag gesteld of ze reflexiever omgaan met de
maatschappelijke realiteit. Onder reflexiviteit verstaan we een
bewust en frequent in vraagstellen en een loskomen van de
door sociale controle - instituties voorgegeven zingevings - en
JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
handelingspatronen (vgl. Waege, 1994, p. 328). Reflexiviteit
creëert mee de mogelijkheidsvoorwaarden om in te gaan
tegen de autoriteit van geïnstitutionaliseerde systemen. Het
houdt dus non - conform denken en doen in.
Het toetsen van de onderzoeksvraag gebeurt aan de hand
van de systematische vergelijking van twee groepen vrouwen:
enerzijds een representatieve steekproef van de populatie
vrouwen die recent thuis zijn bevallen (n = 292) en anderzijds
een representatieve steekproef van de populatie vrouwen
die in dezelfde periode in het ziekenhuis zijn bevallen (n =
400). Met behulp van een postenquête wordt ten eerste de
reflexiviteit van hun cultuur bevraagd. Dit gebeurt aan de hand
van het ‘spiegel - concept’ conformisme. Ten tweede worden
ook de gebruikelijke sociaal - economische en demografische
attributen van de respondentes in kaart gebracht. Het
betreft leeftijd, opleiding, inkomen, beroepssituatie en
gezinsvorm. Ten derde worden de kenmerken van een aantal
perinatale gedragingen geregistreerd. Verwacht wordt dat de
eventueel geregistreerde verschillen op deze variabelen de
handelingscomponent van het concept reflexiviteit verder
kunnen illustreren. Met dit onderzoeksopzet worden tevens
een aantal bevindingen uit andere in hoofdzaak buitenlandse
en kwalitatieve studies aan de hand van kwantitatieve data
getoetst. In zijn geheel zorgt deze aanpak voor een primeur
wat betreft onderzoek naar thuisbevallingen in Vlaanderen.
2. THEORETISCH KADER
2.1 DE THUISBEVALLING ALS REACTIE OP
MEDICALISERING
Het formuleren van een antwoord op de onderzoeksvraag
vangt aan met de vaststelling dat zwangerschap en bevalling
in moderne samenlevingen gemedicaliseerd zijn (Klinkert,
1982). Medicalisering verwijst naar het proces waarbij steeds
meer verschijnselen van het menselijk bestaan onder de
oordeelsbevoegdheid van leden van de medische professie
worden gebracht (Williams & Calnan, 1996, p. 1609 ;
Fahrenhort & Klinkert, 1978, p. 415). Medicalisering refereert
ook aan het feit dat de biomedische kijk het in de westerse
maatschappij geschopt heeft tot dominant cultureel model
inzake gezondheid (Davis-Floyd, 1992 ; Lupton, 1995 ; beide
geciteerd in Viisainen, 2001, p. 1109). Sinds de jaren zestig
geldt dit model ook op gebied van zwangerschap en geboorte
als dé autoriteit. Het legt de nadruk op preventie en opsporing
van eventuele pathologische ontwikkelingen tijdens de
zwangerschap en de bevalling. Het maakt daarbij gebruik van
een ruime waaier aan technologische apparatuur en medische
interventies (Viisainen, 2001, p. 1109). Dit vertaalt zich o.a.
in de veralgemeende praktijk van ziekenhuisbevallingen, een
actief beleid voor barende vrouwen met ingrepen zoals het
vroegtijdig opwekken van de weeën (O’Connor, 2000, p. 550)
en een stijgend aantal keizersneden (Lenaers, 1994, p. 26 ;
Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie, sd).
O’Connor (2000, pp. 550-551) stelt dat de thuisbevalling een
reactie is op deze medicalisering. De thuis bevallen vrouwen
die zij ondervroeg waren ervan overtuigd dat de manier waarop
in het ziekenhuis met bevallingen omgesprongen wordt,
potentieel gevaarlijk is. Bijna drie kwart van de geïnterviewde
183

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
184
vrouwen was eerder al eens bevallen in het ziekenhuis
en voor twee van de drie was dit een negatieve ervaring
geweest. Deze vrouwen beoordeelden de verloskundige zorg
in het ziekenhuis als sterk gemedicaliseerd, onpersoonlijk
en beheersend. O’Connor concludeert dat de thuisbevalling
een verwerping is van de gemedicaliseerde verloskunde. Abel
& Kearn (1991, p.832) stellen dat een thuisbevalling in die
zin kan worden opgevat als een politieke daad. Ook Martin
(in Viisainen, 2001, p. 1110) aanziet thuisbevallingen als de
ultieme verwerping van het gemedicaliseerde biomedische
model. Uit Martins onderzoek blijkt dat vrouwen die thuis
willen bevallen aanhangers zijn van de alternatieve visie
op geboorte. Deze natuurlijke holistische ideologie vertrekt
vanuit de subjectieve noden van de bevallende vrouw, in
plaats van medisch - objectief verifieerbare informatie als
richtlijn voor actie te hanteren.
Viisainen (2001, p. 1109, 1115, 1118 & 1120) volgt
grotendeels dezelfde redenering en concludeert dat thuis
bevallende ouders allicht gekarakteriseerd kunnen worden als
laat - moderne reflexieve individuen die hegemonische vormen
van gezaghebbende kennis uitdagen. Volgens Viisainen
produceert elke samenleving haar eigen consensuele visie op
geboorte. In de westerse wereld is deze visie gebaseerd op
biomedische kennis. Thuisbevallende ouders transformeren
dit vooropgestelde model en laten zich inspireren door
het concurrerende model, het natuurlijke holistische. Ze
genereren persoonlijke alternatieve manieren van bevallen
die hun individuele prioriteiten en hun vertrouwen in
eigen kennis weerspiegelen. Al doende onttrekken ze het
geboorteproces van hun kind aan de gebiedende controle van
de samenleving in het algemeen en aan de automatismen die
gepaard gaan met het biomedisch denken in het bijzonder.
Ze maken dus keuzes waarmee ze ingaan tegen de autoriteit
van het systeem. Daarom noemt Viisainen ze ‘laat - moderne
reflexieve individuen’. Hieronder zal blijken wat deze
omschrijving precies inhoudt.
2.2 REFLEXIEVE MODERNISERING,
INDIVIDUALISERING EN DEMEDICALISERING
Met de omschrijving ‘laat - moderne reflexieve individuen’
verwijst Viisainen (2001, p. 1120) naar de reflexieve
moderniseringstheorie van Ulrich Beck (1992). Beck maakt
een diagnose van de fundamentele en globale sociale
veranderingen die de westerse maatschappijen momenteel
doormaken. Hij beschrijft hoe de fase van de eenvoudige
moderniteit kenmerkend is voor de industriële maatschappij.
Typisch voor deze maatschappijstructuur is de opdeling
in sociale klassen, de duidelijke beroepsstructuren, het
kerngezin en de daaraan verbonden seksegebonden rollen,
het onderscheid tussen primaire, secundaire en tertiaire sector
en het geloof in wetenschap en techniek. Tegenwoordig staat
deze moderniteit in wisselwerking met wat Beck de reflexieve
moderniteit noemt. De industriële maatschappij is zichzelf
tegelijkertijd aan het ondergraven én aan het overstijgen via
de ontwikkelingen die ze zelf in het leven heeft geroepen.
Vooruitgang kan nu omslaan in zelftransformatie. Dit
tweede moderniseringsproces doorbreekt zodoende de
institutionele vormgeving die de industriële maatschappij
gaf aan de principes van de eerste moderniteit. Er ontstaat
een maatschappij met nieuwe kansen en nieuwe gevaren,
de risicomaatschappij. Beck wijst in dat verband op de
productie van een nieuw soort risico dat inherent verbonden
is met de verdergaande modernisering. Hij denkt daarbij
in eerste instantie aan grootschalige globale risico’s zoals
nucleaire rampen, maar in het kader van wat ons in deze
paper bezighoudt kan het voorbeeld gegeven worden van
de moderne verloskunde: de geavanceerde verlostechnieken
bieden nieuwe kansen om tijdens problematische bevallingen
levens te redden én vormen tegelijkertijd, wanneer ze
routinematig worden aangewend, een potentieel gevaar voor
de gezondheid van moeder en kind.
Op individueel vlak trekt Beck (1992) de aandacht op de
wijzigingen die optreden in de sociale cultuur en in de
sociale relaties. In verband met dit laatste spreekt hij van
individualisering. Met individualisering wordt verwezen
naar het proces van loskomen van individuen uit de lokale,
traditionele verbanden die het gedrag stuurden: uit de klasse,
de stand, de religie, de plaatselijke gemeenschap waartoe
men behoorde. Het proces wordt daarom ook het proces van
detraditionalisering genoemd. In de eenvoudige moderniteit
bestond met betrekking tot de verschillende maatschappelijke
domeinen een compromis. Dat compromis schreef voor hoe
de dingen hoorden te gebeuren en werd als vanzelfsprekend
ervaren. Gaandeweg zorgen de krachten uit deze eenvoudige
moderniteit ervoor dat de sociale praktijken en de erop
gebaseerde instituties worden doorbroken. Daardoor schieten
de oude oplossingen tekort en gaan individuen op zoek naar
nieuwe oplossingen die ze zelf ‘bricoleren’. Individualisering
betekent dan de vervanging van de voorgeschreven wijze van
leven in de industriële maatschappij door een wijze van leven
waarbij de individuen hun biografie zelf (moeten) samenstellen
(Beck, 1992, pp. 103-126 ; Beck & Beck-Gernsheim, 1995,
pp. 11-44 ; Lammertyn e.a., 2001, pp 1-4).
Williams & Calnan (1996) stellen dat het proces van
individualisering in wisselwerking staat met de groei van
sociale reflexiviteit. Deze reflexiviteit is een chronische
eigenschap geworden van de laat - moderne tijden. Dit
houdt in dat er een oneindige cyclus van in vraagstellingen
en herbeoordelingen plaatsvindt in het licht van nieuwe
informatie en kennis. Dit proces overspant alle aspecten van
het sociale leven met inbegrip van de moderne geneeskunde
en het lichaam. Er ontstaat daardoor een kritische relatie
tussen de moderne geneeskunde en de lekenpopulatie (lay
populace). De lekenpopulatie laat zich niet langer inpakken
door de medische ideologie. Er ontstaan tegenreacties en
lekendeskundigheid (lay re - skilling). Leken maken zich
technische expertise eigen en benadrukken de onnatuurlijke
aspecten van de moderne medische technologie. Deze
ontwikkelingen hebben belangrijke implicaties op het gebied
van de geloofwaardigheid en de legitimiteit van de moderne
geneeskunde.
De context van (sociale) handelingen wordt aldus gekenmerkt
door pluralisme en door de diversificatie van autoriteiten en
expertises. Individuen zijn niet langer passieve consumenten
die automatisch de medische ideologie onderschrijven. Het
zijn kritische reflexieve agenten geworden, die een actieve
houding aannemen ten overstaan van de moderne medische
ontwikkelingen. Ze zijn op hun hoede voor de nieuwe risico’s

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
die verbonden zijn aan het medicaliseringsproces en bouwen
aan een nieuw soort gelijkwaardige arts - patiënt relatie
(Williams & Calnan, 1996 ; Tuckett e.a. geciteerd in Schepers
& Nievaard, 1999, p. 99). Als gevolg daarvan tekenen zich,
parallel aan de voortschrijdende medicalisering, de contouren
af van het tegengestelde proces, met name demedicalisering.
Mensen streven ernaar om minder aspecten van het dagelijkse
leven in de medische sfeer onder te brengen (Lenaers,
1994, p. 12). Op het vlak van reproductie en moederschap
worden thuisbevallers aanzien als voortrekkers van dit
demedicaliseringsproces. Het is in die zin dat de uitspraak
van Viisainen (2001, p. 1120) over thuisbevallende ouders als
zijnde reflexieve individuen, mag begrepen worden.
3 HYPOTHESES
3.1 EEN KWESTIE VAN CULTUUR
Moderniseringssociologen zoals Beck stellen dus dat er zich
in het zog van bredere maatschappelijke transformaties
ook een transformatie van het alledaagse leven voordoet
(Hustinx, 2003, pp. 104-106). Er zou daarom kunnen gesteld
worden dat de progressieve erosie van de voorgeschreven
levenswijzen ook een impact heeft op de manier waarop
vrouwen willen bevallen. Het stijgend verzet tegen de
bestaande bevallingstraditie - hier geïndiceerd aan de hand
van de groei van het aandeel thuisbevallingen (zie tabel 1)
- kan dan worden opgevat als een aanwijzing van het feit
dat de samenleving individualiseert. Eén en ander leidt tot de
formulering van volgende hypothese. Er leven in Vlaanderen
vrouwen die reflexiever zijn dan gemiddeld. Het zijn vrouwen
die het individualiserings - en detraditionaliseringsproces
reeds verder geïntegreerd hebben dan andere vrouwen en
een reflexieve cultuur ontwikkeld hebben. Ze hechten
doorgaans minder belang aan tradities en gewoontes,
en laten hun opvattingen en overtuigingen minder dan
gebruikelijk afhangen van de waarden en normen die de
maatschappij voorschrijft. Deze vrouwen denken minder
normconform. Wanneer ze zwanger worden maakt deze
non - conformistische cultuur hen sterk bewust van hun
specifieke behoeften met betrekking tot hun bevalling en
stimuleert hen tot het in vraag stellen van het maatschappelijk
voorgeschreven bevallingsmodel. Bij een aantal van deze
vrouwen mondt dit uit in een alternatieve bevallingswens,
bijvoorbeeld in een thuisbevallingswens. De verwachting is
daarom dat er verhoudingsgewijs meer vrouwen met een non
- conformistische cultuur zullen worden aangetroffen onder
vrouwen die thuis bevallen dan onder vrouwen die in een
ziekenhuis bevallen. Of anders gezegd dat de cultuur van
vrouwen die thuis bevallen doorgaans reflexiever is dan die
van vrouwen die in een ziekenhuis bevallen.
3.2 EEN KWESTIE VAN STRUCTUUR
Tot zover de vraag naar het verband tussen een bepaald
soort sociaal handelen en de cultuur van de actoren die deze
handelingen stellen. Opvattingen en overtuigingen ontstaan
echter niet in het luchtledige. Individualisering bijvoorbeeld
is een sociaal - culturele verandering die plaatsgrijpt in
wisselwerking met de individuele noodzaak om met nieuwe
en zeer diverse sociaal - structurele gegevens om te gaan
(vgl. Waege, 1997, p. 68). Daarom worden de structurele
kenmerken leeftijd, opleiding, inkomen, beroepssituatie en
gezinsvorm aan het conceptueel model toegevoegd. Een
overzicht van de bevindingen uit eerdere studies geeft
de richting aan van de resultaten die in het kader van dit
onderzoek mogen worden verwacht.
In Nederland zijn vrouwen die voor het eerst gaan bevallen
en die een thuisbevalling wensen, doorgaans ouder dan
gelijkaardige vrouwen die in het ziekenhuis willen bevallen.
Ze hebben ook vaker een hogere opleiding genoten en zijn
vaker voltijds buitenshuis actief (Kleiverda e.a., 1990, p.6).
Onderzoeken uit Canada en Zweden (Soderstrom e.a. 1990;
Walderstrom & Nilsson, 1993 ; Abernathy & Lentjes, 1989,
allen geciteerd in Wiegers e.a., 1998, p. 1506) tonen aan
dat de kans om ouder, getrouwd, en hoog opgeleid te zijn
groter is bij vrouwen met een alternatieve bevallingswens.
In Australië zijn vrouwen die thuis bevallen gemiddeld twee
jaar ouder dan vrouwen die in het ziekenhuis bevallen. Ook
daar zijn ze vaker hoger opgeleid, maar zijn ze minder vaak
getrouwd met de partner met wie ze samenleven. Ze zijn
oververtegenwoordigd in zowel de laagste als de hoogste
inkomensklassen (Cunningham, 1993, pp. 475-478). In Nieuw
- Zeeland hebben vrouwen die thuis bevallen meestal een
vaste relatie en behoren ze tot de middenklasse. In Ierland
is de typische moeder die kiest voor een thuisbevalling in de
dertig, hoog opgeleid en niet buitenshuis professioneel actief.
Onder de thuisbevallende vrouwen die wel professioneel
actief zijn, werkt 20% in de gezondheidszorg (O’Connor,
2000, p. 551 & 553). In Finland zijn de meeste vrouwen
die thuis bevallen getrouwd of samenwonend en heeft de
helft een hogere sociaal - economische status dan gemiddeld
(Viisainen, 2001, p. 1112).
3.3 EEN KWESTIE VAN GEDRAG
Met het uitgangspunt van deze studie werd een uitspraak
gedaan over het bevallingsgedrag (oftewel een deel van
het natale gedrag) van vrouwen. Een thuisbevalling werd -
voor Vlaamse vrouwen - gekwalificeerd als non - conform
gedrag. Hieronder wordt verder toegespitst op het perinatale
gedrag van vrouwen. De verwachting is dat hiermee de
reflexiviteit van vrouwen die thuis bevallen verder kan
worden geïllustreerd omdat bij hen mogelijk ook op dit vlak
a - typische gedragingen kunnen worden geobserveerd.
Naast de culturele en structurele variabelen worden daarom
ook een aantal perinatale gedragsvariabelen opgenomen
in het onderzoeksmodel. Het betreft de voorbereiding op
de bevalling, de aard van de (para)medische begeleiding
en van de sociale omkadering tijdens de bevalling, en de
borstvoeding. Uit de literatuur blijkt met betrekking tot deze
variabelen onder meer het volgende.
De overgrote meerderheid van de vrouwen in Vlaanderen
bevalt onder de leiding van een gynaecoloog. Thuisbevallingen
worden daarentegen in hoofdzaak begeleid door zelfstandige
vroedvrouwen (De Bakermat, 2002, p. 38). De mogelijkheid
voor deze andere begeleiding wordt als een belangrijk
voordeel van de thuisbevalling ervaren. De vroedvrouw lijkt
vaker een niet interventionistische en actie - bevorderende
houding aan te nemen en zowel technische begeleiding
als emotionele ondersteuning te bieden (De Reu, 2000).
Volgens de voorstanders biedt een thuisbevalling ook
185

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
186
voordelen op het vlak van sociale omkadering. Daar waar een
ziekenhuisbevalling doorgaans enkel de aanwezigheid van de
partner toelaat, biedt een thuisbevalling de mogelijkheid om
zelf te bepalen wiens aanwezigheid gewenst is en kunnen
ook andere intimi zoals de moeder van de barende vrouw,
de zus, een goede vriendin en / of oudere kinderen actief
betrokken worden bij het geboorteproces. Deze vaststellingen
sluiten aan bij onze eerdere theoretische overwegingen rond
de uitbouw van een nieuwe soort reflexieve arts - patiënt
relatie (cf. § 2.2) die de vorm aanneemt van een ‘meeting
between experts’ (Schepers & Nievaard, 1999, p. 99). Binnen
dit soort relatie verloopt de uitwisseling van informatie vlotter
en wordt aan de niet strikt medische en aan de subjectieve
noden van patiënten, zowel door arts als door patiënt, steeds
meer belang gehecht.
Met betrekking tot de voorbereiding van de bevalling stellen
Wiegers e.a. (1998, p. 1506) vast dat vrouwen die thuis
bevallen vaker prenatale instructielessen hebben gevolgd dan
andere vrouwen. Ze zouden beter geïnformeerd de geboorte
tegemoet willen zien. Uitgaand van hun reflexieve in-vraagstellende
cultuur wekt dit geen verbazing en zou hiervoor
dus bevestiging moeten kunnen gevonden worden. Voor het
formuleren van een hypothese rond borstvoedingsgewoontes
ten slotte wordt inspiratie gezocht bij de theorie van Raphaël
- Leff (geciteerd in De Reu, 2000, p. 45). Raphaël - Leff
onderscheidt met betrekking tot de onbewuste psychologische
processen die de houding ten aanzien van zwangerschap en
bevalling beïnvloeden twee ideaaltypes. ‘Facilitators’ zijn
vrouwen die zich aan hun zwangerschap overgeven en die
vooral vertrouwen op hun eigen lichaam. Na de geboorte
passen ze zich zoveel mogelijk aan de baby aan en geven
ze borstvoeding op vraag. ‘Regulators’ zijn vrouwen die
zich zoveel mogelijk afschermen van hun zwangerschap.
Ze willen sterk begeleid worden, kiezen voor flesvoeding en
houden zich aan een strikt voedingsschema. In het licht van
de uiteenzettingen over het alternatieve gezondheidsmodel
en de zogeheten natuurlijke geboorte (cf. § 2.1) lijkt het
aannemelijk dat vrouwen die thuis bevallen eerder kenmerken
van het faciliterende type vertonen. Verwacht wordt dat ze
daarom vaker en langer borstvoeding geven dan andere
vrouwen en dat hiermee andermaal hun non - conformisme
in de verf kan worden gezet. Het is in deze context immers
belangrijk te onthouden dat (lang) borstvoeding geven (zes
maanden en meer) evenmin als thuis bevallen de norm
uitmaakt in Vlaanderen. 60% Van de pas geboren baby’s
krijgt er weliswaar borstvoeding maar dit percentage daalt
tot 39% op de leeftijd van drie maanden en tot 16% op de
leeftijd van zes maanden. Op één jaar krijgt nog 4% van
alle kinderen in Vlaanderen borstvoeding (SEIN, 2002, pp.
382-388). De mogelijkheid om te kiezen tussen borstvoeding
of flessenvoeding wordt nochtans slechts in uitzonderlijke
gevallen beperkt door gezondheidsproblemen van moeder of
kind (Kind & Gezin, 2003c, p. 46). De voorkeur voor een
bepaalde vorm en duur van zuigelingenvoeding lijkt dus
net zoals de keuze voor een thuisbevalling voornamelijk
cultuurgebonden.
4 OPERATIONALISERING
4.1 CONCEPTUEEL MODEL
De keuze voor de plaats van bevalling wordt in principe
beïnvloed door variabelen die zich op meerdere empirische
observatieniveaus bevinden. Op meso - niveau en macro -
niveau gaat het om organisatie - en beleidsaspecten met
betrekking tot het aanbod van de zorg. In het bijzonder
spelen ongetwijfeld de houding van de medische professie
en de beschikbaarheid van informatie en kennis over de
mogelijkheden om thuis te bevallen een rol, net zoals de
geografische verspreiding van zelfstandige verloskundigen
en kraamhulpinfrastructuur, de bepalingen in verband met
de toegankelijkheid van eerste - en tweedelijns hulp en de
terugbetalingsregelingen voor thuisbevallingen in het kader
van de sociale zekerheid. Een vergelijkende studie tussen
regio’s, bijvoorbeeld tussen Nederland en Vlaanderen, zou het
opnemen van deze contextvariabelen noodzakelijk maken.
Voorliggend onderzoeksmodel beschouwt enkel variabelen
die toewijsbaar zijn aan het micro - niveau, in het bijzonder
de kenmerken van vrouwen die voor de keuze van een
bevallingsplaats staan. Het onderzoek hanteert onderstaand
conceptueel model (figuur 1).
Figuur 1. Conceptueel Figuur 1. Conceptueel model op het model individuele op het individuele observatieniveau. observatieniveau.
Sociale veranderingsprocessen: individualisering
Culturele
kenmerken
Structurele
kenmerken
(gewenste)
plaats van bevalling
- ziekenhuis
- thuis
pre- en postnataal
gedrag
Theoretische relaties
Observeerbare relaties

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
INDICATOREN
De operationaliseringsaanpak van Hustinx (2003, p. 140)
staat model voor de indicering van het culturele aspect van
reflexiviteit. Hustinx spreekt in verband met de culturele
component van haar conceptueel model van ‘people’s
level of reflexive awareness’ en ‘the degree of individual
reflexivity’. Zij vindt o.a. bij Beck en meer bepaald in de
‘disenchantment’ - dimensie van het individualiseringsproces
de theoretische grond hiervoor. Die dimensie geeft aan hoe
in de hoofden van de mensen het niveau van onbewuste
gemeenschappelijke gewoontes afbrokkelt ten voordele
van een verhoogde staat van reflexiviteit. De schaal voor
communitarisme zoals die door Hans Waege (1997) werd
ontwikkeld wordt aangewend om empirisch te observeren
in welke mate iemands opvattingen, waardenpatronen en
oordelen (nog) beïnvloed zijn door collectieve denkpatronen.
De schaal verwijst dus naar het omgekeerde van een reflexief
bewustzijn, namelijk naar het excessief benadrukken van een
gemeenschappelijk gedeelde en overgeleverde moraal, naar
sociale controle op basis van dit normatieve kader en naar
goed fatsoen en overlegweigering vanuit een traditioneel -
normatieve ingesteldheid (Waege, 1997, pp. 130 & 234). De
schaal bestaat uit veertien evaluatieve items met een hoge
interne consistentie (Cronbach’s Alpha 0,91). Omdat de
schaal een positieve verwijzing is naar traditionele gebruiken
en omgangsvormen, wordt verwacht dat vrouwen die thuis
willen bevallen gemiddeld significant lager zullen scoren
op deze schaal dan vrouwen die in het ziekenhuis willen
bevallen.
een ‘controlegroep’ (in het ziekenhuis bevallen vrouwen). De
geringe vertegenwoordiging van thuis bevallen vrouwen in
de populatie (rond de 1%) wordt opgelost door het trekken
van een disproportionele steekproef xiii (vgl. Billiet, 1996, p.
130). In Ikaros staan voor de periode die vooropgesteld wordt
292 thuis bevallen vrouwen geregistreerd. Ze worden allemaal
geselecteerd. Uit de groep niet thuis bevallen vrouwen wordt
door Kind & Gezin een toevalsselectie gemaakt van 400
eenheden met behulp van de statistische software SPSS.
4.3 DATAVERZAMELING EN DATAVERWERKING
De dataverzameling gebeurt aan de hand van een post -
enquête met gestandaardiseerde vragenlijst. Het opstellen
van de vragenlijst en het uitwerken van een verzendingsplan
gebeuren conform de ‘Total Design Method’ (Dillman,
1978) met de bedoeling de respons op kwantitatief
(nonrespons) en op kwalitatief vlak (item nonrespons)
te optimaliseren. Tijdens het ontwerpen en samenstellen
van de zending gaat bijzondere aandacht naar het design
van de vragenlijst (vragen groeperen per thema, duidelijke
antwoordinstructies geven, mogelijkheid voorzien voor het
geven van commentaar, etc…). Voorts wordt de vragenlijst
bewust overzichtelijk en relatief kort gehouden, wordt het
terugsturen ervan gratis gemaakt aan de hand van een ‘portbetaald-door-geadresseerde’-retourenveloppe,
wordt ze
voorzien van een persoonlijke begeleidende brief en maakt
kort gehouden, wordt het terugsturen ervan gratis gemaakt aan de hand van een ‘port-betaalddoor-geadresseerde’-retourenveloppe,
wordt ze voorzien van een persoonlijke begeleidende brief
de hoofding duidelijk dat ze uitgaat van bekende instanties
die morele achting genieten (K.U.Leuven en Kind & Gezin).
en maakt de hoofding duidelijk dat ze uitgaat van bekende instanties die morele achting genieten
( K.U.Leuven en Kind & Gezin ). Ten slotte wordt het
Ten
geheel
slotte
op
wordt
voorhand
het geheel
uitgebreid
op voorhand
getest en
uitgebreid getest
worden binnen de zes weken die volgen op het verzenden en worden van binnen de vragenlijst de zes weken twee herinneringen
die volgen op het verzenden
Voor de operationalisering verstuurd (vgl. Billiet van 1996, de socio p. 228 - economische ; Dillman, 1978, en pp. van 12-18, de vragenlijst 27, 119-159, twee 161). herinneringen De data - verstuurd input (vgl. Billiet
demografische gebeurt variabelen door één en onderzoekster. gedragsvariabelen Twee voorzorgsmaatregelen worden 1996, p. 228 maximaliseren ; Dillman, de 1978, pp. 12-18, 27, 119-159,
klassieke betrouwbaarheid en voor de hand liggende van haar indicatoren handelingen. aangewend. Op de vragenlijst 161). werd De data naast - input elke gebeurt aan te kruisen door één onderzoekster. Twee
antwoordmogelijkheid ook een cijfer gedrukt dat fungeert voorzorgsmaatregelen als pre - codering maximaliseren en de invoer gebeurt de betrouwbaarheid
4.2 SELECTIE in een speciaal ONDERZOEKSEENHEDEN
daartoe ontworpen Excel - document van dat haar geprogrammeerd handelingen. Op is om de vragenlijst onzinnige werd naast elke aan
De onderzoekspopulatie antwoorden te weigeren wordt gevormd en doorverwijzingen vrouwen automatisch in te kruisen te verwerken. antwoordmogelijkheid ook een cijfer gedrukt dat
Vlaanderen die recent bevallen zijn. Het databestand Ikaros fungeert als pre - codering en de invoer gebeurt in een speciaal
van Kind & Gezin viii doet dienst als steekproefkader. Ikaros daartoe ontworpen Excel - document dat geprogrammeerd is
registreert in opdracht van de Vlaamse Overheid de gegevens om onzinnige antwoorden te weigeren en doorverwijzingen
4.4 Respons en representativiteit
van alle pasgeboren kinderen met moeders woonachtig in het automatisch te verwerken.
Vlaams Gewest. Dit nauwgezet Voor de behoeften toepassen van van het de onderzoek TDM zorgt wordt zoals verwacht voor een hoge respons ( tabel 2 ).
het kader Het verder hogere beperkt responspercentage tot levende kinderen van de ix sub met - steekproef een 4.4 thuisbevallingen RESPONS EN in REPRESENTATIVITEIT
vergelijking met de
autochtone sub moeder - steekproef x geboren ziekenhuisbevallingen uit een éénlingzwangerschap kan waarschijnlijk xi Dit nauwgezet verklaard toepassen worden vanuit de de TDM relatief zorgt zoals verwacht
tussen juni hogere 2003 opleiding en mei 2004 van xii vrouwen . die thuis bevallen (cf. voor infra). een De hoge totale respons respons (tabel bedraagt 2). Het hogere 74%. responspercentage
Dit
percentage komt precies overeen met de gemiddelde van repons de sub die - Dillman steekproef (1978, thuisbevallingen p. 21 & 28) in vergelijking met
Het onderzoek belooft krijgt en ligt een een quasi stuk - hoger experimenteel dan de gemiddelde design (vgl. respons de sub van - steekproef 66% die in ziekenhuisbevallingen Vlaanderen naar kan waarschijnlijk
Billiet, 1996, aanleiding p. 135): van vrouwen het toepassen uit een ‘experimentele van deze methode groep’ doorgaans verklaard bekomen worden wordt vanuit (Vandekerckhove relatief hogere & opleiding van
(thuis bevallen Verhoeven, vrouwen) geciteerd worden in vergeleken Billiet, 1996, met vrouwen p. 229). De uit item vrouwen non - respons die thuis ( totaal bevallen aantal (cf. mogelijke infra). De totale respons
antwoorden in verhouding tot het totaal aantal geldige antwoorden ) bedraagt 0,44% en blijft ruim
onder de voorspellingen van 3 à 4 % van Dillman (1978, p. 21 & 28).
187
Tabel 2. Overzicht van de verzendinggegevens vragenlijsten, responspercentages en
Tabel 2. Overzicht van gerealiseerde verzendinggegevens steekproef. vragenlijsten, responspercentages en gerealiseerde steekproef.
Verstuurd
Retours
Fout
adres
Respons
Steekproef thuisbevallingen 292 241 4 84% 214
Steekproef
ziekenhuisbevallingen
400 263 7 67% 241
Totaal 692 504 11 74% 455
Gerealiseerde
steekproef xiv
Het gebrek aan populatiegegevens belet een formele typering van de non - respons
thuisbevallingen. Maar gelet op het hoge responspercentage dat hier werd verkregen en gelet op
het feit dat àlle beschikbare eenheden uit het overeenstemmende sub - steekproefkader werden

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
188
bedraagt 74%. Dit percentage komt precies overeen met de
gemiddelde repons die Dillman (1978, p. 21 & 28) belooft
en ligt een stuk hoger dan de gemiddelde respons van 66%
die in Vlaanderen naar aanleiding van het toepassen van
deze methode doorgaans bekomen wordt (Vandekerckhove
& Verhoeven, geciteerd in Billiet, 1996, p. 229). De item non
- respons (totaal aantal mogelijke antwoorden in verhouding
tot het totaal aantal geldige antwoorden) bedraagt 0,44% en
blijft ruim onder de voorspellingen van 3 à 4 % van Dillman
(1978, p. 21 & 28).
Het gebrek aan populatiegegevens belet een formele typering
van de non - respons thuisbevallingen. Maar gelet op het hoge
responspercentage dat hier werd verkregen en gelet op het
feit dat àlle beschikbare eenheden uit het overeenstemmende
sub - steekproefkader werden aangeschreven, lijkt het
aannemelijk te stellen dat de representativiteit van de
gerealiseerde steekproef thuisbevallingen aanvaardbaar is -
de vermoedelijke ondervertegenwoordiging van vrouwen uit
de lage opleidingsklassen die eigen is aan het gebruik van
een post - enquête niet te na gesproken. Ook de gerealiseerde
steekproef van de ziekenhuisbevallingen is representatief
vermits de percentages geboortes naar geslacht, geboortes
naar provincie en de gemiddelde leeftijd van de moeder
bij bevalling vergelijkbaar zijn met de overeenstemmende
populatiepercentages (tabel 3).
Tabel 3. Cijfers ter staving van de representativiteit van de sub - steekproef
ziekenhuisbevallingen
Tabel 3. Cijfers ter staving van de representativiteit van de sub - steekproef
ziekenhuisbevallingen
Populatie (*)
(Vlaanderen 2003)
Gerealiseerde
steekproef
ziekenhuisbevallingen
Geboortes naar
geslacht (%)
meisje
jongen
Geboortes per provincie (%)
Ant..
Vl.
Br.
W-Vl.
O-Vl.
Lim.
Gemiddelde leeftijd
bij bevalling
( in jaren )
van
een
1ste
kind
van een
volgend
kind
48,70 51,30 29 17 17 23 13 27,7 30,8
46,09 53,52 33 16 16 21 14 29,1 31,3
(*) Bron : NIS –
Bevolkingsstatistieken &
Studiecentrum Perinatale
Epidemiologie geciteerd in Kind &
Gezin, 2003a, p. 9, p. 20
(*) Bron : NIS – Bevolkingsstatistieken & Studiecentrum Perinatale Epidemiologie geciteerd in
Kind & Gezin, 2003a, p. 9, p. 20
i
ii
i De Verloskundige Indicatielijst schrijft aan vroedkundigen voor wat ze wel en niet kunnen doen, zowel prenataal als durante partu. Is er sprake van
een belaste anamnese of is er een vermoeden van complicaties tijdens de zwangerschap en/of de baring, dan wordt de vrouw doorverwezen naar
een gynaecoloog, met een ziekenhuisbevalling als logisch gevolg (Verloskundige Indicatielijst, 2003).
De Verloskundige Indicatielijst schrijft aan vroedkundigen
schatting voor 6% van wat deze geregistreerde ze wel en thuisbevallingen niet kunnen beantwoorden doen, niet aan onze zowel definitie pre-
van een thuisbevalling omdat ze onverwachts
ii Ziekte en leed door de arts (iatros) veroorzaakt (Illich geciteerd in Schepers & Nievaard, 1999, p. 124)
iii Naar
thuis
nataal
plaatsvonden
als gevolg
durante
van een te snel
partu.
vorderende
Is
arbeid
er
(bron
sprake
: eigen data).
van een belaste proces.
iv Wanneer we de huidige wereld beschouwen, bekleedt Nederland op vlak van bevallingen een uitzonderingspositie. Thuisbevallingen worden er
anamnese of is er een vermoeden van complicaties tijdens
de voltrekt zwangerschap zich thuis (Centraal Bureau en/of voor de Statistiek, de baring, 2006). dan wordt de
vi
door politieke en sociale beleidsmakers actief gepromoot (zie bijv. Regeringsstandpunt Adviescommissie Kloosterman, 1989) en ongeveer 30% van
de bevallingen
v Onder de veronderstelling dat onze hypothese bevestigd wordt en gelet op het stijgend relatieve aantal thuisbevallingen zou men kunnen gewag
vrouw doorverwezen naar een gynaecoloog, met een vidu.
maken van een (partiële) bevestiging van Becks theorie. Hier ligt echter niet het zwaartepunt van dit onderzoek. De
aanzet tot een
verzamelde ziekenhuisbevalling cross-sectionele data (zie verder) als logisch volstaan gevolg voor de (Verloskundige
toetsing van een sociaal veranderingsproces.
kunnen niet
vi Cultuur Indicatielijst, in de zin van het geheel 2003). aan waarden, normen, opvattingen, attitudes en overtuigingen van een individu.
vii De ongetwijfeld belangrijke rol van de eventuele partner en andere significante derden in de keuze van de bevallingsplaats blijft daardoor voorlopig
Ziekte en leed door de arts (iatros) veroorzaakt (Illich
buiten beschouwing. We zijn ons bewust van de beperking die we hiermee aan het onderzoek opleggen. Het is immers waarschijnlijk dat de naaste
omgeving geciteerd van de vrouw in vaak Schepers mee de keuze van & de Nievaard, plaats van bevalling 1999, bepaalt. Hoewel p. 124) de beperking wordt doorgevoerd om pragmatische redenen
(budget- en tijdsbeperkingen) kan ze, in het kader van ons theoretisch uitgangspunt tot op zekere hoogte worden verantwoord. Het feit dat we de rol
van significante derden achterwege laten betekent niet automatisch dat we keuze voor de plaats van bevalling als een individuele keuze
lingen beantwoorden niet aan onze definitie van een
benaderen. We veronderstellen wel dat de keuze voor een thuisbevalling gemaakt wordt door een individu met bepaalde kenmerken en dat deze
kenmerken thuisbevalling haar waarschijnlijk ook omdat in staat stellen ze haar onverwachts naasten in de richting thuis van haar plaatsvonden
als gevolg van een te snel vorderende arbeid (bron :
preferenties te beïnvloeden. We beschouwen voorliggend
conceptueel model als een eerste aanzet.
viii Kind en Gezin is een openbare instelling van de Vlaamse Gemeenschap. Het fungeert als steunpunt voor objectieve en neutrale informatie over
alles eigen wat met jonge data). kinderen te maken heeft en voor dienstverlening aan jonge kinderen en hun omgeving (Kind & Gezin, 2003a).
ix Om
Wanneer
humanitaire redenen
we
worden
de
enkel
huidige
kinderen weerhouden
wereld
die op
beschouwen,
19/07/04 (de dag van de
bekleedt
steekproeftrekking) nog in leven zijn.
x Conform definitie van autochtone vrouwen die o.m. door Kind & Gezin gehanteerd wordt (gesprek met Bea Buysse – wetenschappelijk adviseur
Nederland op vlak van bevallingen een uitzonderingspositie.
vrouwen of Thuisbevallingen vrouwen met een buitenlandse worden nationaliteit bij geboorte er door worden politieke uitgesloten omdat en de allochtone populatie in Vlaanderen erg
Kind & Gezin, 13/07/04) wordt onder autochtone vrouwen verstaan : Belgische vrouwen die de Belgische nationaliteit hadden bij geboorte. Niet-
Belgische
heterogeen is en daarom minder geschikt om bestudeerd te worden aan de hand van de gestandaardiseerde aanpak die dit vergelijkend onderzoek
sociale beleidsmakers actief gepromoot (zie bijv. Regeringsstandpunt
vertekende samenstelling van de Adviescommissie gerealiseerde steekproef. Kloosterman, 1989)
vereist en omdat grote verschillen in respons worden verwacht tussen autochtone en allochtone vrouwen. Eén en ander zou waarschijnlijk leiden tot
een
xi Omdat en het ongeveer bestand gemaakt 30% is op naam van de de kinderen, bevallingen is de beperking tot voltrekt kinderen geboren er uit zich een eenling-zwangerschap noodzakelijk om te
vermijden dat vrouwen die bevallen zijn van een twee- of meerling meerdere keren zouden kunnen worden geselecteerd.
iii Naar schatting 6% van deze geregistreerde thuisbeval-
iv
v
thuis (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2006).
Onder de veronderstelling dat onze hypothese bevestigd
wordt en gelet op het stijgend relatieve aantal thuisbevallingen
zou men kunnen gewag maken van een aanzet
tot een (partiële) bevestiging van Becks theorie. Hier ligt
echter niet het zwaartepunt van dit onderzoek. De verzamelde
cross-sectionele data (zie verder) kunnen niet
volstaan voor de toetsing van een sociaal veranderings-
Cultuur in de zin van het geheel aan waarden, normen,
opvattingen, attitudes en overtuigingen van een indi-
vii De ongetwijfeld belangrijke rol van de eventuele partner
en andere significante derden in de keuze van de
bevallingsplaats blijft daardoor voorlopig buiten beschouwing.
We zijn ons bewust van de beperking die
we hiermee aan het onderzoek opleggen. Het is immers
waarschijnlijk dat de naaste omgeving van de vrouw
vaak mee de keuze van de plaats van bevalling bepaalt.
Hoewel de beperking wordt doorgevoerd om pragmatische
redenen (budget- en tijdsbeperkingen) kan ze, in
het kader van ons theoretisch uitgangspunt tot op zekere
hoogte worden verantwoord. Het feit dat we de rol
van significante derden achterwege laten betekent niet
automatisch dat we de keuze voor de plaats van bevalling
als een individuele keuze benaderen. We veronderstellen
wel dat de keuze voor een thuisbevalling gemaakt
wordt door een individu met bepaalde kenmerken en dat
deze kenmerken haar waarschijnlijk ook in staat stellen
haar naasten in de richting van haar preferenties
te beïnvloeden. We beschouwen voorliggend conceptueel
model als een eerste aanzet.
viii Kind en Gezin is een openbare instelling van de Vlaamse

