Hoog celgetal in de kiem smoren - Melkveebedrijf

M A N A G E M E N T
Handvaten om een lager celgetal te bereiken
Hoog celgetal in de kiem smoren
Tekst: Rob van Ginneken
Beeld: RVG & Pfizer AH
Een hoog celgetal. Op sommige bedrijven is het
niet aan de orde. Op andere bedrijven is het
een repeterend probleem. Wat is het verschil in
werkwijze tussen beide groepen Als je die
vraag weglegt bij melkveehouders die het
celgetal structureel laag hebben, doen ze naar
hun mening niks aparts. Ook deskundigen
moeten op die vraag het antwoord schuldig
blijven. Daarvoor is het van te veel factoren
afhankelijk. De meeste kans op succes biedt
het uitsluiten van deze factoren. Een strikt
management en hygiënisch werken moeten
daarbij hoog in het vaandel staan.
Hygiëne waarborgen tijdens het melken, een
goede droogstandstrategie, een kordaat
behandelplan en een uitgekiend rantsoen.
Zomaar wat termen die vaak gebruikt worden
bij uiergezondheidsmanagement. Maar waar
moet je beginnen als het celgetal een
structureel probleem dreigt te worden Een
handvol kalk in de boxen gooien is geen
oplossing als de veroorzaker een koegebonden
bacterie is. Verbetering van de hygiëne in de
melkstal is daarom ook niet altijd de oplossing
als de bacterie omgevinggebonden is. Er
bestaan twee soorten mastitisverwekkers:
koegebonden bacteriën, bijvoorbeeld de
Staphylococcus aureus en de Streptococcus
agalactiae en omgevingsgebonden bacteriën
zoals de E. coli, Streptococcus uberis en
klebsiella. Er kunnen echter ook mengvormen
ontstaan tussen koe- en omgevingsgebonden
bacteriën. Het is daarom noodzaak om te
weten welke type en soort bacterie je moet
bestrijden.
Bacteriologisch onderzoek
noodzakelijk
De enige manier om inzicht te krijgen welke
bacteriën op het bedrijf klinisch (zichtbaar
besmet) of subklinisch (niet zichtbaar, maar
wel besmet) aanwezig zijn, is het toepassen
van bacteriologisch onderzoek (BO). Volgens
Otlis Sampimon, uiergezondheidsdeskundige
bij de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD),
is het verstandig om bij een bedrijfsgrootte
van 80 tot 100 koeien enkele keren per jaar
bacteriologisch onderzoek te laten doen.
Bij koorts en zwellingen wordt het bijspuiten van antibiotica en pijnstillers sterk
aangeraden.
“Door tien dieren met klinische mastitis en
tien dieren met hoog celgetal aan een
onderzoek te onderwerpen, heb je precies in
beeld welke ziektekiemen op het bedrijf
aanwezig zijn en kun je snel anticiperen bij
het verschijnen van nieuwe ziektekiemen.
Ook bacteriologisch onderzoek (BO) op tankmelk
geeft al een eerste indicatie van wat er
op het bedrijf speelt.”
Een koe met een celgetal van 300.000 hoeft
niet per definitie in alle vier kwartieren
geïnfecteerd te zijn. Met een California
Mastitis Test (CMT) kan eenvoudig vastgesteld
worden in welk kwartier de infectie aanwezig
is. Door van dit kwartier een melkmonster
voor BO te nemen, kan er gericht op worden
aangepakt. Bertjan Westerlaan, dierenarts
en adviseur van Vetvice, adviseert om bij
tweemaal een verhoogd celgetal bij de
melkproductieregistratie (MPR) actie te
16 | MELKVEEBEDRIJF / NR 10 / NOVEMBER 2010 / MANAGEMENT

ondernemen. Sampimon vult daarbij aan:
“Waarden boven de 200.000 zijn daarbij al
afwijkend.”
