Verslag van het gesprek met Alejandro Cussianovich - Studio Globo

AAN TAFEL! - 25 OKTOBER 2012 - ZAAL DAARKOM
Pedagogische reflectie met Alejandro Cussianovich
25 jaar Studio Globo – Aan tafel!
Donderdag 25 oktober 2012
moderator Alma De Walsche
MO*-magazine
vertaling Greet Schaumans
Broederlijk Delen
Het gesprek met Alejandro bestaat uit drie delen:
1) Wie is hij Voor welke organisatie werkt hij Hoe ziet de realiteit in Peru
eruit Wat is zijn visie op kinderen en onderwijs
2) Wat kan onze relatie zijn met de realiteit in Peru
3) Hoe kijkt hij naar de realiteit hier Welke uitdagingen ziet hij voor Studio
Globo in de toekomst
Kan je iets meer vertellen over de organisatie waarvoor je werkt
Eerst en vooral bedankt voor de uitnodiging. Als jullie me een speciale gast
noemen, dan wil ik er op wijzen dat het woord speciaal veel verschillende
betekenissen heeft. Het speciale hier is vooral het 25 jaar werk en de terugblik
op die belangrijke periode.
Ik heb altijd educatief werk gedaan met adolescenten, kinderen en jongeren
van de Katholieke Arbeiders Jeugd (JOC in ’t Spaans) op vrijwillige basis. Om
te overleven het ik gewerkt in een instituut voor volkseducatie voor kinderen
en hun opvoeders en nu ben ik docent aan de Universiteit San Marcos waar ik
lesgeef in de opleiding onderwijspsychologie en sociale wetenschappen.
Wie zijn die kinderen waarmee je werkt en wat is hun achtergrond
Het zijn voornamelijk werkende kinderen en jongeren. Op het internationale
niveau is kinderarbeid een thema dat veel polemiek opwekt. In navolging van
de stichter van de JOC, Joseph Cardijn, haalt de JOC vooral het positieve uit
kinderwerk. Vanuit de JOC, die een stroming van actie
en reflectie is, proberen wij te kijken vanuit een
flexibele houding en in te spelen op de noden van
werkende kinderen en jongeren.
Nu een werkend kind zijn of in de jaren 70 is zeer
verschillend. Wat betekent het om vandaag de dag
een werkend kind te zijn in een maatschappij met
meer mogelijkheden en welzijn Nu wordt werk gezien
als een deel van de waardigheid en de autonomie van
een individu. Kinderen uit arme gezinnen zijn arm
geworden door een systeem en geslagen door de
grote ongelijkheid in de Peruviaanse samenleving. Ze

AAN TAFEL! - 25 OKTOBER 2012 - ZAAL DAARKOM
vinden hun eigen manier om te overleven in het huidige Peru waar de kloof
tussen arm en rijk steeds groter wordt. Het is een maatschappij, een systeem
dat verwachtingen creëert waarin individuen moeten voldoen, maar waarin ze
niet kunnen meestappen.
Om een goed zicht te krijgen op deze werkende groep kinderen en jongeren
zijn er cijfers voorhanden, maar die spreken elkaar tegen. Het nationale
gemiddelde in Peru van de bijdrage van kinderen aan het gezinsinkomen
bedraagt 18,3 procent. In sommige regio’s loopt dit op tot 43 procent. Deze
cijfers staan echter niet in de nationale statistieken. Een Deense onderzoeker
haalt aan dat het belangrijk is de economische waarde van deze arbeid door
kinderen aan te tonen, maar dat we de cijfers die voorhandig zijn kritisch
moeten bekijken. Internationale organisaties en het instituut voor statistisch
onderzoek in Peru gebruiken andere criteria en rekenmethodes om het aantal
werkende kinderen te registeren. Volgens de eerste zijn er 4 000 000
werkenden jonger dan 18 jaar, volgens de tweede slechts 2 000 000.
Welke opvoeders werken met deze kinderen en jongeren
De opvoeders zorgen voor de organisatie en de vorming van deze kinderen.
Velen zijn onderwijzer of sociaal-cultureel werkers, maar er zijn ook heel wat
jongeren en jeugdleiders die zich vrijwillig inzetten in onze beweging.
Binnen onze beweging willen we de kinderen tot een bewustzijn brengen van
hun situatie via de methode van Cardijn (zien – oordelen – handelen). We zijn
een stroming en geen systeem, die via actie en reflectie telkens opnieuw
proberen de nieuwe generatie en hun noden te begrijpen.
Zijn er parallellen met de bevrijdingsbeweging Zijn jullie beïnvloed door Paolo
Freire
De methode van de JOC is geïnspireerd door Cardijn. Wij komen niet voort uit
de beweging van Paolo Freire. Er zijn 3 interessante punten die ik hierover wil
aanhalen.
- De volkseducatie van Paolo Freire was gericht op basisorganisaties. De
JOC daarentegen is met zijn methode ook actief geweest binnen het
educatieve systeem. Zo hebben we meegewerkt aan de educatieve
hervorming in Peru in de jaren 70.
- Het JOC en de beweging van Paolo Freire zien
volkseducatie als een werk met een politiek karakter,
zeker en vooral in de jaren 70.
- Paolo Freire stond met zijn alfabetisering dicht bij de
volwasseneneducatie en was in mindere mater
georiënteerd op kinderen, hoewel hij daar later wel in
geëvolueerd is.
Toch heeft Paolo Freire het JOC enigszins geïnspireerd,
voornamelijk in de jaren 80 en 90.