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
Gemeenschap. Het fungeert als steunpunt voor objectieve
en neutrale informatie over alles wat met jonge kinderen
te maken heeft en voor dienstverlening aan jonge
kinderen en hun omgeving (Kind & Gezin, 2003a).
ix Om humanitaire redenen worden enkel kinderen weerhouden
die op 19/07/04 (de dag van de steekproeftrekking)
nog in leven zijn.
x Conform de definitie van autochtone vrouwen die o.m.
door Kind & Gezin gehanteerd wordt (gesprek met Bea
Buysse – wetenschappelijk adviseur Kind & Gezin,
13/07/04) wordt onder autochtone vrouwen verstaan :
Belgische vrouwen die de Belgische nationaliteit hadden
bij geboorte. Niet-Belgische vrouwen of vrouwen
met een buitenlandse nationaliteit bij geboorte worden
uitgesloten omdat de allochtone populatie in Vlaanderen
erg heterogeen is en daarom minder geschikt om
bestudeerd te worden aan de hand van de gestandaardiseerde
aanpak die dit vergelijkend onderzoek vereist
en omdat grote verschillen in respons worden verwacht
tussen autochtone en allochtone vrouwen. Eén en ander
zou waarschijnlijk leiden tot een vertekende samenstelling
van de gerealiseerde steekproef.
xi Omdat het bestand gemaakt is op naam van de kinderen,
is de beperking tot kinderen geboren uit een eenling-zwangerschap
noodzakelijk om te vermijden dat
vrouwen die bevallen zijn van een twee- of meerling
meerdere keren zouden kunnen worden geselecteerd.
xii De observatieperiode wordt beperkt tot één jaar omdat
het een tijdseenheid is waarmee vaak gewerkt wordt in
sociaal onderzoek en in rapporteringen rond gezondheidszorg
en welzijn (zie bijv. Kind en Gezin, 2003b) en
omdat eventuele ongekende seizoensgebonden invloeden
op deze manier worden geïntegreerd.
xiii In principe brengt dit met zich mee dat geldige veralgemenende
uitspraken slechts mogelijk zijn na toevoeging
van populatie-weegcoëfficiënten tijdens de analyse.
Omdat de thuisbevallingen echter nooit meer dan 1%
van de populatie uitmaken, kan in het kader van dit
onderzoek ook veralgemeend worden op basis van de
steekproef van de ziekenhuisbevallingen.
xiv Na verwijdering van observaties die niet aan de operationaliseringsvoorwaarden
voldoen met name 12 respondentes
met buitenlandse nationaliteit en/of een buitenlandse
nationaliteit bij geboorte, 5 bevallingen in een
geboortehuis, 1 bevalling in een auto, 14 vrouwen die in
het ziekenhuis wilden bevallen maar overwachts thuis
zijn bevallen en 14 vrouwen die thuis wilden bevallen
maar voor wie op medische gronden een thuisbevalling
onverantwoord werd geacht, 1 niet ingevulde vragenlijst
en 2 respondentes met een item non-respons op de
vraag naar de plaats van bevalling.
REFERENTIES
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De referentielijst zal gepubliceerd worden bij het tweede deel
van dit artikel in TVV5 – 07. (nvdr)
189
ABSTRACT
PERSOONLIJKHEID EN WIJZE VAN
BEVALLEN
ACHTERGROND
Het recht van vrouwen om een electieve sectio te vragen
zonder een specifieke medische indicatie is het laatste
decennium intensief besproken onder zorgverleners.
Het doel van de studie was te onderzoeken of die vrouwen
die om een electieve sectio vragen in hun persoonlijkheid
verschillen van deze die plannen om vaginaal te bevallen. Het
doel was ook de verschillen tussen groepen te bestuderen in
leeftijd, ervaren gezondheid en de plaats van bevallen, IVF
behandeling en planning van de gezinsgrootte.
METHODE
Aan de studie namen 328 vrouwen deel, opgesplitst in 2
verschillende groepen, “keizersnede op vraag van de moeder”
(n = 84), en de groep “vaginale bevalling” (n = 242), die zelf
de inventaris invulden van de Karolinska Scales of Personality
op 37 – 39 weken zwangerschap.
RESULTATEN
Een significant verschil in leeftijd werd gevonden tussen
de sectiogroep en de groep vaginale bevalling (gemiddelde
leeftijd 33.9 jaar versus 30.8, p < 0.001). Covariantieanalyse
van persoonlijkheidstrekken toonde dat de subschalen
‘Vermijden van eentonigheid’( p < 0.003) en ‘Socialisatie’ (p <
0.002) significant verschilden tussen vrouwen die een sectio
vroegen en vrouwen die een vaginale bevalling planden.
Er waren geen verschillen tussen de groepen in variabelen
betreffende de ‘neiging tot angst - schaal’.
BESLUIT
Persoonlijkheidstrekken zoals socialisatie en vermijden van
eentonigheid verschillen significant voor de bevalling tussen
moeders die een sectio vragen en deze die dat niet doen.
Wiklund I., Edman G., Larsson C., Andolf E. (2006).
Personality and mode of delivery.
Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica, Volume
85, Number 10, pp. 1225-1230(6).

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
B O R S T V O E D I N G
190
LANG BORSTVOEDING GEVEN
IN VLAANDEREN
PROFIEL VAN LANGVOEDSTERS, INVLOED VAN OMGEVINGSFACTOREN EN
AANBEVELINGEN VOOR EEN BORSTVOEDINGSVRIENDELIJKE OMGEVING
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
E X P E R T I S E C E N T R U M KRAAMZORG EN PRAKTIJK VOOR VROEDKUNDE VZW DE BAKERMAT
W W W.DEBAKERMAT.BE
1. INLEIDING
Als onderdeel van een ruimer borstvoedingsproject 1 voerde
De Bakermat 2 in opdracht van Kind en Gezin een grootschalig
sociologisch onderzoek naar langdurig borstvoeding geven
in Vlaanderen. Dit onderzoek had tot doel de kenmerken
van moeders die lang voeden in kaart te brengen en na te
gaan wat hen onderscheidt van moeders die slechts kort
borstvoeding geven. Deze informatie laat toe om enerzijds
beter in te spelen op de noden van borstvoedende moeders,
en anderzijds om gerichte beleidsmaatregelen te formuleren
ter bevordering van een borstvoedingsvriendelijk klimaat.
Je kind lang voeden is in Vlaanderen geen vanzelfsprekendheid.
Terwijl 63,5% van de moeders die in Vlaanderen bevallen
starten met borstvoeding (al dan niet
exclusief), wordt het aandeel moeders dat op
zes maanden nog borstvoeding geeft geschat
op 15% (SEIN, 2002). Vlaanderen heeft dus
nog een lange weg te gaan wanneer we
willen beantwoorden aan de WHO - richtlijn
om exclusief borstvoeding te geven tot zes
maanden en daarna, aangevuld met vaste
voeding, te blijven voeden tot en met het
tweede levensjaar of langer. Dat borstvoeding
een optimale groei en ontwikkeling van de
zuigeling garandeert en beschermt tegen
infectieziekten en bepaalde chronische
aandoeningen is genoegzaam bekend. Wat
echter vaak onderbelicht blijft is dat hoe
langer men borstvoeding geeft hoe groter
de gezondheidsvoordelen zijn (de Reede,
2003; Newman, 2005). Vanuit deze optiek
is het dan ook belangrijk om moeders aan
te moedigen en te ondersteunen wanneer ze
hun baby lang willen voeden.
eigenschappen van langvoedsters en de invloed van
omgevingsfactoren in kaart worden gebracht door middel van
bivariate en multivariate statistische analyses. In een tweede
onderzoeksluik komen de moeders zelf aan het woord via een
kwalitatieve analyse van hun antwoorden op een open vraag
met betrekking tot de combinatie arbeid en borstvoeding.
Tot slot hebben we, in de marge, via een case study aandacht
voor de specifieke ervaringen van kansarme moeders. In dit
artikel zullen de meest relevante bevindingen vanuit elk
van deze invalshoeken thematisch gebundeld worden, met
bijzondere aandacht voor de bevindingen die relevant zijn
voor de dagelijkse praktijk van vroedvrouwen.
Figuur 1: Schematisch overzicht onderzoeksmodel
Figuur 1: Schematisch overzicht onderzoeksmodel
Moeder-kind
factoren
Omgevingsfactoren
strekkers
Sociodemografische
Eigenschappen van moeder en kind
Moederfactoren
Eigenschappen van de omgeving
Sociaal beleid
Normen en
waarden
Kindfactoren
Thuisomgeving
Werkomgeving
Zorgver-
Het onderzoek bestaat uit drie delen. Het
meest omvangrijke deel is het kwantitatieve
onderzoeksluik waarin de kenmerkende
Borstvoedingsduur

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
2. METHODOLOGIE
2.1. ONDERZOEKSMODEL
Conceptueel worden twee onderzoeksniveaus onderscheiden:
het moeder - kindniveau en het omgevingsniveau.
Gezondheidsgedrag in het algemeen en borstvoedingsgedrag
in het bijzonder worden immers niet alleen beïnvloed door
individuele factoren die met moeder en/of kind te maken
hebben, maar ook collectieve factoren in de omgeving spelen
een rol. Figuur 1 illustreert het gehanteerde onderzoeksmodel
en de verschillende aspecten hiervan.
2.2. METHODOLOGIE KWANTITATIEF
ONDERZOEKSLUIK
Om zicht te krijgen op de succesfactoren voor lang voeden
vergelijken we aan de hand van een uitgebreide vragenlijst de
groep langvoedsters (i.e. 6 maanden of langer borstvoeding,
al dan niet exclusief) en een groep kortvoedsters (i.e. minder
dan 2 maanden, al dan niet exclusief) 3 . Om deze twee
respondentengroepen samen te stellen werd een beroep
gedaan op de Ikarosdatabank van Kind en Gezin.
Medio 2005 werden 3905 gestandaardiseerde post - enquêtes
verstuurd. Er werden 2835 vragenlijsten teruggestuurd,
waarvan 1886 ingevulde vragenlijsten en 949 invulstrookjes
waarmee de respondenten konden aangeven dat ze niet tot
de doelgroep behoorden. Onderstaande tabel (tabel 1) biedt
een overzicht.
Tabel 1: Overzicht verzonden en beantwoorde vragenlijsten
el 1: Overzicht verzonden en beantwoorde vragenlijsten
Verzonden
Beantwoord
Ingevuld Invulstrook Totaal
3905 1886 949 2835
de 1886 respondenten die de vragenlijst invulden blijken er bijkomend 378 moeders niet tot de
lgroep te behoren. Het gaat om moeders die 2 tot 5 maanden borstvoeding gaven en hoewel ze
tot de doelgroep ( 6 mnd + of

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
192
minder vaak op de arbeidsmarkt dan kortvoedsters. Specifiek
voor beroepsactieve langvoedsters geldt verder dat ze vooral
in de social profit sector werkzaam zijn. Een mogelijke
verklaring hiervoor is dat eenzelfde onderliggende culturele
factor maakt dat vrouwen enerzijds lang doorgaan met
voeden, en anderzijds ook meer geneigd zijn om een job te
zoeken in de social profit sector.
Voor kansarme moeders geldt dat ze gemiddeld iets jonger
zijn dan de andere respondenten in dit onderzoek. Wat
opleiding betreft is het beeld gemengd: er bevinden zich
zowel hoger - als lageropgeleide moeders onder de kansarme
respondenten. Wel zijn deze moeders veelal werkloos of in
ziekteverlof.
Wanneer we verschillende aspecten m.b.t. de intentie om
borstvoeding te geven in kaart brengen wordt een belangrijk
verband met de borstvoedingsduur opgetekend. Voor bijna 8
op 10 langvoedsters ligt de keuze voor borstvoeding al vast
vóór de zwangerschap. Bij de kortvoedsters is dit aandeel
beduidend kleiner. Eerder onderzoek toonde ook reeds aan
dat hoe vroeger men beslist om borstvoeding te geven, hoe
langer men hiermee doorgaat (Declerq, 1998; SEIN, 2002;
Ward etal, 2004). Vroeg informeren en sensibiliseren van
jonge vrouwen kan dus belangrijk zijn voor de bevordering
van borstvoeding. Bijzondere aandacht voor de voordelen
van (lang) borstvoeding geven tijdens de prenatale infosessies
lijkt dan ook aangewezen. Bovendien blijken langvoedsters
op voorhand minder dan kortvoedsters plannen te maken
omtrent de borstvoedingsduur. Terwijl kortvoedsters veelal
een bepaalde borstvoedingsduur vooropstellen, zeggen
langvoedsters dat ze zolang als mogelijk willen doorgaan.
Niet alleen het moment waarop men kiest voor borstvoeding,
of de geplande duur maar ook de startmotivatie speelt een
rol: een sterke startmotivatie hangt samen met een lange
borstvoedingsduur.
Bij de kansarme moeders geeft een ruime meerderheid aan
dat ze bij de start sterk gemotiveerd waren en planden om
zolang mogelijk te voeden.
Verder wordt de borstvoedingsduur beïnvloed door het al dan
niet hebben van eerdere lactatie - ervaring. Binnen de groep
langvoedsters bevinden zich meer moeders die reeds eerder
borstvoeding gaven dan moeders die nooit eerder voedden.
Daarenboven geldt dat lang voeden bij een vorig kind bijna zeker
leidt tot lang voeden bij een volgend kind. Deze bevindingen
benadrukken het belang van borstvoedingspromotie, -
ondersteuning en - begeleiding, zeker bij primipara. Wanneer
deze primipara gemotiveerd worden om lang borstvoeding
te geven, is dit niet alleen gunstig voor het eerste kind
maar ressorteert eveneens effect voor de borstvoedingsduur
bij volgende kinderen. Ook indirect gaat er een invloed uit
van lactatie - ervaring. Moeders die eerder borstvoeding
gaven blijken vaker dan moeders zonder ervaring hun baby
binnen het uur na de geboorte aan te leggen, zijn tijdens
de zwangerschap beter geïnformeerd over borstvoeding en
houden er realistischere verwachtingen op na. Vermits deze
aspecten gerelateerd zijn aan een lange borstvoedingsduur
kan eveneens gesproken worden van een indirect effect van
lactatie - ervaring.
Een opmerkelijk verschil tussen de resultaten voor de kansarme
moeders en de overige respondenten betreft het tijdsverloop
tussen de geboorte en het eerste aanlegmoment. Voor een
meerderheid van de kansarme moeders bedraagt dit meer dan
een uur, terwijl bij de overige respondenten ongeveer 3 op 4
moeders hun baby binnen het uur aanleggen. Een eenduidige
verklaring voor dit verschil kan op basis van voorliggend
onderzoek niet worden gegeven. Mogelijk speelt eerdere
lactatie - ervaring een rol: de helft van de kansarme moeders
gaf nooit eerder borstvoeding. We kwamen immers tot de
bevinding dat wie eerder borstvoeding gaf ook vaker binnen
het uur na de geboorte aanlegt dan wie nooit eerder voedde.
Terwijl zowel langvoedsters als kortvoedsters aangeven dat
ze zich vooral door hun partner aangemoedigd voelen,
hebben langvoedsters op het vlak van hun ruimere sociale
omgeving een ander profiel dan kortvoedsters. Langvoedsters
weten zich vaker dan kortvoedsters omringd door vrouwen
die ook reeds borstvoeding gaven. Ook bevinden ze zich
vaker in een omgeving met een positieve houding ten
aanzien van borstvoeding in het openbaar (en bij uitbreiding
vermoedelijk ook ten aanzien van borstvoeding in het
algemeen). Een ondersteunende en positieve houding van
de omgeving vormt voor de moeder een bron van steun en
komt de borstvoedingsduur ten goede. Ook blijken zowat
alle langvoedsters van mening dat voeden op een openbare
plaats heel normaal is. Langvoedsters hebben er zelf dan ook
in mindere mate dan kortvoedsters moeite mee om te voeden
in het openbaar. Desondanks is er ook onder de langvoedsters
een aanzienlijke groep moeders die zich belemmerd voelt om
in het openbaar te voeden.
Deze laatste bevinding vormt een indicatie voor de heersende
normen en waarden rond borstvoeding. De verminderde
sociale goedkeuring voor lang voeden laat zich immers
a fortiori voelen wanneer het voeden in het openbaar
betreft. Pas wanneer lang voeden maatschappelijk beter
aanvaard wordt en meer deel uitmaakt van het openbare
leven, zal het aantal moeders dat lang voedt opmerkelijk
toenemen. Hiermee wijzen we dan ook op het belang van
een algemene bewustmaking rond borstvoeding waarbij de
hele samenleving attent wordt gemaakt op de voordelen van
(lang) borstvoeding geven.
De zichtbaarheid van borstvoeding bij de kansarme moeders
is eerder beperkt te noemen: zij weten zich minder dan de
andere respondenten omringd door vrouwen die reeds eerder
borstvoeding gaven. Verder zegt ongeveer de helft van
deze moeders weinig moeite te hebben met voeden in het
openbaar en dit een normaal gegeven te vinden. Wel wordt
op dit vlak een verschil vastgesteld tussen autochtone en
allochtone moeders: moeders van allochtone afkomst lijken
minder problemen te hebben met voeden in het openbaar
dan moeders van autochtone afkomst.
3.2. ATTITUDE EN BELEVING VAN DE
BORSTVOEDINGSERVARING
De sterkste voorspeller voor de borstvoedingsduur blijkt de
eigen borstvoedingsattitude te zijn, die werd gemeten aan de
hand van een houdingsschaal met verschillende uitspraken
over borstvoeding 6 . Langvoedsters staan positiever
tegenover borstvoeding dan kortvoedsters. Daarnaast

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
blijkt dat moeders die reeds tijdens de zwangerschap
geïnformeerd zijn over borstvoeding over het algemeen een
positievere borstvoedingsattitude hebben. Voor initiatieven
ter bevordering van borstvoeding lijkt dit een belangrijk
gegeven: wanneer correct en vroeg informeren een
invloed uitoefent op de belangrijkste determinant voor de
borstvoedingsduur, m.n. de attitude, heeft men hierbij een
krachtig instrument in handen.
De attitude van kansarme moeders kan omschreven worden
als positief tot zeer positief. De interviewers merken op
dat er in dit verband een opmerkelijk verschil is tussen
autochtone en allochtone moeders: de allochtone moeders
blijken positiever te staan tegenover borstvoeding dan de
autochtone moeders.
Verder heeft ook de manier waarop men borstvoeding ervaart en
de prevalentie van gezondheids - of borstvoedingsproblemen
een invloed op de borstvoedingsduur. Allereerst blijken
langvoedsters de borstvoeding vaker dan kortvoedsters
als prettig te omschrijven. Ze stellen ook vaker dat het
geven van borstvoeding aan hun verwachtingen voldoet,
en ze het voornemen hebben om bij een volgend kind
opnieuw en minstens even lang borstvoeding te geven.
Hoewel langvoedsters gemiddeld minder gezondheids -
of borstvoedingsproblemen rapporteren, geeft toch een
aanzienlijke groep langvoedsters aan dat ze zodanig moeilijke
momenten hadden dat ze overwogen om te stoppen. De
manier waarop langvoedsters en kortvoedsters omgaan
met dergelijke situaties verschilt. Langvoedsters blijken
hierbij vaker kracht uit zichzelf te putten en minder beroep
te doen op steun van familie of gezondheidswerkers. Deze
bevindingen geven aan dat langvoedsters kennelijk minder
bereikt worden door gezondheidswerkers en bijkomende
inspanningen hiervoor nodig zijn. Wanneer we vaststellen
dat langvoedsters zich vaker een uitzondering voelen in hun
omgeving, kunnen we veronderstellen dat sociale afkeuring
hen ervan weerhoudt om beroep te doen op zowel familie als
gezondheidswerkers.
Zowat alle kansarme moeders houden een prettige ervaring
over aan het geven van borstvoeding. Toch geeft ongeveer
de helft onder hen aan dat ze moeilijke momenten hadden
en overwogen om de borstvoeding stop te zetten.
Op deze momenten zochten de kansarme respondenten
vooral kracht bij zichzelf, en steun bij hun partner of
ervaren vriendinnen. Deze moeders doen kennelijk geen
beroep op gezondheidswerkers. Extra inspanningen van
gezondheidswerkers om deze groep moeders te bereiken zijn
dan ook aangewezen.
3.3. COMBINATIE BORSTVOEDING EN WERK
De toegenomen arbeidsmarktparticipatie van vrouwen sinds
de jaren ’60 maakt hun arbeidsomstandigheden tot een
belangrijke factor voor de borstvoedingsduur. Uit eerder
onderzoek blijkt dat het hervatten van de beroepsactiviteiten
veruit de belangrijkste reden vormt om te stoppen met
borstvoeding. Voorliggend onderzoek gaat hier dieper op in.
Zowel lang - als kortvoedsters die stoppen met borstvoeding
wanneer ze opnieuw aan het werk gaan, noemen als
voornaamste beweegreden hiervoor dat de combinatie
borstvoeding en werken te vermoeiend was. Daarnaast halen
ze aan dat de inhoud van hun job moeilijk te combineren
was met borstvoeding en er op het werk geen mogelijkheden
waren om af te kolven. Verder stellen we vast dat langvoedsters
vaker dan kortvoedsters antwoorden dat hun collega’s er
hen raar op aankeken. Zowel op het vlak van de beschikbare
faciliteiten als op het vlak van mentaliteit dienen er dus
inspanningen geleverd te worden.
Ondanks de soms weinig faciliterende arbeidsomstandigheden
combineert 72% van de langvoedsters met een loopbaan
borstvoeding en werk. Belangrijke nuance hierbij is dat een
grote meerderheid onder hen deze combinatie pas aangaat
nadat ze langer dan de wettelijk voorziene moederschapsrust
zijn thuisgebleven. Het verschil met kortvoedsters is duidelijk:
langvoedsters blijven na de bevalling significant langer thuis.
Kennelijk maken deze moeders vaker gebruik van regelingen als
borstvoedingsverlof, ouderschapsverlof, tijdskrediet, e.d. Het
verband blijft gelden wanneer enkel de beroepsactieve moeders
in rekening worden gebracht. De duur van de thuisblijfperiode
na de bevalling vormt na de borstvoedingsattitude bovendien
de tweede sterkste voorspeller voor de borstvoedingsduur.
Deze resultaten roepen op tot beleidsmaatregelen ter
bevordering van een borstvoedingsvriendelijk werkklimaat
en concreet een verlenging van de moederschapsrust en/of
ouderschapsverlof. Hierdoor kan de kans op een gelijke start
voor kinderen worden vergroot. Op dit moment is het immers
zo dat kinderen van moeders met een hoge opleiding en
een gezinsinkomen dat lang thuisblijven toelaat, meer kans
maken om lang borstvoeding te krijgen.
Bovendien blijkt deze sociale ongelijkheid nog in de
hand gewerkt te worden doordat kansarme moeders - in
tegenstelling tot de andere moeders - tijdens de zwangerschap
niet op de hoogte zijn van de mogelijkheden om borstvoeding
en werk te combineren. Gezien de al zwakke positie van deze
moeders op het vlak van inkomen en arbeidssituatie lijkt het
net voor deze groep erg belangrijk om voldoende en correcte
informatie hierover te krijgen, zodat ze desgevallend toch
werk en borstvoeding gaan combineren.
3.4. GEZONDHEIDSWERKERS
Gezondheidswerkers nemen een bijzondere maatschappelijke
positie in wanneer het borstvoeding betreft. De autoriteit die
zij genieten op het vlak van gezondheid en voeding maakt dat
jonge moeders vaak bij hen te rade komen en redelijkerwijs
ook correcte informatie en ondersteuning van hen mogen
verwachten.
Dit onderzoek toont aan dat zowel langvoedsters als
kortvoedsters zich vooral aangemoedigd voelen door de
verpleegkundige van Kind en Gezin, de vroedvrouw in de
materniteit, en de vroedvrouw aan huis. Daarnaast voelen
langvoedsters zich vaker gestimuleerd door de arts van Kind en
Gezin, de huisarts en de kraamverzorgster thuis. Internationale
studies toonden reeds aan dat moeders die zich gesteund
weten door gezondheidswerkers meer zelfvertrouwen krijgen
en langer zullen doorgaan met voeden (Dillaway etal, 2004;
Khoury etal, 2002; Freed etal, 1995; Humenick etal, 1998). Er
kan dus niet voorbijgegaan worden aan de ondersteunende
193

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
194
opdracht van deze gezondheidswerkers.
Wanneer het informatieverstrekking betreft, geven zowel
lang- als kortvoedsters aan dat ze vooral informatie krijgen
van de verpleegkundigen van Kind en Gezin en de vroedvrouw
in de materniteit. Langvoedsters stellen bovendien vaker dan
kortvoedsters dat ze informatie krijgen van de vroedvrouw
thuis en van de arts van Kind en Gezin, maar minder vaak
dat ze geïnformeerd worden door hun gynaecoloog en de
vroedvrouw in de materniteit. In dit verband verwijzen we
naar de hypothese dat het aandeel moeders dat thuis of met
kort ziekenhuisverblijf bevalt verhoudingsgewijs hoger zal
liggen bij langvoedsters dan bij kortvoedsters. Dit biedt een
mogelijke verklaring voor het feit dat langvoedsters vaker
informatie krijgen van de vroedvrouw thuis en minder vaak
van de gynaecoloog en de vroedvrouw in de materniteit.
Daarnaast blijken langvoedsters vaker dan kortvoedsters zelf
op zoek te gaan naar informatie in boeken, tijdschriften
en brochures, en nemen ze ook vaker contact op met een
borstvoedingsvereniging. Er werd eveneens gevraagd of de
informatie van gezondheidswerkers de moeders ook had
geholpen om langer te voeden. Hierbij blijkt zowel voor kortals
langvoedsters vooral de informatie van de vroedvrouw
aan huis erg nuttig te zijn. Deze bevinding geeft aan dat een
degelijke ondersteuning van moeders erg belangrijk is, en
bijvoorbeeld een continue begeleiding (minstens 6 maanden)
waarbij ook na de kraamperiode borstvoedingsinformatie
wordt gegeven, aanbevolen is. In dit verband wordt daarom
geadviseerd om borstvoedingsbegeleiding op te nemen in de
nomenclatuur, en dit gedurende een voldoende lange periode
na de bevalling.
Verder zeggen langvoedsters ook vaker dan kortvoedsters dat
de prenatale infosessies hen geholpen hebben om langer te
voeden. Vrouwen reeds voor of tijdens de zwangerschap goed
informeren over borstvoeding blijkt dus nogmaals van belang.
Financiële ondersteuning van de prenatale infosessies vanuit
de overheid is dan ook wenselijk. Op deze manier worden
er meer middelen beschikbaar gesteld voor het organiseren
van deze sessies en kunnen er bijkomende inspanningen
gedaan worden om een zo groot mogelijke groep zwangeren
te bereiken. Het stimuleert bovendien om te waken over
de kwaliteit van de informatie die over borstvoeding wordt
verspreid.
Een laatste aspect met betrekking tot de begeleiding door
gezondheidswerkers betreft de eenduidigheid van de adviezen
die door verschillende ( groepen ) gezondheidswerkers
worden gegeven. Ongeveer 1 op 3 kort - en langvoedsters
stelt soms of vaak te maken te hebben met tegenstrijdige
adviezen. Hoewel op dit vlak geen significante verschillen
naar borstvoedingsduur werden vastgesteld, mag verwacht
worden dat tegenstrijdigheden moeders onzeker maken en
het vertrouwen in hun lactatiecapaciteiten hierdoor wordt
afgeremd. Binnen de gezondheidszorg blijkt het dan ook
van onmiskenbaar belang om te werken aan éénsluitende,
wetenschappelijk onderbouwde adviezen over de verschillende
aspecten van borstvoeding. Dit kan door het uitwerken van
richtlijnen die ondersteund worden door de verschillende
instanties en gelden voor alle gezondheidswerkers.
Uit de interviews met kansarme moeders blijkt dat kansarme
gezinnen in zeer beperkte mate een beroep doen op hulp
van gezondheidswerkers. Ze worden vaak enkel bereikt door
de regioverpleegkundige van Kind en Gezin. Daarom is het
aanbevolen dat gezondheidswerkers extra inspanningen
zouden leveren om kansarme gezinnen beter te bereiken,
zodat ook zij degelijk geïnformeerd en ondersteund kunnen
worden door hun huisarts, gynaecoloog, pediater of
vroedvrouw.
4. BESLUIT
De onderzoeksresultaten tonen aan dat langvoedsters op
een aantal punten verschillen van kortvoedsters. Zowel
op socio - demografisch vlak als op het vlak van attitude,
intentie, beleving, sociale omgeving, arbeid en invloed
van gezondheidswerkers werden verschillen opgetekend.
De vastgestelde invloeden van deze factoren op de
borstvoedingsduur roepen op tot beleidsmaatregelen ter
bevordering van een borstvoedingsvriendelijk klimaat
en dit op verschillende niveaus. Allereerst is op het ruime
maatschappelijke vlak een algemene sensibilisering wenselijk.
Wanneer de hele samenleving geïnformeerd wordt over de
voordelen van (lang) borstvoeding geven draagt dit bij tot
het normaliseren van borstvoeding en voelen langvoedsters
zich minder vaak een uitzondering. Wanneer de duur van de
thuisblijfperiode na de bevalling een belangrijke determinant
voor de borstvoedingsduur blijkt, is een verlenging van
de moederschapsrust tot zes maanden een aangewezen
beleidsoptie.
Daarnaast is een belangrijke taak weggelegd voor de
gezondheidswerkers. Correcte kennis en een ondersteunende
houding bij gezondheidswerkers die in contact komen met
zwangere vrouwen en jonge moeders zijn onontbeerlijk
wanneer we lang voeden wensen te stimuleren. Een eigen
bevraging van de kennis over borstvoeding bij 9 groepen
gezondheidswerkers (huisartsen, gynaecologen, pediaters,
vroedvrouwen en kraamverzorg(st)ers in de thuiszorg,
regioverpleegkundigen van Kind & Gezin, verantwoordelijken
en kinderverzorg(st)ers van een erkend kinderdagverblijf en
opvangouders) legt overigens belangrijke lacunes bloot (nvdr:
verschenen in TVV5 – 2006). Bijscholing over borstvoeding,
met specifieke aandacht voor de thema’s die als onvoldoende
gekend naar voren komen, dringt zich dan ook op.
De volledige onderzoeksresultaten werden gebundeld
in het boek ‘Succesvol borstvoeding geven in
Vlaanderen. Kan het’
Dit boek is voor de prijs van 20 euro te verkrijgen op
onderstaand adres:
De Bakermat vzw
Redingenstraat 27
3000 Leuven
Tel: 016/20 77 40
debakermat@debakermat.be

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
REFERENTIES
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Declerq H. (1998). Borstvoeding: betekenis voor moeder en
kind [Diss Lic]. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.
• de Reede, A. (2003). Begeleiding bij borstvoeding. Wijk bij
Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding
Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding.
• Dillaway HE, ME Douma (2004). Are Pediatric Offices
“Supportive” of Breastfeeding Discrepancies between
Mothers’ and Healthcare Professionals’ Reports. Clinical
Pediatrics, 43, 417-430.
• Freed G, Clark S, Sorensen J, Lohr J, Cefalo R, P Curtis.
(1995). National Assessment of Physicians’ Breastfeeding
Knowledge, Attitudes, Training and Experience. JAMA,
273 (6), 472-476.
• Humenick S, Hill P, P Spiegelberg. (1998). Breastfeeding
and Health Professional Encouragement. Journal of Human
Lactation, 14 (4),305-310.
• Khoury AJ, Hinton A, Mitra AK, Carothers C, Foretich C.
(2002). Improving Breastfeeding Knowledge, Attitudes,
and Practices and WIC Clinic Staff. Public Health Reports,
117, 453-462.
• Newman J. (2005). Breastfeed a Toddler – Why on
Earth Beschikbaar via http://www.thebirthden.com/
Breastfeed%20a%20Toddler-January%202005.doc.
• Ward M, Sheridan A, Howell F, Hegarty I, O’Farrell A. (2004).
Infant feeding: factors affecting initiation, exclusivity and
duration. Irish Medical Journal, 97 (7), 197-199.
• SEIN. (2002). Onderzoek naar de voedingssituatie van
jonge kinderen. Diepenbeek: SEIN.
NIEUWSFLASH:
DUUR VAN BORSTVOEDING EN KANS OP
OVERGEWICHT
De duur van borstvoeding is omgekeerd evenredig met
overgewicht in het later leven. Harder et al. concluderen
dat hoe langer de duur van borstvoeding is, hoe minder
kans op overgewicht. Voor elke maand borstvoeding
na 9 maanden vermindert de kans op overgewicht met
4%. De daling resulteerde in een 30% vermindering van
de kans op overgewicht voor een baby die 9 maanden
borstvoeding kreeg, vergeleken met een baby die nooit
borstvoeding heeft gekregen.
Harder et al. (2005). Duration of Breastfeeding and
Risk of Overweight: A Meta-Analysis. American
Journal of Epidemiology, 162(5):397-403.
De WHO heeft nieuwe groei – en gewichtscurves
opgesteld specifiek voor borstvoedingskinderen!
Deze zijn te downloaden op www.who.int/
childgrowth.
195
1 Dit borstvoedingsproject (2005-2007) heeft het “Zeven Punten
Plan ter bescherming, promotie en ondersteuning van
borstvoeding in de maatschappelijke gezondheidszorg” als
grondslag en omvat verschillende acties:
* Begeleiden van de organisaties betrokken bij borstvoeding
in de maatschappelijke gezondheidszorg naar certificering
tot borstvoedingsvriendelijke organisatie.
* Een wetenschappelijk onderbouwd éénvormig borstvoedingsbeleid
opstellen voor de maatschappelijke gezondheidszorg
en uitwerken van opleidingspakketten.
* Een wetenschappelijk onderbouwd instrument uitwerken
om tijdens de kraamperiode de moeders te detecteren die
een risico lopen vroegtijdig te stoppen met borstvoeding.
* Een inventaris rond afkolven actualiseren.
* Een Vlaamse website over borstvoeding ontwikkelen (www.
wegwijsborstvoeding.be) met professionelen als doelgroep.
* Oprichten van een multidisciplinaire projectopvolgingsgroep,
met vertegenwoordigers uit verschillende beroepsgroepen
rond borstvoeding, die zorgt voor begeleiding en
bijsturing.
2 Vzw De Bakermat is ontstaan als kraamcentrum in 1983,
en vanaf 1993 versterkt met een groepspraktijk van vroedvrouwen
die zwangere koppels en pas bevallen ouders preen
postnataal begeleiden. De Bakermat is recentelijk (2003)
ook door Kind en Gezin erkend als Expertisecentrum Kraamzorg,
en heeft daarnaast vanaf 2005 als derde kernactiviteit
de opdracht om in partnerschap met Kind en Gezin, borstvoeding
in Vlaanderen op de kaart te zetten.
3 In de steekproef werden enkel moeders opgenomen die woonachtig
zijn in het Vlaams Gewest. Anderstaligen, kansarmen,
moeders van meerlingen, prematuren, baby’s die verbleven
op de neonatale intensieve afdeling, of overleden waren op
het moment van de bevraging, werden niet in de steekproef
opgenomen.
4 Kansarmoede wordt door Kind en Gezin gedefinieerd als
“een duurzame toestand waarbij mensen beknot worden in
hun kansen om voldoende deel te nemen aan maatschappelijk
hooggewaardeerde goederen, zoals onderwijs, arbeid en
huisvesting.” Volgende criteria worden hiervoor in rekening
gebracht: het maandelijks gezinsinkomen, de opleiding van
de ouders, de ontwikkeling van de kinderen, de arbeidssituatie
van de ouders, de huisvesting, de gezondheid.
5 Het gaat hier om de ‘normale activiteitsstatus’ van de moeder
als indicator voor haar sociaal - economisch profiel.
Dit wil zeggen dat we ook spreken van een beroepsloopbaan
wanneer de moeder op het moment van bevraging in
moederschaprust, borstvoedingsverlof, ouderschapsverlof, of
tijdskrediet is.
6 Cronbach’s Alpha = 0.7033

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
Z E L F K E N N I S T E S T B O R S T V O E D I N G
TEST JE KENNIS OVER BORSTVOEDING
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
M A R L E N E REYNS, VROEDVROUW, IBCLC
196
Met deze zelfkennistest willen we de kennis omtrent borstvoeding bij de vroedvrouwen verruimen. Het
is tevens een goed hulpmiddel bij de voorbereiding op het Internationale Examen IBCLC. De resultaten
van de Zelfkennistest vindt u terug in TVV5 – 2007.
1. Het gedrag van deze baby (Foto 1) is het
minst waarschijnlijk veroorzaakt door
a. Stress door separatie van de moeder.
b. Indicatie van pijn.
c. Een poging van de baby om de moeder te
manipuleren.
d. Situatie waarbij de baby spanning ervaart.
2. Een moeder klaagt dat haar baby van drie
weken “constant weent”. Zij las in een
populair oudermagazine dat het beter is om
direct je kindje op een duidelijk uurschema te
voeden. Je beste reactie zou zijn
a. Het is goed je kind maximum 10 minuten
per borst te laten drinken.
b. Je kan beter een fopspeentje geven om de tijd tussen
twee voedingen ruimer te maken.
c. Het komt de baby en de borstvoeding ten goede indien
je geen limiet stelt aan de duurtijd van de voeding en
aan de frequentie van de voedingen.
d. Water geven tussen twee voedingen zorgt ervoor dat je
een beter schema kunt volgen.
foto 1
3. De uitstulping op deze borst (Foto 2) is hoogstwaarschijnlijk
veroorzaakt door
a. Een verstopt melkkanaal.
b. Een galoctocoele.
c. Mastitis.
d. Een absces.
4. Al de genoemde structuren zijn terug te vinden in de
foetale circulatie behalve
a. Ductus venosus.
b. Foramen ovale.
c. Ductus arteriosus.
d. Foramen magnum.
foto 2
5. Het meest normale en veilige nachtverloop bij een exclusief borstgevoede baby van 3 maanden is
a. Moeder en kind delen het bed en er wordt verschillende keren per nacht gevoed.
b. De baby slaapt in een andere kamer dan de ouders.
c. De baby wordt in een bed gelegd op een regelmatig tijdstip en valt alleen in slaap.
d. De baby wordt getroost tot hij slaapt en wordt met een fopspeentje in zijn bedje gelegd.

