Nederlandse versie hier downloaden - Dokters van de Wereld

C : 100
M : 60
J : 0
N : 0
C : 100
M : 60
J : 0
N : 0
Médecins du monde - Identité visuelle FRANCE
08/07/2009 Médecins du monde - Identité visuelle ANGLETERRE
08/07/2009
Belgium | France | Germany | Greece | Netherlands | Portugal | Spain | Sweden | Switzerland | United Kingdom
TOEGANG TOT GEZONDHEIDS ZORG
VAN KWETSBARE GROEPEN
IN DE EUROPESE UNIE 2012
Een overzicht van de toestand van personen die
buitengesloten worden van zorgstelsels in de EU
1
© MdM Greece
Mobiele tandheelkunde in Griekenland

Inleiding
Inleiding
2
> Médecins du Monde (MdM) –
Doctors of the World – Dokters
van de Wereld in Europa
Het netwerk van Médecins du Monde (MdM) is sinds
1986 werkzaam in Europa. In totaal geven we leiding
aan 180 gezondheidsprogramma’s in België, Bulgarije,
Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Nederland, Portugal,
Spanje, Zweden, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk.
Ons doel is mensen te helpen die zonder steun
geen toegang kunnen krijgen tot de gezondheidszorg.
Wij bieden die mensen medische verzorging en
registreren en evalueren hun situatie. Wij willen meer
ruchtbaarheid geven aan hun problemen en daarbij bewustwording
creëren. Dit hopen we te bereiken door
de toestand te beschrijven van groepen mensen die
moeite hebben zich toegang te verschaffen tot de gezondheidszorg
en het vervolgens openbaar te maken.
Als basis voor onze advocacy werkzaamheden gebruikt
MdM de systematisch verzamelde gegevens, waaronder
de maatschappelijke gezondheidsdeterminanten en
de gezondheidstoestand van patiënten. Veldwerk en
de daaruit voortvloeiende gegevens vormen de pijlers
van het werk dat wij samen met professionele gezondheidswerkers
en -organisaties verrichten om duurzame
veranderingen in wetgeving en praktijk te realiseren.
Sinds 2004 is het MdM-netwerk bezig haar activiteiten
op het gebied van belangenbehartiging uit te breiden
naar de Europese Unie en de Raad van Europa. We hebben
twee onderzoeken 1 uitgevoerd omtrent de toegankelijkheid
van de gezondheidszorg voor ongedocumenteerde
migranten. Deze onderzoeken zijn gebaseerd op
persoonlijke gesprekken afgenomen bij personen die
onze gezondheidsprogramma’s bezochten voor sociale
dienstverlening en medische consultatie. Tussen 2004
en 2008, met debatten in volle gang over de terugkeerrichtlijnen
van de EU, hebben we een lobbycampagne
georganiseerd om bescherming af te dwingen voor ernstig
zieke migranten die in hun land van herkomst geen
toegang konden krijgen tot adequate gezondheidszorg.
In 2009 hebben we tevens het HUMA-netwerk opgezet
en twee rapporten gepubliceerd. Eén daarvan behandelde
wetgeving betreffende de toegankelijkheid van
gezondheidszorg in elf EU lidstaten. Het tweede had als
onderwerp de toegankelijkheid van de gezondheidszorg
in Cyprus, Malta, Polen en Roemenië en was gebaseerd
op individuele gesprekken met ongedocumenteerde
migranten en met asielzoekers. Ook hebben we een
petitie 2 opgesteld en rond laten gaan onder Europese
gezondheidswerkers. Deze werd ondertekend door 147
professionele gezondheidsinstanties en is aangeboden
aan het Europees parlement. In de petitie verklaarden
de professionele gezondheidswerkers dat zij op grond
van geen enkel principe patiënten zouden weigeren te
behandelen.
> Onze doelstellingen
Het MdM-netwerk leidt een Europees gezondheidszorg advocacy
project gericht op de handhaving van een fundamenteel mensenrecht:
het recht op ‘het genieten van het hoogst haalbare niveau
van gezondheid’.
Wij streven onder meer naar:
• er zorg voor te dragen dat iedereen die in de EU woont een
gelijkwaardige toegang tot dekking door het zorgstelsel heeft,
met name voor de meest kwetsbare segmenten van de bevolking.
Dit betreft ook effectief toegankelijke preventie, diagnose
en adequate gezondheidszorg;
• veranderingen af te dwingen in het EU-beleid met betrekking tot
mazelen, HIV, hepatitis en tuberculose (ziekten die allemaal onder
het mandaat van de EU vallen), opdat behandeling hiervoor
toegankelijk wordt; en
• gezondheidszorg te bieden aan ernstig zieke, in de EU verblijvende
ongedocumenteerde migranten en hen te beschermen
tegen uitzetting naar het land van herkomst waar zij geen adequate
gezondheidszorg kunnen bemachtigen en waar hun gezondheid
ernstig zal verslechteren, in sommige gevallen zelfs zo
ernstig dat zij komen te overlijden.
> De actuele situatie
In 2012 zijn in de EU de gevolgen van de economische crisis voor
onze gezondheid en voor gezondheidsgerelateerde problematiek
duidelijk zichtbaar geworden. In Griekenland wordt voor iedere
medische ingreep de toegang tot ziekenhuizen beperkt tot hen
die vooraf hun ziekenhuisbijdrage 3 kunnen voldoen. Meer dan
ooit dient de EU er zorg voor te dragen dat mensen die toch al
blootstaan aan talrijke kwetsbaarheidfactoren evengoed gedekt
worden door de nationale zorgstelsels. De implementatie van uitsluitingsmaatregelen
gericht tegen migranten zonder papieren,
Roma, drugsgebruikers, daklozen en sekswerkers maakt het
waarschijnlijker dat de gezondheid van die groepen achteruit zal
gaan. In de EU leiden financiële struikelblokken, discriminerend
gedrag en veelvuldige intimidatie door de politie (gecombineerd
met de angst om bij de immigratieautoriteiten te worden aangegeven
en te worden uitgezet) er toe dat steeds meer mensen zich
onveilig voelen bij het inschakelen van medische hulp. Dientengevolge
krijgt men geen eerstelijns gezondheidszorg en heeft men
geen toegang tot preventieprogramma’s of tot behandeling voor
chronische aandoeningen. Dit is het geval voor kinderen, zwangere
vrouwen en voor volwassenen in het algemeen.
1
European Observatory on Access to Healthcare, Chauvin P., Drouot N., Parizot I., Simonnot N., Tomasino A., gepubliceerd in 2007 en 2009
2
http://www.medecinsdumonde.org.uk/campaign/humadeclarationfornondiscriminatoryaccesstohealthcare.asp
3
Een eigen bijdrage van vijf euro voor iedere medische handeling in een ziekenhuis is een van de eerste bezuinigingsmaatregelen die men in
2012 heeft ingevoerd.
Toegang krijgen tot gezondheidszorg is voor noodlijdende EUstaatsburgers
die niet in hun eigen land verblijven een administratieve
nachtmerrie geworden. In de meeste gevallen kunnen zij
geen ziektekostenvergoeding krijgen en moeten ze 100% van alle
kosten zelf betalen. Het enige waarop ze nog kunnen hopen is een
hypothetische schadeloosstelling door het sociale zekerheidsstelsel
in hun thuisland, mits ze de juiste formulieren vinden en
alle vereiste documenten overhandigen. Personen die geen
EU-staatsburger zijn, maar die wel gedekt zijn door het sociale
zekerheidsstelsel of de ziektekostenvergoeding van een
bepaald EU-land, en die in een ander EU-land medische
zorg wensen te ontvangen lopen tegen hetzelfde probleem
aan. (Bijvoorbeeld een Marokkaanse vrouw, die recht heeft
op sociale steun in Spanje, maar in Frankrijk woont.) Al deze
obstakels belemmeren de toegang tot tijdige behandeling en
veroorzaken daarmee een toename in zowel menselijke als
financiële kosten.
Veel regeringen die te kampen hebben met de crisis hebben
hun sociale en gezondheidsgerelateerde uitgaven teruggeschroefd.
Ze doen dit ondanks het feit dat een groter aantal
mensen ondersteuning en sociale bescherming nodig heeft
dan vóór de crisis. Op de lange termijn zijn zulke budgettaire
inperkingen contraproductief. Dit wordt benadrukt door
de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Die heeft in haar
aanbevelingen in het kader van het Tallinn-handvest gewezen
op het feit dat het waarborgen van gezondheid een sleutelfactor
is voor wat betreft economische groei en welvaart. 4
[...] Bovenop haar intrinsieke waarde draagt een verbeterde
gezondheid ook bij tot het sociale welbevinden door middel
van haar invloed op economische ontwikkeling, competitie
en productiviteit. Goed presterende gezondheidsstelsels
dragen bij tot economische ontwikkeling en welvaart. [...]
Wij, de Lidstaten, zullen ons inzetten voor: het bevorderen
van gedeelde waarden van solidariteit, rechtvaardigheid en
participatie, door middel van gezondheidsbeleid, verdeling
van hulpbronnen en andere handelingen; waarbij we er voor
zullen zorgen dat in het bijzonder gelet wordt op de behoeften
van hen die in armoede leven en van andere kwetsbare
groepen [...]
Verder heeft de WHO in haar Political Declaration on Social
Determinants of Health 5 , opgesteld te Rio in 2011, duidelijk
aangegeven dat:
Wij begrijpen dat rechtvaardigheid in de gezondheidszorg
een gedeelde verantwoordelijkheid is, die de inzet vergt van
alle lagen van de overheid, van alle geledingen van de samenleving
en van alle leden van de internationale gemeenschap,
in een wereldwijde actie van ‘iedereen voor rechtvaardigheid’
en ‘gezondheid voor allen’.
Het Europees parlement heeft erkend dat de gezondheidszorg
niet voor iedereen toegankelijk is. In een resolutie 6 van 8
maart 2011 heeft het Europees parlement duidelijk verklaard
dat:
[…] ongedocumenteerde migranten zijn in veel EU-landen
niet verzekerd van een behoorlijke toegang tot de gezondheidszorg.
[...] Het Europees Parlement roept de Lidstaten
op om er zorg voor te dragen dat de meest kwetsbare groepen,
waaronder ongedocumenteerde migranten, recht hebben
op een behoorlijke toegang tot de gezondheidszorg en
die ook krijgen.
Op dezelfde wijze legt ook het Europees Bureau voor de
grondrechten (EAG) 7 nadruk op het feit dat:
Terwijl de EU-lidstaten, die te maken krijgen met een vergrijzende
bevolking en de gevolgen van een wereldwijde
economische crisis, moeite hebben om de openbare gezondheidsuitgaven
in de hand te houden, het recht op gezondheid
voor iedereen - ongeacht juridische status - een
belangrijk punt van zorg [moet] blijven. 8
> Inhoud van dit rapport
In het voorliggende rapport presenteren wij de belangrijkste
bevindingen afgeleid uit gegevens die gedurende 2011 dagelijks
zijn ingezameld in onze gezondheidscentra in Amsterdam,
Brussel, Londen, München en Nice.
Verder brengen we onze belangrijkste zorgen naar voren:
gebrek aan toegang tot zwangerschapszorg, vaccinaties en
eerstelijnsgezondheidszorg. Dit alles ondersteund door gesprekken
met patiënten, die we hebben samengebracht uit
de elf EU-landen waar wij werkzaam zijn.
Tevens beschrijven we de toestand van: noodlijdende EUstaatsburgers
die in hun eigen land verblijven; noodlijdende
EU-staatsburgers die in een ander EU-land verblijven dan
waar zij staatsburger zijn; ernstig zieke ongedocumenteerde
migranten, die niet in staat zijn toegang te vinden tot zorg
in hun land van herkomst; migranten in Griekenland, in het
bijzonder in de steden Patras en Igoumenitsa, bij wie we
gedurende vier maanden data hebben afgenomen; en asielzoekers
die geconfronteerd worden met de gevolgen van de
Dublin II-verordening.
4
Juni 2008: http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0008/88613/E91438.pdf5
5
Oktober 2011: http://www.who.int/sdhconference/declaration/Rio_political_declaration.pdf6
6
In deze resolutie benadrukt het Europees Parlement dat: [...] ongelijkheden qua gezondheid niet alleen het resultaat [zijn] van een groot
aantal economische en omgeving- en levensstijlgerelateerde factoren, maar ook van problemen die te maken hebben met toegang tot de
gezondheidszorg [...] Voorts: "Migranten zonder papieren zijn in veel EU-landen niet verzekerd van toegang tot gezondheidszorg, niet alleen in
de wet maar ook in de praktijk. Het Europees parlement roept de lidstaten op om: [...] er zorg voor te dragen dat de meest kwetsbare groepen,
waaronder migranten zonder papieren, recht hebben op een behoorlijke toegang tot de gezondheidszorg en die ook krijgen [...] voorts
om er zorg voor te dragen dat alle zwangere vrouwen en alle kinderen, ongeacht hun verblijfsstatus, recht hebben op - en ook effectief gebruik
kunnen maken van - de sociale bescherming zoals vastgelegd in hun nationale wetgeving. Zie: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.
dotype=TA&reference=P7-TA-2011-0081&language=EN&ring=A7-2011-00327
7
Het Grondrechtenhandvest van de Europese Unie eist ook duidelijk, in Artikel 35 (betreffende gezondheidszorg), dat: Eenieder recht [heeft] op
toegang tot preventieve gezondheidszorg en op medische verzorging onder de door de nationale wetgevingen en praktijken gestelde voorwaarden.
Bij de vaststelling en uitvoering van het beleid en de maatregelen van de Unie wordt een hoog niveau van bescherming van de menselijke
gezondheid gewaarborgd.
8
http://fra.europa.eu/fraWebsite/research/publications/publications_per_year/2011/pub_irregular-migrants-healthcare_en.htm
Inleiding
3

