Download publicatie - Platform Landbouw, Innovatie en Samenleving

Anne Loeber, Leo (J.L.A.) Jansen & Carin W. Rougoor
beoogden te waarborgen: de gangbare landbouw, de biologische landbouw en de
gm-teelt. De praktische consequentie van dit co-existentiestreven is dat stofstromen
uit de verschillende productieketens, van het primaire proces tot consumptie,
volledig gescheiden moeten blijven. Internationaal heeft deze keuze geleid tot
een reeks van afspraken en bindende bepalingen ten aanzien van drempelwaarden
van genetisch gemodificeerde voedingsstoffen in producten en het labelen
daarvan. Daaraan is een set van ‘co-existentiemaatregelen’ gekoppeld (bijvoorbeeld
de afstand tussen velden met genetisch gemodificeerde gewassen en nietgm-velden)
die gebaseerd zijn op wetenschappelijk onderzoek en praktijkproeven.
Mondiaal gezien verschillen de vastgestelde drempelwaarden per regio (Carter en
Gruère 2006). In de Europese Unie (EU) geldt sinds 2003 een drempel van 0,9
procent gm-materiaal voor de etikettering van levensmiddelen en diervoeders. In
de zomer van 2010 (EG persbericht 2010) is de regelgeving op Europees niveau op
dit terrein aangepast. Tot op dat moment waren lidstaten eraan gehouden de
wetenschappelijke ‘vertaling’ van de 0,9 procent-regel met betrekking tot het
labelen van voedingsmiddelen te hanteren bij het verlenen dan wel weigeren van
vergunningen voor het telen van gm-gewassen. Dit beperkte formeel de vrijheid
van landen om op andere dan wetenschappelijke gronden de teelt van gm-gewassen
te verbieden of aan banden te leggen (Kok e.a. 2004; Levidow en Boschert
2011). Daarin is nu dus verandering gekomen. De herziening van Richtlijn
2001/18/EG biedt lidstaten rechtszekerheid als zij besluiten bij co-existentieproblemen
tussen gm-telers en biologische of conventionele producenten de eersten
in hun mogelijkheden te beperken, ook als de etiketteringsdrempel van 0,9 procent
niet wordt overschreden. Lidstaten kunnen ook ‘gm-vrije’ zones aanwijzen.
In Nederland is naar aanleiding van de beleidskeuze voor co-existentie in het
begin van de 21ste eeuw het Overleg Co-existentie Primaire Sector (i.c. de commissie-Van
Dijk) gestart. Dit geïnstitutionaliseerd overleg resulteerde in 2004 in
aanbevelingen ten aanzien van de keuzevrijheid van telers en het gescheiden houden
van productie en transport van producten uit de verschillende sectoren. Vervolgens
werden concrete afspraken gemaakt over benodigde isolatieafstanden om
ongewenste vermenging te voorkomen; deze afspraken zijn gebaseerd op en worden
getoetst aan de hand van praktijkproeven. Indertijd is de verantwoordelijkheid
voor het uitwerken van deze afspraken en maatregelen bij de primaire sector
gelegd; de rol van de rijksoverheid werd daarbij gedefinieerd als ondersteunend en
(financieel) faciliterend. In de stuurgroep die de activiteiten rond de co-existentieproblematiek
coördineerde, waren vertegenwoordigers van het ministerie van
LNV en het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer
(VROM) als waarnemer aanwezig.
De huidige discussie, voor zover aanwezig, over hoe vorm te geven aan de relatieve
nationale beleidsvrijheid met betrekking tot co-existentie is op nationaal
niveau ingebed in een discussie over de verduurzaming van de (wereld)voedselproductie.
Dit onderwerp wordt aangegrepen om de discussie over gmo’s (genetically
modified organisms, genetisch gemodificeerde organismen, red.) te verbreden
en te ‘re-framen’ (Schön en Rein 1994) van een veiligheidsvraagstuk tot een
sociaaleconomisch vraagstuk, waarin ook de marktpositie van Nederland in ogen‐
304 Beleid en Maatschappij 2011 (38) 3