Bacteriologische onderzoeken kunnen
fungeren als uitgangspunt bij het opstellen
van een behandelplan. Doe dit samen met
een dierenarts, want ieder bedrijf behoeft
zijn eigen aanpak. Feit is wel dat niet elke
injector past bij elke vorm van mastitis. Door
het adequaat doorpakken bij een besmetting
kan een uitbraak in de kiem gesmoord
worden. Westerlaan: “In de praktijk blijkt vaak
dat behandelingen te vroeg worden stopgezet.
Langer doorgaan kost aan de voorkant vaak
wat meer, maar maakt het risico op herhaling
een stuk kleiner.”
Bij zwelling van het kwartier en koorts
adviseert Westerlaan ook om antibiotica bij
te spuiten en aan pijnbestrijding te doen.
“Stel een behandelplan op waarbij je ook de
historie van het betreffende dier meeneemt,
en evalueer de behandeling achteraf. Indien
nodig kun je de behandelplannen aanpassen.”
Besmettingsdruk laag houden
Hoewel er met het bepalen van het type
bacterie en het opstellen van een behandelplan
al een stuk gerichter gewerkt kan
worden naar een aanpak, ligt de prioriteit bij
het inperken van besmetting.
Omgevingsbacteriën hebben geen koe nodig
om te overleven. Om te voorkomen dat zij
welig tieren door de hele stal, is het noodzaak
de koeien en de ligplaatsen schoon en
hygiënisch te houden. Door elke dag een
handje kalk in de ligboxen te gooien, worden
de omgevingsbacteriën verdroogd. Doe dit
echter wel in de juiste verhouding met
zaagsel, anders verschralen de spenen ook
waardoor er wondjes op de spenen kunnen
ontstaan waar zich bacteriën in kunnen
nestelen. Probeer ook damslapers te voorkomen
door koeien een droog en zacht ligbed aan
te bieden en de kalfjes al tijdens de opfok
goed op te voeden. Door tijdig de uiers en
staarten te scheren, houd je de koe schoon
en verminder je de kans op besmetting met
E. coli of klebsiella.
Op de plaats waar minimaal tweemaal per
dag de koeien samenkomen, vindt overdracht
van koegebonden bacteriën gemakkelijk
plaats. De hygiëne moet in de melkstal en
bij het automatisch melksysteem dan ook
optimaal gewaarborgd worden. Als er op het
bedrijf celgetalproblematiek plaatsvindt,
laat dan eerst het functioneren van de melkmachine
controleren middels een natte
meting. Bij een natte meting wordt het
functioneren van de melkstal tijdens het
melken gecontroleerd. Daarbij worden
metingen verricht waarbij bepaald kan
worden of er bijvoorbeeld niks mis is met de
hoogte van het vacuüm of met de afnametijden.
Ook de melktechniek van de
ondernemer wordt daarbij onder de loep
genomen. Om overdracht van bacteriën
tussen koeien te beperken, wordt aanbevolen
om te werken met handschoenen en
desinfectiedoekjes.
Goed nabehandelen een vereiste
Als het gaat om uiergezondheid en
voorbehandelen lopen de meningen over
voorstralen nogal uiteen. Enerzijds is het een
ideale manier om klinische mastitis op te
sporen, anderzijds werkt het overdracht
tussen de koeien in de hand. Jansje van
Veersen van het Uier Gezondheids Centrum
Bij een bedrijfsgrootte
van 80 tot 100 koeien
is het verstandig
enkele keren per jaar
bacteriologisch
onderzoek
te laten doen.
Nederland (UGCN) is van mening dat voorstralen
niet per definitie slecht is. “Door voor
te stralen, verwijder je het keratinepropje dat
bacteriën bevat. Het is echter wel noodzaak
dat je geen melkresten meeneemt naar de
volgende koe.”
Ook Westerlaan onderschrijft dat voorstralen
geen nadelige invloed hoeft te hebben op de
uiergezondheid: “Door voor te stralen breng
je de productie van oxytocine op gang, het
hormoon dat ervoor zorgt dat de koe haar
melk laat schieten. Dat voorkomt dat de koe
één á anderhalve minuut wordt blindgemolken.