AAN TAFEL! - 25 OKTOBER 2012 - ZAAL DAARKOM
Sommigen zeggen dat Paolo Freire niet marxistisch genoeg was. Laten we
even Illich en Freire vergelijken. Volgens Illich vormt de school op een slechte
manier kinderen. Hij was zeer sterk politiek geïnspireerd. Freire had meer
aandacht voor de emotionele en menselijke dimensie in zijn volkseducatie.
Voor hem was het politieke alleen niet voldoende.
Is er vandaag een nieuwe tendens in het onderwijs in Peru Is het politieke
aspect ervan nog belangrijk
20 jaren van gewapend conflict in Peru hebben een systematisch wantrouwen
gecreëerd. Tijdens het conflict werden leraren gezien als agenten van de
overheid en dus te wantrouwen. Leerkrachten werden als gevaarlijk gezien. Als
je als leerkracht stopt met te zeggen hoe de wereld eraan toe is en ook het
land, dan maak je je leerlingen vatbaar voor gelijk welke ideologie. Veel van
de bewegingen van de JOC zijn dan ook tijdens de oorlog ontstaan. De
kinderen van de MANTOC zijn geen lid geworden van de gewapende
groeperingen. Ze leerden dat er verandering moet komen, maar niet op een
gewapende manier. Door het conflict heeft men beseft dat opvoeding moet
herdacht worden. Vroeger waren we teveel bezig met ideologie, nu denken we
aan opvoeding in functie van de vrede.
In de geglobaliseerde wereld zoals we die vandaag kennen is solidariteit niet
evident. Wat kan onze relatie zijn met de Peruaanse realiteit
Ik denk dat er betere mogelijkheden zijn dan vroeger om een relatie te
hebben, want Europa is in crisis. Nu kunnen we praten van crisis tot crisis
(grinnikt). Ik heb een probleem met de term solidaridad. Deze impliceert het
beeld van de hand uitsteken naar een mindere, die de andere nodig heeft. De
term solidariteit roept een gevoel van minderwaardigheid op. Ik verkies een
term die de inheemse bevolking van Peru gebruikt: wederkerigheid
(reciprocidad). Solidariteit zou zich moeten baseren op wederkerigheid. We
behoren tot dezelfde menselijke soort, die leven en ervaringen uitwisselen en
niet alleen geld.
Wat betreft solidariteit tussen kinderen in Peru en in België worden ze aan
elkaar gelinkt door het ‘kind zijn’. Kinderen in België en in Peru leven soms in
gezinnen waar ze geen emotionele stabiliteit vinden, gaan naar een school die
hen niet voorbereidt op situaties in hun latere leven,
op reëel burgerschap. In beide landen leven ze in een
maatschappij waar volwassenen centraal staan en
waar kinderen niet deelnemen aan de openbare
ruimte, waar de participatie van kinderen niet
mogelijk is.
Denkt u dat de ateliers van Studio Globo iets kunnen
betekenen