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
6. Het plots weigeren van de borst bij een 7 tot 9 maanden oude baby is hoogst waarschijnlijk te
wijten aan één van de beschreven redenen behalve
a. Ziekte bij de baby.
b. De reactie van de moeder op bijten tijdens de voeding.
c. Veranderingen in het gebruik van zeep, parfum of deodorant door de moeder.
d. De baby die aangeeft dat hij wil stoppen met borstvoeding.
7. Een moeder wil graag haar peutertje van 18 maanden nog borstvoeding geven tijdens haar huidige
zwangerschap. Een buurvrouw zei dat ze beter zou stoppen met borstvoeding geven omdat dit een
premature arbeid en bevalling kan uitlokken. Jouw beste reactie hierop zou zijn
a. Geef haar de raad onmiddellijk te stoppen met borstvoeding.
b. Vertel haar dat borstvoeding tijdens een normaal verlopende zwangerschap niet schadelijk is
noch voor de zwangerschap en de ongeboren baby, noch voor de peuter.
c. Geef haar de raad preventief lanoline zalf te gebruiken voor de pijn t.h.v. de tepels tijdens de
zwangerschap.
d. Geef de raad geen betrekkingen meer te hebben opdat de contracties die op deze manier
uitgelokt worden de zwangerschap in gevaar brengen.
197
8. Een moeder is bezorgd om het voedingspatroon van haar baby. De baby drinkt een 10, soms 30
minuten aan één borst en laat dan spontaan los. Jouw beste reactie zou zijn
a. Dit is een normaal veel voorkomend patroon.
b. Baby’s krijgen tijdens de eerste tien minuten al wat zij nodig hebben.
c. Uw kind heeft duidelijk een zuigprobleem.
d. Uw let - down reflex is te traag.
9. Een tienjarig meisje is betrokken bij een ernstig auto - ongeluk. Bij de behandeling werd een drain
in haar borst geplaatst t.h.v. haar rechtertepel. In functie van haar capaciteit om borstvoeding te
kunnen geven, wat zal het meeste schade berokkenen
a. Beschadiging van de melkkanalen.
b. Beschadiging van de bloedvaten die de borst voorzien.
c. Zenuwbanen die naar de tepel lopen worden onderbroken.
d. Gestoorde doorgang van de grotere bloedvaten naar de borst.
10. Een moeder belt je met het gegeven dat ze een borstkolf gehuurd heeft op dag 12 postpartum.
Het is de bedoeling om de melkproductie te stimuleren. Ze kreeg een secundaire sectio. Het is nog
niet gelukt om de baby op een goede manier te laten drinken aan de borst. Ze is pas beginnen
kolven op dag 3 en kolft sindsdien 3 tot 4 keer per dag. Op welke manier kan ze best haar
melkproductie opdrijven
a. Laat haar drie keer per dag een tas venkelthee drinken.
b. Geef haar de raad om de 2 à 3 uur de borsten goed te stimuleren door toch de baby even te
laten drinken en/of te kolven.
c. Laat de baby om de 2 à 3 uur drinken aan de borst om de melkproductie te stimuleren,
niettegenstaande de baby niet goed drinkt.
d. Vraag haar arts om metaclopromide (= anti – emeticum) voor te schrijven om het proclactine te
stimuleren.
11. Een moeder is bezorgd omdat haar baby van twee weken niet zo krachtig zuigt, wanneer
zij die vergelijkt met haar eerste kind. Ze zegt dat de baby precies altijd “hongerig” is. De
baby verliest nog altijd gewicht sinds de geboorte. De minst waarschijnlijke oorzaak van dit
borstvoedingsprobleem is
a. Het gaat hier over een dysmatuurtje.
b. De baby is gewoon lui.
c. De baby heeft een te zwak ontwikkelde tonus van de mondspieren.
d. De baby zuigt te oppervlakkig.

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
198
12. Bij een premature geboorte zijn al de volgende beschreven processen gestoord
in hun ontwikkeling behalve
a. Mineralisering van het skelet.
b. De maturiteit van het darmkanaal.
c. Afzetting van vetweefsel.
d. Het gehoor en het smaakzintuig.
13. Tijdens de eerste minuten wanneer de baby drinkt aan de borst; maakt hij “kuch” - geluiden,
verslikt zich en laat vervolgens los. Dit incident beschrijft het best
a. Een kindje met een minder goed ontwikkelde tonus van de mondspieren.
b. Te grote aanmaak van speeksel.
c. Overactieve “let down” (melk ejectie) reflex.
d. Gastro - oesophagale reflux.
14. Een moeder klaagt op dag 5 postpartum over een gevoelig plaats gesitueerd in haar rechterborst.
Niettegenstaande ze deze harde plaats reeds drie dagen goed verzorgd met ice - packs, koele
koolbladen en frequente sessies van afkolven met een elektrische borstkolf, blijft de plaats
gevoelig en hard. Je volgende actie moet zijn:
a. Geef de suggestie om dezelfde therapie nog een 48 uur verder te doen.
b. Gebruik liever warmte (kompressen, kersenpitkussen,…) voor het kolven.
c. Vraag voor een uitgebreid medisch consult bij een specialist om de borst te evalueren.
d. Suggereer dat zij een stevige BH draagt en geef de raad niet teveel te drinken.
15. De moeder heeft een dringende hysterectomie gehad na de geboorte. Welke van de volgende
stelling is NIET relevant voor haar mogelijkheden om borstvoeding te geven.
a. Het zal moeilijk zijn de melkproductie op gang te krijgen indien ze veel bloedverlies gehad
heeft.
b. Ze zal niet in staat zijn borstvoeding te geven indien ook de ovaria verwijderd zijn.
c. De eerst borstvoeding is vertraagd met een aantal uren.
d. De moeder zal veel ondersteuning nodig hebben, gezien dit zowel lichamelijk als mentaal een
sterke impact heeft.
16. Deze moeder (Foto 3) heeft een hulpmiddel gebruikt om
een borstvoedingsprobleem op te lossen. Welk hulpmiddel
heeft zij hoogstwaarschijnlijk gebruikt
a. Een tepelhoedje.
b. Een borstschelp.
c. Een borstkompres.
d. Een borstkolf.
17. Een à - terme 13 uur oude baby heeft nog niet gedronken
aan de borst. Je eerste keuze om deze baby te helpen
voeden zou moeten zijn
a. Cupvoeding.
b. Fles met een aangepast speentje.
c. Geef de voeding met een spuitje.
d. Leg de baby aan de borst.
foto 3
18. Er mag meestal geen borstvoeding gegeven worden bij volgende categorie van medicatie
a. Antibiotica.
b. Antidepressiva.
c. Antineoplastica.
d. Antihypertensiva.

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
19. Voor moedermelk gelden al de volgende uitspraken behalve
a. Melkcomponenten komen overeen met 50 % van het genetische materiaal van de baby.
b. De moedermelk is 75 % bio - beschikbaar voor de baby.
c. De meer dan 200 geïdentificeerde componenten in de moedermelk hebben een nutritieve en
immunologische functie.
d. De moedermelkcomponenten komen tegemoet aan al de fysiologische noden van de baby.
20. Voor lysosyme geldt al het volgende behalve
a. Vernietigt E coli en andere bacteriën.
b. Neemt toe in de melk na 6 maanden lactatie.
c. Wordt vernietigd door pasteurisatie.
d. Werkt ontstekingsremmend.
199
REFERENTIE
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Smith, Linda J. (2001).Comprehensive Lactation Consultant, J. en B. publishers, Sudbury
Massachusetts.
NIEUWSFLASH:
WAAROM WERKEN KOOLBLADEREN
ALS BEHANDELING BIJ MASTITIS
EN PIJNLIJKE BORSTEN BIJ
BORSTVOEDING
Het gebruik van koolbladeren maakt deel uit van Europese
volksgeneeskunde en wordt als zalf van de armen beschreven
(zie www.bmj.com/cgi/content/full/327/7412/451-c). Indien
er gecontroleerde onderzoeken over de helende werking van
koolbladeren zouden zijn, zijn zij niet gemakkelijk te vinden.
Kolen zijn lid van de Brassicaceae, een grote en diverse
plantenfamilie. Brassicas produceren glucosinolate
samenstellingen, één waarvan sinigrin (kalium myronate),
bijdraagt aan de scherpe geur bij het koken van kolen.
Samen met water en het brassica enzyme myrosinase, vormt
sinigrin “mosterdoliën”, die doorheen de geschiedenis voor
hun helende eigenschappen bekend staan bij toepassing
ervan als papje of zalf. Geplette of gehakte bladeren worden
toegepast uiterlijk als counter - irritant om zwelling en
pijnlijke gewrichten te verlichten en besmettingen te reinigen,
en in de huid kan een verwarmende sensatie ervaren worden.
Mosterdolie kan echter blaasjes vormen zodat voorzichtigheid
bij gebruik een must is.
Koude koolbladeren hebben het eenvoudige effect van een
koud kompres en verminderen hitte op dezelfde manier als
een koude flanel. Nochtans worden de gunstige effecten van
de kool verhoogd als de bladeren verhit worden door een heet
strijkijzer of door ze in kokend water te blancheren voor het
gebruik. De hitte geeft diverse chemische anti - inflammatoire
producten vrij alsook fytohormonen. De bladeren in de bh laten
zal een traag verlichtend effect hebben omdat het lichaam
ze verwarmt en er gunstige chemische producten uittrekt.
Hete koolpapjes werken ook bij verstuiking, ontwrichting en
om splinters te voorschijn te halen. Deze remedie kan ook
toegepast worden voor de behandeling van een borstabces bij
antibiotica resistentie.
Warme koolbladeren worden praktisch gezien enkel
aanbevolen om het letdown te stimuleren bij het ledigen van
een gespannen overvolle borst; vandaar dat sommige mensen
de koolbladeren verwarmen of strijken vóór gebruik. Voor
andere indicaties moeten de bladeren niet verwarmd worden:
de gunstige enzymen komen vrij en worden geactiveerd door
de warmte van de borst bij stuwing of mastitis: de borsten
verwarmen de koolbladeren voldoende om de enzymen in
werking te brengen.
Er is dus niets nieuws over deze oude remedie die wordt
gebruikt om alle soorten pijnlijke zwelling te verminderen. Het
kan heel normaal zijn een voorraad koolbladeren te vinden in
de koelkast op de materniteit!
Er is dus niets mis met het gebruik van koolbladeren want de
vrouw in Minerva gebruikte ze bij een gezwollen knie!
Uit Editie 2604 van New Scientist Magazine, 19 Mei
2007, p 93
http://www.newscientist.com/article/mg19426042.300-
why-does-cabbage-work-as-
Referentie: Cabbage leaves are poor man’s poultice
Minerva. BMJ 2003;326: 1406. (21 Juni.)

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
S T A M C E L L E N
200
NAVELSTRENGBLOEDDONATIE
IN ANTWERPEN
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
K A A T J E BALLEGEER, VROEDVROUW EN WILHELM MISTIAEN, ARTS
D E P A R T E M E N T GEZONDHEIDSZORG, HOGESCHOOL ANTWERPEN
INLEIDING
Navelstrengbloed heeft een veelbelovende toekomst en
de afnameprocedure is erg eenvoudig. Toch doneren er
weinig vrouwen. Gebrek aan kennis en vooropgezette
meningen kunnen er een invloed op hebben. Men spreekt
van navelstrengbloeddonatie wanneer een zwangere
toestemming geeft om het navelstrengbloed van haar kind
op te slaan in een navelstrengbloedbank. In een publieke
navelstrengbloedbank gebeurt dit anoniem. De stamcellen
hieruit gewonnen zijn vrij beschikbaar voor therapeutische
doeleinden. In België is deze procedure volledig gratis voor de
donor. De kost voor opslag gedurende 10 jaar bedraagt 744
euro en wordt momenteel gedragen door de bloedbanken
zelf. In een commerciële navelstrengbloedbank wordt het
navelstrengbloed gedurende 20 jaar opgeslagen op naam
van het kind. Hiervoor tekenen de ouders een contract en
betalen 1370 euro.
Stamcellen kunnen (min of meer) onbeperkt delen en ook
differentiëren tot specifieke cellen. Er kunnen verschillende
klassen van stamcellen worden onderscheiden, enerzijds
naargelang hun oorsprong, anderzijds naargelang hun
differentiatiegraad. De bevruchte eicel is de ‘oerstamcel’. In de
eerste uren na de bevruchting deelt deze oerstamcel zich een
aantal keer, waardoor meerdere totipotente cellen ontstaan.
Elk van deze cellen heeft de potentie om uit te groeien tot
een foetus. Embryonale stamcellen liggen in de binnenste
cellaag van het vroege embryo en zijn pluripotent: de cellen
kunnen zich specialiseren tot vele, maar niet meer tot alle
celtypen. Hoe later in de ontwikkeling ze genomen worden,
hoe minder pluripotent ze zijn. Late foetale stamcellen worden
gehaald uit het materiaal van geaborteerde foetussen. Deze
stamcellen zijn al gedifferentieerd in een bepaalde richting,
maar toch nog redelijk multipotent. Ze worden ook gehaald
uit navelstrengbloed. In volwassen weefsels komen ook
stamcellen voor, die kunnen rijpen tot gedifferentieerde cellen,
die weefsels en organen opbouwen. Volwassen stamcellen
kunnen ook plastisch zijn. Dat houdt in dat stamcellen nog
kunnen worden gedeprogrammeerd, hun genetische code kan
nog een andere differentiatierichting worden uitgestuurd.
Bij de foetus bevinden de bloedvormende stamcellen zich
onder meer in de bloedcirculatie. De stamcellen geoogst uit
navelstrengbloed zijn dan ook hematopoëtische stamcellen.
Deze stamcellen vormen een speciale categorie, tussen
de embryonale en de volwassen stamcellen. Ze hebben
meer potentieel dan de klassieke beenmergstamcellen van
volwassenen maar minder dan de embryonale stamcellen.
Deze stamcellen zijn ook minder geconditioneerd, waardoor
zij, bij transplantatie minder aanleiding geven tot afstoting
dan volwassen stamcellen. Ze zijn het onderwerp van dit
onderzoek.
Stamceltransplantatie is slechts mogelijk wanneer er een
goede verenigbaarheid van de weefsels (HLA type) bestaat
tussen donor en patiënt. Zoniet zal dit leiden tot een heftige
afweerreactie en tot afstoting van het transplantaat. Dit
kan ook aanleiding geven tot graft-versus-host disease.
Dit is een omgekeerde afstotingsreactie: hierbij keren de
getransplanteerde stamcellen zich tegen de ontvanger.
Momenteel is er wereldwijd een bestand van 10 miljoen
vrijwilligers. Ondanks dit grote aantal is de gemiddelde
kans om een compatibele donor te vinden slechts 1/50.000.
Om deze redenen kan steeds voor zowat 40 procent van
de patiënten, die een stamceltransplantatie nodig hebben,
géén donor worden gevonden. Hier zou navelstrengbloed
wel eens de oplossing kunnen bieden.
Transplantaties met stamcellen uit navelstrengbloed is
efficiënt gebleken ter behandeling van leukemie (Vanderson
et al, 2004), lymfomen, hemoglobinopathieën (Locatelli et
al, 2003), beenmergfalen (Fruchtman, 2004), aangeboren
immunodeficiëntie syndromen en aangeboren metabolische
syndromen (Staba, 2004; Escobar, 2005). Pas in 1991 groeide
het idee om navelstrengbloed van onverwante donoren te
gebruiken voor transplantatie. In dat jaar werd de eerste
navelstrengbloedbank ter wereld opgericht. In 1993 gebeurde
de eerste succesvolle transplantatie met navelstrengbloed van
een onverwante donor. Dit werd gevolgd door de oprichting
van meerdere publieke bloedbanken, waaronder in 1997 ook
in Leuven. (Gluckman, 1995; Bries et al, 2000; Senior, 2001;
Boogaerts et al, 2004). Het afnemen van navelstrengbloed
houdt geen enkel risico in voor de moeder of het kind en is
veel minder belastend dan stamcelprelevatie uit beenmerg.
Wegens immaturiteit is er ook minder kans op “graft versus
host disease” bij de ontvanger (Wagner et al, 1996).

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
Een minder perfecte “match” is toelaatbaar waardoor het
aantal potentiële donors toeneemt (Barker et al, 2005). De
integratie bij de ontvanger na transplantatie duurt langer
zodat het infectierisico hoger ligt. Bovendien ligt het aantal
stamcellen lager zodat enkel ontvangers die minder dan 50
kg wegen, voldoende hebben aan één donor (Laughlin et
al, 2001). Mits manipulatie kunnen deze stamcellen ook
uitgroeien tot andere cellen zodat niet - hematologische
aandoeningen ook in aanmerking zouden komen. De eerste
resultaten op proefdieren zijn veelbelovend.
Omdat de bereidwilligheid van zwangere vrouwen noodzakelijk
is om navelstrengbloed in de eerste plaats te bekomen, is
het belangrijk om ook na te gaan hoe zij tegenover deze
procedures staan en wat hun kennis hieromtrent is. Hier
werd echter maar weinig over gepubliceerd. Hiertoe wil dit
onderzoek een aanzet geven.
MATERIALEN EN METHODEN
De onderzoekspopulatie bestaat uit zwangere vrouwen
in de regio Antwerpen. Om op een zo kort mogelijke
tijdspanne en met beperkte middelen zo’n groot mogelijk
aantal respondenten te bekomen werd de enquête op
internet gepubliceerd. Op verscheidene internetforums
(www.zappybaby.be, www.negenmaand.be) werd een
oproep geplaatst voor deze doelgroep. Hierdoor werd een
toevallige steekproef bekomen van 55 respondenten. De
zwangerschapsduur, opvolging van de zwangerschap,
pariteit, leeftijd en opleiding waren vergelijkbaar met de
cijfers van het Studiecentrum voor perinatale epidemiologie
en cijfers van het Nationaal instituut voor Statistiek. Onze
steekproef is echter erg klein.
De enquête bestaat uit drie delen.
Het eerste deel zijn algemene vragen om een profiel te
schetsen. Er wordt gevraagd naar de zwangerschapsduur,
de pariteit, de opvolging van de zwangerschap, de leeftijd,
het opleidingsniveau en welke bronnen er geraadpleegd
zijn tijdens de zwangerschap. Al deze vragen zijn gesloten
meerkeuze vragen.
Het tweede deel toetst de kennis van navelstrengbloeddonatie.
Er wordt gevraagd aan de respondenten of zij reeds van
navelstrengbloeddonatie gehoord hebben. Als ze positief
antwoorden, wordt gevraagd of zij in staat zijn, organisaties
waar navelstrengbloed bewaard wordt, op te noemen.
Ook wordt er gevraagd of zij weten hoe navelstrengbloed
wordt afgenomen en of zij redenen kunnen weergeven
waarom navelstrengbloeddonatie wordt afgenomen.
Daarnaast wordt ook gevraagd of zij kunnen opnoemen
bij wie ze terecht kunnen voor meer informatie omtrent
navelstrengbloeddonatie, of zij weten welke stappen te
ondernemen om te doneren en of ze weten welke instellingen
te contacteren indien ze wensen te doneren. De bedoeling
van deze vragen is om na te gaan wat de zwangere vrouwen
kennen van navelstrengbloeddonatie. Ook deze vragen zijn
gesloten om de non-respons zoveel mogelijk te beperken.
Echter het nadeel van deze vraagstelling is dat het niet
mogelijk is om op deze wijze de correctheid van de gegeven
antwoorden na te gaan.
Om te controleren hoe de zwangere vrouwen denken over
de nood aan het eigen navelstrengbloed werd hen gevraagd
in te schatten, hoe groot de kans is dat een kind zijn eigen
navelstrengbloed nodig heeft vóór de leeftijd van 10 jaar.
Deze vraag is een open vraag, waarop de respondenten zelf
een cijfer moesten ingegeven.
Het derde deel heeft als doel de mening en de wensen van
de zwangere vrouwen na te gaan. Hierin wordt gevraagd of
zij wensen te doneren en aan welke instelling. Ook wordt,
via open vragen, gevraagd om zelf redenen op te geven om
al dan niet publiek of privaat te doneren. Daarnaast wordt
in dit deel, via gesloten vragen, ook nagegaan door wie en
wanneer zij informatie omtrent navelstrengbloeddonatie
wensen te verkrijgen. En er wordt gevraagd wie volgens de
zwangere vrouwen de autoriteit heeft in het koppel om de
keuze tot donatie te maken in geval van onenigheid. Het
derde deel is opgemaakt naar analogie van de vragenlijst die
gebruikt werd in een Canadees onderzoek (Conrad, 2003).
RESULTATEN
1) Graad van opleiding
De helft van de respondenten hebben een hoger niet
universitair diploma en 13% van de respondenten een
universitair diploma. Daar tegenover heeft 4% een diploma
lager onderwijs, 18% een diploma secundair beroepsonderwijs,
9% een diploma secundair technisch onderwijs en 5% een
diploma algemeen secundair onderwijs (in totaal 32% met
een diploma secundair onderwijs).
2) Zwangerschapsduur
Er zijn voornamelijk vrouwen met een zwangerschapsduur
tussen de 27 en 40 weken vertegenwoordigd (44%). 36%
Van de vrouwen hebben een zwangerschapsduur tussen
de 14 en 26 weken. Vier procent van de vrouwen in de
steekproef zijn postterm.
3) Opvolging
91% Wordt opgevolgd door de gynaecoloog, hetzij in de
privé - praktijk, hetzij in het ziekenhuis. Daarnaast wordt een
9% opgevolgd door een vroedvrouw.
4) Pariteit
51% Van de respondenten zijn nullipara. 31% Van de
vrouwen zijn in verwachting van hun tweede kindje en 13%
van hun derde. 5% Van de vrouwen verwachten een vierde
of volgende kindje.
5) Leeftijd
76% Van de respondenten zijn tussen de 20 en de 30 jaar,
22% zijn tussen de 31 en 40 jaar. 2% Van de respondenten
zijn jonger dan 20 jaar. Er waren geen respondenten ouder
dan 41.
6) Prenatale voorbereiding
Dit werd nagegaan met 2 vragen: ‘Heeft u tijdens uw
zwangerschap bronnen geraadpleegd’ en ‘welke bronnen
raadpleegde u tijdens de zwangerschap’. De tweede vraag
werd enkel beantwoord door de 53 respondenten die de
eerste vraag positief beantwoord hadden. Bij de tweede
vraag konden er meerdere antwoorden aangekruist worden.
In het totaal werden er 235 antwoorden gegeven.
201

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
202
96% Heeft bronnen geraadpleegd: internet (96%),
boeken (85%), tijdschriften (66%), brochures (55%),
informatieavonden in het ziekenhuis (34%), kind en gezin
(32%), TV en video (28%), prenatale kinesitherapie (23%),
prenatale lessenreeks (15%).
7) Hadden ze al van het begrip navelstrengbloed–
donatie gehoord
Op deze vraag antwoordde 44% ja en 56% nee. Aan de 24
zwangere vrouwen die het begrip kenden, werd gevraagd de
bronnen van de kennis aan te kruisen. Meerdere antwoorden
waren mogelijk. Allen beantwoorden de vraag. Er werden in
het totaal 26 antwoorden gegeven. Uit de resultaten blijkt dat
de belangrijkste bron van kennis van navelstrengbloeddonatie
het internet is (50%). Andere bronnen waren brochures
(16%), tijdschriften (8%), actualiteit (8%), televisie en video
(8%), boeken (4%) en prenatale lessen (4%). Vanuit kind en
gezin, infoavonden in het ziekenhuis, familie of vrienden en
kinesisten kwam geen informatie.
Aan de 24 zwangere vrouwen, die reeds van navelstreng–
bloeddonatie gehoord hadden, werden 6 vragen gesteld om
na te gaan waar zij kennis over hebben. Alle vragen konden
worden beantwoord met ja of nee. Allen beantwoorden de
vragen.
83% Van de respondenten kunnen redenen weergeven voor
de opslag van navelstrengbloed. 54% Verklaarden te weten
op welke manier navelstrengbloed wordt afgenomen en 21%
noemden instellingen waar navelstrengbloed bewaard wordt.
50% Van de respondenten, die reeds van navelstrengbloed
gehoord hadden, wisten bij wie ze terecht kunnen voor meer
informatie omtrent navelstrengbloed. Eén vierde (25%) van
de respondenten weet welke instellingen te contacteren
om te doneren, en 30% van de respondenten weet welke
stappen te ondernemen om te doneren.
8) Inschatting van de kans dat een kind navelstreng–
bloed nodig heeft vóór de leeftijd van 10 jaar
De vraag werd door 24 zwangere vrouwen niet beantwoord.
De antwoorden van de 31 andere respondenten werden
geklasseerd in 3 categorieën: hoger dan 1 op 10 000
(overschatting), tussen de 1 op 10 000 en 1 op 200
000 (correcte schatting) en lager dan 1 op 200 000
(onderschatting).
Van de 31 respondenten die de vraag beantwoordden,
overschatte 55% de kans en 6% onderschatte de kans; 39%
van de respondenten schatte de kans juist in.
9) Mening en houding van de zwangere vrouwen
omtrent navelstrengbloeddonatie
85% Van de respondenten wenst navelstrengbloed te
doneren, 15% niet. Van de respondenten die zouden
willen doneren zou de meerderheid (98%) aan een publieke
instelling willen doneren en enkel 2% van de respondenten
aan een private instelling.
10) Redenen om te doneren aan een publieke instelling
De 43 vrouwen die de vraag beantwoordden gaven 74
antwoorden op. Deze waren: altruïstisch (93%), risicoloosheid
(23%), omdat als hun kind het nodig zou hebben, zij ook
zouden willen dat iemand navelstrengbloed gedoneerd had
(19%), toegankelijkheid voor iedereen (16%), omdat anders
de placenta toch maar wordt weggegooid (12%), omdat er
nood is (5%), wetenschappelijk onderzoek (5%) en omdat
privaat doneren te duur is (2%).
11) Redenen om niet te doneren aan een publieke
instelling
De 24 vrouwen die de vraag beantwoordden gaven in totaal
26 antwoorden. Tijdsgebrek (17%), gebrek aan professionele
ondersteuning (12%), omdat de navelstreng dan niet kan
uitkloppen (3%), omdat het dan niet meer ter beschikking
staat van het eigen kind (3%), omdat de respondenten zich
vragen stellen over het nut (3%). 46% Van de respondenten
die de vraag beantwoordden, vulde in dat niets hen zou
tegenhouden om publiek te doneren. 21% Van de gegeven
antwoorden bevatten misvattingen betreffende kostprijs en
risico’s.
12) Wie heeft het recht de beslissing tot donatie te
maken, in geval van onenigheid
Deze vraag werd door 54 respondenten beantwoord. 50%
vindt dat de vrouw het recht heeft de keuze tot al dan
niet doneren te maken. De andere helft vindt dat er enkel
gedoneerd mag worden indien zowel de zwangere als de
partner akkoord zijn.
13) Wanneer wenst de zwangere informatie over
navelstrengbloeddonatie te verkrijgen
Deze vraag werd beantwoord door 54 respondenten. 40%
Wenst informatie omtrent navelstrengbloeddonatie te krijgen
in het tweede zwangerschapstrimester, 26% verkiest om
de informatie te verkrijgen gedurende het eerste trimester
van de zwangerschap en 20% wenst dit te verkrijgen in het
laatste zwangerschapstrimester. 13% Van de respondenten
antwoordden dat zij de informatie al zouden willen bekomen
vóór de zwangerschap.
14) Door wie wenst de zwangere informatie over
navelstrengbloeddonatie te krijgen
54 Zwangere vrouwen gaven 101 antwoorden. 87% Van
de respondenten zou geïnformeerd willen worden door de
gynaecoloog of door de opvolgende vroedvrouw. De tweede
keuze is via een informatiebrochure (57%) en vervolgens via
een medewerker van de navelstrengbloedbank (24%). Als
laatste werd gekozen om de informatie te verkrijgen via een
prenatale cursus (17%).
DISCUSSIE
In een Zwitserse studie (Danzer & Holzgreve, 2003) werden
moeders 6 maanden na de donatie aan een publieke bank
ondervraagd betreffende hun mening, emoties, anonimiteit,
eventuele donatie na een volgende zwangerschap en
de ethische aspecten met betrekking tot genetisch
wetenschappelijk onderzoek. Er was een grote tevredenheid
over navelstrengbloeddonatie en de overgrote meerderheid
was bereid om bij een volgende zwangerschap, opnieuw
navelstrengbloed te doneren. Alhoewel aan de vrouwen een
gedetailleerde ‘informed consent’ was voorgelegd waren

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
enkelen ongerust over het gebruik van de stamcellen voor
genetische testen of voor onderzoek. Er was een duidelijke
correlatie tussen deze ongerustheid en het als negatief
ervaren van een donatie. Het waren ook deze vrouwen die
niet meer bereid waren om bij een volgende gelegenheid
navelstrengbloed te doneren. In een andere studie (Conrad,
2003) uit Canada werd de attitude van zwangere vrouwen
met betrekking tot het verzamelen, testen en opslagen van
stamcellen uit navelstrengbloed onderzocht. Deze bleek
positief, maar de deelnemende personen waren hoger
geschoold (wat ook geldt voor het huidige onderzoek) en
kwamen uit een populatie met minder etnische diversiteit.
Bovendien waren in die streek geen navelstrengbloedbanken
gevestigd. De meeste vrouwen schatten hun kennis omtrent
navelstrengbloeddonatie en navelstrengbloedbanken laag in
en wensten daarom vaak bijkomende informatie. Een kwart
van de vrouwen overschatte de kans dat een kind ooit een
beenmergtransplantatie nodig zou hebben vóór de leeftijd
van tien jaar. Dit risico ligt momenteel tussen 1 op 200 000
en 1 op 10 000.
Twee derde van de vrouwen vindt dat ook de partner een
rol moet spelen bij het maken van de keuze tot al dan niet
doneren en aan welke soort bank. Echter in het geval dat het
koppel het niet eens raakt, vindt 77% van de vrouwen dat
de uiteindelijke keuze bij de vrouw moet liggen. 20% Vindt
dat bij onenigheid er helemaal niet gedoneerd zou moeten
worden.
Ongeveer een kwart van de vrouwen gaf aan, dat een
navelstrengbloedbank niet het recht zou mogen hebben om
de gezondheid van de pasgeborenen te onderzoeken. Toch
wenste de meerderheid dat zij zouden worden ingelicht
indien er een virale of genetische afwijking gevonden zou
worden. Meer dan de helft zou willen worden verwittigd als
‘hun’ navelstrengbloed gebruikt zou worden. Eén derde wou
hierbij een veto recht hebben over het al dan niet toelaten
van het gebruik van hun navelstrengbloed. Eén derde van de
respondenten vindt dat het bloed enkel zou mogen worden
gebruikt voor transplantatie. Wetenschappelijk onderzoek
werd wel gezien als aanvaardbaar alternatief gebruik.
Factoren die een rol spelen bij de keuze voor een private
of een publieke navelstrengbloedbank zijn: het blanke
ras en het al dan niet aanvaarden van alternatief gebruik
van navelstrengbloed, maar niet de graad van kennis.
De twee hoofdredenen om te kiezen voor een publieke
bank waren altruïsme en de hoge kostprijs van private
navelstrengbloedbanken.
De studie geeft het advies om vrouwen vóór de 30e
zwangerschapsweek in te lichten over navelstrengbloed,
zodat het koppel voldoende tijd heeft om een doordachte
keuze te maken. Verder raden de onderzoekers aan om
vrouwen te counselen door middel van een checklist. Hierop
kunnen de vrouwen de waarden aanduiden die zij belangrijk
vinden. Op basis van deze lijst, kunnen zij de voor hen best
passende keuze maken.
Uit onderzoek verricht in 2002 in de USA blijkt dat na het
tekenen van het “informed consent” één derde van de
vrouwen niet hadden begrepen dat het navelstrengbloed
eveneens zou kunnen worden gebruikt voor wetenschappelijk
onderzoek. Eveneens wist één derde van de vrouwen niet hoe
ze de navelstrengbloedbank moesten contacteren indien hun
kind ernstig ziek zou worden. Een kleine groep begreep niet
volledig de alternatieven van de navelstrengbloeddonatie en
deze groep dacht eveneens foutief dat de donatie voor hen
voordelen zou opleveren.
Vroeger werd de placenta en het navelstrengbloed gezien als
medisch afval, dat eigendom was van het ziekenhuis en dat
zonder toestemming kon worden gebruikt. Deze opvatting
hield echter geen rekening met het feit dat de placenta niet
voor elk koppel als medisch afval beschouwd wordt. Toen
eenmaal bekend was dat navelstrengbloed therapeutische
eigenschappen bezat, was het ook nodig dat de vrouw
toestemming gaf om haar navelstrengbloed te laten afnemen
en bewaren in een publieke navelstrengbloedbank.
De noodzakelijkheid van die toestemming werd nogmaals
benadrukt door het feit dat de vrouw ook bereid moest zijn
om persoonlijke en medische informatie vrij te geven aan
de navelstrengbloedbank. In België wordt in principe reeds
vanaf de eerste prenatale controle de informatie omtrent
navelstrengbloeddonatie gegeven. Rond ongeveer 30 weken
zwangerschap zal dan worden gevraagd om al dan niet
een “informed consent” of geïnformeerde toestemming
(Sugerman et al, 2002; Kurtzberg et al, 2005) te geven dat:
• De navelstrengbloeddonatie vrijwillig gebeurt.
• De vrouw haar toestemming geeft om via een vragenlijst
haar medische voorgeschiedenis en die van haar familie
mee te delen aan de navelstrengbloedbank.
• Ze de toestemming geeft om het navelstrengbloed en haar
eigen bloed te testen op een aantal virussen.
• Het navelstrengbloed niet wordt afgenomen voor eigen
gebruik, maar zal worden toegevoegd aan een algemeen
bestand en ter beschikking staat voor transplantatie van
elke patiënt die het mogelijks nodig heeft.
• Zij zal worden terug gecontacteerd na een bepaalde
periode voor een nieuw bloedonderzoek bij haar en een
fysisch onderzoek op erfelijke afwijkingen van de baby.
• Dat zij terug begrijpt dat, na het opvolgonderzoek, het
staal anoniem wordt opgeslagen en dat de ontvanger van
het navelstrengbloed nooit de identiteit van de donor zal
kennen.
Op dit moment is duidelijk dat navelstrengbloed zeer
geschikt is voor onderzoek en reeds multiple medische
toepassingen heeft. Daarom wordt bij zwangere vrouwen
navelstrengbloeddonatie gepromoot. In Leuven, Gent,
Antwerpen en kleinere perinatale centra gebeurt dit door
posters, informatiebrochures, websites en prenatale
cursussen.
Het huidig onderzoek is op meerdere punten vergelijkbaar met
de Canadese studie: de ondervraagde vrouwen zijn meestal
hoger geschoold. Dit fenomeen hangt waarschijnlijk samen
met de wijze van afname aangezien internetforums voor
zwangere vrouwen op zich reeds een bron zijn van prenatale
voorbereiding. Toch scoort de meerderheid vrij laag wat betreft
de kennis: iets minder dan de helft antwoordt bevestigend
203

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
204
op de vraag of ze reeds van navelstrengbloeddonatie
gehoord hadden. Op de vragen die de inhoud van de kennis
testen, bleek dat er toch nog wat gaten zitten in de kennis,
voornamelijk op het praktische gebied. Verder kan in het
onderzoek over de zwangere vrouwen in Antwerpen geen
oordeel gevormd worden over de ‘correctheid’ van de
inhoud van de kennis, aangezien enkel de passieve kennis
van de respondenten getoetst werd. Uit het onderzoek
blijkt dat internet, brochures, tijdschriften en actualiteit de
voornaamste bronnen zijn, waaruit de respondenten hun
kennis omtrent navelstrengbloeddonatie halen. De inhoud
van de kennis omtrent navelstrengbloeddonatie is op de
hele steekproef gezien beperkt en is eerder theoretisch dan
praktisch. De kennis die nodig is om een juiste keuze tussen
al dan niet doneren en tussen de verschillende instellingen
te maken, is niet voldoende aanwezig. Ook de kennis om een
eventuele donatie uit te voeren ontbreekt bij de meerderheid
van de respondenten.
Teveel moeite en opzoekwerk in een reeds hectische tijd
wordt als belangrijkste reden gegeven om niet publiek te
doneren. Ook dit toont aan dat er nood is aan promotie van
navelstrengbloeddonatie zodat het initiatief niet volledig van
de zwangere moet komen. Afwezigheid van ondersteuning
van de gynaecoloog, de vroedvrouw of het ziekenhuis wordt
als tweede belangrijkste reden gegeven om niet publiek te
doneren. Dit leid tot de veronderstelling dat de beperkte
kennis omtrent navelstrengbloeddonatie een oorzaak is
van de beperkte ( publieke ) navelstrengbloeddonaties in
Antwerpen.
In beide studies wordt de voorkeur gegeven aan een publieke
bank. In het onderzoek in de regio Antwerpen werden
voornamelijk altruïstische redenen gegeven. Bovendien
houdt het geen risico’s in. De hoge kostprijs is in de Canadese
studie belangrijker als argument tegen opslag in een private
bank. In beide studies wensen de zwangere vrouwen de
informatie over navelstrengbloeddonatie te krijgen vóór de
30ste week, liefst door de gynaecoloog of de vroedvrouw.
Slechts 17% van de respondenten uit de regio Antwerpen
wensen de informatie te verkrijgen via prenatale lessen.
De helft van de respondenten uit Antwerpen vindt dat bij
onenigheid in het koppel de zwangere vrouw het laatste woord
heeft om de keuze tot doneren te maken. De ander helft van
de respondenten is van mening dat er bij onenigheid niet
gedoneerd mag worden. Uit de resultaten van het Canadese
onderzoek blijkt dat 77% van de respondenten vinden dat
de zwangere vrouw het laatste woord heeft om de keuze tot
donatie te maken. Slechts 20% van de respondenten vindt
dat er niet gedoneerd mag worden bij onenigheid.
Naar voorbeeld van het Canadese onderzoek werd aan
de respondenten uit de regio Antwerpen een inschatting
gevraagd van de kans dat een kind zijn eigen navelstrengbloed
nodig heeft vóór de leeftijd van 10 jaar. Iets meer dan de
helft van de Antwerpse respondenten overschatte deze kans,
dit in tegenstelling tot de Canadese respondenten waarvan
slechts één vierde de kans overschatte.
De resultaten van beide onderzoeken zijn, ondanks een
groot regionaal en cultureel verschil, vrij gelijkaardig. De
vergelijking van de kennis van de respondenten uit beide
onderzoeken is moeilijk aangezien deze op twee verschillende
wijzen getoetst werden. Qua voorkeuren en mening lopen de
resultaten parallel en zijn er geen grote verschillen.
Uit de resultaten blijkt dat zwangere vrouwen met
een zwangerschapsduur tussen de 1 en 13 weken
ondervertegenwoordigd zijn. Dit is waarschijnlijk te wijten
aan de wijze van afname van de vragenlijsten. Deze werd
afgenomen via internetforums voor zwangere vrouwen.
De vrouwen die aan zulke forums deelnemen zijn actief
en bewust bezig met hun zwangerschap. In het eerste
zwangerschapstrimester is de zwangerschap nog maar net en
ook minder tastbaar aanwezig. De resultaten op het gebied
van opvolging van de zwangerschap, pariteit en leeftijd,
werden vergeleken met de cijfers van het Studiecentrum
voor Perinatale Statistiek (Cammu et al, 2004). Hieruit blijkt
dat er een oververtegenwoordiging is van zwangere vrouwen
die worden opgevolgd door een vroedvrouw. Op het gebied
van pariteit stemmen de gegevens van de steekproef in grote
lijnen overeen met de cijfers van het SPE. Om na te gaan
in welke mate de bovenstaande verschillen de conclusies
beïnvloeden, zou er moeten onderzocht worden of er
effectief een verband bestaat tussen de zwangerschapsduur,
de opvolging van de zwangerschap, de leeftijd, de opleiding,
de prenatale voorbereiding en het al dan niet hebben van
kennis omtrent navelstrengbloeddonatie.
KRITISCHE EVALUATIE VAN HET ONDERZOEK
In 2004, werden, volgens de cijfers van het SPE in
Antwerpen 19 627 verlossingen geteld. De grootte van de
steekproef bedraagt slechts 55. De steekproef is dus beperkt
en de conclusies van het onderzoek kunnen niet worden
gegeneraliseerd naar de populatie.
De steekproef is verder beperkt doordat de effectieve
afkomst van de respondenten niet gecontroleerd werd,
waardoor men niet zeker kan zijn dat alle respondenten uit
Antwerpen afkomstig zijn. Ook de etnische achtergrond van
de respondenten werd niet nagegaan. Vermoedelijk is er
door de wijze van afname een oververtegenwoordiging van
zwangere vrouwen van Vlaamse origine. Deze beperkingen
hebben tot gevolg dat de resultaten niet kunnen worden
veralgemeend naar de hele populatie. Echter uit de
vergelijking van het onderzoek met het Canadese onderzoek
van Conrad e.a. (2003) naar de kennis en houdingen van
zwangere vrouwen t.o.v. navelstrengbloeddonatie, blijkt dat
de resultaten in grote lijnen parallel lopen.
AANBEVELINGEN
Uit de resultaten van het onderzoek komt naar voor dat
de kennis omtrent navelstrengbloeddonatie te beperkt
is om een passende keuze te maken, en om correcte en
objectieve informatie te bekomen. Dit kan een oorzaak
zijn van de beperkte donaties in Antwerpen. De zwangeren
en hun partner worden, echter in toenemende mate, via
internet, brochures en de actualiteit geconfronteerd met
navelstrengbloeddonatie wat de nood aan juiste informatie
doet toenemen.