Dit vermijdt vereelting van de spenen en
daaropvolgend moeilijker leegmelken in de
toekomst.”
Zeker zo belangrijk als de voorbehandeling
is de nabehandeling. Dippen of sprayen is
een must bij het beperken van het risico op
verhoogd celgetal. Tweederde van de speen
dippen geniet hierbij de voorkeur omdat
sprayen in de praktijk vaak onnauwkeuriger
gebeurt.
Melkstal en melkrobot
Ideaal zou zijn het isoleren van hoogcelgetalkoeien
door deze te clusteren in een aparte
groep. Dit is echter niet praktisch in te passen
in alle stallen. Daarom adviseert van Veersen
na het melken van mastitis- en hoogcelgetalkoeien
zowel de melkstellen als de klauw
goed schoon te maken. Bij voorkeur met
water boven de 85 ºC. Van Veersen: “Door
schoon te maken met koud water spoel je
alleen de bacteriën weg. Door na te spoelen
met water boven de 85 ºC
dood je de bacteriën ook af. Boeren zijn vaak
heel innovatief met het bedenken van dit
soort systemen. Houd echter wel de veiligheid
in de gaten.”
Of het risico op besmetting bij een robot
lager ligt dan bij een melkstal is afhankelijk
van het management. Is dit niet in orde dan
is de kans op overdracht van koe naar koe
veel groter dan bij een melkstal, doordat er
meer koeien door één melkstel gemolken
worden. Een melkrobot spoelt weliswaar na
elke melkbeurt, maar dat gebeurt niet op de
temperatuur die nodig is om bacteriën te
doden. Overigens zijn bij sommige fabrikanten
deze opties wel extra leverbaar. Daarnaast is
het vat dat sprayvloeistof voor nabehandeling
bevat niet altijd voorzien van een alarm wat
aangeeft wanneer het vat leeg is, en wordt
in de praktijk vaak geconstateerd dat de
sprayinstallatie onnauwkeurig is afgesteld
en daarbij de uier niet geheel behandeld
wordt.
Naast het onderhoud van de melkmachines
is het ook van belang dat je de tepelvoeringen
tijdig vervangt. 2.500 melkingen voor rubberen
tepelvoeringen is daarvoor de stelregel,
Meer dan honderd
referentieadressen
in Nederland en België
Zaagsel strooi-veeg-schuif
Importeur G.J. Roozeboom
Telefoon: +31 (0) 523 657262
Mobiel: +31 (0) 627 594818
www.roozeboom.nu
MELKVEEBEDRIJF / NR 10 / NOVEMBER 2010 / MANAGEMENT| 17

siliconen tepelvoeringen gaan daarentegen
twee- tot driemaal zolang mee. Op uiergezondheidsgebied
zit er geen verschil tussen
rubberen of siliconen, mits ze maar tijdig
vervangen worden.
Goede droogstandstrategie vereist
Door de infectiedruk laag te houden,
vermindert te kans op de besmetting.
Desalniettemin is dit slechts één kant van de
balans. De andere kant houdt verband met
de weerstand van de koe. De basis moet
daarvoor al gelegd worden in de droogstand.
Omdat in de droogstand de uier acht weken
lang niet wordt belast, is het een ideale
periode om de koe helemaal te laten
herstellen van infecties uit de vorige lactatie.
Daarvoor geldt dat er wel een goede strategie
moet worden uitgestippeld, welke begint bij
het afbouwen aan het einde van de lactatie.
Volgens Sampimon is het onverantwoord
om koeien boven de 20 kilogram melk droog
te zetten. ”Bij voorkeur moet de productie
rond de 15 kilogram melk per dag liggen. Dat
vraagt om een gedegen afbouwregime
zonder dat de koeien vervetten.”