Inleiding
> Kerncijfers
• 34% van de patiënten die geholpen werden in
de MdM-centra beschreef hun gezondheidstoestand
als zijnde slecht of zeer slecht, ondanks
het feit dat de gemiddelde leeftijd van
de groep 35 jaar was.
• Van de gevallen waarbij behandeling noodzakelijk
bleek, ontving 46,2% geen behandeling.
• Slechts 13,7% van de patiënten die een aandoening
bleek te hebben waar behandeling
voor nodig was, behoorde tot de migranten
die op de hoogte waren van hun aandoening
vóór zij de EU binnenkwamen.
• 15% van de patiënten die geholpen werden
in de MdM-centra te Amsterdam, Brussel, München
en Nice was in 2011 EU-staatsburger. In
München steeg dat cijfer echter tot 57,9%.
• 79% van de vrouwen aan wie gevraagd werd
of ze zwangerschapszorg hadden ontvangen,
antwoordde dat dat niet het geval was.
• Meer dan 70% van het geweld waaraan mi-
4 grantenpatiënten in Griekenland ten prooi het minst geholpen werden door de nationale gezondheids-
MdM-netwerk, verschilden de nationaliteiten van de patiën-
5
vielen, vond plaats na aankomst in dat land.
Rapportage 9 over
de gegevens uit vijf
Europese steden:
Amsterdam, Brussel, Londen,
München en Nice.
> Achtergronden
In 2006 en 2008 heeft Médecins du Monde twee onderzoeken
(European Observatory 10 ) uitgevoerd 11, 12 , waarbij
specifiek gekeken werd naar de toestand van ongedocumenteerde
migranten in Europa. De in 2006 en 2008 uitgevoerde
onderzoeken waren gebaseerd op steekproeven
onder MdM-patiënten in verscheidene Europese landen. In
het voorliggende document brengt het Observatory de gegevens
naar buiten betreffende de leefomstandigheden van
alle patiënten, inclusief ongedocumenteerde migranten, die
in 2011 de gratis toegankelijke MdM-klinieken bezochten in
vijf steden: Amsterdam, Brussel, Londen, München en
Nice. Het onderzoek is gebaseerd op informatie over maatschappelijke
determinanten en op de gegevens die routinematig
in onze klinieken worden ingezameld. Het algemene
doel van deze rapportage is het kwantificeren en kwalificeren
van de sociale en gezondheidservaringen van de meest
kwetsbare bevolkingsgroepen die in onze klinieken in de vijf
genoemde steden voorbij kwamen. Het betrof degenen die
dienstverlening. Wij hopen dat deze verzameling ‘kwantitatieve
getuigenissen’ aanleiding zal vormen tot veranderingen
in zorgstelsels, opdat zij voortaan gebaseerd zullen zijn op
de principes van toegankelijkheid en rechtvaardigheid.
> Statistiek
Tussen de vijf klinieken onderling bestaan er significante verschillen
in populatiegrootte en in de mate waarin gegevens
ontbraken. Daarom hebben we ervoor gekozen om voor elk
van de onderzochte grootheden vier schattingen uit te rekenen.
Te weten: CAP (crude average proportion: grof gemiddeld
percentage), WAP (weighted average proportion:
gewogen gemiddeld percentage), MVCAP (missing valuescorrected
average proportion: het gemiddelde percentage,
gecorrigeerd voor de mate waarin ontbrekende gegevens
de steekproeven vervuilen) en MVWAP (hetzelfde als MV-
CAP, maar dan voor het gewogen gemiddelde).
> Demografische aspecten
De patiënten waren in meerderheid (56%) man, met uitzondering
van Nice 14 , waar 57,5% vrouw was, en München,
waar 53,9% vrouw was. De gemiddelde leeftijd van de
patiënten was 35,4 jaar. De leeftijden varieerden van 0 tot
88 jaar. Een klein deel van de patiënten waar we een vraaggesprek
mee hadden, was jonger dan 18 jaar (CAP 9,3%).
Dit cijfer lag hoger in München 15 (18,8%), maar lager in Brussel
(3,4%) en lag rond het genoemde gemiddelde voor de
overige centra.
Zoals gebruikelijk voor programma’s van het Europese
ten aanzienlijk per onderzocht land. Deze verschillen kunnen
wellicht gedeeltelijk verklaard worden op grond van de banden
die nog bestaan tussen bepaalde Europese landen en
hun voormalige koloniën.
BE
Top vijf landen van herkomst
(nationaliteit van patiënt) per centrum
MAROKKO (56)
ALGERIJE (26)
KAMEROEN (10)
CONGO (8)
GUINEE (4)
FR
TUNESIA (530)
ALGERIJE (213)
GREEN CAP (201)
MAROKKO (197)
ROEMENIË (185)
UK
BANGLADESH
(185)
INDIA (176)
CHINA (104)
OEGANDA (96)
BRAZILIË (84)
DE
BULGARIJE (159)
ROEMENIË (43)
DUITSLAND (40)
ETHIOPIË (19)
AFGHANISTAN (12)
NL
NIGERIA (33)
GHANA (28)
SURINAME (4)
INDONESIË (4)
ETHIOPIË (3)
FILIPPIJNEN (3)
Gegevens uit vijf Europese steden
Samenstelling van de patiëntenpopulatie
naar plaats
N %
BE 149 3
DE 425 9
FR 2 712 56
NL 103 2
UK 1 449 30
Total 4 838 100
Amsterdam (Nederland= NL), Brussel
(België= BE), London (Verenigd Koninkrijk= UK),
München (Duitsland= DE), Nice (Frankrijk= FR) 13
9
Het volledige onderzoeksrapport is op aanvraag verkrijgbaar.
10
In 2011 werd het European Observatory omgedoopt in International Observatory.
11
Chauvin P, Parizot I, Drouot N, Simonnot N, Tomasino A. European survey on undocumented migrants’ access to health care. Paris, Médecins
du Monde European Observatory on Access to Health Care, 2007, 100 p.
12
Chauvin P, Parizot I, Simonnot N. Access to healthcare for the undocumented migrants in 11 European countries. Paris, Médecins du Monde
European observatory on access to healthcare, 2009, 154 p.
http://www.doctorsoftheworld.org.uk/lib/docs/121111-europeanobservatoryfullreportseptember2009.pdf
13
In dit artikel gebruiken we de volgende afkortingen: NL voor Amsterdam, BE voor Brussel, UK voor Londen, DE voor München en FR voor Nice.
14
De kliniek in Nice is een van de 20 MdM-klinieken in Frankrijk, die elk zo hun specifieke eigenschappen hebben qua patiëntenpopulatie. Lees:
http://www.medecinsdumonde.org/En-France/Observatoire-de-l-acces-aux-soins
15
In München was er een apart consult voor kinderen opgezet.

Gegevens uit vijf Europese steden
BE
DE
FR
NL
UK
CAP*
WAP**
Patiënten en hun regio
van herkomst, per centrum
24,3 % 58,1 %
10,2 % 67,6 % 6,5 %
0 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100 %
Voor alle plaatsen gold dat staatsburgers 16 van het land waar
het centrum gevestigd was de minst vertegenwoordigde
categorie patiënten vormden. In Brussel was 0,7% van de
patiënten Belgisch staatsburger. In Londen was 0,4% van
de patiënten Brits staatsburger. In Nice vertegenwoordigden
de Franse staatsburgers een groter deel van de patiënten
(4,4%), en in München lag het cijfer nog veel hoger (9.7%).
Daarentegen had geen van de patiënten in Amsterdam de
Nederlandse nationaliteit. 17
Bij de helft van de consulten (CAP 54%) was een tolk
vereist; dat percentage lag het hoogst in het Verenigd Koninkrijk
18 . Meestal werd er een tolk beschikbaar gesteld.
In 14,3% van de gevallen vond het gesprek echter plaats
zonder tolk. Het verhoudingsgewijs hoge aantal gesprekken
waarbij een tolk nodig was, laat duidelijk zien hoezeer taal
een obstakel kan vormen bij een behoorlijke toegang tot gezondheidszorg
en sociale dienstverlening.
> Juridische status
Sub Saharan Africa
19,6 % 36,1 %
73,5 % 7,1 % 11,8 %
15,4 %
Maghreb
European Union
Asia
Europe except EU
22,9 % 7,4 % 45,8 % 10,1 % 10,4 % Middle east and near
Oceania and Americas
21,1 % 22,9 % 19,1 % 18,2 % 9,9 %
Stateless
* Grof gemiddeld percentage,
30,1 % 19,9 % 19,8 % 14,7 % 5,5 % 8,8 %
** Gewogen gemiddeld percentage
13,88% van de patiënten was EU-staatsburger. Meer
dan de helft van de EU-staatsburgers die een MdM-kliniek
bezochten, had geen toestemming om in het gastland te
wonen. Een kwart van de EU-staatsburgers die in de MdMcentra
geholpen werden, was korter dan drie maanden in
het gastland, en nog eens een kwart (minder dan 3% van
de totale patiëntenpopulatie) bestond uit legale lange termijn
ingezetenen, die dezelfde rechten genoten als staatsburgers
van het gastland. Het MdM-centrum in München had verreweg
het hoogste percentage patiënten met staatsburgerschap
van een EU-land (17% daarvan bestond uit mensen
die korter dan drie maanden EU-staatsburger waren en 35%
bestond uit EU-staatsburgers zonder toestemming om te
blijven).
Bijna tweederde (WAP = 66%) van de patiëntenpopulatie
bezat geen status als legaal ingezetene van het gastland:
• Meer dan de helft van de patiënten was ongedocumenteerd
migrant afkomstig uit landen buiten de EU. Het
percentage lag hoger in Brussel (75%) en in Amsterdam
(80%), 19 daarentegen veel lager in München. In Nice en
Londen waren de percentages migranten zonder papieren
vergelijkbaar (58% resp. 57%).
• In 9% van de gevallen betrof het EU-staatsburgers
die hun status van legaal ingezetene waren kwijtgeraakt,
hetzij door gebrek aan financiële middelen of door een ontbrekende
ziektekostenverzekering. Dit cijfer lag het hoogst
in München, waar 35% van de patiënten zich in deze situatie
bevond.
We kunnen concluderen dat een grof gemiddeld percentage
van 19,5% 20 van alle individuen (oftewel een kwart van de
totale populatie, uitgaande van de hypothese dat de ontbrekende
waarden eveneens afkomstig waren legaal ingezetenen)
niet de status had van legaal lange termijn ingezetene
van het gastland.
Onder hen die geen EU-staatsburgerschap bezaten, vormden
asielzoekers de op een na grootste deelgroep: 10%
(WAP) van alle patiënten en 13% (CAP) van de totale onderzochte
populatie van buiten de EU. Het aantal asielzoekers
was vooral hoog in Londen (14,9% CI 21 95% [13.2-16.9]),
ons hierbij realiseren dat Frankrijk, van alle geïndustrialiseerde
landen, sinds 2009 het op een na meest gekozen land
van bestemming is voor asielzoekers (na de VS). 22
Wanneer aan de onderzochte personen werd gevraagd:
‘Heeft u wel eens asiel aangevraagd of bent u van plan dit
te doen’ dan antwoordde 22,8% (MVWAP) daarop met
‘ja’. Verreweg de hoogste percentages asielzoekers werden
waargenomen in Londen (49%) en in München (41%). De
helft (WAP 48%) van alle patiënten die ‘ja’ antwoordden had
formeel asiel aangevraagd en was nog in afwachting van een
beslissing, terwijl 26% asiel was geweigerd en 19% geen
asielaanvraag had ingediend; verder viel 4% onder de Dublin
II-verordening of het Eurodac-syteem 23 en had slechts 3%
de status van vluchteling bemachtigd.
Ten slotte namen patiënten met een toeristenvisum of een
visum voor verblijf van korte duur ongeveer 4% van de totale
onderzochte patiëntenpopulatie voor hun rekening. Alle
overige administratieve situaties waren tamelijk uitzonderlijk,
met zeer kleine aantallen.
> Huisvestingsomstandigheden
Voor de onderzochte populatie zijn vooral de huisvestingsomstandigheden
erg onzeker. De helft (50,8%) van de populatie
moest het doen met huisvesting van tijdelijke dan wel
onstabiele aard. Het percentage individuen dat niet beschikt
over vaste huisvesting is opvallend hoog en vestigt de aandacht
op de mate van sociale kwetsbaarheid die specifiek
hoort bij de populatie die onze centra bezoekt.
Het overgrote merendeel van de patiënten woont in een flat
of in een huis, maar 13% was dakloos (en sliep ofwel op
straat of in een noodopvang of tehuis voor kort verblijf), terwijl
5% gehuisvest was in behuizing voor de middellange termijn
(liefdadigheidswoningen, hotels enzovoorts). Nog eens
2,5% woonde in kraakpanden (tot wel 7% in Amsterdam)
en kleinere aantallen op hun werkplek (0,6%) of in kampen
(0,4%). In München, Amsterdam en Londen, waar er specifiek
naar gevraagd werd, meldde 17% tot 40% van de
patiënten dat hun huisvestingsomstandigheden hun
eigen gezondheid en/of die van hun kinderen negatief
beïnvloedde.
> Beschikbare emotionele
ondersteuning
Aan de cliënten in München, Amsterdam en Londen werd
6 een belangrijke Europese metropool, en in Nice. We moeten gevraagd om globaal het soort ondersteuning (zowel emo-
7
tioneel als materieel) te beschrijven dat zij mogelijk konden
ontvangen. In München vroeg men de patiënten slechts of
zij over een of andere vorm van emotionele ondersteuning
konden beschikken, zoals aanbevolen door het MdM International
Observatory. 21% (MVWAP) vertelde zeer vaak op
iemand te kunnen terugvallen, 33% vaak en 30% zo nu en
dan; 16% verklaarde echter geen enkele sociale ondersteuning
te hebben. In 2008 bevond een vergelijkbaar
percentage (17%) van de ongedocumenteerde migranten
die door MdM in elf Europese landen waren ondervraagd
zich in dezelfde situatie.
> Werk en inkomen
Een kwart tot een derde van de patiënten had een baan. In
Amsterdam en Londen verklaarde naar verhouding slechts
een heel klein deel dat hun inkomen voldoende was om in
hun dagelijks onderhoud te kunnen voorzien (deze vraag
werd alleen in deze twee steden gesteld). Over het algemeen
bevinden patiënten die MdM-centra bezoeken zich
ver onder de armoedegrens.
Gegevens uit vijf Europese steden
16
D.w.z. mensen die de nationaliteit van dat land bezitten.
17
Het project in Amsterdam is gericht op niet-Europese ongedocumenteerde migranten.
18
Het aantal ontbrekende gegevens is vooral hoog in Duitsland. Zoals het team daar ons vertelde, betreft het in die gevallen veelal mensen die
geen tolk nodig hebben. Het percentage mensen dat een tolk nodig heeft, ligt dus wellicht meer in de buurt van 33%.
19
Het MdM-centrum te Amsterdam richt zich specifiek op personen zonder verblijfsdocumenten. De asielzoekers (10%) hadden eigenlijk in de
categorie ongedocumenteerde migranten moeten worden opgenomen, aangezien die mensen in een herhaalde asielprocedure zaten. Men
kreeg echter ook te maken met een aantal andersoortige situaties (drie patiënten met een geldige verblijfsvergunning, drie met een toeristenvisum
of een visum voor verblijf van korte duur; tezamen vormden deze mensen nog eens 10% van alle patiënten, zie ook Tabel 7.)
20
Waarbij het gewogen percentage iets lager uitvalt (13% van de gesampelde individuen of ongeveer 17% van de totale populatie, uitgaande van
de hypothese over de ontbrekende gegevens).
21
CI
= confidence interval: betrouwbaarheidsinterval.
22
UNHCR.
Asylum Levels and Trends in Industrialized Countries 2010. Geneva, UNHCR, Division of Programme Support and Management
2011, 40 p.
23
Voor UNHCR commentaar op de Dublin II-verordening en het Eurodac-systeem, zie: http://soderkoping.org.ua/page23538.html

