septembre 2008 - Monumenten & Landschappen

VOOR EN NA
20 & 21 / 0 9 / 20 0 8
Het Brusselse erfgoed sinds de tweede wereldoorlog
ste
20 Open MOnuMentendagen
B r u s s e l s H o o f d s t e d e l i j k G e w e s t
Europa, een gemeenschappelijk erfgoed

Informatie
Organisatie van de Open Monumentendagen in het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest : Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest – CCN - Vooruitgangstraat 80 – 1035 BRUSSEL
Infolijn op 20 en 21 september 2008, van 10u tot 17u : 0800/40 400
fax : 02/204.15.22 – e-mail : jdp-omd@mbhg.irisnet.be
De uren die vermeld worden bij de gebouwen, verwijzen naar het openings- en sluitingsuur.
De organisatoren behouden zich het recht voor de deuren vroeger te sluiten
bij een grote toeloop, zodat ze toch op het afgesproken uur kunnen eindigen.
Het is verboden te roken tijdens het bezoek; het is mogelijk dat de verantwoordelijken
het maken van foto’s niet toestaan.
De vermelding B of BL, gevolgd door een datum aan het einde van een tekst,
wijst erop dat het gebouw waarvan sprake op die datum beschermd werd of
ingeschreven werd op de bewaarlijst.
De verwijzingen in het vet naast de nummers van de plaatsen en de adressen
van de activiteiten verwijzen naar een cartografisch plan van het Gewest. Dat
kunt u schriftelijk aanvragen bij de Directie Monumenten en Landschappen
en wordt u dan gratis toegestuurd.
De informatie over het openbaar vervoer werd ons verschaft door het MIVB.
Zij vermeldt de haltes die zich in de nabijheid bevinden van de plaatsen en vertrekpunten,
rekening houdend met de dienstregeling op zaterdag en zondag.
Opgelet : voor bepaalde activiteiten is het verplicht vooraf te reserveren (het telefoonnummer
vindt u onder de notitie over de activiteit). Er is voor deze werkwijze
gekozen om het publiek in optimale omstandigheden te kunnen ontvangen en om
voldoende gidsen te kunnen voorzien. U kunt op de dag zelf ook nog naar het vertrekpunt
van de activiteiten gaan, want afmeldingen zijn immers nooit uitgesloten.
Toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit
Dankzij de medewerking van de Nationale Vereniging voor de Huisvesting
van Personen met een Handicap (NVHPH), wordt de toegankelijkheid voor
personen met beperkte mobiliteit vermeld naast elk gebouw dat in het programma
opgenomen is. Dat is gebaseerd op de gegevens die de verantwoordelijken
van de opengestelde plaatsen hebben meegedeeld en werd
nog eens gecontroleerd door een lid van de vereniging. Locaties in de open
lucht en galerijen werden hierbij buiten beschouwing gelaten, alsook de gebouwen
waarvoor onvoldoende gegevens verstrekt werden.
De toegankelijkheid van de gebouwen is weergegeven volgens de criteria
en normen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, aan de hand van de
volgende logo’s :
k Toegankelijk : er zijn voldoende voorwaarden vervuld opdat personen in
een (al dan niet elektrische) rolstoel zich zelfstandig kunnen verplaatsen.
m Toegankelijk met hulp : de hulp van een derde is vereist om zich
gemakkelijk te kunnen verplaatsen.
l Niet toegankelijk : de minimumvoorwaarden zijn niet vervuld.
k* Accescity : Wanneer een pictogram gevolgd wordt door een asterix
kan u bijkomende informatie vinden over de toegankelijkheid op http://
www.accescity.be.
De criteria voor toegankelijkheid zijn enkel van toepassing voor de bezoeken
tijdens de Open Monumentendagen. Zij zijn niet noodzakelijk geldig voor de
gewone activiteiten in die gebouwen.
Voor bijkomende inlichtingen hierover kunt u contact opnemen met de
NVHPH (secretariat@anlh.be).
Gebruikte pictogrammen
a Openingsuren en data
d Metrolijnen en haltes
e Trams
f Bus
g Wandeling
h Tentoonstelling
b Fietstocht
i Enkel te bezoeken
met gids of
reserveren is verplicht
c Vertrekpunt of plaats
van activiteit
j Rondleiding
in gebarentaal
Deze brochure
wordt gratis verspreid
Wettelijk Depot:
D/2008/6860/018

Voorwoord
o p e n m o n u m e n t e n d a g e n I p. 1
Het jaar 2008 staat onmiskenbaar in het teken van het erfgoed in het Brussels Gewest ! Dit jaar hebben we immers
het genoegen twee verjaardagen te vieren : vijftig jaar Expo 58 en de 20ste editie van de Open Monumentendagen.
Redenen genoeg dus om het Brusselse erfgoed alle eer te bewijzen en de schijnwerpers te richten op een architectuur
die misschien nog te weinig gekend is. Daarom zullen deze keer, naast de 61 plaatsen die het thema van
dit jaar illustreren, ook twintig plaatsen te bezoeken zijn die sterk gewaardeerd werden door het publiek. Ze zijn
bedoeld als een soort knipoog naar de 19 vorige edities van de Open Monumentendagen die tot dusver elk jaar
een feestelijk orgelpunt van de zomer vormden.
In het besef dat het naoorlogse erfgoed een stuk Brusselse architectuur is die niet altijd naar waarde wordt geschat,
ben ik verheugd haar meest opmerkelijke uitingen onder de aandacht te brengen zodat iedereen zich rekenschap
kan geven van de rijkdom van deze periode. Het is immers slechts door ze van naderbij te bekijken dat we deze
architectuur de gelegenheid geven haar bijzondere aantrekkelijkheid volledig te ontplooien, waarneembaar via
haar poëzie, haar kleuren en transparantie.
Deze gebouwen, die reeds bedreigd worden door een gebrek aan erkenning, lijden vandaag onder de verstrijkende
tijd, onder de renovatiedrang van nieuwe eigenaars en onder een zeker gebrek aan afstand. Het was dus hoog
tijd om ze in de kijker te plaatsen opdat ze niet in de vergetelheid zouden belanden en een stuk van onze geschiedenis
met zich meenemen. Brussel zou hierdoor tevens een deel van haar schoonheid verliezen.
Deze twee dagen komen tegemoet aan de dringende noodzaak om zich rekenschap te geven van de waarde van
de naoorlogse architectuur, maar tonen ook de inspanningen die onder deze legislatuur ondernomen zijn voor
haar bescherming. Ik heb er namelijk een erezaak van gemaakt om merkwaardige voorbeelden van het 20steeeuwse
erfgoed, en meer bepaald van na de Tweede Wereldoorlog, te beschermen. Tot dusver waren maar zeer
weinig elementen van het recente erfgoed in het Brussels Gewest beschermd. In 2006 en 2007 werd de status
van beschermd gebouw toegekend aan het Koninklijk Instituut van het Kunstpatrimonium (KIK), aan twee huizen
van architect Willy Van Der Meeren uit de jaren 1950 en aan het rectoraat van de Vrije Universiteit Brussel (VUB),
ontworpen door architect Renaat Braem. Dit laatste gebouw, opgericht in 1978, is hiermee het recentste beschermde
gebouw in het Brussels Gewest. In 2008 werden ook de Baden van Brussel beschermd, een architecturaal meesterwerk
voltooid in 1953. Nog andere emblematische gebouwen uit deze periode zullen binnenkort aan de
beschermlijst worden toegevoegd, onder meer de Ravensteingalerij, enkele privéhuizen van de befaamde architect
Jacques Dupuis en waarom niet… het Atomium !
Dit programma biedt u de mogelijkheid uw eigen parcours uit te stippelen dankzij de 81 opengestelde monumenten,
de zowat 50 activiteiten (wandelingen, tentoonstellingen, buscircuits…) en de rondleidingen die u tijdens dit
weekend worden aangeboden.
Ik wens u alvast een zeer aangenaam en verrijkend bezoek.
emir Kir,
Staatssecretaris van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
bevoegd voor Monumenten en Landschappen

p. 2 I o p e n m o n u m e n t e n d a g e n
een informatiepunt voor al uw vragen….
Tijdens de Open Monumentendagen kan u met al
uw vragen terecht in een informatiepunt in het cen-
trum van Brussel, in de Sint-Gorikshallen, van 10u
tot 17u. U vindt er ook de volledige programmabro-
chure en informatie over de opengestelde plaatsen.
De thematische publicatie wordt er tegen een voor-
deelprijs te koop aangeboden.
Maak gebruik van uw bezoek om de verschillende
tentoonstellingen te bezoeken :
> “ Brussel ’50 ’60 ” (zie pp 38 en 39).
> Internationaal Fotografisch Experiment met
Monumenten (zie pp 4 tot 7).
> “ Onder de rokken van de markies. Kroniek van
een werf ” (kelderverdieping)
Boekhandelaars Quartiers Latins en Plaizier stellen
een reeks publicaties, postkaarten, posters en
andere documenten voor die gewijd zijn aan het
Brusselse erfgoed.
c Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein 1 te Brussel
d lijnen 1A-1B (De Brouckère)
e 3-4 (Beurs)
f 46-48-95 (Beurs)
met de medewerking van patrimoine et Culture.

Inhoud
o p e n m o n u m e n t e n d a g e n I p. 3
Voorwoord. ................................................ p. 1
Het Internationaal Fotografisch experiment met monumenten. ..... p. 4
Opengestelde plaatsen en activiteiten
Brussel ................................................... p. 8
Brussel-uitbreiding / etterbeek / Sint-Lambrechts-Woluwe
Sint-pieters-Woluwe / oudergem / Watermaal-Bosvoorde .... p. 18
elsene / Sint-gillis / Vorst .................................. p. 26
tentoonstelling “ Brussel ’50 ’60 ” ............................. p. 38
Het Brussels Hoofdstedelijk gewest zorgt voor uw vervoer ....... p. 40
Kaart en repertorium van de opengestelde plaatsen ............. p. 41
autoloze zondag. .......................................... p. 45
ukkel / anderlecht / Sint-Jans-molenbeek / ganshoren ...... p. 46
Jette / Brussel-Laken / Brussel-noH. ....................... p. 56
Schaarbeek / evere / Sint-Joost-ten-node. .................. p. 64
20 jaar, 20 plaatsen. ....................................... p. 71
publicaties van de directie
monumenten en Landschappen .............................. p. 82

p. 4 I o p e n m o n u m e n t e n d a g e n
Het Internationaal Fotografisch
Alicia Leonis
Het is belangrijk dat jongeren oog hebben voor hun omgeving en voor het
erfgoed dat hen omringt als we willen dat dit bewaard blijft. Met dat doel
worden diverse bewustmakingsacties georganiseerd. Eén daarvan, het
Internationaal Fotografisch Experiment met Monumenten, heeft met de
jaren een almaar belangrijker plaats verworven in het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest.
Deze fotografiewedstrijd, die ontstaan is in Catalonië en nu in een veertigtal
Europese landen wordt georganiseerd, geeft middelbare scholieren de
mogelijkheid het rijke bouwkundige erfgoed van het Gewest te leren kennen.
Elk jaar kunnen ze kiezen uit verschillende plaatsen die ze dan samen
met hun leraar of individueel gaan ontdekken. Het is een manier om hun
stad eens met andere ogen te bekijken.
>>>

o p e n m o n u m e n t e n d a g e n I p. 5
Experiment met Monumenten
Vlad Vanderkelen
Michaël Van Wiel
Gilles Van Hoye (www.atomium.be©Sabam, Belgium, 2008)

p. 6 I o p e n m o n u m e n t e n d a g e n
Jessica De Ridder
Quentin Van Eeckoudt
Charlotte Versele
Deze elfde editie van het Internationaal Fotografisch
Experiment met Monumenten in het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest heeft ons opnieuw overtuigd van
het talent van onze jongeren. Meer dan 700 leerlingen
uit 37 Brusselse lagere en secundaire scholen
hebben deelgenomen. Zij hebben de straten en
pleinen van Brussel op een dynamische en creatieve
manier in beeld gebracht en hun eigen kijk gegeven
op het gewest en haar erfgoed.

o p e n m o n u m e n t e n d a g e n I p. 7
Het Internationaal Fotografisch Experiment met Monumenten
Wendy De Coster
Van alle ingestuurde foto’s werden er 26 geselecteerd
voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. U
kunt ze komen bekijken, samen met de geselecteerde
foto’s van de andere deelnemende landen,
op de tentoonstelling “ Picture trees ”, in een zeer
originele scenografie van Mandragore !
Alexandre Muthi
a van 5 september tot 26 oktober 2008, elke dag van
10u tot 18u, behalve op maandag
c Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein 1 te Brussel
d lijnen 1A-1B (De Brouckère)
e 3-4 (Beurs)
f 46-48-95 (Beurs)
organisatie : directie monumenten en Landschappen
van het Brussels Hoofdstedelijk gewest

BRUSSEL
nationale Bank van België (Van goethemhal)
6

1. Kaart Centrum m 4 l
Baden van Brussel
Reebokstraat 28 – Brussel
A za en zo van 10u tot 16u30
I enkel toegankelijk tijdens rondleidingen
(groepen van 20 personen)
d lijn 2 (Hallepoort)
e 3-4-51 (Hallepoort)
f 27-48 (Vossenplein)
In 1949 ontwierp architect Maurice Van
Nieuwenhuyse de plannen voor een
badengebouw voor de Stad Brussel.
Het gebouw van vijf verdiepingen werd
opgetrokken op een perceel dat van
de Reebokstraat doorliep tot in de
Kapucijnenstraat. Dit perceel werd
destijds doorkruist door de Sint-Veronicagang.
De werken begonnen in
1950 en waren drie jaar later voltooid.
Het gebouw werd plechtig geopend
op 18 december 1953. Met de keuze
voor de zogenaamde pakketbootstijl
imiteerde Van Nieuwenhuyse de baden
van La Sauvenière in Luik. Hij plaatste
f Bustoer
Brussel anders
Deze bustoer belicht de stedenbouwkundige evolutie van
Brussel vanaf de jaren 1950 tot vandaag. De Noord-Zuidverbinding,
de vestiging van de Europese instellingen, de
aanleg van de Noordwijk, de site van het Rijksadministratief
Centrum, de grote wegenwerken, het strippen en de renovatie
van de kantoortorens, de uitbreiding van de Europese
wijk… al deze uitingen van de permanente drang om Brussel
te moderniseren komen aan bod.
De rondrit laat ook zien hoe de uitdagingen van vandaag
nog altijd wortelen in de grote stedenbouwkundige omwentelingen
van de jaren 1950.
A zaterdag om 10u, 11u, 14u en 15u (duur : 3u)
c vertrek : voor het Hotel Métropole, De Brouckèreplein
in Brussel – kaart Centrum n 2
d lijnen 1A-1B (De Brouckère)
e 3-4 (De Brouckère)
f 29-38-66-71-88 (Parking 58)
I reservatie verplicht op nr. 02/219.33.45 (maandag tot
vrijdag van 10u tot 15u). Maximum 45 personen per
rondrit. Enkel in het Frans.
met de medewerking van het atelier de recherche et
d’action urbaines (arau).
twee baden boven elkaar, respectievelijk
op de eerste en derde verdieping.
Het brede ingangsportaal draagt het
opschrift ‘Bains-Baden’. Voor- en achtergevel
zijn bekleed met een parement
van witsteen en hebben grote vensteropeningen.
De bovenste verdieping is
licht inspringend. Binnen in het gebouw
bevinden zich, behalve de baden, ook
administratieve lokalen, kleedhokjes
BruSSeL I p. 9
en gymnastiek- en fitnesszalen verspreid
over de verschillende verdiepingen.
Het gebouw bevat ook openbare
baden en douches bestemd voor een
bevolking die thuis niet over deze sanitaire
voorzieningen beschikte.
doorlopende rondleidingen (laatste
vertrek om 15u30). met de
medewerking van pro Velo.
h Tentoonstelling
Het dagelijkse leven in Brussel in de
jaren 1950
Deze tentoonstelling toont de evolutie van de Brusselse
interieurs na de Tweede Wereldoorlog. Sfeer en stijl van de
jaren 1950 worden opgeroepen aan de hand van de architectuur,
de binnenhuisinrichting en de huishoudelijke voorzieningen.
Een vleugje vrijheid, liefde voor Amerika en rock
‘n roll in Brussel aan de vooravond van de Golden
Sixties…
A zaterdag en zondag van 10u tot 18u (rondleidingen
elk half uur)
c Stadsarchief van Brussel, Huidevettersstraat 65 in
Brussel – kaart Centrum m 4
f 27-48 (Vossenplein)
deze gratis tentoonstelling loopt van 20 september
tot 24 december 2008 en is open van maandag tot
vrijdag van 8u tot 16u en op zondag van 11u tot 17u.
organisatie : Stadsarchief van Brussel.
1

p. 10 I BruSSeL
2. Kaart Centrum n 3 k
Koninklijke Bibliotheek
van België
Kunstberg – Brussel
A alleen op za van 10u tot 17u
d lijnen 1A-1B (Centraal Station)
f 29-38-63-65-66-71
(Centraal Station)
De Koninklijke Bibliotheek van België,
ook Albertina geheten naar koning
Albert I, maakt deel uit van een
omvangrijk stedenbouwkundig complex
dat na de Tweede Wereldoorlog
werd aangevat om de verbinding tussen
boven- en benedenstad te verbeteren.
Het bestond uit een Paleis voor
Congressen, de Koninklijke Bibliotheek,
het Algemeen Rijksarchief en
een centraal park ontworpen door
g A c t i v i t e i t
René Pechère. Het bibliotheekgebouw
is het resultaat van de samengevoegde
ontwerpen van de architecten Jules
Ghobert en Maurice Houyoux, die van
eind de jaren 1930 dateren maar pas
tussen 1954 en 1969 werden uitgevoerd.
De gevel, met een bekleding van
Bourgondische steen, is opgetrokken
in een classiciserende architectuur,
beïnvloed door de officiële en academische
stijl van eind de jaren dertig.
Sélection du patron
Brukselbinnenstebuiten en Onthaal en Promotie Brussel (OPB)
helpen je om je keuze te maken uit het enorme aanbod van
opengestelde monumenten. De ‘Selection du Patron’ bevat
een selectie van een 30-tal gebouwen. Ze vormen een illustratie
van het jaarthema, worden zelden opengesteld en hebben
vermoedelijk niet te zware wachttijden.
Deze selectie is vertaald in drie circuits : het eerste is het makkelijkst,
want het verloopt te voet in de Brusselse binnenstad.
Het tweede gebruikt openbaar vervoer om bij het startpunt van
het wandelcircuit te geraken. Het derde verloopt volledig met
openbaar vervoer.
Deze circuits zijn op drie manieren te verkrijgen :
> bij Brukselbinnenstebuiten, Hopstraat 47, 1000 Brussel,
(bruksel@skynet.be) of bij Onthaal en Promotie Brussel,
Muntplein – Prinsenstraat 8, 1000 Brussel,
(info@opbrussel.be)
> op zaterdag 20 en zondag 21 van 10u tot 16u30 op de
Brukselbinnenstebuitenstand in de St.-Gorikshallen op
het Sint-Goriksplein – kaart Centrum m 3
Info:
Brukselbinnenstebuiten: 02/218.38.78
http://www.brukselbinnenstebuiten.be
opB: 0800/13.700 – http://www.opbrussel.be
2
Een monumentale trap geeft toegang
tot een overdekte galerij met zestien
kolossale pijlers die de hoofdingang
markeren. Het gebouw, dat sinds kort
over een nieuwe ingang beschikt op
de benedenverdieping, bevat bijna vijf
miljoen boekdelen evenals een
onschatbare verzameling prenten,
tekeningen, handschriften en medailles.
De bijzonder verzorgde interieurinrichting
combineert in volumes die
aanzetten tot studie exotische houtsoorten
met edele materialen. Ze weerspiegelt
in dit opzicht de bekommernissen
van de functionalistische stijl.
rondleidingen om 10u30 en 14u
(reservatie gewenst op
02/519.53.72).
presentatie van kranten en magazines
over de expo 58.
g Begeleide rally
Op zoek naar het geluk
Na de Tweede Wereldoorlog overheerste het optimisme
van het vooruitgangsdenken. De huizen werden glazen
kooien die baadden in het licht. De gebouwen ontsnapten
aan de zwaarte van de baksteen dankzij bouwmaterialen
die almaar lichter werden. Nieuwe, schitterende oppervlakken
gaven aan het heden het gezicht van de toekomst.
Maar waarom kijken we dan met een zekere
nostalgie naar de vormen en het geluksgevoel van deze
periode ?
Tijdens deze interactieve rally ontdekt u het Brusselse
erfgoed van na de Tweede Wereldoorlog met behulp van
uw zintuigen. Architectuur, erfgoed, stripverhaal, manier
van leven, design, kunststoffen, materialen,… worden
becommentarieerd en tot leven gewekt aan de hand van
animaties en interactieve proeven.
A zaterdag om 14u, 14u20 en 14u40 (duur : 1u30)
c vertrek : Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein in
Brussel – kaart Centrum m 3
e 3-4 (Beurs)
f 46-48-95 (Beurs)
I reservatie verplicht op het nr. 0496/38.85.94
(maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximum
25 personen per groep. Enkel in het Frans.
met de medewerking van Itinéraires, sur les Sentiers
de l’Histoire.

3. Kaart Centrum n 3
Kunstberg
Keizerslaan – Brussel
d lijnen 1A-1B (Centraal B)
f 29-38-60-63-65-66-71
(Centraal B)
Dit monumentale stedenbouwkundige
geheel dat de verbinding verzekert tussen
de boven- en de benedenstad,
dateert van na de Tweede Wereldoorlog.
De architecten Jules Ghobert en
Maurice Houyoux kozen voor een classicerende
architectuur, onder invloed
van de officiële, academische stijl van
het eind van de jaren 1930. Het complex
omvat het Paleis voor Congressen,
de Koninklijke Bibliotheek en het
Algemeen Rijksarchief van België.
g Wandeling
De Kunstberg en zijn omgeving- architectuur
en een labo voor de toekomst
Brussel ondergaat reeds voor Expo ’58 ingrijpende transformaties.
Een mooi voorbeeld hiervoor is de Kunstberg, oorspronkelijk
een project Leopold II. Het ontwerp werd goedgekeurd
in 1937 maar het duurde tot 1969 voor de Koninklijke
Bibliotheek. geopend werd.
De Kunstberg is een nostalgische plek, met het uitzicht van
een bastion. De architectuur zijn een mengvorm tussen traditie
en modernisme. Aan de realisatie werkten Expo-architecten
(Jules Ghobert, Van Steenbergen en Maurice Houyoux). De
tuin werd ontworpen door René Péchère. Twee relicten van de
Expo ’58 zijn : het oor van Calder en het klokkenspel.
A zaterdag en zondag om 10u en 13u30 (duur : 1u30)
c vertrek : standbeeld van Koning Albert I, onderaan de
Kunstberg in Brussel – kaart Centrum n 3
d lijnen 1A-1B (Centraal Station)
f 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station)
I reservatie verplicht op 02/569.27.74 (van maandag tot
vrijdag van 10u tot 15u) of per mail (culturama@pandora.
be). Maximum 22 personen per wandeling.
met de medewerking van Culturama.
Deze gebouwen strekken zich uit rond
een park dat aangelegd werd naar het
ontwerp van René Pechère. In 1951
werd het ruiterstandbeeld van koning
Albert I ingehuldigd.
Het Paleis voor Congressen opende
zijn deuren in 1958. Het indrukwekkende
paviljoen van de westvleugel
werd opgedragen aan het koningshuis
en kreeg een overeenkomstige versiering.
De Koninklijke Bibliotheek van
België is ook bekend onder de naam
Albertina, een huldeblijk aan koning
Albert I. Hoewel de bouwwerken vele
jaren hebben aangesleept, vertoont dit
complex toch een opvallende homogeniteit.
Het vertaalt uitstekend de
wens van de ontwerpers om met deze
indrukwekkende realisatie een eerbetoon
te brengen aan België.
g Wandeling
BruSSeL I p. 11
De Kunstberg : een cultureel platform
Wist u dat de Kunstberg meer dan 25 culturele instellingen
herbergt ? Dat is evenveel als de beroemde ‘museummall’
in Washington ! De tuinen die voor het Paleis
voor Congressen liggen zijn ontworpen door René
Pechère. Na de herinrichting, die momenteel volop aan
de gang is, zal dit paleis het best uitgeruste conferentiecentrum
van Europa zijn.
Tijdens deze wandeling bekijken we welke uitdaging de
vestiging van de Kunstberg in de wijk inhield en welke
utopieën eraan ten grondslag lagen. Stedenbouwkundige
opties, architecten en gebouwen worden geanalyseerd
om de specifieke context beter te begrijpen. Voer voor
discussie !
A zondag om 12u en 16u (duur : 1u30)
c vertrek : sculptuur van Calder, bovenaan de Kunstberg
in Brussel – kaart Centrum n 3
d lijnen 1A (Centraal Station)
f 38-71 (Bozar)
Wandelingen “ de Kunstberg
en zijn omgeving- architectuur
en een labo voor de toekomst ”
en “ de Kunstberg : een cultureel
platform ” (zie kaderteksten
hieronder).
I reservatie verplicht op het nr. 0496/38.85.94
(maandag tot vrijdag van 10u tot 15u). Maximum
25 personen per wandeling.
met de medewerking van Itinéraires, sur les Sentiers
de l’Histoire.
3

p. 12 I BruSSeL
4. Kaart Centrum n 3 k*
Station Brussel-Centraal
Keizerinlaan/Kantersteen – Brussel
d lijnen 1A-1B (Centraal Station)
f 29-38-63-65-66-71
(Centraal Station)
De “ Centrale Halte ”, met trapeziumvormige
plattegrond, beslaat de driehoek
gevormd door het Kantersteen,
de Keizerinlaan en de Putterij. Het station
werd opengesteld in 1952, maar
het bouwproject gaat terug tot 1910,
toen architect Victor Horta opdracht
kreeg voor een halte die toegang zou
geven tot de ondergronds lopende
sporen. De werkzaamheden begonnen
pas in 1937, na de realisatie van de
Noord-Zuidverbinding. Architect
Maxime Brunfaut nam de leiding van
de bouwplaats over bij het overlijden
van Horta in 1947, maar werkte blijkbaar
al mee vanaf 1945. Het station ligt
in de lijn van de internationale officiële
architectuur, met duidelijke referenties
naar eerdere werken van Horta, zoals
het Paleis van Schone Kunsten en het
g Wandeling
Expo 58 impact in
het hart van de stad
50 jaar geleden ging op 18 april Expo 58 van start.
Kosten noch moeite worden gespaard om van de
natie en van haar hoofdstad in het bijzonder een toonbeeld
van gastvrijheid en vooruitgang te maken. Het
litteken van de Noord-Zuidverbinding wordt hersteld
met monumentale gebouwen. Bovendien zorgt de
Ravensteingalerij, voor een nieuwe verbinding tussen
boven- en benedenstad.
In en rond de Grote Markt kregen een aantal gebouwen
een grondige facelift om ze beter te bewaren voor
de toekomst.
A zaterdag om 10u15 en 14u15 (duur : 2u)
c vertrek : Station Brussel-Centraal (voor
het infopunt in de lokettenzaal) in Brussel –
kaart Centrum n 3
d lijnen 1A-1B (Centraal Station)
f 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station)
met de medewerking van Klare Lijn.
Volkshuis. Het met travertijn beklede
interieur bevat een ruime lokettenhal
met een geknikt plafond van lichtdoorlatende
cassettes. Het geheel, dat
typisch is voor de jaren 1950, omvat
ook een koninklijk salon, een stationsbuffet,
een wachtzaal, toiletten, handelszaken
en doorgangruimtes tussen
de verschillende toegangen die
momenteel het voorwerp uitmaken van
renovatiewerkzaamheden
(BL 16/03/1995)
Vertrekpunten van de wandelingen
“ Impact van de expo 58 op het
hart van de stad ” en “ de gedaantewisselingen
van een stad ” (zie
kaderteksten hieronder).
g Wandeling
De gedaantewisselingen van een stad
Ons dagelijks leven is de voorbije decennia enorm veranderd en
ons leefkader heeft zich geleidelijk aan deze evoluties aangepast.
Om het autoverkeer in Brussel te vergemakkelijken werden vanaf
de jaren 1950 de ringlanen verbreed, tunnels gegraven en parkeergarages
gebouwd. Voor het openbaar vervoer werd een
nieuwe spooras tussen het Noord- en het Zuidstation aangelegd,
de zogenaamde Noord-Zuidverbinding, en werd een metronet
uitgebouwd. Nieuwe winkelgalerijen en shoppingcentra zagen
het licht en voor het groeiende aantal kantoren werden hoge torengebouwen
opgetrokken. Hoe werden deze moderne projecten
die aan nieuwe behoeften beantwoorden ingepast in het oude
stadsweefsel ? Tussen verleden en toekomst verandert de stad
van gedaante op het ritme van het leven…
A zondag om 10u30 (duur : 2u)
c vertrek : Station Brussel-Centraal (in de lokettenzaal)
in Brussel – kaart Centre n 3
d lijnen 1A-1B (Centraal Station)
f 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station)
i reservatie verplicht op nr. 02/673.18.35 (maandag tot vrijdag
van 10u tot 17u). Maximum 25 personen per wandeling.
met de medewerking van Bus Bavard.
4

