Nieuw leven in Nederland - Huis en Erf

4 • Buurten September December 2010 Buurten September December 2010 • 5Interview Marjan BerkHet leven een leslokaalBerk. Dat is afgeleid van ‘bharg’, het Oudindische woord voor ‘glanzend’. Een kloppende betekenis.Want Berk is 78 jaar oud, maar dof? Allerminst. Zilverpoets heeft ze sowieso niet nodig. Haar leven fonkelt tochwel. Wat ze heeft geleerd van twee huwelijken, kinderen opvoeden, reizen en publieke bekendheid?Pak een stoel. En ga zitten. Heb je een dag of drie?“Wat wil je leren?De wereld is immersademstokkend groot…”Voor die enkele lezer die in de jarenvijftig even een pakje Golden Fictionging halen en vervolgens kranten en tvmiste: Marjan Berk is verpleegkundige– “ik heb het Zwarte Kruis” – actrice,schrijfster en winnares van eenmiljoen euro in de Lotto. Bovenal is zeoma van acht kleinkinderen, moedervan vijf en een vrouw met een scherpegeest en groot hart. Ze was verbondenaan cabaret Lurelei, speelde in hetlegendarische ‘Oebele’, schreef de66-delige tv-serie ‘Vrouwenvleugel’,zo’n 35 boeken en enkele duizendencolumns.Halfvol glasOver leren zouden we het hebben.“Leuk”, zegt ze. Nieuwsgierigheid isimmers haar kompas. Toch struikeldeze al vroeg op de weg van de wijsheid:“Toen ik in de tweede klas zat, moest ikvan het gymnasium af. Mijn moederwas ongeneeslijk ziek. Ik moest eenbaantje zoeken. Zestig gulden in demaand verdiende ik. M’n vader? Waser niet. Ze waren gescheiden.” Tochheeft ze zichzelf nooit in beklag gezwachteld.Monter: “Je kunt zo’n jeugdsneu noemen. Maar ik wist niet beter;kinderen leren alles vanzelfsprekendvinden. Nog altijd ben ik een vrouwvan wie het glas halfvol is. Relativerenis mijn overlevingsstrategie.”Lezen is leren, ontdekte Berk al vroeg.Ze knaagde zich door stapels boeken.Zo werd ze autodidact: iemand die z’neigen leermeester is en zelf uitzoekthoe de hazen lopen. “Ik lees me nogaltijd suf. Kranten, tijdschriften, boeken.Moet ook wel. Ik schrijf wekelijkstwee columns, eentje voor het AD eneentje voor de PZC [Zeeuwse krant –red.]. Dan moet je bijblijven.” Hamvraag:is het goed dat wetenschappers grenzelooszijn in hun zoektocht? Romanticistellen dat het leven veel aantrekkelijkeris als er nog wat mysteries overblijven.Opgewekt: “Maak je geen zorgen; wekrijgen nooit alles gesnapt. Zelf vind ikhet erg prettig dat de wetenschap ontdekkingenen uitvindingen blijft doen,zoals nanotechnologie en methodes omfijnstof tegen te gaan. Nu nog iets slimsdat de aarde meteorieten kan ontwijken.”Tien SlimmerikenZe woont in een voormalig bakkershuisin Kalenberg, een waaigat in NationaalPark De Weerribben in Overijssel. Steldat de Tien Grootste Slimmeriken vande Wereld bij haar komen logeren. Welkvraagstuk zou ze aan hen voorleggen?