Gegevens uit vijf Europese steden
> Geweld
Vragen met betrekking tot geweld werden niet gesteld in
Londen en in Brussel. Bij de overige centra was de respons
zeer gering voor vragen over geweld; bovendien wordt het
onderwerp niet altijd op directe wijze aangekaart bij medische
consulten. Wanneer echter de vraag wel werd gesteld,
stelde dat de patiënten in staat ons wat informatie te verschaffen
over hun ervaringen met geweld. Geweldshandelingen
komen vooral veelvuldig voor tegen migranten, hetgeen
zowel fysieke als psychologische gevolgen kan hebben voor
de gezondheid van die patiënten. Wanneer ze werden ondervraagd
over geweld gaf inderdaad 10 tot 40% van de
patiënten aan een of andere vorm van geweld te hebben
ondervonden.
Van de ondervraagde patiënten had meer dan een derde
van de mannen en vrouwen in een land in oorlog gewoond,
en verder was één op de vijf patiënten gevangen gezet,
gemarteld of fysiek bedreigd vanwege hun overtuigingen.
Bepaalde vormen van geweld werden vaker door vrouwen
gemeld: psychologisch geweld (32% van de ondervraagde
vrouwen), aanranding (19%), verkrachting (19%) of het in beslag
nemen van geld of identiteitsdocumenten (15%).
Omdat sommige vormen van geweld specifieke aandacht
nodig heeft, moeten patiënten, en dan vooral recente immigranten
die onder zware omstandigheden hun reis hebben
8 afgelegd, systematisch ondervraagd worden over geweld-
9
Toegang
dadige gebeurtenissen. Dit zou moeten plaatsvinden bij alle
24, 25
vluchtelingen en asielzoekers.
tot de
gezondheidszorg
> Dekking van ziektekosten
Bij het eerste bezoek aan onze centra stellen we voor iedere
patiënt een evaluatie op van diens leefomstandigheden, behoeften
en rechten. Deze evaluatie heeft ons in staat gesteld
om opvallende verschillen te constateren tussen de patiëntenpopulaties
van de diverse centra. Die verschillen kunnen
gerelateerd worden aan de verschillende zorgstelsels van de
landen waar de centra zich bevinden 26 .
• In België en Frankrijk had het merendeel van de patiënten
(resp. 94% en 83%) geen ziektekostenverzekering 27
ten tijde van hun bezoek aan de MdM-kliniek in Brussel of
Nice. In Nice was 16% van de patiënten geheel (8%) dan
wel gedeeltelijk (8%) gedekt door het nationale ziektekostenstelsel,
maar kwam toch naar de MdM-klinieken omdat
men de contant te betalen vergoeding niet kon bekostigen
of omdat men nog geen recht had op de nationale ziektenkostenverzekering
voor armlastigen, die 100% dekking
biedt. Dit was ook te wijten aan de complexiteit van het
ziektekostenstelsel in Frankrijk. Verder was een aantal patiënten
niet op de hoogte van hun rechten of werd zorg
ontzegd, ondanks dat ze daar recht op hadden.
• In München hadden patiënten in een meerderheid van
de gevallen (68% van de patiënten) alleen toegang tot de
noodhulp in ziekenhuizen. Bij het centrum in München, dat
het hoogste aandeel EU-burgers heeft 28 , was 8% van de
patiënten gedekt door ofwel een ziektekostenverzekering
of door het ziektekostenstelsel van hun land van herkomst.
• In Nederland hebben ongedocumenteerde migranten geen
recht op de particuliere ziektekostenverzekering. Zorgverleners
kunnen echter de meeste kosten die zij maken voor
hulp aan ongedocumenteerde migranten vergoed krijgen
uit een speciaal daarvoor opgericht overheidsfonds. In
Londen stond 73% van de patiënten niet geregistreerd bij
een huisarts, ook al zijn zij in het kader van de British National
Health Service daartoe wel gerechtigd. (Consulten
voor eerstelijnszorg zijn gratis, terwijl alle overige vormen
van zorg of medicatie niet volledig zijn gedekt.) 27% van
de patiënten stond geregistreerd bij de NHS en had volledige
dekking. Dit is het geval bij legale immigranten en
asielzoekers.
Prevalentie van geweld
per vorm van geweld en
geslacht (N= 145 )
Lived in a country at war
Victim of psychological violence
Physically threatened
or imprisoned for ideas or tortured
Beaten up or injured as a result
of domestic violence or by other people
Victim of violence by police or army forces
Suffered from hunger
Other type of violence
Sexually assaulted or molested
Raped
Confiscated earned money or identity papers
> Barrières in de toegang
tot zorg
Een groot percentage patiënten (WAP 75,3%) noemde met
name één probleem dat men tegenkwam bij het zoeken naar
gezondheidszorg gedurende een periode van twaalf maanden.
Een gebrekkig begrip van hun rechten of daar niet goed
van op de hoogte zijn was het voornaamste probleem dat
patiënten in Nice (51%) en Londen (52%) naar voren brachten.
Daarentegen werd het zelden genoemd in München (<
5%) en in Amsterdam; wellicht omdat 43% van de patiënten
zonder legale verblijfsstatus in München zeer weinig of geen
rechten heeft op toegang tot de reguliere gezondheidszorg.
Dit verklaart mogelijk ook waarom in Nederland en Duitsland
patiënten vaak de kosten voor medische consultatie of behandeling
als probleem noemden (11% resp. 18% van de
patiënten).
0,0 %
10,0 % 20,0 % 30,0 % 40,0 %
34,5 % 37,8 %
36,6 %
32,1 %
18,8 % 25,0 %
18,4 % 24,2 %
22,0 %
22,2 %
20,7 %
21,3 %
15,4 % 23,0 %
20,0 %
vrouw
17,1 % 20,0 %
18,9 %
man
totaal
16,0 %
12,9 %
14,3 % 18,9 %
5,5 % 10,9 % 19,2 %
9,1 % 13,0 %
Het probleem dat op een na het vaakst door patiënten werd
aangedragen bleek administratief van aard te zijn: het verzamelen
van alle documenten die nodig zijn om gezondheidszorg
te kunnen bemachtigen. Dit was het geval voor 21% van
de patiënten (CAP); voor 40% van de patiënten in Londen en
voor 30% in Nice, waar het toegang krijgen tot bestaande
rechten voor ongedocumenteerde migranten en ernstig zieke
mensen steeds problematischer is geworden.
De hindernis die daarna het vaakst werd genoemd was de
taal. Er bestond echter een grote spreiding tussen de centra
onderling in het percentage patiënten dat de taal als probleem
zag (0% tot 25%). Daarentegen hebben we eerder al
aangegeven dat een veel hoger percentage patiënten een
tolk nodig had bij hun consult in een van de MdM-centra
(een derde; zie boven). Bovendien had 30% tot 40% van de
patiënten niet eens een poging gedaan om toegang te krijgen
tot gezondheidszorg gedurende de periode van twaalf
Gegevens uit vijf Europese steden
24
Toar M, O’Brien KK, Fahey T. Comparison of self-reported health & healthcare utilisation between asylum seekers and refugees: an observational
study. BMC Public Health 2009;9: 214.
25
Steel Z, Chey T, Silove D, Marnane C, Bryant RA, van Ommeren M. Association of torture and other potentially traumatic events with mental
health outcomes among populations exposed to mass conflict and displacement: a systematic review and meta-analysis. JAMA 2009; 302:
537-49.
26
Access to health care for undocumented migrants and asylum seekers in 10 European countries. Law and practice. Paris, Collantes S.,
HUMA Network, Médecins du monde, 2009, 192 p.
27
Personen die onze centra in Brussel of Nice bezoeken en die wel een ziektekostenverzekering hebben, worden voor het grootste deel
doorverwezen naar het reguliere zorgsysteem.
28
Deze EU-burgers in München hebben zeer beperkt toegang tot publieke of particuliere ziektekostenverzekering (omdat ze het niet kunnen
betalen) en dus tot de gezondheidszorg.

Dekking van ziektekosten*
> Geweigerde toegang tot zorg
> Gezondheidsproblemen
Gegevens uit vijf Europese steden
10 problemen dringend medisch ingrijpen vereist. Dit aantal was 11
maanden voorafgaand aan hun bezoek. 31 Het lijkt redelijk
om aan te nemen dat een deel van die patiënten ook geen of
weinig reden had om medische hulp te zoeken. In tegenstelling
daarmee bedroeg het jaarlijkse consultatiecijfer voor de
Europese OECD-landen 32, 33 minstens één contactmoment
met het zorgstelsel per jaar - uitgezonderd tieners en jongvolwassenen
(hierbij zijn alle redenen bijeengenomen: acute,
chronische en/of preventieve medische noodzaak). We kunnen
vervolgens aannemen dat veel van deze patiënten niet
gepoogd hebben zorgdienstverlening te krijgen omdat ze er
BE DE FR NL 29 UK 30 CAP** WAP***
MV= 8 (5,37) 30 (7,06) 133 (4,90) 0 (0,00) 110 (7,59)
Geen enkele dekking,
patiënt draagt alle
kosten
Enkel toegang tot
spoedeisende hulp
Dekking voor slechts
een deel van de kosten
Toegang tot huisarts,
maar patiënt moet deels
zelf betalen
Gratis toegang tot
huisarts
Volledige dekking,
patiënt hoeft niets te
betalen
Moet betalen voor
tweedelijnszorg
Ziektekostendekking
in een ander Europees
land
133 (94,33) 45 (11,39) 2142 (83,06) 3 (2,91) 1 (0,07) 51,00 38,35
2 (1,42) 269 (68,10) 5,95 13,90
18 (4,56) 202 (7,83) 83 (80,58) 6,65 18,59
12 (11,65) 1 (0,07) 0,29 2,35
977 (72,96) 21,44 14,59
5 (3,55) 31 (7,85) 204 (7,91) 1 (0,97) 355 (26,51) 13,08 9,36
5 (0,37) 0,11 0,07
1 (0,71) 32 (8,10) 31 (1,20) 4 (3,88) 1,49 2,78
* Omwille van de leesbaarheid zijn ontbrekende getallen weergegeven met lege vakken.
** Grof gemiddeld percentage, *** Gewogen gemiddeld percentage
geheel van overtuigd waren dat ze geen recht hadden op
welke vorm van hulp of steun ook. Ook mag gelet worden
op het feit dat 10% van de patiënten in Nice aangaf slechte
ervaringen te hebben met het proberen te bemachtigen van
medische hulp. Ondertussen gaf in de centra van München
en Londen ongeveer 20% van de ongedocumenteerde
migranten aan dat ze geen hulp hadden gezocht wegens
angst om bij de autoriteiten te worden aangegeven of om te
worden opgepakt. 34
Met slechts 47% resp. 35% respons in Brussel en München
(over het onderwerp zijn trouwens geen gegevens verzameld
in Nice 35 als zodanig) zijn eigenlijk alleen de Britse en Nederlandse
gegevens bruikbaar. In Amsterdam werd gedurende
de voorbije 12 maanden aan 29% van de patiënten toegang
geweigerd tot de gezondheidszorg door een zorgverlener en
dit bedroeg 21% in Londen.
Gezondheidssituatie
> Eigen beoordeling
gezondheid
Een derde (MVWAP 34%) van de onderzochte mensen ervoer
hun gezondheid als slecht of zeer slecht. Voor de EUbevolking
als geheel ligt dat cijfer op 9,7% 36 .
In Amsterdam en München gaf 29% van de onderzochte
mensen aan dat hun fysieke gezondheid slecht of zeer
slecht was, terwijl 33% die mening was toegedaan voor wat
betreft hun psychische gezondheid.
Percentage patiënten geholpen bij
MdM-centra dat de eigen gezondheid
beoordeelt als zijnde slecht of zeer
slecht, naar geslacht en leeftijd
50,0 %
40,0 %
30,0 %
20,0 %
10,0 %
18,0 % 29,0 % 26,6 % 32,7 % 43,4 % 30,5 % 31,5% 39,6 %
0,0 % 50
vrouw
man
De categorieën gezondheidsproblemen die het vaakst werden
waargenomen, zijn die welke men gewoonlijk tegenkomt
in de eerstelijnsgezondheidszorg: spieren en skelet,
maag-darm systeem, luchtwegen, dermatologisch, cardiovasculair
en psychisch of psychiatrisch. Bij de MdM-centra
had 12,82% van de bezoekende patiënten te kampen met
psychische klachten. We moeten ons blijven realiseren dat
de meeste asielzoekers traumatische ervaringen hebben gehad
en dat migranten dikwijls te maken krijgen met geweld
(zie boven).
> Chronische aandoeningen en
dringend medisch ingrijpen
Tijdens de medische consultaties werd bij 20% van de
patiënten tenminste één chronische aandoening geconstateerd
en bij eenzelfde percentage werd minimaal één acute
aandoening gevonden. De verschillen tussen de centra onderling
waren groot: in Brussel en Amsterdam werd minstens
één chronische aandoening gevonden bij de helft van
de patiënten, in München en Londen was dat het geval bij
een kwart tot een derde en in Nice bij een tiende 37 .
Volgens de artsen was bij de helft van de gemelde medische
het hoogst in Brussel (bij 68% van de geconstateerde aandoeningen)
en het laagst in Londen: 27%. Voor aandoening
waarvoor medisch ingrijpen onmisbaar werd geacht, ontving
46,2% op het moment dat zij bij de MdM-kliniek langskwam
helemaal geen behandeling en werd 53,8% slechts met tussenpozen
behandeld dan wel gevolgd.
Na afloop van ieder consult bracht de arts de patiënt en
diens casus onder in een van de klassen: “urgent”, “tamelijk
urgent” en “niet urgent”. De meeste gevallen werden geclassificeerd
als zijnde urgent (WAP 20%) of tamelijk urgent
(WAP 35%). 45% (WAP) werd geclassificeerd als niet urgent.
Artsen waren bij 40% (WAP) van de patiënten van mening
dat ze nauw gevolgd moesten worden.
Slechts een kleine minderheid (13,7%) van de patiënten
voor wie behandeling onmisbaar was, wist van hun
aandoening voordat ze naar Europa kwamen 38 . Dit cijfer
is zelfs nog lager dan het cijfer dat gepubliceerd is in het
onderzoeksrapport van het European Observatory uit 2008,
waarin nog 15,7% op de hoogte was van hun aandoening
alvorens zij het gastland binnenkwamen. Dit rekent af met de
mythe die ten grondslag ligt aan het politieke discours over
Gegevens uit vijf Europese steden
29
Voor
Amsterdam zijn de categorien ‘dekking voor slechts een deel van de kosten’ en ‘toegang tot huisarts, maar patiënt moet
deels zelf betalen’ vergelijkbaar.
30
Voor
Londen dienen de categorien ‘geen enkele dekking, patiënt draagt alle kosten’, ‘toegang tot huisarts, maar patiënt moet deels
zelf betalen’ en ‘moet betalen voor tweedelijnszorg’ onder ‘gratis toegang tot huisarts’ te vallen.
31
Deze
vraag werd niet gesteld aan de patiënten in Nice.
32
Allonier
C, Dourgnon P, Rochereau T. Enquête sur la santé et la protection sociale 2008. Paris, IRDES, 2010, 254 p.
33
OECD
Health Data, 2011.
34
In
het vorige Europese MdM-onderzoek, dat dateert van 2008, werd geconstateerd dat 60% van de patiënten hun bewegingen en activiteiten
beperkt hielden, uit angst opgepakt te worden; zie: http://www.doctorsoftheworld.org.uk/lib/docs/121111-
europeanobservatoryfullreportseptember2009.pdf
35
In 2009 hield men in Nice een onderzoek dat specifiek ging over weigering van dienstverlening in de gezondheidszorg: 18% van de huisartsen
en 48% van de tandartsen weigerden personen die gedekt werden door de specifieke ziektekostenregeling voor armlastige personen (zie: MdM
Report 2010 of Observatoire de l’accès aux soins en France, Drouot N., Fahet G.,Tomasino. A)
36
National Health Interview Surveys (round 2004). Brussels, Eurostat, 2007.
37
In 2011 kregen we op deze vraag vaak geen antwoord van artsen in Nice.
38
Onze bevindingen lijken te suggereren dat van de totale stroom migranten die de EU binnenkomt zelfs een kleiner percentage vooraf kennis
heeft van hun aandoening dan wij hebben waargenomen. De bezoekers van onze klinieken hebben immers al een gezondheidsprobleem,
hetgeen natuurlijk niet voor alle migranten geldt.