5. Kaart Centrum n 2-3
noord-Zuidverbinding
Brussel
d lijnen 1A-1B (Centraal Station)
f 29-38-63-65-66-71
(Centraal Station)
Het idee om de kopstations van Noorden
Zuidstation met elkaar te verbinden
ontstond aan het begin van de 20ste
eeuw. De werkzaamheden begonnen
in 1902. Ze zouden bijna vijftig jaar
duren en gaven het ontstaan aan een
ondergrondse spoorlijn die de spoorwegnetten
van Vlaanderen en Wallonië
direct met elkaar verbond. Daartoe
werd een grote tunnel gegraven van
bijna twee kilometer lang, loodrecht op
de traditionele verkeersassen die naar
het stadscentrum liepen. Deze reusachtige
onderneming trok een spoor
van verwoesting door het hart van
Brussel. Men probeerde hieraan te
verhelpen door de aanleg te voorzien
van een rijweg van 22 meter breedte
en 2,5 kilometer lengte die de aangrenzende
percelen zou ontsluiten. Hierop
g Wandeling
Een spoorverbinding vol verrassingen
Na de openstelling van de Noord-Zuidverbinding werd
het bovengrondse tracé in de jaren 1950 en 1960 in snel
tempo volgebouwd met imposante complexen. Tijdens
deze wandeling ontdekt u de voornaamste verwezenlijkingen
uit deze periode : het Rijksadministratief Centrum,
de Nationale Bank van België, het Centraal Station
en de Kunstberg, om er maar enkele te noemen. Uiteraard
komt de architectuur aan bod maar ook de geschiedenis
(wat stond hier vroeger ?) en cultuur. Er wachten
u een paar mooie verrassingen !
A zaterdag en zondag om 10u, 13u en 15u (duur : 2u)
c vertrek : voor het Stadhuis van Brussel
(BITC-bureau), Grote Markt in Brussel –
kaart Centrum m-n 3
e 3-4 (Beurs)
f 48-95 (Beurs)
i reservatie verplicht op nr. 02/548.04.48 (maandag
tot vrijdag van 9u tot 16u). Maximaal 25 personen
per wandeling.
met de medewerking van BItC en de gidsen
Brussel-België.
konden architecturale complexen en
moderne gebouwen worden opgetrokken
die een eigentijds en monumentaal
geheel zouden vormen. Talrijke architecten
waren betrokken bij de reusachtige
heropbouw die meerdere jaren in
beslag nam. De sluitstukken hiervan,
op het einde van de Pachecolaan,
waren het Rijksadministratief Centrum
g Wandeling
De Noord-Zuidverbinding
BruSSeL I p. 13
en de zetel van het vroegere Gemeentekrediet
(nu Dexia).
diverse wandelingen (zie kaderteksten
hieronder).
Al in 1902 besloot de Belgische Staat de twee voornaamste stations
van Brussel met elkaar te verbinden via een ondergrondse
spoorlijn. Dit gigantische project zou echter pas in 1952 worden
voltooid. De verbinding doorkruist de stad van noord naar zuid,
d.w.z. loodrecht op de traditionele verkeersstromen. Op de onteigende
gronden boven het spoorwegtracé werden meerdere
modernistische gebouwencomplexen opgetrokken zoals het
Rijksadministratief Centrum, de gebouwen Atrium Koloniën, het
Shellgebouw, de Nationale Bank van België, het RTT-gebouw,
de Sabenaterminal en het Albertinacomplex (Koninklijke Bibliotheek
Albert I, Algemeen Rijksarchief en Paleis voor Congressen
rond een geometrische binnentuin op een betonplaat).
Deze wandeling reconstrueert de geschiedenis van de Noord-
Zuidverbinding.
A zondag om 10u, 11u, 14u en 15u (duur : 3u)
c vertrek : voorplein van de Kapellekerk in Brussel –
kaart Centrum m 4
f 27-28 (Kapellekerk)
i reservatie verplicht op nr. 02/219.33.45 (maandag tot
vrijdag van 10u tot 15u). Maximum 45 personen per
parcours. Enkel in het Frans.
met de medewerking van het atelier de recherche et
d’action urbaines (arau).
5

p. 14 I BruSSeL
6. Kaart Centrum n 3 m*
nationale Bank van België
(Van goethemhal)
Berlaimontlaan 3 – Brussel
A za en zo van 10u tot 18u
d lijnen 1A-1B (Centraal Station)
f 29-38-63-65-66-71
(Centraal Station)
h A n i m a t i e
Een andere blik op de Nationale Bank van België
6
De Nationale Bank als instelling ontstond
in 1850 en bepaalt sindsdien het
monetaire beleid van ons land. De
gebouwen waarin zij vandaag gevestigd
is werden opgetrokken tussen
1948 en 1957. Marcel van Goethem
leidde de bouwwerf vanaf 1940. Hij
koos voor een monumentale architectuur
in classicerende stijl en ontwierp
ook de ertegenover liggende drukkerij.
De structuur van het gebouw bestaat
uit gewapend beton met een natuurstenen
bekleding. Langs de voorgevel
loopt over een lengte van 200 meter
een zuilenrij in voorgespannen beton.
De afgeronde hoekpartijen zijn versierd
met de voorstellingen van 56 beroepen,
vervaardigd door Marcel Rau. De
bronzen beelden zijn het werk van
George Grard en Charles Leplae. Het
hek dat versierd is met metalen emblemen
en reliëfs, eveneens van Marcel
Rau, geeft toegang tot de immense
lokettenzaal. Deze uitgestrekte hal, met
zuivere en uitgepuurde lijnen, maakt
indruk door zijn afmetingen en het
overvloedige licht dat langs het glazen
dak van bovenaf binnenstroomt. Dit
licht gebogen dak bestaat uit een combinatie
van beton en glasstenen, die
vrij typisch is voor die periode. Dezelfde
constructie treft men ook aan in de
nabijgelegen Ravensteingalerij.
uitleg over de Van goethemhal en
zijn functie, oorspronkelijk en vandaag,
en over de rol van de nationale
Bank van België.
tentoonstelling “ marcel Van goethem,
modernisme en licht ” over
de verschillende bouwfases van
het bankgebouw.
activiteiten voor het hele gezin (zie
kadertekst hieronder).
Naar aanleiding van de opening van de Van Goethemhal van de Nationale Bank van België stelt Patrimoine
à roulettes diverse activiteiten voor bestemd voor volwassenen en gezinnen met kinderen vanaf 6 jaar, met
de welwillende medewerking van het personeel van de bank.
In alle maten
Nationale Bank van België, Van Goethemhal : bijna 200 meter lang en 8 meter hoog. Atomium : 102 meter
hoog. Van Goethemhal = twee keer het Atomium op zijn zij… Hoeveel trams kunnen er in de hal ? Is het
Justitiepaleis langer of korter dan de Nationale Bank van België ? En ik, ik meet…
Verken op een speelse manier, in gezelschap van Modulor, de wereld van maten, afmetingen en schaalgroottes
met behulp van de monumenten van Brussel.
de ruimte innemen
Een ruimte om te rennen, te fluisteren, te dansen, te werken of te scheppen ? Eerder om te scheppen door
je te laten meevoeren door deze ruimte. Een workshop neemt bezit van de hal en laat zich inspireren door
het werk van twee kunstenaars : Mondriaan en Takis. Op het programma : installatie op de vloer van een
gekleurd raster en lichte verticale tekens. Work in progress gedurende twee dagen. Vernissage op zondag
om 16u.
Kleur bekennen
Een ongewoon bezoek met zang, verhalen en spel, afwisselend in de hal, de vestibule en buiten het
gebouw… laat je verrassen.
A zaterdag en zondag, doorlopend vanaf 10u (laatste workshop om 17u)
c Nationale Bank van België, Berlaimontlaan 3 in Brussel – kaart Centrum n 3
d lijnen 1A-1B (Centraal Station)
f 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station)
met de medewerking van patrimoine à roulettes.

7. Kaart Centrum n 2
Station Brussel-Congres
Pachecolaan – Brussel
A za en zo van 10u tot 18u
d lijn 2 (Kruidtuin)
In 1948 werd besloten een ondergrondse
halte te bouwen op het traject
van de Noord-Zuidverbinding, ter
hoogte van het toekomstige Rijksadministratief
Centrum. Speciaal daarvoor
werd trouwens een gang aangelegd.
Het ontwerp werd toevertrouwd
aan architect Maxime Brunfaut die een
gebouw tekende in de functionalistische
Internationale Stijl van na de
oorlog. De ingang, onder een aluminium
luifel, geeft toegang tot een
omvangrijk ondergronds gedeelte terwijl
de bovengrondse betonnen structuur
handig de twee verluchtingskokers
van de spoortunnel verhult. Claustra’s
in geglazuurde baksteen benadrukken
het ruitpatroon van de lange zijden
terwijl de smalle zijden, bekleed met
een parement van hardsteen, versierd
zijn met een allegorisch reliëf dat de
verschillende Belgische steden uitbeeldt.
Deze monumentale halte, die
weinig gekend is bij het Brusselse
publiek, verdient nochtans om er even
bij stil te staan. De vzw CONGRES
organiseert hier sinds kort culturele
activiteiten en evenementen rond vier
thema’s : stedenbouw, hedendaagse
architectuur en modernistisch erfgoed,
elektronische muziek, hedendaagse
artistieke creatie en synergieën en netwerken.
(BL 13/04/95)
tentoonstelling “ modern Brussel ”
(originele en onuitgegeven foto’s
van Brussel in de jaren 50).
Vertoning van de documentaires
“ Het rijksadministratief Centrum.
geschiedenis van een utopie die te
koop is ”, op zaterdag en zondag
om 11u, 13u en 15u, en “ de Brunfauts
”, doorlopend op zaterdag en
zondag.
8
7
BruSSeL I p. 15
8. Kaart Centrum o 2
rijksadministratief
Centrum
Kruidtuinlaan – Koningsstraat
Brussel
i alleen de tuinen zijn toegankelijk –
de gebouwen zijn niet te bezoeken
d lijn 2 (Kruidtuin)
e 92-94 (Kruidtuin)
f 61 (Kruidtuin)
Het Rijksadministratief Centrum heeft
de plaats ingenomen van een wijk die
halfweg de 19de eeuw gedeeltelijk
ontworpen werd door Jean-Pierre
Cluysenaer en die er na de Tweede
Wereldoorlog erg vervallen bij lag. De
groep Alpha en de architecten Marcel
Lambrichs, Georges Ricquier, Hugo
van Kuyck en Léon Stynen, lag aan de
basis van dit gebouwencomplex dat
typisch is voor de jaren 50. Tot voor
enkele jaren waren hier de diensten van
diverse ministeries gevestigd. De tuinen,
verfraaid met beeldhouwwerk van
Nat Neujean en Michel Olyff, werden
ontworpen door René Pechère op een
oppervlakte van 2,5 hectare, gespreid
over twee niveaus. Het eerste niveau
bestaat uit een opeenvolging van door
groen omsloten perkjes langs weerszijden
van een lang kanaal onderbroken
door een vierkant waterbekken
met fontein dat zelf geflankeerd wordt
door vier bekkens met drie stralen. Het
tweede niveau is iets lager gelegen en
in spiraalvorm opgebouwd rond speelruimtes
gescheiden door bosjes struiken.
Ondanks enkele aanpassingen
aan het oorspronkelijke ontwerp hebben
de tuinen de ordelijke geest van
hun ontwerper bewaard. Het gehele
complex wordt momenteel ingrijpend
gerenoveerd.
Wandelingen rondom het complex
(enkel exterieur !), zaterdag en
zondag om 10u30 (vertrek aan de
Congreskolom in Brussel). reservatie
verplicht op 02/410.99.50 (van
maandag tot vrijdag van 9u tot
17u). maximum 25 personen. enkel
in het frans. met de medewerking
van La Fonderie.

p. 16 I BruSSeL
9. Kaart Centrum n 3 l*
ravensteingalerij
Ravensteinstraat/Kantersteen
Brussel
d lijnen 1A-1B (Centraal Station)
f 29-38-65-66-71 (Centraal Station)
De Ravensteingalerij, tussen de Ravensteinstraat
en Kantersteen, is een
belangrijke verbinding tussen de
boven- en benedenstad. De galerij, die
van het Paleis voor Schone Kunsten
naar het Centraal Station leidt, is ingebed
in een groot kantoorgebouw van
vier verdiepingen hoog en bevatte oorspronkelijk
81 winkels. De bouw, in
zogenaamde Internationale Stijl, vond
plaats tussen 1954 en 1958, naar de
plannen van de architecten Alexis en
Philippe Dumont, die o.a. ook het aanpalende
Shellgebouw ontwierpen. In
de Ravensteinstraat geeft een immens
voorportaal toegang tot een monumentale
trappenhal onder een koepel
die het hoogteverschil van 10 meter
tussen de twee straten overbrugt. De
galerij zet de traditie voort van de grote
overdekte passages die zo typisch
waren voor de 19de eeuw. Ook hier
valt het licht langs boven binnen via
een gedrukt tongewelf van beton en
glasstenen, terwijl de rotonde licht
ontvangt van een indrukwekkende
betonnen koepel waarin honderden
glasstenen in concentrische cirkels zijn
ingewerkt. Het voorportaal bevat een
plafondschildering met een voorstelling
van een windroos en sterrenbeelden
en op de muren twee grote composities
van A. J. Baltus die de
elementen voorstellen.
g Wandeling
Kunst in de metro
De metro wordt dagelijks door vele duizenden mensen gebruikt. Maar wist
u dat ze ook talrijke kunstwerken bevat van hedendaagse kunstenaars met
internationale faam ? Deze wandeling neemt u mee op ontdekking door
deze uitgestrekte ondergrondse kunstgalerij. De metro blijkt niet alleen een
efficiënt vervoermiddel te zijn, maar slaat ook bruggen naar de kunst van
onze tijd.
A zaterdag en zondag om 10u, 12u en 14u (duur : 1u30)
c vertrek : ingang van metrostation Park, op de hoek van de
Koningsstraat en de Wetstraat in Brussel – kaart Centrum n 3
d lijnen 1A-1B (Park)
e 92-94 (Park)
f 29-63-65-66 (Park)
I reservatie verplicht op nr. 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9u
tot 13u). Maximum 25 personen per wandeling. Voor de wandelingen
van zaterdag dient u in het bezit te zijn van een geldig vervoerbewijs.
Enkel in het Frans.
met de medewerking van arkadia.be.
9

f Bustoer
Expo 58, de grote sprong voorwaarts
in de architectuur
De Expo 58 heeft de moderne architectuur een geweldige impuls gegeven.
Door het verleden radicaal de rug toe te keren, heeft ze ongeziene vormen
en nieuwe materialen gepopulariseerd. De gebouwen werden licht, asymmetrisch
en vol kleur. Een nieuwe stad zag het licht waar de auto soeverein
circuleerde tussen wijken die verschillende functies vervulden. Deze zeer
open en transparante architectuur weerspiegelde het zelfvertrouwen van
een optimistisch tijdperk.
De modernistische beweging, grotendeels geïnspireerd door Amerikaanse
architecten, werd in de jaren 1950-60 bij ons gedomineerd door onder meer
André Jacqmain, Renaat Braem, Constantin Brodzki, e.a. Meer recent heeft
de hedendaagse architectuur zich vertakt in meerdere stromingen : het
postmodernisme dat teruggrijpt naar de art deco, de hightech, het neoregionalisme,
het symbolisme, enz.
Een ideale gelegenheid om uw architecturale kennis bij te spijkeren !
A zaterdag om 10u30 en 14u30 (duur : 2u30)
c vertrek : aan het standbeeld van kardinaal Mercier rechts van de Sint-
Michiel-en-Sint-Goedelekathedraal in Brussel – kaart Centrum n 3
d lijnen 1A-1B (Centraal Station)
f 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station)
I reservatie verplicht op nr. 02/673.18.35 (maandag tot vrijdag van 10u
tot 17u). Maximum 45 personen per parcours. Enkel in het Frans.
met de medewerking van Bus Bavard.
f Bustoer
Brussel, metropool revisited
Aan de vooravond van Expo 58 werden de promenades langs de lanen van
de kleine ring opgeofferd ten voordele van het autoverkeer. De modernisering
van de openbare ruimte sloeg een kloof tussen de stad en de wandelaars.
De kleine ring volgt de oude ringlanen uit de 19de eeuw en verleent Brussel
het uitzicht van een grootstad die naam waardig. De gebouwen die elkaar
langs de kleine ring verdringen lijken zich in de loop der jaren te hebben
geplooid naar de aparte ‘kinetische’ perceptie die de voorbijrijdende automobilisten
ervan opdoen.
A zaterdag om 12u en 16u (duur : 1u30)
c vertrek : Kardinaal Mercierplein in Brussel – kaart Centrum n 3
d lijnen 1A-1B (Centraal station)
f 29-38-63-65-66-71 (Centraal station)
I reservatie verplicht op het nr. 0496/38.85.94 (maandag tot vrijdag van
10u tot 15u). Maximum 45 personen per wandeling.
met de medewerking van Itinéraires, sur les Sentiers de l’Histoire.
f Bustoer
Ongeliefde torens
BruSSeL I p. 17
De economische hoogconjunctuur van de
jaren 1950-1960 gaat gepaard met een
bouwwoede die zijn stempel drukt op het
centrum van de stad en haar omliggende
gemeenten. Typerend voor deze periode zijn
enkele torengebouwen die nooit populair
werden : de Financietoren, de Martinitoren,
het Hiltonhotel,… torens die men vandaag
ofwel probeert te slopen of renoveert met
verwijdering van hun oorspronkelijke
kenmerken.
A zaterdag om 12u en 16u (duur : 1u30)
c vertrek : Kardinaal Mercierplein in Brussel
– kaart Centrum n 3
d lijnen 1A-1B (Centraal Station)
f 29-38-63-65-66-71 (Centraal Station)
I reservatie verplicht op het nr.
0496/38.85.94 (maandag tot vrijdag
van 10u tot 15u). Maximum 45 personen
per wandeling.
met de medewerking van Itinéraires,
sur les Sentiers de l’Histoire.

p. 18 I BruxeLLeS
BRUSSEL-UiTBREiDiNg / ETTERBEEK / SiNT-LAmBREcHTS-WOLUWE
SiNT-piETERS-WOLUWE / OUDERgEm / WATERmAAL-BOSvOORDE
Bibliotheca Wittockiana
17

BruSSeL-uItBreIdIng / etterBeeK / SInt-LamBreCHtS-WoLuWe / SInt-pIeterS-WoLuWe / oudergem / WatermaaL-BoSVoorde I p. 19
10. Kaart I 9 m*
europees parlement
Wiertzstraat 43 en 60
Brussel-Uitbreiding
A za en zo van 10u tot 18u
I enkel toegankelijk tijdens rondleidingen
(groepen van 20 personen)
d lijnen 1A-1B (Maalbeek)
f 27-34-38-54-64-80-95
(Luxemburg B)
De immense glazen pakketboot
waarin het Europees Parlement onderdak
vindt, doemt op aan de achterkant
van het Luxemburgstation, dat in vergelijking
bijzonder klein lijkt. Dit complex
was oorspronkelijk ontworpen als
een internationaal congrescentrum
door een associatie van verschillende
architectenbureaus (Dirk Bontinck,
CRV, Marc Vanden Bosche, CDG,
AEL). Maar de bestemming veranderde
al vrij vlug. Het complex bestaat
uit twee delen die onderling verbonden
zijn via een voetgangersbrug. Het
eerste ovalen gebouw kreeg de bijnaam
“ Caprice des Dieux ” en omvat
een halfrond van 1.250 zitplaatsen,
waarvan er 825 voorbehouden zijn
voor parlementsleden en 500 voor het
publiek. In het tweede gebouw zijn
ruim 2000 kantoren en verscheidene
vergaderzalen ondergebracht. Langs
de 300 meter lange voorgevel loopt
een straat. In de grote hal van het
Parlement torent het kunstwerk “ Convergences
” van Olivier Strebelle uit,
boven de centrale wenteltrap. Het
Europees Parlement wordt vandaag
nog volop uitgebreid aan weerskanten
van het oude station, dat in dit geheel
zal worden geïntegreerd.
doorlopend rondleidingen. met de
medewerking van Itinéraires. Sur
les Sentiers de l’Histoire.
10
11. Kaart J 8 m
Koninklijk Instituut voor
het Kunstpatrimonium
Jubelpark 1 – Brussel-Uitbreiding
A za en zo van 10u tot 17u
d lijnen 1A-1B (Merode)
e 81 (Merode)
f 22-27-61-80 (Merode)
Het gebouw van het Koninklijk Instituut
voor het Kunstpatrimonium, voltooid
in 1962, was het eerste ter
wereld dat speciaal ontworpen is om
een interdisciplinaire behandeling van
kunstwerken mogelijk te maken. Het
modulaire skelet in gewapend beton,
dat moest harmoniëren met de nabijgelegen
neoclassicistische gebouwen,
is het werk van architect Charles
Rimanque. Aangezien hij slechts over
een beperkt perceel beschikte, ontwikkelde
hij het gebouw in de hoogte.
De verschillende verdiepingen waar
de bibliotheek, de fototheek, de laboratoria,
de restauratieateliers en de
fotostudio’s gehuisvest zijn, beschikken
over een ruim aantal lokalen die
via lange gangen toegankelijk zijn. Aan
de gevelzijde worden de verdiepingen
gemarkeerd door een ononderbroken
opeenvolging van vensters, waardoor
11
de verschillende lokalen optimaal verlicht
worden. De gevel, de ingang en
sommige overlopen zijn versierd met
beeldhouwwerken en eigentijdse picturale
composities. De verdiepingen
staan met elkaar in verbinding via een
buitengewone wenteltrap, een echt
meesterwerk in zijn soort, die door de
overvloedige lichtinval volledig tot zijn
recht komt. Het instituut staat ten
dienste van alle openbare en particuliere
eigenaars van kunstwerken sinds
zijn oprichting in 1948. Dit jaar viert
het instituut dus zijn zestigste verjaardag
! (B 29/11/2007)
Bezoek aan de laboratoria, de restauratieateliers,
de fototheek en
de fotoateliers.
uitleg over het belang van daglicht
in dit soort gebouw en van
kunstlicht, meer bepaald voor
kunstwerken.

p. 20 I BruSSeL-uItBreIdIng / etterBeeK / SInt-LamBreCHtS-WoLuWe / SInt-pIeterS-WoLuWe / oudergem / WatermaaL-BoSVoorde
12. Kaart K 9
Koning overwinnaarplein
Etterbeek
d lijn 1A (Thieffry)
f 36 (Koning Overwinnaar)
Hoewel het Koning Overwinnaarplein
al op 23 februari 1936, de tweede verjaardag
van het overlijden van koning
Albert I, feestelijk geopend werd, zou
het nog een hele tijd duren voordat de
omgeving aangelegd werd zoals oorspronkelijk
voorzien was. Het gemeentebestuur
van Etterbeek had weliswaar
een wedstrijd georganiseerd, maar het
geselecteerde project, van architect
Paul Posno, zou pas in de loop van de
jaren 1950 gestalte krijgen. Het bestaat
uit een ensemble van flatgebouwen
met gevels van gele baksteen die zes
onderscheiden eenheden vormen,
afgebakend door de zes straten en
lanen die op het plein uitkomen. Deze
gebouwen, doorbroken door brede
horizontale muuropeningen en met
loggia’s op de hoeken, behoren tot de
functionalistische stijl. In het midden
van het plein zou aanvankelijk een
nieuw gemeentehuis gebouwd worden,
maar dat werd nooit gerealiseerd.
Uiteindelijk werd er een park aangelegd
dat als kader dient voor het monument
dat Joseph Bernaerts in 1946 ontwierp
ter nagedachtenis van burgemeester
Louis Schmidt, die in 1944 in gevangenschap
overleden was.
activiteiten “ Het etterbeeks erfgoed
sind de tweede Wereldoorlog
” (zie kadertekst hiernaast).
13. Kaart m 8 k*
Sportcomplex poseidon
Dapperenlaan 2
Sint-Lambrechts-Woluwe
A za en zo van 10u tot 12u
en van 14u tot 18u
d lijn 1B (Tomberg)
f 28 (Tomberg)
Ook in de bouw van zwembaden
bestaan er stijlperiodes : na de ‘pakketbootstijl’
volgde in de jaren 1950 de
‘zeilbootstijl’ waarvan de architecturale
gedurfdheid, gebaseerd was op een
doordacht samenspel van glas en
beton dat voor een ongekende lichtheid
en ruimtelijkheid zorgde.
De plannen om in Sint-Lambrechts-
Woluwe een zwembad te bouwen
dateren van 1958. Na de goedkeuring
door het schepencollege in 1959 werd
het Poseidonzwembad in 1964
geopend. Architect Isia Isgour ontwierp
twee hoge gevels, waarvan een licht
hellend, die volledig in glas zijn uitgevoerd.
Het dak met zijn asymmetrische
vlakken en gebogen profiel, dat naar
de hemel lijkt op te stijgen, blijft bewondering
wekken. Het zwembad zelf
profiteert volop van het daglicht dat
overvloedig binnenvalt, in die mate dat
men de indruk krijgt in openlucht te
zwemmen.
12
13
geleide bezoeken aan de infrastructuur,
zaterdag en zondag om
op aanvraag aan het onthaal.
tentoonstelling “ Sport in Sint-
Lambrechts-Woluwe voor en na
1958 ”.
Vertrekpunt van de bustoer “ Sint-
Lambrechts-Woluwe. de dertig
glorierijke jaren 1945-1975 ” (zie
kadertekst hiernaast).

BruSSeL-uItBreIdIng / etterBeeK / SInt-LamBreCHtS-WoLuWe / SInt-pIeterS-WoLuWe / oudergem / WatermaaL-BoSVoorde I p. 21
14. Kaart n-o 7-8
Site van Louvain-
en-Woluwe (uCL)
Sint-Lambrechts-Woluwe
d lijn 1B (Alma)
f 42 (UCL Saint Luc),
79 (Cliniques UCL)
Na de taalkundige splitsing van de Belgische
universiteiten werd gelijktijdig
met de bouw van het ziekenhuis Saint-
Luc – een realisatie van architect Henri
Montois- de campus van de faculteit
Geneeskunde van de UCL aangelegd.
Deze breidde zich geleidelijk uit en
kreeg een eigen metrostation naast
andere infrastructuur, zoals huisvesting
voor de studenten. Het Maison de la
Médecine, later herdoopt tot La Mémé,
ontstond tussen 1970 en 1975. Het
complex, een ontwerp van architect
Lucien Kroll, was onderwerp van felle
kritiek omdat het gezien werd als een
reactionair manifest gericht tegen de
modernistische architectuur. Zo bevatte
het een gordijnmuur in spiegelglas, een
h A c t i v i t e i t
Het Etterbeekse erfgoed sinds
de Tweede Wereldoorlog
Na het einde van de oorlog werd in Etterbeek een
aantal stedenbouwkundige projecten afgewerkt die
in de jaren 1930 waren begonnen. De bouwexplosie
van de jaren 1950 en 1960 heeft in het algemeen geleid
tot appartements- of kantoorgebouwen die door hun
volume en monotone uitzicht breken met de bebouwing
langs de chique grote lanen van de gemeente.
Twee activiteiten laten u een aantal van deze plaatsen
ontdekken :
> Een tentoonstelling rond de meest opmerkelijke
gebouwen.
A zaterdag en zondag van 10u tot 17u. Deze tentoonstelling
loopt van 8 tot 21 september, van
9u tot 16u.
> Een bewegwijzerde wandelroute en een verklarende
brochure om in uw eigen tempo de plaatsen
te bekijken die in de tentoonstelling aan bod
komen.
c De tentoonstelling vindt plaats in het gemeentehuis
van Etterbeek dat ook het vertrekpunt is
voor de wandelroute, Oudergemlaan 113-117 te
Etterbeek – kaart J 9
f 36-80 (Leman)
met de medewerking van het gemeentebestuur
van etterbeek.
karikaturale allusie op de functionalistische
beweging. La Mémé groepeert
studentenflats, handelszaken, een restaurant
en andere diensten voor de
universitaire gemeenschap. Lucien Kroll
ontwierp ook het station Alma dat toegang
geeft tot de metro naar het stadscentrum.
De gewelfde overkapping met
driehoekige facetten rust op schijnbaar
willekeurig geplaatste pijlers. De con-
f Bustoer
Sint-Lambrechts-Woluwe.
De dertig glorierijke jaren 1945-1975
Deze busrondrit gaat langs de blikvangers van de lokale architectuur
en collectieve voorzieningen, die getuigen van de ingrijpende
verandering van het Woluwse landschap na de Tweede Wereldoorlog.
Deze gebouwen bieden een gevarieerd en weinig gekend
overzicht van een architecturale en stedenbouwkundige visie die
de stempel droeg van de toenmalige tijdsgeest – stoutmoedig,
dynamisch, stralend, optimistisch – en die radicaal wou breken
met het verleden. Niet te missen : tijdens de rondrit bezoekt u ook
een van de laatste overblijfselen van de Expo 58, namelijk de
“ Brullende leeuw ”. Dit werk van Raymond de Meester de Betzenbroeck
verwelkomde de bezoekers aan het begin van de brede
voetgangersbrug die boven een gedeelte van het tentoonstellingsterrein
liep.
A zaterdag om 11u, 14u en 16u (duur : 2u)
c vertrek : Sportcomplex Poseidon, Dapperenlaan 2 in Sint-
Lambrechts-Woluwe – kaart m 8
d lijn 1B (Tomberg)
f 28 (Tomberg)
I reservatie verplicht op nr. 02/762.62.11 (maandag tot vrijdag
van 10u tot 12u en van 13u tot 16u30). Maximaal 45 personen
per rondrit.
organisatie : gemeentemuseum
van Sint-Lambrechts-Woluwe.
14
structie, die zich lateraal naar buiten toe
opent, werd gebouwd tussen 1979 en
1982. De recente school Chapelle-aux-
Champs vormt een mooie aanvulling
op dit homogene geheel.
rondleidingen, zaterdag en
zondag om 10u30, 12u, 15u
(vertrek aan de uitgang van het
metrostation alma). met de
medewerking van Korei.

p. 22 I BruSSeL-uItBreIdIng / etterBeeK / SInt-LamBreCHtS-WoLuWe / SInt-pIeterS-WoLuWe / oudergem / WatermaaL-BoSVoorde
15. Kaart o 8 k*
onze-Lieve-Vrouw-
van-Stokkelkerk
Kerkstraat – Sint-Pieters-Woluwe
A za en zo van 13u tot 18u
d lijn. 1B (Stokkel)
e 39 (Stokkel)
f 36 (Stokkel)
Met zijn beglaasde gevels, gelijkend
op gordijnmuren, en zijn algemene,
bijna kubusachtige vorm sluit het kerkgebouw
duidelijk aan bij de modernistische
gebouwen uit die tijd. Enkel het
b Fietstocht
De jaren 50 en 60 : een gouden periode voor de bouw van kerken
15
monumentale kruis bovenaan en de
zichtbare klokken verwijzen naar de
functie van het gebouw dat evengoed
een sporthal of kantoorgebouw had
kunnen zijn. De plannen voor dit
gedurfde ontwerp werden getekend
door de architecten René Aerts en Paul
Ramon in 1957-58. De bouw begon
echter pas in 1962 en duurde tot 1967.
Om technische redenen werd het
geplande piramidale dak vervangen
door de huidige opengewerkte structuur
van betonnen balken. De architecten
hebben hun voordeel gedaan
met het licht hellende terrein. Terwijl de
vrij gedrongen benedenverdieping van
de kerk als sokkel fungeert, vormt de
eerste verdieping, die aan de zijkant
een overstek maakt, een galerij afgebakend
door dragende palen. Afgezien
van de zandstenen breukstenen van
de onderbouw, is het gebouw een
geslaagd huwelijk van wit beton in
gladde, gebouchardeerde of ruwe uitvoering,
en het glas van de vensters
waarvan de aluminium profielen door
hun verdeling aan een schilderij van
Mondriaan doen denken.
panelen met uitleg over de
architectuur en de geschiedenis
van de kerk.
Het oosten van Brussel heeft lang zijn landelijke uitzicht bewaard en kende pas na de Tweede Wereldoorlog een
sterke verstedelijking die in de jaren 1970 nog werd versneld met de komst van de faculteit Geneeskunde van de
UCL in Woluwe. Het ontstaan van al die nieuwe wijken leidde ook tot de bouw van nieuwe kerken in stijlen die in
die tijd voor de kerkbouw in zwang waren. Een kennismaking met de religieuze architectuur in dit gedeelte van het
gewest.
A zaterdag om 14u (duur : 3u30)
c vertrek : Woluwepark, in het verlengde van de laan die van het Woluwepark naar Sint-Pieters-Woluwe loopt
(nabij de groene wandeling) – kaart m 10
e 39-44 (Woluwe)
f 36-42 (Woluwe)
I reservatie verplicht op nr. 02/502.73.55. Huur van fietsen mogelijk aan het vertrekpunt (7 € voor 4u).
met de medewerking van pro Velo.