AAN TAFEL! - 25 OKTOBER 2012 - ZAAL DAARKOM
Ik heb de ateliers op 3 verschillende momenten bezocht. Eerst Turkije, dan het
oude Peru-atelier en nu ook het vernieuwde Peru-atelier. Via de thema’s van
interculturaliteit en respect voor diversiteit leren kinderen dat er een andere
wereld bestaat naast hun eigen wereld. Dit besef helpt om energie te geven
voor een positieve benadering van verschillen en zorgt ervoor dat er minder
dominantie is ten opzichte van elkaar. De symbolische wereld van een andere
cultuur leren begrijpen en kennismaken met een ander waardensysteem, is
belangrijk om wederkerigheid tot stand te brengen en van elkaar te leren.
In de Andes bijvoorbeeld spreekt niet over ontwikkeling maar over ‘buen vivir’,
het goede leven. Wij willen Europa niet imiteren en streven naar welzijn zoals
dat in Europa gekend is, maar hebben een levensopvatting die daarvan
verschilt.
De leeftijd waarop de kinderen het atelier beleven, is de beste leeftijd om over
deze thema’s te praten, want kinderen van 11 en 12 jaar zijn nog heel flexibel
en open. Het werk in de ateliers is fundamenteel educatief, want het helpt
kinderen open te staan voor wat ze van anderen kunnen leren.
Aangezien een interculturele relatie intrinsiek is aan elke cultuur en altijd deel
uitmaakt van onze eigen cultuur, zou ik niet spreken over interculturaliteit,
maar verwijs ik graag naar de term intertransculturaliteit van de Braziliaanse
antropoloog Padilha (). Als twee culturen met elkaar in contact komen
ontstaat er altijd iets extra, iets meer dan de 2 culturen zelf. Intercultureel
contact verrijkt altijd, want geen van beide partijen blijft dezelfde.
Het meemaken van een inleefatelier is een ‘mistagogische’ ervaring waarvan
de intensiteit zo hoog ligt dat het een uitleg op zich is, het is een beleving die
de kinderen tekent. Ik denk vb. aan de ‘pago a la tierra’ die in het Peru-atelier
gebeurt. Het toelating vragen aan de aarde om ze te mogen bewerken via deze
‘pago’ is een belevenis en een uitleg terzelfder tijd.
Moet Studio Globo volgens u blijven werken aan diversiteit in de eigen
samenleving
Het lijkt mij een taak die past bij Studio Globo. Ook in Peru moeten we
daaraan werken. De boerenbevolking en de mensen uit het regenwoud worden
in de steden in Peru niet aanvaard. Het thema respect opbrengen voor
diversiteit is een belangrijk thema. Ik denk hierbij aan mijn grootmoeder die
ons altijd meegaf dat we respect moesten hebben voor iedereen. Ze zei dat
een neger een goed hart kon hebben en een blanke
een zwart hart en dat dit niets met huidskleur te
maken had.

AAN TAFEL! - 25 OKTOBER 2012 - ZAAL DAARKOM
Tot slot geeft Alejandro ons 8 perspectieven voor de toekomst, voor de
volgende 25 jaar:
1) Studio Globo zou een sterkere politieke rol kunnen opnemen in opvoeding
en onderwijs in het land, bijvoorbeeld door zijn stempel te proberen
drukken op het onderwijssysteem. Dit kan door hun ervaringen te
systematiseren en te verspreiden zodat anderen daarvan kunnen leren.
2) Het atelier is complementair aan het werk op school. Het is belangrijk dat er
geen strikte scheiding is tussen extra-curriculaire activiteiten en activiteiten
die deel uitmaken van de leerstof. Het is een uitdaging om in de toekomst
te bekijken of het atelier een waardering krijgt binnen de evaluatie op
school.
3) Het kan belangrijk zijn na te denken over hoe je de ouders van de kinderen
die naar het atelier komen, kan betrekken. Ik weet dat er nu het idee leeft
dat de aanwezigheid van de ouders de beleving van de kinderen kan
verzwakken, maar ik denk dat het op één of andere manier werken met de
ouders zowel het werk op school als in het atelier kan versterken.
4) Het zou interessant zijn zicht te krijgen op wat de kinderen die tijdens die
25 jaar een inleefatelier hebben meegemaakt nu doen. Wat is de impact
van de inleefervaring tijdens het atelier op wat ze nu doen
5) Studio Globo is veel te bescheiden. Jullie doen veel goede werken. Het is
belangrijk om te bedenken hoe jullie kunnen bekendmaken wat jullie doen.
6) Cultureel werk gebeurt in lange cyclussen. Jullie kunnen onderzoeken op
welke manier je hebt bijgedragen aan de humanisering van de samenleving,
wat een fundamenteel criterium van het cultureel werk is. Hebben de
leerlingen die een inleefatelier bijwoonden meer respect Zijn ze gevoeliger
voor situaties waarin anderen verkeren Zijn ze meer humaan
7) Het thema is niet of we professionelen zijn wat betreft het lesgeven op
school, maar wel of we goede opvoeders zijn! Het respect dat we opbrengen
voor de kinderen en de leraars waarmee we werken maakt ons meer
opvoeder dan lesgever.
8) Een grote uitdaging voor Studio Globo zou zijn om te werken met kinderen
met problemen, als voorvechter van de rechten van alle kinderen. Zo kun je
verhinderen dat de nieuwe generatie in
verschillende klasses denkt. Het intergenerationele
aspect is eveneens belangrijk. Via een ‘pedagogie
van de zachtheid’ waarin we de affectieve dimensie
van het pedagogische werk, onze overtuiging en
onze liefde inzetten, kunnen we emotionele banden
smeden en de samenwerking tussen kinderen in
moeilijkheden en rijke kinderen stimuleren.
verslag
Katrien D’Hooghe
Studio Globo