De Londense kliniek
Gegevens uit vijf Europese steden
buitenlanders die naar Europa migreren met als voornaamste
doel het bemachtigen van een medische behandeling.
Zoals we in de vorige rapportage 39 al hebben laten zien, correspondeert
het vooringenomen beeld van massale
immigratie door personen op zoek naar gezondheidszorg
niet met dat wat wij bij de onderzochte populatie
hebben waargenomen.
> Zwangerschapszorg
In de vraaggesprekken konden we navragen of de 278
vrouwen (13,4% van de totale populatie) al dan niet zwanger
waren. Van hen bleken er 129 zwanger: 46,4% van de
ondervraagde vrouwen oftewel 6,2% van het totale aantal
vrouwen (ervan uitgaande dat de ontbrekende gegevens
corresponderen met niet-zwangere vrouwen). Gemiddeld
vond 79% van de respondenten in Amsterdam, Londen,
München en Nice geen toegang tot zwangerschapszorg.
95% van de vrouwen in Londen (dat is 59 van de 62 vrouwen)
ontving geen zwangerschapszorg, terwijl dit lager was
in de 3 andere steden (echter gemeten over lage of zeer lage
aantallen 40 ). Van de 64 zwangere vrouwen aan wie de vraag
is gesteld, heeft 50% zwangerschapszorg ontvangen, pas
na de 12e week van de zwangerschap.
> Vaccinatie
Slechts enkele artsen stelden hun patiënten vragen over
vaccinaties. Het aantal ontbrekende gegevens over dat onderwerp
is navenant hoog. Niettemin is het de moeite waard
om te vermelden dat 75% van de patiënten in Amsterdam
en 71% in Nice verklaarde niet te weten waar ze heen moesten
om zich te laten vaccineren.
Zwangerschapszorg
In 2011 had 79% van de zwangere vrouwen die geholpen werden door MdM
in Amsterdam, Londen, München en Nice geen toegang tot zwangerschapszorg.
Het is van groot belang dat programma’s voor zwangerschapszorg,
die zowel de gezondheid van de moeder als de
gezondheid en ontwikkeling van de baby nauwlettend volgen
tijdens de zwangerschap, beschikbaar worden gemaakt
voor alle zwangere vrouwen.
Er zijn in Europa vrouwen die geen toegang hebben tot
zwangerschapszorg. Dergelijke zorg kan problemen opsporen
die kunnen optreden tijdens de zwangerschap of de geboorte,
zodat men actie kan ondernemen om die problemen
te voorkomen of te behandelen.
Vrouwen die geen adequate zorg ontvangen, lopen het risico
dat complicaties onopgemerkt blijven en niet vroeg genoeg
12 aanpakt worden. Hierdoor worden dan weer de risico’s voor
13
zowel moeder als baby vergroot. Het werk dat wereldwijd
verricht wordt in het kader van de Millenniumdoelstellingen
van de VN is gericht op het verlagen van sterfte onder moeders
en kinderen. Deze sterftecijfers zijn intrinsiek gerelateerd
aan de mate waarin er zwangerschapszorg verstrekt wordt.
Het Europees Parlement heeft erkend dat zwangerschapszorg
een prioriteit is. In een resolutie 41 van 8 maart 2011
roept het Europees Parlement de lidstaten op om openbaar
beleid te bevorderen gericht op het verstrekken van moederzorg.
Het Europees Bureau voor de grondrechten (EAG) heeft in
een visierapport betreffende zwangerschaps-, geboorte- en
kraamzorg erop gewezen dat:
‘Artikel 24 van het Kinderrechtenverdrag van de VN en
Artikel 12 (2) van het Vrouwenverdrag [oproepen] tot het
verstrekken van diensten ten behoeve van zwangerschapsen
kraamzorg. Wat betreft het recht op zorg voor zwangere
vrouwen en moeders bestaan er echter binnen de EU
nogal wat verschillen. Vrouwen die zich in een niet binnen
de regels te vangen situatie bevinden moeten bij bevalling
toegang hebben tot de noodzakelijke eerste- en tweedelijnszorg,
tegen dezelfde voorwaarden als staatsburgers
van het land waar zij verblijven. Ook moeten zij toegang
hebben tot zorgdiensten met betrekking tot voortplanting
en moederschap. Hieronder zou moeten vallen primaire
en secundaire zwangerschaps- en kraamzorg, zoals de
mogelijkheid een gynaecoloog te bezoeken, noodzakelijke
testen te laten verrichtten en advies in te winnen met
betrekking tot gezinsplanning.’ 42
Patiënten vertellen over hun eigen situatie
‘Ik heb geen ziektekostenverzekering. Ik ben niet verzekerd
tegen ziektekosten. Ik ben tijdens de eerste acht maanden
van de zwangerschap niet bij een dokter geweest. We zijn
een arme familie, en aangezien ik niet verzekerd ben tegen
ziektekosten, moeten we bij ieder bezoek aan de gynaecoloog
betalen 43 , ik kon dat dus niet betalen. [...] Ik heb op
de gewone manier mijn kind ter wereld gebracht. Op de
tweede dag kwam mijn schoonmoeder naar het ziekenhuis
en zag me huilen. Ik legde uit dat de zusters tegen me
schreeuwden en me vertelden dat ik het ziekenhuis niet
uit mocht tot ik mijn ziektekostenverzekering betaalde; ook
dreigden ze me bij de politie aan te geven.’ Mevrouw A.,
20 jaar, Bulgaars staatsburger woonachtig te Nadezhda,
de Roma-buurt van de stad Sliven. Bulgarije, december
2011.
© Spike Johnson
Zwangerschapszorg
39
Zie: http://www.doctorsoftheworld.org.uk/lib/docs/121111-europeanobservatoryfullreportseptember2009.pdf
40
In München 61% (20/33) en in Amsterdam 40% (4/10). In Nice konden artsen slechts vijf antwoorden noteren over de vragen betreffende
zwangerschapszorg. Te weinig om hier te analyseren.
© Astrid Dill
41
In deze resolutie roept het Europees Parlement: “de Lidstaten op om openbaar beleid te bevorderen gericht op het waarborgen van
gezonde leefomstandigheden voor alle zuigelingen, kinderen en adolescenten, waaronder preconceptie-zorg, moederzorg en maatregelen
om ouders te ondersteunen, meer in het bijzonder zwangere en borstvoeding gevende vrouwen. Opdat men daarmee een gezond
levensbegin waarborgt en verdere ongelijkheden qua gezondheid voorkomt, daarmee erkenning schenkend aan het belang van investeren
in de vroege ontwikkeling van kinderen en levensloopaanpak. Verder roepen wij op om het recht op en de effectieve toegang tot sociale
bescherming, zoals vastgelegd in de nationale wetgevingen, te waarborgen voor alle zwangere vrouwen en alle kinderen, ongeacht hun
juridische status.
Zie: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.dotype=TA&reference=P7-TA-2011-0081&language=EN&ring=A7-2011-0032
42
http://fra.europa.eu/fraWebsite/research/publications/publications_per_year/pub-migrants-in-an-irregular-situation_en.htm. Het ‘Handvest
van Fundamentele Rechten van de Europese Unie’ stelt duidelijk in Artikel 35 dat gaat over gezondheidszorg, dat : «Iedereen heeft het
recht op toegang tot preventieve gezondheidszorg en het recht om voordeel te trekken uit medische behandeling onder de voorwaarden
die zijn vastgelegd in nationale wetten en praktijken. Een hoog niveau van bescherming van menselijke gezondheid zal worden verzekerd
in de definitie en implementatie van alle Europese Unie beleid en activiteiten».
43
Alle zwangere vrouwen hebben het recht gratis te bevallen in Bulgaarse ziekenhuizen, ongeacht hun status wat betreft ziektekostenverzekeringen.
Veel Roma-vrouwen die in de getto’s of in de dorpen wonen, weten dit echter niet.