BruSSeL-uItBreIdIng / etterBeeK / SInt-LamBreCHtS-WoLuWe / SInt-pIeterS-WoLuWe / oudergem / WatermaaL-BoSVoorde I p. 23
16. Kaart n 9
Le parador
16
L. Jasminlaan 297
Sint-Pieters-Woluwe
A enkel zo van 10u tot 12u30
en van 14u tot 18u
I enkel de tuin is toegankelijk
f 36 (Mareyde)
Voor sommigen is het huis dat Jacques
Dupuis in 1947 ontwierp voor
zijn broer, de eerste belangwekkende
woning uit de periode onmiddellijk
na de oorlog. In 1938 gaat Dupuis,
met een diploma van La Cambre op
zak, een vennootschap aan met
Roger Bastin voor de afwerking van
de Sint-Alenakerk van Sint-Gillis.
Voor Le Parador ontwikkelt hij een
organische compositie die hij nog vrij
vaak zal toepassen. Hiervoor maakt
hij gebruik van schuine muren die
dienst doen als schermen en trekt hij
de lijnen van de binnenarchitectuur
door tot buiten. De “ Parador ”, afgeleid
van het Castilliaanse woord
parada dat “ halte ” betekent, verraadt
ook de referentiepunten en de brede
architecturale ontwikkeling van
Dupuis.
17
Hij vond immers vaak inspiratie in het
Zuiden van Frankrijk en in Spanje. Hij
had eveneens een bijzondere belangstelling
voor de realisaties van de
Duitse architect Hans Scharoun en
voor de werken van de Zweden Erik
Gunner Apslund en Ragnar Ostberg.
(B 07/09/2000)
rondleidingen met speciale aandacht
voor de architectuur van de
woning om 10u30, 11u30 en 14u30.
rondleiding in het engels om
15u30. met de medewerking van
Korei.
17. Kaart L 9 l*
Bibliotheca Wittockiana
Bemelstraat 23
Sint-Pieters-Woluwe
A za en zo van 10u tot 17u
f 36 (Vogelzang)
De Bibliotheca Wittockiana is een
museum voor boekbinden en boekversiering.
Het werd tussen 1981 en 1983
gebouwd naar de plannen van Emmanuel
de Callataÿ, die hiervoor in 1988
de Belgian architecture awards ontving.
Bijzonder is dat het gedeeltelijk
is ingegraven. De muren in ruwe beton
van het kleine amfitheater zijn bewerkt
door Pierre Culot terwijl de sculptuur
van een indrukwekkend stenen boek
aan de ingang van het museum vervaardigd
is door het kunstenaarsechtpaar
Kubach-Wilmsen. Talrijke kunstenaars
werkten mee aan het ontwerp
van dit gebouw dat de belangrijke verzameling
kostbare boeken herbergt
bijeengebracht door de industrieel
Michel Wittock. Aanvankelijk was de
verzameling beperkt tot oude boekbanden
maar vandaag bestrijkt ze alle
periodes, ook hedendaagse creaties.
Emiel Veranneman ontwierp het meubilair
van de reserve kostbare werken
terwijl kunstenaars zoals Jacqueline
Guillermain, Anna Kubach-Wilmsen en
Denmark hedendaagse kunstwerken
met het boek als thema vervaardigden
om het interieur van het gebouw te
verfraaien. In 1996 werd het met een
verdieping verhoogd : een lichte constructie
in metaal en glas, grotendeels
naar buiten gericht, ontworpen door
architect Charly Wittock.
rondleidingen, zaterdag en zondag
om 10u30, 11u30, 12u30,
14u30, 15u30 en 16u30. met de
medewerking van Korei.
openstelling van het archief over
de verschillende bouwfases van
de Bibliotheca Wittockiana.

p. 24 I BruSSeL-uItBreIdIng / etterBeeK / SInt-LamBreCHtS-WoLuWe / SInt-pIeterS-WoLuWe / oudergem / WatermaaL-BoSVoorde
18. Kaart K 11 k*
Sint-Juliaanskerk
G.-E. Lebonlaan
Oudergem
A za en zo van 14u tot 17u
d lijn 1A (Hankar)
f 34 (Sint-Juliaanskerk)
De Sint-Juliaanskerk werd gebouwd tussen
1963 en 1965 naar de plannen van
architect Simon Brigode, die ook archeoloog
was en een befaamd hoogleraar
kunstgeschiedenis. Zijn belangstelling
voor het verleden verklaart ongetwijfeld
het gebruik van een steensoort die
bewust verwijst naar de Balegemse
zandsteen die in de middeleeuwen veelvuldig
gebruikt werd voor de kerken van
Brussel. De sobere lijnen doen denken
aan de romaanse kerkbouw maar het
ontwerp van het gebouw is resoluut
modern zoals ook blijkt uit het zichtbaar
gelaten ruwe bekistingsbeton. Het platte
dak heeft een opvallende spanwijdte en
wordt doorboord door tientallen lichtkokers
die samen met de glasramen van
Marie Dambiermat voor een overvloedige
lichtinval zorgen. De waaiervorm
van het grondplan is origineel en perfect
aangepast aan de bouwplaats, op de
hoek van twee straten niet ver van de
Waverse Steenweg. De bouwplannen
voorzagen ook in de bouw van een imposante
betonnen klokkentoren, maar
wegens de te hoge kostprijs opteerde
de bouwheer voor de plaatsing van een
aluminium kruis op het koor.
Vertrekpunt van de wandeling
“ Kleine schatten van Sint-Juliaan
in oudergem ”
(zie kadertekst hiernaast).
18 19
19. Kaart L 12 k*
onze-Lieve-Vrouw van
eeuwigdurende Bijstand
Aartshertogenlaan 70
Watermaal-Bosvoorde
A za van 10u tot 12u
zo van 14u tot 17u
f 41 (Aartshertogen)
Architect Marc Dessauvage, had reeds
een lange ervaring met de bouw van
religieuze gebouwen toen hij in 1965
werd aangezocht om in Watermaal-
Bosvoorde een nieuwe kerk te bouwen
ter vervanging van de bestaande kapel.
Na goedkeuring van de plannen duurden
de werkzaamheden van 1966 tot
1969. De algemene vorm vertoont een
klassieke symmetrie, maar de muuropeningen
zijn onregelmatig geplaatst
en hebben verschillende groottes. Ze
ritmeren het hele gebouw dat baksteen
combineert met beton. Het interieur,
dat in zijn vormgeving de geest van het
Tweede Vaticaans Concilie weerspiegelt,
geeft een indruk van grote
ruimtelijkheid.
Brochure met uitleg over de kerk.
g Wandeling
De kleine schatten van Sint-Juliaan in Oudergem
Men zou het niet direct verwachten, maar de Sint-Juliaanswijk is verrassend
rijk aan zogenaamd klein architecturaal erfgoed uit de naoorlogse periode
zoals glasramen, decoratieve keramiekpanelen, balkons, deurklinken, enz.
Deze wandeling laat u kennismaken met een onbekend facet van Oudergem
aan de hand van een aantal opmerkelijke maar weinig gekende gebouwen
zoals de Sint-Juliaanskerk of de Résidence Arduenna Silva.
A zaterdag en zondag om 10u, 12u en 14u (duur : 1u30)
c vertrek : voor de Sint-Juliaanskerk, Gabriel-Emile Lebonlaan 1 in
Oudergem – kaart K 11
d lijn 1A (Hankar)
f 34 (Sint-Juliaanskerk)
I reservatie verplicht op nr. 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9u tot
13u). Maximum 25 personen per wandeling. Enkel in het Frans.
met de medewerking van arkadia.be.

BruSSeL-uItBreIdIng / etterBeeK / SInt-LamBreCHtS-WoLuWe / SInt-pIeterS-WoLuWe / oudergem / WatermaaL-BoSVoorde I p. 25
20. Kaart L 13 k*
Hoofdkantoor van axa
Vorstlaan 25
Watermaal-Bosvoorde
A enkel zo van 10u tot 18u
d lijn 1A (H. Debroux)
e 94 (Valkerij)
Meer dan dertig jaar na datum blijft het
gebouw van de maatschappelijke zetel
van AXA Belgium nog altijd even actueel.
Op het einde van de jaren 60 was
het gebouw in de Koningsstraat waar
de verzekeringsmaatschappij Royale
Belge – de voorloper van AXA – sinds
1894 gehuisvest was te klein geworden.
Er werd besloten een nieuw complex
op te trekken in Watermaal-Bosvoorde,
in een open en groene wijk die
koning Leopold II en de stedenbouwkundige
Victor Besme destijds voor
residentiële bewoning hadden voorbestemd.
De eerste steen werd gelegd in
1967 en drie jaar later was het grote
gebouw in kruisvorm klaar. De plannen
waren ontworpen door de architecten
René Stapels en Pierre Dufau, een
Belgisch-Frans duo dat al eerder had
samengewerkt voor het Belgische
paviljoen op de Wereldtentoonstelling
van Montreal in 1967.
Vanuit een centrale kern vertrekken vier
identieke vleugels. De imposante gordijngevels
bekleed met spiegelglas in
ramen van gepatineerd staal waren op
deze schaal een echte primeur voor
België. Alle personeelsleden konden
daardoor op hun werkplek van natuurlijk
daglicht genieten. De hoge ingangshal
bevat een wachtzaal, de receptiebalie
en het auditorium, waarvan de
koperen wand die is uitgewerkt als een
rij boekruggen tot de verbeelding
spreekt.
rondleidingen over de architectuur
van het gebouw en de aanwezige
kunstwerken, tussen 10u15
en 12u30 en tussen 13u30 en 18u
(laatste vertrek om 17u).
tentoonstelling over de architectuur
van het gebouw.
20 21
21. Kaart L 14 M*
Kapel van onze-
Lieve-Vrouw –
Koningin der Hemelen
Heiligenborre
Watermaal-Bosvoorde
A za en zo van 13u30 tot 16u30
f 17 (Heiligenborre)
Aan de rand van het Zoniënwoud staat
de kapel van Onze-Lieve-Vrouw-
Koningin der Hemelen, een atypisch
bouwwerk te midden van de eenvoudige
arbeidershuizen van de Bezemhoek.
De kapel werd in 1956 in amper
enkele maanden tijd opgetrokken. Het
werd volledig uit prefabelementen vervaardigd
door de kunstwerkhuizen van
de Gebroeders De Coene uit Kortrijk.
Grote parabolische bogen uit gelijmd
lamellenhout ondersteunen een kapconstructie
in rode den die op zijn
eentje de structuur van het gebouw
bepaalt. De voorgevel wordt helemaal
ingenomen door een glazen wand met
bruine tinten die het oorspronkelijke
blauwe en oranje gekleurde glas vervangen.
Het interieur, dat plaats biedt
aan 300 gelovigen, is verfraaid met een
processiekruis en koperen doopvonten
van de beeldhouwer J.-L. Ghyssels.
De oorspronkelijke klokkentoren is
vandaag verdwenen.

ELSENE / SiNT-giLLiS / vORST
Vrije universiteit Brussel (rectoraatsgebouw, aula Q, Studentenhuizen en Kultuurkaffee)
24

22. Kaart K 13
Solvay Sports
Perulaan 80
Brussel-Uitbreiding
A za en zo van 10u tot 17u
e 94 (Renbaan van Bosvoorde)
f 41 (Futaie)
Het clubhouse Solvay Sports is de
opvolger van een ouder gebouw in
eclectische stijl dat dezelfde functie
vervulde. Het complex omvat een voetbalterrein,
basketbal- en tennisvelden
en een speelplein, gelegen op een
bomenrijk terrein tussen de Perulaan
en de Bosvoordse Steenweg. Het
hoofdgebouw is gebouwd in 1961 naar
de plannen van architect André Belpalme.
Het bestaat uit twee naast
elkaar liggende blokken waarvan de
gevels zijn opgetrokken in zandstenen
breukstenen en witgeschilderde baksteen.
Het geheel is op vernuftige wijze
geïntegreerd in het heuvelachtige terrein.
Het eerste, langwerpige blok
bevat conferentiezalen, een tafeltenniszaal
en bowlingbanen, evenals een
appartement voor de beheerder op de
eerste verdieping. De abstracte
mozaïek compositie in ‘muraniet’ die
de noordelijke gevel siert, heeft nooit
de geplande stalen silhouetten met de
uitbeelding van verschillende sporttak-
22
23
ken gekregen. Het tweede blok in de
vorm van een cirkelboog heeft een
gebogen voorgevel die rijkelijk voorzien
is van vensters. Binnen bevindt zich
een restaurant met panoramisch uitzicht.
In dit gebouw, waarvan het hellende
dak sterk uitkraagt aan de westelijke
kant, bevinden zich verder de
intact bewaarde kleedkamers en sanitaire
ruimtes, naast keukens, een bridgezaal
en een zeshoekig televisiesalon,
dat eigenaardig wordt verlicht door
langwerpige vensters.
rondleidingen om 10u30, 11u30,
12u30, 14u30, 15u30 en 16u30. met
de medewerking van Korei.
eLSene / SInt-gILLIS / VorSt I p. 27
23. Kaart I 11-12 k*
auditorium Janson en
luifel van het Institut de
Sociologie (université
libre de Bruxelles)
Franklin Rooseveltlaan 48
Brussel-Uitbreiding
A enkel zo van 11u tot 16u
e 25-94 (Johanna)
f 71 (Johanna)
Het auditorium Janson verrast nog
steeds door zijn architecturale en technische
bravoure. Het is gelegen op een
hellend terrein, heeft een ronde plattegrond
en kan 1.500 personen bevatten.
Het concept is het resultaat van
de samenwerking tussen Marcel Van
Goethem, hoogleraar aan de ULB en
architect-organisator van de Expo 58,
en ingenieur P. Moenaert, eveneens
hoogleraar aan de ULB. De dragende
structuur, voorzien van een dak met
kabels bevestigd aan twee betonnen
bogen die onderling een hoek van 120°
vormen, rust op twee grote driepoten.
Het auditorium was bedoeld als congresruimte
tijdens de duur van de
Wereldtentoonstelling. Daarna werd
het overgedragen aan de ULB die het
nog altijd gebruikt. Het auditorium Janson
is overigens een van de oudste
voorbeelden van een gebouw met
kabels in de vorm van een hyperbolische
parabool die vandaag nog in
gebruik zijn. In de nabijheid van het
auditorium Janson ligt het Institut de
Sociologie van de ULB. De luifel boven
de ingang maakt indruk door zijn vorm,
afmetingen en complexe installatie. De
structuur, berekend door ingenieur
André Paduart, bestaat uit een dunne
schaal – slechts 7 cm dik ! – in gewapend
beton die een rechthoekig oppervlak
overdekt van 22 m lang en bijna
11 m breed. Door zijn omvang is deze
constructie uniek in België. Twee stutten
in gewapend beton, aan weerszijden
van de hoofdingang van het instituut,
ondersteunen de opvallende
structuur die een overstek heeft van
12 meter !
panelen met uitleg over de bouwtechniek
van het auditorium en de
luifel van het Institut de Sociologie.
met de medewerking van de dienst
Batir van de uLB.

p. 28 I eLSene / SInt-gILLIS / VorSt
g Wandeling
Het ontstaan van
de Solboschwijk
Deze wandeling, die vertrekt aan
het Centre de Calcul van de ULB,
laat u kennismaken met de Solboschwijk
die ontstaan is na de
Tweede Wereldoorlog. De aandacht
gaat vooral uit naar de architecturale
realisaties van de jaren
1950-60 en de manier waarop projectontwikkelaars
het modernistische
gedachtegoed naar hun hand
hebben gezet.
Voor de gelegenheid wordt een
geïllustreerde wandelgids met
kaarten uitgegeven over het bouwkundige
erfgoed van de jaren 1950
en 1960 in Elsene. De geselecteerde
gebouwen bieden een overzicht
van de architecturale stromingen
die het stedelijke landschap
van de gemeente in die jaren hebben
bepaald en van de ideeën,
innovaties en vormen die in het
spoor van Expo 58 werden
verspreid.
A zaterdag en zondag om 11u
en 15u (duur : 1u15)
c vertrek : voor het Centre de
Calcul van de ULB, A. Buyllaan
91 (A. Devèzesquare) in
Elsene – kaart I- J 11
e 25-94 (ULB)
f 71 (ULB)
met de medewerking van de
dienst Stedenbouw en erfgoed
van de gemeente elsene.
24. Kaart J 11
Vrije universiteit Brussel
(rectoraatsgebouw,
aula Q, Studentenhuizen
en Kultuurkaffee)
Pleinlaan 2 – Elsene
A za en zo van 10u tot 18u
e 23-24-25 (Tweede Lansiers)
f 95 (Etterbeek B), 71 (Fraiteur),
34 (Krijgskunde)
Op het einde van de jaren 1960 werd
het voormalige Oefenplein van de
Rijkswacht de locatie van de nieuw op
te richten Vrije Universiteit Brussel. Op
de aan de Generaal Jacqueslaan grenzende
20 hectares grond liet de academische
overheid verschillende
gebouwen door gerenommeerde architecten
realiseren.
rectoraatsgebouw
Volgens haar architect, Renaat Braem,
moest het gebouw een symbolische
vorm hebben die aansluit bij de meest
primaire wetenschappelijke waarheid,
de meest primaire grondvorm die in de
natuur voorkomt. Hij kiest voor een
ellipsvorm. “ Als hoofdvorm is de cirkel
of de ellips het meest geschikt, omdat
de beweging van de bewegende mens
niet hoekig geschiedt, maat steeds afgerond….
” De ideeën die Braem fundamenteel
achtte voor de Vrije Universiteit
Brussel zoals ‘een wereldbeschouwing
op basis van de vrije wetenschap’ vinden
we terug in de muurschilderingen en de
symbolen van de luifel. De werken werden
gestart in 1971 en duurden tot 1978.
(B 27/09/07)
aula Q
De Aula van de Vrije Universiteit Brussel,
ontworpen door het bureau Baro
(Bureau voor architectuur & ruimtelijke
ordening) is uniek door zijn opendraaiende
zalen, waardoor de capaciteit
naargelang de noodzaak varieert van
250 tot ± 1250 zitplaatsen. De Aula Q
bestaat uit een vaste zaal van 550
plaatsen met een vast middengedeelte
en 2 opendraaiende zalen (afzonderlijk
of geheel). Deze zijn voorzien van een
kraankop met verschillende armen
waarop betonnen platen liggen. De
wanden draaien vrij rond in een akoestisch
labyrint.
Dit systeem is uniek en slechts zelden
toegepast.
24
Studentenhuizen & Kultuurkaffee
Campus etterbeek
De studentenhuizen (1973) zijn nog
steeds een voorbeeld voor wonen binnen
een universitaire campus. Willy Van
Der Meerden experimenteerde met
prefab-elementen. Hij streefde naar
een speelse vormgeving met aandacht
voor de juiste lichtinval, verkeer- en
geluidshinder en creëerde een aangename
rustgevende plek waar men zich
kon afzonderen om te studeren. Door
schakeling van 4 elementen ontstonden
groepen van telkens 4 kamers met
2 sanitaire cellen en 1 living. De sanitaire
cel is opgevat als een badcel van
een boot. Van Der Meeren plantte de
kamers bewust in als een labyrint (met
Mei 68 in het achterhoofd) zonder
enige rechtlijnigheid noch in straten,
noch in toegangen, waar studenten
gemakkelijker hun weg vonden dan de
rijkswachters.
rondleidingen in het rectoraat en
op de campus, zodra zich een
groep gevormd heeft. tentoonstelling
rond het werk van Willy Van
der meeren en renaat Braem
(Kultuurkaffée). deze tentoonstelling
loopt tot 15 oktober 2008.

25. Kaart I 10
Centrum Lumen
Boondaalse Steenweg 32-36
Elsene
A za en zo van 10u tot 18u
e 81 (Flagey)
f 38-60-71 (Flagey)
Op initiatief van pastoor P. Goossens
werd in 1958 besloten een modern
nieuw parochiecentrum te bouwen,
gelegen voor de Heilig-Kruiskerk. Het
ontwerp werd toevertrouwd aan architect
P. Rome die de kerk had gerestaureerd
in 1942 en aan architect-decorateur
J. Keup. Het gebouw dat
bestemd was voor parochiale, sociale
en culturele activiteiten, zowel van de
parochie als van de wijk, moest een
toneelzaal van 550 plaatsen bevatten
voor films, toneel en lezingen, een
foyer-huisbar, een ontvangstzaal van
200 plaatsen voor vergaderingen, een
biljartzaal en ruime lokalen voor parochiaal
werk, secretariaat, bibliotheek,
vestiaire, prenatale consultaties, enz.
De eerste steen werd gelegd op 29 juni
1960 en de inwijding van het hoofdgebouw
vond precies een jaar later plaats
in aanwezigheid van aartsbisschop
Suenens. De tweede fase van dit ambitieuze
project is nooit voortgezet maar
het hoofdgebouw is tot op vandaag
onveranderd gebleven, sfeervol en vol
elementen die karakteristiek zijn voor
die tijd : de glazen deuren, de lampen,
het kunstsmeedwerk, de stoelen en
zelfs de koelkasten. De toneelzaal, de
ontvangstzaal en de foyer-huisbar worden
nog altijd druk bezocht.
Bezoek en onthaal “ jaren 60 ”, zaterdag
en zondag van 10u tot 18u.
activiteit : “ Wachten op de
artiest… ”, zaterdag en zondag van
15u tot 18u (vertoning van twee
kortfilms in jaren 60-stijl met de
deelname van bewoners van
elsene en elders – sixtieskleding
gewenst). met de medewerking
van de vzw arCade.
tentoonstelling met foto’s en plannen
uit de periode toen de zaal
gebouwd werd.
eLSene / SInt-gILLIS / VorSt I p. 29
b Fietstocht
de Brunfauts, een familie geëngageerde architecten
De Brunfauts hadden nauwe banden met de socialistische partij en worden
vaak in één adem genoemd met de opgang van de arbeiderbeweging en
coöperatieves, als architecten van goedkope woningen, tuinwijken, zetels
van kranten en partijorganen, klinieken van ziekenfondsen, enz. In Brussel
hebben ze een omvangrijk oeuvre nagelaten. Deze wandeling gaat voornamelijk
langs realisaties van Gaston en Maxime Brunfaut, die in de jaren 1950
actief waren.
A zaterdag om 14u en zondag om 10u en 14u (duur : 4u)
c vertrek : Fietsershuis, Londenstraat 15 in Elsene – kaart H 9
f 34-38-80-95 (Parnassus)
I reservatie verplicht op nr. 02/502.73.55. Huur van fietsen mogelijk aan
het vertrekpunt (7 € voor 4u), enkel op zaterdag. Op zondag moet u uw
eigen fiets meebrengen.
met de medewerking van pro Velo.
b Fietstocht
Expo 58 : voor en na
Ter gelegenheid van Autoloze Zondag zal Pro Velo drie circuits bewegwijzeren
langs bezienswaardigheden die tijdens de Open Monumentendagen toegankelijk
zijn voor het publiek.
Bij elk van de circuits, die u individueel of met een gids kunt afleggen, hoort
een kaart/brochure die verkrijgbaar zal zijn op verschillende plaatsen. De
circuits hebben een lusvorm en zijn een tiental kilometer lang.
A bezoeken met gids op zo om 11u, 14u en om 16u (duur : 1u30)
c vertrekpunten :
> Fietsershuis, Londenstraat 15 in Elsene – kaart H 9
> stand Pro Velo, nabij het metrostation Merode in Etterbeek – kaart K 9
> Fietspunt, NoORD, Noordstation in Schaarbeek – kaart H 6
I reservatie verplicht op nr. 02/502.73.55. Vanwege Autoloze Zondag is
het ten zeerste aangeraden om met uw eigen fiets te komen (Pro Velo
kan niet garanderen dat er voor iedereen fietsen zullen zijn).
met de medewerking van pro Velo.
25

p. 30 I eLSene / SInt-gILLIS / VorSt
26. Kaart H 10 l
royal tennis Club
de Belgique
Welgelegenstraat 26
Brussel-Uitbreiding
A za en zo van 10u tot 18u
d lijn 2 (Louiza)
e 94 (Defacqz)
f 54 (Verlaat)
In 1954 kreeg architect Emile Goffay
opdracht om de gebouwen te ontwerpen
van de Royal Tennis Club de Belgique.
Het centrale gedeelte van de
gevel heeft de vorm van een exedra
en is verlicht door hoge verticale vensters
die voor een ritmische afwisseling
van volle en lege vlakken zorgen.
Het bevat de hoofdingang, bereikbaar
langs een eretrap. Binnen geeft de
vestibule toegang tot een grote hal
onder een elliptisch gewelf met zenitale
verlichting. De tunnelvormige
constructie wordt gedragen door
grote bogen in gelijmd lamellenhout
met een spanwijdte van 35 meter.
Deze techniek, die al rond 1900
bekend was, kreeg pas algemene
toepassing nadat de Wereldtentoonstelling
van 1958 het volle potentieel
ervan had aangetoond. De Royal Tennis
Club de Belgique, gelegen binnen
in een huizenblok niet ver van de Louizalaan,
was de eerste overdekte
ruimte van dit type in België en het
toneel van grote tennismomenten
zoals de Daviscup of het kampioenschap
van België.
uitleg zodra zich een groep heeft
gevormd.
26 27
27. Kaart H 9 k*
Louizagalerijen
Louizalaan en Stefaniaplein
Elsene
d lijn 2 (Louiza)
e 92-94 (Louiza)
De Louizagalerijen is een uitvloeisel
van een ambitieus project om Brussel
een Europese versie te bezorgen van
het bekende Rockefeller Center in New
York. De ontwerpers zagen het groot
met een winkelcentrum over elf bouwlagen
dat ook appartementen, kantoren,
parkeergarages, polyvalente zalen,
een schouwburg en bioscoopzalen zou
omvatten. Het meest bekende gedeelte
van dit complex is echter de Louizagalerijen
die na al die jaren een aantrekkingspool
van de bovenstad blijft. De
toegang tot het eerste, doodlopende
h Tentoonstelling
België 58
gedeelte bevond zich halfweg tussen
het Stefaniaplein en het Louizaplein.
De gangen kregen ronkende namen
(Vendôme, Rivoli, Saint-Honoré) en
lagen rond twee rotondes, die als een
soort horizontaal en verticaal kruispunt
fungeerden. Dit stuk, ontworpen door
architect Émile Goffay, ging in 1956
open en zou vrij snel een aftakking
krijgen naar het Stefaniaplein. Architect
Jacques Cuisinier voegde een nieuwe
passage toe die de Louizagalerijen
verbond met de Gulden Vlieslaan. Deze
Louizapoortgalerij werd in 1965 in
gebruik genomen. In 1990 werd het
geheel uitgebreid met de Espace Louise
die de oorspronkelijke galerijen een
tweede keer verbindt met de Gulden
Vlieslaan.
activiteiten “ Louiza in 58… ”
(zie kadertekst hiernaast).
Deze tentoonstelling herdenkt de vijftigste verjaardag van Expo 58 en presenteert
de typerende architecturale en decoratieve vormen van de 58-stijl
in België aan de hand van tekeningen, foto’s, maquettes, affiches, tijdschriften
en meubilair. Er is ook de reconstructie van een woonkamer, volledig ingericht
naar de smaak van die tijd met haar voorkeur voor frisse kleuren en overvloedig
licht. Een andere blikvanger is de diashow, Enchantement de Bruxelles, in
1958 gerealiseerd door Pierre Arty en Gaston Lulsens, die doorlopend zal
worden vertoond.
A zaterdag en zondag van 10u tot 18u (geleide bezoeken om 14u en
15u30)
c vertrek : Architecture Museum “ La Loge ”, Kluisstraat 86 in Elsene –
kaart H 10
e 81-94 (Baljuw)
f 54 (Verlaat), 71 (Van Volsem)
met de medewerking van het architecture museum “ La Loge ”.

