gevaarlijke - Erfgoedcel Antwerpen

Het Nationaal Scheepvaartmuseum 20
Het Nationaal Scheepvaartmuseum in Antwerpen staat zowel bekend om zijn gebouw (het Steen), zijn enorm
rijke collectie (ca. 100.000 objecten) en het maritiem park met zijn schepen op het droge. Een daarvan is een
ex-mijnenveger. Het museum vertelt het verhaal van de zee, de mensen die haar bevoeren en van Havenstad
aan de Stroom Antwerpen. Het museum zal over enkele jaren deel uitmaken van het nieuwe Museum aan de
Stroom.
Lichtgevende tentoonstelling
Van 4 juni tot 30 oktober 2005 loopt in het Nationaal Scheepvaartmuseum de tentoonstelling ‘Een baken in
de duisternis. De geschiedenis van lichtschepen en vuurtorens in België’, een internationaal project van een
achttal musea aan de Noordzeekust. Het verhaal begint met de eerste vuurtoren (Nieuwpoort, 1284) en gaat
tot de opruststelling van het laatste Belgische lichtschip, West-Hinder III, in 1994. Een lichtschip, een soort
vuurtoren in het water, lag op een vaste plaats, was bemand en straalde licht uit. Het deed dienst als baken
om schepen te waarschuwen, bijvoorbeeld voor een zandbank. De West-Hinder III ligt in het Bonapartedok en
behoort tot de collectie van het Museum aan de Stroom/collectie Nationaal Scheepvaartmuseum. In 1994
werd hij vervangen door een volautomatisch en onbemand lichtplatform.
Op Erfgoeddag is het lichtschip de West-Hinder III niet te bezoeken, tijdens de tentoonstelling ‘Een baken in
de duisternis’ wel. Het schip krijgt momenteel een onderhoudsbeurt in de droogdokken met het oog op de
tentoonstelling.
Een thema uit de collectie: beschermheiligen, bijgeloof en ex-voto’s
In de voormalige huiskapel van het Steen staan geloof en bijgeloof centraal.
Een populaire heilige die al van in de 6de eeuw door zeelui werd aangeroepen om hen bij te staan, was
kindervriend Nicolaas van Myra. Maar ook Maria, de patroonheilige van de stad Antwerpen, is geliefd bij zeelui
als ze om bescherming en een veilige vaart bidden.
Bijgeloof tiert (tierde) welig op schepen: zout meenemen op reis bracht geluk, door een muntstukje
overboord te gooien ‘kocht’ je wind en fluiten aan boord maakte dat de wind ging liggen. Heel lang werd
aangenomen dat er in zee ook allerlei monsterachtige creaturen en fantasiewezens huisden: monsters,
zeemeerminnen en –mannen. Een bekend fabelwezen was de eenhoorn. Zijn hoorn, te zien in niet weinig
scheepvaart- en volkskundemusea, was in werkelijkheid van een narwal. Hij hielp zogezegd tegen aanvallen
van walvissen.
Om een behouden vaart af te smeken – of om te danken voor een goed verlopen reis – konden schippers
en hun familie in een kerk of kapel een ‘geschenk’ of ex-voto aanbieden aan God of een beschermheilige,
bijvoorbeeld in de vorm van een scheepsmodel.
Een ex-voto in de vorm van een scheepsmodel
© Museum aan de Stroom/collectie Nationaal Scheepvaartmuseum
Het lichtschip de West-Hinder III
© Museum aan de Stroom/collectie Nationaal Scheepvaartmuseum
24