Een Roma-kind kijkt naar het vaccinatieboekje uitgegeven door MdM in Frankrijk
Zwangerschapszorg
‘Ik kwam een Serviër tegen die hier woont zonder papieren
en zonder geld. Ik ben in verwachting van zijn kind. Ik ben
zo blij dat ik nog steeds zwanger kan worden op mijn leeftijd.
Mij was altijd verteld dat ik geen kinderen zou kunnen
krijgen vanwege vleesbomen en cysten in mijn buik. Ik heb
één vriendin hier. Ze heeft een dokter. Ik ging met haar mee.
Ik moest 15 euro betalen voor een consult. Ik ben één keer
naar het ziekenhuis geweest, vanwege ernstige buikpijn en
bloedingen (ik was niet zwanger toen), maar daar zeiden ze
onmiddellijk dat ze me niet konden helpen, omdat ik geen
geld en geen papieren had.
Gelukkig ontdekte ik Dokters van de Wereld. Hier heb ik
hulp gevonden. De maatschappelijk werker vertelde me dat
ik met het CPAS (maatschappelijk centrum) kon spreken.
Maar daar weigerden ze me te helpen. Het is nu aan
mijn ex-man om alles te betalen, want toen ik een visum
aanvroeg, heeft hij een document ondertekend waarin hij
verklaarde alles te zullen betalen. Maar mijn man is mijn
man niet meer. Hij woont in Marokko; hoe kan hij nou de
dokter en al het andere betalen’ Mevrouw B., 40 jaar,
Marokkaanse woonachtig in België sinds 2009. Antwerpen,
december 2011
Vaccinatie
Meer dan 70% van de patiënten die we in 2011 in Amsterdam en Nice zijn
tegengekomen, weet niet waar ze heen moet om gevaccineerd te worden.
60% van de patiënten en tot wel 75% van de Roma-patiënten die in Frankrijk
werden geholpen, loopt achter met de voornaamste vaccinaties. 44
In 1974 zette de WHO haar Expanded Programme on Immunization
(EPI) 45 op. Dit om te garanderen dat alle kinderen
in alle landen zouden kunnen profiteren van levensreddende
vaccinaties. In Europa zijn we er nog lang niet in geslaagd om
deze levensreddende vaccinaties aan alle kinderen te verstrekken,
laat staan dat het wereldwijd lukt.
De WHO 46 heeft erop gewezen dat 40 van de 53 lidstaten
van de WHO Europese regio in totaal 26.025 geverifieerde
meldingen van de mazelen hadden bereikt, over de periode
januari - juli 2011. Kennelijk waren er nog steeds kinderen die
niet waren ingeënt. Dit ondanks het feit dat er sinds de ja-
14 ren 60 een hoogst effectief, veilig en relatief goedkoop vaccin de mazelen. Mijn vrouw Magdalena, die toen 16 was, had 15
beschikbaar is. Ieder geval van mazelen is te voorkomen en
ieder sterfgeval of iedere invaliditeit ten gevolge van mazelen
is onacceptabel.
In heel Europa zijn er, min of meer afhankelijk van de nationale
wetgeving, kinderen te vinden die moeite hebben gevaccineerd
te worden, vooral wanneer zij deel uitmaken van de
meest kwetsbare bevolkingsgroepen. Sommige landen, zoals
het Verenigd Koninkrijk, verstrekken gratis vaccinaties aan
kinderen - daar via de NHS. In andere landen daarentegen,
Duitsland bijvoorbeeld, zijn er kinderen die geen ziektekostenverzekering
hebben en daarom slechts beperkt of helemaal
geen toegang krijgen tot de gezondheidsdiensten die vaccinaties
verstrekken. Kinderen die onder zware omstandigheden
in leven moeten blijven, hebben de grootste kans te lijden onder
het gebrek aan vaccinatie. Dit is in het bijzonder het geval
voor een groot aantal Roma-kinderen en voor kinderen van
ongedocumenteerde migranten. Vaccinatiecampagnes voor
Roma-kinderen in Frankrijk zijn stopgezet, omdat de Roma
voortdurend overgeplaatst dan wel uitgezet worden. In haar
visie omtrent “Gezondheidszorg voor kinderen” verklaart de
FRA:
Kinderen met een onregelmatige migrantenstatus hebben
blijvend last van juridische en praktische hindernissen bij het
krijgen van toegang tot de gezondheidszorg. In het licht van
Artikel 24 van het Kinderrechtenverdrag heeft ieder kind dat
op het grondgebied van een EU-lidstaat verblijft recht op
dezelfde gezondheidszorg als staatsburgers van dat land.
Hieronder moet ook vaccinatie vallen, als zijnde een belangrijke
preventieve gezondheidsmaatregel. 47
Patiënten vertellen over hun eigen situatie
‘Het was ongeveer een jaar geleden, tijdens de uitbraak van
last van verhoging, misselijkheid en gebrek aan eetlust.
Er verschenen puistjes op haar gezicht en over haar hele
lichaam. Ik nam haar mee naar de dokter: ze had de mazelen.
Zij was niet de enige in de buurt die ze had 48 . Er waren
ook al veel kinderen ziek door de mazelen. De dokter
schreef een paar pillen voor. Diezelfde dag ging het slechter
met haar. Ze begon te woelen en had hoge koorts. ‘s
Ochtends heb ik haar naar het ziekenhuis gebracht en met
de vraag om haar op te nemen. De dokters zeiden dat er
geen ruimte meer was in het ziekenhuis. Ze gaven haar
een injectie en zeiden dat ze beter zou worden en dat we
naar huis moesten. Maar kort daarna begon ze weer te
beven, met hoge koorts. Korte tijd later is mijn vrouw overleden.
Ik begrijp niet waarom ze niet in het ziekenhuis werd
opgenomen. Het was te zien dat ze er heel slecht aan toe
was. Het lijkt wel of ze weinig om ons geven omdat we
Roma zijn. Alsof ze van ons af willen.’ Meneer A., 18 jaar,
Roma, Bulgaars staatsburger woonachtig te Nadezhda, de
Roma-buurt van de stad Sliven. Bulgarije, december 2011.
© Julien de Weck
Vaccinatie
44
Report 2010 Observatoire de l’accès aux soins en France, Drouot N., Fahet G., Tomasino A. http://www.medecinsdumonde.org/En-
France/Observatoire-de-l-acces-aux-soins
45
World Health Assembly resolution WHA27.57
46
http://www.who.int/csr/don/2011_10_07/en/rvaccineethicsandpolicy.wordpress.com/2011/10/10/who-measles-outbreaks-in-europeanafrican-regions-and-in-americas/
Global Alert and Response (GAR)
47
http://fra.europa.eu/fraWebsite/research/publications/publications_per_year/pub-migrants-in-an-irregular-situation_en.htm
48
Bijna alle kinderen met mazelen hadden vaccinatieboekjes waarin stond dat ze ertegen gevaccineerd waren. Alleen al in de omgeving van
Sliven raakten tussen 2009 en 2011 meer dan 4000 Roma-kinderen besmet met mazelen vanwege frauduleuze praktijken, waaronder het
declareren van kosten voor vaccinaties die nooit zijn uitgevoerd, en andere problemen in het gezondheidsstelsel. Aan kinderen onder de
18 worden volgens de Bulgaarse wet gratis vaccinaties verstrekt.

De Londense kliniek
Vaccinatie
‘Toen ik hier pas naar school ging, was het erg moeilijk.
Ik moest naar een officiële schoolarts; hij vroeg naar mijn
vaccinaties, maar we hadden geen vaccinatieboekjes.
Toen we vertrokken uit Roemenië konden we niet alles
meenemen, en moeder weet niet of ik gevaccineerd ben.
De school zei dat ik vaccinaties nodig heb tegen mazelen,
polio, difterie en tetanus. Maar ze vertelden er niet bij waar
deze te halen als je niet verzekerd bent tegen ziektekosten.
Ik keek er naar uit om naar school te gaan en ik was bang
dat ik niet zou kunnen gaan. De dokter van de MdM-kliniek
zei dat het maar goed was dat ik hier naartoe kwam,
omdat na een bloedtest bleek dat ik helemaal niet gevaccineerd
was. Mijn zusje en ik kregen dus alle vaccinaties bij
de MdM-kliniek, en ik begon naar school te gaan.’
S., 8 jaar, afkomstig uit Roemenië, de afgelopen drie jaar
woonachtig in Duitsland. Januari 2012.
Eerstelijnsgezondheidszorg
In 2011 had 30 tot 40% van alle mensen die geholpen werden door MdM in Amsterdam,
Brussel, Londen, München en Nice niet eens geprobeerd toegang te krijgen tot zorgdiensten
gedurende de voorafgaande twaalf maanden.
In 2011 stond 46,2% van de patiënten die geholpen werden bij de MdM-klinieken -
en wier ziektebeeld behandeling vereiste - onder geen enkele vorm van behandeling.
Volgens de artsen was 55% van de gevallen die voorbijkwamen in MdM-klinieken in
2011 urgent te noemen, maar het merendeel van de patiënten had geen toegang tot
het reguliere zorgsysteem.
Eerstelijnsgezondheidszorg wordt verstrekt door een huisarts
en bestaat per definitie uit: het geven van persoonsgerichte
zorg direct volgend op het eerste contact en ook langdurigere
zorg die voldoet aan de gezondheidsgerelateerde
behoeften van mensen. Het is bewezen dat goed toegankelijke
eerstelijnsgezondheidszorg niet alleen de gezondheid
16 in het algemeen verbetert, maar ook de efficiëntie van het meldt dat men alleen patiënten accepteert met een geldig 17
hele zorgsysteem verhoogt. Bijvoorbeeld door overmatig
gebruik van de noodhulp van ziekenhuizen af te remmen.
Gebrekkige toegang tot gezondheidszorg - ongeacht of dat
voortvloeit uit administratieve, financiële of cultuurbepaalde
redenen - kan leiden tot een ernstige crisis in de continuïteit
van zorg en preventie.
Het is van essentieel belang de toegang tot de eerstelijnsgezondheidszorg
te versoepelen voor bevolkingsgroepen die
blootstaan aan veel risico’s. En het zijn dan de meest kwetsbare
groepen die het meeste risico lopen.
In alle EU-lidstaten is een meer proactieve aanpak vereist om
de hindernissen uit de weg te ruimen die de toegang tot een
huisarts belemmeren 49 .
Een patiënt vertelt over haar eigen situatie
‘Mevrouw C. krijgt een indicatie voor een cataract-operatie
in het ziekenhuis. Ze heeft hiervoor een verwijzing nodig
van haar huisarts, maar een huisarts heeft ze niet. MdM
begint rond te kijken voor een huisarts in het onderbedeelde
stadsdeel waar mevrouw C. woont. De huisartsen
hier ontvangen geen vergoeding voor de extra werkdruk
die samenhangt met de sociale misdeeldheid van hun
patiënten. Er bevinden zich zes huisarts praktijken in het
gebied, maar geen daarvan wil mevrouw C. aannemen als
patiënt. Twee praktijken laten weten op te zien tegen het
extra werk dat ze moeten doen om medische kosten terug
te claimen van de vergoedingsregeling van de Nederlandse
overheid welke is opgezet voor gezondheidsverleners die
inkomsten derven door zorg te verlenen aan ongedocumenteerde
personen die niet kunnen betalen. Een derde
praktijk meldt dat zij in het verleden negatieve ervaringen
heeft gehad met “dit soort mensen”. Een vierde praktijk
identiteitsbewijs. Een vijfde praktijk laat weten alleen ongedocumenteerde
patiënten te willen helpen die de kosten
voor het consult vooraf contant kunnen voldoen. De laatste
praktijk ten slotte verwijst ons weer terug naar de andere
praktijken in het gebied, omdat die een zorgplicht hebben
en eerst waren gevraagd.’ Mevrouw C., 76 jaar, afkomstig
uit Marokko, woonachtig in Nederland. December 2011.
Persoonlijk perspectief van een vrijwillige huisarts
bij Project London
‘Ik ben huisarts en werk daarnaast, als de tijd het toelaat,
als klinisch vrijwilliger bij Project London, een gezondheidsbevorderings
project opgezet door Doctors of the World
UK in het Londense East End. Hier behandel ik mensen
die geen toegang kunnen krijgen tot de eerstelijnsgezondheidszorg.
Daaronder bevinden zich zowel geaccepteerde
als geweigerde asielzoekers en ook ongedocumenteerde
migranten. De verhalen die ze vertellen zijn gevarieerd
en soms schrijnend. Zo is er een echtpaar van wie de
asielaanvraag geweigerd is. Het leven van de man werd
bedreigd door lokale bendes en ze kunnen dus niet terug
naar huis. De vrouw is zwanger en in haar derde trimester.
Een depressieve jonge vrouw is het huis ontvlucht waar ze
sinds haar veertiende als slavin werd vastgehouden. Een
tiener met een ernstig geval van posttraumatische stressstoornis
heeft moeite zijn woede in de hand te houden
loopt het risico zichzelf of anderen iets aan te doen (hij
heeft al een serieuze poging tot zelfdoding gedaan).
© Spike Johnson
Eerstelijnsgezondheidszorg
49
Reports from the FRA, Médecins du Monde/Doctors of the World (with Huma network’s reports too), Picum etc. are tools which should be used.

Roma in Sliven, Bulgarije
Een vrouw van in de veertig heeft last van een reumatische
hartaandoening en is door haar hartfalen buiten adem.
© Yves Rouillard
Eerstelijnsgezondheidszorg
Deze individuen zijn allemaal klinisch behoeftig, maar
zijn toch niet in staat gebleken toegang te krijgen tot de
eerstelijnsgezondheidszorg van het Verenigd Koninkrijk.
De British Medical Association herinnert artsen eraan dat
zij niet iemands immigratiestatus hoeven te bepalen om
eerstelijnszorg te verlenen. In haar richtlijn Good Medical
Practice eist de General Medical Council dat artsen niet
ongeoorloofd discrimineren, maar dat zij zorg verlenen en
behandeling bieden die voldoet aan de klinische behoeften
van alle patiënten. De Royal College of General Practitioners
(RCGP) steunt dit: “Gebaseerd op het principe dat
huisartsen een plicht hebben om te zorgen voor eenieder
die op zoek is naar gezondheidszorg, is de RCGP van
mening dat van huisartsen niet verwacht mag worden dat
zij als politieagenten de toegang tot de gezondheidszorg
gaan controleren en dat zij mensen wegsturen wanneer zij
op hun kwetsbaarst zijn. Receptionisten en managers van
praktijken worden aangemaand om individuen te weigeren
die geen papieren hebben zoals rekeningen van nutsbedrijven
of een paspoort – dit is niet makkelijk als je dakloos
bent of als iemand anders je paspoort heeft. Deze verplichtingen
houden wettelijk en ethisch niet stand, maar sommige
geloven dat het wel het geval is. Dit voorspelt weinig
goeds voor de kwetsbare mensen die al veel ontnomen
zijn en behoefte hebben aan humane gezondheidszorg.’
Dr. Paquita De Zulueta, vrijwilliger bij Project Londen.
Een groeiend aantal obstakels voor
noodlijdende EU-burgers die in hun eigen
land verblijven
Tussen 2010 en 2011 is het aantal Griekse staatsburgers, waaronder Griekse Roma,
dat de MdM-poliklinieken bezocht, verdubbeld.
Onlangs heeft het Doctors of the World International Network
te maken gekregen met een scherpe toename van het aantal
patiënten dat een MdM-gezondheidsprogramma bezocht -
vooralsnog in twee landen: Griekenland en Portugal. 50
In Griekenland was de werkloosheid 21% en stijgende op het
moment dat dit rapport werd geschreven. Volgens Eurostat
in 2010 werd 27,7% van de Griekse populatie als risicovol
beschouwd voor armoede en sociale uitsluiting (3.031.000
personen, dit is het hoogste aantal in deze categorie in de
Armoede onder kinderen is ook aan het toenemen. 19,7% van
de kinderen in Griekenland leeft in een huishouden dat zich ten
minste drie van een lijst van negen basisvoorzieningen niet kan
veroorloven 52 . Dat cijfer ligt op 17,4% voor de EU als geheel.
Bezuinigingsmaatregelen hebben ernstige gevolgen voor de
Griekse samenleving. Nu een toenemend aantal mensen geen
werk heeft of een zeer laag salaris ontvangt, steken nieuwe
vormen van sociale uitsluiting de kop op. De stijging van het
aantal sociaal uitgesloten personen is versneld. Dit heeft geleid
tot een toegenomen vraag naar alle vormen sociale dienstverlening
en steun. De openbare welzijnsinstellingen zijn bovendien
snel aan het krimpen. Zonder uitzondering moeten mensen
steeds meer een beroep doen op non-gouvernementele
organisaties voor ondersteuning.
De Griekse overheid heeft de openbare gezondheidsuitgaven
significant omlaag gebracht 53 en de kosten voor toegang tot
gezondheidszorg laten toenemen. Vanaf oktober 2010 hebben
alle openbare ziekenhuizen een onmiddellijk te betalen
bijdrage van vijf euro ingesteld voor hun diensten. Dit heeft
ertoe geleid dat een hoger aantal mensen is uitgesloten van
de diensten die het nationale gezondheidsstelsel biedt, simpelweg
omdat ze niet kunnen betalen.
In de Griekse MdM-poliklinieken is in 2011 het percentage
Griekse staatsburgers dat medische bijstand verlangt meer
dan verdubbeld. Een verontrustend feit is dat veel van de patiënten
die geholpen werden gepensioneerde senioren zijn, van
wie de pensioenen drastisch verlaagd zijn door de bezuinigingsmaatregelen
die de Griekse regering de afgelopen jaren
heeft ingesteld.
Patiënten vertellen over hun eigen situatie
18 Juni 2011.
Europese Unie) 51 .
‘Ik woon in een appartement met mijn man en vier kin-
19
deren. Onze elektriciteit zal spoedig worden afgesloten,
omdat we geen geld hebben voor de nieuwe toeslagen.
Daarom zal mijn gezin de winter moeten zien te overleven
zonder verwarming. We hebben een extreem laag
inkomen, onvoldoende om een gezin van zeven mensen
te onderhouden. Ten slotte zullen we uiteindelijk geen elektriciteit
meer hebben; dus de leefomstandigheden dreigen
nog slechter te worden. Ik ben in verwachting van mijn
vijfde kind, maar tot nu toe ben ik nog niet bij een gynaecoloog
geweest. Aangezien zowel mijn man als ik werkloos
zijn en geen sociale uitkering hebben, krijg ik geen toegang
tot het openbare gezondheidsstelsel. Mijn kinderen zijn niet
gevaccineerd.’ Mevrouw D., 32 jaar, Griekse vrouw woonachtig
in Griekenland. November 2011.
‘Ik was negen maanden zwanger. Op een nacht voelde ik
de vliezen breken. We hebben geen auto of telefoon, en
taxichauffeurs zijn niet bereid naar onze buurt te komen.
Mijn man ging dus naar de buren en vroeg of ze de
ambulance wilde bellen. Hij vertelde de mensen van de
ambulance dat ik aan het bevallen was. Ondertussen ging
ik naar het toilet vanwege mijn gebroken vliezen en omdat
ik niet wilde dat mijn twee kinderen mij zo zagen. Terwijl ik
op het toilet aan het wachten was, begonnen de weeën.
Mijn schoonmoeder liep het toilet binnen: de ambulance
EU-burgers in eigen land
50
Dit
soort situaties begint nu ook in Spanje en Frankrijk de kop op te steken, zoals onze teams daar nu melden.
51
Website
van Eurostat, met tabellen betreffende inkomens en leefomstandigheden. Beschikbaar op:
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/refreshTableAction.dotab=table&plugin=1&pcode=t2020_50&language=en. 23/02/2012.
52
Matsaganis,
A. (2010. Child poverty and child wellbegin in the European Union – Policy overview and policy impact analysis. A case study;
Greece
53
Kentikelenis,
A., Karanikolos, M., Papanicolas, I., Basu, S., McKee and Stuckler, D., (2011). “Health effects of financial crisis: omens of a
Greek tragedy”. The Lancet, Early Online Publication, 10 October 2011