h A c t i v i t e i t
Louiza in 58…
Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen organiseren de handelaars
van de bovenstad twee activiteiten die u de gelegenheid geven om de Louizawijk
te herontdekken en meer bepaald de Louizagalerijen, gebouwd in de
jaren 1950 :
> Design, luxueuze gebouwen, optimisme en heropbloei worden belicht
via een wandelroute waaraan een wedstrijd verbonden is met multiple
choicevragen en een verrassing voor alle deelnemers !.
A zaterdag en zondag van 10u tot 18u
c vertrek : flessenhals Louizalaan (aankomst Stefaniaplein) in Elsene –
kaart H 9
> Een originele en onuitgegeven tentoonstelling over de geschiedenis van
de galerijen en de wijk aan de hand van talrijke documenten, originele
tekeningen, foto’s en oude tijdschriften uitgestald in de Louizagalerijen
en voorzien van de nodige uitleg.
A zaterdag en zondag van 10u tot 18u
c plaats : Louizagalerijen, ingang Louizalaan en Stefaniaplein in Elsene –
kaart H 9
met de medewerking van de vereniging Brussels Louise en de
archives d’architecture moderne.
g Wandeling
metamorfoses van een aanstelster : de Louizalaan
De elegante en bomenrijke Louizalaan, gelegen tussen stad en bos, was ooit
het gedroomde decor van de Brusselse beau monde voor een ritje per koets.
Haar loop werd in 1910 gewijzigd voor de Wereldtentoonstelling in de Solboschwijk
en in de jaren 1950 veranderde ze in een stadsautoweg, inclusief
tunnels, om het verkeer naar en van de Expo 58 op te vangen.
Haar chique reputatie is echter gebleven dankzij de opeenvolging van luxewinkels
in de befaamde ‘flessenhals’ en de aanpalende galerijen. Qua bebouwing
is de Louizalaan een staalkaart van architecturale stijlen uit verschillende
periodes met een afwisseling van nostalgische herenhuizen, mooie appartementsgebouwen
uit de jaren 1950-1960 en recentere constructies. Kijk
voor één keer niet naar de winkels maar naar de gevels !
A zondag om 10u30 en 14u30 (duur : 2u)
c vertrek : uitgang metrostation Louiza (voor het ijssalon), Louizaplein, op
de hoek van de Louizalaan en de Guldenvlieslaan in Elsene – kaart H 9
d lijn 2 (Louiza)
e 92-94-97 (Louiza)
I reservatie verplicht op nr. 02/673.18.35 (maandag tot vrijdag van 10u
tot 17u). Maximum 25 personen per wandeling. Enkel in het Frans.
met de medewerking van de Bus Bavard.
eLSene / SInt-gILLIS / VorSt I p. 31
28. Kaart H 10 k*
Centrum voor
Internationale
Verenigingen
Washingtonstraat 40 – Elsene
A enkel op za van 10u tot 16u
I enkel toegankelijk tijdens rondleidingen
(groepen van 20 personen)
f 60 (Washington)
28
In 1953 bouwden de architecten René
Aerts en Paul Ramon, geassocieerd in
de groep Forum, de koloniale school
in de Washingtonstraat. Dit gebouw
met een structuur in gewapend beton
huisvest vandaag de kantoren van het
Maison des Associations Internationales
(Centrum voor Internationale Verenigingen),
een centrum voor seminaries
en lezingen, sinds 1982 een
instelling van openbaar nut. Het voorgebouw
met zijn beglaasde gevel rust
op schuine palen die in de bovenste
bouwlaag een echo vinden in een
kader van betonnen luchtbalken. Het
beglaasde trappenhuis naast dit voorgebouw
is over zijn volledige hoogte
afgeboord met een band van leisteen
waarin langwerpige vensters steken
die evenwijdig met elkaar lopen. De
architecten Aerts en Ramon zijn ook
de ontwerpers van de Onze-Lieve-
Vrouw-van-Stokkelkerk.
rondleidingen om 10u30, 11u30,
12u30, 14u30 en 15u30. met de
medewerking van Korei.

p. 32 I eLSene / SInt-gILLIS / VorSt
29
29. Kaart H 10 l*
armeense apostolische
kerk van Sint-mariamagdalena
Kindermansstraat 1 – Elsene
A za en zo van 10u tot 18u
e 94 (Vleurgat)
f 38-60 (Vleurgat)
Ondanks het gebruik van hedendaagse
materialen verwijst de architectuur van
de Armeense apostolische kerk van
Sint-Maria-Magdalena onmiskenbaar
naar de traditionele kerkbouw van
Armenië. Architect Haik Mardikian
heeft zich voor zijn ontwerp trouwens
geïnspireerd op de kerk van het Heilig
Kruis op het eiland Aktamar in het Vanmeer
in Anatolië. Na de eerstesteenlegging
op 14 november 1986 vond de
officiële wijding plaats op 6 mei 1990.
De kerk heeft een centraal grondplan
en bestaat in feite uit vier vleugels voorzien
van zijkapellen. Het gebouw wordt
gedomineerd door een achthoekige
klokkentoren zoals zijn illustere voorbeeld.
De gevelsteen is eveneens geïnspireerd
op de vulkanische steen in
roze tinten die in Armenië gebruikt
wordt voor de bouw van kerken.
30. Kaart H 11 l*
Haute école
paul-Henri Spaak (IeSSId)
Abdijstraat 26 – Elsene
A za en zo van 10u tot 16u
f 38 (Patton)
Het voormalige Institut d’Études Sociales
de l’État, omgedoopt tot Institut
d’Enseignement supérieur social des
Sciences de l’Information et de la
Documentation (afdeling van de Haute
école Paul-Henri Spaak) werd ontworpen
in 1953 door de architecten Paul
Vincent en Robert Decastiaux. Oorspronkelijk
bestond ze uit twee afzonderlijke
delen : de school met de klaslokalen,
de kantoren van de
administratie, feestzaal, gymnastiekzaal,
bibliotheek en leeszaal en daarnaast
het internaat bestaande uit een
veertigtal kamers, een keuken, restaurant,
speelzaal en EHBO-lokaal. Het
ontwerp voorzag in een goede verlichting
door natuurlijk binnenvallend licht.
Een beglaasde galerij geeft toegang
tot de klassen, die van deze lichtstraat
gescheiden zijn door een vernuftige
wand deels bestaande uit kasten in
geboend wenge en deels uit glas. De
eigenlijke klaslokalen hebben grote
ramen die uitgeven op de tuin beplant
met mooie loofbomen. Binnen illustreren
talrijke details de zorg die de architecten
besteed hebben aan de decoratie
van het interieur, zoals de trap met
teakhouten treden op een metalen
trapboom waaraan de schuine spijlen
van de trapleuning een dynamisch
accent geven, of de vloerbekleding in
glanzend marmer.
tentoonstelling van oude foto’s.
30 31
31. Kaart H 10-11 k*
d’Ieteren
Maliestraat 50 – Elsene
A za en zo van 10u tot 16u
I enkel toegankelijk tijdens rondleidingen
(groepen van 15 personen)
– Wachttijden mogelijk
f 60 (Tenbosch)
Firma D’Ieteren wordt beschouwd als
een van de meest representatieve
gebouwen in Brussel die de techniek
van de gordijngevel combineren met
het principe van het dragende binnenskelet.
Het complex waarin de firma
D’Ieteren gevestigd zijn, is ontworpen
door architect René Stapels in 1961
en werd gebouwd tussen 1962 en
1967. Het beslaat een volledig huizenblok
in deze wijk van Elsene, niet ver
van het Kasteleinplein. Het gebouw
bestaat uit een laag gedeelte, terugwijkend
van de straat, dat de werkplaatsen,
parkeergarages en showrooms
bevat, en een imposant
bovengedeelte in de vorm van een
parallellepipedum dat op palen lijkt te
rusten. Achter de gordijngevels met
aluminium schrijnwerk en half weerspiegelende
ruiten bevinden zich de
bedrijfskantoren waar ongeveer 500
personen werken van de 1.600 personeelsleden
die D’Ieteren in België
tewerkstelt.
doorlopend rondleidingen. met de
medewerking van Itinéraires. Sur
les Sentiers de l’Histoire, La Fonderie
en pro Velo.

Fietstocht
Ukkel, een gemeente
met vooruitstrevende architectuur
Na de Tweede Wereldoorlog was er in Ukkel nog volop bouwgrond beschikbaar
aan de rand van het Zoniënwoud. Gerenommeerde architecten ontwierpen
gedurfde woningen in chique residentiële wijken zoals de Prins van Oranjewijk
of de Observatoriumwijk. In de jaren 1960 bouwde de gemeente een zwembad
dat tot op vandaag een geslaagd voorbeeld blijft van hedendaagse architectuur.
Religieuze gebouwen zoals een kerk en een synagoge kwamen in dezelfde
periode eveneens tot stand. Een architecturale fietstocht door een van de
mooiste en groenste gemeenten van het Brussels gewest !
A zaterdag om 14u en zondag om 10u en 14u (duur : 3u30)
c vertrek : Gespanhoek (Ter Kamerenbos) in Brussel – kaart I 12
e 25-94 (Solbos)
32
32. Kaart g 10 m
Institut supérieur
d’architecture Saint-Luc
Ierlandstraat 58 – Sint-Gillis
A za en zo van 14u tot 18u
e 81-92-97 (Janson)
Het komt zelden voor dat architecten
een hedendaags gebouw met zoveel
zorg integreren in een reeds bestaande
bebouwing. Het forum en de auditoria
van de Instituts Saint-Luc respecteren
de schaal van de omliggende woningen
maar opteren tegelijk voor een
radicale moderniteit in de gevels, die
met name tot uiting komt in de daklijsten
en de hoek die bewust is opengewerkt.
De architecten Jean Cosse,
I reservatie verplicht op nr. 02/502.73.55. Huur van fietsen mogelijk aan
het vertrekpunt (7 e voor 4u), enkel op zaterdag. Op zondag moet u uw
eigen fiets meebrengen.
met de medewerking van pro Velo.
Brigitte De Groof, Henri Doyen en Willy
Serneels zijn de ontwerpers van dit
schoolgebouw dat uit 1985 dateert. De
bakstenen gevels worden horizontaal
geleed door betonlijsten waarop schijven
zijn geslagen. Het gaat in feite om
een relatief recente uitbreiding van het
Institut Saint-Luc dat tussen 1892 en
1904 in Sint-Gillis werd gebouwd op
initiatief van broeder Marès Joseph.
Deze wou de maatschappelijke integratie
van jongeren uit kansarme
mi lieus bevorderen door de oprichting
van verschillende scholen die opleidingen
gaven in architectuur en sierkunsten.
tentoonstelling van ontwerpen en
realisaties van hedendaagse architectuur
in Brussel, waarvan de
architecten lesgeven aan het Institut
supérieur d’architecture Saint-
Luc de Bruxelles.
33
eLSene / SInt-gILLIS / VorSt I p. 33
33. Kaart g 10 M*
ecole communale
peter pan
Retoricastraat 13 – Sint-Gillis
A za en zo van 10u tot 18u
I enkel toegankelijk tijdens rondleidingen
(groepen van 20 personen)
e 81-97 (Bareel), 3-4-51 (Horta)
De gemeenteschool Peter Pan kende
een zeer lange ontstaansgeschiedenis.
De gemeente Sint-Gillis had reeds in
1933 besloten om een schoolcomplex
te bouwen op het terrein begrensd
door de Steensstraat en de Retoricastraat.
Het duurde echter tot in de jaren
1950 alvorens het project van start
ging, met de organisatie van een wedstrijd.
Het winnende ontwerp zou uiteindelijk
om technische redenen nooit
worden gerealiseerd. De opdracht
werd daarna toevertrouwd aan architect
Léon Stynen en diens vennoot
Paul de Meyer. Een eerste ontwerp
omvatte – kenmerkend voor die tijd –
een atoomvrije schuilkelder die echter
werd opgeofferd als gevolg van budgettaire
beperkingen. De eigenlijke
bouw verliep in twee fases : een eerste
fase van 1962 tot 1966, en de tweede,
zogenaamde ‘uitbreidingsfase’ van
1970 tot 1973, waarbij de twee hoofdvleugels
werden verhoogd.
Het strenge architecturale concept van
dit modernistische gebouw, met zijn
spel van horizontale en verticale lijnen,
de dialoog tussen open en gesloten
ruimtes, is duidelijk schatplichtig aan
Le Corbusier. Het gebouw, opgetrokken
in wit geschilderd beton, contrasteert
sterk met de eclectische architectuur
van de omgeving. Het interieur is één
grote variatie op het thema van het hout.
Dat komt speciaal tot uiting in de turnzaal,
die zich in de half ondergrondse
vleugel bevindt en verlicht wordt door
ronde lichtkokers. Het complex huisvest
een crèche, een kleuterschool en een
lagere school, een deel van de Academie
voor Schone Kunsten en twee culturele
organisaties.
rondleidingen op zaterdag en
zondag om 10u30, 11u30, 12u30,
14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. met
de medewerking van Korei.

p. 34 I eLSene / SInt-gILLIS / VorSt
34. Kaart g 10 k*
Sint-alenakerk
Villalaan 51 – Sint-Gillis
A za van 10u tot 17u
zo van 12u tot 17u
e 97 (Combaz)
f 48 (Combaz)
De Sint-Alenakerk werd opgetrokken
op de grens van Vorst en Sint-Gillis en
is het werk van de architecten Roger
Bastin en Jacques Dupuis. De eerste,
die de verantwoordelijkheid zou krijgen
voor het nieuwe Museum voor Moderne
Kunst van Brussel, inspireerde zich op
de zuiverheid van romaanse lijnen maar
ook op de rationele modernistische
architectuur uit het Italië van de jaren
1930. De kerk, die blijk geeft van een
bestudeerde soberheid, bestaat uit
drie beuken van gelijke hoogte, van
elkaar gescheiden door rechte pijlers
waarop rondbogen steunen. Het
gebouw wordt overvloedig verlicht via
hoge, smalle vensteropeningen, die de
vorm van de scheibogen lijken te herhalen.
De kerk staat achter de rooilijn
en werd in tien jaar tijd gerealiseerd
(tussen 1941 en 1951). Beeldhouwwerk
van Van Albada siert het
interieur.
rondleidingen, zaterdag om 10u30
en 15u en zondag om 15u. met de
medewerking van animation chrétienne
et tourisme.
34 35
35. Kaart F 12 M*
Sint-pius x-kerk
Roosendaelstraat 121 – Vorst
A za van 10u tot 16u
zo van 14u tot 18u
e 55 (Roosendael)
f 48 (Forestoise)
In 1965 kregen de architecten Paul en
Marcel Mignot de opdracht voor deze
kerk. De plannen werden goedgekeurd
en uitgevoerd tussen1966 en 1967, het
jaar ook waarin de Sint-Piuskerk werd
ingewijd door kardinaal Suenens. De
structuur van het gebouw bestaat uit
één groot piramidevormig dak bedekt
met leien. Het interieur wordt verlicht
door een beglaasde band die langs een
van de ribben van het dakgebinte loopt
dat geheel bekleedt is met rood dennenhout.
Aan de hoofdingangen lopen
de dakbalken verder door tot buiten
waar ze rusten op betonblokken. Aan
de zijkanten loopt het dak quasi door
tot op de grond. Dit bijzondere architecturale
concept maakt deze kerk tot
een van de meest originele kerken van
het Brussels gewest. De moderne
orgels van Patrick Collon zijn aan restauratie
toe.
panelen over de geschiedenis en
de activiteiten van de parochie.

20 es
Patrimoine et
BruxeLLeS I
culture
p. 35
• een 600-tal monumenten en sites,
allen gratis toegankelijk
L’Institut • du tientallen Patrimoine tochten, wallon geschikt vous invite
voor alle vervoermiddelen
les SAMEDI 13 & DIMANCHE 14
• honderden feestelijke animaties :
septembre allerhande 2008 concerten, à découvrir toneelvoorstellingen,
:
dans, folklore, licht- en klankspel...
• 20 « Nuits blanches » van het Patrimonium
op zaterdag 13 september 2008
• Plus de 600 monuments et sites accessibles gratuitement
Journées du Patrimoine
en Wallonie
• Des dizaines de circuits privilégiant tous les modes de locomotion
• Des centaines d’ animations festives : concerts de tous types,
représentations théâtrales,spectacles de danses, manifestations
folkloriques, sons et lumières…
• 20 « Nuits blanches » du Patrimoine le samedi 13 septembre 2008
Brochures-programmes disponibles sur simple demande au 0800 11 901
www.journeesdupatrimoine.be
Op 13 EN 14 SEPTEMBER 2008 nodigt
het Instituut voor het Waals Patrimonium
(Institut du Patrimoine wallon) u uit om
kennis te maken met :
Secretariaat « Journées du Patrimoine »
T. : 085 / 27 88 80
info@journeesdupatrimoine.be
Programma’s zijn te bekomen via 0800 11 901

p. 36 I o p e n m o n u m e n t e n d a g e n
MAAK KENNIS MET DE MONUMENTEN VAN DE 20E EEUW.
Open Monumentendag Vlaanderen | 20e editie | 14 september
ONTDEK ZE TIJDENS DE 20E EDITIE VAN OPEN MONUMENTENDAG OP 14 SEPTEMBER.
openmonumenten.be
20 E EDITIE - 20 E EEUW

✂
o p e n m o n u m e n t e n d a g e n I p. 37
HET ATOMIUM BLAAST
50 KAARSJES UIT !
Ter gelegenheid van de 50ste verjaardag van de Expo 58 doet het Atomium mee aan de
Open Monumentendagen.
Op donderdagen 18 en 25 september en 2 en 9 oktober 2008 kunt u deze internationaal
vermaarde schepping van André Waterkeyn en de architecten André en Jean Polak tegen
voordeeltarief bezoeken, evenals het Paviljoen van het Voorlopig Geluk, ontworpen door
het architectenbureau V+.
Gilles Van Hoye (www.atomium.be ©Sabam, Belgium, 2008)
Op presentatie van deze pagina betaalt u slechts de halve prijs van het gecombineerde
tarief (Atomium en Paviljoen van het Voorlopig Geluk – 6 € ipv 12 €). Een unieke gelegen-
heid om het Atomium en het paviljoen gemaakt van 33.000 bierkratten te ontdekken !
A donderdagen 18 en 25 september en 2 en 9 oktober,
van 10 tot 22 u (de kassa’s sluiten om 21 u)
c Atomium, Atomiumsquare in Brussel-Laken
Info : www.atomium.be
opgelet : het voordeeltarief wordt alleen toegekend
op presentatie van deze pagina. Vergeet ze dus niet
mee te brengen !

p. 38 I o p e n m o n u m e n t e n d a g e n
Tentoonstelling “Brussel ’50 ’60”
In 1958 is de opening van de Wereldtentoonstelling
in Brussel de gebeurtenis van het jaar. Al een paar
jaar leeft het land op een wolk van optimisme. Niemand
twijfelt eraan, de vooruitgang is onderweg en
kan alleen maar leiden naar een betere wereld.
In die periode die op zoek is naar vernieuwing ondergaat
de architectuur een echte gedaanteverandering.
Dynamisch en luchtig durft ze vrolijke kleuren
en energieke vormen aan : V-vormige pijlers,
opstaande luifels en deurklinken als boomerangs.
Sommige constructies golven in organische krommingen,
doordrenkt van poëzie. Andere streven naar
uitgepuurde lijnen, gekoppeld aan de transparantie
van het glas.
arch. Louis Geyzels, 1958
De tentoonstelling “ Brussel ’50-’60 ” laat u dit andere
Brusselse erfgoed ontdekken, onvermoed maar
ongewoon boeiend.
A van 16 augustus tot 26 oktober 2008, elke dag
van 10u tot 18u, behalve op maandag.
c Sint-Gorikshallen, Sint-Goriksplein 1 te Brussel
d lijnen 1A-1B (De Brouckère)
e 3-4 (Beurs)
f 46-48-95 (Beurs)
Gratis toegang.
organisatie : Caroline Berckmans en pierre Bernard
(apeB), op initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk
gewest (scenografie : Coast).

o p e n m o n u m e n t e n d a g e n I p. 39
arch. Charles De Meutter en Jean Koning, 1967
arch. Léon Stynen en Paul De Meyer, 1958
arch. Willy Van Der Meeren en Léon Palm, 1959

p. 40 I o p e n m o n u m e n t e n d a g e n
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
zorgt voor uw vervoer…
foto’s Peter Verbrugge, STIB
Op zaterdag 20 september is het de Directie Monumenten
en Landschappen die u het gratis openbaar vervoer
aanbiedt.
Op zondag 21 september, ter gelegenheid van de Autoloze
zondag, is het openbaar vervoer in het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest gratis voor iedereen.
Gratis MIVB dagkaarten, uitsluitend geldig op zaterdag 20
september 2008, zijn beschikbaar op schriftelijke aanvraag
bij de Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest, CCN – Vooruitgangstraat 80
te 1035 Brussel (fax : 02/204.15.22 ; e-mail : jdp-omd@
mbhg.irisnet.be) zolang de voorraad strekt (2.000
kaarten).
Gelieve niet te vergeten te vermelden : aanvraag vervoersbewijzen
en het aantal gewenste kaarten alsook uw naam
en postadres.
NB : Elk kind van onder de 6 jaar reist dus gratis, enkel indien
het vergezeld is van een volwassene (maximum 4 per volwassene),
in het bezit van een geldig vervoerbewijs. Elk
bijkomend kind betaalt voor de rit.

VOOR EN NA
20 & 21 / 09 / 2008
Het Brusselse erfgoed sinds de tweede wereldoorlog
ste
20 Open MOnuMentendagen
Kaart en repertorium van de opengestelde plaatsen

x
Brussel
pagina 8 tot 17
Brussel-uitbreiding
etterbeek
Sint-Lambrechts-Woluwe
Sint-pieters-Woluwe
oudergem
Watermaal-Bosvoorde
pagina 18 tot 25
elsene
Sint-gillis
Vorst
pagina 26 tot 34
ukkel
anderlecht
Sint-Jans-molenbeek
ganshoren
pagina 46 tot 55
Jette
Brussel-Laken
Brussel-noH
pagina 56 tot 63
Schaarbeek
evere
Sint-Joost-ten-node
pagina 64 tot 70
20 jaar, 20 plaatsen
pagina 71 tot 81
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
a B C d e
ST-AGATHA-BERCHEM
42
ANDERLECHT
40
a B C d e
41
39
38
GANSHOREN
44
t
JETTE
KOEK
ST-JANS-MOLENBEEK
43
45
46
VOR

ELBERG
ST
35
F g H I J K L m n o
49
48
47
50
S
ST-GILLIS
34
36
BRUSSEL-LAKEN
33
C
51
32
UKKEL
54 55
27
26
28
31
29
53
ST-JOOST-TEN-NODE
BRUSSEL
L
m
30
60
61
r
25
BRUSSEL-NOH
10 n
56
SCHAARBEEK
23
o
Q
ELSENE
p
11
ETTERBEEK 12
24
57
ST-LAMBRECHTS-WOLUWE
ST-PIETERS-WOLUWE
OUDERGEM
37
F g H I J K L m n o
22
52
59
58
EVERE
18
19
17
g
WATERMAAL-BOSVOORDE
21
20
13
1
B
F
a
d
6
e 5
2 3
4
9
16
H
I
7 8
14
J
K
15
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14

epertorIum Van de opengeSteLde pLaatSen
anderLeCHt
38 CooVI-complex. .........c 11
E. Grysonlaan 1
41 Koningin Fabiolapaviljoen
en de Watervalletjes
van het astridpark .......c-D 9
É. Rombouxsquare
(Bracops Ziekenhuis)
40 miniatuurgolf
van anderlecht. ..........c 10
Claude Debussylaan
(op de hoek van de G. Stassartlaan
en Koning-Soldaatlaan)
39 Sportcomplex
van het CooVI ...........c 11
Lijsterstraat 52
S Studie- en documentatiecentrum
‘oorlog en Hedendaagse
maatschappij’ /
directie oorlogsslachtoffers –
voormalige zetel van de
‘Sociale Voorzorg’ ....... F 8-9
Luchtvaartsquare 29-31
BruSSeL
K academiënpaleis ..........O 3
Hertogstraat 1
I archeologische site
van de Coudenberg. .......N 4
Koningsplein 9
1 Baden van Brussel. ........m 4
Reebokstraat 28
g Hallepoort (KmKg) ........m 5
Zuidlaan
B Instituut pacheco .........m 2
Groot Godshuisstraat 7
e KBC arenberg –
vroegere juwelierszaak
Wolfers ..................N 3
Arenbergstraat 11-13
2 Koninklijke Bibliotheek
van België. ...............N 3
Kunstberg
d Koninklijke
muntschouwburg .........N 2
Muntplein
3 Kunstberg. ...............N 3
6 nationale Bank van België
(Van goethemhal) .........N 3
Berlaimontlaan 3
5 noord-Zuidverbinding. ...N 2-3
J paleis der natie . . . . . . . . . . . O 3
Natieplein
F parlement van het Brussels
Hoofdstedelijk gewest .....m 3
Lombardstraat 69
9 ravensteingalerij. .........N 3
H rekenhof ................N 4
Regentschapsstraat 2
8 rijksadministratief
Centrum . ................O 2
4 Station Brussel-Centraal ...N 3
7 Station Brussel-Congres ...N 2
Pachecolaan
C thurn en taxis ............g 6
Havenlaan 86C
a Vrijmetselaarstempels .....m 2
Lakensestraat 79
BruSSeL-uItBreIdIng
23 auditorium Janson en luiffel
van het Instituut de Sociologie
(université libre
de Bruxelles) ..........i 11-12
Franklin Rooseveltlaan 48
m Concert noble .............i 8
Aarlenstraat 82
10 europees parlement ........i 9
Wiertzstraat 43 en 60
11 Koninklijk Instituut voor
het Kunstpatrimonium .....J 8
Jubelpark 1
p Koninklijke militaire School . J 8
Renaissancelaan 30
L raad van State. ............i 8
Wetenschapsstraat 33
26 royal tennis Club
de Belgique .............H 10
Welgelegenstraat 26
n Solvaybibliotheek ..........i 9
Leopoldpark – Belliardstraat 137
22 Solvay Sports. ...........K 13
Perulaan 80
o SYnergrId – voormalig
Hotel Van eetvelde .........i 8
Palmerstonlaan 4
BruSSeL-LaKen
50 amerikaans theater (Vrt). g 2-3
Dikke Lindelaan 2
49 Basisschool Centre
pédagogique du
parc astrid ...............g 2
Madridlaan 100
47 Heizelvlakte ..............F 2
46 modelwijk. ...............E 2
Robijndreef
48 Salon 58 .................g 2
Atomiumlaan 6
51 Zwembad van Laken. ......g 5
Kerkveldstraat 73-89
BruSSeL-noH
52 Bedrijfsrestaurant van
de onderzoekslaboratoria
van Solvay ...............K 2
Ransbeekstraat 310
eLSene
29 armeense apostolische kerk
van Sint-maria-magdalena H 10
Kindermansstraat 1
25 Centrum Lumen. ..........i 10
Boondaalse Steenweg 32-36
28 Centrum voor Internationale
Verenigingen ............H 10
Washingtonstraat 40
31 d’Ieteren .............H 10-11
Maliestraat 50
r Flagey ..................i 10
Heilig Kruisplein
30 Haute école
paul-Henri Spaak (IeSSId) .H 11
Abdijstraat 26
27 Louizagalerijen ...........H 9
Louizalaan en Stefaniaplein
24 Vrije universiteit Brussel
(rectoraatsgebouw, aula Q.
Studentenhuizen en
Kultuurkaffee) ...........J 11
Pleinlaan 2
etterBeeK
Q albert Hall. ..............J 10
E. Pirmezlaan 9
12 Koning overwinnaarplein ...K 9
eVere
57 ecole communale
Clair-Vivre. ...............J 5
Onze-Lievevrouwlaan 40
ganSHoren
44 Bijgebouw van het gemeentehuis
van ganshoren ............D 5
de Villegaslaan 31
45 Sint-martinuskerk .........E 5
Koningin Fabiolaplein
KoeKeLBerg
t nationale Basiliek
van het Heilig Hart
van Koekelberg .........E 5-6
Basiliekvoorplein 1
oudergem
18 Sint-Juliaanskerk. ........K 11
G.-E. Lebonlaan
SCHaarBeeK
59 driekoningenkerk .........K 6
Genèvestraat 470 B
58 ecole communale n°16 ....K 6
Leopold III–laan 29-31
53 Sefardische synagoge. .....H 5
Paviljoenstraat 47
55 Station Brussel-noord .....H 6
Vooruitgangstraat 76
54 noordwijk. .............H 6-7
Albert II-laan
56 Zwembad Le neptunium. ....i 6
Jerusalemstraat 56
SInt-gILLIS
33 ecole communale
peter pan ...............g 10
Retoricastraat 13
32 Institut supérieur
d’architecture Saint-Luc. ..g 10
Ierlandstraat 58
34 Sint-alenakerk ...........g 10
Villalaan 51
SInt-JanS-moLenBeeK
43 olympisch zwembad. ......D 7
Louis namèche
Van Kalkstraat 93
42 Verrijzeniskerk ............c 8
Palokestraat 77
SInt-JooSt-ten-node
60 Centrum marignan .......i 7-8
Leuvense Steenweg 33
61 mirano Continental .......i 7-8
Leuvense Steenweg 38-40
SInt-LamBreCHtS-WoLuWe
14 Site van Louvain-en-Woluwe
(uCL). ...............N-O 7-8
13 Sportcomplex poseidon ....m 8
Dapperenlaan 2
SInt-pIeterS-WoLuWe
17 Bibliotheca Wittockiana ....L 9
Bemelstraat 23
16 Le parador . . . . . . . . . . . . . . . N 9
L. Jasminlaan 297
15 onze-Lieve-Vrouw-
van-Stokkelkerk ..........O 8
Kerkstraat
uKKeL
36 Centre culturel
et artistique d’uccle ......g 13
Rodestraat 47
37 pavillon 58 Fitness Club . .>g 14
Verrewinkelstraat 97
VorSt
35 Sint-pius x-kerk. .........F 12
Roosendaelstraat 121
WatermaaL-BoSVoorde
20 Hoofdkantoor axa .......L 13
Vorstlaan 25
21 Kapel van onze-Lieve-Vrouw –
Koningin der Hemelen ....L 14
Heiligenborre
19 onze-Lieve-Vrouw
van eeuwigdurende
Bijstand ................L 12
Aartshertogenlaan 70

