gevaarlijke - Erfgoedcel Antwerpen

De maritieme rode draad
Het parcours telt enkele ‘vaste waarden’. Ze hebben alles te maken met maritiem gevaar en je vindt ze – of
sporen ervan – op diverse plekken onderweg. Een opsomming:
Schelde
De Schelde is een relatief ‘korte’ rivier (355 km lang) en in haar huidige vorm bijzonder jong (600 tot 700
jaar). Toch is ze in West-Europa de langste getijdenrivier. De werking van de getijden is voelbaar tot in Gent
en in enkele bijrivieren (zoals de Rupel, de Nete en de Zenne). Tweemaal per dag heeft de Schelde hoog- en
laagwater. Dat wordt grotendeels bepaald door de maan. Het niveauverschil tussen hoog- en laagwater
verschilt dagelijks. Vanaf 6,6 meter spreken we van stormvloed. Bij de overstroming die in februari 1953 ook
Antwerpen teisterde, bedroeg het 7,77 meter. De huidige waterkeringsmuur beschermt de stad tegen een
verschil van 8,35 meter.
Ankers
Een anker associëren we met vastheid, zekerheid. En in oude christelijke kunst staat het symbool voor ‘hoop’.
Ankers en de installatie aan boord van een schip om ze neer te laten en op te trekken dienen inderdaad om het
schip in een vaste positie te houden, bijvoorbeeld aan de kaai. Maar een anker heeft nog andere functies: het
maakt sommige (nood)manoeuvres makkelijker en door het achter je aan te slepen – een ‘krabbend anker’,
heet dat mooi – vertraagt het de vaart van een schip. Zo voorkom je een eventuele aanvaring.
Bakens en boeien
Ook in de scheepvaart gelden verkeersregels. En schepen moeten
hun koers en positie kunnen bepalen, weten waar hun vaarwater ligt,
gevaren als zandbanken, riffen, wrakken enz. kunnen vermijden. Bakens
en boeien helpen hen daarbij.
Een ‘baken’ – net als anker een woord met een positieve bijklank – is een
opvallend merkteken op een vaste plaats aan de oever of in een rivier.
Een baken is bijvoorbeeld een stok die in de bodem wordt gestoken, maar
er zijn ook lichtbakens (een soort kleine vuurtorentjes) en radarbakens.
Alle vaste en drijvende voorwerpen samen die een scheepsbemanning
helpen om veilig te navigeren – boeien, vuurtorens, lichtschepen,
bakens… - noemen we de bebakening.
Ook boeien – het woord komt van het Latijnse boia, ‘halsboei’, en is in
veel talen gelijkluidend – dienen om veilig te navigeren. Ze worden in het
water verankerd. In de Schelde gebeurt dat met een ketting van zo’n 30
meter en een steen van 1,5 tot 2 ton. Moderne boeien zijn 5 tot 6 meter
hoog en steken 3 tot 4 meter boven het wateroppervlak uit. Hun licht
kun je van op zo’n 7 kilometer zien.
Visuele voorstelling van het betonningsstelsel Vroeger waren boeien van ijzer en werkten ze op gas of batterijen,
vandaag zijn ze van polyester en werken ze meer en meer met
zonnepanelen. Dat is veiliger. Tot enkele decennia geleden hadden de diverse landen eigen boeiensystemen,
wat verwarrend en gevaarlijk was. Nu zijn er nog maar twee en in Europa wordt overal hetzelfde systeem (met
dezelfde soorten boeien, kleuren en waarschuwingssystemen) toegepast. Dat is een stuk veiliger.
Kanonnen
Op ‘gewone’ schepen vind je vandaag nog nauwelijks kanonnen. Toch wordt het scheepskanon nog vermeld
in de ‘Internationale bepalingen ter voorkoming van aanvaringen op zee’ uit 1972. Schepen kunnen
kanonschoten gebruiken om een noodsituatie aan te geven of te laten merken dat ze hulp nodig hebben. Maar
dat kan ook met een toestel voor mistseinen, met vuurpijlen of lichtkogels enz.
Schip als symbool
Je vindt er zowat overal in Antwerpen sporen van: het schip als symbool. Al van in de Grieks-Romeinse Oudheid
staat een schip symbool voor bijvoorbeeld een land en zijn bestuurders. Het ‘schip van staat’ kan veilig en
rustig aangemeerd liggen, maar het kan ook in woelig vaarwater belanden en gevaar lopen. Of het schip
staat voor de Kerk. (Niet toevallig heet de hoofdruimte van een kerk ‘schip’.) Het ‘schip van de Kerk’ bracht de
22