Frankrijk, 2010
EU-burgers in eigen land
kwam nog steeds niet. Mijn man ging nogmaals naar de
buren om ze te bellen. Hij belde en zei: “Kom alstublieft
snel, mijn vrouw is aan het bevallen.” Ik was op het toilet
aan het huilen en kon me niet bewegen. Mijn schoonmoeder
riep andere vrouwen te hulp en binnen korte tijd
waren alle buren wakker en baarde ik plotseling mijn kind.
De buren belden Kalin (die werkt als gezondheidsbemiddelaar).
Daarop belde Kalin nogmaals de ambulance en zei
dat hij voor Doctors of the World werkte. Toen kwam binnen
tien minuten de ambulance, die mijn baby - geboren in
het toilet - en mij meenam naar het ziekenhuis. Dergelijke
gevallen komen hier heel vaak voor. De “ambulance” is gewoon
niet bereid om naar onze buurt te komen.’ Mevrouw
T., 27 jaar, Bulgaarse Roma, woonachtig te Nadezhda, een
Roma-buurt van de stad Sliven. December 2011.
Noodlijdende EU-burgers
in een ander EU-land hebben geen
toegang tot gezondheidszorg!
In 2011 was 15% van de patiënten die een MdM-centrum bezochten in Amsterdam,
Brussel, Londen, München of Nice staatsburger van een EU-land. In Duitsland lag
dat percentage op 57,9%. 54
EU-burgers die niet over adequate financiële middelen of over
een ziektekostenverzekering beschikken, zijn in 2004 hun
recht kwijtgeraakt om in een ander EU-land te wonen dan hun
eigen land. Dit is het gevolg van de Europese richtlijn over het
recht van burgers van de Unie en hun familieleden om zich op
het grondgebied van de lidstaten vrij te verplaatsen en er vrij
te verblijven 55 . Artikel 7 van die richtlijn geeft duidelijk aan dat:
Alle burgers van de Unie zullen het recht van verblijf op het
langer dan drie maanden hebben, mits zij [...] voldoende
bestaansmiddelen voor zichzelf en hun gezinsleden hebben,
opdat zij geen druk leggen op het sociale zekerheidsstelsel
van het gastland, en mits zij in het gastland een uitgebreide
ziektekostenverzekering bezitten.
Zij raken daarmee in dezelfde situatie verzeild als ongedocumenteerde
migranten van buiten de EU. België en Frankrijk
hebben hun stelsel van gezondheidsdekking voor ongedocumenteerde
migranten zodanig uitgebreid dat ook EU-burgers
zonder verblijfsstatus eronder vallen. Maar niet alle landen
hebben hen daarin nagevolgd. Wij hebben een constante
toename waargenomen van het aantal EU-burgers dat onze
klinieken bezoekt. Vooral voor hen is het moeilijk om dekking
te krijgen door het zorgstelsel, zelfs in die landen waar ze er
wel recht op hebben. Dezelfde regels zijn ook van toepassing
op staatsburgers van landen buiten de EU, die wel legaal verblijven
in een bepaald EU-land, maar die vervolgens verhuizen
naar een ander EU-land (bijvoorbeeld een Marokkaanse
vrouw, die in Spanje woont en dan naar Frankrijk verhuist).
Patiënten vertellen over hun eigen situatie
‘De afgelopen 23 jaar heb ik in Duitsland gewerkt. De
laatste paar jaar is de situatie in Bulgarije verslechterd, dus
heb ik mijn gezin naar München laten overkomen. Hier in
Duitsland werkte ik meestal op bouwplaatsen, maar ik heb
nooit een echte ziektekostenverzekering gehad, omdat
mijn baas mijn werk nooit heeft aangeven bij de lokale
autoriteiten. Twee jaar geleden kreeg ik een hartaanval en
werd ik met spoed naar het ziekenhuis hier in München
gebracht. Ze behandelden mijn aandoening, maar omdat
ik geen enkele verzekering had, moest ik al snel het
ziekenhuis uit en kreeg ik een rekening van het ziekenhuis.
Ik moet regelmatig medicijnen slikken om mijn hart aan de
gang te houden. Maar de lijst met medicijnen is lang en ik
heb het geld niet om ze te bekostigen. De dokters zeiden
20 grondgebied van een andere Lidstaat voor een periode
dat ze me niet konden helpen en dat ik een ziektekosten-
21
verzekering moest zien te krijgen. Maar bij de sociale dienst
zeiden ze dat ik helemaal geen ziektekostenverzekering kan
krijgen! Wanneer ik een beetje geld over heb, koop ik een
aantal van de medicijnen op het centraal station, zonder
recept. Maar ik heb nooit met enige regelmaat medicijnen
geslikt voor mijn hartkwaal. Ook heb ik nooit een vervolgconsult
gehad bij een arts sinds ik ontslagen ben uit
het ziekenhuis. Ik ben bang dat ik het weer aan mijn hart
krijg.’ Meneer I., 64 jaar, Bulgaars, behorend tot de Turkse
minderheid.
‘F. is 26 jaar en ze is een aantal jaren woonachtig in Spanje.
Sinds ze is gearriveerd in ons land, heeft ze steeds gewerkt
als schoonmaakster bij verschillende families die haar echter
niet hebben aangemeld bij het sociale zekerheidssysteem.
Toen ze in oktober 2011 bij MdM kwam, was ze emotioneel
en had een moeilijke tijd. Ze was inmiddels enige maanden
werkeloos als gevolg van de economische crisis, ook al heeft
ze steeds actief gezocht naar werk als schoonmaakster.
Haar situatie is gecompliceerder geworden omdat ze bijna
een jaar geleden een klein meisje kreeg, wat haar kansen
op de arbeidsmarkt verder heeft beperkt. F. had 8 maanden
huur achterstand. Ze was duidelijk sociaal buitengesloten en
ontving voedsel van religieuze instellingen om te overleven.
Vanwege een gezondheidsprobleem moest ze naar een
huisarts. Men vertelde haar dat haar gezondheidsverzekering
sinds juli 2011 niet meer geldig was en dat deze niet
vernieuwd kon worden omdat ze EU burger is en dat alleen
© Steven Wassenaar
EU-burgers in een ander land
54
Mensen uit landen die zich recentelijk bij de EU hebben aangesloten, genieten geen recht van vrij verkeer zoals werknemers in Duitsland hebben.
55
Richtlijn 2004/38/EC d.d. 29 april 2004 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.douri=OJ:L:2004:229:0035:0048:en:pdf

EU-burgers in een ander land
haar gezondheidsverzekering voor haar baby kon worden
behouden. Ze legde haar problemen aan MdM voor en wij
verzorgden een gedetailleerd rapport voor de gezondheidsdienst.
Eind oktober 2011 was alle documentatie verstuurd.
20 Dagen later hadden we nog steeds geen antwoord. Begin
december had F. zelf nogmaals alle documentatie ingevuld
in een poging om een verzekering af te sluiten, maar het
enige antwoord wat kwam was dat “ze zouden haar bellen
in het geval dat er een positief antwoord zou zijn ontvangen
met betrekking tot haar aanvraag”. Ze heeft daarna nogmaals
het gezondheidscentrum verzocht, maar het antwoord
bleef hetzelfde. Tegen eind december 2011 verzocht MdM
opnieuw om informatie over dit geval maar tot vandaag hebben
we geen antwoord ontvangen.
In de tussentijd is F.’s situatie niet verbeterd. Ze heeft nog
steeds behoefte aan een huisarts en zes maanden na het
verlopen van haar tijdelijke gezondheidsverzekering, wordt
haar nog steeds het recht op gezondheidszorg ontzegd en
krijgt ze geen toegang tot het publieke gezondheidssysteem.’
Mevrouw F., 26 jaar, afkomstig uit Roemenië, woonachtig
in Spanje, Malaga, januari 2012
Bescherming van en gezondheidszorg
voor ernstig zieke buitenlanders
Slechts 13,7% van de patiënten in Amsterdam, Brussel, Londen en München
wist van hun ziekte voordat ze naar Europa kwamen.
In Frankrijk werd er tussen 2005 en 2009 geen toename waargenomen van het
aantal buitenlanders dat verblijfsrecht aanvroeg omwille van de gezondheidszorg.
Ondanks wetgeving van veertien jaar geleden die duidelijk gunstig is voor ernstig
zieke buiten landers, is het aantal personen dat baat heeft bij die wetgeving niet
explosief gegroeid. Hun aantal blijft steken onder de 30.000. De meesten van hen
zijn chronisch ziek.
Ongedocumenteerde migranten van wie het ziektebeeld
behandeling behoeft en regelmatig vervolg daarop vereist,
zijn mogelijk afkomstig uit landen waar geen effectieve toegang
tot adequate zorg is. Om die reden hebben sommige
Europese landen wetgeving aangenomen en beleid ingevoerd
waardoor ernstig zieke buitenlanders beschermd
worden tegen uitzetting. Ze krijgen een vergunning om in het
land te blijven en zo de vanzelfsprekende gevolgen voor hun
gezondheid te vermijden van een gebrek aan behandeling:
fysiek en emotioneel lijden, lichamelijke invaliditeit of zelfs
overlijden. Eén van deze landen is Frankrijk 56 , waar sinds
1998 van vele ernstig zieke buitenlanders het leven is gered.
Frankrijk heeft zich hiermee tot voorbeeld gesteld voor de
rest van EU. Bovendien heeft hun model niet geleid tot een
plotse toevloed aan buitenlanders.
Uitzetting naar een land waar toegang tot adequate gezondheidszorg
onmogelijk is, leidt tot ernstige achteruitgang van
de gezondheid en soms zelfs tot overlijden. Dat is in strijd
worden onderworpen aan folteringen of aan onmenselijke of
vernederende behandelingen of bestraffingen.’
Een persoonlijk gezichtspunt – Het verhaal van
Eduardo
‘Eduardo kwam in 2006 naar Spanje met grootse plannen.
Maar ook met schulden (hij had een hypotheek genomen
op de familiewoning om zijn overtocht te bekostigen), met
verplichtingen, met moeilijkheden en met zijn gezondheidsproblemen.
Hij werkte vijf maanden op de akkers van Granada, waar hij
niet betaald kreeg. Daarna zocht hij nieuwe mogelijkheden
in Sevilla, waar hij uiteindelijk op straat kwam te leven en
zelfs werd aangevallen. In deze periode liep zijn geestestoestand
een flinke deuk op, omdat hij al maanden geen
geld had kunnen terugsturen naar zijn land en zijn schulden
aanzienlijk waren. In 2007 ging hij naar Malaga om daar
zijn geluk te beproeven.
In mei 2008 werd hij behandeld door de zorgeenheid van
Médicos del Mundo in Malaga. Hij kwam niet naar de
afspraak met de psycholoog. Later werd hij opgenomen
op de spoedafdeling na een poging tot zelfdoding. Op 13
juli van dat jaar werd hij verkracht en opnieuw opgenomen
op de spoedafdeling. Dit heeft hem heel erg aangegrepen.
Hij gaf zijn belager aan, maar besloot later geen klacht in
te dienen, omdat hij als ongedocumenteerde migrant bang
was.
Hij probeerde zich van het leven te beroven. Na te zijn
opgenomen begon hij aan zijn behandeling en vond bovendien
een opvang waar zijn situatie enigszins stabieler werd.
Hij kwam een maal naar de MdM psycholoog. Zijn behandeling
doorliep hij daarentegen goed. Hij gaf aan verder
te willen en zich uit zijn huidige situatie te willen bevrijden.
Hij overwoog Spanje te verlaten en terug te gaan naar zijn
eigen land. Maar hij wilde kunnen terugkeren met opgeheven
hoofd. Eerst moest zijn gezondheid stabieler worden
en moest hij wat geld kunnen verdienen om zijn terugreis te
betalen en de schulden af te lossen.
Twee dagen na die afspraak was Eduardo betrokken bij een
incident in de gemeenteopvang. Hij slikte zijn medicijnen
niet goed en was zeer labiel. In deze toestand begon hij
ruzie te zoeken en de confrontatie aan te gaan met politieagenten.
Als gevolg daarvan werd hij opgepakt en beschuldigd
van het ondermijnen van het politiegezag. Ze gaven
hem de keuze tussen een gevangenisstraf of uitzetting.
Koos hij voor uitzetting, dan mocht hij tien jaar lang Spanje
22 met het Europese Mensenrechtenverdrag: ‘Niemand mag niet in. Hij werd vervoerd naar het Immigratiedetentiecen-
23
trum.
Een paar dagen later ondernam hij opnieuw een poging tot
zelfdoding. Enkele van zijn medegevangenen redden hem.
Na dit incident werd hij, in afwachting van zijn uitzetting,
nauwlettend in de gaten gehouden door het personeel
van het Centrum. De gedachte op deze manier te moeten
terugkeren en opgesloten te worden deed hem pijn.
Ondertussen probeerde de Asociación de Amigos de Bolivia
hem te helpen, door geld in te zamelen waarmee hij zijn
schulden kon afbetalen. Er werd een poging ondernomen
om psychiatrische behandeling voor hem te vinden voor
twee maanden. Het doel daarbij was zijn situatie in Bolivia
te stabiliseren en daarna verdere gezondheidsdienstverlening
voor hem te regelen.
Op 1 oktober 2008 belde de maatschappelijk werker van
het Immigratiedetentiecentrum naar MdM om een psycholoog
te regelen voor Eduardo in Bolivia. Maar klaarblijkelijk
was geen enkele organisatie in staat om Eduardo de
zorg te garanderen in Bolivia. Eigenlijk was het logischer
geweest om in Spanje al hulp te bieden, voordat hij uitgezet
zou worden.
De uitzetting van Eduardo Medina Flores vond plaats in de
vroege uren van 15 oktober. Niemand was hiervan op de
hoogte gesteld. Zijn familie in Bolivia kon hem niet van het
vliegveld komen ophalen bij aankomst. Zijn medicatie kwam
niet aan, evenmin als zijn bagage. Zo haastig en onzorgvuldig
werd zijn uitzetting afgehandeld. Alle moeite om zijn
Bescherming voor ernstig zieke buitenlanders
56
Helaas werd in 2011 de wet nadelig gewijzigd. Zie de campagneverslagen en rapporten van het ‘Observatoire du droit à la santé des
étrangers’: http://www.odse.eu.org/