Autoloze zondag
Ook dit jaar stelt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
zijn 160 km2 grondgebied open voor de zachte mobiliteit.
Op 21 september geniet u dus van een andere
mobiliteit ! Dankzij het gratis openbaar vervoer van
de MIVB is dit een uitgelezen kans om de complementariteit
te testen tussen verschillende vervoerwijzen
: bus, metro, te voet, rolschaatsen, fiets,…
De autoloze zondag is bedoeld om een mentaliteitswijziging
tot stand te brengen en het debat aan te
zwengelen over de mobiliteit in de stad.
Behalve de Open Monumentendagen vinden er nog
tal van activiteiten en manifestaties plaats overal in
de stad : Landelijk Brussel, Le Beau vélo de Ravel,
fietstochten of wandelingen… Een nieuw initiatief
van het Gewest en de gemeenten, “ Mijn dorp in de
stad ”, zal u laten profiteren van gezellige en rustige
hoekjes op symbolische pleinen van meerdere Brusselse
gemeenten zoals het Jourdanplein in Etterbeek
of het Payfaplein in Watermaal-Bosvoorde.
Het wordt opnieuw een geanimeerde dag en vooral
de gelegenheid om Brussel met het gezin of vrienden
te bezoeken en te ontdekken, zonder auto’s, lawaai
of luchtvervuiling !
praktisch
De Autoloze Zondag geldt voor iedereen, behalve
voor het openbaar vervoer, taxi’s, autocars, hulpdiensten
en voertuigen van openbaar nut. De maximumsnelheid
is om veiligheidsredenen echter
beperkt tot 30 km/h.
Het Gewest is gesloten voor alle autoverkeer van 9
tot 19 uur. In sommige wijken kunnen de straten
langer afgesloten blijven wegens de activiteiten of
feestelijkheden die er plaatsvinden.
o p e n m o n u m e n t e n d a g e n I p. 45
Opgelet, het verkeersreglement blijft van toepassing.
Vergeet niet dat sommige voertuigen die dag toelating
hebben om te rijden. Wij roepen iedereen op
zich te verplaatsen in een geest van respect voor
elke weggebruiker. Om veiligheidsredenen mogen
voetgangers, rolschaatsers en fietsers in geen geval
de tunnels nemen !
Om bepaalde redenen (speciale leveringen, verplaatsingen
om medische redenen) kan een rijvergunning,
geldig voor het gehele gewest, worden toegekend.
Deze vergunning is slechts geldig voor één voertuig
en voor het motief dat op het doorgangsbewijs staat
vermeld.
Inwoners van het Brussels Gewest moeten de vergunning
aanvragen bij het gemeentebestuur van
hun woonplaats. Personen van buiten het Gewest
moeten dit doen bij het gemeentebestuur van de
plaats van hun bestemming.
Voor meer informatie
raadpleeg de website
Mobiel Brussel
www.autolozezondag.irisnet.be
waarop het volledige programma vanaf begin september
beschikbaar zal zijn.

p. 46 I BruxeLLeS
UKKEL / ANDERLEcHT
SiNT-JANS-mOLENBEEK / gANSHOREN
Bijgebouw van het gemeentehuis van ganshoren
44

36. Kaart g 13 k*
Centre culturel et
artistique d’uccle
Rodestraat 47 – Ukkel
A za van 10u tot 18u
zo van 13u30 tot 18u
e 4 (Helden), 92 (Marlow)
f 38-41-43 (Helden)
Het Centre Culturel d’Uccle, gelegen
tegenover het park van Wolvendael, is
een tijdgenoot van het Atomium en
representatief voor de vernieuwende
architectuur van die periode. Het
gebouw werd opgetrokken naar de
plannen van architect Léon Stynen en
in 1958 in gebruik genomen. De oorspronkelijk
hoofdingang was gedecentreerd,
volledig beglaasd en beschermd
door een betonnen luifel. Bij een recente
renovatie werd deze vervangen door
een glazen kubus van grotere afmetingen
die toegang geeft tot de hal. Deze
leidt op zijn beurt naar de grote foyer
waarachter de grote toneelzaal ligt met
800 plaatsen. Het gebouw bestaat globaal
genomen uit afzonderlijke geometrische
volumes die op handige wijze
zijn samengevoegd. Zoals te verwachten
vormen beton, glas en metaal de
voornaamste bouwmaterialen. In dit
brandpunt van het Franstalige culturele
leven in Ukkel bevinden zich enkele
beeldhouwwerken die vroeger in het
park van Wolvendael stonden : Kuifje
en Bobby, door Nat Neujean, en een
Japanse knobbelgans, door Paul Hanrez.
Een beeld van J. Witterwulghe dat
de jeugd uitbeeldt, staat op het pad dat
langs het cultureel centrum loopt.
rondleidingen “ achter de coulissen
” (bezoek van de scène, de
coulissen en de loges) zodra zich
een groep heeft gevormd.
tentoonstelling “ Illustrations
sur les chansons de Julos
Beaucarne ”.
Vertrekpunt van een van de wandelingen
“ architectuur en natuur
in ukkel ” (zie kadertekst hiernaast).
tentoonstelling van de maquette
van de pijl van de Burgerlijke
bouwkunde. met de medewerking
van de Vereniging der Belgische
aannemers.
uKKeL / anderLeCHt / SInt-JanS-moLenBeeK / ganSHoren I p. 47
g Animaties
Architectuur en natuur in Ukkel
Van de vele nieuwe gebouwen die in de jaren 1950 en 1960 in Ukkel het licht
zagen, werden sommige harmonieus in het landschap ingeplant. De architectuur
deed soms zelfs meer, door haar lijnen aan de natuur te ontlenen en ze
in de huizen binnen te halen, waardoor een buitengewone symbiose tussen
binnen en buiten tot stand kwam. De Ligue des Amis du Kauwberg organiseert
een aantal wandelingen waarop u enkele voorbeelden van gebouwen kunt
ontdekken die geopend zijn naar de natuur :
Het Brugmannpark en het Longchampzwembad
A zaterdag en zondag om 13u (duur : 1u)
c vertrek : voor het Longchampzwembad, De Frésquare 1 in Ukkel –
kaart g 12
f 38-41 (Beeldhouwers)
Kinsendael en een woning in de groelstveldlaan
A zaterdag en zondag om 14u30 (duur : 1u)
c vertrek : voor huis nr. 27 aan de Groelstveldlaan in Ukkel – kaart F 14
f 60 (Groelstveld)
Het Wolvendaalpark en het Centre culturel et artistique van ukkel
A zaterdag en zondag om 15u (duur : 1u)
c vertrek : Centre culturel et artistique, Rodestraat 47 in Ukkel –
kaart g 13
e 4 (Helden), 92 (Wolvendael)
f 38-41 (Helden)
Het Verrewinkelbos en de atelier-woning van olivier Strebelle
A zaterdag en zondag om 16u (duur : 1u)
c vertrek : voor de atelier-woning van Olivier Strebelle, Dolezlaan 586
in Ukkel – buiten kaart
f 43 (Verrewinkel)
Enkel in het Frans
met de medewerking van de Ligue des amis du Kauwberg.
36

p. 48 I uKKeL / anderLeCHt / SInt-JanS-moLenBeeK / ganSHoren
37
37. Buiten kaart > g 14 l
pavillon 58 Fitness Club
Verrewinkelstraat 97 – Ukkel
A za en zo van 10u tot 18u
f 60 (Groelstveld)
Het Pavillon 58 met zijn karakteristieke
architectuur, is een onverwachte verschijning
in deze nog lang landelijk
gebleven uithoek van de gemeente
Ukkel. Het gaat om een van de
schaarse bewaard gebleven overblijfselen
van de Wereldtentoonstelling van
1958. Dit paviljoen werd ontworpen
door de architecten H. Courtens en M.
Dams en maakte deel uit van de afdeling
landbouw in de Belgische sectie.
Na afloop werd het hier heropgebouwd
en vandaag biedt het onderdak aan
een fitnessclub.
activiteit “ rond een voormalig
paviljoen van de expo 58 ” (zie
kadertekst hiernaast).
f Bustoer
Opmerkelijke villa’s in Ukkel
Ukkel is niet alleen een groene gemeente maar bevat ook een onvermoede
rijkdom aan residentieel erfgoed. De befaamdste naoorlogse architecten,
van Jean Dumont tot Jacques Dupuis, hebben hier enkele fraaie ontwerpen
gerealiseerd.
Door de grote percelen en ruime middelen waarover ze konden beschikken,
genoten de ontwerpers een haast onbeperkte creatieve vrijheid. Het resultaat
mag gezien worden. De villa’s, langs de straat gebouwd of verscholen in het
groen, bekoren tot op vandaag door hun opmerkelijke inventiviteit.
A zaterdag om 10u en 14u (duur : 2u30 tot 3u)
c vertrek : voor nummer 41 aan de Brunardlaan in Ukkel – kaart H 12
f 60 (Brunard)
I reservatie verplicht op nr. 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9u tot
13u). Maximum 45 personen per parcours. Enkel in het Frans.
met de medewerking van arkadia.be.
h Tentoonstelling
Rond een voormalig paviljoen van Expo 58
Het voormalige paviljoen van Expo 58 dient als locatie voor een tentoonstelling
rond een aantal opmerkelijke Ukkelse gebouwen uit de jaren 1950 en
1960, te beginnen met het paviljoen zelf. Er wordt ook aandacht besteed aan
omgeving van het paviljoen, gelegen in een uithoek van het Zoniënwoud.
Aansluitend op uw bezoek kunt u een wandeling in de buurt maken die het
historische en erfgoedkundige belang van dit gedeelte van Ukkel laat zien,
zowel op het vlak van monumenten (“ Lycée français ”, filmstudio,…) als
landschappen (park, kerkhof,…).
A zaterdag en zondag van 14u tot 18u (wandelingen om 14u en 16u)
c plaats : Pavillon 58, Verrewinkelstraat 97 in Ukkel –
buiten kaart dichtbij g 14
f 60 (Groelstveld)
met de medewerking van de “ Cercle d’Histoire, d’archéologie et de
Folklore d’uccle et environs ”.

h Tentoonstelling
Koloniale architectuur van 1945 tot 1960
De laatste vijftien jaar van de Belgische aanwezigheid in Congo werden gekenmerkt
door vooruitgang op vele terreinen : gevoelige verbetering van de openbare
voorzieningen en infrastructuur, massaal onderwijs voor de jeugd, verbetering
van de huisvesting, urbanisatie van de centra en de ontwikkeling van een architectuur
die gebruik maakte van de lokale middelen en materialen maar daarom
niet minder beïnvloed werd door de grote modernistische stromingen.
Deze tentoonstelling met foto’s uit archieven en van particulieren die in die periode
in Congo gewoond hebben, laat u kennismaken met deze koloniale architectuur
die onmiskenbaar Belgische trekjes vertoont. Er zal ook houten beeldhouwwerk
te zien zijn van de beeldhouwster en schrijfster Ariane François.
A zaterdag en zondag van 10u tot 17u
c plaats : Hof ten Hove, De Frélaan 44 in Ukkel – kaart g 13
e 4-92 (Helden)
f 38-41 (Helden)
met de medewerking van Simonne de Boeck en de Ligue des amis du
Kauwberg.
h Tentoonstellingen
Rond de Expo 58
Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen organiseert de Ligue des Amis
du Kauwberg twee tentoonstellingen rond de Expo 58. De eerste tentoonstelling
toont onuitgegeven foto’s van Charles Léon Jacques, amateurfotograaf, van de
Expo 58. De tweede brengt hulde aan de Pijl van de Burgerlijke Bouwkunde,
een creatie van architect Jean Van Doosselaere en ingenieur André Paduart, in
samenwerking met Gustave Moussiaux en Jacques Moeschal. Onbekende en
onuitgegeven documenten, afkomstig uit het archief van Nancy en Jean-Claude
Van Doosselaere, reconstrueren de geschiedenis van dit buitengewone ontwerp
dat “ de overwinning van de Belgische burgerlijke bouwkunde op de natuur ”
moest voorstellen. De maquette van de pijl van de Burgerlijke bouwkunde kan
u gaan bekijken in het Centre Culturel et artistique d’Uccle.
A zaterdag van 10u tot 15u30 en van 17u tot 18u en zondag van 10u tot 18 u
c plaats : zolder van de Hof ten Hove, De Frélaan 44 in Ukkel – kaart g 13
e 4-92 (Helden)
f 38-41 (Helden)
met de medewerking van Simonne de Boeck en de Ligue des amis du
Kauwberg.
uKKeL / anderLeCHt / SInt-JanS-moLenBeeK / ganSHoren I p. 49
38
38. Kaart C 11
CooVI
E. Grysonlaan 1 – Anderlecht
A enkel op za van 10u tot 16u30
I alleen toegankelijk tijdens rondleidingen
(groepen van 25 personen)
d lijn 1B (COOVI)
f 75 (Campus COOVI)
Antoine Courtens en de architectenassociatie
Michel, André en Jean Polak
kwamen als winnaars uit de wedstrijd
die werd uitgeschreven voor het ontwerpen
van een groot gebouwencomplex
in Anderlecht, bestemd als huisvesting
van de COOVI, het Centrum
voor Onderricht en Opzoekingen der
Voedings- en chemische Industrie. De
bouwwerken duurden van 1950 tot
1954, maar alles in dit ontwerp verwijst
naar de schoolcomplexen van de jaren
1930, vanaf de architectuur die speelt
met het contrast tussen volle en lege
vlakken tot de verspreide opstelling
van de gebouwen in een park. De
diversiteit van de gebouwen, die met
elkaar zijn verbonden, geeft de bezoeker
de indruk zich in een echte wijk te
bevinden. De variëteit van de volumes
doet echter geen afbreuk aan de algemene
eenheid die nog versterkt wordt
door gemeenschappelijke bouwkenmerken.
Zo zijn de betonskeletten
bekleed met een parement van gele
baksteen en beige zandsteen, op een
sokkel in Ardense zandsteen. De
omvang van de site, de voorbeeldige
organisatie en de geslaagde afwisseling
van de volumes maken van het
COOVI een van de meest representatieve
schoolcomplexen van zijn tijd. De
campus bestaat vandaag uit zestien
gebouwen, die zes onderwijsinstellingen,
een bibliotheek, een zwembad,
een omnisporthal, een toneelzaal en
een internaat huisvesten.
rondleidingen om 10u30, 12u en
15u (afspraak aan de ingang van
het complex). met de medewerking
van Korei.
tentoonstelling “ Coovi 1958-2008 :
een campus in evolutie ”.

p. 50 I uKKeL / anderLeCHt / SInt-JanS-moLenBeeK / ganSHoren
39. Kaart C 11 l*
Sportcomplex
van het Coovi
Lijsterstraat 51 – Anderlecht
A enkel op za van 10u tot 16u30
d lijn 1B (COOVI)
f 75 (Campus COOVI)
Het zwembad van het COOVI (Centrum
voor Onderricht en Opzoekingen der
Voedings- en chemische Industrie) is
het werk van architect Antoine Courtens,
in samenwerking met de architecten
Michel, Jean en André Polak.
Het gebouw, dat niet ver van het kanaal
Brussel-Charleroi ligt, in de wijk Het
Rad, contrasteert door zijn forse afmetingen
sterk met de aanpalende eengezinswoningen.
Alle gevels hebben
dezelfde bekleding van crèmekleurige
geglazuurde tegels in combinatie met
wit schrijnwerk en hardstenen omlijstingen.
Het immense beglaasde portaal
van de hoofdingang beklemtoont nog
het monumentale karakter van het
gebouw en wordt voortgezet in de
grote vensteropeningen van de andere
gevels die overvloedig licht binnenlaten.
De hal is versierd met twee keramiekdecoraties
van de hand van José
Crunelle, die een centaur en een nimf
voorstellen. Boven het zwembad
bevinden zich op de tweede verdieping
een grote vergaderzaal en op de derde
verdieping een omnisportzaal die zenitaal
verlicht wordt.
rondleidingen om 10u30, 12u en
15u. de bezoeken vertrekken aan
de ingang van de campus en eindigen
aan het sportcomplex. met de
medewerking van Korei.
39 40
40. Kaart C 10
miniatuurgolf
van anderlecht
Claude Debussylaan (op de hoek van
de Guillaume Stassartlaan en de Koning-Soldaatlaan)
– Anderlecht
A za en zo van 12u30 tot 17u
e 81 (Frans Hals)
f 75 (Van Beethoven)
In 1956 begon de dienst Openbare
Werken van de gemeente Anderlecht
met de aanleg van een miniatuurgolf
die deel uitmaakte van het zogenaamde
Park System. Deze vorm van
vrijetijdsbesteding was in die tijd bijzonder
populair. In de Brusselse agglomeratie
alleen al bezaten op dat ogenblik
de gemeenten Vorst, Ukkel, Jette
en iets later ook Schaarbeek een minigolf
op hun grondgebied. Ze kwamen
hiermee tegemoet aan het verlangen
van hun inwoners, maar het was ook
een goede besteding van de gemeentelijke
financiën omdat dit soort installatie
zeer rendabel was op korte termijn.
De miniatuurgolf van Anderlecht
– die al snel een groot succes kende,
met zo’n 30.000 verkochte kaartjes vier
jaar na de opening (op 19 september
1959) – werd aangelegd op een driehoekig
perceel begrensd door de Guillaume
Stassartlaan, de Théo Lambertlaan
en de Claude Debussystraat. De
golf had 18 holes verspreid over een
schilderachtige tuin die verfraaid was
met bosjes, rotsen en grasperken. Een
waterpartij waarboven een panoramisch
terras uitstak vormde het centrale
element.
gratis toegang tijdens de open
monumentendagen (duur van het
parcours : minimum 1u).
41. Kaart C-d 9
Koningin Fabiolapaviljoen
en Watervalletjes van
het astridpark
Astridpark : ingang E. Rombauxsquare/
Bracops Ziekenhuis
(Koningin Fabiolapaviljoen) en ingang
Meerplein (Watervalletjes)
Anderlecht
A za en zo van 10u tot 16u
e 81 (Meir)
f 46-49 (Meir), 46-75
(Joseph Bracops Ziekenhuis)
Het Astridpark dateert van 1908 en
heette eerst het Meirpark. In de jaren
1920 werd het hertekend door tuinarchitect
Jules Buyssens. Op het einde
van de jaren 1950 werden twee belangrijke
ingrepen doorgevoerd, namelijk
de bouw van het Koningin Fabiolapaviljoen
en de aanleg van de Watervalletjes.
Beide realisaties werden in
gebruik genomen in 1958.
Het Koningin Fabiolapaviljoen diende
van meet af aan als ontmoetingsplaats
voor senioren. Het bestaat uit twee
delen : het eerste deel is gebouwd rond
een opvallende schouw met mozaïekdecor,
het tweede bestaat uit een
rechthoekige zaal die verlengd wordt
door een luifel. De Watervalletjes zijn
ontworpen naar het model van de fonteinen
die de ingang van de Expo 58
versierden en luisteren de ingang van
het park op aan de kant van het Meerplein.
De in terrasvorm aangelegde
waterbekkens benutten de helling van
het terrein en zijn verfraaid met bloemen-
en plantenperken. De Watervallen
zijn onlangs gerestaureerd en werken
het hele weekend. Vermeldenswaard
is ook het monument aan de ingang
van het park voor Jules Ruhl, stichter
van de Maatschappij tegen de Wreedheid
jegens de Dieren, beter bekend
als Veeweyde (beeldhouwwerk van
Pierre Theunis, 1946).
tentoonstelling “ anderlecht,
de geest van 58 » en wandeling
“ de Scherdemaalwijk en het
park System in anderlecht ”
(zie kaderteksten hiernaast).

h Tentoonstelling
Anderlecht, de geest van 58
Deze tentoonstelling laat zien welke sporen de geest van ’58 in Anderlecht
heeft nagelaten. Het was een tijd van vernieuwing met de aanleg van nieuwe
woonwijken, maar ook van grootschalige stedenbouwkundige experimenten
volgens de principes van het Park System. De jaren 1950 en 1960 hebben hun
stempel op het uitzicht van de gemeente gedrukt en geleid tot belangwekkende
architecturale realisaties. Aan de hand van documenten, foto’s en televisiebeelden
uit die tijd (films over het leven in Anderlecht in de jaren 1950) geeft
deze tentoonstelling een goed overzicht van deze bruisende periode.
A zaterdag en zondag van 10u tot 16u
c vertrek : Koningin Fabiolapaviljoen, in het Astridpark (ingang kant
E. Rombauxsquare/Bracops ziekenhuis) in Anderlecht – kaart C 9
e 81 (E. Ysaye)
f 46 (Joseph Bracops ziekenhuis)
met de medewerking van de Cercle d’archéologie, de Folklore et
d’Histoire anderlechtensia.
h Activiteit
Kennismaking met het gebouwenlabyrint en
de ateliers voor kunstambachten/restauratie van
de Academie Beeldende Kunsten van Anderlecht
De industriële drukkerij ASAR uit de jaren zestig en het neorenaissance huis
Vandenpeereboom vormen samen een merkwaardige setting voor de Academie
voor Beeldende Kunsten van Anderlecht. Niet alleen in de creatieve
beeldende richtingen kan men er zich uitleven, ook het restauratie/conservatie-vak
wordt in de kunstambachten sinds 30 jaar aangeleerd. Dit wordt
in de verf gezet met een feestelijk programma tijdens het schooljaar 2008-2009.
Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen kan u kennismaken met
de gebouwen en de ateliers en informatie verzamelen over de opleidingen.
De academie draagt haar steentje bij tot de monumentenzorg, het loont de
moeite om er eens binnen te springen. Alvast welkom !
A zaterdag van 10u tot 17u (rondleidingen om 10u, 11u, 12u, 14u,
15u en 16u)
c plaats : Academie Beeldende Kunsten Anderlecht, Dapperheidsplein
17 in Anderlecht – kaart d 9
e 81 (Sint-Guido)
f 46-49 (Sint-Guido)
41
uKKeL / anderLeCHt / SInt-JanS-moLenBeeK / ganSHoren I p. 51
g Wandeling
De Scherdemaelwijk en het
park System in Anderlecht
Deze wandeling, waarin architectuur, stedenbouw
en landschapsverkenning
samengaan, werpt een kritische blik op de
Scherdemaelwijk, een van de paradepaardjes
van het Park System in Anderlecht.
Deze vorm van stadsontwikkeling,
die typisch is voor de jaren 1950 en 1960,
gaat terug op het befaamde Charter van
Athene uit 1933 waaraan tal van architecten
en stedenbouwkundigen meewerkten.
Het charter bepleitte een nieuwe manier
van samenleven, volgens het drievoudige
principe “ Zon, Groen & Ruimte ”. Meer dan
welke andere gemeente van het Brussels
Gewest heeft Anderlecht zich hierop geïnspireerd
voor de aanleg van nieuwe woonwijken.
De wandeling laat u de realisaties
ontdekken die hieruit zijn voortgekomen
en heeft ook oog voor de architecturale
vormen van die tijd – vernieuwend of traditioneel
– en voor de soorten beplantingen
die toen in de mode waren.
A zondag om 10u30 (duur : 2u)
c vertrek : Koningin Fabiolapaviljoen, in
het Astridpark (ingang kant E. Rombauxsquare)
in Anderlecht (de wandeling
eindigt aan het metrostation
Veeweide) – kaart C 9
e 81 (E. Ysaye)
f 46 (Jean Bracops Ziekenhuis)
I reservatie verplicht op nr. 02/526.83.30
(maandag tot vrijdag van 9u tot 18u).
Maximaal 25 personen.
met de medewerking van het gemeentebestuur
van anderlecht.

p. 52 I uKKeL / anderLeCHt / SInt-JanS-moLenBeeK / ganSHoren
h Tentoonstelling
Ahoi scheepsmaatjes,
Atomium in zicht !
Op naar de jaren 1950 ! Deze tentoonstelling,
onder een sterrenhemel
van mobielen à la Calder, werd
in zes maanden tijd gerealiseerd
door de kinderen van de SAFAécole
de devoirs. Ze is in de eerste
plaats bedoeld voor kinderen, maar
ook volwassenen zullen er plezier
aan beleven. Door hun ogen herontdekt
u de realisaties, kunstenaars
en beroemdheden van die tijd, maar
ook de populaire muziek en dansen,
met demonstratie ! Na een korte
initiatie mag u het trouwens zelf
proberen op de dansvloer. Hebt u
verborgen kunstenaarstalenten ? De
docente plastische kunsten stelt u
ongewone knutselwerken voor, met
een knipoog naar de architectuur en
de sierkunsten… U hebt zelfs recht
op een ‘echt’ tv-journaal en het
getuigenis van een expohostess !
Deze ludieke reis in een gereconstrueerd
interieur van toen laat de
mode en de vooruitgang van de
fifties zien, maar ook de dromen en
verwachtingen van die jaren. Na het
bezoek kunt u poseren voor de familiefoto
in de lege bollen van het
Atomium !
A zaterdag en zondag van 11u
tot 15u (animaties om 11u en
13u30 – duur : 1u30)
c plaats : Infor Femmes,
Clemenceaulaan 23 in
Anderlecht – kaart F 8-9
d lijn 2 (Zuid)
e 3 (Zuid), 4-51 (Zuid Station), 81
(Fiennes), 82 (Lemonnier)
f 49-50 (Zuid)
Enkel in het Frans.
met de medewerking van Infor
Femmes.
42. Kaart C 8
Verrijzeniskerk
Palokestraat 77
Sint-Jans-Molenbeek
A enkel op za van 10u tot 16u30
f 46 (Moortebeek),
49 (Prins van Luik)
De Verrijzeniskerk werd gebouwd in
1966 naar een ontwerp van pastoor
René Ruys, beeldhouwer en schilder,
en de plannen van architect Richard
Pirlot. Deze laatste opteerde voor een
sobere en uitgepuurde stijl in de trant
van Expo 58 die volgens hem de religieuze
ziel van die tijd belichaamde.
Het bakstenen hoofdgebouw heeft
een dakgebinte met dubbele helling
waarvan de nokbalk de diagonaal
volgt van het vierkante grondplan. De
monumentale spits geeft de indruk
van zeer uitgesproken verticaliteit en
doet het koor baden in het licht. Binnen
heerst een volmaakte harmonie
tussen de diverse materialen : het
lichte hout van de banken, het dak en
de binnenkant van de spits ; het granitobeton
van het altaar, het ambo en
de doopvonten ; de zandsteen die de
muren bekleedt en waartegen de verrezen
Christus en het gehamerde rood
koper (als teken van stralend leven)
van het tabernakel en de kandelaars
afsteken. Dit alles werd ontworpen en
voor een groot deel gerealiseerd door
pastoor Ruys. De glasramen van Marc
Vanhove laten het daglicht binnen en
geven kleur aan het gebouw dat in een
groene omgeving ligt.
42
43. Kaart d 7 k*
olympisch zwembad
Louis namèche
Van Kalckstraat 93
Sint-Jans-Molenbeek
A za en zo van 10u tot 18u
e 82 (Mennekens)
f 49-84 (Candries), 85 (Mennekens)
Dit zwembad, het enige van olympische
afmetingen in het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest, is genoemd
naar de minister van Volksgezondheid,
Louis Namèche, die onder de regering-
Eyskens IV, tussen 1968 en 1971, talrijke
zwembaden en sportcentra in heel
het land opende. De monumentale
architectuur van het zwembad lijdt
enigszins onder de nabijheid van het
E. Machtensstadion, maar het gebouw
is een duidelijke exponent van de
‘ruwe’ architectuur die in de jaren 1970
bijzonder in de mode was, en die hier
bestaat uit de afwisseling van glad en
korrelig beton, bijvoorbeeld voor de
grote verticale balken en de zonwerende
elementen. Het zichtbaar laten
van de dragende structuur maakt een
soort organische lezing van het geheel
mogelijk. Ook opmerkelijk is de verdeling
van de glaswanden die de open
en gesloten muurvlakken verbinden,
in een geslaagde evenwichtsoefening
tussen kracht en lichtheid.
Bezoek aan het zwembad en het
technisch lokaal op zaterdag en
zondag om 14u30.

