De sociale segmentatie van Nederland in 2015 - Oapen

De volgende methoden zullen gebruikt worden om de toekomstvenvachtingen
(de stand van zaken in het jaar 2015) te onderbouwen:
- Cohortvervangingsmodellen. De verdeling van de bevolking kan tot in zekere
mate worden vooruitberekend wanneer het gaat om kenmerken die
vroeg in het leven venvorven worden en gedurende de latere levensloop weinig
veranderen. Dit is bijvoorbeeld tot op grote hoogte van toepassing op de
opleidingsverdeling in hoofdstuk 2.
- Dendextrapolatie. Een venvachting omtrent de toekomstige situatie kan
ook worden verkregen indien men eerder opgetreden langjarige ontwikkelingen
doortrekt. Anders dan bij cohortvervanging gaat het hier niet om
modelmatig onderbouwde rekensommen, maar om op zichzelf onverklaarde
en mogelijk onbegrepen ontwikkelingen. De kwaliteit van trendextrapolatie
zal sterk afhangen van de mate waarin men de conclusies theoretisch kan
ondersteunen.
- Bestaande theorieen. In de sociale wetenschap doen verschillende theorieen
opgeld die voorspellingen over langetermijnontwikkelingen inhouden, in het
bijzonder ook met betrekking tot de rol van onderwijs in het maatschappelijk
verdelingsproces. Met name de functionalistische moderniseringstheorie
(Young, 1958; Kerr e.a., 1960) en Bourdieus culturele reproductietheorie
(Bourdieu 1979) bieden thesen over langjarige ontwikkelingen die een nadere
beschouwing waard zijn. Bij de beschouwingen over de ontwikkelingen
tot 2015 zal expliciet in de argumentatie betrokken worden in hoeverre en
in welke opzichten de langetermijnvoorspellingen tot op heden juist zijn
gebleken.
- Ontwikkelingen elders als voorbeeld. Ten slotte kan men toekomstvenvachtingen
ontlenen aan de gedachte dat de in Nederland op te treden
ontwikkelingen zich elders a1 eerder hebben voorgedaan. Nederland loopt
bijvoorbeeld niet voorop in de wereld wat betreft de ontwikkeling van het
onderwijsniveau. Het is daarom mogelijk inzicht te ontlenen aan landen die
a1 eerder op een hoger niveau van opleiding terecht zijn gekomen. In dit
opzicht vormen de Verenigde Staten het meest in het oog lopende voorbeeld.
Voor wat betreft ontwikkelingen op het gebied van het maatschappelijke
middenveld (samenlevingsvormen, trouwpatronen) kan geleerd worden van
de ontwikkelingen zoals die zich a1 in de Scandinavische landen hebben
voorgedaan. De gevolgen van een terugtredende overheid laten zich het best
zien in het land dat in dit opzicht voorop gaat, het Verenigd Koninkrijk. Bij
de toekomstbeschouwingen zal daarom in geeigende gevallen een internationaal
vergelijkend gezichtspunt worden gekozen. Ontwikkelingen in de
richting van deze landen zouden overigens ook het gevolg kunnen zijn van
diffusie, maar dat doet er voor de accuraatheid van de toekomstvenvachting
niet toe.
Ook bij inzet van dit alles dient de lezer zich te realiseren dat de toekomst
verkennen een hachelijke zaak blijft. Geprononceerde langjarige trends
kunnen vanaf morgen een andere loop nemen, en op die manier trendextrapolatie
en cohortvervanging tot nutteloze instrumenten voor toekomstanalyse
maken. Gidslanden voor de Nederlandse situatie kunnen binnen
korte tijd hun positie verliezen - men denke aan de inrichting van de verzorgingsstaat
in Zweden of het planningsdenken in het voormalige Oostblok.
Niettemin hebben we gekozen voor de feitelijke ontwikkelingen als
basis voor onze analyses van mogelijke ontwikkelingen tot het jaar 2015.
Hiermee zien we af van een gebruikelijke methode van toekomstverkenning,
waarbij met name wordt vertrouwd op de voorzienende blikken van geraadpleegde
deskundigen en vervolgens verschillende deels strijdige 'scenario's'
naar buiten worden gebracht. Ofschoon erkend kan worden dat een derge-