“Ik zou willen dat ze onderzoeken hoe jehet menselijk ras tot redelijkheid kuntbrengen. In de oorlog heb ik zelf ondervondenwat verlies van redelijkheidveroorzaakt. Ik was zeven tijdens hetbombardement op Rotterdam. Al dieherinneringen: joden die bij ons ondergedokenzaten, de Hongerwinter.Elk jaar op 4 mei komt dat weer terug.”Familie: een andere leerzame bron. Haarvader, een man van wie ze lang bangwas, stief in de jaren zeventig. In de nachtna zijn crematie pakte Marjan Berk eenschrijfblok. Haar schrijverschap was geboren.In ruim dertig jaar schreef ze overduizend-en-een onderwerpen: eten,opa’s en oma’s, schizofrenie, snoep-spoken, pissebedden, rijkdom, drank,kanker, ouderdom. Wat schrijven enlezen haar geleerd hebben? Nuchter:“Uiteindelijk gaat het altijd over hetzelfde.Liefde, dood, macht, sex en geld.”Een troostrijke constatering, vindt ze.Je hoeft je immers niet alleen te voelen,want overal ter wereld – van Berkakit inRusland tot Berkely in Californië – delenmensen vrees en begeerte. Dat maaktjaloezie ook nutteloos, zegt ze. “Wat ikheb geleerd, is dat iedereen vroeg of laatz’n portie krijgt.”BloedbadAlleen: wat wil je leren? De wereld isimmers ademstokkend groot. SchrijverOscar Wilde gaf het antwoord. Hij somberdedat mensen alles willen weten,“behalve wat er werkelijk toe doet.” Datvindt Berk iets te kras geformuleerd.Maar ontegenzeggelijk zijn mensen enmedia dol op zwatelpraat. Met een kwartoctaaf stemverhoging: “Vanochtend zitik naar ‘Ochtendspits’ te kijken. VanWakker Nederland. Met zo’n panel vanWilma Nanninga en anderen. Wat dieroepen! Ranzig.” Ja, de gure wind in Nederlandvalt haar op. Maar ouderdom iseen sjaal: je wikkelt je in de geruststellingdat alles komt en gaat.Een van de charmes die ze verloren zaggaan, is het uitwisselen van handgeschreventeksten. Brieven, krullerigeletters, luchtpost. Lachend: “Voordat ikeen computer kon bedienen – eenbloedbad. Ook ben ik op onduidelijkewijze op Facebook en LinkedIn beland.Melden zich opeens allerlei oudekennissen! Kost je bergen tijd.”Die heeft ze niet in overvloed. Enkelemalen per maand is ze voor StichtingSchrijvers School Samenleving op pad.Van Middelburg tot Nijverdal: overalspreekt ze over haar leven en werk. Daarnaasthoudt ze lezingen voor en overlaaggeletterdheid. “Vooral ROC-studentenkomen luisteren. Iraniërs en Irakezenblijken geboren dichters, van drieChinezen kreeg ik een loempiarecept.Dat maakt het zo’n leuk werk.” Tussenhot en her ziet ze ook nog kans om boekente schrijven. Haar nieuwste werk: ‘Ikneem toch een hond’. Daarin schuifelenvrouwen op leeftijd voorbij, met angstvoor berovingen en overvallen. “Zelf hebik altijd een tekkel gehad, net zoals HarryMulisch. Toen m’n derde hond was overleden,zei ie wel eens: ‘Mens, pak er tochweer een!’ Maar ook zonder hond durf ik’s avonds over straat. Ik ben streetwise.”ReizenAch, Hollandse avonden: het kan altijdspannender. In haar een-na-laatsteboek, ‘Het schreien niet verleerd’, duiktopa Jan van de Wall op, die in 1938 naarAfrika vertrok. Ook Berk doorkruiste deatlas. Ze vroeg aandacht voor ouderevluchtelingen in Colombia, bezocht KofiAnnan en liep mee in een Tafeltje Dekjeprojectin Paramaribo. Het diepsteinzicht dat reizen heeft opgeleverd?Met mededogen: “Dat mensen overalhetzelfde zijn – en even fascinerend. Wilje dat zien, dan moet je vooral in je eentjeop pad gaan. Heb ik ook gedaan. Metz’n tweeën? Dan heb je alleen maar oogvoor elkaar. En voor de zonsondergang.”