43
g Wandeling
Brussel ’50 ’60 in Sint-Jans-molenbeek
Deze wandeling neemt u mee op ontdekking door een volkse wijk van Sint-
Jans-Molenbeek met veel open ruimte. Op dit parcours buiten de klassieke
toeristische routes, in de omgeving van de Edmond Mach tenslaan, komt u
oog in oog te staan met een aantal verrassende en zeer uiteenlopende architecturale
realisaties.
A zaterdag en zondag om 11u en 14u (duur : 1u30)
c vertrek : voor het gebouw aan de Edmond Machtenslaan 47
in Sint-Jans-Molenbeek – kaart d-e 7
e 82 (J. Baeck)
f 84-85-88 (J. Baeck)
I reservatie verplicht op nr. 02/563.61.53 (maandag tot vrijdag van 9u tot
13u). Maximum 25 personen per wandeling. Enkel in het Frans.
met de medewerking van arkadia.be.
f Bustoer
middenklassewoningen, enkele voorbeelden
van recente realisaties
Sinds het begin van de jaren 1990 bouwt de Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij
van Brussel zogenaamde ‘geconventioneerde’ woningen bestemd voor
gezinnen met een gemiddeld inkomen. Deze woningen dragen bij tot de heropleving
van wijken waar een tekort aan huisvesting bestaat, remmen de stadsvlucht
af en behouden de bewoners voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Vandaag
zijn er al meer dan 2.700 van deze woningen op de Brusselse vastgoedmarkt.
Deze rondrit presenteert enkele recente realisaties.
A zaterdag om 10u30 (duur : 2u)
c vertrek : metrostation Graaf van Vlaanderen (uitgang kant kanaal) in
Sint-Jans-Molenbeek
d lijnen 1A-1B (Graaf van Vlaanderen)
e 51 (Graaf van Vlaanderen)
f 88 (Graaf van Vlaanderen)
I telefonische reservatie op het nummer 02/422.50.83 of 02/422.51.22
(van 9u tot 12u en van 14u tot 17u). Maximum 45 personen.
met de medewerking van de gewestelijke ontwikkelingsmaatschappij
van Brussel
uKKeL / anderLeCHt / SInt-JanS-moLenBeeK / ganSHoren I p. 53
h Tentoonstelling
Sint-Jans-molenbeek en de
Expo 58. Hoe het stedenbouwkundige
landschap van
een gemeente veranderde
De infrastructuurwerken uitgevoerd naar
aanleiding van de Expo 58 hebben het stedenbouwkundige
landschap van Sint-Jans-
Molenbeek grondig veranderd. Om de
Heizelvlakte gemakkelijker bereikbaar te
maken werden de ringlanen rond de Vijfhoek
verbreed, werden er tunnels gebouwd
op de kruispunten en kwam er een viaduct
langs de Leopold II-laan. In die periode werd
ook de zogenaamde Machtenswijk aangelegd.
Rond het Marie-Josépark werden
meerdere honderden sociale woningen
gebouwd, de kasteelhoeve Karreveld werd
gerenoveerd en omgevormd tot een luxehotel,
om nog te zwijgen van de talrijke
appartementsgebouwen.
De tentoonstelling besteedt aandacht aan
de stedenbouwkundige ontwikkeling van
de gemeente en de gebouwen die er
nadien kwamen. U verneemt ook wat er
geworden is van sommige constructies
van de Expo 58 zoals het paviljoen van
Groot-Brittannië.
A zaterdag en zondag van 10u tot 18u
(rondleiding om 14u)
c plaats : schuur van het kasteel
Karreveld, J. de la Hoeselaan 32 in
Sint-Jans-Molenbeek – kaat e 6
e 82 (Begraafplaats van Molenbeek)
f 49-85 (Begraafplaats van Molenbeek)
met de medewerking van de Historische
Kring molenbecca.

p. 54 I uKKeL / anderLeCHt / SInt-JanS-moLenBeeK / ganSHoren
44
44. Kaart d 5 k*
Bijgebouw van
het gemeentehuis
van ganshoren
de Villegaslaan 31 – Ganshoren
A za en zo van 14u tot 18u
f 87 (Sorensen)
Een deel van de gemeentediensten van
Ganshoren is ondergebracht in de voormalige
kantoren van de architecten
Raoul Brunswyck en Odon Wathelet.
Het gebouw werd door hen ontworpen
in 1965. De gevel is gedomineerd door
grote glaspartijen gevat in een omlijsting
van geribd beton en wordt geritmeerd
door drie stalen pijlers. Een
houten luifel, gedeeltelijk ondersteund
door een sculptuur in wit beton van
Walter De Buck, markeert de hoofdingang
die toegang geeft tot de hal. Binnen
valt op hoeveel zorg de architecten
hebben besteed aan de afwerking van
het interieur. De trap is bekleed met
fineer van Makassar ebbenhout terwijl
de muren bestaan uit bruine baksteen
in een decoratief metselverband. De
trap met één enkele trapboom wordt
gedragen door een stalen kabel.
activiteiten “ de stedelijke evolutie
van ganshoren ” (zie kadertekst
hiernaast).
j
rondleidingen in Franse
gebarentaal zaterdag en zondag
om 14u30. met de medewerking
van arts et Culture.
45. Kaart e 5 k*
Sint-martinuskerk
Koningin Fabiolaplein – Ganshoren
A za van 14u tot 16u
zo van 14u tot 18u
f 84-87 (Nereus)
45
De Sint-Martinuskerk werd gebouwd in
1970 naar de plannen van architect
Jean Gilson. Ze verving een neogotische
kerk die zelf de opvolger was van
een oude kapel waarvan de oorsprong
teruggaat tot 1112. De Sint-Martinuskerk
is in meer dan één opzicht een
verrassend gebouw. De hoge gevel, in
de vorm van een trapezium, is door de
architect gedacht als een onoverkomelijke
muur. Hij is bekleed met een groot
ceramisch paneel van kunstenaar Zygmunt
Dobrzycki, die de menslievendheid
voorstelt, de voornaamste deugd
van Sint-Maarten. Het schip betreedt
men via een halfduister en laag voorportaal
met twaalf kolommen in ruw
beton gedecoreerd met figuren in basreliëf.
Het heeft een trapeziumvormig
grondplan en vormt zo een projectie van
de gevel. Een groot non-figuratief basreliëf
van Frédéric Geilfuss bekleedt de
muur van het koor, maar het zijn vooral
de glasramen van meester-glasmaker
Meersman die de aandacht trekken,
evenals overigens een zeer mooi orgel
van de gebroeders Van Bever (1889).
De biechtstoel uit 1634 is afkomstig van
de abdij van Dielegem.
rondleidingen zaterdag om 15u en
zondag om 15u30.

h Activiteiten
De stedelijke evolutie van ganshoren
Brussel is voor het merendeel een gewest dat bruist van activiteiten, een
netwerk van straten… Toch is het nog niet zo heel lang geleden dat het
noordwesten van het gewest eerder een landelijk dan een stedelijk karakter
had. Na de Tweede Wereldoorlog kwam de verstedelijking van Ganshoren
in een stroomversnelling. Deze evolutie wordt zichtbaar gemaakt via twee
activiteiten :
> Fototentoonstelling “ Ganshoren gisteren en vandaag ”
A zaterdag en zondag van 14u tot 18u
c plaats : bijgebouw van het gemeentehuis van Ganshoren,
de Villegaslaan 31 in Ganshoren – kaart d 5
> Animaties voor kinderen (van 6 tot 12 jaar) : fotospel dat deze stedelijke
ontwikkeling op speelse wijze verduidelijkt : welke vorm had dit gebouw
vroeger ? Hoe zag het landschap eruit voor dat deze gebouwen er
stonden ?…
A zaterdag en zondag van 14u tot 17u
c plaats : gemeentelijk park, de Villegaslaan (achter het gemeentehuis) in
Ganshoren – kaart d 5
met de medewerking van de dienst Cultuur van de gemeente
ganshoren en de Kring voor geschiedenis, archeologie en Folklore
van het graafschap Jette.
h Activiteit
De villa’s in de villa’s
Ganshoren vertoont een dualiteit die zeldzaam is in het Brussels Gewest :
men vindt er uitgestrekte groene ruimtes aan de voet van hoge appartementsgebouwen.
De gemeente is na WOII inderdaad geleidelijk veranderd
van een landelijk in een verstedelijkt gebied. In 1959 werd het eerste sociale
flatgebouw opgetrokken. De woontorens hebben sindsdien het landelijke
uitzicht radicaal gewijzigd. Vandaag telt de gemeente meer dan 1.300 sociale
woningen die beheerd worden door de coöperatieve vennootschap “ De
Villa’s van Ganshoren ”.
Geen betere manier om de geschiedenis en de evolutie van deze typische
architectuur te begrijpen dan aan de hand van een fototentoonstelling met
uitleg door een personeelslid van de Villa’s. Hij neemt u mee naar de plek
waar alles begonnen is.
A zaterdag en zondag van 10u tot 18u
c De Villa’s van Ganshoren, in de vestibules van de appartementsgebouwen
aan de J. Peereboomlaan, de Van Overbekelaan en
de Negen Provincieslaan in Ganshoren
f 24-87 (Neuberger/Het Veroost)
met de medewerking van de vennootschap “ de Villa’s van
ganshoren ” en de dienst Cultuur van de gemeente ganshoren.
uKKeL / anderLeCHt / SInt-JanS-moLenBeeK / ganSHoren I p. 55
j Rondleidingen in
Franse gebarentaal
Al verscheidene jaren organiseert de
vereniging Arts et Culture rondleidingen
in gebarentaal voor doven en
slechthorenden.
Dit jaar vinden dergelijke rondleidingen
plaats op vier adressen :
> Zwembad van Laken
(beschrijving 51 pagina 61)
A zaterdag om 10u30
> thurn en taxis
(beschrijving C pagina 73)
A zaterdag en zondag om 12u
> Bijgebouw van het gemeentehuis
van ganshoren
(beschrijving 44 pagina 54)
A zaterdag en zondag om 14u30
> modelwijk
(beschrijving 46 pagina 57)
A zaterdag en zondag om 16u
arts et Culture organiseert ook
een fietstocht “ de Heizelvlakte in
gebarentaal ” (zie kadertekst
pagina 60).

p. 56 I BruxeLLeS
JETTE / BRUSSEL-LAKEN / BRUSSEL-NOH
modelwijk
46

46. Kaart e 2
modelwijk
Robijndreef – Brussel-Laken
A za en zo van 10u tot 18u
f 84-88 (Modelwijk)
Na de Tweede Wereldoorlog werd België
geconfronteerd met een nijpend
tekort aan woningen. De Nationale
Huisvestingsmaatschappij stelde zich
tot taak hieraan te verhelpen door kwaliteitsvolle
woningen te bouwen voor
een schappelijke prijs. Er werd geopteerd
voor grote appartementsgebouwen
geïnspireerd door de functionalistische
theorie van de Franse architect
Le Corbusier en door de Internationale
Congressen voor Moderne Architectuur
van de jaren dertig. Door de
woningen te concentreren en in de
hoogte te bouwen bespaarde men ook
op bodemoppervlakte en materialen.
De Modelwijk is een illustratie van deze
architecturale stroming in Brussel. De
wijk werd gebouwd op initiatief van Fernand
Brunfaut, architect en vooraanstaand
socialist, die hiermee het sociale
huisvestingsbeleid van België ter gelegenheid
van Expo 58 in de verf wou
zetten. De plannen werden getekend
door gerenommeerde architecten van
die tijd (Renaat Braem, Victor Coolens,
de groep l’Équerre, René Panis, de groep
Structure en Jean Van Dosselaere), die
de diverse ideologische strekkingen en
de twee taalgemeenschappen vertegenwoordigden.
Renaat Braem, zelf overtuigd
communist, was betrokken bij de
uitwerking van het stedenbouwkundige
plan waarin de loodrechte lijnen
domineerden.
46
J e t t e / B r u S S e L - L a K e n / B r u S S e L - n o H I p. 57
de tentoonstelling “ de modelwijk,
gisteren, vandaag en morgen ”, vertelt
de geschiedenis van de modelwijk
ter gelegenheid van zijn 50ste
verjaardag, vanaf het ontstaan tot
de toekomstige renovatie. ook het
huidige verenigings- en feestleven
krijgt de nodige aandacht. de tentoonstelling
loopt van 20 september
tot 3 oktober 2008 in Cité Culture,
robijndreef). met de medewerking
van de Lakense Haard.
rondleidingen in de modelwijk,
met een panoramisch zicht van op
een van de woontorens, zaterdag
en zondag om 13u, 14u, 15u, 16u
g Wandeling
De plantengroei van de modelwijk
Deze wandeling toont de Modelwijk vanuit een ongewone invalshoek : het groen
en de plantengroei. Bij de bouw van de wijk werd namelijk een groot aantal
bomen van zeer diverse soorten geplant. Die diversiteit is in de loop van de jaren
alleen maar toegenomen. Zo vinden we vandaag in de Modelwijk bosjes kreupelhout,
sierstruiken, inheemse bomen, exotische soorten, kleine fruitbomen,
een boomgaard, gordijnen van hoge populieren, prachtige alleenstaande specimens,
twee bomen met zeer eigenaardige bladeren en enkele uiterst zeldzame
cultivars. Alles samen gaat het om meer dan 60 verschillende soorten.
A zaterdag en zondag om 10u en 14u (duur : 2u30)
c vertrek : de uitgang van het metrostation Koning Boudewijn – kaart F 2
d lijn 1A (Koning Boudewijn)
f 84-88 (Koning Boudewijn)
Enkel in het Frans.
met de medewerking van de Cercle des naturalistes de Brabant.
g Wandeling
De modelwijk 58 op de Heizel
en 17u (afspraak aan de ingang
van het metrostation Koning Boudewijn,
uitgang Citroenbomenlaan).
enkel in het Frans. met de
medewerking van Laken op ontdekking.
Wandelingen “ de plantengroei van
de modelwijk ” en “ de modelwijk
58 op de Heizel ” (zie kaderteksten
hieronder).
j
rondleidingen in Franse
gebarentaal zaterdag en zondag
om 16u. met de medewerking van
arts et Culture.
In de aanloop van de Expo 58 werd in Laken een modelwijk gebouwd. Deze
is grotendeels het werk van Renaat Braem, een van de belangrijkste moderne
architecten. Zoals de naam het zegt wilde men een ideale utopische stad
bouwen. Op een zacht heuvelend terrein van 17 ha werden 12 appartementsgebouwen
gebouwd met een cultureel centrum, bibliotheek, een supermarkt,
werden er sport- en speelterreinen voorzien, rijkelijk omgeven door groen.
Een ontdekking van deze ideale stad volgens de nieuwste principes.
A zaterdag en zondag om 10u30, 12u30, 14u30 et 16u30 (duur : 1u)
c vertrek : voor de Cité Culture, Robijndreef in Brussel-Laken – kaart e 2
f 84-88 (Modelwijk)
met de medewerking van Korei.

p. 58 I J e t t e / B r u S S e L - L a K e n / B r u S S e L - n o H
47. Kaart F 2
Heizelvlakte
47
Brussel-Laken
d lijn 1A (Heizel)
e 23 (Heizel)
f 84-88 (Heizel)
De Heizelvlakte werd in 1926 door de
Belgische Staat aan de Stad Brussel
afgestaan en diende in 1935 voor de
wereldtentoonstelling ter gelegenheid van
het eeuwfeest van België. Meer dan twintig
jaar later vond op dezelfde terreinen
de Wereldtentoonstelling van 1958 plaats.
Deze gebeurtenis, die 35 miljoen bezoekers
lokte, vormt een belangrijk keerpunt
in de evolutie van de Belgische architectuur.
De meeste paviljoenen bezaten een
gedurfde structuur. Materialen als beton,
staal en glas voerden de boventoon. De
Belgische sectie op de Expo onderscheidde
zich zowel door zijn merkwaardige
homogeniteit als door zijn originaliteit
en avant-gardisme. De spiraal van de
Eternittoren en de Pijl van de Burgerlijke
Bouwkunde waren hiervan duidelijke
voorbeelden. De buitenlandse secties
bevatten buitengewone constructies
zoals de tuidraadstructuur van Le Corbusier
voor het Philipspaviljoen of het Franse
paviljoen met een oppervlakte van 16.000
vierkante meter. Jammer genoeg werden
de meesten na afloop afgebroken, maar
het Atomium, visueel symbool van de
wereldtentoonstelling, bleef gelukkig
bewaard.
Wandelingen “ de expo 58 : naar
een humanere wereld ? ”, “ de Heizel,
centrum van ontspanning ”,
“ architectuur, transport en het
natuurlijk landschap : expo ’58, een
halve eeuw later… “ en “ de Heizelvlakte
: voor, tijdens en na de expo
58 ” (zie kaderteksten hiernaast).
g Wandeling
De Expo 58 : naar een humanere wereld ?
Aan boord van een fictieve zetellift (her)ontdekt u de paviljoenen van landen
die destijds nog ver weg waren en de technologische krachttoeren van de
Belgische industrie… uw voeten in het waterbekken voor het Amerikaanse
paviljoen, voorzichtig snoepend van uw eerste ‘soft ice’ en in uw oren nog de
geluiden die door Varese werden gecreëerd voor het Philipspaviljoen. Maar
achter de gevels van Vrolijk België ging een minder optimistische wereld schuil :
die van de (de)kolonisatie, de Koude Oorlog, de verbrusseling… Een bezoek
aan de overblijfselen van de Wereldtentoonstelling van 1958, geplaatst in zijn
historische context en geïllustreerd met beelden en objecten uit die tijd…
A zondag om 14u15 (duur : 2u)
c vertrek : voor de Sint-Lambertuskerk, Sint-Lambertusplein in Brussel-
Laken – kaart g 3
e 19-23 (Eeuwfeest)
Enkel in het Frans.
met de medewerking van Laken op ontdekking.
g Wandeling
De Heizel, centrum van ontspanning
Afspraak met Glen Gould en Sophia Loren in het metrostation Heizel ! Een
reusachtig en zeer kleurrijk fresco roept als een fotoalbum de sfeer van de
Expo op : kunstenaars, sportlui, uitvinders en uitvindingen die toen het
nieuws domineerden. In de schaduw van het Atomium herontdekt u de
tentoonstellingssite van 1935 en meer bepaald het Eeuwfeestpaleis. Vijftig
jaar later is Bruparck nog steeds een centrum van ontspanning : Kinepolis,
Oceade en Vrolijk België waar de kleine robbedoezen zich kunnen uitleven.
Aan de kant van het voetbalstadion, op de perrons van het metrostation
Koning Boudewijn wijst een vlucht vogels de weg naar de Modelwijk. De
appartementsgebouwen op pijlers in een groene omgeving vormden destijds
het ideaalbeeld van sociale woningbouw, waar de bewoners gegarandeerd
gelukkig zouden zijn !
A zaterdag om 10u30 (duur : 2u)
c vertrek : metrostation Heizel (voor het informatiebord van het station,
op het centrale perron) in Brussel-Laken – kaart F 2
d lijnen 1A (Heizel)
e 23-51 (Heizel)
f 84-88 (Heizel)
I reservatie verplicht op het nr. 02/673.18.35 (maandag tot vrijdag van
10u tot 17u). Maximum 25 personen per wandeling.
met de medewerking van Bus Bavard.

g Wandeling
Architectuur, transport en het natuurlijk landschap :
Expo ’58, een halve eeuw later…
Focus van de wandeling zijn de grote architectuur- en infrastructuurverwezenlijkingen
die direct of indirect gekoppeld zijn aan de transportmiddelen
(auto, vliegtuig, ruimtevaart, e.a.) die op Expo 58 verheerlijkt werden. Wat
blijft er na 50 jaar over van de futuristische utopie ? Hoe hebben de gebouwen,
transportinfrastructuur en wegen sinds 1958 het natuurlijk landschap gewijzigd
? Welke (alternatieve) transportmiddelen staan nu in de belangstelling ?
Is er sprake van een nieuwe utopie m.b.t. “ mobiliteit ”, vooral in het tijdperk
van klimaatopwarming ? Op deze vragen zullen we tijdens deze wandeling
pogen een antwoord te formuleren.
A zaterdag en zondag om 13u30 (duur : 3u)
c vertrek : voor de Sint-Lambertuskerk, Sint-Lambertusplein in Brussel-
Laken – kaart g 3
e 19-23 (Eeuwfeest)
I reservaties op nr. 0485/948379 of via het e-mailadres : jan.morgaine@
scarlet.be. Maximum 50 personen.
met de medewerking van natuurpunt Brussel, natagora en het nationaal
Verbond voor natuurbescherming.
g Wandeling
De Heizelvlakte : voor, tijdens en na Expo 58
Aan de hand van oude prentkaarten en diverse documenten laat deze wandeling
zien hoe de Heizelvlakte eruitzag vóór de Expo 58 en krijgt u een overzicht
van de verschillende paviljoenen en attracties tijdens de wereldtentoonstelling
en van wat er vandaag nog als getuigen overblijft. De wandeling vertrekt op
de plaats waar een tentoonstellingspaviljoen stond en vergelijkt deze plek
met de situatie voor, tijdens en na de Expo.
A zaterdag om 14u en 16u en zondag om 10u, 14u en 16u (duur : 2u)
c vertrek : ingang van het Koloniaal Park (tegenover de Sint-Lambertuskerk),
op de kruising van de Jean Sobieskilaan en de Eeuwfeestlaan in
Brussel-Laken – kaart g 3
e 19-23-51 (Eeuwfeest)
Enkel in het Frans.
met de medewerking van de vereniging art et nature (arna).
J e t t e / B r u S S e L - L a K e n / B r u S S e L - n o H I p. 59
48
48. Kaart g 2 l
Salon 58
Atomiumlaan 6
Brussel-Laken
A za en zo van 10u tot 12u
en van 15u tot 18u
d lijn 1A (Heizel)
e 23 (Heizel)
f 84-88 (Heizel)
Het paviljoen van het Kortrijkse Dakpannenkantoor,
ontworpen door architect
Geo Bontinck en speciaal gebouwd
voor de Wereldtentoonstelling van
1958, bestaat nog altijd en huisvest
vandaag het restaurant Salon 58. Het
gebouwtje, dat eruitziet als een halve
bol op een sokkel, was oorspronkelijk
bekleed met witte geglazuurde dakpannen.
Binnen werd de evolutie van
de dakpan getoond vanaf de Gallo-
Romeinse tijd en kregen de bezoekers
historische overblijfselen te zien uit
elke periode. De signaalmast met
kleurrijke schelpen in keramiek die voor
de glazen gevel stond onder het schildvormige
dak is helaas verdwenen.
Vertrekpunt van de wandelingen
“ de Heizel : een gediversifieerd
complex ” en “ de Heizel in gebarentaal
” (zie kaderteksten hiernaast).

p. 60 I J e t t e / B r u S S e L - L a K e n / B r u S S e L - n o H
g Wandeling
De Heizel : een gediversifieerd complex
Het Atomium mag dan de voornaamste attractie blijven van de Heizelvlakte,
sinds 1935 hebben er zich heel wat activiteiten ontwikkeld zoals blijkt uit de
aanwezigheid van : tentoonstellingspaleizen, pretpark, planetarium, sportterreinen,
groene ruimtes en restaurants. De Wereldtentoonstelling 1958
bevestigde de kwaliteit van de site als ontmoetingsruimte waar meer dan
veertig miljoen bezoekers de technische en wetenschappelijke vooruitgang
van de moderne wereld kwamen bewonderen. Een wandeling op de Heizelvlakte
is een tijdperk herbeleven dat rijk was aan beloftes van geluk.
A zondag om 12u en 16u (duur : 1u30)
c vertrek : voor de Salon 58, Atomiumlaan 6 in Brussel-Laken – kaart g 2
d lijn 1A (Heizel)
e 23-51 (Heizel)
f 84-88 (Heizel)
I reservatie verplicht op het nr. 0496/38.85.94 (maandag tot vrijdag van
10u tot 15u). Maximum 25 personen per wandeling.
met de medewerking van Itinéraires, sur les Sentiers de l’Histoire.
b Fietstocht
De Heizelvlakte in gebarentaal
Deze fietstocht vertrekt aan het Salon 58 en voert over de Heizelvlakte – het
voormalige terrein van de Expo 58 – langs een aantal plaatsen die ter gelegenheid
van de Open Monumentendagen te bezichtigen zijn.
Bij elke halte vertelt de gids in Franse gebarentaal de geschiedenis van de
bezienswaardigheid aan de al dan niet sportieve deelnemers.
A zondag om 10u30 (duur : ongeveer 2 u)
c vertrek : voor het Salon 58, Atomiumlaan 6 in Brussel-Laken – kaart g 2
d lijn 1A (Heizel)
e 23-51 (Heizel)
f 84-88 (Heizel)
Inlichtingen : nicolas.rettmann@sourdcom.be
opgelet : breng uw eigen fiets mee (geen fietsverhuur ter plaatse) en
vergeet uw picknick niet.
met de medewerking van arts et Culture.
49
49. Kaart g 2
Basisschool :
Centre pédagogique
du parc astrid
Madridlaan 100
Brussel-Laken
A za en zo van 10u tot 12u
en van 15u tot 18u
d lijn 1A (Heizel)
e 23 (Heizel)
f 84-88 (Heizel)
Dit boogvormige gebouw, ontworpen
door architect Victor-Gaston Martiny,
gaat harmonisch op in het golvende
reliëf van het Ossegempark. Het werd
in 1958 speciaal gebouwd als dagverblijf
voor de kinderen van wie de ouders
de Wereldtentoonstelling wilden
bezoeken. Dit “ Rijk der Kinderen ”,
zoals het werd genoemd, heeft achteraf
een nieuwe bestemming gekregen
als basisschool. Op enkele kleinere
verbouwingen na bleef het oorspronkelijke
uitzicht goed bewaard. De grote
crèche op de bovenverdieping, onder
het schuine dak, werd verdeeld in klaslokalen.
De aanpalende overdekte
galerij werd met glas afgesloten, maar
de brede luifel op verwijde pijlers is er
nog altijd net als de vloer in steengoed
met hier en daar figuratieve mozaïeken
die verwijzen naar de kindertijd.

50
50. Kaart g 2-3 l*
amerikaans theater (Vrt)
Dikke Lindelaan 2
Brussel-Laken
A za en zo van 11u tot 17u
d lijn 1A (Heizel)
e 4 (Meise)
Het paviljoen dat de Verenigde Staten
lieten bouwen voor de Wereldtentoonstelling
1958 is een van de laatste overblijfselen
van dit grote evenement. Vandaag
is het eigendom van de VRT die er
een deel van haar archief, decors, studio’s
en ateliers heeft ondergebracht. Het
g Wandeling
Expo 58 Déjà view
J e t t e / B r u S S e L - L a K e n / B r u S S e L - n o H I p. 61
gebouw met cirkelvormig grondplan,
ontworpen door de architecten E. Stone
en P.G. Harden, is een vrije interpretatie
van het Romeinse Colosseum. De polygonale
ring, die 36 zijden telt, bestond
uit twee concentrische cirkels, met een
diameter van respectievelijk 104 en 92
meter diameter. Daarmee was het paviljoen
een van de grootste cirkelvormige
gebouwen ter wereld. De indrukwekkende
structuur werd gedragen door 72
kolommen van 22 meter hoog en was
van het paviljoen van de Sovjet-Unie
gescheiden door een ovalen waterbekken
met in het midden een draaiende
sculptuur van Calder. De hoogte van de
grote rotonde is verlaagd, maar het
ingangsgebouw is ongewijzigd gebleven.
Het interieur was versierd met panelen
van Saul Steinberg.
tentoonstelling van oude foto’s en
documenten in de rotonde (individueel
toegankelijk).
geleide bezoeken in het gebouw en
de verzamelingen van het museum,
zaterdag en zondag, om 11u30,
12u30, 14u30, 15u30 en 16u30. met
de medewerking van Korei.
Vertrekpunt van de wandeling
“ expo 58 déjà View ” (zie kadertekst
hieronder).
50 jaar geleden bezochten 42 miljoen bezoekers Expo 58. Vandaag rest er op
de Heizelvlakte alleen nog het Atomium, het Amerikaans theater en… ? Met
Expo 58 Déjà View ! brengen we de wereldtentoonstelling terug tot leven.
Gewapend met een viewmaster, een MP3-speler en een plannetje gaan we
op zoek naar de overblijfselen van de Expo op de Heizelvlakte. Met een klik
op de viewmaster krijg je een beeld van hoe het er 50 jaar geleden uitzag,
terwijl je luistert naar de herinneringen van bezoekers en personeel van toen.
Je kan kiezen voor een begeleide wandeling of een Doe-het-zelfformule.
A zaterdag en zondag om 13u30
c vertrek : Amerikaans Theater, Dikke Lindelaan 2 in Brussel-Laken –
kaart g 2-3
e 4-19-23 (De Wand)
f 53 (De Wand)
I reservatie verplicht op het nr. 03/224.10.52 of op het e-mailadres info.
cultuur@vtb.be. Maximum 25 personen per groep.
met de medewerking van Vlaamse gemeenschapscommissie
en VtB-Brusselgidsen.
51. Kaart g 5 M*
Zwembad van Laken
Kerkveldstraat 73-89
Brussel-Laken
A enkel op za van 10u tot 18u
e 94 (Prinses Clementina)
De bouw van het zwembad van Laken
begonnen in 1969, in een periode toen
de meeste gemeenten, althans in Brussel,
reeds over een publiek zwembad
beschikten of zelfs over een zwembad
dat deel uitmaakte van een groter sportcomplex
zoals hier het geval is. De
opening vond plaats in 1972. De associatie
van de architecten De Meutter en
Koning (die enkele jaren eerder het
Longchampzwembad in Ukkel ontwierpen),
Loix en de ingenieurs Caberghs,
Dekeuleneer en Favichevitch, koos voor
een gebouw waarvan het geraamte in
glad beton, bekleed met betonplaten,
talrijke vensteropeningen heeft waarin
schrijnwerk in Moulmeinteak zijn
geplaatst. De klare lijnen en volumes
verraden een duidelijk streven naar
functionaliteit. Het complex ligt binnen
het bouwblok en heeft een E-vormig
grondplan. Het bestaat uit drie grote
blokken die onderling verbonden zijn
door een langwerpig volume waarin zich
de kleedhokjes bevinden. Het eerste
blok wordt ingenomen door de omnisportzaal,
het tweede en derde blok, die
uitkijken op een patio met gazon, bevatten
respectievelijk het grote en kleine
bad. In de meeste lokalen van het complex
zijn witte keramiektegels gebruikt,
samen met akoestische bakstenen en
aluminium lamellen voor de plafonds,
die toen bijzonder in de mode waren.
j
rondleidingen in Franse
gebarentaal zaterdag om 10u30.
met de medewerking van arts et
Culture.
51

p. 62 I J e t t e / B r u S S e L - L a K e n / B r u S S e L - n o H
52
52. Kaart K 2
Bedrijfsrestaurant van
de onderzoekslaboratoria
van Solvay
Ransbeekstraat 310
Brussel – Neder-Over-Heembeek
A enkel op zaterdag van 10u tot 17u
f 47 (Groenweg)
Het indrukwekkende onderzoekscomplex
van Solvay, dat tussen 1958 en
1965 werd opgetrokken door het bouwbedrijf
Engema, is geslaagd ingeplant
in het zacht afhellende terrein. De twee
afzonderlijke gebouwen die overeenstemmen
met de twee functionele eenheden
van het laboratorium – onderzoek
en administratie – vallen onmiddellijk
h Tentoonstelling
Expo 58. Souvenirs, souvenirs…
op. Ze behoren tot een resoluut geometrische
architectuur die beheerst
wordt door een strikte regelmaat. Het
T-vormige complex met zijn eenvoudige
en uitgepuurde volumes, lijkt enkel
geritmeerd door de rigoureuze opeenvolging
van de volle en lege vlakken van
muren en vensters. Het restaurant is
ontworpen door architect, André Belpalme,
die ook heeft meegewerkt aan
een andere vestiging van de groep Solvay
in Watermaal-Bosvoorde. De voornaamste
attractie van het restaurant
blijft ongetwijfeld de werken van Roger
Somville, die slechts zelden voor het
publiek toegankelijk zijn.
onthaal en uitleg door de vereniging
de groene Wandeling van
neder-over-Heembeek.
Na de Expo 58 verrezen op de ruimtes die als parkeerterrein voor de bezoekers
van de tentoonstelling hadden gediend de eerste woonblokken van aannemer
Amelinckx en andere. De aanleg van grote toegangswegen van de stad naar
het terrein van de Expo, maar vooral de bouw van nieuwe wegen wijzigden
het nog landelijke karakter van de gemeentes Jette en Ganshoren ingrijpend.
Oude gebouwen werden gesloopt en in talrijke wijken begon de verstedelijking.
Deze tentoonstelling laat aan de hand van oude documenten en foto’s
de architecturale realisaties van die tijd in Jette zien. Ze toont de evolutie van
het landschap en hoekjes die vandaag verdwenen zijn. Er zullen ook meubilair
en souvenirs van de Expo 58 worden gepresenteerd.
A zaterdag en zondag van 10u tot 18u
c plaats : vroegere abtswoning van Dielegem, J. Tiebackxstraat 14
in Jette – kaart e 3
f 14-53-84 (Dielegem)
deze tentoonstelling loopt van 23 augustus tot 21 september 2008,
van dinsdag tot vrijdag van 14u tot 17u en in het weekend van 10u tot
18u.
Concerten door de leraren van de muziekacademie van Jette op
zondag om 14u en 16u.
met de medewerking van het schepenambt van de Franse gemeenschap
van Jette, het Centre culturel van Jette en de association
culturelle de Bruxelles nord-ouest.