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
Adres voor corrsepondentie:
Dr. Wilhelm Mistiaen
Hogeschool Antwerpen
J De Boeckstraat 10
2170 Antwerpen
03 641 82 41
w.mistiaen@ha.be
Noot van de redactie:
Recent wetenschappelijk onderzoek toont aan dat de baby
voordelen heeft bij het laten uitkloppen van de navelstreng,
in de situatie van een fysiologische geboorte. Lees verder
in de abstracts en in het volgende artikel “Wegwijzers voor
de 3e fase: geïnformeerde keuzes maken”.
REFERENTIES
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Barker J. N., Weisdorf D. J., e.a. (2005). Transplantation
of 2 partially HLA-matched umbilical cord blood units to
enhance engraftment with hematologic malignany. Blood
journal,105, 1343-1347.
• Boogaerts M., Maertens J., e.a. (2004).
Stamceltransplantaties: feiten en mythen. Tijdschrift voor
geneeskunde, 60, 993-1003.
• Bries G., Spitz B., e.a. (2000) Waarom een
navelstrengbloedbank Tijdschrift voor geneeskunde, 56,
966-972.
• Cammu, H., Martens, G. e.a. (2004). Perinatale
activiteiten in Vlaanderen 2004.vzw Studiecentrum voor
Perinatale Epidemiologie
• Conrad V.F., Gordon K. e.a.(2003). Knowlegde and
attitudes of pregnant women with regard to collection,
testing and banking of cord blood stem cells. Canadian
Medical Association Journal, 6, 695-698.
• Danzer E., Holzgreve W., e.a. (2003). Attitudes of Swiss
mothers toward unrelated umbilical cord blood banking
6 months after donation. Transfusion, 43, 604-608.
• Escolar M.L., Poe M.D., e.a. (2005). Transplantation of
umbilical cord blood in babies with infantile Krabbe’s
disease. The New England Journal of Medecine, 352,
2069-2081.
• Fruchtman S. M., Hurlet A., e.a. (2004). The successful
treatment of severe aplastic anemia with autologous cord
blood transplantation, Biology of Blood and Marrow
Transplantation, 10, 741-742.
• Gluckman E. (1995). Umbilical cord blood biology and
transplantation. Current Opinion in Hematologie, 2, 413-
416.
• Kurtzberg J., Drapkin A., e.a. (2005). Untying the Gordian
knot: policies, practices and ethical issues related to
banking of umbilical cord blood. The Journal of Clinical
Investigation, 115, 2592-2597.
• Laughlin M. J., Barker J.,e.a. (2001) Hematopoietic
Engraftment and Survival in Adult Recipients of
Umbilical-Cord Blood from Unrelated Donors. The New
England Journal of Medicine, 344,1815-1822
• Locatelli F., Vanderson R., e.a. (2003). Related umbilical
cord blood transplantion in patients with thalasemia and
sickel cell disease. Blood journal, 101, 2137- 2143.
• Senior K. (2001).Umbilical cord blood transplants as good
as bone marrow The Lancet, 357, 2031.
• Staba S. L., Esocolar M.L., e.a. (2004). Transplants from
unrelated donors in patients with Hurler’s syndrome. The
New England Journal of Medecine, 350, 1960-1969.
• Sugerman, J., Kurtzberg J., e.a. (2002). Optimization of
informed consent
for umbilical cord blood banking. American journal of
obstetrics and gynaecology, 178, 1642- 1646.
• Vanderson R., Labopin M., e.a. (2004). Transplants of
Umbilical cord blood or bone marrow from unrelated
donors in adults with acute leukaemia. The New England
Journal of Medicine, 351, 2276-2285.
• Wagner J.E., Rosenthal J. e.a. (1996) Successful
transplantation of HLA-matched and HLA-mismatched
umbilical cord blood from unrelated donors: analysis of
engraftment and acute graft-versus-host disease. Blood
journal, 3, 795-802.
205
REACTIES VAN LEZERS
We nodigen u uit om uw reacties, ideeën en bedenkingen door de geven t.a.v.
Redactie TVV - St Jacobsmarkt 84 - 2000 Antwerpen of via info@vlov.be.
We willen werken aan de communicatie tussen vroedvrouwen en op deze manier een
actief forum zijn voor vroedvrouwen. Aarzel niet en kruip in je pen!

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
A B S T R A C T S E N R E V I E W S
ABSTRACTS EN REVIEWS
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V E R T A L I N G EN BEWERKING: LISETTE GEERDENS, VROEDVROUW
206
ABSTRACTS
BEWIJSGESTUURDE PRAKTIJKEN BIJ
DE OVERGANG VAN FOETUS NAAR
PASGEBORENE
Mercer JS, Erickson-Owens DA, Graves B, Mary
Mumford-Haley M. (2007).
Evidence-Based Practices for the Fetal to Newborn
Transition
Journal of Midwifery Women’s Health, 52(3):262-272.
ABSTRACT
De effectiviteit en veiligheid van vele algemene zorgen tijdens
de arbeid, de bevalling en in het onmiddellijk postpartum
worden in deze review van de literatuur gegeven. Zij hebben
een impact op de overgang van foetus naar neonaat, inclusief
de medicatie die tijdens de arbeid gebruikt wordt, het
aspireren van de luchtwegen, maatregelen om warmteverlies
te voorkomen, het afklemmen van de navelstreng en het
gebruik van 100% zuurstof voor resuscitatie. Van vele van
deze praktijken gebruikt om de toestand van een pasgeborene
te bepalen en het beleid ervan na de geboorte is nu het
bewijs geleverd dat ze niet werkzaam zijn. Er werden nog
geen definitieve resultaten verkregen van onderzoeken naar
de effecten van epidurale anesthesie op de baby. Wel wordt
geadviseerd verantwoord om te gaan met medicatie tijdens
de arbeid.
Onmiddellijk afklemmen van de navelstreng is de algemene
praktijk; recent bewijs van een grote gerandomiseerde
gecontroleerde studie wijst er echter op dat laattijdig
afklemmen van de navelstreng de baby beschermt tegen
anemie. Huid aan huidcontact van de pasgeborene na de
geboorte wordt aanbevolen als de belangrijkste steunpilaar
voor zorg en thermoregulatie bij de baby.
Er werden geen voordelen gevonden van systematisch
aspireren van baby’s bij de geboorte. Alle studies werden
uitgevoerd op vitale, à terme baby’s en geen enkele vond
enige significante verschillen in gezondheidsuitkomst tussen
baby’s die geaspireerd werden en deze die niet werden
geaspireerd.
Noch amnioninfusie, aspiratie van meconium na de geboorte
van het hoofd, noch intubatie en aspiratie van vitale baby’s
voorkomt meconiumaspiratiesyndroom. Het gebruik van
100% zuurstof voor reanimatie van een baby veroorzaakt
toegenomen oxidatieve stress en lijkt geen voordelen te
hebben op het gebruik van kamerlucht. Deze review van
bewijsgestuurde zorg aan de pasgeborene onthult dat
minder interventie vaker beter is dan niet. De aanbevelingen
ondersteunen een zachte, fysiologische geboorte en humane,
gezinsgerichte zorg aan de baby.
CONCLUSIE
Een eerste belangrijk praktijkprincipe voor alle
gezondheidspersoneel is ’doe geen kwaad’. Dit idee wint
extra belang wanneer het gaat om de zorg aan pasgeborenen,
vooral omdat er bijna geen gegevens zijn over de veiligheid
van vele procedures op lange termijn. Het laattijdig
afklemmen van de navelstreng beschermt de baby tegen
bloedarmoede zonder schadelijke gevolgen. De praktijk van
het onmiddellijk afklemmen van de navelstreng moet gestopt
worden. Het bewijsmateriaal stelt voor dat huid aan huid
zorg van pasgeborene na de geboorte en tijdens het eerste
uur van het leven de steunpilaar van warmteregeling en
zorg zou moeten zijn. Geboortesettings die moeder en baby
scheiden om koudestress te voorkomen verhogen eigenlijk
het risico voor koudestress door de scheiding. Scheiding
verstoort bovendien de hechting en vertraagt het inzetten
van borstvoeding. Routine aspiratie van de baby bij geboorte
moeten verlaten worden. Meconiumaspiratie wordt niet
verholpen door leegzuigen op perineum en krachtige baby’s
moeten niet geïntubeerd en leeggezogen worden. Er is geen
bewijs dat het meconiumaspiratiesyndroom verhinderd wordt
door amnioninfusie. Steeds meer bewijs stelt voor dat het
gebruik van 100 % zuurstof bij geboorte om pasgeborenen te
reanimeren schadelijke gevolgen kan veroorzaken. Kamerlucht
is toegelaten voor de eerste 90 seconden met beschikbare
zuurstof als er geen aangewezen reactie in die tijd is. De
routineacties, zoals het leegzuigen van de luchtwegen of de
maag of het gebruiken van 100% zuurstof voor reanimatie,
of het onmiddellijk afklemmen van de navelstreng, zijn nooit
gebaseerd geweest op enig duidelijk bewijsmateriaal dat zij
de zorg aan baby’s of resultaten verbeterden.
Maar toch zijn sommige van deze praktijken zo sterk
ingeburgerd dat er nog een massa onderzoek zal nodig zijn
om de norm te veranderen. Wij moeten een hoeveelheid
kennis blijven opbouwen die door bewijs ondersteund is:
dwz. vaker niets doen is beter dan wel iets doen!
Recent onderzoek begint te bevestigen dat sommige oudere
praktijken nooit hadden mogen opgeven worden en dat de
huidige praktijken zouden moeten gestopt worden.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
vervolg op blz 215

ST. JACOBSMARKT 84,
2000 ANTWERPEN,
VERSCHIJNT 5 MAAL PER JAAR
IN FEBRUARI, APRIL, JUNI,
SEPTEMBER/OKTOBER, DECEMBER 2007
UITGIFTEKANTOOR: ANTWERPEN X
VERANTWOORDELIJKE UITGEVER:
MARLENE REYNS,
HULSTSTRAAT 27, 9170 DE KLINGE
REDACTIEADRES:
VIOLET VERVLOET
ST. JACOBSMARKT 84,
2000 ANTWERPEN
VLOV
V L A A M S E ORGANISAT I E VA N VROEDV R O U W E N VZW
4
Jaargang 13 • SEPTEMBER/OKTOBER 2007 •
INHOUD
Familienieuws . . . . . . . . . 207
VLOV Agenda . . . . . . . . . 207
Studiedagen/Cursussen
binnenland . . . . . . . . . . . 208
Congressen buitenland . . 209
FAMILIENIEUWS
. . . . . . . . . . . .
• Sabrine Defoort, VLOV-lid, stapte met Bert
Evens in het huwelijksbootje op 5 mei
2007.
• Carolie Fonteyne, VLOV-lid, huwde op 4
augustus 2007 met Flor Vandewalle.
VLOV AGENDA
. . . . . . . . . . . .
29 november 2007
CONGRES VOOR HOOFDVROEDVROUWEN
Het thema dit jaar is “Zwangerschapsafbre–
king na prenatale diagnose”.
Boekennieuws. . . . . . . . . 210
Verslag
Algemene vergadering . . . 214
Van harte proficiat aan de jonge paren!
• Yben is het zoontje van Wendy Aerts,
VLOV-lid, en Gaëtan Martens en werd
geboren op 30 juni 2007.
• Adelheid Vanzulperre, VLOV-lid, en Niels
Ryckeboer, melden u met trots de geboorte
op 16 juli 2007 van Jacoba.
Het juridisch, medisch en psychisch aspect
komt aan bod. Een voorbeeld van zorgpad
wordt besproken door deskundigen.
De hoofdvroedvrouwen krijgen nog een
persoonlijke uitnodiging.
Onthaal en koffie vanaf 8u30
Start 9u - einde 16u30
207
• Ghislaine Thijs, VLOV-lid, meldt u met
trots de geboorte van haar 5de kleinkind
Louise.
• Op 7 augustus 2007 werd Linde geboren.
Zij is het dochtertje van Trui De Winter,
VLOV-lid, en Tom Van Wayenberge.
• Sander, zoontje van Nele Nees (VLOV-lid)
en Tony Van Den Brande, werd geboren
op 8 augustus 2007.
Een dikke proficiat aan de ouders en
grootouders!
• Locatie: Holiday Inn Gent Expo,
Maaltekouter 3, 9051 Gent.
09/220.24.24.
• Routebeschrijving vind je op
www.holiday-inn.com/gent-expo.
• Deelnameprijs: VLOV-leden 30 €,
niet-leden 45 €
• www.vlov.be
. . . . . . . . . . . .
6 december 2007
BORSTVOEDINGSCONGRES 2007
Academie K & G, Brussel
A A N D A C H T
• Het VLOV-secretariaat is
steeds bereikbaar op
tel./fax 03/218 89 67
e-mail: info@vlov.be
www.vlov.be
Machteld Jansen houdt er
permanentie elke werkdag
van 8.30u tot 14.30u.
We staan tot uw dienst!
• Op maandag 3 september 2007 overleed
Emma Asaert, moeder van Geertrui Van
Brempt, eerste voorzitter van de VLOV.
• Zahra Abihi, vroedvrouw, afgestudeerd
in juni 2007 aan de KATHO Kortrijk,
geboren op 26 september 1984, overleed
in Marokko op 27 juli 2007.
Onze innige deelneming.
Onthaal en koffie 8u15
Start 9 u - einde 17 u
Interactieve workshops – iedereen kan de
4 workshops volgen
• Deelnameprijs: VLOV-leden 30 €, nietleden
50 €
• U wordt nog schriftelijk uitgenodigd /
www.vlov.be
• Voor deze bijscholing worden CERPS
toegekend. De IBCLC brengen daarom
zeker hun CERPSboekje mee!
. . . . . . . . . . . .

208
24 januari 2008
REANIMATIE VAN DE PASGEBORENE IN DE THUISSITUATIE
Erasmushogeschool, Laarbeeklaan 121, 1090 Brussel
Volg de evolutie van het programma op www.vlov.be
STUDIEDAGEN/CURSUSSEN
BINNENLAND
. . . . . . . . . . . .
5 november 2007
EEN WARM WELKOM
Programma:
13 u: Doelstellingen van workshop – inleiding over thema
13u15: Moedervriendelijke zorg: inhoud en betekenis,
beleidsaanpassingen, toepassing in de praktijk
Meteen aan de borst: betekenis, beleidsaanpassingen,
toepassing in de praktijk
14u30: Pauze
14u45: Knelpunten en oplossingen: aandachtspunten,
concrete toepassingen
Bespreking cases
15u50: Afronden workshops
Einde voorzien rond 16 u
• Locatie: VBBB, Leemputstraat 57, 2600 Berchem
• Prijs: leden VBBB 24 €, niet-leden 30,50 €
Studentleden VBBB 20 €, niet-leden 22,50 €
• Inschrijven via info@vbbb.be, fax 03/281.73.14
. . . . . . . . . . . .
6 november 2007
IVF: VAN U TOT Z
20 jaar IVF UZ Gent en 10 jaar transport-IVF
• Doelstelling: professionelen betrokken bij IVF informeren
over het praktische verloop van IVF;
informeren over de rol van verpleeg- & vroedkundigen
binnen dit proces / praktische aspecten! Kans bieden tot
netwerken met collega’s intra- en extramuraal
• Programma van 19u30 tot 22u00
Inhoud zie www.uzgent.be (vanaf 25/09/2007)
• Lokatie: UZ Gent , De Pintelaan 185, 9000 Gent
Auditorium E (Blok B)
• Inschrijven is noodzakelijk en mogelijk via mail
vorming.verpleging@uzgent.be tegen 20 oktober 2007.
Er wordt enkel een tegenbericht verzorgd indien de vorming
volzet is.
. . . . . . . . . . . .
Woensdag 7 november 2007
FORUM: EEN GOEDE SAMENWERKING BINNEN HET
ZWANGERSCHAPSTEAM.
De doelstelling die wij, als beroepsvereniging BGKVGPR,
voor ogen hebben is de samenwerking tussen gynaecoloog,
huisarts, vroedvrouw en kinesitherapeut te optimaliseren.
Met dit forum hopen wij duidelijkheid te scheppen omtrent
de optimale zorgverstrekking van de zwangere vrouw. Door
meer inzicht te krijgen in eenieders discipline hopen wij tot
een betere multidisciplinaire samenwerking te komen in het
belang van de zwangere.
De bedoeling is dat elke spreker (gynaecoloog, huisarts,
vroedvrouw en kinesitherapeut) zijn eigen beroepsprofiel
en haar samenwerkingsidee met de andere disciplines naar
voor brengt. Ter afsluiting voorzien wij een debat met alle
aanwezigen. Als publiek nodigen wij alle mensen werkende
in de vier disciplines uit.
Sprekers:
- Gynaecoloog: Dr. Geert Braem, medewerker van Prof. Dr.
M.Temmerman
- Huisarts: Dr. Lieve Seuntjens
- Vroedvrouw: Marie France Vandenberghe
- Kinesitherapeut: Christine Van De Putte
• Locatie: Gent (Holliday Inn, Expo) op 07/11/07: 19.30u
- 22.30u
• Inschrijvingsgeld: Leden: 15 euro, Niet-leden: 20 euro,
Studentenprijs: 10 euro
Te storten op rekening 330-0614704-69 van BGKVGPR
met vermelding: Forum, naam en hoedanigheid
• Cursusverantwoordelijke: Christine Van De Putte,
Tel: 050-389959
. . . . . . . . . . . .
TWEE DRIEDAAGSE (grote vraag!)
5 - 6 en 7 november 2007 (Westerlo)
8 - 9 en 10 november 2007 (Maldegem)
GRONDBEGINSELEN VAN NORMALE ZWANGERSCHAP,
ARBEID EN GEBOORTE INNERLIJKE BRONNEN VAN
VROUWEN, INSTRUMENTEN VOOR VROEDVROUWEN
VANUIT DE FYSIOLOGIE
3 daagse cursus, 21 uur door Verena Schmid, vroedvrouw,
Florence, Italië.
• Voor meer info: zie verder in dit tijdschrift of op
www.vlov.be.
• Inschrijvingen zijn beperkt!
. . . . . . . . . . . .

14 februari 2008
LEERSTOEL MINISTER VAN STAAT ANDRIES KINSBERGEN
Symposium ‘Gezond gedrag’
Programma
Voorzitter: Prof. Dr. L. Van Gaal Universiteit Antwerpen,
UZA
- Verwelkoming
Dhr. R. Sleeckx. Departementshoofd Gezondheidszorg,
Hogeschool Antwerpen
- Gedragsverandering in de gezondheidszorg
Mevr. Inge Vervotte Vlaams minister van Welzijn,
Volksgezondheid en Gezin
- Behavioural aspects of physical activity, sedentary
behaviour, and health: Why there isn't a simple answer
to a complex issue!
Prof. dr. S. Biddle. School of Sport & Exercise Sciences,
Loughborough University, UK
- Gezond gedrag: de kloof tussen weten en doen!
Prof. dr. I. De Bourdeaudhuij. Fac. Geneeskunde en
Gezondheidswetenschappen, Vakgroep
Bewegings- en Sportwetenschappen, Universiteit Gent
- Levenstijl en gezondheid bij jongeren in het secundair
onderwijs
drs. D. Vissers Dep. Gezondheidszorg, Hogeschool
Antwerpen Fac. Geneeskunde, Universiteit
Antwerpen, UZA
- Multidisciplinaire aanpak van obesitas:
gedragsverandering in de praktijk
Mevr. A. Tanghe. Psychologe, Zeepreventorium, De
Haan
- Meet-the-expert sessies
- Simultane workshops: ‘Motiveren naar
gedragsverandering’
Prof. Dr. P. Van Royen Huisarts, UA
Dhr. W. Van der Borght Psycholoog, UZ Gasthuisberg
Deelnamekosten inclusief lunch:
• 40 euro voor niet-studenten,
• 10 euro voor studenten
• Locatie: Universiteit Antwerpen, Campus Drie Eiken,
Gebouw Q, Universiteitsplein 1, B-2610 Antwerpen
• Organisatie: Hogeschool Antwerpen, Dep. Gezondheidszorg
en de Universiteit Antwerpen, Fac. Geneeskunde
• Meer info: http://www.ha.be/gezondheidszorg
. . . . . . . . . . . .
6 en 7 maart 2008
DE INTERNATIONALE LEERSTOEL FRANCINE GOORIS
ORGANISEERT STUDIEDAGEN MET ALS THEMA
PERINATAL CARE AND POVERTY – A CHALLENGE FOR
MIDWIVES!
De Francine Gooris prijs wordt uitgereikt tijdens de eerste
studiedag op 6 maart.
• Voor alle inlichtingen kan u terecht bij Mieke Embo,
Arteveldehogeschool, opleidingscoördinator Bachelor in de
Vroedkunde, Brusselsepoortstraat 93, 9000 Gent, België,
tel. 0032 (0)9 265 98 36.
E-mail: mieke.embo@arteveldehs.be
• Eens het programma definitief is, kan u dit lezen op
www.vlov.be ( agenda).
. . . . . . . . . . . .
CONGRESSEN BUITENLAND
. . . . . . . . . . . .
4 oktober 2007
EEN ZWANGERE NIET BEHANDELEN,
IS EEN ZWANGERE MISHANDELEN
Maastricht Nederland
Een 1-daags symposium. Verdere details volgen zo spoedig
mogelijk.
• Organisatie prof. dr. J.G. Nijhuis, azM (043-3874764)
Conference Agency Maastricht (043-3619192).
• Programma van deze bijscholingen is te vinden op
www.knov.nl /agenda
. . . . . . . . . . . .
Vrijdag 9 november 2007 van 9 tot 16 u
RECENTE ONTWIKKELINGEN IN DE EERSTE LIJN
Programma
Prof. dr. Guus Schrijvers, Julius Centrum, zal het programma
starten met een korte lezing over de recente ontwikkelingen
in de eerste lijn. Vervolgens zal Rob van Damme MD MA,
directeur Stichting Leidsche Rijn Julius Gezondheidscentra,
aangeven wat deze ontwikkelingen in de praktijk betekenen.
Na de twee lezingen volgen vier voorbeelden, voorgeselecteerd
door een deskundige jury, en één voorbeeld dat via het
Open Podium binnenkomt. De eerste vier projecten worden
van tevoren geselecteerd en hebben de volgende thema’s:
E-health, Gezondheidsbevordering, eerstelijns GGZ,
experiment, bijvoorbeeld arbocuratieve samenwerking.
Uit de vijf voorbeelden wordt, zowel door de jury als door het
publiek, een winnaar gekozen. Hierover wordt gediscussieerd
met zowel jury als publiek
209

210
• Locatie: Graag begroeten wij u bij de Roze collegezaal van
het Universitair Medisch Centrum (UMC) te Utrecht.
• Kosten: € 235,- (met machtiging) / € 240,- (met factuur).
Dit bedrag is inclusief lunch.
• Meer informatie: www.knov.nl
. . . . . . . . . . . .
20 november 2007
“IN GESPREK MET INA MAY GASKIN”
Utrecht, Trianon, Oude Gracht 252
(tussen Vismarkt en Ledig Erf)
Lezing en interactief moment met de Amerikaanse vroedvrouw
Ina May Gaskin, schrijfster van ‘Spirituele Verloskunde’ en
‘Ina May’s Guide to Childbirth’. Vroedvrouw in The Farm in
Tennessee en voorstander van de natuurlijke bevalling.
Zaal open om 19.00 uur
Aanvang lezing: 19.30 uur
Programma:
- Inleiding
- Lezing Ina May Gaskin’
- Pauze
- Interactief moment en gelegenheid tot vragen stellen
- De avond wordt om 21.45 uur afgesloten
. . . . . . . . . . . .
Vrijdag 23 november 2007, 10.00 - 16.30 uur
WORKSHOP ‘HAPPY BIRTH ......
THE ART OF MIDWIFERY’
Hotel Princeville, BREDA.
KNOV accreditatie nummer A 06-032 (5.25 uur)
In deze workshop staan centraal: beter omgaan met de
wensen en behoeften van vrouwen die zwanger zijn of
baren. Visie, organisatie, de dagelijkse bevalpraktijk en de
partner communicatie uit het vroedvrouwen model van zorg
komen niet alleen aan de orde, er wordt veel met elkaar
over gesproken en actief geoefend.
Inhoud: kennis nemen, ervaren en onderkennen van vormen
van communicatie, interactiepatronen en praktijken die
effect hebben op vertrouwen in eigen kunnen van vrouwen.
Leren onderkennen van verbale en non-verbale signalen
van vrouwen tijdens ontsluiting en baring en toepassen van
‘communicatie die vrouwen controle geeft‘ door oefening
en feedback.
• Programma: http://groups.msn.com/HappyBirth/
happybirth.msnw en achtergrond van ‘Happy
Birth’ http://groups.msn.com/normaalbevallen/_
homepage.msnw
• Prijs: 150 Euro pp, inclusief lunch en reader, bij betalen
voor 1 september 2007.
Betaling = inschrijving. Internationale betaling naar IBAN:
NL 35 PSTB 0002 4441 87 BIC: PSTNL21 van Midwifery
Business te Epen, Nederland met vermelding van uw e-
mail, uw naam en keuze datum.
• Inschrijving en betaling mogelijk voor Breda tot 22
oktober 2007 bij de prijs van 170 Euro pp.
. . . . . . . . . . . .
7 – 8 December 2007
THE EUROPEAN MIDWIVES ASSOCIATION (EMA)
AND THE BUND DEUTSCHER HEBAMMEN (BDH E.V.)
INVITE YOU TO THE 2ND EMA EDUCATION CONFERENCE:
THE EDUCATION OF MIDWIVES IN EUROPE
RECONCILING THE STANDARDS
Berlin, Germany, Hotel MELIA
Friday 7th December 2007
10.00-10.45 Registration and coffee
11.00-11.15 Chairperson’s welcome
Introduction to conference
Helga Albrecht BDH President
Deirdre Daly, EMA President
11.15-12md Key note: Midwives in the European Union
Ms Pamela Brumter-Coret,
12md-12.45
Head of EU Unit for Regulated Professions
Improving women’s health in Europe
through common midwifery competencies
Prof. Friederike zu Sayn-Wittgenstein
Jessica Pehlke-Milde
12.45-13.00 Questions and discussion
13.00-14.00 Lunch
Midwifery education: perspectives from six
countries
Sweden, Country from South Europe,
Slovenia, Germany, Austria, Switzerland
14.00-15.30 Midwifery students’ voices:
Netherlands: Perspectives on international
placements
Belgium: Perspectives on international
placements
Germany: Practical Education Training
15.30-16.15 Coffee
16.15-16.45 Workshops
1. International practice placements:
worthwhile or worthless
Joeri Vermeulen
2. Certificate, diploma, degree of master:
does it matter to the quality of midwifery
care
Marian van Huis

3. Assessment of theory and practice: who
does it
N.N
4. EU Directives: more meaningful now than
ever
Kerstin Belfrage
17.45-18.30 Feedback from workshops: five key
points
18.30 Chairperson’s Closing Remarks
20:00 Dinner
Saturday 8th December 2007
9.00-9.15 Chairperson’s welcome
Introduction to conference day 2
9.15-10.00 Joint education in Europe - A European
Master programme for midwifery
Prof. Valerie Fleming
10.00-10.45 Regulation of Midwifery in Europe
Dr. Susan Way
10.45-11.15 Coffee
11.15-12md Challenges of Bologna – the Tuning project.
Development, coordination and outcome
12md-12.30
Grace Jaccarini
Transnational accreditation of midwifery
education
Katelijne de Koster
12.30-13.00 Questions and discussion
13.00-14.00 Lunch
14.00-15.00 Challenges for the education – Midwives
intrapartum risk perception – A European
Study - Dr. Marianne Mead
15.00-15.30 Conference evaluation: Where to from here
Actions for the future.
15.30-15.45 Closing remarks Deirdre Daly, EMA
President
• Venue: Melia Hotel Berlin, Friedrichstrasse 103, D-
10117 Berlin, Germany Tel (+49)302060790-0, MELIA.
BERLIN@SOLMELIA.COM
• Conference fees per person. All conference fees will
include lunch, coffee, mineral water for two days and the
dinner on 07 December 2007.
• Single room in the hotel 320 Euro
Double room in the hotel 265 Euro
Without accommodation in the hotel 190 Euro
• Payments should be made in Euro to the headquarter of
BDH. If you want to stay an extra night please contact
the hotel directly.
• Please send your registration before 15 September 2007
by e-mail to info@bdh.de
code: EMA conference or by fax +49 721 9818920
• For any further questions please contact Ellen Grünberg
phone +49 721 9818917
MIDWIFERY TODAY:
March 26–30, 2008
THE HEALING TOUCH OF MIDWIFERY AND BIRTH”
Philadelphia, Pennsylvania USA
King of Prussia, Pennsylvania
Het programma vind je op www.midwiferytoday.com/
conferences
. . . . . . . . . . . .
1-5 juni 2008
28TH TRIENNIAL CONFERENCE
MIDWIFERY: A WORLDWIDE COMMITMENT TO WOMEN
AND THE NEWBORN
Glasgow
Programma
Registratie opent op zaterdag 31 mei 2008
Zondag 1 juni:
13 u: Viering diversiteit vroedvrouwen met zang en dans
– Armadillo theatre
15 u: Opening ceremonie van het congres in Hall 5
18 u: Opening van de beurs en welkom receptie
Maandag 2 juni: De stem van de vrouw
9 u: Inleiding, plenaire sessie, workshops en simultane
sessies
Dinsdag 3 juni: Het passend gebruik van voortplantings- en
geboortetechnologie in de gezondheidszorg van moeder en
kind.
9 u: Inleiding, plenaire sessie, workshops en simultane
sessies
19u30: Schotse gala-avond
Woensdag 4 juni: Het versterken van vroedkunde
9 u: Inleiding, plenaire sessie, workshops en simultane
sessies
Donderdag 5 juni: Het bevorderen van de gezondheid van
vrouwen, pasgeborenen en families
9 u: Inleiding, plenaire sessie, workshops en simultane
sessies
16-17 u: afsluit ceremonie
www.Midwives2008.org
211
. . . . . . . . . . . .

BOEKENNIEUWS
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
212
‘In eigen hand’
Lilian Wolthuis – Droste
Een handboek, geschreven
vanuit de eigen
ervaringsdeskundigheid
in het zelfstandig verzorgen
van baby’s en peuters,
voor een moeder met een
éénhandfunctie
Over de auteur:
Lilian Wolthuis - Droste is getrouwd en moeder van drie
kinderen. Als gevolg van een hersenbloeding op jonge leeftijd
is ze functioneel éénhandig. Al vóór de geboorte van haar
eerste kind vroeg Lilian zich af, hoe zij met haar beperkingen,
haar kind zo goed mogelijk zou kunnen groot brengen. Ze
kan één arm en hand goed gebruiken. Ze had veel praktische
vragen als ‘Hoe kan ik borstvoeding geven’, ‘Hoe doe ik
mijn kind een luier om’, ‘Hoe breng ik mijn kind naar bed’,
en vooral ook ‘Hoe kom ik veilig met mijn dierbaarste bezit
de trap op’ Lilian stelde haar vragen aan professionele
hulpverleners, maar informatie was ook bij hen nauwelijks
voor handen.
Met vindingrijkheid en doorzettingsvermogen bedacht zij
allerlei praktische oplossingen voor de dagelijkse problemen,
waar zij met haar functiebeperking tegenaan liep in de
dagelijkse verzorging van haar kind.
Ze begon al haar ideeën op te schrijven en geleidelijk aan
ontstonden honderden ideeën, die haar het leven meer
gemakkelijk maakten in de verzorging van haar drie kinderen.
Na vijf jaar groeiden haar praktische oplossingen in de
verzorging van haar kinderen uit tot een bijzonder boek,
een boek wat zó is uitgegeven, dat het niet dicht valt, als
moeders erin lezen.
Het boek is gericht op moeders, hulpverleners, mantelzorgers
en ook functioneel éénhandige vaders, oma’s of opa’s, die
een deeltaak hebben in de verzorging van een kindje, kunnen
veel praktische tips vinden in het handboek.
Het boek is te bestellen via de internetsite:
www.ineigenhand.eu
Onder de button: ‘Hoe te koop’ vindt u een bestelformulier.
U kunt dit mailen naar: ineigenhand@home.nl
De kosten zijn € 27,95 inclusief verzendkosten.
Bekentenissen uit de onderbuik
Op haar eerste boek ”Onrust in de onderbuik” heeft Prof. Marleen Temmerman
een vervolg geschreven nl. “Bekentenissen uit de onderbuik”. Dit tweede boek
bevat opnieuw vrouwenverhalen uit haar dagelijkse gynaecologenpraktijk.
Het concept is eenvoudig: vlot leesbare verhalen, toegankelijk en herkenbaar
geschreven met af en toe een kleine wetenschappelijke toelichting over medische
onderwerpen zoals ingevroren embryo’s, premenstrueel syndroom, syndroom
van Down, borst/cervixCA en ongewild urineverlies. Het boek verdient zeker en
vast een plaatsje op het boekenrek van vroedvrouwen, niet alleen beroepsmatig,
maar ook omdat we zelf VROUW (althans de meesten onder ons) zijn.
M. Temmerman. Bekentenissen uit de onderbuik. Uitgeverij: Van Halewijck.
ISBN: 9789056177416. Prijs: € 14.90.