Bescherming voor ernstig zieke buitenlanders
therapie voor te bereiden, zodat zijn situatie zich kon stabiliseren
was voor niets geweest. Nadien werd de Asociación
er door Eduardo's familie van op de hoogte gebracht dat hij
in kritieke toestand was opgenomen in het ziekenhuis.
Op 4 december is Eduardo gestorven. De doodsoorzaak
was ernstige bloedarmoede en ondervoeding. Sinds hij in
Spanje was aangekomen, had hij nauwelijks gegeten. Mogelijk
was dit gerelateerd aan zijn slechte geestelijke gezondheid
en gebrek aan adequate zorg. Het verhaal van Eduardo,
door Gabriel Ruiz Enciso en Antonio Calderón – Asociación
Amigos de Bolivia
Griekenland:
Migranten in Patras
en Igoumenitsa
In december 2010, richtte Doctors of the World Griekenland
twee mobiele units in om migranten te helpen toegang
te krijgen tot gezondheidszorg in Patras and Igoumenitsa,
twee havensteden aan de westkust van Griekenland. In
dit hoofdstuk presenteren wij de bevindingen op basis van
routinegegevens die zijn verzameld over een periode van vier
maanden (april – juli) in 2011. 57
> Demografie
In totaal bezochten 1.656 personen de mobiele units. Dit waren
allemaal mannen. Ze waren op drie na allemaal dakloos.
De overgrote meerderheid (92%) had een tolk nodig ten tijde
van het consult. De gemiddelde leeftijd van de bezoekers was
24 jaar en de leeftijd varieerde van 13 tot 74 jaar. De gemiddelde
verblijfsduur in Griekenland was 15,2 maanden.
Bijna de helft (45%) van de begunstigden was afkomstig
uit het Nabije- of Midden-Oosten, 36% kwam uit Noord-
Afrika, 19% uit de Afrika ten zuiden van de Sahara, 17,5%
uit Europa en een enkeling uit andere delen van de wereld.
De voornaamste landen van herkomst (nationaliteiten) waren,
in aflopende volgorde: Afghanistan (n=530), Algerije (n=234),
Marokko (n=195), Soedan (n=152), Eritrea (n=58), de aantallen
waren kleiner voor Tunesië, Somalië, Palestina en Irak (de
helft van de Irakese migranten waren Koerden).
> Administratieve status
Bijna alle patiënten waren migranten zonder papieren (94%).
12,6% had asiel aangevraagd of was dit van plan te doen.
> Geweld
53% van de patiënten van de mobiele units is ondervraagd
over mogelijke ervaringen met geweld in het verleden. Wat
met name bijzonder is, is dat het meeste geweld 58 waaraan
de migranten waren blootgesteld zich voor had gedaan na
hun aankomst in Griekenland. We vroegen de patiënten aan
welke vormen geweld ze waren blootgesteld en waar dit was
gebeurd: voor vertrek uit hun land, tijdens de migratie of na
hun aankomst in Griekenland. De onderstaande tabel geeft
een overzicht van de verkregen informatie tijdens de interviews
met de patiënten.
Griekenland: Migranten in Patras en Igoumenitsa
24 25
Prevalentie van geweld
uitgesplitst naar geweldsvorm
0,0 % 25,0 % 50,0 % 75,0 % 100,0 %
Suffered from hunger (n= 684)
71,1 %
Lived in a country at war (n= 884)
66,9 %
Victim of violence by police or army forces (n= 882)
Physically threatened or imprisoned
for ideas or tortured (n= 878)
48,2 %
43,6 %
Confiscated earned money or identity papers (n= 702)
30,2 %
Victim of psychological violence (n= 690)
26,4 %
Beaten up or injured as a result of domestic
violence or by other people (n= 861)
21,4 %
Sexually assaulted or molested (n= 633)
2,1 %
Raped (n= 541)
Other type of violence (n= 370)
0,6 %
0,1 %
57
Het volledige rapport is verkrijgbaar op aanvraag
58
Oorloggerelateerde geweldsmisdrijven deden zich voor in het land van herkomst of tijdens de migratie.

De vingers verbranden om vingerafdrukken te verwijderen …
Griekenland: Migranten in Patras en Igoumenitsa
Het aandeel van de patiënten dat het slachtoffer was van
geweldsmisdrijven in Griekenland:
• Fysieke bedreiging of gevangenisstraf: 74,3% in Griekenland
• Geweld door politie of leger: 79,7% in Griekenland
• Geslagen of verwond: 82,2% in Griekenland
• Seksueel geweld of gemolesteerd: 6 van de 11 antwoorden:
in Griekenland
• Verkrachting: 3 van de 4 antwoorden: in Griekenland
• Psychologisch geweld: 32,5% voor vertrek en 64% in
Griekenland
• Confiscatie van geld of identiteitspapieren: 11% voor en
tijdens; 78% in Griekenland
• Honger leiden: 92% in Griekenland
> Vaccinatie
De mobiele units in Griekenland rapporteerden gegevens
over vaccinaties voor 60% 59 van de patiënten (n=967). Ondanks
het feit dat 40% van de gegevens ontbrak, observeerden
we – onder de respondenten – dat voor de meeste
vaccinaties, hooguit een kwart van de mensen was
gevaccineerd (4% was zeker dat ze waren gevaccineerd
en 20% dacht dat ze waren gevaccineerd). 38% was zeker
dat ze nog nooit waren gevaccineerd. Voor het BCG-vaccin
is 17% van de patiënten met zekerheid gevaccineerd.
Impact van de EU Dublin
II-conventie
In overeenstemming met de Dublin II-conventie 60 , moet een
asielaanvraag slechts door één EU-lidstaat worden onderzocht.
Lidstaten moeten bepalen welke lidstaat verantwoordelijk
is voor het onderzoeken van de asielaanvraag die
wordt ingediend op hun grondgebied op basis van objectieve
en hiërarchische criteria.
Iedere lidstaat kan beslissen om een asielaanvraag te onderzoeken,
ook al valt een dergelijk onderzoek niet onder haar
verantwoordelijkheid onder de criteria van de Dublin II-conventie.
Als een lidstaat oordeelt dat de asielaanvraag moet
worden onderzocht door een andere lidstaat, heeft deze drie
maanden om de andere lidstaat te vragen die asielzoeker terug
te nemen. Terugname is impliciet toegestaan na een periode
van twee maanden 61 . De staat die niet verantwoordelijk
is voor de aanvraag heeft een periode van zes maanden om
de overdracht van de aanvrager uit te voeren. Dit betekent
dat de asielzoeker tot 11 maanden in een land kan verblijven
zonder te weten of hij daar mag blijven.
26 vormen 4,4% van de totale diagnoses en voor 3,7% van de
27
Patras
> Screening op HCV, HBV,
HIV en TB
De helft van de patiënten is ondervraagd over ziektes waarop
ze misschien waren gecontroleerd. Van deze patiënten
gaf 12,3% aan dat ze getest waren op HCV, 12,5% op HBV,
13,1% op HIV en 11,2% op tuberculose. De resultaten van
ongeveer honderd testen werden gerapporteerd voor iedere
infectie. We constateerden een prevalentie van 4,8% van
positieve HBV-testen, een 1% prevalentie van positieve
HCV-testen en een 0,9% prevalentie van positieve HIV-testen.
> Symptomen en diagnose
Patiënten die zijn onderzocht in de mobiele units hadden, in
tegenstelling tot wat normaal wordt waargenomen in eerstelijnszorg
voor de algemene bevolking, een hogere frequentie
huidproblemen (19% van het totale aantal patiënten) en, in
mindere mate, een hogere frequentie van het aantal neurologische
problemen (7%). Deze hogere frequenties kunnen
gerelateerd zijn aan de kenmerken van de bevolking die
werden onderzocht in de 2 mobiele units (mannelijk, jong,
en dakloos). Daarentegen lijken psychologische problemen
minder vaak te worden gerapporteerd door patiënten en
artsen, een prevalentie van 1,3% lijkt zeer laag, in vergelijking
met wat men kan verwachten voor dit type bevolking.
Alle diagnoses gerelateerd aan verwondingen of ongelukken
patiënten.
© MdM Greece
De belangrijkste gevolgen van de Dublin II-conventie zijn
dat potentiële asielzoekers niet langer vrij zijn om te kiezen
in welk land zij asiel aanvragen en dat ze langer worden
blootgesteld aan meer instabiliteit en daardoor kwetsbaarder
zijn 62 . De situatie verschilt van land tot land. In bepaalde
landen kunnen asielzoekers die vallen onder de Dublin IIconventie
in aanmerking komen voor tijdelijk wachtgeld, het
recht om te mogen werken, directe toegang tot dekking
van gezondheidszorg en zelfs huisvesting, terwijl in andere
landen ze recht hebben op heel weinig of helemaal niets!
Zonder stabiele huisvesting is het zeer moeilijk of onmogelijk
voor kinderen om regelmatig naar school te gaan.
De onzekere status en instabiliteit waarin mensen leven die
onder de Dublin II-conventie vallen is zo erg dat het moeilijk
voor hen is om te herstellen van eerdere trauma’s.
Als door familierelaties of een bron van ondersteuning het
ze ondanks alles lukt om zich alsnog te vestigen, begint de
integratie (het leren van de taal van het gastland, naar school
gaan, enz.). Maar er kan iets gebeuren waardoor alles overhoop
wordt gegooid en hun kwetsbaarheid verergerd wordt.
Beschrijving van patiënten en hun situatie
‘Het MdM Grand Littoral Immigrants Programme onderzocht
R. voor de eerste keer op 15 maart 2011 in de
mobiele kliniek. We praatten terwijl hij op zijn beurt wachtte
aan de achterkant van de ambulance; het gesprek zou
een week later worden voortgezet. Hij legt uit dat hij al in
Engeland is geweest maar hij zes maanden eerder is teruggestuurd
naar Italië, onder de Dublin II-procedure, toen
hij asiel aanvroeg. Depressief en levend in zeer erbarmelijke
omstandigheden, begon hij drugs te nemen (crack,
heroïne) om aan de realiteit van alle dag te ontsnappen,
vertelt hij. Zijn familie ontdekte het en verbrak alle contacten
met hem. Hij legt uit dat drugsgebruik een taboe is in
zijn cultuur en dat hij een schande is voor zijn familie. Hij
zegt dat hij nu niet terug kan gaan naar Syrië omdat hij
daar met de dood bedreigd zou worden (eerwraak).’
R., 21 jaar, Syrische Koerd, augustus 2011
‘Een echtpaar is met hun drie kinderen (van 3, 6 en 13)
gevlucht uit Tsjetsjenië voor vervolging. Hun immigratiepad
liep door Polen. Toen ze in Frankrijk arriveerden, wilden ze
zich in Nice vestigen waar ze familie hebben die politiek
asiel had aangevraagd. De Prefecture van Nice weigerde
om hun asielaanvraag te registreren en doet een verzoek
aan Polen om ze terug te nemen. Ze krijgen administratieve
goedkeuring voor een woning maar er wordt geen
accommodatie aangeboden omdat ze niet worden gezien
als asielzoekers in Frankrijk.
De familie werd gedwongen om te scheiden om te voorkomen
dat ze op de straat moesten leven. Het oudste kind
woont bij een klasgenootje. De zesjarige woont bij familie
(vijf mensen die wonen in een gemeubileerde hotelkamer).
De moeder en het jongste kind verblijven bij vrienden en
de vader moet iedere dag een slaapplaats vinden. Al deze
accommodaties zijn duidelijk noodoplossingen en kunnen
van de ene op de andere dag stoppen.
Om hun schoolgaande kinderen te zien, moeten de ouders
meerdere uren per dag reizen met het openbaar vervoer.
Al aangedaan door de situatie die ze hebben ervaren in
hun thuisland, is de familie niet meer verenigd en leeft in
een staat van enorme psychologische en materiële instabiliteit.
Men kan eenvoudig begrijpen wat de consequenties
zijn van dit soort situaties op de geestelijke gezondheid van
de gezinsleden.’ MdM kliniek in Nice, februari 2012
© Olivier Jobard
Impact van de EU Dublin II-conventie
59
De Griekse mobiele units rapporteerden meer informatie over vaccinaties dan de centra in 5 steden (zie boven)
60
Uit een totaal van 219.557 asielaanvragen geregistreerd in EURODAC in 2008, waren 38.445 aanvragen ‘meervoudige asielaanvragen’
61
http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33153_en.htm
62
Zie commentaar UNHCR: http://soderkoping.org.ua/page23538.html