Fietstocht
Jette per fiets
Onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog waren er in Jette nog heel wat
onbebouwde gronden en weiden. De verstedelijking nam in snel tempo toe
vanaf de jaren 1950 en heeft voor een gediversifieerd architecturaal landschap
gezorgd, dat goed de verschillende stromingen van de moderne architectuur
laat zien van de laatste vijftig jaar. Deze begeleide fietstocht van een 10-tal
kilometer in Jette en omgeving neemt u mee op ontdekkingstocht langs de
naoorlogse architectuur, en meer bepaald de verfrissende stijl 58. Het parcours
eindigt in de vroegere abtswoning van Dielegem waar u de tentoonstelling
“ Herinneringen aan de Expo 58 ” kunt bezoeken.
A zondag om 14u (duur : 2 u)
c vertrek : voor het station van Jette, Kardinaal Mercierplein in Jette (de
fietstocht eindigt aan de vroegere abtswoning van Dielegem) – kaart F 4
e 19 (Jette B)
f 53 (Jette B)
reservatie en inlichtingen op nr. 0474/62.82.66 of via het e-mailadres :
annemiemaes@skynet.be. maximum 25 personen per groep (twee
groepen).
met de medewerking van de adviesraad voor mobiliteit van Jette en
VéloFiets@Jette.
g Wandeling
Avondlijke ontdekking
van het noordwesten van het gewest
Op deze avondwandeling bekijken we gebouwen in Jette, Laken en Ganshoren
die kenmerkend zijn voor de stijl Expo 58 en ook latere periodes. We blijven
uiteraard op straat maar komen ook door de vele groene ruimtes waaraan het
noordwesten van het Brussels Gewest rijk is. Vertrek verzekerd bij elk weer !
A zaterdag om 20u15 (duur : 2u)
c vertrek : voor het station van Jette, Kardinaal Mercierplein
in Jette (terugkeer naar beginpunt) – kaart F 4
e 19 (Jette B)
f 53 (Jette B)
reservaties en inlichtingen op nr. 0498/58.88.74 of via het e-mailadres
rando_nocturne@hotmail.com.
enkel in het Frans.
met de medewerking van de vereniging rando nocturne.
J e t t e / B r u S S e L - L a K e n / B r u S S e L - n o H I p. 63

ScHAARBEEK / EvERE / SiNT-JOOST-TEN-NODE
ecole communale Clair-Vivre
57

53. Kaart H 5 k*
Sefardische synagoge
Paviljoenstraat 47 – Schaarbeek
A enkel zo van 10u tot 18u
e 55 (Paviljoen)
f 58 (Paviljoen)
De gevel van deze synagoge, gebouwd
in 1962, wordt omlijst door een massieve
rondboog die lijkt door te lopen
in het dak. Het ontwerp van architect
Remy Van der Looven is bijzonder origineel.
De schermgevel in gewapend
beton, in drie delen verdeeld door twee
verticale pijlers, bestaat uit een mooi
opengewerkte compositie gebaseerd
op de vorm van de davidster. Hierdoor
baadt het interieur in een zacht gefilterd
licht. Van der Looven heeft nog andere
gebouwen ontworpen die typerend zijn
voor deze periode : de bioscoop Werrie
in Jette (1956), een appartementsgebouw
in de G. De Greeflaan, eveneens
in Jette (1956), de school Clair-Vivre in
Evere (1962-1963) en in het bijzonder
twee appartementsgebouwen, het ene
aan de Onze Lieve Vrouwlaan 40 in
Evere (1962-1963), het andere aan de
Waaglaan 40 in Elsene (1964).
rondleidingen om 10u30, 12u,
13u30, 15u en 16u30.
SCHaarBeeK / eVere / SInt-JooSt-ten-node I p. 65
54. Kaart H 6-7
noordwijk
53
Albert II-laan – Schaarbeek
e 3-4-25-55 (Noordstation)
f 14-61 (Noordstation)
Wanneer in 1952 de Noord-Zuidverbinding
voltooid is, groeit het idee om
de omgeving van het nieuwe Noordstation
om te vormen tot een zakenwijk
naar Amerikaans model. Bouwpromo-
54
toren dromen van een World Trade de hele lengte van deze laan die de
Center met niet minder dan 8 torens. hoofdas vormt van de wijk staan sculp-
Het bijzonder plan van aanleg krijgt de turen opgesteld vervaardigd door
naam Manhattanplan en aan het bekende kunstenaars (Bury, Vertessen,
Rogierplein wordt het Manhattancenter Tapta, Rombouts en Droste). De groene
opgetrokken. Door een combinatie van ruimtes op de middenberm zijn van de
factoren zoals de economische crisis hand van landschapsarchitect Jacques
en goed georganiseerde protestacties Wirtz. In de aanpalende straten worden
werd slechts een fractie van het plan kleinschalige appartementsgebouwen
gerealiseerd en beschouwde men deze opgetrokken met handelszaken op de
wijk lang als een stedenbouwkundige benedenverdieping. Terwijl nog elke
mislukking.
dag nieuwe torengebouwen opgetrok-
Vanaf de jaren 1980 komt een nieuwe ken worden, komt de wijk tot leven en
dynamiek tot stand. Langs de ver- groeit de appreciatie voor dit nieuwe
lengde Jacqmainlaan, nu Albert II-laan, stadsdeel.
worden nieuwe kantoorgebouwen
opgetrokken waarin grote ondernemingen
en ministeries gevestigd zijn. Over
Wandeling “ de manhattanwijk : een
stukje american dream in Brussel ? ”
(zie kadertekst hieronder).
g Wandeling
De manhattanwijk :
een stukje ‘American dream’ in Brussel ?
Vlak bij het Noordstation verrijst een gloednieuwe wijk met een aaneenschakeling
van hypermoderne kantoorgebouwen waar het hoofdkantoor gevestigd is van
grote ondernemingen en banken. Het lijkt wel New York ! Dit ambitieuze project
dateert al van eind de jaren 1960, toen een hele volkswijk werd platgewalst om
plaats te maken voor torens van glas en staal. Maar de ambities waren te groot,
op de uitgestrekte kale vlakte van de Noordwijk werden slechts drie torens
gebouwd. Toch is de droom van de projectontwikkelaars met vertraging uitgekomen
: vandaag bruist het Brusselse Manhattan van activiteit en verrijst het ene
gebouw na het andere. Een rondgang langs de soms zeer creatieve constructies
en eigentijdse sculpturen die een bepaalde visie op de stad verraden.
A zondag om 10u30 (duur : 2u)
c vertrek : voor het gebouw van Euroclear, Albert II-laan 1 in Brussel –
kaart Centrum n 1
d lijn 2 (IJzer)
e 51 (IJzer)
f 58-88 (IJzer)
I reservatie verplicht op nr. 02/673.18.35 (maandag tot vrijdag van 10u
tot 17u). Maximum 25 personen per wandeling.
met de medewerking van Bus Bavard.

p. 66 I SCHaarBeeK / eVere / SInt-JooSt-ten-node
h A n i m a t i e
ABc-huis. Een open
speel- en ontdekkingsruimte
voor kinderen
ART BASICS for CHILDREN (ABC)
ontwikkelt sinds 2000 in binnen- en
buitenland interactieve tentoonstellingen
waar kinderen vanaf 4
jaar via tal van activiteiten kunnen
werken, leren, spelen, luisteren en
kijken naar een bepaald thema.
Begin 2008 openden ze het ABChuis,
een gerenoveerd industriegebouw
van 1600 m2 in de Brusselse
Noordwijk In de door ruime glaspartijen
opengebroken muren en
ruw pleisterwerk van het fabrieksgebouw
is het verleden nog duidelijk
zichtbaar. Maar het opvallendst
zijn de activiteiten die er plaatsvinden
– en die vaak refereren aan de
jaren 1950. Waag je kans op het
minigolfterrein of met de hoelahoep.
In het textielatelier kun je aan
de slag met naald en draad, in het
hout- en metaalatelier maak je
robots of ruimtetuigen, in het
papieratelier kun je schilderen of
vouwen. In de grote studioruimte
kun je natuurelementen hergebruiken
(om een bootje te maken of
een tuin te ontwerpen) en in het
crèche-café blaas je uit of speel je
een gezelschapsspelletje.
A zaterdag en zondag van 10u
tot 17u
c Gaucheretplein 13 in Schaarbeek
– kaart H 6
e 4-25-55 (Thomas)
geschikt voor kinderen van 6
tot 12 jaar met hun familie.
55. Kaart H 6 k*
Station Brussel-noord
Vooruitgangstraat 76 – Schaarbeek
e 3-4-25-55 (Noordstation)
f 14-61 (Noordstation)
Na de afbraak van het oude Noordstation,
gelegen aan het huidige Rogierplein,
was een nieuw stationsgebouw
nodig om de treinreizigers op te vangen
aan de noordelijke kant van de Noord-
Zuidverbinding. De opdracht ging naar
drie architecten : de broers Paul en Jacques
Saintenoy en Jean Hendrickx Van
den Bosch. Zij ontwierpen een langgerekt
schip langs de sporen, gedomineerd
door een slanke toren met uurwerk die
als baken dienst deed voor de pende-
55
laars. Het monumentale gebouw was
typerend voor het modernisme aan het
begin van de jaren 50. De bouw van het
Communicatiecentrum Noord (CCN)
heeft het station echter letterlijk opgeslorpt
zodat zijn oorspronkelijke uitzicht
nog maar moeilijk te beoordelen valt. De
keramiektegels die de vloeren maar ook
de muren van de gangen naar de perrons
bedekken, vormen misschien nog de
beste aanwijzing. Ze maken deel uit van
een art-decogetinte stijl die men overal
langs de Noord-Zuidverbinding aantreft.
Opmerkelijk is ook de ruime lokettenhal
met cassetteplafond.
Wandeling “ Impact van de expo 58,
van de noordwijk naar het centrum
” (zie kadertekst hieronder)
g Wandeling
Expo 58 impact van de Noordwijk naar het centrum
De architecturale show op de Expo was aanleiding om Brussel uit te bouwen tot
een moderne stad met ingrijpende gevolgen voor het stadscentrum en het
wegennet.
Zo kreeg Brussel een helihaven die het centrum wordt van het Europese hefschroefverkeer.
Langs de nieuwe boulevards verrezen de eerste Brusselse torengebouwen.
De cafés werden uitgerust met het nieuwste toestel, de jukebox. De
verchroomde platenwisselaar kreeg zelfs de bijnaam Expo. Brussel zou, tenminste
toch een jaar lang, het middelpunt van de wereld worden.
A zondag om 10u15 en 14u15 (duur 2u)
c vertrek : Station Brussel-Noord (voor het infopunt in de lokettenzaal) in
Schaarbeek – kaart H 6
e 3-4-25-55 (Noordstation)
f 14-61 (Noordstation)
met de medewerking van Klare Lijn.

56. Kaart I 6 m
Zwembad Le neptunium
Jerusalemstraat 56 – Schaarbeek
A za en zo van 10u tot 18u
f 59 (Ernest Laude)
Het zwembad van Schaarbeek werd
ontworpen door gemeentearchitect
Laurent Senterre en in 1957 in gebruik
genomen. De gevel wordt gekenmerkt
door duidelijk omlijnde volumes die
sterke verticale klemtonen leggen,
vooral de hoge vensteropeningen. De
decoratie van het interieur werd toevertrouwd
aan drie kunstenaars die als
winnaar uit een wedstrijd waren gekomen,
georganiseerd door het gemeentebestuur
dat kunst en welzijn wou
SCHaarBeeK / eVere / SInt-JooSt-ten-node I p. 67
g Wandeling
Langs de wegen van de moderniteit. Schaarbeek 1950-1970
Deze wandeling presenteert enkele realisaties die kenmerkend zijn voor het Schaarbeekse
stadslandschap tussen de Bevrijding en de bouw van de Brusiliatoren. De doorwerkende
invloeden van de modernistische architectuur van de jaren 1930, evenals de geleidelijk
veranderende opvattingen over de bouw van particuliere woningen en appartementsgebouwen
worden treffend geïllustreerd op een parcours dat u door de “ Bloemenwijk ” voert.
Gebouwen in art-decostijl staan hier naast talrijke interessante of representatieve gebouwen
uit de jaren 1950 en 1960. De diversiteit aan stilistische opvattingen en de rol van de auto
worden eveneens toegelicht.
A zaterdag om 14u30 (duur : 1u30)
c vertrek : voor de ingang van het Neptunium, Houffalizeplein
in Schaarbeek – kaart I 6
f 59 (Ernest Laude)
Enkel in het Frans.
met de medewerking van de vereniging patrimoine de Schaerbeek (patriS).
56
doen samengaan op een openbare
plaats voor sportbeoefening. De laureaten
waren Stan Hensen die een
beeldhouwwerk in gedreven koper
maakte voor de hal, René Harvent die
de zeeleeuw van het kinderbad beitelde
en Géo de Vlamynck die de
monumentale mozaïek aan de ingang
vervaardigde. De aanwezige kunstwerken
verheerlijken de weldaden van het
water en de zwemsport. Binnenin zijn
de patrijspoorten en de galerijen met
afgeronde hoeken en mooie leuningen
kenmerkend voor de zogenaamde
pakketbootstijl.
rondleidingen, zaterdag en zondag
om 10u30, 11u30, 12u30,
14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. met
de medewerking van pro Velo.
uitleg over de mozaïek van géo de
Vlamynck en zijn andere realisaties.
met de medewerking van Les
amis de géo de Vlamynck.
tentoonstelling van foto’s plannen
en meubilair ontworpen door de
gemeentelijke architect Laurent
Senterre.
Vertrekpunt van de wandeling
“ Langs de wegen van de moderniteit.
Schaarbeek 1950-1970 ”
(zie kadertekst hieronder).

p. 68 I SCHaarBeeK / eVere / SInt-JooSt-ten-node
57. Kaart J 5 L
ecole communale
Clair-Vivre
Onze-Lieve-Vrouwlaan 40 – Evere
A enkel za van 10u tot 18u
I enkel toegankelijk tijdens rondleidingen
(groepen van 20 personen)
f 64-65 (Onze-Lieve-Vrouw)
Zoals de luchthaven van Zaventem of
het station Guillemins in Luik, werd de
school Clair-Vivre in Evere gebouwd
tijdens de euforische periode die
volgde op de Wereldtentoonstelling
van 1958. Ze illustreert vrij goed een
speciale bouwstijl die wel eens met een
humoristische knipoog de Spiroustijl
wordt genoemd (Frans voor Robbedoes).
Deze stijl bestaat uit een bestudeerde
vermenging van traditionele
elementen en materialen die destijds
gloednieuw waren. Zo combineert de
school een hardstenen sokkel met een
gordijnmuur uit aluminium en bovenlichten
in felle kleuren, een echte innovatie.
De licht hellende betonnen
daken, de betonnen pijlers in de vorm
van een omgekeerd trapezium of de
wit en blauw geverniste bakstenen
geven het geheel een zeer kenmerkend
uitzicht dat perfect in overeenstemming
is met de architecturale creaties
van die tijd. Clair-Vivre staat ook
bekend om zijn vooruitstrevende
pedagogie.
rondleidingen om 10u30, 11u30,
12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en
17u30. met de medewerking van
Korei.
57 58
58. Kaart K 6 l*
ecole communale n° 16
Leopold III-laan 31 – Schaarbeek
A za en zo van 13u tot 18u
f 63 (Frans Courtens)
School nr. 16 werd opgericht in 1927
en in de loop der jaren voortdurend
uitgebreid om plaats te bieden aan het
stijgende aantal leerlingen. In 1958
werden in afwachting van een volledige
nieuwbouw een aantal paviljoenen van
de pas afgelopen Wereldtentoonstelling
als klaslokalen in gebruik genomen.
De bouw van een moderne
school begon uiteindelijk in 1966. De
nieuwe instelling, die de naam kreeg
van Louis Jodogne, arts, schepen en
verzetsstrijder, werd op 23 mei 1970
plechtig geopend. Het gebouw, dat
h A n i m a t i e
Kinderatelier “ Back to the fifties ”
loodrecht op de as van de laan staat,
bevat over zijn gehele lengte twee verdiepingen.
De vele vensteropeningen
ritmeren de gevels die onderbroken
worden door een beglaasd middengedeelte
waarin zich het ruime trappenhuis
bevindt. De school, die gedeeltes
in baksteen afwisselt met wit geschilderde
gedeeltes, is zeer goed aangepast
aan zijn functie, licht en aangenaam
om te vertoeven. Een afdeling
bestaande uit een paviljoen en afzonderlijke
tuin huisvest de kleuterklassen.
De gevels en gangen zijn versierd met
vrolijke gekleurde tegels die verwijzen
naar de muziek en de dierenwereld.
Kinderatelier “ Back to the fifties ”
en vertrekpunt van de wandeling
“ de omgeving van de Leopold IIIlaan
in Schaarbeek ” (zie kaderteksten
hieronder en hiernaast).
Ter gelegenheid van de Open Monumentendagen organiseert Art Basics for
Children (ABC) in gemeenteschool nr. 16 een kinderatelier rond de magische
sfeer van de jaren 1950, vertrekkend van de gekleurde tegels die de school
versieren. Alle kinderen van meer dan 4 jaar zijn welkom. Op het programma :
reproductie van de tekeningen van de tegels, broches maken, een mobiel in
elkaar knutselen of een spoetnik of robot bouwen.
A zaterdag en zondag van 14u tot 18u
c vertrek : voor école communale n° 16, Leopold III-laan 31
in Schaarbeek – kaart K 6
f 63 (Frans Courtens)
ateliers bestemd voor kinderen ouder dan 4 jaar, vergezeld door een
volwassene.
met de medewerking van art Basics for Children.

59
59. Kaart K 6 k
driekoningenkerk
Genèvestraat 470 B – Schaarbeek
A za en zo van 13u tot 18u
f 21-63 (Paul Leduc)
De kerkfabriek van Sint-Theresa kocht
in 1962 een terrein in Schaarbeek om
er een nieuwe kerk te bouwen. De
bouw begon in 1974 onder leiding van
architect Marcel Reymen die een functioneel
kerkgebouw ontwierp met geometrische
volumes. De kerk raakte pas
in 1984 voltooid. Haar originaliteit
schuilt hierin dat ze deel uitmaakt van
een geheel waarin zich ook een kapel,
winkels, appartementen en twee
niveaus ondergrondse parkeergarages
bevinden. De appartementen liggen
voor de kerk, een kunstgreep om de
reglementering te omzeilen waaraan
terreinen gelegen in woonzones onderworpen
zijn. Een weekkapel, gewijd
aan Onze-Lieve-Vrouw van Fatima,
bevindt zich onder de appartementen,
links van de kerk.
Het orgel van de kerk, in Italiaanse stijl,
verdient een speciale vermelding. Het
werd vervaardigd door orgelbouwer
Patrick Collon en in december 1988 in
gebruik genomen. Het orgel is het liturgische
instrument bij uitstek, het meest
eenvoudige en tegelijk het meest logische
wat betreft klankproducerend
concept. Het bezit negen registers
verdeeld over een manuaal dat gedeeltelijk
verdubbeld wordt door een
pedaalklavier. De vereniging “ Forum
Artis ”, die het orgel schonk, organiseert
geregeld concerten in de kerk.
Wandeling “ de omgeving van de
Leopold III-laan in Schaarbeek ”
(zie kadertekst hiernaast).
SCHaarBeeK / eVere / SInt-JooSt-ten-node I p. 69
g Wandeling
De omgeving van de Leopold iii-laan in Schaarbeek
De ontwikkeling van de luchthaven van Zaventem aan het eind van de jaren
1950 gaf de omgeving van de Leopold III-laan een nieuw gezicht. Architect
Josse Franssen, voorzitter van de afdeling Belgische Architectuur op de Expo
58, ontwierp voor deze wijk twee grote appartementsgebouwen : de residenties
Wahis (1957) en Europa I (1959). In 1958 zag de “ Tuinwijk ” het licht,
bestaande uit groepjes van 3 à 4 huizen en een klein winkelcentrum. Langs
de overkant van de laan kreeg de gemeenteschool 16, die een tijdlang in
gerecupereerde prefabpaviljoenen van de Expo 58 was gehuisvest, een
inventieve en zeer heldere architectuur. De muren zijn versierd met talrijke
keramiekpanelen waarop dieren, muziekinstrumenten, enz. zijn afgebeeld.
De school paalt aan de Driekoningenkerk uit 1974, gebouwd naar het ontwerp
van Marcel Reymen. Opmerkelijk is dat deze kerk deel uitmaakt van een
complex met handelszaken en appartementen.
Tijdens deze wandeling kunt u al deze gebouwen en hun architecturale bijzonderheden
ontdekken.
A zaterdag en zondag om 14u en 15u30 (duur : 1u)
c vertrek : voor école communale n° 16, Leopold III-laan 31
in Schaarbeek – kaart K 6
f 63 (Frans Courtens)
met de medewerking van het gemeentebestuur van Schaarbeek.
b Fietstocht
Schaarbeek of de evolutie van een gemeente na de
Tweede Wereldoorlog
Deze fietstocht neemt u mee door de gemeente Schaarbeek langs plaatsen
die illustratief zijn voor de ontwikkeling van het bouwkundig erfgoed sinds
de Tweede Wereldoorlog. Zowel grote stedenbouwkundige projecten als
nieuwe architecturale concepten passeren de revue. Er wordt ook aandacht
besteed aan het rijden per fiets in de stad, met als sleutelwoorden veiligheid
en eerbied voor het verkeersreglement.
A zaterdag en zondag om 15u (inschrijvingen vanaf 14u) – (duur : 2u30)
c vertrek : Meiserplein (hoek Cambierlaan) in Schaarbeek – kaart K 7
e 23-24-25 (Meiser)
f 63 (Meiser)
opgelet : de deelnemers brengen hun eigen fiets mee. er is geen fietsverhuur
ter plaatse.
enkel in het Frans.
met de medewerking van graCQ – Les Cyclistes quotidiens (lokale
afdeling van Schaarbeek).

p. 70 I SCHaarBeeK / eVere / SInt-JooSt-ten-node
60. Kaart I 7-8 l*
Centrum marignan
Leuvense Steenweg 33
Sint-Joost-ten-Node
A enkel op zo van 13u tot 18u
d lijn 2 (Madou)
f 29-63-65-66 (Madou)
Hoewel de Marignan als bioscoop al
sinds 1979 opgehouden heeft te
bestaan, trekt het gebouw nog altijd de
aandacht door het kleine centrale loket
in cilindervorm en de monumentale
trechtervormige ingang waarvan de
luifel gesierd wordt door een letter M en
een lelie in neonlicht. De bioscoop werd
gebouwd tussen 1958 en 1959 naar de
plannen van de architecten Gui Rousseau
en Arthur Meuleman. Zij kozen
voor een structuur in gewapend beton
met een bekleding in travertijn. De verticale
lichtreclame wordt geflankeerd
door een zwaard en bekroond door een
lelie die verwijzen naar de beroemde
veldslag waaraan de bioscoop haar
naam ontleent. Het gebouw werd tot
1991 gebruikt door het INSAS (Institut
National Supérieur des Arts du Spectacle)
en in 1993 verbouwd tot conferentiecentrum.
(B 27/03/1997)
rondleidingen om 13u30, 14u30,
15u30, 16u30 en 17u30. de bezoeken
vertrekken aan het Centrum
marignan en eindigen aan de
mirano Continental. met de medewerking
van Korei.
60 61
61. Kaart I 7-8 m*
mirano Continental
Leuvense Steenweg 38
Sint-Joost-ten-Node
A enkel op zo van 13u tot 18u
d lijn 2 (Madou)
f 29-63-65-66 (Madou)
De Mirano Continental, die schuin
tegenover de vroegere bioscoop
Marignan ligt, werd in 1981 verbouwd
van filmzaal tot dancing. Het gebouw,
dat over een zaal van 600 plaatsen
beschikte, werd gebouwd naar de
plannen van architect René Ajoux. De
structuur in gewapend beton heeft aan
de straatkant een monumentale luifel
die de ingang overwelft. Deze luifel, die
als dak dient voor de eerste en tweede
verdieping, is voorzien van een decoratie
in neon en een verticale lichtreclame
met het opschrift “ Ciné Mirano ”.
Het interieur heeft zijn originele decoratie
bewaard die een late art-decostijl
met opvallend lijstwerk en gecanneleerde
zuilen combineert met de
moderne vormentaal van de jaren vijftig,
waaronder de balustrade waarin
omgekeerde trapeziums afwisselen
met zigzaglijnen. (B 27/03/1997)
tentoonstelling (plannen, foto’s,
documenten, archiefmateriaal)
over de vroegere bioscoop mirano
Continental. met de medewerking
van Sept art-là.
tentoonstelling over de avonden
en evenementen die plaatsvonden
in de mirano Continental, van de
jaren 80 tot nu.
Vertoning van audiovisuele beelden
van de vroegere bioscoop.
met de medewerking van Sept artlà
en Ceges.
Vertoning van beelden van de huidige
exploitatie.
rondleidingen om 13u30, 14u30,
15u30, 16u30 en 17u30. de bezoeken
vertrekken aan het Centrum
marignan en eindigen aan de
mirano Continental. met de medewerking
van Korei.