Beroepsverzekering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. DE VERZEKERDE WAARBORGEN WERDEN
VERHOOGD, ALS GEVOLG VAN DE STIJGENDE
SCHADE-EISEN;
• Lichamelijke schade = 5.000.000 e
(ipv 2.975.000 e)
• Materiële schade = 500.000 e (i.pl. van 250.000 e)
• Rechtsbijstand = 40.000 € (i.pl.van 25.000 e).
2. TARIEVEN WERDEN AANGEPAST ALS VOLGT !!
Categorie 1: Vroedvrouw in loondienst = 70 e
Categorie 2: Zelfstandige vroedvrouw zonder
thuisbevalling = 80 e
Categorie 3: Zelfstandige vroedvrouw met
thuisbevalling = 875 e
In pakket = 627 e
Categorie 4: Hoofden = 80 e
Nieuw afgestudeerden krijgen gratis dekking gedurende
de eerste zes maanden dus vanaf 01/08 tot 31/12.
Dekking in de tijd
Er wordt overgestapt van Loss occurence naar Fact
occurence ;
Dit betekent dat de waarborg van deze verzekering geldt
voor de schade waarvan het schadeverwekkend feit is
voorgevallen tijdens de duur van de polis.
(Loss occurence betekent dat de “schade” zich moet
voordoen tijdens de duur van de polis.)
Klachtenbehandeling
De dekking bij klachtenbehandeling blijft behouden. Er
wordt wel een plafond voorzien per schadegeval.
Tussenkomst bij pestgedrag wordt uitgesloten
wanneer toepassing wordt gemaakt van de wettelijke
voorgeschreven procedures.
Meer info bij Christine Demeyer 0923202200 - alle
voormiddagen of ch.demeyer@skynet.be
213
HOSPITALISATIE-VERZEKERING
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VLOV geeft haar leden en bijhorende gezinsleden de kans een groepsverzekering hospitalisatie te onderschrijven.
Er werd geopteerd voor de meest volledige waarborgen aan een zeer gunstig tarief.
• Hospitalisatie: 100 % terugbetaling van alle
medische kosten tijdens hospitalisatie wegens ziekte,
ongeval, bevalling of zwangerschapscomplicaties.
Onbeperkte duur van uitbetaling, onbeperkt bedrag
van uitbetaling.
Vrijstelling 75 € per jaar.
• Pre - en Posthospitalisatie: 60 dagen vóór en 180
dagen na het begin van een verzekerde
hospitalisatie is er tussenkomst voor de medische
en paramedische prestaties, farmaceutische en
homeopathische producten, op voorwaarde dat zij
recht geven op een wettelijke tegemoetkoming.
• Ambulante verzorging bij zware ziekten:
tussenkomst voor alle ambulante kosten
indien zij rechtstreeks verband houden met 30 zware
ziekten zoals kanker, diabetes, Alzheimer, …
• One - day clinic: terugbetaling van hospitalisatie–
kosten voor verblijf van minder dan één nacht
in verpleeginstellingen of erkende “one - day” clinic
waarvoor RIZIV - forfait wordt berekend.
Aansluiten kan maandelijks zonder geneeskundige
vragenlijst. Reeds bestaande aandoeningen worden
steeds uitgesloten!
Nieuwe maandpremies vanaf 1/01/2008:
Aangeslotene t/m 20 jaar 3,30 €
Van 21 t/m 65 jaar 9,03 €
Van 66 t/m 70 jaar 18,05 €
Vanaf 71 jaar 36,10 €
Meer informatie bij Christine Demeyer –
Kwaadbeek 82 – 9860 Oosterzele
Tel. 09/232.22.00 - Fax 09/230.56.23 -
GSM 0477/561983 - e.mail : ch.demeyer@skynet.be

ALGEMENE VERGADERING VAN 22 SEPTEMBER 2007
(KORT VERSLAG)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
214
De AV heeft tot doel een interactie op gang te brengen om
meer vroedvrouwen de kans te geven mee richting te geven
… ideeën uit te wisselen.
1. De heer Guy Martens gaf een toelichting over de SPE
registratie. Na een verduidelijking over de geschiedenis en
het hoe en waarom van het SPE werd er ruimte gelaten
om vragen te stellen. Nieuwe items voor registratie kunnen
ten vroegste in 2010 worden opgenomen. Een stevige
onderbouw is noodzakelijk voor elke wijziging.
2. De nieuwe wetgeving werd uitvoerig besproken door
Meester Jan Vande Moortel. De afspraak is gemaakt om
op regelmatige basis bijscholing te geven over de rechten
en plichten van de vroedvrouw. (zie ook p. 181)
3. Financieel verslag: De balans werd besproken. Gedetailleerde
boekhouding steeds ter inzage op het secretariaat. De
conclusie: de VLOV vzw is een gezonde (kleine) vzw.
4. Verslag werkgroepen / actuele punten
Bijscholing Trefdag inschrijvingen lopen goed –
Borstvoedingcongres voorbereiding in eindfase – 5
mei wordt voorbereid en tevens ook al ideeën voor 23
oktober 2008 ( = Trefdag “STERKE VROUWEN”) Ideeën
zijn zeker welkom!! / Redactie Jaarlijks wordt er een
themanummer voorbereid ( TVV3 ) sluit aan bij de cover.
Voorbereiding wijzigingen lay - out. / Opleiding Studiedag
aansprakelijkheid 3de jaars op 13 dec – EMA congres in
Berlijn - promotiepakket tijdens de promotieviering is
goed onthaald – VLOV prijs / Zelfstandige vroedvrouwen
Maandelijkse intercollegiaal overleg ivm inhoudelijke en/
of structurele onderwerpen / Werkgroep Geboortehuizen
Afstemmen ivm kostprijs bevallen in geboortehuis /
Werkgroep Wetenschappelijk Onderzoek: voorstelling en
plannen van de nieuwe coördinator. De VLOV kent heden
een derde betaalde functie: Onze nieuwe wetenschappelijk
medewerker heeft de opdracht gekregen om de groep
terug in activiteit te brengen. Naast deze opdracht zal zij
als wetenschappelijke medewerker beleidsondersteunend
werken en in het SPE onze groep vertegenwoordigen./
GVO Verena Schmid komt twee keer (wegens grote
vraag!!) een driedaagse geven over fysiologie in november
2007. Nadien zal vanuit een nieuwe werkgroep een
module FYSIOLOGIE worden opgesteld. Hierin zal de GVO
- opleiding worden opgeslorpt. Het idee om GVO te geven
“ter plaatse” leeft nog wel maar de vraag is nog niet zo
sterk ervaren. Hiervoor zijn nog geen verdere stappen
ondernomen. / Hoofdvroedvrouwen Het congres dat voor
de hoofden wordt georganiseerd op 29 november 2007 zal
handelen over alle aspecten van “Zwangerschapsafbreking
na prenatale diagnose”. De hoofdvroedvrouwen zien elkaar
telkens in een andere materniteit en er wordt inhoudelijk
sterk uitgewisseld. / Vroedvrouwen verleggen grenzen
Onze projecten in Rwanda en Senegal zijn in volle startfase.
We adopteerden de ANSFES in het ICM. 14 oktober 2007:
Iedereen met kleine kinderen is uitgenodigd op de bene
fiettheatervoorstelling. / Profilering van de vroedvrouw
Het zeer actuele werkpunt is de website waarbij een betere
toegankelijkheid voor studenten en ouders een belangrijk
aandachtpunt is.
5. Vertegenwoordiging in commissies en raden
RIZIV Borstvoedingsnummer is een feit maar ligt op de
koning zijn bureau ter ondertekening; prioriteiten voor 2008:
weekendtarief dag 4 / risicozwangerschap - terugstellen
van besparingsmaatregelen - indien KB 78 van kracht gaat
zullen er nummers komen voor reëducatie bekkenbodem,
echografie -- verdere behoeften zijn ook gedefinieerd
met speciale aandacht voor preconceptienummer /
Kind en Gezin Er zal worden bekeken in hoeverre
de samenwerkingsakkoorden zijn effecten bekomen /
ILFG “Pregnancy and Poverty” in maart 2008 / VRGT
“Rookstop bij zwangeren” wordt verder gezet. Op 22
februari 2008 wordt een bijscholing gegeven over Rookstop
bij zwangeren (Brussel). Katrien De Wilde (KaHo St Lieven)
doet een doctoraatstudie omtrent dit onderwerp. De VLOV
zit in de adviesgroep. / Borstvoedingscomité BFHI is
volop in proces voor tien ziekenhuizen. Affiche 2007 werd
doorgestuurd / BMA is een feit (lees editoriaal), statuten
zijn goedgekeurd. Betere uitstraling naar Europa / de wereld
/ Nationale Raad Hiervoor verwijs ik naar agendapunt 2
waar de actualiteit verduidelijkt werd. / EMA – Europese
vereniging vroedvrouwen Congres 6/7 dec is hier actueel;
Joeri is unaniem aanvaard voor de board van het EMA! /
ICM We ondersteunen de vroedvrouwen die gaan spreken
voor het ICM. Zij zullen 50% van hun inschrijving betaald
krijgen door de VLOV. Wie gaat nog mee naar Glasgow
Laat het weten aan de VLOV / Andere De VLOV is aanwezig
op andere commissies en raden – gedetailleerd overzicht te
verkrijgen op het secretariaat.
6. Varia: Er komt een discussie op gang ivm het uitsturen van
vroedvrouwen binnen loondienst van de ziekenhuizen (ons
standpunt staat in TVV1- 2004, p. 31). We zullen deze
VLOV - visie heden verfijnen.
BEDANKT AAN DE AANWEZIGEN VOOR DE INBRENG EN
HET DYNAMISME
Volgende AV gaat door op zaterdag 15 maart 2008. Noteer
dit al in je agenda.
Hoe meer aanwezigen, hoe sterker het dynamisme, hoe
sterker de stroom!

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
ERVARINGEN VAN NIET VORDERENDE
EN GEOPTIMALISEERDE ARBEID BIJ
NULLIPARAE: EEN KWALITATIEF
INTERVIEW ONDERZOEK OP BASIS
VAN GROUNDED THEORIE
Kjaergaard H, Foldgast AM, Dykes AK. (2007).
Experiences of non-progressive and augmented labour
among nulliparous women:
a qualitative interview study in a Grounded Theory
approach. BMC Pregnancy and Childbirth, 7:15.
http://www.biomedcentral.com/content/pdf/1471-2393-
7-15.pdf
ACHTERGROND
Niet vorderende arbeid is de meest voorkomende verwikkeling
bij eerstbarenden en wordt primair behandeld met
optimalisatie. Een geoptimaliseerde arbeid eindigt vaak in
een instrumentele bevalling. Weinig kwalitatief onderzoek is
gericht op ervaringen van niet vorderende en geoptimaliseerde
bevallingen.
DOEL VAN DE STUDIE is een dieper inzicht bekomen in
de ervaring van niet vorderende en geoptimaliseerde arbeid
bij nulliparae en hun ervaring van de zorg die ze kregen.
METHODE
Een kwalitatief onderzoek werd uitgevoerd door gebruik te
maken van individuele interviews. Gegevens werden verzameld
en geanalyseerd volgens de methode van de grounded
theorie. De deelnemers waren een doelgerichte steekproef
van 10 vrouwen. De interviews werden afgenomen 4 tot 14
weken na de bevalling.
RESULTATEN
De vrouwen hadden tegengestelde ervaringen tijdens hun
geboorteproces. Tijdens de arbeid was er een conflict tussen
de verwachting om een natuurlijke bevalling te hebben
en feitelijk een medische bevalling te krijgen. De vrouwen
ervaarden een gevoel van scheiding tussen lichaam en
geest. De interactie met de vroedvrouw had een belangrijke
invloed op gevoelens van verlies en herwinnen van controle.
Verzoening tussen de tegengestelde gevoelens tijdens de
arbeid werd bereikt. De kern werd benoemd als Dialectisch
Geboorteproces en bestond uit 3 categorieën: balanceren
tussen natuurlijke en medische bevalling, interactie, verlies
en herwinnen van controle.
Een dialectisch proces werd herkend bij de ervaringen van
deze vrouwen bij een niet vorderende arbeid. Het proces is
onderhevig aan interactie met de vroedvrouw, speciaal haar
ondersteuning bij het gevoel van de vrouw van in controle
zijn. Vroedvrouwen moeten bereiken dat de vrouw het feit
erkent dat de arbeid niet vordert en optimalisatie vereist is
en dat ze behandeld wordt met respect voor het dialectisch
proces. Optimalisatie van de arbeid moet zodanig gebeuren
dat een zo goed mogelijke aansluiting bij het natuurlijk
verloop van arbeid en bevalling bereikt wordt.
REVIEW
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VROEG HUID - AAN - HUID -
CONTACT VOOR MOEDERS EN HUN
GEZONDE PASGEBOREN BABY’S
Moore ER, Anderson GC, Bergman N. (2007).
Early skin-to-skin contact for mothers and their healthy
newborn infants.
Cochrane Database of Systematic Reviews 2007, Issue 3.
ACHTERGROND
Scheiding van moeder en baby na de geboorte is vrijwel
algemeen in de Westerse cultuur. Vroeg huid - op - huid -
contact begint ideaal gezien bij de geboorte en bestaat uit het
plaatsen van de naakte baby, met warme doek bedekt op de
rug, naar voren gebogen op de naakte borst van de moeder.
Volgens de neurologie bij zoogdieren roept dit intieme
contact eigen aan deze plaats neurogedrag op waardoor
vervulling van fundamentele biologische behoeften wordt
verzekerd. Deze periode kan een psychofysiologisch ‘gevoelige
periode’ vertegenwoordigen voor de programmering van het
toekomstig gedrag.
DOELSTELLINGEN
De effecten bepalen van vroeg huid - op - huid - contact op
borstvoeding, gedrag en fysiologische aanpassing bij gezonde
moeder - kind paren.
ONDERZOEKSSTRATEGIE
De Cochrane Pregnancy and Childbirth Group’s and Neonatal
Group’s Trials Registers (August 2006), Cochrane Central
Register of Controlled Trials (The Cochrane Library 2006,
Issue 2), MEDLINE (1976 to 2006) werden gebruikt.
SELECTIECRITERIA
Gerandomiseerde en quasi gerandomiseerde klinische studies
die vroeg huid - op - huid - contact vergelijken met de
gewone ziekenhuiszorg.
Dataverzameling en - analyse: De kwaliteit van de studies
werden onafhankelijk beoordeeld en de reviewers trokken
er zo hun gegevens uit. De auteurs van de studies werden
gecontacteerd voor extra informatie.
RESULTATEN
Dertig studies over 1925 deelnemers (moeder - kind paren)
werden opgenomen. De gegevens van meer dan twee studies
waren voor slechts 8 van de 64 resultaatsmetingen beschikbaar.
215

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
216
Wij vonden statistisch significante en positieve effecten van
vroeg huid - op - huid - contact op het geven van borstvoeding
één tot vier maanden na de geboorte (10 studies; 552
deelnemers) (odds ratio 1,82, 95% betrouwbaarheidsinterval
(CI) 1,08 tot 3.07), en de duur van borstvoeding (7 studies;
324 deelnemers; gewogen gemiddeld verschil (GGV), 42,55,
95% CI - 1,69 tot 86.79). Er werden tendensen gevonden
van betere totaalscores voor liefdevolle aanraking door de
moeder tijdens de observatie bij borstvoeding (4 studies; 314
deelnemers) (standaard gemiddeld verschil (SGV) 0.52; 95%
CI 0,07 tot 0.98) en moederlijk hechtingsgedrag (6 studies;
396 deelnemers) (SGV 0,52, 95% CI 0,31 tot 0.72) met vroeg
huid - op - huid - contact.
Baby’s met vroeg huid - op - huid - contact schreeuwden
kortere tijd (één studie; 44 deelnemers) (GGV -8,01, 95%
CI -8,98 tot -7,04). Laat preterme baby’s hadden betere
cardiorespiratoire stabiliteit met vroeg huid - op - huid -
contact (één studie; 35 deelnemers) (GGV 2,88, 95% CI - 0,53
tot 5.23). Geen ongunstige gevolgen werden gevonden.
CONCLUSIE VAN DE AUTEURS
Beperkingen in deze review omvatten de methodologische
kwaliteit, variaties in interventietoepassing en variabiliteit
van de resultaten. De interventie heeft voordelen voor
borstvoeding, vroege moeder - baby hechting, het schreeuwen
bij de baby en cardiorespiratoire stabiliteit, en heeft geen
duidelijke negatieve gevolgen op korte of lange termijn.
Verder onderzoek wordt geadviseerd. Om de meta - analyse
te vergemakkelijken zou toekomstig onderzoek moeten
gebruik maken van de resultaatsmetingen consistent met
de inbegrepen studies. De gepubliceerde rapporten zouden
duidelijk moeten aangeven of de interventie wel degelijk huid
- op - huid - contact was en middelen, standaardafwijkingen,
nauwkeurige kansberekeningen en gegevens omvatten om
de interventiedosis te meten.
ALGEMEEN BESLUIT
Huid - aan - huid - contact tussen moeder en baby bij de
geboorte vermindert het schreeuwen, verbetert moeder -
baby interactie, houdt de baby warm en helpt vrouwen met
succes borstvoeding geven.
In vele culturen worden de baby’s over het algemeen naakt
op de blote borst van hun moeder gewiegd bij de geboorte.
Historisch gezien was dit noodzakelijk voor de overleving
van de baby. Aangezien recent meer baby’s in het ziekenhuis
geboren worden in vele landen, worden de baby’s gescheiden
of gekleed vooraleer ze aan hun moeder worden gegeven.
Aangenomen wordt dat in de geïndustrialiseerde landen
ziekenhuisroutines de vroege moeder - baby interactie
beduidend verstoren en schadelijke gevolgen hebben. Het
doel van de review was nagaan of er enig effect merkbaar
was van vroeg huid - aan - huid - contact tussen de moeder
en haar pasgeboren baby op de gezondheid, het gedrag en
het geven van borstvoeding.
De review omvatte 30 studies over 1925 moeders en hun
baby’s. De review toonde aan dat de baby’s meer interactie
aangingen met hun moeders, warmer bleven en minder
schreeuwden. De baby’s kregen vaker en langer borstvoeding
als zij vroeg huid - aan - huid - contact hadden. De baby’s
zouden, misschien, ook eerder een goede vroege band met
hun moeders hebben, maar dit was moeilijk te meten.
BESPREKING
Een betere geboorte heeft aandacht voor continue
begeleiding van de moeder en huid - aan - huid - contact
voor de baby! Het is wel opmerkelijk dat sommige traditionele
benaderingen rond de geboorte resulteren in gelukkigere en
gezondere moeders en baby’s volgens de twee voorgaande
reviews. Zoals we eerder al in dit tijdschrift schreven is een
natuurlijke geboorte beter voor het kind en beantwoordt dit
aan de natuurlijke verwachtingen van het kind. Een vrouw die
continu een vroedvrouw, doula of een ondersteunend iemand
bij zich heeft doorheen de arbeid heeft meer kans op een
kortere arbeid, maakt minder gebruik van pijnstilling tijdens
de arbeid en is meer tevreden over haar bevallingservaring,
vergeleken met zij die deze zorg niet krijgen. Bovendien heeft
een vrouw die onmiddellijk na de geboorte huid - aan - huid
- contact heeft met haar baby meer kans om te slagen in het
vroeg geven van borstvoeding vergeleken met een bevalling
waarbij de baby weggenomen wordt om gebaad of ingepakt
te worden.
Deze twee reviews verschenen in de Cochrane Library.
Systematische reviews trekken bewijsgestuurde conclusies
over medische praktijken na overweging van zowel de inhoud
als de kwaliteit van de bestaande medische studies over een
topic. Zowel huid - aan - huid - contact als ondersteunende
continue begeleiding tijdens de arbeid waren gedurende
eeuwen de norm vooraleer de ziekenhuisbevalling de aan–
vaarde praktijk werd in de Westerse cultuur. Bezorgdheid over
de verdergaande dehumanisering van de bevallingservaringen
heeft geleid tot een oproep om terug te keren tot sommige
vroegere praktijken. Ook huid - aan - huid - contact tussen
de moeder en de baby, waarbij de baby naakt rust op de borst
van de moeder onmiddellijk na de geboorte tot minstens 1
uur erna heeft als belangrijkste voordeel dat ‘deze sensitieve
periode het toekomstig gedrag van de baby programmeert!’
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
NIEUWSFLASH
ACHTERSTE PLAATSING
(OCCIPUT POSTERIOR) EN HET
FOETAAL EJECTIE REFLEX*
Achterste plaatsing wijst op een baby die bij de geboorte
naar boven kijkt en niet naar beneden. De arbeid bij een
baby in achterste plaatsing veroorzaakt vaak een pijnlijke
rug. Het is dus belangrijk als vroedvrouw deze situatie snel
te herkennen om de barende te ondersteunen bij de bevalling
en nadelige medische interventies te vermijden.
Michel Odent baseert zijn empirische houding betreffende
achterste plaatsing op twee feiten die duidelijk bevestigd
zijn geworden door gepubliceerde prospectieve studies. Het
eerste feit is dat het nutteloos is dat zwangere vrouwen zich
ongerust maken over de ligging van hun baby in baarmoeder.
Een grote Australische gerandomiseerde gecontroleerde
studie die 2547 zwangere vrouwen omvat, heeft duidelijk
aangetoond dat oefenen in knie - ellebooghouding en bek–
kenkantelingsoefeningen vanaf 37 weken zwangerschap tot
het begin van arbeid de incidentie van persisterende achterste
plaatsing bij geboorte niet vermindert.
Het tweede feit is dat foetale houdingsveranderingen vaak
voorkomen tijdens de arbeid en dat de definitieve stand pas
dicht bij bevalling wordt bepaald. Dit is de conclusie van een
prospectieve studie van 1562 vrouwen om veranderingen in
foetale positie tijdens de arbeid te evalueren door periodiek
echografie te gebruiken. Van de baby’s in achterste plaatsing
laat in de arbeid, scheen nog slechts 20,7% bij de bevalling
in achterste plaatsing te zijn. Tenslotte als de moeder geen
epidurale had, was het totaal aantal baby’s in achterste
plaatsing bij de bevalling nog slechts 3,3%, hoewel deze studie
in conventionele verloskundige diensten werd uitgevoerd
waar moeilijk werd tegemoetgekomen aan de elementaire
basisbehoeften van barende vrouwen. Het aantal was 12,9%
in de epidurale groep.
Als men rekening houdt met deze twee goed gedocumenteerde
feiten wordt het gemakkelijk zich op de juiste vraag te
concentreren:
Welke factoren beïnvloeden de rotatie tijdens de arbeid
Het antwoord is eenvoudig: De factoren die de rotatie
vergemakkelijken zijn deze die een typisch foetaal
ejectiereflex mogelijk maken. De overgang naar het foetaal
ejectiereflex wordt geremd door eender welke tussenkomst
in de privacy van de vrouw. Het foetaal ejectiereflex komt
niet in aanwezigheid van een vroedvrouw die zich gedraagt
als “coach”, een waarnemer, een helper, een gids of een
“steunpersoon.” Het foetaal ejectiereflex kan afgeremd
worden door een vaginaal onderzoek, door een oog - oog
contact of door een verandering van omgeving. Het komt
niet voor als het intellect van de vrouw in arbeid wordt
gestimuleerd door rationele taal (b.v. “nu heb je volledige
ontsluiting; je moet persen”). Het komt ook niet voor als
de ruimte onvoldoende warm is of te fel verlicht is. Elke
prikkeling van de neocortex remt dus een foetaal ejectiereflex
af!
De beste situatie voor een typisch foetaal ejectiereflex is
wanneer niemand aanwezig is, alleen een ervaren, stille
moederlijke vroedvrouw die in een hoekje zit te breien. Dit
beeld van de breiende vroedvrouw moet niet in de “letterlijke”
betekenis begrepen worden. Het symboliseert wel de
authentieke vroedvrouw als een beschermende moederfiguur
die haar eigen adrenalinegehalte zo laag mogelijk houdt.
Het is wel opmerkelijk dat wanneer aan de voorwaarden
voor een foetaal ejectiereflex voldaan is, de meeste barenden
spontaan complexe en asymmetrische voorwaarts buigende
houdingen vinden, die waarschijnlijk een belangrijke rol
spelen bij het vergemakkelijken van de rotatie van het hoofd
van de baby. De blijvende achterste plaatsing bij de geboorte
zal uitzonderlijk zeldzaam worden op de dag dat de betekenis
van privacy wordt begrepen en de authentieke verloskunde
herontdekt is.
REFERENTIES
1. Azar K, Chamberlain ME, Keogh J, Shra A. (2004).
Randomised controlled trial of effect of hands and knees
posturing on incidence of occiput posterior position at
birth BMJ.
2. Ellice Lieberman E, Davidson K, Lee-Parritz A ,Shearer
E. (2005). Changes in Fetal Position During Labor and
Their Association With Epidural Analgesia. Obstetrics &
Gynecology 105:974-982.
* Michel Odent, uittreksel uit “Occiput Posterior Position
Should Be Exceptionally Rare at Birth,” Midwifery Today
Issue 76 Winter 2005
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
COMFORT IN LABOUR –
PENNY SIMKIN
Comfort in Labor is een nieuwe editie van Penny Simkin. Ze
legt uit hoe vrouwen in arbeid maatregelen kunnen nemen
om hun gemak te vergroten, te bewegen en houdingen aan te
nemen voor een veilige en voldoeninggevende arbeid; ze geeft
ook tips voor begeleiders. Deze tekst is beschikbaar en vrij te
downloaden van de website http://www.childbirthconnection.
org/pdfs/comfort-in-labor-simkin.pdf
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
217

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
V R O E D V R O U W E N Z O R G
218
WEGWIJZERS VOOR DE DERDE FASE:
GEÏNFORMEERDE KEUZES MAKEN
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
B E W E R K I N G LISETTE GEERDENS, VROEDVROUW
Lois Wattis. Signposts for the third stage maze: making informed choices
http://www.birthjourney.com/thirdstagemaze.php
Ik kan me indenken dat er in de GVO veel aandacht gaat
naar zwangerschap en bevalling, maar dat de placentaire
fase (de zogenaamde 3de fase van de baring) weinig
aandacht krijgt omdat ze toch maar een aanhangsel is
van het hele gebeuren. Nochtans kan een gebrek aan
informatie hierover de bevallingservaring van een vrouw en
haar baby danig hypothekeren. Een reden temeer om open
te staan voor de ideeën van bewijsgestuurde praktijk over
het belang van een fysiologische 3e fase: het eerste uur
na de geboorte is een mijlpaal in het leven van een kind en
dat van de moeder.
DE DERDE FASE VAN ARBEID
De derde fase van de baring begint vanaf de geboorte van
de baby tot de uitdrijving van de placenta en de vliezen.
(Llewellyn-Jones, 1994)
Moderne vroedvrouwenzorg en verloskundig beleid van
de derde fase verschillen beduidend tussen landen, staten,
plaatsen en zorgverstrekkers. De verleende zorg aan barende
vrouwen en pasgeborenen heeft zich ontwikkeld tot een ruim
aanbod van keuzes gebaseerd op historische, anekdotische,
filosofische en op onderzoek - gebaseerde factoren. (Wattis,
2001) Deze fase van de geboorte wordt gekenmerkt als een
periode van groot potentieel gevaar en zorgverleners moeten
keuzes maken om een actieve benadering, een afwachtende
(= fysiologische benadering), of een combinatie van beide te
kiezen. (Enkin etal, 1995)
DE METHODES VAN BELEID VOOR DE DERDE
FASE
• Actief beleid van de derde fase omvat het profylactisch
toedienen van oxytocine aan de moeder door een
intramusculaire injectie na geboorte van de baby,
vroegtijdig afklemmen en doorknippen van de navelstreng
en het uitvoeren van gecontroleerde navelstrengtractie
(GNT) om de placenta te laten geboren worden.
• Afwachtend of fysiologisch beleid laat toe de placenta
spontaan te laten geboren worden of met de hulp van
de zwaartekracht en/of tepelstimulatie. (Prendiville etal,
1998)
ACTIEF BELEID
“Actief beleid van de derde fase is zowel vanuit een
filosofische benadering van de bevalling als vanuit een
medische noodzaak geëvolueerd: een filosofie waarin het
gemak een belangrijke prioriteit is en afwachten en niets
doen bijna onvoorstelbaar is.” (Bastion)
Het actief beleid van de derde fase van de baring is een
voortvloeisel van het actief beleid van de eerste en tweede
fase van arbeid. Inductie en optimalisatie van de arbeid
door kunstmatig breken van de vliezen, en/of intraveneus
oxytocine-infuus, dringen een tijdskader op voor vooruitgang
van de baring: medicatie voor pijnverlichting en sedatie, CTG
- controle, forcepsrotatie en - bevalling, vacuümextractie,
dringende of electieve sectio zijn voorbeelden van interventies
die allen met controle te maken hebben. CONTROLE in
handen van zorgverleners, niet van de vrouw. Natuurlijk
zijn vele interventies levensreddend en noodzakelijke acties
in bepaalde situaties. Als er actief beleid is in de eerste en/of
tweede fase, is het volledig aangewezen dat de derde fase
ook actief zou moeten geleid worden omdat de natuurlijke
fysiologie van het geboorteproces verstoord is.
FYSIOLOGISCH BELEID
In een fysiologische derde fase, als natuurlijke voortgang van
een natuurlijke, normale fysiologische arbeid - is de vrouw
in controle. Zij is in overeenstemming met en gelooft in het
natuurlijk vermogen van haar lichaam om de geboorte van
haar baby te voltooien. Zoals in de arbeid is het de taak
van de vroedvrouw om dat proces te steunen - niet het
controleren. De vroedvrouw wordt opgeleid om problemen
te ontdekken en acties te ondernemen om de veiligheid van
moeder en baby te verzekeren. De vroedvrouw heeft deze
verantwoordelijkheid toevertrouwd gekregen als integraal
deel van deze relatie. Het zou een partnerschap, niet een
dictatuur moeten zijn. (Edwards, 1999)
Laattijdig afklemmen van de navelstreng
Recent onderzoek (ook in dit tijdschrift bij de abstracts)
heeft het bewijs geleverd ten gunste van het later afklemmen

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
van de navelstreng om placentaire transfusie van de baby
onmiddellijk na geboorte toe te laten. De WGO onderschreef
officieel de praktijk van later afklemmen van de navelstreng
(WHO, 1996) in 1996 en in Februari 2002 trok de American
College of Obstetricans and Gynaecologists zijn richtlijn voor
het onmiddellijk afklemmen van de navelstreng in (Bulletin
216).
Laattijdig afklemmen van de navelstreng geeft fysiologische
voordelen voor de baby om zijn extra - uteriene aanpassing
zonder problemen mogelijk te maken (O2-voorziening blijft
behouden!), en psychologische en emotionele voordelen voor
de baby en de moeder. Deze voordelen zouden zorgverstrekkers
moeten verplichten om de onschendbaarheid van de moeder
- baby - eenheid op deze momenten te respecteren: de
pasgeborene bevindt zich tussen twee werelden en de
moeder ziet en ervaart haar kind voor het eerst. Onnodig
tussenkomen moet vermeden worden. Nochtans voelen vele
verloskundigen en vroedvrouwen zich zeer ongemakkelijk bij
het afwijken van de vertrouwde praktijk van actief beleid, en
blijven de navelstreng onmiddellijk na geboorte afklemmen
en doorknippen.
De voordelen van een fysiologisch derde fase
Door het laattijdig afklemmen van de navelstreng krijgt
de baby zijn of haar volledig bloedvolume en optimale
ijzerreserve (Prendiville en Ellbourne, 1989, Inch, 1983).
Dit kan zowat 40% van het circulerend volume zijn en is
belangrijk voor het behoud van haematocrietwaarden (Yao &
Lind, 1974). Het vroegtijdig afklemmen van de navelstreng
ontneemt de baby 75 - 125 ml getransfuseerd bloed. (Bristol
Trial, 1988, en Hinchingbrooke Trial, 1998).
Bij laattijdig afklemmen van de navelstreng is de placenta
minder omvangrijk en wordt gemakkelijker uitgedreven
(Dunn et al 1966). Het later afklemmen van de navelstreng
geeft de baby de mogelijkheid om zonder onderbreking
continu geoxideerd bloed aan te voeren waardoor de perfusie
van de longen en de overgang van de baby om zelf voor
zijn ademhaling te zorgen zonder zuurstoftekort op te lopen
vergemakkelijkt wordt. De baby heeft minder reanimatie
nodig en minder kans op idiopathische ademhalingsnood.
(De term Ideopathic Respiratory Distress beschrijft
ademhalingsmoeilijkheden zonder duidelijke reden, en lijkt
verbonden met de verstoring van gevoelige en complexe
veranderingen in het hart - en vaatstelsel van de baby. (Dunn,
1989; Inch, 1983)). Later afklemmen van de navelstreng
vermindert het risico van foeto - maternele transfusie, die
voor de Rh - negatieve moeders vooral belangrijk is. (Lapido,
1971; Rogers et al, 1998).
Laattijdig afklemmen van de navelstreng vermindert ook het
risico op infectie zowel bij de moeder als de baby omdat de
moeder minder klontervorming heeft als het moederlijk einde
van de navelstreng niet wordt afgeklemd, en de baby heeft
minder stagnerend bloed over in de navelstreng.
Klonters en stagnerend bloed vormen een ideaal milieu voor
infectie. De navelstreng kan postnataal sneller afvallen bij
later afklemmen van de navelstreng (Sleep, 1993).
Het vermijden van gecontroleerde navelstrengtractie sluit
het risico uit om te trekken aan een onvolledig losgekomen
placenta, het scheuren of doen afknappen van de navelstreng,
gedeeltelijke of volledige inversie van de baarmoeder, en pijn
als gevolg van manipulatie van de baarmoeder, die ook een
weerslag heeft op de myometriale actie van de baarmoeder
die zorgt voor het behoud van tonus. (Edwards, 1999)
Moeder en baby kunnen ongestoord en rustig samenblijven:
de kansen voor een goede hechting verbeteren, het vroeg
aanleggen aan de borst is gemakkelijker en het hormonaal
evenwicht kan optimaal zijn.
VEILIGE NATUURLIJKE GEBOORTE
Fysiologisch - of afwachtend - of passief - beleid van de derde
fase kan een veilige optie zijn voor gezonde vrouwen die een
normale arbeid ervaren. Dit is waar de natuurlijke chemie
van de vrouw het verloop van de arbeid bepaalt. Fysiologisch
beleid van de derde fase is niet veilig bij een arbeid beïnvloed
door intraveneuze oxytocica. Het is belangrijk dat de vrouw
doorheen haar zwangerschap gezond is geweest en geen
anemie heeft. Een hemoglobine (Hb) van 9 - 9.5g/dl wordt
geassocieerd met optimale perinatale uitkomsten. (Odent,
1998)
De vrouw moet volledige informatie hebben en de kans
om prenataal de feiten over actief en fysiologisch beleid te
bespreken. De vrouw kan dan een geïnformeerde keuze maken.
Tijdens de Hinchingbrooke Trial vonden de onderzoekers
dat “wanneer het fysiologisch beleid als redelijke optie aan
vrouwen wordt aangeboden, velen ervoor zullen kiezen”.
(Rogers etal, 1998)
De vrouw moet de nood aan een flexibele benadering
begrijpen waar zijzelf en haar vroedvrouw achterstaan in
geval er tijdens de arbeid complicaties optreden. Als een
oxytocicum aangewezen is moet het zonder aarzelen worden
gegeven. Het gevolg van toedienen van een oxytocicum is
wel dat het actief beleid van de placentaire fase noodzakelijk
maakt. (Edwards, 1999) Dit moet zowel door de barende
vrouw als door de vroedvrouw begrepen zijn. De vroedvrouw
die de geboorte begeleidt moet inzicht hebben in en
competent zijn in het fysiologische beleid van de derde fase.
Dit lijkt vanzelfsprekend, maar de realiteit is dat de meeste
vroedvrouwen weinig of geen ervaring hebben gehad met
een fysiologische derde fase. Onderzoek heeft aangetoond
dat sommige artsen en vroedvrouwen die als ‘moeilijk’
werden beschouwd veel meer postpartumbloedingen hadden.
(Edwards, 1999)
Het zorgen voor een warme omgeving waar de interactie
tussen de moeder en haar pasgeboren kind ongestoord kan
verlopen is een integrale component van een fysiologische
derde fase. Een dergelijk milieu vergemakkelijkt het vrijgeven
van endogene oxytocine. Als de vrouw koud heeft stijgen
haar catecholamines (adrenaline en noradrenaline) en het
risico voor postpartumbloeding neemt toe. (Odent, 1998)
Het belang om minimaal te storen in het fysiologische proces
van geboorte werd gesteund door een Nieuw-Zeelandse
studie van 213 thuisbevallingen - aantal PPH 3,3% - geen
enkele vrouw had een manuele afhaling van de placenta
nodig. (Edwards, 1999)
RICHTLIJNEN VOOR VROEDVROUWEN
Als gids voor vroedvrouwen is het PROCES van een
fysiologische derde fase meer over wat men niet doet dan
wat men doet. Het is noodzakelijk dat een competente
vroedvrouw bij elke geboorte aanwezig is, en dat oxytocica
219

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
220
opgetrokken klaarliggen om snel te geven indien nodig. Al
het bevallingsmateriaal (navelklemmen, navelschaar, zuurstof
en aspiratiesonde) moet voor gebruik klaar zijn, samen met
warme doeken voor de baby en de moeder zoals hoort.
Het is essentieel dat de geboorte natuurlijk en normaal is. De
vrouw mag haar tijd nemen om haar kindje te observeren,
erop te reageren en haar baby in haar armen te nemen bij
geboorte op haar eigen tijd. Als de geboorte op “droog land”
is kan de baby tussen de benen van de moeder gelaten worden
om placentaire transfusie naar de baby mogelijk temaken
door de niet afgeklemde navelstreng, en de baby tijd geven
te reageren op wennen aan stimuli van licht, geluid, lucht/
koude en zijn eerste adem te nemen. De moeder zal haar
baby op haar tijd opnemen. Als alles goed is moeten deze
ogenblikken ongestoord zijn voor iedereen.
Bij een onderwatergeboorte komt een gelijkaardig proces
voor, maar de vrouw is instinctief geneigd om de baby op te
heffen naar de oppervlakte en vast te houden. Wanneer zij
bereid is tot interactie, kan zij uit het water worden geholpen,
gedroogd en in bed gaan om met haar baby te rusten, goed
warm gehouden, en de baby in ongestoord comfort de tepel
te laten zoeken en te zuigen aan de borst.
Er is geen echte behoefte om navelstreng af te klemmen,
die intussen bleker en dunner lijkt omdat de pulsaties
verminderen. Terwijl de placenta nog vastzit en functioneert
door geoxideerd bloed over te brengen naar de baby - de
circulatie van de baby verandert van éénzijdige hartfunctie
(intra - uteriene) naar tweezijdige (extra - uteriene)
hartfunctie waardoor het foramen ovale dichtgaat - zullen
de navelslagaders sluiten om het risico voor terugvloei van
bloed via de navelstreng te elimineren.
Het bloedverlies van de vrouw wordt goed geobserveerd.
Het normale bloedverlies vereist geen actie, is het meer dan
normaal dan wordt de vorm en tonus van de baarmoeder
gecontroleerd door een hand zacht op fundus te plaatsen.
Als de baarmoedertonus slecht is kan fundusmassage worden
toegepast, gevolgd door toediening van oxytocica als de
baarmoeder niet reageert op fundusmassage (hier moet dan
de 3de fase vervolledigd worden door actief beleid).
Het nauwe contact en de zuigende baby aan de borst
bevorderen het vrijgeven van natuurlijk oxytocine en dus
ook de baarmoedercontracties. Dit kan voldoende zijn om de
baarmoedertonus te verbeteren, zodat geen oxytocine moet
toegediend worden.
Na de geboorte van de baby vermindert de baarmoeder in
grootte tot ongeveer de helft, trekt verder samen, waardoor
de placenta gedwongen wordt zich los te maken van de
baarmoederwand. Ze valt in het onderste uterussegment.
Als geen kunstmatig oxytocine is gegeven blijft de cervix
voldoende open om de placenta naar de vagina te bewegen
als reactie op de baarmoedercontracties.
De “tekens van loskomen van de placenta” kunnen worden
waargenomen - een druppeltje vers bloed, en het langer
worden van de navelstreng. De vrouw reageert gewoonlijk
op het ongemak van deze samentrekkingen en de sensatie
van de placenta in haar vagina door een rechtere houding
aan te nemen, te staan of te hurken. De placenta wordt
uitgedreven door inspanning van de moeder en NIET DOOR
NAVELSTRENGTRACTIE. De navelstreng zal vooraf al of niet
doorgeknipt zijn, afhankelijk van de wensen en vragen van de
vrouw. Er is geen specifiek tijdskader opgelegd waarbinnen
dit moet gebeuren; nochtans zegt Michel Odent dat men één
uur moet toelaten. Hij verklaart in zijn artikel “Geen beleid
voor de derde fase “ dat de placenta ALTIJD binnen die tijd
geboren is als het fysiologisch proces ongestoord is. (Odent,
1998)
Het is belangrijk dat de vroedvrouw zich verzet tegen
overbeoordelen van het proces van de fysiologische derde
fase. Voelen van navelstrengpulsaties en tekens van losmaking
waarnemen kunnen het gevoelige chemisch evenwicht van
de vrouw uit balans brengen. De toepassing van zelfs zachte
tractie op de navelstreng is een interventie, die een reactie
uitlokt en dus overbodig is. Het is een tussenkomst in dit
fysiologisch proces en de voortreffelijke individuele timing
van dit specifiek geboorteproces.
ECHTE GEÏNFORMEERDE KEUZE
Zoals vrouwen hun vermogen om geboorte te geven op eigen
kracht onderzoeken, bewust worden, dagen zij natuurlijk hun
zorgverleners uit om te vertrouwen op hun vermogen om het
geboorteproces fysiologisch, zonder onnodige interferentie te
voltooien. In de meeste materniteiten wordt vaak geen keuze
gegeven aan barende vrouwen of ze actief of fysiologisch
beleid verkiezen voor de derde fase.
Hun zorg wordt gedicteerd door ziekenhuisprotocollen en
orders van artsen. De geïnformeerde toestemming vereist
volledige, feitelijke informatie van alle opties behorend
bij deze beslissing. Hoeveel vrouwen krijgen werkelijk alle
informatie over actief en fysiologisch beleid van de derde
fase Hoeveel hebben werkelijk een keuze
REFERENTIES
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Bastion, Hilda (no date) Beyond Leboyer: A natural third
stage. Source unknown.
• Dunn PM, Fraser ID, Raper AB. (1966). Influence of early
cord ligation on the transplacental passage of foetal cells.
J Obstet Gynaecol Br Commnwlth, 73:757-760.
• Dunn PM. (1985). The third stage and fetal adaptation. In:
Clinch J, Matthews T (eds). Perinatal medicine. Proceedings
of the IX European Congress of perinatal medicine held in
Dublin, Ireland, 1984. Lancaster, MTP Press, 1985.
• Edwards, N.P., (1999). Delivering your placenta – The third
stage. AIMS Publication.
• Enkin, M., Keirse, M.J.N.C., Renfrew, M.J., & Neilson,
J.P. (1995). A guide to effective care in pregnancy and
childbirth (2nd.ed.). Oxford: Oxford University Press.
• Inch S. (1984). Birth Rights: what every parent should know
about childbirth in hospital. New York, Random House.
• Ladipo OA. (1972). Management of third stage of labour,
with particular reference to reduction of feto-maternal
transfusion. Br Med J, 1(5802): 721-3.
• Llewellyn-Jones. (1994). Fundamentals of Obstetrics and
Gynaecology (6th ed.). London: Mosby.
• Odent, M. (1998). Don’t manage the third stage of labour!
Practising Midwife; 1:9, p31-33.