Conclusie
Waar streeft
het international
netwerk van
Dokters van de
Wereld naar
Dokters van de Wereld - Médecins du Monde
(MdM) leiden een EU-breed project ter bevordering
van de gezondheid. We willen samenwerken
met Europarlementariërs, EU-instituten, WHO
Europa, Raad van Europa, medische beroepsorganisaties,
coalities en zelforganisaties die werken
met personen met HIV, AIDS en hepatitis, migranten
zonder papieren en vergelijkbare groepen.
Door samen te werken kunnen we bereiken om
tot een concrete toepassing te komen van een
fundamenteel mensenrecht: het genieten van de
hoogst bereikbare gezondheidsstandaard.
Het internationale MdM-netwerk heeft een overkoepelende
doelstelling:
Er is een duidelijke en sterke correlatie tussen het inkomen
van een persoon en zijn of haar gezondheid.
Armoede leidt tot slechte gezondheid. 65 Op een grotere
schaal hebben onderzoeken aangetoond dat hoe groter de
ongelijkheid in de samenleving is, hoe slechter de gezondheid
is.
Slechte gezondheid is de voornaamste oorzaak van armoede.
Het kan er voor zorgen dat mensen snel arm worden,
met name voor diegene op de lagere treden van de sociaal-economische
ladder, die geen ziektekostenverzekering
hebben of een aanzienlijke hoeveelheid spaargeld om zelf
de ziektekosten te betalen. De financiële gevolgen van onverwachte
en ernstige gezondheidsproblemen houden arme
mensen in de greep van armoede. Omdat de medische rekeningen
extreem hoog kunnen zijn, zijn de eventuele financiële
reserves die ze hebben gespaard snel verdwenen. 66
Om al deze redenen zou het gezondheidsbeleid van elke
EU-lidstaat als belangrijkste doel het garanderen van
de toegankelijkheid tot kwaliteits gezondheidszorg
moeten hebben voor iedereen die in een EU-land leeft
en de verkleining van sociale ongelijkheid met betrekking
tot de gezondheid.
Het beleid van openbare gezondheidszorg kan alleen doelmatig
zijn als iedereen die binnen het geografische gebied
leeft erin is opgenomen, en het zou geen segmenten van de
meest kwetsbare bevolkingsgroepen moeten uitsluiten, die
De huidige mazelenpandemie, die zich sinds 2010 over heel
Europa heeft verspreid, treft de gemarginaliseerde en nietgevaccineerde
bevolkingsgroepen sterk. Nog altijd hebben
grote groepen kinderen die binnen de EU leven geen toegang
tot vaccinaties, omdat het de kinderen zijn van migranten
zonder papieren, asielzoekers, of Roma of omdat ze in
landen leven die geen beleid hebben voor systematische en
gratis vaccinaties.
• We moedigen daarom de EU aan om gratis toegang te
bieden tot vaccinaties en dit een prioriteit te maken voor
alle kwetsbare groepen binnen de bevolking van de Europese
Unie.
• Voor HIV en hepatitis B en C bestaan Europese programma’s
die zich richten op risicogroepen binnen de algemene
bevolking, inclusief diegene die het moeilijkst bereikt kunnen
worden. Momenteel zijn deze programma’s echter
beperkt tot preventie. Verschillende nationale en EU-brede
onderzoeken die zijn uitgevoerd over de toegang tot
HIV-screening tonen aan dat als de toegankelijkheid van
behandeling niet wordt gegarandeerd, mensen zich niet
laten onderzoeken. Onze eigen onderzoeken (in 2006 en
2008 67 ) tonen aan dat landen met het laagste percentage
van onderzochte mensen voor HIV, de twee landen zijn
waar HIV-behandeling voor migranten zonder papieren ofwel
niet wettelijk vereist is en/of niet gratis: het Verenigd-
Koninkrijk en Zweden. Bovendien wordt nu overal erkend
dat het bieden van antiretrovirale therapie profijt oplevert
voor zowel de behandeling als voor preventie.
• Bepaalde heel kwetsbare bevolkingsgroepen zoals daklozen,
personen zonder verblijfsvergunning en de Roma laat
men vaak links liggen bij campagnes voor risicopreventie,
screening en behandeling.
We vragen de Europese Unie om te garanderen dat iedereen
die in de EU woont, wordt opgenomen in de preventieve-,
28 > Nationale openbare gezondheidssystemen
ge-
medische zorg […]en doktoren en andere personen of instanties
al het moeilijkst bereikt kunnen worden. Dit principe moet screening- en behandelingsprogramma’s. We zetten de redenen
uiteen voor een Europees beleid waarin de program-
29
die zijn betrokken met het leveren van gezondheidszorg hebben
ook het vaccinatiebeleid en het beleid voor de preventie en
een gezamenlijke verantwoordelijkheid in de handhaving van
behandeling van infectieziekten ondersteunen.
ma’s voor HIV en hepatitis gecombineerd worden, gegeven
bouwd op solidariteit,
deze rechten. Als wetgeving, overheidsacties of andere organen
dat deze pathologieën vaak co-morbiditeiten zijn.
gelijkheid en rechtvaardigheid,
toegankelijk voor worden hersteld’. > Bevorderen van een coherent
63
of instituten patiënten deze rechten ontkennen, moeten doktoren
de passende middelen inzetten om er voor te zorgen dat deze
iedereen die in een van
beleid voor openbare gezondheidszorg
binnen de EU ter be schermende maatregelen
> We vragen voor meer
de EU lidstaten woont; in
plaats van systemen die
voorkoming van infectieziekten
en de behandeling ervan die onvoldoende toegang
voor ernstig zieke migranten
zijn gebaseerd op winstbejag.
hebben tot medische zorg in
hun land van herkomst
Solidariteit tussen degenen die gezond zijn en
degenen die ziek zijn, tussen rijk en arm.
Gelijkheid van zorg is inherent aan toegankelijkheid
van alle diensten.
Rechtvaardigheid personen moeten een bijdrage
leveren die in balans is met hun middelen
en toegang hebben tot gezondheidszorg die in
balans is met hun behoeften.
We vinden het onacceptabel dat iemand wordt uitgesloten
van toegang tot preventieve gezondheidszorg en behandelingen
vanwege hun administratieve- of immigratiestatus of
de mogelijkheid om deze te betalen.
Alle onderzoeken tonen aan dat het instellen van gebruikerskosten
er niet voor zorgt dat mensen zich meer verantwoordelijk gaan
gedragen als het op ziektekosten aankomt, gewoon omdat zij zelf
niet bepalen welke zorg zij krijgen. Een systeem waar een deel
van de kosten wordt gedragen door de patiënt beperkt louter de
toegankelijkheid van de gezondheidszorg voor de armste en de
meest kwetsbare leden van onze samenleving. Het zorgt ervoor
dat mensen hun behandeling stoppen en voor een significante
vertraging voor het aanspreken van de zorg. Op de lange termijn
kost het uitsluiten van de toegang tot de gezondheidszorg meer
dan het geven van vrije toegang.
Niger en Sierra Leone, twee van de armste landen in de wereld
proberen gratis toegang tot gezondheidszorg te bevorderen voor
zwangere vrouwen en kinderen jonger dan vijf jaar. Waarom moet
worden geaccepteerd dat in de Europese Unie, een van ‘s werelds
rijkste regio’s, zwangere vrouwen worden uitgesloten van prenatale
zorg en niet alle kinderen worden beschermd door vaccinaties
Professionals uit de gezondheidszorg vinden discriminatie bij de
toegankelijkheid van gezondheidszorg onacceptabel. Het druist in
tegen hun professionele ethiek waarin staat dat,
‘[…]ieder persoon heeft, zonder discriminatie recht op geschikte
Dit is de reden waarom de belangrijkste entiteiten die professionals
uit de gezondheidszorg vertegenwoordigen, de Europese verklaring
voor de toegang tot gezondheidszorg zonder discriminatie
hebben getekend. 64 Die roept onder meer op dat professionals
uit de gezondheidszorg in alle omstandigheden moeten kunnen
bepalen welk type en niveau van zorg de patiënt nodig heeft, uitsluitend
op basis van hun klinische oordeel, zonder de status van
de patiënt in overweging te nemen. Bovendien, in gevallen waar
personen niet kunnen betalen, moet gezondheidszorg worden betaald
uit openbare fondsen. Professionals uit de gezondheidszorg
vragen om opheffing van alle institutionele beperkingen die ze ervan
weerhouden om gezondheidszorg te bieden aan kwetsbare
groepen, waaronder migranten zonder papieren.
Tijdens het debat over richtlijnen voor het terugsturen (2004-
2008), is het MdM Internationaal Netwerk er in geslaagd om
Europese parlementsleden te overtuigen om te stemmen
voor maatregelen die er op zijn gericht om ernstig zieke migranten
te beschermen tegen uitzetting. De EU-raad stemde
echter tegen het amendement. Wij willen het amendement 68
opnieuw introduceren met de volgende tekst:
Conclusie
63
World Medical Assembly Declaration on the Rights of the Patient, Voorwoord.
64
http://www.medecinsdumonde.org.uk/resources/news.aspyy=2011&id=2931
65
Joseph Rowntree Foundation- Research over langdurige slechte gezondheid, armoede en etniciteit in Canada p.3
http://www.jrf.org.uk/sites/files/jrf/1995-health-ethnicity-poverty.pdf
66
http://ifpriforum.wordpress.com/2009/12/15/sick-and-tired/
67
Rapporten van de Europese Observatory over toegang tot gezondheidszorg voor migranten zonder papieren, Médecins du Monde,
zie http://www.mdm-international.org/spip.phparticle362
68
Geschreven door Medecins du Monde International Network en de Naga Association (http://www.naga.it).

Kerstboom gemaakt van melkblikjes in Athene, klaar om te worden verdeeld door MdM Griekenland onder de noodlijdende patiënten.
December 2011.
‘Lidstaten zullen een persoon die lijdt aan een ernstige
ziekte een zelfstandige verblijfsvergunning of andere
vergunning bieden waarmee het recht wordt verkregen op
toegang tot gezondheidszorg, tenzij kan worden bewezen
dat de desbetreffende persoon geschikte behandeling en
medische zorg kan krijgen in zijn/haar land van herkomst.’
Het internationale netwerk van Dokters van de Wereld roept
de Europese Unie op om middelen te ontwikkelen om ernstig
zieke migranten te beschermen tegen uitzetting naar
landen waar ze geen toegang hebben tot gezondheidszorg.
Het niet verlenen van bescherming en ze geen toegang te
verlenen tot gepaste zorg kan leiden tot verslechtering van
hun gezondheid met de dood als mogelijk gevolg.
Het MdM-netwerk vraagt samen met
professionals uit de gezondheidszorg
in Europa en NGO-gezondheidsnetwerken
voor een zorgbeleid waar niemand
van wordt uitgesloten. In de EU moeten
toegang tot preventieve maatregelen
en gezondheidszorg, de reductie
van sociale ongelijkheid en het in acht
nemen van sociale determinanten van
de gezondheid dienen als richtlijnen
voor het bepalen van een zorgbeleid,
zodat iedereen doelmatig kan profiteren
van een van de meest fundamentele
rechten van de mens: het recht op
gezondheid.
Conclusie
Dank
30 31
We willen onze dank betuigen aan alle patiënten die
hebben gereageerd op onze vragen en iedereen die
in het veld werkt die patiënten heeft geholpen en
zorg heeft geleverd.
Dank aan alle organisaties die terugkoppeling hebben
gegeven over deze rapportage.
Auteurs
Dr. Pierre CHAUVIN,
M.D., epidemioloog en Director of Research bij INSERM
(Frans Nationaal Instituut voor gezondheid en medisch
onderzoek), Multidisciplinaire afdeling voor gezondheidsonderzoek
(Unité mixte de recherches en santé -UMRS
707), DS3 (Sociale determinanten van gezondheid en
gezondheidszorg),
Marie-Camille MESTRE,
and Nathalie SIMONNOT,
Médecins du Monde/Doctors of the World
International Network
Met bijdragen van
Dr. Hervé Bertevas,
Nadège Drouot,
Carolina Falk,
Agnès Gillino,
Stéphane Heymans,
Christina Psarra,
Pierre Salignon,
Sabrina Schmitt,
Dr. Françoise Sivignon,
Marion Soler en
Marieke van Welie
Eindredactie
Carmen BENITO-GARCIA
Met steun van het Franse ministerie van Volksgezondheid
(Direction de la protection sanitaire)
Contact
Nathalie Simonnot,
Doctors of the World International Network Head Office
www.mdm-international.org
Tel: +33 1 44 92 14 37

C : 100
M : 60
J : 0
N : 0
C : 100
M : 60
J : 0
N : 0
Médecins du monde - Identité visuelle ALLEMAGNE
08/07/2009
C : 100
M : 60
J : 0
N : 0
Médecins du monde - Identité visuelle FRANCE
C : 100
M : 60
J : 0
N : 0
C : 100
M : 60
J : 0
N : 0
C : 100
M : 60
J : 0
N : 0
08/07/2009 Médecins du monde - Identité visuelle ESPAGNE
08/07/2009
Médecins du monde - Identité visuelle GRÈCE
08/07/2009
Médecins du monde - Identité visuelle PORTUGAL
08/07/2009
Médecins du monde - Identité visuelle SUÈDE
08/07/2009
Médecins du monde - Identité visuelle ANGLETERRE
Médecins du monde - Identité visuelle Hollande
08/07/2009
C : 100
M : 60
J : 0
N : 0
C : 100
M : 60
J : 0
N : 0
08/07/2009
België Médecins du Monde www.medecinsdumonde.be
België Dokters van de Wereld www.doktersvandewereld.be
Spanje Médicos del Mundo www.medicosdelmundo.org
Frankrijk Médecins du Monde www.medecinsdumonde.org
Griekenland Giatri Tou Kosmou www.mdmgreece.gr
Portugal Médicos do Mundo www.medicosdomundo.pt
Zwitserland Médecins du Monde www.medecinsdumonde.ch
Duitsland Ärtze der Welt www.aerztederwelt.org
Nederland Dokters van de Wereld www.doktersvandewereld.org
Zweden Läkare i Världen www.lakareivarlden.org
Verenigd-Koninkrijk Doctors of the World
www.doctorsoftheworld.org.uk
© Agence Meura
April 2012 - Graphic design: Maud Lanctuit - Printing: Sprint Copy