De ideale conditiescore bij aanvang droogstand
ligt tussen de 3 en 3,5. Door continue
monitoring van de veestapel is er zicht op de
ziektekiemen die op het bedrijf aanwezig
zijn, stem daar ook het type droogzetter op
af. Droogzetten is geen routineklus, maar
maatwerk. Niet alle droogzetinjectoren
Behandelingen
worden vaak
te vroeg stopgezet.
Langer doorgaan
kost wat meer,
maar het risico
op herhaling
is een stuk kleiner.
hebben de mogelijkheid om bijvoorbeeld
gramnegatieve bacteriën (zoals klebsiella)
aan te pakken.
Voorkom vaarzenmastitis met
spoorelementen en vitaminen
Gedurende de droogstand zijn er twee
kritieke perioden. De eerste week na droogstand
omdat er dan nog wat druk op de uier
zit, en rond het afkalven omdat de druk op
de uier wat toeneemt en de antibiotica lager
geconcentreerd zijn. De meeste droogzetters
werken zo’n zes weken en om de uier ook de
laatste twee weken niet in aanraking te
laten komen met ziektekiemen, strekt het
gebruik van dubbeltherapie tot aanbeveling.
Door het toedienen van een teatsealer,
waarbij een pasta het tepelkanaal afsluit
voor bacteriën, bescherm je de koe ook in de
laatste twee weken van de droogstand. Deze
teatsealer moet ingebracht worden na het
toedienen van antibiotica. Een goede gezonde
koe zou binnen 5-7 dagen na het afkalven
weer in staat moeten zijn om op een celgetal
van 100.000 cellen/ml te zitten. Als een koe
na een goed ingeluide droogstand, een
antibioticakuur van 6 weken en een langere
periode van rust, nog steeds een hoog
celgetal heeft dan moet je jezelf afvragen of
zo’n koe wel toekomst heeft op het bedrijf.
Een ander aspect wat onlosmakelijk met
weerstand te maken heeft, is de voeding van
een koe. Het is bekend dat vitamine E en
selenium een gunstige invloed hebben op
uiergezondheid. Met name vaarzenmastitis
kan daarmee voor een groot deel voorkomen
worden. Door bloedonderzoek kan inzicht
verkregen worden in de mineralenbalans
van de aankomende vaarzen. Met bijvoeren
kun je tijdig bijsturen op de tekorten van de
veestapel. Hierbij geldt echter wel dat
overdaad schaadt. Een teveel aan selenium
en vitamine E kan een averechtse uitwerking
hebben.
Antibioticareductie ongunstig
voor uiergezondheid
De droogstand wordt regelmatig genoemd
in de antibioticadiscussie die momenteel
woedt. Het antibioticagebruik in de melkveehouderij
is immers ook het meest gefixeerd
op die periode van de lactatie. Nieuw
onderzoek moet uitwijzen of het mogelijk is
om minder antibiotica te gaan gebruiken in
de droogstand. Op basis van de huidige
kennis en ervaring is gebleken dat het
reduceren of uitsluiten van antibiotica tijdens
de droogstand op sommige dieren een
negatieve uitwerking heeft op de
uiergezondheid.
Op elk bedrijf kan door goed management
en een adequate aanpak bij besmetting
echter gedurende de lactatie wel bespaard
worden op geneesmiddelen en op de kosten.
Een geval van mastitis kost immers ongeveer
350 euro aan geneesmiddelen, verminderde
melkgift en de extra arbeid. De onplezierige
werkomstandigheden zijn hierbij nog niet
meegerekend.
Met een vierkwartierenschaaltje wordt de CMT-test uitgevoerd. Door de melk te vermengen
met T-pol kan duidelijk gemaakt worden welk kwartier van het uier geïnfecteerd is.
Maar zelfs als alle factoren in acht worden
genomen en ideale omstandigheden zijn
gecreëerd, kan een besmetting nooit worden
uitgesloten. <
18 | MELKVEEBEDRIJF / NR 10 / NOVEMBER 2010 / MANAGEMENT