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
• Prendeville W, Harding J, Elbourne D, et al. (1988).
The Bristol third stage trial: active versus physiological
management of the third stage of labour. BMJ, 297:1295-
1300.
• Prendiville W, Elbourne D. In: - Chalmers I, Enkin M, Keirse
M, eds. (1989). Effective Care in Pregnancy and Childbirth.
Oxford, United Kingdom: Oxford University Press; 1145
–1169.
• Prendiville, W.J., Elbourne, D. & McDonald, S. (1998).
Active versus expectant management of the third stage of
labour (Abstract) http:www.updatesoftware. com/ccweb/
cochrane/revavstr/ab000007.htm
• Rogers J, et al (1998). Active versus expectant management
of third stage of labour: the Hinchingbrooke randomised
controlled trial. Lancet, 351(9104):693-9.
• Rogers J, Wood J, McCandlish R, et al. (1998). Active
versus expectant management of third stage of labour:
the Hinchingbrooke randomised controlled trial. Lancet,
351(9104): 693-9.
• Rogers J., Wood J., McCandlish R., Ayers S ., Truesdale A.,
Elbourne D., (1998). Active versus expectant management
of third stage of labour: the Hinchingbrooke randomised
controlled trial, Lancet Vol 351 March 7, P693-699.
• Sleep J. (1993). Physiology and management of the third
stage of labour. In: Bennett VR, Brown LK, eds. Myles’
Textbook for Midwives. 12th ed. London, UK: Churchill
Livingstone; 216-29.
• Wattis, LJ, (2001). The Third Stage Maze – Which practise
pathway for optimal outcomes The Practising Midwife,
4:4, p23-27.
• World Health Organisation (1996) Care in normal birth:
a practical guide, Report of a Technical Working Group,
WHO/FRH/MSM/96.24, Geneva.
Verdere informatie: www.birthjourney.com www.
cordclamping.com www.gentlebirth.org.au
221
V L O V C U L T U U R
DE MAMAMONOLOGEN
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
D O O R THEATER CARTOUCHE UIT EDEGEM
Een komedie over moederschap.
Over ochtendmisselijkheid, over inknippen en uitscheuren,
over pijnlijke tepels en blubberbuiken en nachten die
wreed worden verstoord door babygehuil. Maar ook over
improvisatietalent en verliefd zijn op je eigen kind.
Kortom: een voorstelling waarin bijna iedereen zichzelf,
zijn partner, een familielid of een kennis herkent.
Donderdag 13 december 2007 om 20.30u
Katholieke Hogeschool Kempen, Campus Lier
Antwerpsestraat 99 te LIER
Kaarten: 10 Euro - leden VLOV en studenten: 7 euro
Kaarten te bestellen via secretariaat VLOV (03/218.89.67 of info@vlov.be)
Een co-organisatie van :
KATHOLIEKE HOGESCHOOL KEMPEN, Departement Gezondheidszorg vzw, Campus LIER
& VLAAMSE ORGANISATIE VAN VROEDVROUWEN VZW

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
B O E K E N N I E U W S
MET HART EN ZIEL
INTERVIEW MET BENEDICTE VANSINA, VROEDVROUW
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
222
D O O R VIOLET VERVLOET
“Zwanger, Moeders zwangerschap, Info- doe- en dagboek”
en “Mee Zwanger, Vaders zwangerschap, Info- doe- en
dagboek” zijn de twee boeken van Benedicte Vansina die
momenteel in de boekhandel liggen. In ons themanummer
werd het boek voor vaders al even in de kijker gezet. Maar
uiteraard zijn we nieuwsgierig en willen we meer weten als
vroedvrouwen in de pen kruipen en hun kennis uitsturen!
Lees met ons mee …
Kan je kort iets vertellen over jezelf Wie ben je als
vroedvrouw Wat is jouw visie
Ik ben al 19 jaar vroedvrouw, heb op verschillende plaatsen
gewerkt maar ben 15 jaar geleden als zelfstandige begonnen.
GVO is van in het begin mijn passie geweest. Ik vermoed
dat ik toen één van de eerste vroedvrouwen was die koppels
voorbereidde op de geboorte en het ouderschap, nog voor de
tijd dat het RIZIV daar codenummers voor had.
Mijn visie Dat de zwangerschap, geboorte en kraamtijd
natuurlijke transformatieprocessen zijn, die in België
overgemedicaliseerd worden. Ik voel het als een roeping
om mensen te sensibiliseren: zowel toekomstige ouders als
collega’s vroedvrouwen. Dat doe ik nu al vele jaren door
interactieve lessenreeksen en nu ook door het schrijven
van deze boeken. Voor vroedvrouwen geef ik een 70 uren
opleiding om in diezelfde geest mensen te begeleiden.
In je voorwoord kunnen we lezen dat deze reeks “Met hart
en ziel” het resultaat is van 15 jaar verzamelen. Is het idee
voor het schrijven van een boek er altijd geweest
Altijd niet, neen. Het idee is 6 - 7 jaren geleden beginnen
groeien. Toen had ik een soort werkmap samengesteld
voor mijn prenatale groepen. Maar ik vond ze onvolledig.
Daarbij vond ik dat ik teveel kostbare tijd van de cursussen
besteedde aan het informatieve, omdat er immers in België
zo weinig plaatsen zijn waar ze volledige, ongecensureerde,
gebalanceerde informatie kunnen bekomen. Een voorbeeldje:
ik kan een deel van een les besteden aan ‘medische
onderzoeken in de zwangerschap’: ik kan het natuurlijk
hebben over het wat, hoe, waarom, voor - en nadelen en
alternatieven, maar ik besteed liever meer tijd aan de vraag:
‘hoe ervaar je zo’n onderzoeken als moeder, als vader, als baby
en wat kan je doen als je dit eenmaal MOET hebben om er
toch een zo positief mogelijke beleving aan over te houden’
Ten opzichte van vroeger kan ik nu gewoon zeggen: ‘we
hebben het in de volgende les over die onderzoeken, kunnen
jullie die en die bladzijdes van het boek lezen’
Ik heb 12 jaar samengewerkt met Bolle Buik, waar ik het hele
cursussencentrum heb opgericht en de waaier van cursussen
heb uitgebouwd. Toen ik 2 jaar geleden uit de groep stapte,
wist ik niet of ik alsnog cursussen ging kunnen blijven
geven. Ik dacht ‘ik heb toch écht wel teveel te zeggen aan de
Belgische zwangere bevolking om nu helemaal niets meer te
doen met al die ervaring en kennis die ik in de loop van de
jaren heb opgebouwd. Als ik deze reeks van boeken schrijf,
dan kan dat een mooie afsluiting betekenen, een soort kroon
op mijn GVO werk van de afgelopen jaren. Of wie weet welke
nieuwe wegen zich aftekenen ten gevolge van die boeken’
Ondertussen is er veel veranderd binnen Bolle Buik en ga ik
nu toch terug met hen samenwerken. Vanaf mijn volgende
geplande lessenreeks zullen beide boeken als werkboeken
dienen.
Waar precies haalde je de info en kennis voor je boeken
Moeilijke vraag. Er is de engelse opleiding tot “antenatal
teacher”, die mijn Belgische oogkleppen al lang geleden heeft
afgegooid. Kennis haal ik extern langs boeken, tijdschriften,
studiedagen, congressen, gesprekken met collega’s, internet,
enz. Interne kennis heb ik in de loop van de tijd verzameld
door mijn eigen persoonlijke ervaringen (6 zwangerschappen
en geboortes), mijn eigen groei als mens (met ook cursussen

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
en therapieën die daartoe bijdroegen) en de zelfkennis van
vriendinnen en van de vele vrouwen zelf die ik begeleidde
in al die jaren. Ook de natuurlijke wijsheid en de kennis van
mijn eigen man Hugo draagt bij tot mijn achtergrond. Een
aantal dingen die ik schrijf geloof ik gewoon, zonder dat
ik dat ergens heb geleerd of dat het bewezen is. Maar die
dingen schrijf ik niet neer als stellingen, wel als bedenkingen
of als nadenkertjes, eerder in vraagvorm. Want wie ben ik om
te beweren dat mijn realiteit toepasselijk is voor de realiteit
van iedere zwangere vrouw
Jouw boeken bieden meer aan dan het “doorsnee –
zwangerschapsboek”. Vanwaar de keuze voor de specifieke
opzet van je boeken: info / doe / dagboek
Mensen die ooit bij mij een cursus hebben gevolgd, lijken mij
te horen spreken wanneer ze mijn boeken lezen. Inderdaad,
de boeken zijn een loutere voortzetting van de manier
waarop ik altijd al heb lesgegeven: interactief, prikkelend,
sensibiliserend. Ik kon dan ook niet anders dan naast het
neerpennen van mijn visie, ook doe opdrachten uit te vinden
voor de lezers, zoals ik dat ook in mijn lessen zou doen.
Of specifieke vragen te stellen voor een dagboek, waarbij ik
voorstel om al wat ze gelezen hebben stilaan te laten sijpelen
doorheen de filter van hun eigen persoon. Door deze doe -
en dagboek opdrachten, wordt het een heel persoonlijk boek,
dat hen niet alleen veel ‘niet doorsnee informatie’ biedt, maar
hen ook uitnodigt om stil te staan bij hun zwangere leven, bij
hun emotionele belevingswereld, bij hun eigen kracht.
Als je denkt aan alle toekomstige moeders en vaders die
jouw boeken lezen, wat zou je willen dat je boek voor hen
doet
Ik hoop dat de moeders meer zelfvertrouwen krijgen, trotser
worden op hun bolle lichaam, ietsje dichter komen tot hun
kern. Ik hoop dat door voldoende geïnformeerd te zijn, ze
kunnen opstaan als koppel om aan de medische wereld
kenbaar te maken welke weg zij willen volgen tijdens de
zwangerschap, en niet per se de medisch uitgestippelde weg
hoeven te volgen. Dat ze durven keuzes maken en hun eigen
verantwoordelijkheid opnemen. Omdat ik met zoveel mogelijk
soorten mensen rekening gehouden heb, hoop ik dat iedere
toekomstige ouder wel iets kan meepikken dat voor hen
nuttig kan zijn en hun zwangerschap kan verrijken.
Even uit nieuwsgierigheid, hoeveel dagen (en nachten)
heeft het schrijven je gekost
Er is een groot verschil tussen de eerste ruwe versie en de
afgewerkte kant - en - klare drukversie. De boeken zitten
in mijn hoofd: ik moet gewoon tijd vinden om achter de
computer te zitten en het in te typen. Ik moet er zelden
over nadenken. Vermits ik de afgelopen jaren geen cursussen
gaf voor Bolle Buik, had ik meer vrije tijd en kon ik me 2
dagen per week wijden aan de boeken. De eerste versie van
ieder boek vroeg me zo’n 3 tot 4 maanden. Maar dan komen
natuurlijk de poetsbeurten: reacties van collega’s of andere
kritische lezers, veranderde woordkeuzes door de uitgever,
enz. Dat vraagt minstens evenveel tijd. En ondertussen heb ik
ieder stapje meegemaakt van de realisatie van zo’n boek: het
duurt altijd langer dan men hoopt. Uiteindelijk zijn ze een
half jaar later verschenen dan ik had verwacht.
Mogen we nog werk verwachten Ik las dat er nog 3
boeken volgen in de reeks: 2 over de geboorte en 1 over
het eerste jaar met je baby, zijn deze in de maak
Ja dat was mijn bedoeling. Ik ben dit jaar begonnen aan
het derde boek over de geboorte (voor moeders). Maar vanaf
Pasen heb ik niets meer kunnen schrijven, o.a. omdat ik dan
opnieuw een opleiding voor vroedvrouwen gaf waar teveel
tijd naartoe ging. Ik hoop echt vanaf september verder te
schrijven, als de kinderen naar school zijn. Vermits ik in het
najaar al weer stilaan meer cursussen ga geven, zal ik wel
zien hoe het verder loopt.
Ik beschouw het als één project, die 5 boeken. Dus zou ik die
graag op een dag kunnen realiseren. Ik hoop in ieder geval
het volgende boek in 2008 te kunnen uitgeven.
Is er nog iets dat je wil delen met alle collega
vroedvrouwen
Laten we niet vergeten welk prachtig beroep we hebben. Ik zie
voor vroedvrouwen een immense waaier van mogelijkheden,
niet alleen gefocused op zwangerschap en geboorte. Hopelijk
kunnen vrouwen, net als in de Middeleeuwen, ooit weer de
vroedvrouw opzoeken voor al wat hun vrouw - zijn en hun
relaties aangaat.
En ten slotte: laat jezelf raken, sta stil bij je eigen leven.
‘Mensen worden maar bewogen door bewogen mensen.’
(Kolping)
Reeks: Met hart en ziel
Nr 1: Zwanger, Moeders zwangerschap, Info- doe- en
dagboek
Nr 2: Mee Zwanger, Vaders zwangerschap, Info- doe- en
dagboek
Verkrijgbaar in de boekhandel of via internet op www.
knusjes.be of www.maklu.be.
Vanuit de VLOV willen we Benedicte feliciteren met haar
boek. Vroedvrouwen die schrijven voor ouders profileren
het beroep en geven een krachtige boodschap mee. Een
boodschap dat de innerlijke kracht om leven door te geven in
elk van ons zit. Bewustwording en duiding geeft inzicht.
Binnen de GVO opleiding die de VLOV reeds zes cycli
organiseerde, hebben we de vroedvrouwen handvaten
223

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
224
gegeven om zwangere koppels te begeleiden. Een team
van zeven vroedvrouwen heeft er mee voor gezorgd dat in
Vlaanderen hun collega’s sterker werden om deze boodschap
door te geven.
Een HARTELIJKE DANK aan Ann De Bruycker, Griet Wuyts,
Machteld Gheysen, Hilde De Grave, Barbara Raeymaekers,
Annick Bogaerts en Annemieke De Prins !!
Er kwam beweging in Vlaanderen... toch voelden we als
groep dat er nog iets ontbrak. We zagen vroedvrouwen
starten met “empowering women”. We zagen ook dat vele
vroedvrouwen weer afhaakten. Het gevaar dat onze GVO met
de doelen die we voor ogen hebben, verzwakt tot een ‘lesje’
geven, blijft dreigen. We brengen absoluut beweging met
onze zwangerschapsbegeleiding maar we moeten een stap
verder durven gaan, willen we het tij doen keren.
Dit is één van de redenen dat we Verena Schmid uitnodigen
naar Vlaanderen. Als vroedvrouw heeft zij een grote expertise
in de fysiologie. We moeten met zijn allen deze stap durven
zetten en verder kijken dan onze sessies die we geven aan
onze aanstaande ouders.
Het is deugddoend te ervaren dat haar workshop bijna dezelfde
dag van bekendmaking volzet was. Onze vroedvrouwen willen
absoluut deze stap mee zetten. We vroegen haar een extra
driedaagse te koppelen aan de driedaags 5, 6 en 7 november
2007. En ze stemde toe!! We kunnen op deze manier 40
Vlaamse vroedvrouwen de kans geven (ze wil absoluut de
groep niet groter dan 20 vroedvrouwen) om zich te verdiepen
in de FYSIOLOGIE van zwangerschap, arbeid , bevalling en
postpartum. De tweede driedaagse zal doorgaan op 8, 9 en
10 november 2007 in “Die Loyale” in Maldegem. (www.vlov.
be – agenda)
Na deze twee driedaagse is het aan ons om methoden en
structuren te zoeken zodat deze boodschap kan doorsijpelen
van de Westhoek tot de uithoeken van Limburg.
De beweging die gestart is wordt zeker verder gezet,
duidelijker en krachtiger!! Dit wordt vervolgd…
REVIEW
INDIVIDUELE PRENATALE EDUCATIE
OF GROEPS - GVO VOOR BEVALLING
OF OUDERSCHAP, OF BEIDE
ACHTERGROND
Gestructureerde prenatale onderwijsprogramma’s voor
bevalling of ouderschap, of allebei, worden algemeen
geadviseerd voor zwangere vrouwen en hun partners door
gezondheidszorgverleners in vele delen van de wereld.
Doelstellingen: De gevolgen van deze prenatale GVO
beoordelen op kennisaanwinst, angst, zin voor controle,
pijn, ondersteuning van arbeid en de geboorte, het geven
van borstvoeding, bekwaamheid om de baby te verzorgen, en
psychologische en sociale aanpassing.
RESULTATEN
In de review werden 9 studies opgenomen, die 2284 vrouwen
impliceren; 37 studies werden uitgesloten. Educationele acties
waren de kern van acht van de studies ( gecombineerd n =
1009 ). Details van de randomizatieprocedure, geheimhouding
van de toewijzing en/of de toename of verlies van deelnemers
voor deze proeven werd niet vermeld. Er werden geen
consequente resultaten gevonden. De steekproefgrootte was
zeer klein tot matig ( van 10 tot 318 ). Geen gegevens werden
gemeld betreffende vrees, het succes van borstvoeding geven
of algemene sociale ondersteuning.
Kennisvermeerdering, de betekenis van controle, factoren met
betrekking tot vaardigheden in babyzorg, en sommige arbeids
- en geboorteresultaten werden gemeten. Het grootste van
de inbegrepen studies ( n = 1275 ) onderzocht een educatieve
en sociale ondersteuningsactie om vaginale geboorte na
keizersnede te verhogen. Deze kwalitatief uitstekende studie
toonde gelijkaardige aantallen vaginale bevallingen na sectio
in ‘mondelinge’ en ‘document ‘ groepen ( relatief risico 1,08,
95% betrouwbaarheidsinterval 0,97 tot 1.21 ).
SAMENVATTING
De voordelen en effecten van prenatale GVO en de best
gebruikte benaderingen blijven onduidelijk. Vaak kijken
ouders in spe naar prenatale GVO om belangrijke informatie
te krijgen over vragen als beslissingen nemen tijdens en
over de arbeid, vaardigheden tijdens de arbeid, pijnstilling,
babyzorg en postnatale zorg, borstvoeding en vaardigheden
betreffende het ouderschap. Er zijn vele gevarieerde manieren
om prenatale GVO te geven en sommige zijn efficiënter dan
andere. Individuele prenatale GVO gericht op het vermijden
van een herhaalde sectio deed het aantal vaginale bevallingen
na keizersnede niet toenemen. De review van studies vond
een tekort aan hoog kwalitatief bewijs uit de studies en de
effecten van prenatale GVO blijven grotendeels onduidelijk.
Verder onderzoek is nodig.
Gagnon AJ, Sandall J. (2007).
Individual or group antenatal education for childbirth or
parenthood, or both.
The Cochrane Database of Systematic Reviews 2007, issue 3.

JAARGANG
JAARGANG
13,
13,
NUMMER
NUMMER
4,
4,
SEPTEMBER/OKTOBER
SEPTEMBER/OKTOBER
2007
2007
P E R I N A T A L E T R A N S F E R
PERINATALE TRANSFER IN BELGIË:
EEN RETROSPECTIEVE STUDIE
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I TENCY, VROEDVROUW; E MARTENS, KINESIST; G MARTENS, SPE;
JM FOIDART, GYNAECOLOOG; M TEMMERMAN, GYNAECOLOOG
225
INLEIDING
Gedurende de laatste decennia is de neonatale overleving in
België enorm verbeterd. Een belangrijke reductie in de peri–
natale mortaliteit is het resultaat van enerzijds de ontwikkeling
van diensten voor neonatale intensive zorgen (Neonatale
Intensive Care of NIC) (Paneth et al., 1982). Anderzijds werden
obstetrici zicht bewust van de voordelen om de bevalling van
bepaalde zwangeren te laten plaatsvinden in een perinataal
centrum, waar nieuwe zorgtechnieken beschikbaar zijn. Dit
leidde tot een nieuw tijdperk in de perinatale gezondheidszorg,
nl. de regionalisatie van perinatale zorg (Baird, 1944;
Campbell, 1999; Committee on Perinatal Health, 1976;
Gagnon, Allisoncooke, & Schwartz, 1988; Gerber, Dobrez, &
Budetti, 2001; Gessner & Muth, 2001; Paneth et al., 1982).
Sinds 1970 hebben verschillende Westerse landen strategieën
en financieringsmechanismen met betrekking tot perinatale
zorg, uitgewerkt en geïmplementeerd.
Het waarborgen van adequate toegang tot intensieve
neonatale zorgen voor hoogrisico baby’s is in België, net zoals
in andere Europese landen, van prioritair belang. Er kan een
toename vastgesteld worden in het aantal IUT’s en neonatale
doorverwijzingen. In Vlaanderen is er een continue stijging
in het aantal IUT’s (< 32 weken) van 27% in 1989-90 naar
66% in 1992 (Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie).
In 1983 waren meer dan 80% van de very low birth weight
(VLBW, < 1500 g) neonati, outborns (dwz niet geboren in
een P*-functie, maar in een M-dienst/N*-functie), terwijl in
2005 meer dan 80% van de VLBW neonati in een P* - functie
werden geboren (inborns).
In België werden de niveaus van perinatale zorg vastgelegd in
het KB van 20 augustus 1996. In dit KB worden de algemene
bepalingen en de organisatorische, architectonische en
functionele normen bepaald voor M - dienst, N* - functie en
P* - functie (MIC en NIC).
Ieder ziekenhuis dat over een kraamrichting (M - dienst)
beschikt, moet over een functie van neonatale zorg (N*
- functie) beschikken. De samenwerking tussen beide
disciplines moet in procedures geconcretiseerd worden. Eén
van deze procedures dient te handelen over het voorafgaand
overleg bij IUT. Verder moeten initiatieven genomen worden
om criteria van IUT en neonatale door - en terugverwijzing
vast te leggen. Deze voorwaarden worden mede opgenomen
in de formele en schriftelijke samenwerkingsovereenkomst
die met ten minste één P* - functie dient te bestaan. De P*
- functie dient hiervoor het initiatief te nemen en samen–
werkingsovereenkomsten af te sluiten met ziekenhuizen
die samen minimum 5000 bevallingen per jaar verrichten.
Bijkomend dient de P* - functie minstens tweemaal per jaar
een gestructureerd overleg (onder meer over het door - en
terugverwijzingsbeleid) te organiseren met de betrokken
verantwoordelijken van de M - diensten en N* - functies.
Een transportteam moet beschikbaar zijn in het geval van
neonatale transfer.
Het KB is echter onvolledig. Zo zijn er geen bepalingen
opgenomen over de organisatie en het transport van maternele
(meestal IUT) door - en terugverwijzing. Het KB bevat geen
indicaties voor perinatale door(terug)verwijzing. Specifieke
richtlijnen zijn niet aanwezig en data over (de kwaliteit van)
perinatale zorg ontbreken. Het is evenmin duidelijk hoe de
implementatie van het KB in de praktijk vorm heeft gekregen.
Daarom heeft het College van geneesheren voor de Moeder
en Pasgeborene 1 beslist om het perinataal door(terug)verwij–
zingsbeleid, en meer bepaald IUT, in België te bestuderen.
Met deze studie wil het College het aantal perinatale transfers
per jaar (IUT, neonatale transfer, maternele terugverwijzing)
in België in kaart brengen, de determinanten van perinatale
transfer alsook de obstakels en nadelen ervan vaststellen en
tenslotte aanbevelingen formuleren voor beleidsmakers in
de gezondheidszorg (o.a. de minister van Volksgezondheid)
met als doel de perinatale transfer en zorg in België te
verbeteren.
METHODOLOGIE
Het betreft een retrospectieve studie waarbij enerzijds
kwantitatieve data werden verzameld over perinatale
door(terug)verwijzing in 2004 en anderzijds kwalitatieve
data over het huidige beleid, kennis, attitude en suggesties
met betrekking tot IUT, neonatale transfer en terugverwijzing
van zwangeren en neonati.
In 2003 telde men 116 algemene ziekenhuizen in België. In
de studie werden enkel ziekenhuizen met een M - dienst èn
N* - functie opgenomen (n=105). P* - functies (MIC, NIC)
werden niet bevraagd. Een semi - gestructureerde vragenlijst
werd gericht naar de diensthoofden M en N*. Gezien de
specificiteit van bepaalde topics werden twee verschillende
vragenlijsten ontwikkeld.

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
in de gezondheidszorg ( o.a. de minister van Volksgezondheid ) met als doel de perinatale transfer en
zorg in België
De
te
response
verbeteren.
rate bedroeg 82.9% (87/105). Analyse werd
Methodologie
enkel uitgevoerd op data bekomen van beide diensten M en
N* (62/105 of 71.3%).
Tabel 1: Distributie van het aantal bevallingen in 7 categorieën
Aantal bevallingen in
7 categorieën
Aantal ziekenhuizen per categorie
(n=62)
Aantal bevallingen
(n=50.577)
0-399 5 (8.1%) 1.798 (

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
Meer dan 90% van materniteiten beschikt over een samenwe
rkingsovereenkomst met een P* - functie. In de helft van de
gevallen zijn criteria voor IUT (50.0%) en neonatale transfer
(56.9%) opgenomen. Criteria voor maternele transfer in het
postpartum komen niet vaak (32.1%) voor in de samenwer
kingsovereenkomst. Een kopie van de samenwerkingsovere
enkomst werd gevraagd aan de diensthoofden M en N*. In
totaal werden 123 overeenkomsten ontvangen, afkomstig
van 54/105 (51.4%) ziekenhuizen.
De analyse toonde een grote variatie in het aantal
overeenkomsten per ziekenhuis (zie figuur 1). De meeste
ziekenhuizen beschikken over 1 tot 3 overeenkomsten met
een bepaalde P* - functie. Enkele ziekenhuizen hebben meer
dan 4 overeenkomsten.
Figuur 1: Aantal overeenkomsten per ziekenhuis
Tabel 4: Negen uitspraken over het perinataal door
(terug)verwijzingsbeleid
1. National guidelines and criteria are necessary for an
optimal policy of transfer and retransfer
2. Standardization of perinatal policy will bring
benefits from a medical point of view
3. Standardization of perinatal policy will bring
benefits from a social point of view (mother and
family)
4. Standardization of perinatal policy will bring
benefits from a financial point of view
5. Neonates < 32 weeks gestation and/or < 1500 grams
should be transferred in utero to a P* - function
6. An elimination of the high-risk situation of mother
or foetus and/or a gestational age of 34 weeks are
good criteria for retransfer
7. The transfer of a high - risk pregnancy is a
multidisciplinary decision of paediatricians and
obstetricians / gynaecologists of both referring
hospital and the P* - function
8. In utero transfer is preferred over neonatal transfer,
except in case of an imminent threatened delivery
9. The structured organisation of perinatal care has
an important influence on neonatal morbidity and
mortality
227
Eenzelfde trend is merkbaar voor het aantal overeenkomsten
per P* - functie (zie figuur 2). Sommige P* - functies hebben
een overeenkomst met 1 ziekenhuis. Anderen beschikken
over een overeenkomst met 1 tot 18 ziekenhuizen.
Figuur 2: Aantal overeenkomsten per P *- functie
Er werd ook gekeken naar exclusiviteit van de overeenkomsten.
In het merendeel van de overeenkomsten (61.8%) wordt dit
niet nader gespecificeerd. Slechts 0.8% is exclusief, bij 37.4%
staat vermeld dat het om niet-exclusieve overeenkomsten
gaat.
Kwalitatieve data
In het kwalitatieve deel van de studie werd gevraagd 9
uitspraken over het perinataal door(terug)verwijzingsbeleid
te beoordelen op een vijf punten likertschaal (1= helemaal
akkoord tot 5= helemaal niet akkoord) (zie tabel 4).
Voor de statistische analyse werd de vijf punten Likertschaal
herleid tot een 3 punten schaal (1= akkoord, 2= neutraal
en 3= niet akkoord). De antwoorden van de diensthoofden
M en N* werden samen geanalyseerd en zijn weergegeven
in tabel 5 (p226). De antwoorden van beide diensthoofden
vertoonden geen significante verschillen.
Meer dan 80% van de respondenten bevestigen dat neonati
< 32 weken en/of < 1500 gram het best intra uterien
worden getransfereerd naar een P* - functie, maar slechts
50% is overtuigd dat nationale richtlijnen en criteria kunnen
bijdragen tot een verbetering van het perinataal transfer
beleid. De respondenten zijn van mening dat standaardisatie
van het perinataal beleid voordeel zal opleveren op het vlak
van gezondheid, maar niet op sociaal of financieel vlak.
Stabilisatie van de hoogrisicotoestand bij de moeder of foetus
en/of een zwangerschapsduur (> 34 weken kunnen als goede
terugverwijzingscriteria beschouwd worden. Verder zijn de
meeste respondenten akkoord met het feit dat transfer van
een hoogrisicozwangere een multidisciplinaire beslissing is,
dat IUT te verkiezen is boven neonatale transfer en dat de
neonatale mortaliteit en morbiditeit kan beïnvloed worden
door de wijze waarop perinatale zorg is georganiseerd.
CONCLUSIE
Men kan besluiten dat de transferpercentages in België goed
zijn en dat de meeste ziekenhuizen proberen tegemoet te
komen aan de normen met betrekking tot prenatale zorg, die
opgenomen zijn in het KB van 20 augustus 1996. Gezien de
verschillende gezondheidszorgsystemen en dus de verschillen
in organisatie van perinatale zorg tussen (Europese) landen,

Meer dan 80% van de respondenten bevestigen dat neonati < 32 weken en/of < 1500 gram het best
intra uterien worden getransfereerd naar een P* - functie, maar slechts 50% is overtuigd dat nationale
richtlijnen en criteria kunnen bijdragen tot een verbetering van het perinataal transfer beleid. De
respondenten zijn van mening dat standaardisatie van het perinataal beleid voordeel zal opleveren op
TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
228
was het niet mogelijk de resultaten van andere landen te
vertalen naar de Belgische situatie. Deze studie moet dan ook
gezien worden als een nationale pilootstudie.
Op basis van de resultaten van de retrospectieve studie kan
het percentage IUT in België geschat worden op 90/10.000
bevallingen en het aantal neonatale transfers op 143 / 10.000
bevallingen. Proportioneel wordt er meer getransfereerd
door ziekenhuizen met kleinere materniteiten (400 tot 799
bevallingen). Bij één op drie IUT’s is er terugverwijzing
naar de oorspronkelijke instelling (vóór de bevalling). We
hebben geen informatie over de resterende IUT’s: zij kunnen
bevallen zijn in de P* - functie of ontslagen zijn. Uit de
transferpercentages kan men afleiden dat perinatale transfer
in België bestaat uit een derde IUT’s en twee derden neonatale
transfers. Optimalisering van perinatale zorg in België kan
gerealiseerd worden door een verdere inversie van deze ratio,
in het voordeel van de maternele transfers.
Als we de data van de retrospectieve studie vergelijken met
andere databanken (zoals SPE 3 , MOSAIC 4 en NIC-audit 5 )
dan kunnen we besluiten dat de praktijk van IUT in België
de laatste tien jaar een progressieve toename kent, maar dat
gedurende de kwetsbare periode van de zwangerschap tussen
26 tot 28 weken, nog verbetering mogelijk is.
Uit de studie blijkt dat de meeste respondenten kennis
hebben van de inhoud van het bovenvermelde KB. Het KB
voorziet echter geen aanbevelingen met betrekking tot
transport. Men vermeldt enkel dat een transport team (P* -
functie) beschikbaar moet zijn voor neonataal transport. Ook
de organisatie van het materneel transport (o.a. modaliteiten,
verantwoordelijkheden, financiële compensatie, enz) is niet
gespecificeerd. De studie toont aan dat de diensthoofden M
en N* geen kennis hebben over de transportkosten en terug
betalingsmodaliteiten, maar laat echter niet toe conclusies te
trekken over de manier waarop materneel transport in België
gebeurt.
In België dienen P* - functies samenwerkingsovereenk
omsten vast te leggen met ziekenhuizen die samen ten
minste 5000 bevallingen per jaar verrichten. Uit deze
studie blijkt dat de meeste ziekenhuizen beschikken over
schriftelijke overeenkomsten, maar dat ze heterogeen en niet
gestandaardiseerd zijn. Hoewel we slechts van 51.4% een
kopie ontvingen van de overeenkomsten, konden we toch een
enorme diversiteit vaststellen in het aantal overeenkomsten
per ziekenhuis en per P* - functie. Dit kan erop wijzen dat
het concept van regionalisatie van perinatale zorg nog niet
overal in België gerealiseerd is. Bijkomend is er een grote
variatie in de inhoud van de overeenkomsten en worden er
zelden indicaties van door(terug)verwijzing in opgenomen.
Het kwalitatieve luik van de studie toonde aan dat de meeste
respondenten ervan overtuigd zijn dat neonati < 32 weken
en/of < 1500 gram, in utero dienen getransfereerd te worden.
Echter, slechts 50% gelooft dat nationale richtlijnen en
criteria een verbetering zullen opleveren voor het perinataal
transfer beleid in België. De meerderheid van de respondenten
bevestigen dat terugverwijzing kan plaatsvinden wanneer
stabilisatie optreedt van de hoogrisicotoestand bij moeder
of foetus en/of een zwangerschapsduur van 34 weken wordt
bereikt. Het blijkt dus dat de meeste respondenten het concept
van geregionaliseerde perinatale zorg ondersteunen.
AANBEVELINGEN
Op basis van het literatuuronderzoek, de verschillende
Belgische perinatale databanken en de eigen observaties en
conclusies worden volgende aanbevelingen geformuleerd:
Tabel 5: Meningen van diensthoofden M en N* met betrekking tot perinataal transfer beleid
Akkoord Neutraal Niet
akkoord
1. National guidelines and criteria 60 (49.2%) 26 (21.3%) 36 (29.5%°
2. Standardization medical point of view 76 (61.8%) 20 (16.3%) 27 (22.0%)
3. Standardization social point of view 32 (26.0%) 47 (38.2%) 44 (35.8%)
4. Standardization financial point of view 38 (30.9%) 53 (43.1%) 32 (26.0%)
5. < 32 weeks an/or < 1500 grams IUT 100 (82.0%) 10 (8.2%) 12 (9.8%)
6. Resolution high-risk situation and/or 34 weeks
retransfer
7. Transfer of high - risk pregnancy = multidisciplinary
decision
112 (91.1%) 0 (0%) 11 (8.9%)
113 (91.9%) 1 (0.8%) 9 (7.3%)
8. In utero transfer is preferred above neonatal transfer 112 (92.6%) 2 (1.7%) 7 (5.8%)
9. Organisation perinatal care influence neonatal
mortality/morbidity
110 (89.4%) 9 (7.3%) 4 (3.3%)

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
1. De ontwikkeling van een nationaal registratiesysteem
over perinatale gezondheid, zodat monitoring,
kwaliteitscontrole en verbetering van het perinataal beleid
in België mogelijk wordt.
2. De organisatie van een materneel transportsysteem
met definiëring van terugbetalingsmodaliteiten voor
maternele door(terug)verwijzing. Financiële compensatie
voor de doorverwijzende instelling moet bepaald worden,
gekoppeld aan een verplicht online registratie van de
perinatale transfers.
3. De ontwikkeling van operationele strategieën door a)
implementatie van gestandaardiseerde overeenkomsten
met minimale criteria en modaliteiten van transfer,
b) maatregelen die een actief IUT beleid promoten,
c) organisatie van gestructureerd overleg tussen de
verschillende instellingen, d) bepalen van modaliteiten
van postgraduaat training en e) maatregelen die de fusie
van kleine materniteiten (indien mogelijk) aanmoedigen.
4. De oprichting van een adviserend overlegplatform waarbij
alle stakeholders betrokken zijn.
5. De oprichting van een team met experten voor verder
wetenschappelijk onderzoek naar perinatale transfer in
België
Het rapport kan intergraal gedownload worden via
volgende link:
https://portal.health.fgov.be/portal/page_
pageid=56,512701&_dad=portal&_schema=PORTAL
REFERENTIES
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Baird, D. (1944). A consideration of the White Paper “A
national Health Service” in so far as it affects Maternity
and Child Welfare Services. BJOG: An International Journal
of Obstetrics and Gynaecology, 51, 240-246.
• Campbell, M.K. (1999). Assessment of regionalized
perinatal programs. Journal of developmental physiology,
15, 125-131.
• Committee on Perinatal Health (1976). Toward improving
the outcome of pregnancy: recommendations for
the regional development of maternal and perinatal
health services. White Plains, New York: The National
Foundaation-March of Dimes
• Gagon, D., Allisoncooke, S., & Schwartz, R.M. (1988).
Perinatal care: the threat of deregionalisation. Pediatrics
Annals, 17, 447-452.
• Gerber, S.E., Dobrez, D.G., & Budetti, P.P. (2001). Managed
care and perinatal regionalisation in Washington Stae.
Obstetrics and Gynecology, 98, 139-143.
• Gessner, B.D. & Muth, P.T. (2001). Perinatal care
regionalisation and low birth weight infant mortality rates
in Alaska. American journal of Obstetrics and Gynecology,
185, 623-628.
• Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en
Leefmilieu. (20-8-1996). Belgisch Staatblad, 25264-
25281.
• Paneth, N., Kiely, J.L., Wallenstein, S., Marcus, M., Pakter, J.,
& Susser, M. (1982). Newborn Intensive Care and Neonatal
Mortality in Low Birth Weight Infants-A Population Study.
New England Journal of Medicine, 307, 149-155.
• Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie. (1992).
Perinatale activiteit in Vlaanderen.
229
1 Het College van geneesheren voor de Moeder en
Pasgeborene is een adviesorgaan van de Federale
OverheidsDienst (FOD) Volksgezondheid, veiligheid van
de voedselketen en leefmilieu. De taak van het College
bestaat erin het kwaliteitsniveau van haar vakgebied
vast te leggen en meer bepaald de externe evaluatie in
alle domeinen van de perinatale zorg te organiseren.
Het College werd opgericht in 2004 als opvolger van
het College voor intensieve neonatologie dat sinds
1999 bestond. Het bestaat uit twee afdelingen: afdeling
neonatologie en afdeling materniteit.
2 Volgende determinanten van perinatale transfer werden
opgenomen in de lijst: afstand, voorkeur patiënt, beleid
en organisatie van de P*-functie, taal, samenwerkings
overeenkomst met P*-functie, specifieke faciliteiten en
capaciteiten van de P*-functie en plaats waar uzelf bent
opgeleid. De optie “andere” werd ook voorzien.
3 Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie
4 Models for Organising Access to Intensive Care for very
preterm babies
5 een federaal registratiesysteem van pasgeborenen
opgenomen in één van de NIC-diensten in België.
Een geboorte begeleiden is zoals rozen kweken. Je moet je verwonderen
over dewelke juist opengaan en bloeien bij de eerste kus van de zon,
maar je droomt er niet van de bloemblaadjes open te trekken van de
stevig gesloten knoppen en ze dwingen te bloeien op de tijd die jij wenst.
Gloria Lemay

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
B O R S T V O E D I N G
BORSTVOEDING
230
HET BEGELEIDEN EN BEVORDEREN VAN
BORSTVOEDING BIJ PREMATURE BABY’S
HET BEGELEIDEN EN BEVORDEREN VAN
Karolien Simons, vroedvrouw
Katholieke Hogeschool Leuven
BORSTVOEDING
Dit eindwerk behaalde
BIJ
de eerste
PREMATURE
plaats bij het toekennen van de VLOV – prijs
BABY’S
2007.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Een premature baby wordt geboren na een zwangerschapsduur van minder dan 37 weken.
Hierbij bevindt K A R O Lde I E N grens SIMONS, tot levensvatbaarheid VROEDVROUW zich ongeveer bij 24 à 25 weken zwangerschap.
De lactatiebegeleiding bij deze kinderen dient anders te verlopen dan bij mature baby’s. Men
K A T H O L I E K E HOGESCHOOL LEUVEN
heeft hiervoor kennis nodig omtrent de voordelen van premature borstvoeding, de
ontwikkeling van het borstvoedingsgedrag bij deze baby’s, de bevorderende factoren, de
alternatieve voedingsmethodes en de taak van de vroedvrouw. Deze topics worden verder
besproken.
D I T EINDWERK BEHAALDE DE EERSTE PLAATS BIJ HET TOEKENNEN VAN DE VLOV – PRIJS 2007.
Waarom borstvoeding bij prematuren
Bij premature kinderen vormt het onmiddellijk starten met borstvoeding vaak een probleem. Niet alleen
wordt borstvoeding onderbroken door de scheiding van moeder en kind, ook kunnen er zich bij deze
Een premature baby wordt geboren kinderen na een problemen voordoen omtrent ONTWIKKELING opname en vertering VAN van HET voeding. BORSTVOEDINGSGEDRAG
zwangerschapsduur van minder dan Toch 37 weken. dient het Hierbij voeden van een premature baby aan de borst gestimuleerd te worden aangezien het
extra voordelen biedt wat betreft voeding, gezondheid en ontwikkeling. Men heeft bijvoorbeeld kunnen
bevindt de grens tot levensvatbaarheid zich ongeveer bij 24 Om een premature borstvoeding te begeleiden is een goede
aantonen dat necrotiserende enterocolitis ( NEC ) minder vaak optreedt en minder ernstig is bij
à 25 weken zwangerschap. premature baby’s die moedermelk kennis krijgen. omtrent NEC is de een ontwikkeling vaak fatale darminfectie van het borstvoedingsgedrag
die vooral bij
De lactatiebegeleiding bij deze kinderen premature dient baby’s anders voorkomt te (Furman noodzakelijk. et al, 2002; Smith In enkele et al, 2003; wetenschappelijke Struyf, 2003 en Marinelli studies et al, werd
verlopen dan bij mature baby’s. Men 2001). heeft Moedermelk hiervoor kennis draagt ook bij onderzocht tot een betere of retinale de ontwikkeling functie bij prematuren. van het borstvoedingsgedrag
Studies hebben een
daling in het voorkomen en de ernst van retinopathie bij premature kinderen die moedermelk krijgen,
nodig omtrent de voordelen van premature
vastgesteld
borstvoeding,
(Furman et al, 2002 en van Marinelli premature et al, 2001). kinderen overeen komt met de postconcep–
de ontwikkeling van het borstvoedingsgedrag Daarnaast brengt bij deze het de moeder tionele en haar leeftijd kind dichter van tot het elkaar, kind. hetgeen hun hechting bevordert (La
baby’s, de bevorderende factoren, de Leche alternatieve League® International, 2002). Bovendien halen moeders een emotioneel voordeel uit de
borstvoeding van hun premature kind (Struyf, 2003).
voedingsmethodes en de taak van de vroedvrouw. Deze Nyqvist et al (1999) konden een duidelijke zoekreflex,
topics worden verder besproken.
effectief aanhappen van tepel en tepelhof en lange periodes
Ontwikkeling van het borstvoedingsgedrag van aanliggen waarnemen bij prematuren vanaf 28,6 weken
PMA 1 . Dit is enkel de vroegste postconceptionele leeftijd
Om een premature borstvoeding te begeleiden is een goede kennis omtrent de ontwikkeling van het
borstvoedingsgedrag noodzakelijk. waarop In enkele deze wetenschappelijke capaciteiten werden studies waargenomen. werd onderzocht of Het de artikel
WAAROM BORSTVOEDING BIJ PREMATUREN
ontwikkeling van het borstvoedingsgedrag geeft echter van niet premature weer wanneer kinderen de overeen meeste komt premature met de neonaten
postconceptionele leeftijd van het over kind. deze eigenschappen beschikten.
Bij premature kinderen vormt het onmiddellijk starten De eerste keer
Nyqvist et al (1999) konden een duidelijke zoekreflex,
met borstvoeding vaak een probleem. effectief Niet aanhappen alleen van wordt tepel en nutritief tepelhof en zuigen lange werd Zoekreflex, aanhappen:
borstvoeding onderbroken door de periodes scheiding van aanliggen van moeder waarnemen waargenomen
bij prematuren vanaf ten vroegste vanaf 28,6 wk PMA
en kind, ook kunnen er zich bij deze vanaf kinderen 28,6 weken problemen PMA 1 . Dit is enkel 30,6 de weken vroegste PMA. Bij
postconceptionele leeftijd waarop deze capaciteiten
voordoen omtrent opname en vertering werden van waargenomen. voeding. Het artikel de geeft meerderheid echter niet van
Nutritief zuigen
Toch dient het voeden van een premature weer wanneer baby aan de meeste de borst premature de prematuren neonaten over kon dit gem. vanaf 33,9 - 34,4 wk PMA
gestimuleerd te worden aangezien het deze extra eigenschappen voordelen beschikten. biedt echter pas vastgesteld
De eerste keer nutritief zuigen werd waargenomen
wat betreft voeding, gezondheid en ontwikkeling. Men worden op ongeveer
vanaf 30,6 weken PMA. Bij de meerderheid van de
heeft bijvoorbeeld kunnen aantonen dat necrotiserende 34,4 weken PMA. Borstvoeding op peil:
prematuren kon dit echter pas vastgesteld worden op
gem. vanaf 36 – 36,9 wk PMA
enterocolitis (NEC) minder vaak optreedt ongeveer en 34,4 minder weken ernstig PMA. Het onderzoek Het onderzoek van van
is bij premature baby’s die moedermelk Nyqvist krijgen. in 2002 NEC kwam is tot een gelijkaardige Nyqvist resultaten. in 2002 In kwam
vaak fatale darminfectie die vooral bij premature baby’s tot gelijkaardige resultaten. In deze studiepopulatie dronken
voorkomt (Furman et al, 2002; Smith postmenstruele leeftijd of postconceptionele leeftijd
et al, 2003; Struyf, de meeste preterme kinderen voor de eerste maal effectief
2003 en Marinelli et al, 2001). Moedermelk draagt ook bij tot
een betere retinale functie bij prematuren. Studies hebben
een daling in het voorkomen en de ernst van retinopathie
aan de borst op ongeveer 33,9 weken PMA.
(Nyqvist et al, 1999; Nyqvist, 2002 en Nyqvist en Ewald,
1999)
bij premature kinderen die moedermelk krijgen, vastgesteld
(Furman et al, 2002 en Marinelli et al, 2001).
Daarnaast brengt het de moeder en haar kind dichter tot
elkaar, hetgeen hun hechting bevordert (La Leche League®
Wanneer premature baby’s voor de eerste malen aan de borst
drinken vertonen zij een prematuur zuig - slik patroon. Dit
patroon bestaat uit frequent happen en korte zuigperiodes
International, 2002). Bovendien halen moeders een met slikken en lange pauzes tussen de zuigperiodes. Het
emotioneel voordeel uit de borstvoeding van hun premature
kind (Struyf, 2003).
zuigen, slikken en ademen wordt nog niet gecoördineerd.
Nadat de kinderen meerdere malen hebben kunnen zuigen aan
1 postmenstruele leeftijd of postconceptionele leeftijd

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
de borst, stijgt het aantal zuigbewegingen per zuigperiode.
Daardoor zal het kind de borst minder vaak loslaten. Ook de
zuigkracht verhoogt terwijl de pauzes inkorten.
Uiteindelijk zal de premature baby een matuur, ritmisch
zuig - slik patroon hebben. Dit bestaat uit ongeveer 30
opeenvolgende zuigbewegingen, frequent slikken tijdens
het zuigen en daarbij worden zuigen - slikken - ademen
aan elkaar gekoppeld. Daarnaast stijgt de hoeveel melk
die wordt opgenomen per zuigbeweging samen met de
postconceptionele leeftijd van het kind (Nyqvist et al,1999).
Uit het onderzoek van Nyqvist et al (1999) kon men vaststellen
dat de borstvoeding op peil was vanaf een postconceptionele
leeftijd van 33,4 weken. De meeste kinderen waren hier pas
toe in staat op ongeveer 36 weken PMA. De bevindingen zijn
niet gelijkwaardig aan de resultaten uit de studie van Nyqvist
in 2002. In deze studiepopulatie was de borstvoeding ten
vroegst op peil op een postconceptionele leeftijd van 35,9
weken. En de meeste neonaten behaalden deze fase op
ongeveer 36,9 weken PMA.
Ten slotte stelden Nyqvist en Ewald (1999) vast dat kinderen
geboren op een lage postconceptionele leeftijd reeds
houding
vroeg
een efficiënt borstvoedingsgedrag vertoonden en snel volledig
gevoed werden aan de borst.
Madonna - houding Omgekeerde madonna -
Vanaf 34 weken PMA: eigenlijke borstvoeding
Dit is de nutritieve periode. De moeder hoeft
Om een effectieve lactatiebegeleiding niet meer af te kolven bekomen voor de hebben borstvoeding. de
verpleegkundigen / vroedrouwen van de (semi -) intensieve
neonatale afdeling van het U.Z. Leuven deze kennis
geïntegreerd in hun zorg:
Aanvankelijk zal de neonaat nog een prematuur
drinkgedrag vertonen en daardoor regelmatig
de tepel loslaten. Stilaan zal het kind het zuigen,
slikken en ademen leren coördineren om
tenslotte een matuur drinkgedrag te bereiken.
De aanvang van de eigenlijke borstvoeding is
vaak een psychologisch zware periode voor de
• Vóór 30 weken PMA: kangoeroeën.
moeders. Ze denken dat de borstvoeding op
peil is bij de start van de nutritieve periode,
Hierdoor leren de moeder (vader)
terwijl er op
en
dat
het
moment
kind
nog
elkaar
veel geduld
beter
en
kennen. De neonaat leert de oefening geur, nodig het geluid, is. de manier van
aanraken, … van de moeder (vader) herkennen en wordt
rustig. Het kangoeroeën stimuleert ook de melkproductie.
• Vanaf 30 weken PMA: sabbelperiode
Hierna wordt de traditionele kangoeroepositie enigszins
aangepast en wordt de baby ter hoogte van de tepelzone
gelegd. Hierdoor kan de baby de tepel en tepelhof
verkennen. De baby kan zo aan de tepel sabbelen, likken,
ruiken en voelen. Het is belangrijk dat hij niet gedwongen
wordt om de tepel te nemen. Het is nog niet de bedoeling
Borstvoedingsbevorderende factoren
de baby aan de borst te laten drinken. Daarom moet de
moeder moedermelk kolven voor dit kangoeroeën.
• 32 tot 34 weken PMA: borstvoedingsinitiatie
De moeder zal nu de borstvoedingshouding aannemen.
Dit is een goed gesteunde, rechtzittende houding. Een
kussen wordt gebruikt om de arm van de moeder en
de baby te ondersteunen.
borstvoedingsposities
Mogelijke
(Nyqvist,
houdingen
2002).
zijn de
madonnahouding, de omgekeerde madonnahouding en
de rugbyhouding. Borstvoeding in zijligging is moeilijk toe
(Informatiebrochure ‘borstvoeding bij premature baby’s’, 2003)
te passen op een neonatale afdeling. Men leert de baby
om naar de tepel te happen, de tepel goed in zijn mond
te nemen en te zuigen zoals bij borstvoeding. Ook nu
mag de neonaat niet gedwongen worden. Enkel wanneer
hij initiatief neemt om naar de tepel te happen, zal de
verpleegkundige / vroedvrouw hem hierbij helpen.
Op deze manier leert men de baby goede gewoontes aan.
Wanneer de baby niet correct aanligt, moet hij terug van
de tepel gehaald worden.
Deze fase behoort nog tot de niet - nutritieve periode daarom
moet de moeder kolven voor de borstvoedingsinitiatie.
• Vanaf 34 weken PMA: eigenlijke borstvoeding
Dit is de nutritieve periode. De moeder hoeft niet meer af
te kolven voor de borstvoeding.
Aanvankelijk zal de neonaat nog een prematuur drinkgedrag
vertonen en daardoor regelmatig de tepel loslaten. Stilaan
zal het kind het zuigen, slikken en ademen leren coördineren
om tenslotte een matuur drinkgedrag te bereiken.
De aanvang van de eigenlijke borstvoeding is vaak een
psychologisch zware periode voor de moeders. Ze denken
dat de borstvoeding op peil is bij de start van de nutritieve
Rugbyhouding
periode, terwijl er op dat moment nog veel geduld en
oefening nodig is.
Voor 30 weken PMA:
Kangaroo care
Vanaf 30 weken PMA:
Sabbelperiode
32 – 34 weken PMA:
Borstvoedingsinitiatie
Vanaf 34 weken PMA:
Eigenlijke borstvoeding
NIET - NUTRITIEVE
PERIODE
NUTRITIEVE PERIODE
(Informatiebrochure ‘borstvoeding bij premature baby’s’,
2003)
Het onderzoek van Nyqvist (2002) toonde aan dat het prematuur drinkgedrag erg individueel
verschillend is onder de premature kinderen. Sommigen zijn intens en wild aan de borst, terwijl
anderen lui en ongeïnteresseerd zijn. De studie van Bier et al (1997) demonstreerde ook een grote
verscheidenheid in het vermogen om effectief aan de borst te zuigen. Sommige prematuren konden
reeds vroeg in hun borstvoedingservaring goed aanhappen. Andere konden het effectief zuigen maar
gedurende korte periodes volhouden. Daarom is het belangrijk dat men rekening houdt met de
toestand en het kunnen van het kind bij de borstvoedingsbegeleiding.
Het onderzoek van Nyqvist (2002) toonde aan dat het
prematuur drinkgedrag erg individueel verschillend is onder
de premature kinderen. Sommigen zijn intens en wild aan
de borst, terwijl anderen lui en ongeïnteresseerd zijn. De
studie van Bier et al (1997) demonstreerde ook een grote
verscheidenheid in het vermogen om effectief aan de borst
te zuigen. Sommige prematuren konden reeds vroeg in hun
borstvoedingservaring goed aanhappen. Andere konden het
effectief zuigen maar gedurende korte periodes volhouden.
Daarom is het belangrijk dat men rekening houdt met de
toestand en het kunnen van het kind bij de borstvoedings–
begeleiding.
Er zijn een aantal factoren die het ontwikkelingsproces van een premature borstvoeding kunnen
bevorderen. Zo slagen meer getrouwde, hoger opgeleide moeders die reeds voor de zwangerschap
besloten om borstvoeding te geven en reeds eerder borstvoeding gaven aan een kind, erin om de
borstvoeding vol te houden tot na 40 weken PMA (Furman et al, 2002 en Nyqvist en Ewald, 1999).
Andere bevorderende factoren zijn vroegtijdig en vaker kolven van moedermelk ( starten binnen 6u na
de bevalling en 5 maal per dag of vaker ), het kind vaker aanleggen aan de borst en het kind
aanleggen op 35 weken PMA (Furman et al, 2002). Bovendien wordt de borstvoeding vergemakkelijkt
wanneer de moeder goed geïnformeerd is omtrent kolven, initiatie van borstvoeding en mogelijke
Verder zijn kangaroo care, de borstvoedingshulpset en borstcompressie bevorderende methoden die
kunnen worden toegepast tijdens het ontwikkelingsproces.
Kangaroo care
BORSTVOEDINGSBEVORDERENDE FACTOREN
231
Madonna Madonna - - houding - houding Omgekeerde madonna madonna - - -
houding
houding
Rugbyhouding
Madonna-houding Omgekeerde Rugbyhouding
madonna - houding
Vanaf Vanaf 34 34 weken 34 weken PMA: PMA: eigenlijke eigenlijke borstvoeding
Dit Dit is Dit is de de is nutritieve de nutritieve periode. periode. De De moeder De moeder hoeft
hoeft Voor Voor 30 30 weken 30 weken PMA:
PMA:
niet niet niet meer meer af af te te af kolven te kolven voor voor de de borstvoeding.
de Kangaroo Kangaroo care care care
Aanvankelijk zal zal de zal de neonaat de neonaat nog nog nog een een een prematuur
prematuur
drinkgedrag vertonen vertonen en en daardoor en daardoor regelmatig
NIET NIET - - NUTRITIEVE
- de de tepel de tepel loslaten. loslaten. Stilaan Stilaan zal zal het zal het kind het kind het het zuigen, het zuigen, Vanaf Vanaf 30 30 weken 30 weken PMA:
PMA: PERIODE
PERIODE
slikken slikken ademen en ademen leren leren coördineren om om om Sabbelperiode
tenslotte tenslotte een een een matuur matuur drinkgedrag te te bereiken.
te bereiken.
De De aanvang De aanvang van van de de eigenlijke de eigenlijke borstvoeding is is is
Er zijn een aantal factoren die het ontwikkelingsproces van
een premature borstvoeding kunnen bevorderen. Zo slagen
meer getrouwde, hoger opgeleide moeders die reeds voor
de zwangerschap besloten om borstvoeding te geven en
reeds eerder borstvoeding gaven aan een kind, erin om de
borstvoeding vol te houden tot na 40 weken PMA (Furman
et al, 2002 en Nyqvist en Ewald, 1999). Andere bevorderende

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
232
factoren zijn vroegtijdig en vaker kolven van moedermelk
(starten binnen 6u na de bevalling en 5 maal per dag of vaker),
het kind vaker aanleggen aan
de borst en het kind aanleggen
op 35 weken PMA (Furman
et al, 2002). Bovendien
wordt de borstvoeding
vergemakkelijkt wanneer de
moeder goed geïnformeerd is
omtrent kolven, initiatie van
borstvoeding en mogelijke
borstvoedingsposities
(Nyqvist, 2002).
Verder zijn kangaroo care, de borstvoedingshulpset en
borstcompressie bevorderende methoden die kunnen worden
toegepast tijdens het ontwikkelingsproces.
KANGAROO CARE
Kangaroo care is een belangrijke methode om borstvoeding
bij prematuren te bevorderen. Hierbij ligt het kind op de
borstkas van zijn moeder en is er een huid tegen huid contact
(Charpak et al, 2001).
Deze methode kan onmiddellijk worden toegepast wanneer
de neonaat de transfer tussen de moeder en de incubator kan
verdragen, ook wanneer het kind respiratoire ondersteuning
nodig heeft (Nyqvist et al, 1999 en Charpak et al, 2001).
Studies hebben aangetoond dat dit huid tegen huid contact
van moeder en kind psychologische en fysiologische voordelen
met zich meebrengt. Het kind kan zijn vitale functies beter
stabiliseren waardoor er minder apnoe’s, bradycardie’s
en dalingen van de zuurstofsaturatie optreden tijdens het
contact. Er is een betere gewichtstoename van het kind
en het contact heeft een positief effect op het maternale
genezingsproces.
Bovendien kunnen de prematuren hun temperatuur goed
behouden tijdens kangaroo care (Charpak et al, 2001). Uit
ervaring weten we dat deze kinderen soms zelfs beter hun
temperatuur kunnen houden bij de moeder op de borst dan
in de couveuse (Verhille, 2005).
Ook ervaren de moeders deze methode als een manier om de
teleurstelling te verlichten (Nyqvist, 2002).
Aanmoedigen van vroegtijdig en frequent toepassen
van kangaroo care, met vroege ervaringen aan de borst
vergemakkelijken de overgang naar borstvoeding. Dit komt
doordat moeder en kind elkaar leren kennen. De premature
baby leert de geur van de borst kennen (Marinelli et al,
2001).
Ook Charpak et al (2002) en Furman et al (2002) bevestigen
deze stelling. In het onderzoek van Charpak et al (2002) gaven
er meer moeders, die de kangaroo care methode regelmatig
toepasten, borstvoeding gedurende drie maanden. De studie
van Furman et al (2002) toonde aan dat er meer moeders,
die de methode toepasten, borstvoeding gaven op 40 weken
postconceptionele leeftijd.
Bovendien melden Nyqvist en Ewald (1999) dat wanneer
moeder en kind minder van elkaar gescheiden worden het
slagen van de borstvoeding bevorderd wordt. Daarom moet
het contact tussen moeder en kind gestimuleerd worden.
BORSTVOEDINGSHULPSET
Wanneer de neonaat wel in staat is om de tepel en het
tepelhof correct in zijn mond te nemen, kan men de
borstvoedingshulpset gebruiken tijdens de borstvoeding. Dit
is nodig bij prematuren die nog snel uitgeput raken aan de
borst en daardoor onvoldoende melk opnemen (Newman,
2005).
Methode:
• Er bestaan echte borstvoedingshulpsetten, toch kan men de
set gemakkelijk nabootsten met een slangetje (bijvoorbeeld
een maagsonde voor pasgeborenen) en een potje.
• Je legt de baby aan de borst en het slangetje aan, waarbij
het slangetje langs moeders borst en tepel loopt. Hoe
beter de baby is aangelegd, des te makkelijker het is de
borstvoedingshulpset te gebruiken. Als de baby goed
is aangelegd heb je bovendien meer kans dat hij van de
voeding afkomt en dat dit sneller gaat. Het is dus nog
steeds heel belangrijk dat
je de baby goed aanlegt en
dat hij goed toehapt.
• Het slangetje hoeft niet
voorbij het eind van de
tepel uit te steken en hoeft
om goed te functioneren
maar net voorbij de kaakjes
van de baby te komen.
Het lijkt beter te werken
als het slangetje in het
mondhoekje van de baby
is gepositioneerd, over
de tong loopt en recht
naar achteren wijst (laat het naar het gehemelte wijzen).
Sommige moeders vinden het handig om het slangetje
met de vinger op de plaats te houden, omdat sommige
baby’s de neiging hebben om het slangetje met hun tong
te verplaatsen.
• Afhankelijk van hoe snel het premature kind uitgeput
geraakt, kan het flesje hoger gehouden worden. Als het
flesje hoger dan het hoofd van de baby gehouden wordt,
zal de melk spontaan in de mond van de baby stromen.
Let hierbij wel op dat het kind de aanvoer van melk kan
verwerken en dat hij zich met andere woorden niet gaat
verslikken.
(Newman, 2005)
BORSTCOMPRESSIE
Borstcompressie is een alternatief voor het gebruik van de
borstvoedingshulpset tijdens het voeden aan de borst. Het
kan toegepast worden wanneer het premature kind goed
aanligt aan de borst, maar stopt met drinken, oppervlakkig
begint te sappelen en aan de borst dreigt in slaap te vallen. De
borstcompressie houdt de melkstroom op gang waardoor het
kind aangemoedigd wordt om verder te drinken. Daarnaast
stimuleert de compressie de toeschietreflex en kan het ook
een natuurlijke toeschietreflex opwekken. Door het verlengen
van de melkstroom krijgt de baby meer melk. Dit heeft tot

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
gevolg dat de baby ook meer melk krijgt met een hoger
vetgehalte, de zogenaamde achtermelk. (Newman, 2005)
Methode:
• Houd de baby met één arm vast.
• Pak de borst met de vrije hand, de duim aan de ene kant
van de borst (de duim aan de bovenkant van de borst is het
makkelijkst), de andere vingers aan de tegenoverliggende
kant. Zorg ervoor dat zowel duim als vingers tamelijk ver
van de tepelhof vandaan zijn.
• Als de baby gaat ‘sabbelen’,
druk dan de borst zachtjes
samen (= borstcompressie),
maar beweeg niet met je
vingers richting de baby. Het
mag geen pijn doen en zorg
ervoor dat je de vorm van de
tepelhof (het gedeelte van
de borst bij de mond van de
baby) niet verandert. Door
het samendrukken van de borst zou de baby het nutritief
zuigen moeten vervolgen. Gebruik compressie terwijl de
baby sabbelt maar niet drinkt!
• Hou de druk vast totdat de baby ook mét compressie niet
meer drinkt. Laat dan de druk los. Vaak zal de baby als de
druk opgeheven wordt, meteen stoppen met zuigen, maar
zal hij kort daarna als de melk weer begint te stromen
opnieuw beginnen. Als de baby niet stopt met zuigen als
de druk opgeheven wordt, wacht dan een tijdje voordat je
opnieuw de borst zachtjes indrukt.
• De reden voor het opheffen van de druk is om je hand
wat rust te geven en om de melk de gelegenheid te geven
weer opnieuw te gaan stromen. De baby zal (als hij na het
opheffen van de druk stopt met zuigen) als hij weer melk
proeft opnieuw beginnen te zuigen.
• Als de baby weer begint te zuigen, zal hij drinken. Doet
hij dit niet, begin dan weer met borstcompressie zoals
hierboven staat beschreven.
• Ga hiermee aan de eerste borst door totdat de baby zelfs
met compressie niet meer drinkt. Je zou de baby de
gelegenheid moeten geven om nog wat langer aan de
borst te blijven, omdat er soms nog een toeschietreflex
kan komen en de baby uit zichzelf begint te drinken. Als
de baby niet opnieuw begint te drinken, biedt hem dan de
mogelijkheid om de borst los te laten of haal hem van de
borst.
• Vervolgens kan je de andere borst aanbieden. Herhaal dan
het proces.
(Newman, 2005)
ALTERNATIEVE VOEDINGSMETHODEN
Op een (semi -) intensieve neonatale afdeling is borstvoeding
op vraag onmogelijk. Men kan van de moeder niet
verwachten dat zij continu beschikbaar is om haar kind te
voeden op de afdeling. Daarbij is het kind vaak nog niet in
staat om uitsluitend aan de borst te drinken. Daarom zijn
er alternatieve voedingsmethoden nodig zoals flesvoeding,
cupvoeding of vingervoeding. De onderzoekers hebben
nog steeds geen consensus bereikt wat betreft de beste
alternatieve voedingsmethode die de borstvoeding het minst
negatief beïnvloed.
FLESVOEDING
In het onderzoek van Rocha et al (2002) kon men in de
flesvoedinggroep meer verwarring waarnemen wanneer
het premature kind terug aan de borst werd gelegd in
vergelijking met de cupvoedinggroep. Daarbij stelden ze ook
vast dat er meer moeders in de flesvoedinggroep (68,4%)
na 3 maanden gestopt waren met de borstvoeding dan
diegenen die de borstvoeding combineerden met cupvoeding
(33,3%). Dit waren echter geen significante resultaten. Er
konden verschillende andere factoren, behalve tepel - speen
verwarring, het weigeren van de borst beïnvloed hebben.
Nyqvist en Ewald (1999) stellen dat het vroeger stoppen met
borstvoeding te wijten is aan een te vroege introductie van
flesvoeding. Dit draagt bij tot het ontstaan van tepel - speen
verwarring. Hier leiden zij uit af dat de moeders die ook
flesvoeding geven er minder in slagen om de borstvoeding
in te stellen.
Furman et al (2002) spreken deze stellingen tegen. Zij
konden in hun studiepopulatie niet aantonen dat tepel -
speen verwarring een factor is voor het mislukken van het
voortzetten van borstvoeding. Bovendien suggereren Collins et
al (2004) dat het vroegtijdig
stoppen met borstvoeding
niet te wijten is aan een
verschillende zuigbeweging
aan de borst dan aan de
fles, hetgeen de verwarring
teweeg brengt, maar aan
het continu beschikbaar zijn
van de melk bij flesvoeding.
Daarom stellen zij voor
om flesvoeding pas te
introduceren wanneer de
borstvoeding voldoende
op gang is. Hierdoor wordt
het succes van borstvoeding
mogelijk niet verhinderd.
Overigens toonde het onderzoek van Marinelli et al (2001)
een hogere incidentie van verslikken geassocieerd met de
flesvoedingmethode aan.
Daarnaast haalden Rocha et al (2002) aan dat flesvoeding
meer energie vraagt van het premature kind in vergelijking
met borstvoeding. Dit heeft mogelijk een negatief effect op
de gewichtstoename van het kind. Deze stelling werd echter
niet bewezen in het onderzoek.
CUPVOEDING
Bij cupvoeding wordt de melk aangeboden door middel van
een kopje.
Het onderzoek van Marinelli et al (2001) toonde aan dat
cupvoeding minstens even veilig is voor premature neonaten
als flesvoeding. Daarbij stelden ze ook vast dat de prematuren
fysiologisch stabieler zijn tijdens het voeden met het kopje
dan tijdens een flesvoedingsessie. Rocha et al (2002) konden
dit niet helemaal bevestigen. Enkel de premature kinderen,
die het steeds moeilijk hadden met het behouden van een
233

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
234
goede zuurstofverzadiging, toonden veel minder perioden
met zuurstofsaturatiedalingen tijdens het voeden met een
kopje (35,3% van de flesvoedinggroep en 13,6% van de
kinderen die gevoed werden met een kopje). Hoewel zij
geen significant verschil konden aantonen bij de preterme
kinderen die over het algemeen een goede zuurstofsaturatie
konden behouden.
Collins et al (2004) stelden vast dat de preterme kinderen
die cupvoeding kregen significant meer in staat waren om
exclusief aan de borst te drinken bij ontslag. Marinelli et al
(2001) verklaren deze bevinding. Het premature kind kan
geforceerd worden tijdens de flesvoeding. Het kan de melk,
die continu uit de artificiële tepel vloeit, niet controleren.
Cupvoeding is meer gelijkaardig aan borstvoeding in dit
opzicht. Het kind kan zijn eigen intake controleren. Het is in
staat om stap voor stap zijn voedsel op te nemen, zoals bij de
verschillende pogingen aan de borst. Een voorwaarde hierbij is
dat de melk zo aangeboden wordt dat deze net de lippen van
het kind raakt en niet in de mond wordt gegoten. Daarnaast
stellen Marinelli et al (2001) ook vast dat de extensie van de
tong van het kind over de onderkant van het tepelhof bij
de borstvoeding wordt nagebootst bij cupvoeding. Daarom
gaan de onderzoekers ervan uit dat dit een oefening is voor
een correcte tongbeweging bij borstvoeding.
Rocha et al (2002) spreken deze vaststelling tegen. Uit
hun studie werd afgeleid dat bij cupvoeding het kind niet
leert hoe het de tepel en tepelhof in de mond moet nemen
en dit vacuüm behouden tijdens het slikken en ademen,
aangezien het kind enkel moet slikken. De tongbeweging
tijdens cupvoeding is niet dezelfde als deze die nodig is voor
borstvoeding.
Uit het onderzoek van Rocha et al (2002) werd eveneens
aangetoond dat cupvoeding het succes van borstvoeding niet
verhoogt. Ze stellen gelijke waarden vast met flesvoeding,
ook na ontslag. Enkel na 3 maanden waren er meer moeders
gestopt met borstvoeding die flesvoeding (68,4%) gaven ten
opzichte van de moeders die cupvoeding (33,3%) gaven.
Maar, zoals eerder beschreven, konden verschillende andere
factoren het weigeren van de borst of het stoppen met
borstvoeding beïnvloed hebben. Bijvoorbeeld: de moeder
gaat terug werken.
Vervolgens suggereren Rocha et al (2002) dat de premature
neonaten door morsen minder drinken uit het kopje, hetgeen
mogelijk een negatieve invloed heeft op de gewichtstoename
van het kind. Toch heeft het onderzoek geen significant
verschil in gewichtstoename tussen de cupvoedinggroep en de
flesvoedinggroep kunnen aantonen. De studie van Marinelli
et al (2001) bevestigt deze stelling wel. De prematuren uit
hun studiepopulatie namen minder melk op bij cupvoeding
in vergelijking met flesvoeding.
De prematuren hadden ook meer tijd nodig om gevoed
te worden door middel van het kopje. Deze bevinding
kan de mogelijkheid van het kind om zijn melkopname te
controleren bij cupvoeding verklaren. Maar deze vaststelling
deed ook de begeerlijkheid van het personeel ten aanzien van
cupvoeding dalen (Marinelli et al, 2001). Het onderzoek van
Rocha et al (2002) leidde echter tot tegenstrijdige resultaten.
Het toedienen met een kopje (11,8 minuten) ging in deze
studiepopulatie veel vlotter dan met de fles (13,4 minuten).
Tot slot vermelden Collins et al (2004) dat men cupvoeding
moeilijk kan aanbevelen als alternatieve voedingsmethode
voor borstvoeding bij premature kinderen. Aangezien er geen
pleister
slangetje
significant effect op borstvoeding werd aangetoond (Rocha
et al, 2002), ouders en verpleegkundigen de methode moeilijk
kunnen accepteren (Marinelli et al, 2001) en de duur van het
ziekenhuisverblijf significant verhoogd is bij de kinderen die
cupvoeding kregen (Collins et al, 2004).
VINGERVOEDEN
Vingervoeden is een alternatief om het speen te vermijden.
Op basis van ervaringen in de borstvoedingskliniek stelt
Dr. Newman (2005) vast dat vingervoeding veel meer op
borstvoeding lijkt dan flesvoeding of cupvoeding. Bij het
vingervoeden moet de baby zijn tong laag houden en voorbij
zijn kaak laten uitsteken, de mond moet wijd open en de kaak
moet naar voren komen. Daarbij lijkt de beweging van kaak en
tong op wat de baby bij het drinken aan de borst moet doen.
Wanneer men ook wacht met het inbrengen van de vinger
tot de baby zelf zijn mond goed spreidt, is dit ook een goede
oefening op het toehappen. Rocha et al (2002) bevestigen
dat het stimuleren met de vinger eerder de aanpassing aan
borstvoeding vergemakkelijkt dan cupvoeding.
Wanneer het vingervoeden wordt toegepast in combinatie
met kangaroo care in borstvoedingshouding geeft dit de
beste resultaten voor borstvoeding. Op deze manier leert
de baby het voeden associëren met de geur, het gevoel, de
warmte en de positie aan de borst van de moeder (Newman,
2005).
Maar voeden met een kopje is vaak makkelijker en sneller
als de moeder er zelf niet is om de baby te voeden of om
de voeding te beëindigen als het vingervoeden traag gaat
(Newman, 2005).
TAAK VAN DE VROEDVROUW /
PEDIATRISCH VERPLEEGKUNDIGE
Vervolgens werd door middel van literatuurstudie nagegaan
wat de taak is van de vroedvrouw / verpleegkundige en hoe
zij een rol kan spelen in het optimaliseren van een premature
borstvoeding.
De verpleegkundige / vroedvrouw moet tijdig informatie
geven omtrent de melkproductie en het kolven. Ook moet
zij het vroegtijdig initiëren van kolven en het regelmatig en
frequent kolven stimuleren: starten binnen 6u na de bevalling
en 5 maal per dag of vaker (Smith, 2003 en Nyqvist, 2002).
Nyqvist (2002) heeft uit zijn interviews een definitie afgeleid
van een goede vroedvrouw / verpleegkundige. Dit is een
persoon met adequate kennis, die empatisch is ten opzichte

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
van de behoeften van de moeders en hun psychologische
reacties, die de moeders “aandringt” tot het proberen van
borstvoeding, die ze aanmoedigt en prijst en niet iemand die
al haar aandacht schenkt aan het kind en niet zoveel geeft
om de situatie en gevoelens van de ouders.
REFERENTIES
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Bier, J.A.B. e.a. (1997). ‘Breastfeeding infants who were
extremely low birth weight’. Pediatrics, jg. 100, nr. 6, p.
1-4.
• Charpak, N. e.a. (2001). ‘A randomised, controlled trial of
kangaroo mother care: results of follow-up at 1 year of
corrected age’. Pediatrics, jg. 108, nr. 5, p. 1072-1079.
• Collins, C.T. e.a. (2004). ‘Effect of bottles, cups, and
dummies on breast feeding in preterm infants: a
randomised controlled trial’. British Medical Journal, jg
329, nr. 7459, p. 193-196.
• De Craene, K. (2004). Basisprincipes van GVO. Niet
gepubliceerde cursus, Leuven, Katholieke Hogeschool
Leuven – Departement Verpleegkunde en Vroedkunde,
44pp.
• De Groof, K. (2005). Richtlijnen bij het geven van GVO.
Niet gepubliceerde cursus, Leuven, Katholieke Hogeschool
Leuven – Departement Verpleegkunde en Vroedkunde,
11pp.
• Furman, L. e.a. (2002). ‘Correlates of lactation in mothers
of very low birth weight infants’. Pediatrics, jg. 109, nr.4,
p. 1-7.
• La Leche League® International. (2002). Handboek
Lactatiebegeleiding. Utrecht, Lemma bv, 768 pp.
• Maes, A. (2003). Neonatale verpleging: theorie. Niet
gepubliceerde cursus, Leuven, Katholieke Hogeschool
Leuven – Departement Verpleegkunde en Vroedkunde,
187pp.
• Marinelli, K.A. e.a. (2001). ‘A comparison of the safety of
cupfeedings and bottlefeedings in premature infants whos
mothers intend to breastfeed’. Journal of Perinatology, jg.
21, nr. 6, p. 350-355.
• Neonatologie Gasthuisberg. (2003). Borstvoeding bij
premature baby’s. Informatiebrochure, Borstvoedingsproject
Gasthuisberg, Leuven.
• Nyqvist, K.H. (2002). ‘Breast-feeding in preterm twins:
development of feeding behavior and milk intake during
hospital stay and related caregiving practices’. Journal of
Pediatric Nursing, jg. 17, nr. 4, p. 246-256.
• Nyqvist, K.H. en Ewald, U. (1999). ‘Infant and maternal
factors in the development of breastfeeding behaviour
and breastfeeding outcome in preterm infants’. Acta
Paediatrica, jg. 88, nr. 11, p. 1194-1203.
• Nyqvist, K.H. e.a. (1999). ‘The development of preterm
infants’ breastfeeding behavior’. Early Human Development,
jg. 55, nr. 3, p. 247-264.
• Rocha, N.M. e.a. (2002). ‘Cup or bottle for preterm
infants: effects on oxygen saturation, weight gain, and
breastfeeding’. Human Lactation, jg. 18, nr. 3, p. 132-
138.
• Sassen, B. (2004). Gezondheidsvoorlichting en preventie:
Leidraad voor verpleegkundigen. Maarssen, Elsevier
gezondheidszorg, 415 pp.
• Scheeder, G. e.a. (2003). Projecten voor gezondheidspromotie.
Antwerpen/Apeldoorn, Garant, 211 pp.
• Smith, M.M. e.a. (2003). ‘Initiation of breastfeeding among
mothers of very low birth weight infants’. Pediatrics, jg.
111, nr. 6, p. 1337-1342.
• Struyf, A. (2003). ‘Borstvoeding voor een premature
baby: de moeite meer dan waard’. Tijdschrift Vereniging
Begeleiding en Bevordering van Borstvoeding, jg. 10, nr.
37, p. 3-5.
WEBSITES
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
www.borstvoeding.com
www.thebirthden.com/Newman.html
235
1/3 lig C5-20-4000-0493 26-03-2004 11:04 Pagina 1
Bestelcode: 9403 (1 paar per verpakking)
Verkrijgbaar in uw Apotheek - CNK 2115-665
HYDROGEL BORSTVOEDINGS-
KUSSENTJES
Voorkomen tepelpijnen en
helpen de jonge moeders om
de periode van borstvoeding
en dus de bevoorrechte
momenten met de baby te
verlengen.
*MOTHERMATES is een merknaam van Tyco Healthcare Group LP, of filiaal. © 2004 Tyco Healthcare Group LP.

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
N E O N A T O L O G I E
OPVANG EN REANIMATIE VAN DE
PASGEBORENE : LAATSTE RICHTLIJNEN
236
(ILCOR 2005)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A N N E DEBEER, PEDIATER NEONATALE INTENSIEVE ZORGEN, UZ LEUVEN
EONATOLOGIE
PVANG EN REANIMATIE VAN DE PASGEBORENE : LAATSTE RICHTLIJNEN (ILCOR 2005)
INLEIDING
nne Debeer, pediater overgang Neonatale van intra-uterien Intensieve naar Zorgen, extra-uterien UZ Leuven leven nodig met beademing (B=Breathing) en pas op nadien gaat
verloopt bij de meeste pasgeborenen zonder problemen. men over tot hartmassage (C= Circulation)of toediening van
Bij ongeveer 10% echter, is enige vorm van ondersteuning medicatie (D= Drugs) om de circulatie te ondersteunen.
bij de geboorte noodzakelijk voor het verzekeren van een
LEIDING
normale cardiorespiratoire functie. Slechts 1% van de
pasgeborenen heeft nood aan intensieve reanimatie
T: Temperatuur
e overgang van intra-uterien naar extra-uterien leven verloopt bij de meeste pasgeborenen zonder
Het ILCOR (International Liaison Committee on Resuscitation) A: Airway (vrije luchtweg)
roblemen.
ij ongeveer
werd
10%
opgericht
echter,
in 1992
is enige
en heeft
vorm
als belangrijkste
van ondersteuning
doelstelling
bij de geboorte
B: Breathing
noodzakelijk
(beademen)
voor het
erzekeren het van opstellen een normale en regelmatig cardiorespiratoire bijwerken functie. van Slechts gefundeerde 1% van de C: pasgeborenen Circulation (hartmassage) heeft nood aan
tensieve richtlijnen reanimatie over reanimatie bij volwassenen, kinderen en D: Drugs (medicatie)
et ILCOR pasgeborenen. (International Een Liaison neonatale Committee werkgroep on binnen Resuscitation) dit comité werd opgericht in 1992 en heeft als
elangrijkste heeft doelstelling de beschikbare het opstellen literatuur en rond regelmatig verschillende bijwerken topics van gefundeerde richtlijnen over
animatie kritisch bij volwassenen, beoordeeld kinderen en aan en de pasgeborenen. hand hiervan Een aangepaste neonatale Het werkgroep algoritme binnen van reanimatie dit comité kan heeft schematisch als volgt
e beschikbare richtlijnen literatuur uitgegeven. rond verschillende topics kritisch beoordeeld voorgesteld en aan worden:
hand hiervan
angepaste richtlijnen uitgegeven.
WANNEER TUSSENKOMEN
GEBOORTE:
Voldragen
Bij een voldragen baby, geboren met helder vruchtwater,
Helder vruchtwater
Ja
ANNEER die TUSSENKOMEN
Ademt of huilt
Standaardzorgen bij
huilt of goed doorademt en een goede spiertonus heeft,
Goede tonus
ouders
volstaat het het kind warm te houden en bij de ouders te
ij een voldragen baby, geboren met helder vruchtwater, die huilt of goed doorademt en een goede
laten.
Neen
piertonus heeft, volstaat het het kind warm te houden en bij de ouders te laten.
In alle andere gevallen moet geëvalueerd worden of de baby
Warm houden, positioneer,
alle andere gevallen moet geëvalueerd worden of de baby enige vorm van reanimatie nodig stimuleer heeft.
enige vorm van reanimatie nodig heeft.
Ademt niet, HR100
Overweeg zuurstof
Cyanose
HR60
Start hartmassage*
STAPPEN IN DE REANIMATIE
Geef adrenaline 1/10000 0.1-
0.3 ml/kg
TAPPEN De IN DE reanimatie REANIMATIE is een proces van voortdurende evaluatie,
interventie en herevaluatie volgens het klassieke schema ABC.
*overweeg intubatie
e reanimatie De belangrijkste is een proces parameters van voortdurende in deze evaluatie evaluatie, zijn ademhaling, interventie en herevaluatie volgens het klassieke
chema ABC. hartritme De belangrijkste en kleur. Bij parameters de pasgeborene in deze is daarenboven evaluatie zijn het ademhaling, Eerste stap: hartritme warm houden, kleur. afdrogen, Bij de stimuleren, positioneren,
asgeborene handhaven is daarenboven van de temperatuur het handhaven of het van voorkomen de temperatuur van of aspireren het voorkomen van excessieve
fkoeling essentieel. excessieve afkoeling In de eerste essentieel. plaats In zorgt de eerste men plaats voor zorgt een vrije men luchtweg Een pasgeborene (A= Airway), is erg dan gevoelig start men aan afkoeling omdat hij nat
dien nodig
voor
met
een
beademing
vrije luchtweg
(B=Breathing)
(A= Airway),
en
dan
pas
start
op
men
nadien
indien
gaat
ter
men
wereld
over
komt
tot
en
hartmassage
door de relatief
(C=
grote oppervlakte van het
irculation)of toediening van medicatie (D= Drugs) om de circulatie te ondersteunen.
HR60

tot intubatie en endotracheale beademing. Intubatie is ook nodig w
luchtwegobstructie geen maskerbeademing toelaat, wanneer langdurige bead
JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
wanneer het vruchtwater meconiaal gekleurd is. De maat van de tube is afhank
de baby.
hoofd veel warmteverlies mogelijk is. Bij afkoeling is neemt Richtlijnen voor ET tubemaat volgens zwangerschapsduur en
het zuurstofverbruik toe, zal het kind gemakkelijk bradycard Richtlijnen voor gewicht ET tubemaat volgens zwangerschapsduur en gewicht
worden, kunnen hypoglycemie en metabole acidose ontstaan
en is een verminderde vrijzetting van surfactant. Wanneer Geboortegewicht zwangerschapsduur ET tube maat
er geen problemen zijn is de beste plaats voor de baby op
< 1000 g < 28 weken 2.5
de buik van de moeder, waar hij verder kan afgedroogd
en opgewarmd worden. Bij problemen blijft het essentieel
1000-2000 g 28-34 weken 3
afkoeling te vermijden. Voor preterme baby’s is aangetoond 2000-3000 g 34-38 weken 3 / 3.5
dat plaatsen onder een verwarmingslamp en bedekken
met plastic folie (zonder afdrogen) de beste manier is om
> 3000 g > 38 weken 3.5 / 4 237
een stabiele lichaamstemperatuur te handhaven. In andere
Het gebruik van positief eind exspiratoire druk (PEEP) tijdens reanimatie is on
gevallen kan men dit doen door het kind onmiddellijk af te Het gebruik van positief eind exspiratoire druk (PEEP) tijdens
kan dus niet aanbevolen worden.
drogen, onder een verwarmingslamp te plaatsen en
Bij
alle
meconiaal
natte reanimatie
vruchtwater
is
is
onvoldoende
het vooral van
bestudeerd
belang aspiratie
en kan dus
van meconium
niet
in
doeken snel te vervangen door warme en droge doeken. Het Door aspireren aanbevolen van de nasopharynx worden. aan het perineum (voor de geboorte van d
het kind goed af te drogen wordt het meestal voldoende richtlijnen niet Bij meer meconiaal weerhouden. vruchtwater is het vooral van belang aspiratie
gestimuleerd om spontaan en efficiënt te ademen. Een Wanneer goede het van kind meconium slap is en in niet de ademt longen maakt te verhinderen. men eerst Het de aspireren luchtweg vrij bij vo
positie waarbij de luchtweg vrij is, is hiervoor noodzakelijk. endotracheale van aspiratie. de nasopharynx In deze aan gevallen het perineum mag de (voor baby de geboorte dus niet van gestimuleerd
Voor pasgeborenen is een neutrale positie aangewezen ademhaling te de bevorderen schouders) wordt vooraleer in de het richtlijnen meconiaal niet vruchtwater meer weerhouden. maximaal uitgez
zonder hyperextensie van het hoofd. Bij aspiratie mag men Wanneer het kind slap is en niet ademt maakt men eerst de
niet te agressief te werk gaan omdat al te hevig aspireren een luchtweg vrij bij voorkeur door onmiddellijke endotracheale
vagale reactie met bradycardie kan uitlokken. Bij Derde voorkeur stap: externe aspiratie. hartmassage
In deze gevallen mag de baby dus niet gestimuleerd
wordt alleen langs de mond geaspireerd op een diepte van worden om de spontane ademhaling te bevorderen vooraleer
ongeveer 5 cm vanaf de mondhoek gedurende een Bij persisterende vijftal het meconiaal bradycardie vruchtwater (< 60 per maximaal minuut) of uitgezogen asystolie werd. ondanks goede bea
seconden.
externe hartmassage. Hierbij wordt een ritme van 100 per minuut aangehou
compressies: 1 ventilatie. De juiste lokalisatie voor hartmassage is op het
Derde stap: externe hartmassage
sternum, op de middellijn . Men gebruikt hiervoor wijs- en middenvinger of de
Tweede stap: beademen met masker en ballon
thorax van het
Bij
kind
persisterende
met beide
bradycardie
handen omcirkeld
(< 60 per
wordt.
minuut) of asystolie
Bij onvoldoende spontane ademhalingsdrive, overdreven ondanks goede beademing wordt gestart met externe
ademhalingsinspanning, cyanose of bradycardie (

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
238
Bij een kind met klinische tekens van shock is het belangrijk
een onderscheid te maken tussen cardiale en niet cardiale
oorzaken van shock. Dit kan men door eenvoudig de
levergrootte te palperen. Wanneer de lever vergroot is, is
verdere vulling tegenaangewezen en zal men sneller moeten
overgaan tot het toedienen van inotropica. Bij belangrijk
bloedverlies voor of tijdens de partus en tekenen van anemie
bij de pasgeborene kan het nodig zijn snel ongekruist O
negatieve packed cells toe te dienen.
STABILISATIE NA REANIMATIE
Na intensieve reanimatie moet het kind verder gestabiliseerd
worden en eventueel overgebracht naar aan neonatale zorgen
afdeling of neonatale intensieve zorgen afdeling. Het kind
wordt best bewaakt met een cardiorespiratoire monitor en
zuurstofsaturatiemeter. Andere parameters zoals bloeddruk,
glycemie, bloedgaswaarden worden nu bepaald en eventueel
kan een radiografie van de thorax aangewezen zijn. Het is
hier ook belangrijk de ouders zo goed mogelijk in te lichten
over de toestand van hun kind en de verdere zorgen die het
kind zal nodig hebben. Ook in moeilijke omstandigheden
moet al het mogelijke gedaan worden om een eerste contact
tussen de ouders en hun pasgeboren baby toe te laten.
REFERENTIES
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• Devlieger H. (1996). Opvang en reanimatie van
de pasgeborene in de verloskamer. Nieuwsbrieven
neonatologie, nr 1.
• Kattwinkel J et al. (1999). ILCOR advisory statement.
Resuscitation of the newly born infant: an advisory
statement from the pediatric working group of the
international liaison committee on resuscitation. Eur J
Pediatr, 158: 345-358.
• Niermeyer S and Perlman J. (2001). Pathofysiology of
neonatal resuscitation. Semin Neonatol, 6: 213-217.
• Milner. (2001). The importance of ventilation to effective
resuscitation in the term and preterm infant. Semin
Neonatol, 6: 219-224.
• Gunn, Bennett L. (2001). Is temperature important in
delivery room resuscitation. Semin Neonatol, 6: 241-249.
• International Liaison Committee on Resuscitation. (2005).
International consensus on cardiopulmonary resuscitation
and emergency cardiovascular care science with treatment
recommendations. Part 7: Neonatal Resuscitation.
Resuscitation, 67: 293-303.
• Biarent D et al. (2005). Resuscitation Council Guidelines
for Resuscitation 2005, Section 6c Resuscitation of babies
at birth. Resuscitation, 67 (suppl 1):S115-133.
• Richmond S, Arch Dis Child. (2007). ILCOR and neonatal
resuscitation. Fetal Neonatal Ed., 92: 163-165.
• Resuscitation Council UK: Resuscitation Guidelines 2005,
Newborn Life Support, 97-103.
• Watkinson M. (2006). Temperature control of premature
infants in the delivery room. Clin Perinatol, 33: 169-82.
• Vain N et al. (2004). Oropharyngeal and nasopharyngeal
suctioning of meconium stained neonates before delivery
of their shoulders: mulitcentre, randomized controlled
trial. Lancet, 364: 597-602.
• Wiswell T et al. (2000). Delivery room management of
the apparently meconium stained neonate: results of the
multicenter international collaborative trial. Pediatr, 105:
1-7.
VROEDVROUWEN VERLEGGEN GRENZEN

JAARGANG 13, NUMMER 4, SEPTEMBER/OKTOBER 2007
V R O E D V R O U W E N V E R L E G G E N G R E N Z E N
VERPLEEGKUNDIGEN EN
VROEDVROUWEN OP INLEEFREIS
NAAR KONGO
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
239
S A B I N E VAN DE VYVER, HOOFDVROEDVROUW ST. VINCENTIUSZIEKENHUIS DEINZE
In het kader van het project ‘ziekenhuis voor ziekenhuis’ en
onder de vleugels van Memisa (www.memisa.be), vertrokken op
17 mei 2007 een 17-tal verpleegkundigen, vroedvrouwen en
ziekenhuismedewerkers naar hun partnerziekenhuis in Kongo.
Binnen het kader van de werkgroep ‘vroedvrouwen verleggen
grenzen’ wil ik hier een deeltje van mijn verhaal vertellen …
Twee jaar geleden ging het St. Vincentiusziekenhuis te Deinze voor
minstens 5 jaar een partnerschap aan met een Kongolees ziekenhuis
te Kasongo -Lunda.
Het Kongolese ziekenhuis structureel ondersteunen op basis van
wederzijds respect en concrete solidariteit en het informeren van
een breed publiek over de gezondheidsproblematiek in dit deel van
Afrika, waren de belangrijkste doelstellingen van ons ziekenhuis om
aan dit project mee te werken.
Als lid van de werkgroep die onder dit initiatief zijn schouders zette,
vertrok ik, Sabine Van de Vyver, hoofdvroedvrouw, samen met een
verpleegkundige van de dienst geriatrie, Marleen Vanhoucke en 15
collega’s uit andere Vlaamse ziekenhuizen naar het verre Kongo.
Bedoeling van deze reis was de betrokkenheid en het enthousiasme
van de medewerkers en sympathisanten van beide ziekenhuizen te
versterken door mensen van de werkvloer in levende lijve met elkaar
in contact te brengen.
Op een concertreis naar Zuid-Afrika na, was dit voor mij het eerste
contact met het Zwarte continent…
Na een vlekkeloze vlucht zette het vliegtuig van SN Brussels Airlines
netjes op het afgesproken uur de wielen aan de grond in Kinshasa.
Toen de deur van de cabine openging, was het de immense hitte die
als een lappendeken op me viel.
Fototoestellen flitsten, camera’s zoemden … we waren ‘live’ op de
Kongolese televisie, alsof we één of andere ministeriële delegatie
waren die Kongo kwamen bezoeken …
Ook voor de luchthaven werden we door het Kongolees personeel
van Memisa met een spandoek hartelijk ontvangen.
Een beetje angstig keek ik om me heen, er was me zoveel
onheilspellends verteld van deze plek, maar de professionele aanpak
waarmee Broeder Luc en vertegenwoordigers van Memisa ons de
luchthaven uitloodsten, stelden me meer dan gerust !
Het was al pikdonker toen we eindelijk Kinshasa doorkruisten,
een wirwar aan straten, een massa mensen, héél druk verkeer,
petroleumlampjes langs de kant van de weg, her en der verspreid als
waren het kleine vuurvliegjes tussen een mensenmassa …
Het had wel iets idyllisch dit Kinshasa ‘by night’ !
Een gedachte die de volgende morgen en dagen dat ik in deze stad
verbleef, totaal zou veranderen …
Onder een stralende zon leek Kinshasa op één grote vuilnisbelt met
een zwarte mierennest van mensen, overvolle straten, busjes die
uitpuilen, auto’s die nog enkel met wat vijzen aan elkaar hangen,
een bus van ‘de Lijn’ zonder ramen maar met de veringen van een
bed als tralies voor het raam, mensen die van alles en nog wat
verhandelen, die doelloos rondslenteren, kinderen in een gestreken
schooluniform, vuilnis overal en daartussen rijden wij … in een
deftig busje mét airco …
Het eerste ziekenhuis dat ik bezocht was het ‘Hopital Saint Joseph’,
een mooie ronkende naam voor een wat troosteloos uitziend
gebouw temidden van de stad. Achter de poort hetzelfde beeld als
in heel Kinshasa: mensen, mensen, mensen, … wachtend in lange
rijen voor de ‘triage’, rijen dik voor de consultatie.
Overal dezelfde troosteloze indruk: grote, onverzorgde zalen,
met zieken die ons vaak nieuwsgierig aankijken, het ene bed
troosteloos naast het andere, verpleegkundigen die af en aan lopen,
afgebladderde muren, een vuil urinaal op de grond, handschoenen
die hangen te drogen … In de ‘salle d’urgence’, onze ‘intensieve
zorgen’ vecht een jonge vrouw voor haar leven … Gisteren bevallen
van haar vierde kind, een moeilijke bevalling, véél bloedverlies, een
cervixruptuur, gehecht maar nog steeds hevig bloedend. Student
verpleegkundigen hebben hun handen vol met steeds opnieuw
droge doeken aan te brengen. De vrouw zweeft tussen leven en
dood, géén monitoring om haar vitale functies te bewaken, géén
bloeddrukmeter, géén maandverbanden, géén bloed voorhanden,
geen infuus … Hartverscheurend !
De verloskamer is in tegenstelling tot vele andere delen van dit
ziekenhuis netjes, drie verlosstoelen staan netjes op een rij, ertussen
en ervoor hangt een gordijntje. Terwijl een vrouw bijna geruisloos
bevalt, liggen in een andere grote zaal, bed naast bed, zelfs met
twee in één bed vijf toekomstige mama’s hun weeën ‘te ondergaan’,
soms knijpen ze in elkaars handen, eentje kijkt angstig om zich heen
… Recht tegenover hen ligt een vrouw die net is bevallen van een
premature baby. De baby haalde het niet. Ze staart uitdrukkingsloos
voor zich uit, temidden van een kamer vol ‘arbeid geweld’ !
Gemiddeld 3800 baby’s komen hier ter wereld, een echte babyfabriek
lijkt het wel … De hoofdvroedvrouw klampt me aan, vraagt wat ik
van haar materniteit vind, of ze het goed doet.

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
240
Ik sta met mijn mond vol tanden, ik weet echt niet wat te zeggen.
Dit is mijn eerste confrontatie met de Kongolese gezondheidszorg,
ik ben geschokt …
Enkele dagen later vliegen mijn collega en ik, een vertegenwoordiger
van Memisa en twee verpleegkundigen van Brugge naar ons
partnerziekenhuis. Terwijl de stoom uit onze oren en lijven komt
(bloedheet !) brengt een vliegtuig, dat het midden houdt tussen een
sportvliegtuig en een cargovliegtuigje en waar onze bagage meereist
op onze schoot, ons naar Kasongo - Lunda, ons partnerziekenhuis.
Een enthousiast zingende en dansende menigte staat ons op
te wachten … Bloemen worden in mijn handen geduwd … Dit
Kongolese enthousiasme ontroert me en ik kan maar moeizaam m’n
tranen bedwingen.
Na een rit van een half uurtje over wegen die niet meer zijn dan
wegels overdekt met rood zand, hier en daar helemaal weggevreten
door erosie, komen we flink door elkaar geschud aan in het
ziekenhuis.
Ook hier dezelfde taferelen, zang en dans … Kon ik maar wat van
dit Kongolese enthousiasme meenemen …
Ons ziekenhuis in Kongo Een uiterlijk mooi gebouw, waar
zuilenrijen een overdekte overgang maken tussen de verschillende
paviljoenen, temidden van een verzorgde tuin. Met zijn 200 bedden
is dit ziekenhuis qua beddenaantal alvast met het onze in Deinze
te vergelijken …
Als ik in de ogen kijk van een 2-jarige kleuter die na een val hier met
beide beentjes in tractie ligt, besef ik echter, er is een wereld van
verschil … Hier is géén elektriciteit, er komt géén water uit de kraan,
er zijn géén lakens, géén toestellen, géén ontsmettingsalcohol, géén
of héél weinig materiaal. Een studente verpleegkunde plaatst een
blaassonde … alleen haalt ze die niet uit de verpakking, maar uit een
trommel. De sonde is helemaal verkleurd, ze werd al minstens 30
keer geplaatst, gewassen, gesteriliseerd en opnieuw gebruikt … Een
verpleegkundige kijkt in iemands ogen, anemie, een bloedtransfusie
dringt zich op, op zoek naar een familielid om donor te zijn. Een
grote zaal vol huilende kinderen, een arts onderzoekt een kind met
meningitis, in het bed ernaast ligt een patientje met malaria, in
het bed daarnaast kijkt een kind verrast naar mijn blanke huid, een
ander klampt zich verschrikt vast aan zijn moeder …
Vroedvrouw Willie staat handenklappend en zingend temidden
van een groep zwangere dames, de vrouwen beantwoorden haar
vragende gezang met handgeklap en zang: GVO op zijn Kongolees
… Hartverwarmend mooi !
Er wordt heen en weer gelopen in de verloskamer, 2 stoelen netjes
naast elkaar, een beetje verderop nog eentje waarop een vrouw heen
en weer draait, ze arbeidt, bijt op haar lippen. Twee vroedvrouwen
staan er een beetje wezenloos bij, slaan een praatje met elkaar,
met mij. Zuster Brigitte, directrice nursing, steekt haar hoofd om de
hoek, ‘Of alles goed gaat ’. Mama Lima moet bevallen nu, ze wordt
op de stoel geïnstalleerd, krijgt enkele rake klappen op de billen
omdat ze niet ‘meewerkt’, ze perst en perst en heel gauw glijdt
Matthias (naar mijn oudste) in mijn handen. Ontroering, een vrouw
alleen, géén man in de hele materniteit te bekennen, baby wordt
afgenaveld, oogjes ingedruppeld, omwikkeld met ingetalkte doeken
alleen in een bedje gelegd, ver van zijn mama bij wie hij nadat ze
naar de materniteit is gewandeld troost zoekt aan de borst om haar
zijn hele peutertijd niet meer los te laten …
Naast het ziekenhuis bezoeken we ook enkele ‘centre de santé’,
dit zijn kleine gezondheidsposten die onder supervisie van een
arts (Dr. Freddy) van het ziekenhuis werken. Eénmaal per maand
bezoekt hij al deze gezondheidscentra. Een hele onderneming als
je weet dat er nauwelijks berijdbare wegen zijn en als die er al
zijn, zijn ze door erosie erg aangetast. In zo’n gezondheidscentrum
ontmoet ik een jonge vroedvrouw, ze is er samen met een verpleger
verantwoordelijk voor de diagnose en behandeling van zieken, voor
de bevallingen, … Zij woont met haar drie kinderen in een lemen
hut vlak naast het gezondheidscentrum, ze is er dag en nacht … Ze
klaagt niet, toont me trots ‘haar verlostafel’, ‘haar instrumenten’:
handschoenen die ze telkens weer uitwast, een schaar, een kocher,
wat hechtingsdraad. Een petroleumlamp werpt wat licht op het
gezicht van een vermoeide jonge vrouw, net bevallen. Haar baby
drinkt gulzig aan de borst…
Dr. Freddy, Dr. Wivine, Dr. Michael, drie jonge Kongolese artsen, die
ondanks dat het licht plots uitvalt tijdens een operatie toch verder
doen met een petroleumlamp, die naast pediater ook anesthesist,
gynaecoloog, internist en chirurg zijn: ik vergeet ze nooit !
Willy en Sylvie, vroedvrouwen in hart en nieren, zielsverwanten,
met wie ik samen prenatale raadplegingen heb gedaan, van wiens
gastvrijheid ik ook in hun huis mocht proeven, wij zijn voor altijd
verbonden !
Zuster Ria, de enige Vlaamse zuster temidden van deze brousse,
die samen met haar zustergemeenschap onze gastvrouw was, haar
deskundigheid en doorzettingsvermogen voeden mijn geloof dat dit
partnerschap een goede zaak is.
Nu ik Kongo heb geproefd, geroken en gezien, nu ons
partnerziekenhuis een ‘gezicht’ heeft gekregen, nu wij ook voor
hen ‘tastbaar’ zijn geworden, kan ik alleen maar hopen dat mijn
getuigenis de golf van solidariteit die kabbelt binnen ons ziekenhuis
te Deinze een onstuitbare stroom mag worden die ook vele mensen
in en rond ons ziekenhuis niet onberoerd laat …
Eerstvolgende activiteit binnen ons project ‘ziekenhuis voor
ziekenhuis’ is een Kongolese avond met hapjes, zang en dans, met
onze getuigenis aan de hand van foto en filmmateriaal, vermoedelijk
in oktober. Binnenkort leest u er alles over op de website van het
ziekenhuis
MEMISA ijvert voor kwalitatieve basisgezondheidszorg op
lange termijn. Haar missie is kleinschalige initiatieven steunen,
structurele meerjarenprogramma’s uitvoeren en noodhulp
bieden. Haar troeven zijn de intense samenwerking met de
lokale bevolking en het stimuleren van uitwisseling tussen
verschillende organisaties in het Zuiden. In Memisa’s project
“Ziekenhuis voor Ziekenhuis” werken Belgische en Congolese
ziekenhuizen samen aan betere gezondheidsvoorzieningen
in het Zuiden. Dit gebeurt in open dialoog, op basis van
gelijkwaardigheid en gedeelde verantwoordelijkheid. Op die
manier kan de Belgische bevolking heel concreet kennismaken
met de noden van een ziekenhuis ginds, maar ook met de
mensen achter die noden.
Memisa, Kerkstraat 63, 1701 Itterbeek
info@memisa.be, 02 454 15 40, www.memisa.be
MEMISA steunt ook ons project in Rwanda (vanaf 30 €
met fiscaal attest) op het nummer 310 - 09000000 - 23
(MEMISA) met als vermelding PL/07/RWA/006 BUTARE.
Andere projecten van Vroedvrouwen Verleggen Grenzen kunt
u steunen via 737 - 0174498 - 38. Meer over onze VLOV -
projecten in Tijdschrift 5 van 2007.

JAARGANG
JAARGANG
13,
13,
NUMMER
NUMMER
4,
4,
SEPTEMBER/OKTOBER
SEPTEMBER/OKTOBER
2007
2007
N E S K E
BMA
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
241
Vliegtuig genomen richting zuiden. Zon.
Dag donkere wolken, dag grijze dagen, dag waterlandje
waar het voortdurend huishoudelijk regent, met af en toe
een obstructieve afloop …
De piloot is verantwoordelijk: Hic et nunc. De kracht
van het vliegtuig is voelbaar en toch vliegt de machine
schijnbaar vanzelf, zonder te klapwieken, zonder te kreunen.
Ik moet me overgeven. Ik voel me vreemd ontheemd in mijn
hoofd, niet duizelig maar ook niet acuut aanwezig, eerder
droopy en ‘doe maar’.
Eén zure hostess, daar heb ik nikske aan. Eentje is
vriendelijk, innemend, opmerkzaam.
Baby’s huilen: nu weet ik zeker dat we luchtzakken krijgen
en na een poosje gaan landen.
In het vakantieoord zoek ik, zo bleek als een lavabo, een
zonnebed, en schuif me slaperig in de warmte; eerst smeren
- dan suffen. Ik ben moe.
De zon schiet naar beneden als een schietlood.
Rond het zwemband huizen hele kolonies dikke mensen.
Echt obese mensen met brede, dikke, logge, verbrande
lijven, die transpireren als watervallen. De warmte is warmer
voor hen.
Hun ligzetels kraken en buigen vervaarlijk door. Ik voorspel
dat binnen afzienbare tijd tuinstoelen in maat L voorzien
moeten worden, evenals zeteltjes XL, zerken XXL …
Er verblijven een aantal zwangeren in het weldadige
lommer.
Ook M. uit Oostende; primi; zal bevallen in oktober; niet in
bad, maar droog met een epidurale. Ze is al zwaar, ook al
weegt haar foetus nog maar één kilogram nu …
Er zijn ook baby’s: kleine roze garnalen gesmeerd als blinde
vinken, met zo’n week rugske en zwak nekske, krijsend van
de warmte en onrust…
Ik praatte na 3 dagen met een florissante oma die trots
vertelde dat garnaaltje 3 months is en 3 teeth heeft. Ik telde
zijn tenen … Oma is er met haar tiener - moeder. Ze zijn
beiden mooi, verzorgd, bezorgd en versierbaar merk ik ’s
avonds.
Ik praatte met jonge ouders die hun oudste kindje
meebrachten voor deze zonvakantie, maar hun baby van
8 maanden thuis lieten, waardoor natuurlijk nu géén
gezinsfoto’s kunnen gemaakt worden … jammer.
Ik lees – zit – smeer – observeer - fiets – lig – wandel -
zwem – geniet en bewonder. Ik kijk af en toe gefascineerd
naar mijn midolescente buik die steeds meer gaat lijken
op de buik van een embryo met 3 lagen. Eén prominente
laag – van symfyse tot navelhoogte, vervolgens één
zwembandje van navel tot ongeveer de hoogte van 32
weken zwangerschap doorlopend over de heupkammen
richting rug, de derde laag tot aan het sternum. De valleien
van mijn plooien kruipen naar binnen als ik zit, waardoor
alleen de heuvels bruin kleuren met als gevolg dat ik een
gestreepte buik heb als ik recht sta …Het ziet er zo sexy uit
als een doos ontbijtvlokken. Mijn BMI is nog in orde, maar
niet mijn taille, lees “taaie” buikbanden …
Ik lig vaak te suffen, te dommelen - aan het werk te
denken, aan afspraken, inschrijvingen voor bijscholingen.
Ook voor de “Vroedvrouwen Trefdag”.
Ik denk aan de VLOV – denk aan NVKVV … soes …
Het NVKVV is het oudste kind in het
vroedvrouwenlandschap van Vlaanderen - VLOV is een jong
veulen van amper 12 jaar, en met héél véél leden.
NVKVV is oké, maar Vlovje is méér oké (m.i.).
Ik was oorspronkelijk NVKVV - lid omdat ik wou bijleren,
opfrissen en ‘lezen’, maar het ‘leesvoer’ was zo beperkt
dat ik echt diep verheugd was met de komst van VLOV, de
bijscholingen en ons vroedvrouwentijdschrift.
Het lijkt tegenwoordig alsof NVKVV de VLOV nodig
heeft om zich af te zetten, dingen uit te leggen, aan te
zwengelen, onderwerpen te hebben om enquêtes te doen
in eigen hiërarchie van een conservatief katholiek milieu
van verpleegsters en vroedvrouwen die vooral naar dokters
luisteren en terugplooien op ‘hoe het is’ i.p.v. hoe het zou
kunnen zijn … vind ik …
-Twee dingen storen mij bij NVKVV: té veel
verpleegkundigen die menen iets te moeten inbrengen in
de verloskunde, alsof zij de trainer zijn van een match,
een competitie, of tegengesteld: bekwaamheden willen
verwijderen uit het beroep van vroedvrouw, of nog straffer:
vroedvrouwen vooral als verpleegsters willen claimen. Ik mis
vantijd het respect voor de authenticiteit van het beroep
van vroedvrouw, wiens core - business is: vrouwen bijstaan
tijdens de geboorte.
Verder vind ik het gebruik van de K in hun aanspreektitel
niet echt koosjer. Je mag de K niet misbruiken om allianties
af te sluiten met ziekenhuiszuilen waar uiteraard bijna
uitsluitend NVKVV - verpleegkundigen werken, om dan bij
wetgevers een wit voetje te halen. Is niet fair. Is krom. De
K staat nochtans niet voor krom, maar voor waarden waar
ikzelf nogal naar streef.
NVKVV - bijscholingsdagen voor vroedvrouwen
hebben goede programma’s en héél frequent zijn het
VLOVvroedvrouwen op het spreekgestoelte. Dat stoort me
helemaal niet, wel integendeel.
-Twee dingen storen me bij VLOV: soms té wazige artikels,

TIJDSCHRIFT VOOR VROEDVROUWEN
242
te zweverige onderwerpen, maar dat komt omdat ik nogal
down to earth ben en die dingen ofwel niet lees, ofwel
inruil voor een kop koffie op een trefdag, met het gevaar
dat ik al eens iets leuks mis. De borstvoedingsvraagjes op
basis van zwart - wit foto’s en multiple choice … nou moe,
daar ben ik helemaal op afgeknapt, alsof ik niks kende van
borstvoeding. Gelukkig is de reclame voor kunstvoeding niet
meer aanwezig in ons tijdschrift.
Ik geloof niet meer dat de vagina een bloem is die door de
pijn haar blaadjes opent, maar zie heden ten dage vrouwen
die nog nooit pijn gehad hebben; niet bij de tandarts want
ze gingen preventief. Niet bij hun maanstonden want ze
namen de pil voor ze wijsheidstanden kregen, niet bij de
bevallingen want onze hedendaagse cultuur plant een
ruggenprik … Ze zagen tot dan toe niemand borstvoeding
geven. Ze moeten na 8 - 9 weken terug werken gaan
en zijn niet genoeg voorgelicht over de faciliteiten van
thuiszorg.
Wat ik zo goed vind aan de VLOV is de bekommernis voor
de vroedvrouwen en de nieuwe gezinnen.
Op vinkenslag liggen bij wetgeving, samenwerken
met andere beroepsgroepen en vroedvrouwenkennis
uitdragen zijn speerpunten waar we als VLOV sterk op
kunnen focussen om kindvriendelijke en vrouwvriendelijk
verloskunde te kunnen bewerkstelligen, ook en vooral
vanuit ziekenhuizen.
Terwijl ik zo lig te doezelen, bedwelmd door de zon en
geurende insmeeraroma’s herinner ik me dezelfde gedachten
die ik thuis ook al had namelijk dat VLOV en NVKVV
zouden gaan samensmelten en een sterke unie zouden
willen vormen van allerlei soorten vroedvrouwen, schouder
aan schouder, na een tijdje gelijkgezind met één vlag en
één spreuk: goede vroedvrouwen voor veilige verlossingen.
Lieve vroedvrouwen die gezamenlijk en respectvol
handen uitsteken naar elkaar, naar andere actoren in de
gezondheidszorg, netwerken uitbreiden voor de thuiszorg,
postpartumzorg, vroedvrouwen die samen onderbouwde
wetswijzigingen willen doorvoeren: van onderwijs tot
consultaties naast de gynaecoloog, e.a.
Eenvoudig en complex. Geen competitie maar teamspirit,
moeilijk voor vroedvrouwen maar haalbaar; I’m sure.
Ik dommel, doe epileptische schokjes en zie alles scherp; ik
droom een wereldbol en kan ons land niet vinden. Het is zo
klein dat de naam ‘Belgique’ in de zee geschreven staat.
Ik droom van grote congressen met onze vroedvrouwen,
onder de naam: “Belgian Midwives Association”… BMA;
niet alleen NVKVV en VLOVvroedvrouwen, maar ook onze
Waalse collega’s erbij.
Moedig mee aan tot samenwerken en stuur je ideeën en
reacties door naar www.vlov.be en www.nvkvv.be
Liefs,
Neske, de wijzervrouw, bruin verbrand met bleke
buikstrepen
Terwijl Neske in de zon lag te mijmeren hebben
de bestuurders van de VLOV en de bestuurders
van de Waalse UPSfB (Union Professionelle des
Sages Femmes Belges) en het AFSfC (Association
Francophone des Sages Femmes Catholiques)
de krachten gebundeld om een Belgische
koepelorganisatie te vormen. De “Belgian Midwives
Association” vzw is een feit. We nodigen de
NVKVV- vroedvrouwen uit om aan te sluiten en een
sterk Belgisch front te vormen.
The amazing skills of midwives
are the very things that other people do not recognize.
De bewonderenswaardige vaardigheden van vroedvrouwen zijn de
kleine dingen die andere mensen niet herkennen.
Mary Murphy

B-Hebamme Magazin 12.01.2005 13:04 Uhr Seite 1
5100+1502 5035
BENT U ZWANGER
Cup B - H
Dan biedt ANITA MATERNITY
een assortiment speciaal afgestemd op Uw behoeften opdat
U zich goed en aantrekkelijk zou voelen, zowel tijdens Uw
zwangerschap als gedurende de periode van de borstvoeding.
De modieuze lingerie en badmodekollektie zorgt ervoor, met
geraffineerde materialen, doordachte coupes en aktueel
modedesign dat U ten alle tijde een goed figuur behoudt.
ANITA MATERNITY biedt badmode, nachtlingerie, slips,
panty’s, MEEGROEIBEHA’s, en VOEDINGSBEHA’s OOK
VOOR GROTERE MATEN VAN B TOT H CUPS. Ook de
bekende ANITA BABY BELT voor de dames met rugklachten.
De babybelt, klinisch getest, geeft steun aan de buik waardoor
rugklachten en zwangerschapsstriemen vermeden worden.
BESTE VROEDVROUW, INDIEN U MEER INFORMATIE
WENST, KAN U ONS STEEDS KONTAKTEREN op het
telefoonnummer 02/ 479 83 09 of e-mail Anita.b@anita.net.
WIJ STUREN U DAN OOK GRAAG HET ANITA
INFOBOEKJE TOE, SAMEN MET DE VERKOOPPUNTEN.
9605
VACATURE
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
“De Vrouwe
Mantel”
ZOEKT
PART-TIME
ZELFSTANDIGE VROEDVROUW
Voor regio
Midden- en Zuid Limburg
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
interesse: zie www.vrouwemantel.be

De nieuwe generatie borstpompen
1. Isis Borstpomp: manuele borstpomp, gemakkelijk in gebruik, de
bloembladvormige kussentjes stimuleren de melktoevoer.
2. Isis-er-op-uit-set: maakt het u mogelijk af te kolven waar u ook bent en de
moedermelk te bewaren in een isothermische tas.
3. Isis Borstpomp met VIA-bewaarsysteem: de ideale manier om moedermelk af
te kolven en te bewaren in wegwerppotjes, ideaal voor het bewaren en
transporteren van moedermelk.
4. Isis IQ Uno: Intelligente elektrische batterijpomp, laat toe elektrisch af te kolven
op een aangename manier, de pomp neemt het ritme over welke u als het meest
aangename ervaart, combineert comfort van manueel afkolven met de
doeltreffendheid van een elektrische pomp.
5. Isis IQ duo: Intelligente elektrische borstpomp welke verhuurd wordt voor
unilateraal, zowel als bilateraal afkolven, combineert comfort van manueel
afkolven met de doeltreffendheid van een elektrische pomp.