o p e n m o n u m e n t e n d a g e n I p. 71
20 JAAR, 20 pLAATSEN

p. 72 I 20 Jaar, 20 pLaatSen
A. Kaart Centrum m 2 L
Vrijmetselaarstempels
Lakensestraat 79 – Brussel
A za en zo van 10u tot 18u
I toegankelijk in groepen
van 20 personen
f 47-88 (Begijnhof)
Op 20 april 1909 vraagt de vrijmetselaarsloge
Les Vrais Amis de l’Union et
du Progrès Réunis aan de Stad de
toelating om een nieuwe locatie voor
hun bijeenkomsten te mogen bouwen
in de Lakensestraat nr. 79. De opdracht
wordt toevertrouwd aan architect Paul
Bonduelle, die het complex voltooit in
1910. De neoclassicistische gevel uit
1832, die uitgeeft op de Lakensestraat,
verraadt niets van de verrassing die de
bezoeker te wachten staat bij de confrontatie
met de drie tempels in Egyptische
stijl. De Kleine, de Midden- en
de Grote Tempel vertonen een zelfde
polychrome versiering bestaande uit
holkeelkroonlijsten, Hathorpilasters,
gevleugelde zonneschrijven, dubbelkoppige
adelaars en maçonnieke
gereedschappen. De Kleine Tempel ligt
onder een hemelgewelf ; zijn wanden
illustreren de symboliek van de Hoge
Rangen.
De twee grotere tempels imponeren
door hun papyrusbundelvormige zuilen
en hun enorme afmetingen. Stucwerk,
lambriseringen en marmer vervolledigen
de decoratie.
De vrijmetselarij in Brussel vindt haar
oorsprong in de 18de eeuw. Koning
Leopold I was er lid van. Het zal de
Brusselaars beslist interesseren dat
ook Charles Rogier, Alexandre Gendebien,
Gosuin de Stassart, Walthère
Frère-Orban, Auguste Orts, Charles De
Brouckère, Charles De Coster, Théodore
Verhaegen, Nicolas Jean Rouppe,
Charles Buls, Pierre Van Humbeeck,
PierreTempels, Victor Horta… en nog
vele anderen, er zich hebben ingezet
voor de verbetering van het menselijke
lot. (B 08/08/1988)
rondleidingen zodra zich een
groep heeft gevormd.
Voordrachten : “ Wat is vrijmetselarij
? ”, zaterdag en zondag om
16u (in de Blauwe tempel). deelname
op basis van beschikbare
zitplaatsen.
a
B. Kaart Centrum m 2 m*
Instituut pacheco
Groot Godshuisstraat 7 – Brussel
A za van 10u tot 18u
zo van 14u tot 18u
Het gebouwencomplex van het huidige
Instituut Pacheco werd gebouwd ter
vervanging van de oude infirmerie waar
de begijnen zieken- en bejaardenzorg
verstrekten. Het moest ook opvang
bieden aan invaliden en ongeneeslijk
zieken. De plannen werden getekend
door architect Henri Partoes. Na afloop
van de bouw, die duurde van 1824 tot
1827, beschikte Brussel over een
imposant geheel in neoclassicistische
stijl dat nochtans maar half zo groot
was als het oorspronkelijke ontwerp.
Alleen het godshuis voor mannen werd
immers gebouwd, de vrouwen kregen
onderdak in het Cellebroersklooster
waar ze de plaats innamen van de
mannen. Architect Partoes kreeg ook
opdracht voor de stedenbouwkundige
heraanleg van de omliggende wijk met
als orgelpunten het Groot Godshuis en
de Sint-Jan-de-Doperkerk van het
vroegere Begijnhof. Het godshuis werd
tussen 1976 en 1982 volledig gemoderniseerd
door de huidige eigenaar,
het OCMW van Brussel, en herdoopt
tot Instituut Pacheco, naar de naam
van de stichting die hier sinds 1888
eveneens gevestigd is. Het complex
telt 340 bedden en is voorzien van alle
nodige infrastructuur voor het welzijn
van zijn bewoners.
rondleidingen op zaterdag om
10u30, 11u30, 12u30, 14u30, 15u30,
16u30 en 17u30 en op zondag om
14u30, 15u30, 16u30 en 17u30. met
de medewerking van Klare Lijn.
B

c. Kaart g 6 m*
thurn en taxis
Havenlaan 86C – Brussel
A za en zo van 10u tot 18u
f 14 (Thurn en Taxis), 88 (Reders)
De site van Thurn en Taxis ontstond
op het einde van de 19de eeuw als een
reusachtig complex van spoorwegen,
douanekantoren en maritiem transport.
De indrukwekkende gebouwen, waarin
de invloed van de Vlaamse renaissancestijl
merkbaar is, werden ontworpen
door de architecten Constant
Bosmans, Henri Vandeveld en Henri
Van Humbeek in samenwerking met
ingenieur Bruneel. Alle mogelijkheden
van gietijzer, gewapend beton, staal
en glas werden benut voor de pakhuizen
en structuren die tussen 1903 en
1907 werden opgetrokken op moerassig
terrein. Met de oprichting van de
Europese Gemeenschap veranderden
de douanepraktijken en opslagvoorschriften,
waardoor een deel van de
infrastructuur overbodig werd. De
gebouwen worden van bovenaf verlicht.
Het vroegere koninklijke pakhuis
bijvoorbeeld is overdekt door een reusachtig
glazen dak met metalen kapstructuur
die een vier verdiepingen
hoge ruimte overspant waarop galerijen
met balkons uitgeven.
Deze indeling vertoont opvallende
raakpunten met het uitzicht van de
overdekte galerijen uit de 19de eeuw.
Het onlangs gerestaureerde pakhuis
huisvest handelszaken en kantoren
terwijl het belendende pakhuis is ingericht
voor grote culturele manifestaties.
Dankzij de actie van Belgische en internationale
verenigingen heeft de site
van Thurn en Taxis die dreigde verloren
te gaan een nieuw leven gekregen.
rondleidingen op zaterdag en
zondag om 10u30, 12u30, 14u30 en
16u30 (vertrek aan het toegangshek
van het parkeerterrein, Havenlaan
86C). met de medewerking
van La Fonderie. reservatie verplicht
op 02/410.99.50 (van maandag
tot vrijdag van 9u tot 17u).
maximum 25 personen.
tentoonstelling over de geschiedenis
van thurn en taxis. met de
medewerking van guido Vanderhulst
en t&t.
j
rondleidingen in Franse
gebarentaal zaterdag en zondag
om 12u. met de medewerking van
arts et Culture.
20 Jaar, 20 pLaatSen I p. 73
C d
D. Kaart Centrum n 2 m*
Koninklijke
muntschouwburg
Muntplein – Brussel
A za van 10u tot 16u
zo van 10u tot 12u
d lijnen 1A-1B (De Brouckère)
e 3-4 (De Brouckère)
f 29-38-63-66-71 (De Brouckère)
De Koninklijke Muntschouwburg, gelegen
in het hart van Brussel, staat aan
de spits van de muzikale en artistieke
creatie in Europa. Dit operahuis,
gebouwd in het begin van de 19de
eeuw naar de plannen van de Franse
architect Louis-Emmanuel Damesme,
heeft een artistieke geschiedenis van
drie eeuwen die weerklinkt binnen haar
muren, gangen, foyers en de huidige
zaal. De grote zaal van Joseph Poelaert,
gebouwd in 1855-1856 en
onlangs gerestaureerd, verwelkomt elk
seizoen opnieuw zowel dirigenten,
choreografen en plastische kunstenaars
als componisten, zangers en
regisseurs met internationale faam.
Kom de opera binnen langs de nieuwe
front of house en verken het labyrint
van de schouwburg met haar vele verborgen
hoeken ! (B 14/09/2000)
Vrij bezoek en rondleidingen in de
schouwburg.
Vertoning van documentaires.
met de medewerking van de dienst
public relations van de munt.

p. 74 I 20 Jaar, 20 pLaatSen
E. Kaart Centrum n 3 m*
KBC arenberg – vroegere
juwelierszaak Wolfers
Arenbergstraat 11 – Brussel
A za en zo van 10u tot 18u
I enkel toegankelijk tijdens rondleidingen
(groepen van 20 personen)
d lijnen 1A-1B (Centraal Station)
f 29-38-63-66-71 (Arenberg)
In 1909 kreeg Victor Horta van de
gebroeders Wolfers opdracht de plannen
te tekenen voor hun nieuwe juwelierszaak.
De beroemde architect ontwierp
een ruim complex in art nouveau
bestaande uit een werkhuis in de kelderverdieping
met daarboven de juweliersateliers,
twee administratieve
verdiepingen, winkelruimtes en op het
niveau van de loggia een appartement.
Horta bekommerde zich in overleg met
Philippe Wolfers om alle architecturale
details maar ook om de decoratie van
het interieur. Zo werden de lambriseringen
afgestemd op het meubilair in
Hondurees mahoniehout dat in 1912
in Londen werd vervaardigd door de
firma Sage. De toonkasten werden in
1974, na schenking door de familie
Wolfers, gedemonteerd door dezelfde
firma die ze 60 jaar eerder had geïnstalleerd
en in 1977 op kosten van de KBC
heropgebouwd in het Jubelparkmuseum.
De 23 meter hoge gevel heeft
een benedenverdieping in Zweeds
graniet en vier verdiepingen in witsteen
gehouwen in grote blokken. Horta liet
zichtbare metalen structuren achterwege
en koos voor een decoratieve
behandeling die uitgaat van de gevel
zelf. Dit blijkt onder meer uit de verschuivende
aslijnen en de elegante
kroonlijst met lijstwerk ter hoogte van
de terugwijkende bovenste verdieping.
Deze laatste golft op het ritme van de
mooi omzoomde vensterbogen. De
binnenruimtes zijn gegroepeerd rond
een centrale lichtput waardoor alle
vertrekken natuurlijk licht krijgen. De
juwelierszaak Wolfers behoort tot de
meest voldragen werken van Horta. De
benedenverdieping wordt vandaag
ingenomen door de KBC die het
gebouw in 1969 aankocht en ingrijpend
verbouwde. Alleen enkele originele
elementen zoals de luchter, twee kleine
zalen en de monumentale trap bleven
bewaard. (B 01/10/1981)
doorlopend rondleidingen. met de
medewerking van arkadia.be en
Bus Bavard.
e
F
F. Kaart Centrum m 3 m*
parlement van het Brussels
Hoofdstedelijk gewest
Lombardstraat 69 – Brussel
A enkel op zo van 10u tot 18u
f 48-95 (Sint-Jan)
De zetel van het Parlement van het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest, waar vroeger
de Provincieraad van Brabant en de
administratie ervan gevestigd waren,
heeft een oppervlakte van 12.000 m². De
vleugel in Beaux-Artsstijl, waarlangs men
binnenkomt, is het werk van architect
Georges Hano, die aan het begin van de
20ste eeuw belast werd met de uitbreiding
van de provinciale gebouwen in de
Lombardstraat, een prestigieuze straat
die toen net was aangelegd. Deze vleugel
huisvest vandaag de commissie- en
vergaderzalen van het Brussels Parlement
evenals een grote spiegelzaal waar
officiële plechtigheden plaatsvinden. Het
oudste gedeelte, het hotel de Limminghe,
dateert uit het begin van de
18de eeuw en geeft uit op een vierkant
binnenplein dat uitmondt in de Eikstraat.
Het recentste gedeelte werd gebouwd
naar de plannen van het architectenbureau
A2RC dat in 1995 de wedstrijd won
voor de bouw van het parlementaire
halfrond op de dakverdieping waar de
plenaire zittingen van het Brussels Parlement
en van het parlement van de
Franstalige Brusselaars worden gehouden.
De herinrichting van het binnenplein
werd toevertrouwd aan het bureau Art &
Build dat een hangende tuin heeft ontworpen
die een geheel van polyvalente
zalen aan het oog onttrekt. De plantenmuren
zijn het werk van Patrick Blanc :
ze vormen een echte tuin in de stad met
een centrale agora. Dit grote houten
platform is als een natuurlijk verlengstuk
van de ontvangstzaal en nodigt uit tot
ontmoetingen en gesprekken.
(B 09/02/1995)
doorlopend rondleidingen. met de
medewerking van Itinéraires, sur
les Sentiers de l’Histoire.
Het parcours eindigt in het onthaal-
en informatiecentrum waar
de bezoekers informatie vinden
over het Brussels parlement, brochures
en verschillende publicaties
uitgegeven door de gewestelijke
administratie.

g. Kaart Centrum m 5
Hallepoort
(Koninklijke musea voor
Kunst en geschiedenis)
Zuidlaan – Brussel
A za en zo van 10u tot 17u
d lijn 2 (Hallepoort)
e 3-4-51 (Hallepoort)
f 27-48 (Hallepoort)
De grote ringlanen die vandaag de
Vijfhoek van Brussel omsluiten nemen
de plaats in van de tweede stadsomwalling,
gebouwd vanaf 1356. Deze
acht kilometer lange verdedigingsmuur,
opgetrokken in baksteen en
witsteen, was versterkt door talrijke
halfronde torens terwijl de zeven
hoofdwegen bewaakt werden door
zeven indrukwekkende stadspoorten.
De Hallepoort is het laatste overblijfsel
van deze omwalling waarvan de ontmanteling
reeds op het einde van de
18de eeuw begon. De poort werd
gespaard omdat ze destijds als gevangenis
dienst deed. Na in 1847 een
museumfunctie te hebben gekregen
werd de Hallepoort door architect Hendrik
Beyaert in 1870 vergroot en grondig
verbouwd. Sinds de recente renovatie
is het de ideale plek om het
militaire verleden van de hoofdstad te
ontdekken. Maquettes, virtuele reconstructies,
iconografisch archiefmateriaal
en een prachtige selectie museumobjecten
maken een bezoek aan deze
unieke getuige van de middeleeuwse
geschiedenis van Brussel tot een boeiende
ervaring.
(B 13/09/1990)
g
H. Kaart Centrum n 4 L
rekenhof
Regentschapsstraat 2 – Brussel
A enkel zo van 11u tot 17u
e 92-94 (Koning)
f 27-38-71-95 (Koning)
Het gebouw waarin het Rekenhof zich
vandaag bevindt, omvat een gedeelte
dat uitgeeft op het Koningsplein en deel
uitmaakt van het neoclassicistische
ensemble dat architect Barnabé Guimard
tussen 1776 en 1781 realiseerde op
initiatief van Karel van Lotharingen. In
1866 kocht Filips, graaf van Vlaanderen
en broer van koning Leopold II, het
gebouw aan van markies Arconati. De
architecten Paul Saintenoy en Charles
Parent voegden er twee haakse vleugels
aan toe en realiseerden zo een
paleis waarvan het U-vormige grondplan
zich ontvouwde rond een voorplein
met portieken die uitgaven op de
Regentschapsstraat. Een indrukwekkende
rotonde onder een koepel ligt op
de centrale as van het nieuwe, gedistingeerde
bouwwerk. De graaf van
Vlaanderen zorgde voor de binneninrichting,
waarvan de opeenvolgende
salons met geschilderde plafonds en
vergulde lambriseringen alle stijlen illustreren
die in de 19de eeuw in de mode
waren, van neobarok tot neorococo. In
1921 verkocht koning Albert I, die in dit
paleis geboren werd, het gebouw aan
de Bank van Brussel, die de staatsieruimten
volledig in ere liet maar de rest
van het gebouw aanpaste aan de functionele
vereisten. De Staat kocht het
paleis opnieuw aan in 1982, liet het
restaureren en vestigde er in 1984 het
Rekenhof. (B 06/09/2001)
20 Jaar, 20 pLaatSen I p. 75
H

p. 76 I 20 Jaar, 20 pLaatSen
i. Kaart Centrum n 4 L
archeologische site
van de Coudenberg
Koningsplein 9 – Brussel
A za en zo van 10u tot 18u
e 92-94 (Koning)
f 27-38-71-95 (Koning)
Het immense paleis van de Coudenberg
dat eeuwenlang de trots had
uitgemaakt van de vorsten en landvoogden
van onze gewesten viel in
1731 ten prooi aan een verwoestende
brand. De ruïnes zouden veertig jaar
later worden gesloopt om plaats te
maken voor de aanleg van de Koningswijk
zoals we die vandaag kennen. Bij
opgravingen die in de afgelopen vijfentwintig
jaar werden uitgevoerd door
verschillende archeologische diensten,
werden in de ondergrond overblijfselen
aangetroffen van de verschillende
onderdelen van het paleis en de stedelijke
omgeving. Deze zijn vandaag
voor het publiek toegankelijk via een
ondergronds circuit : de kelders van
het hoofdgebouw van het middeleeuwse
kasteel van de hertogen van
Brabant (12de-14de eeuw) ; de onderste
bouwlagen, voornamelijk de keukens,
van de grote staatsiezaal Aula
Magna gebouwd in de 15de eeuw voor
hertog Filips de Goede ; de funderingen
en ondermuren van de paleiskapel
gebouwd onder de regering van keizer
Karel V in de 16de eeuw en het Isabellastraatje
dat van de Coudenberg naar
de Sint-Goedelekerk leidde.
I
J
De overblijfselen van het voormalige
hotel Hoogstraeten naast het paleis en
zijn merkwaardige gotische galerij zijn
uitzonderlijk te bezichtigen alvorens de
werkzaamheden beginnen voor de
inrichting van het Coudenbergmuseum
dat in februari 2009 zijn deuren zal
openen. (B 04/07/1984, 31/01/1992 en
01/04/2004)
rondleidingen in het hotel Hoogstraeten
en presentatie van het
project voor de museale inrichting
van de archeologische site en het
toekomstige Coudenbergmuseum,
zaterdag en zondag om 10u30,
11u30, 12u30, 13u30, 14u30, 15u30,
16u30 en 17u30.
J. Kaart Centrum o 3 m
paleis der natie
Natieplein – Brussel
A enkel za van 10u tot 18u
d lijn 1A-1B (Park/Kunst-Wet)
en lijn 2 (Kunst-Wet)
e 92-94 (Park)
f 29-63-65-66 (Park)
Het Paleis der Natie, de zetel van de
Senaat en de Kamer van Volksvertegenwoordigers,
staat precies in het
midden van het grootse neoclassicistische
geheel dat de noordzijde van het
Warandepark afsluit. Het gebouw kreeg
van zijn ontwerper, architect Barnabé
Guimard, een U-vormig grondplan en
kwam tot stand tussen 1778 en 1783.
De hoofdgevel is bekroond door een
fronton met een reliëf van Gilles-Lambert
Godecharle dat een voorstelling
bevat van de “ Gerechtigheid die de
ondeugden bestraft en de deugden
beloont ”. Oorspronkelijk was de westelijke
vleugel ingenomen door de Kanselarij,
de oostelijke vleugel door de
Rekenkamer en het centrale gedeelte
door de Soevereine Raad van Brabant,
die de Belgische Provinciën bestuurde
ten tijde van Karel van Lotharingen. In
de bepleisterde hal met witmarmeren
vloertegels, markeren twee paar Dorische
zuilen de vestibules die toegang
geven tot twee monumentale trappen.
De ene trap, bekleed met een rood
tapijt, leidt naar de zaal van de Senaat,
die van architect Tilman-François Suys
een prachtige vergulde lambrisering
kreeg. De andere, bekleed met een
groen tapijt, leidt naar de Kamer. Nadat
deze halfronde zaal in 1883 door brand
verwoest was, werd ze heringericht
onder leiding van Hendrik Beyaert. Talrijke
salons met parketvloeren in Lodewijk
XVI-stijl vormen er een aantrekkelijk
geheel. Het Paleis der Natie is het politieke
centrum van ons land.
geleid parcours aan de hand van
een brochure.
ontdekkingstocht voor kinderen
van 6 tot 12 jaar.
Vraag en antwoordspel rond het
federaal parlement.
Borden met uitleg.

K. Kaart Centrum o 4 m*
academiënpaleis
Hertogstraat 1 – Brussel
A enkel zo van 10u tot 18u
I enkel toegankelijk tijdens rondleidingen
(groepen van 20 personen)
d lijn 2 (Troon)
f 21-27-38-95 (Troon)
Het Academiënpaleis werd gebouwd
tussen 1823 en 1826 als residentie
voor prins Willem II van Oranje, die hier
trouwens tot aan de Belgische onafhankelijkheid
in 1830 zou verblijven.
Het gebouw werd nadien gedurende
twaalf jaar onder sekwester geplaatst.
In 1842 werd het eigendom van de
Belgische Staat die het in 1853 schonk
aan kroonprins Leopold II. Hij zou er
echter nooit zijn intrek nemen. Nadien
waren er plannen om het gebouw als
museum in te richten. Uiteindelijk zouden
de Koninklijke Academie voor
Wetenschappen, Letteren en Schone
Kunsten evenals de Koninklijke Academie
voor Geneeskunde er gehuisvest
worden. Het neoclassicistische
paleis werd ontworpen door architect
Charles Van der Straeten en gedecoreerd
en ingericht door Tilman-François
Suys. Het bevat een eretrap onder een
lantaarn, enkele mooie salons met
kostbare parketvloeren en een monumentale
balzaal. Deze zaal op de eerste
verdieping vormt het hart van het
paleis. Het huidige decor, met de marmeren
muren, de stucornamenten en
het houtwerk in wit en goud is het resultaat
van een restauratie die tussen
1969 en 1976 werd uitgevoerd door
architect Simon Brigode naar een ontwerp
van Van der Straeten. Talrijke
wandlampen en een grote lantaarn
zorgen voor een passende verlichting
van deze staatsiezaal die zijn prachtige
parketvloer van eik en palissander
bewaard heeft. Ook de andere salons
ontvangen overvloedig licht van de
talrijke vensters in de gevels.
(B 10/10/2001)
doorlopend rondleidingen. met de
medewerking van Itinéraires, sur
les Sentiers de l’Histoire.
L. Kaart I 8 l*
raad van State
Wetenschapsstraat 33
Brussel-Uitbreiding
A za en zo van 10u tot 18u
d lijnen 1A-1B (Maalbeek)
f 27-34-38-54-64-80-95
(Wetenschap)
De Raad van State nam in 1948 zijn
intrek in het paleis van graaf Vandernoot,
markies van Assche. Dit gebouw
kwam tussen 1858 en 1860 tot stand
naar een ontwerp van architect Alphonse
Balat. De gevelordonnantie verwijst
onmiskenbaar naar de Italiaanse
Renaissance, meer bepaald naar het
Palazzo Farnese in Rome dat het resultaat
was van een samenwerking tussen
Michelangelo en Antonio da Sangallo.
Zowel de polychromie van de materialen
(de afwisseling van witsteen en
hardsteen) als de monumentale ingang
20 Jaar, 20 pLaatSen I p. 77
K
in de vorm van een typisch Florentijnse
rondboog, eisen meteen alle aandacht
op. Het paleis van de markies van
Assche werd al snel hét toonaangevende
gebouw van de Leopoldswijk.
Het hele interieur werd rijkelijk versierd,
van de salons op de verdieping met hun
verguld lijstwerk, tot het monumentale
trappenhuis, dat een voorafspiegeling
is van wat Alphonse Balat in het Koninklijk
Paleis zou realiseren. De latere
koning Albert I heeft in dit gebouw
gewoond van 1901 tot 1909, en zowel
koning Leopold III als prins-regent Karel
zijn er geboren. (BL 19/06/1997)
rondleidingen over de geschiedenis
van het gebouw en de raad
van State, zaterdag en zondag, alle
uren om 10u15.
tentoonstelling van oude foto’s
daterend van 1938, de periode
waarin het Hotel d’assche de residentie
van de ambassadeur van de
Verenigde Staten was.
L

p. 78 I 20 Jaar, 20 pLaatSen
m
m. Kaart I 8 k*
Concert noble
Aarlenstraat 82
Brussel-Uitbreiding
A enkel zo van 10u tot 18u
d lijnen 1A-1B (Maalbeek)
f 21-64 (Trier)
In 1785 richtten de aartshertogen
Albert van Saksen-Teschen en Maria-
Christina van Oostenrijk een vereniging
op die exclusief voor de adel bestemd
was, de Concert Noble. De huidige
feestzalen werden in 1873, onder
impuls van Leopold II, opgetrokken
door de Sociëteit Concert Noble in de
Leopoldswijk, te midden van de stadswoningen
van de Belgische adel.
Architect Hendrik Beyaert ontwierp een
opeenvolging van weelderige salons
die steeds in volume toenemen met
als apotheose een prachtige balzaal.
Alle zalen hebben rijke versieringen
uitgewerkt in de Lodewijk XVI-stijl. De
Concert Noble werd spoedig de favoriete
ontmoetingsplaats van vele nationale
en internationale figuren. De ABB
(Assurantie Belgische Boerenbond –
nu KBC), werd in 1982 eigenaar van
de Concert Noble en liet de gebouwen
zorgvuldig restaureren. Zij integreerde
het gebouw in een nieuw kantoorcomplex
en legde daarbij het grootste respect
aan de dag voor haar artistieke
en historische waarde.
(B 27/10/1983)
rondleidingen om 10u30, 11u30,
12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en
17u30. met de medewerking van
Bus Bavard en van Itinéraires. Sur
les Sentiers de l’Histoire.
N. Kaart I 9 l*
Solvaybibliotheek
Leopoldpark – Belliardstraat 137
Brussel-Uitbreiding
A za en zo van 10u tot 18u
I enkel toegankelijk tijdens rondleidingen
(groepen van 30 personen)
– wachttijden mogelijk
d lijnen 1A-1B (Maalbeek/Schuman)
f 27-59 (Leopoldpark)
Het gebouw dat in 1901 op initiatief
van industrieel en mecenas Ernest
Solvay werd opgetrokken voor het
Instituut voor Sociologie, staat vandaag
bekend als “ De Solvaybibliotheek
”. De plannen werden ontworpen
door de architecten Constant Bosmans
en Henri Vandeveld, hierin bijgestaan
door Emile Waxweiller, hoogleraar
sociologie aan de Université libre
de Bruxelles. De bibliotheek, voorzien
van een ruime en comfortabele leeszaal,
overvloedig verlicht door grote
ramen, verborg achter haar elegante
art-nouveaugevels talrijke individuele
werkruimtes met gecapitonneerde
deuren. Het gebouw dat in 1981 door
de ULB was verlaten, verkeerde bij zijn
bescherming in 1988 in vervallen staat.
Een opmerkelijke restauratiecampagne
in de jaren 1990 gaf het zijn oorspronkelijke
luister terug. De Solvaybibliotheek
werd in 1994 heropend en dient
vandaag als locatie voor tal van evenementen.
(B 08/08/1988)
doorlopend rondleidingen. met de
medewerking van Bus Bavard.
Zaterdag: stand van nouvelles du
patrimoine.
n

O. Kaart I 8 l
SYnergrId – voormalig
Hotel Van eetvelde
Palmerstonlaan 4
Brussel-Uitbreiding
A za en zo van 14u tot 17u
I enkel toegankelijk tijdens rondleidingen
(groepen van 15 personen)
– wachttijden mogelijk
d lijnen 1A-1B (Maalbeek)
f 63-64 (Palmerston) – 60 (Ambiorix)
Het Van Eetveldehuis is ongetwijfeld
een van de meest voldragen realisaties
van Victor Horta. Zjjn genie voor de
schikking van volumes, de spreiding
van het licht en het gebruik van
gekleurde materialen bereikt hier een
hoogtepunt. Het was geen toeval dat
Edmond Van Eetvelde, topdiplomaat
en adviseur van koning Leopold II, de
opdracht aan de beroemde architect
gaf. Hij wou een huis volgens een
nieuw concept dat brak met de klassieke
Franse stijl. Horta stelde hem niet
teleur. Voor de gevel opteerde hij voor
zichtbare metalen structuren die vroeger
enkel voor industriële constructies
werden gebruikt. De erker rust op ijzeren
consoles en omspant de hele
breedte van de gevel over twee bouwlagen.
In 1899-1900 voegde Horta een
tweede vleugel toe in witsteen. Binnen
werd de traditionele indeling volledig
verlaten. De kamers zijn geschikt rond
een rotonde die het trappenhuis bevat
en bekroond is met een lantaarn.
Slanke kolommen, die doen denken
aan plantenstelen, dragen het generfde
glazen dak waarvan het glas-in-lood
het daglicht filtert en kleurt op een bijna
magische wijze. Het Van Eetveldehuis
bekleedt een ereplaats in het oeuvre
van Victor Horta en verkeert in goede
staat. De lantaarn (1988), de gevel en
de grote salon zijn mooi gerestaureerd.
(B 18/11/1976)
doorlopend rondleidingen. met de
medewerking van Korei.
o
p. Kaart J 8 l
Koninklijke
militaire School
Renaissancelaan 30
Brussel-Uitbreiding
A enkel zo van 10u tot 18u
d lijnen 1A-1B (Merode/Schuman)
e 81 (Merode)
f 61 (Wappers),
22-27-61-80 (Merode)
De Koninklijke Militaire School, oorspronkelijk
ondergebracht in de gebouwen
van de Terkamerenabdij, verhuisde
in 1909 naar een splinternieuw complex
opgetrokken naar het ontwerp van
Henri Maquet. Deze architect koos
voor een monumentale hoewel elegante
neoclassicistische architectuur,
wat aantoont dat deze stijl nog steeds
gangbaar was aan het begin van de
20ste eeuw. Het was echter ook de
uitdrukkelijke wens van koning Leopold
II dat deze stijl het beeld van de
hoofdstad zou bepalen. Aan de voorzijde
bestaat het gebouw uit drie symmetrische
vleugels die onderling verbonden
zijn door portalen onder
gedrukte boog. Maquet, die hofarchitect
zou worden, besteedde enorm
veel aandacht aan de details. Zo wordt
de hoofdingang geflankeerd door
standbeelden van Mars en Minerva,
waar Braecke voor tekende.
20 Jaar, 20 pLaatSen I p. 79
p
Het fronton, een werk van de beeldhouwer
Hérain, stelt een allegorie voor
van België dat onder de bescherming
van Mars een beroep doet op het
Patriot tisme, op de Kunsten en op de
Wetenschappen om de toekomstige
militaire leiders te vormen. Binnen leidt
een monumentale trap naar een groot
auditorium, die samen met de kapel
met art-nouveauglasramen een imponerend
decoratief geheel vormen.
(B 23/03/1994)
rondleidingen om 10u30, 11u30,
12u30, 14u30, 15u30, 16u30 en
17u30. met de medewerking van
arkadia.be.

p. 80 I
20 Jaar, 20 pLaatSen
Q. Kaart J 10 l
albert Hall
E. Pirmezlaan 9 – Etterbeek
A enkel zo van 10u tot 18u
e 81 (Jacht)
f 34-36 (Jacht)
Dit boeiende art-decocomplex van
2.500 m² groot, werd in 1932 ontworpen
door architect A. Meuleman. Toen
omvatte het een cinemazaal, de Albert
Hall, en een balzaal, de Roseland. De
twee gevels, die respectievelijk aan de
Waversesteenweg 649 en de Eudore
Pirmezlaan 9 liggen, vertonen dezelfde
architecturale kenmerken : een symmetrische
opbouw met traveeën, pilasters
met papyrusvormige kapitelen en
flamboyante gele baksteen van Orp.
Bijna volgens de huidige opvatting van
gemengde ruimten, liggen de twee
zalen boven elkaar en staan ze met
elkaar in verbinding. De art-decostijl is
er merkbaar in de smeedijzeren balustrades,
het verguld stucwerk en monumentale
trappen. Twee erg mooie
glasramen in de hal beelden Charlie
Chaplin en Virginia Cherril uit in “ City
Lights ”. Het volledig gerenoveerde
Albert Hall-complex biedt vandaag
onderdak aan culturele evenementen,
privé-recepties, seminaries en
tentoonstellingen.
doorlopende vertoning van een
film over expo 58 (albert Hallzaal).
muziek van de “ golden Sixties ” :
‘s ochtends als achtergrondmuziek
en in de namiddag optreden
met mogelijkheid tot dansen in de
roselandzaal (van 14u en 18u).
Q
R. Kaart I 10 k
Flagey –
voormalig nIr-gebouw
Heilig Kruisplein – Elsene
A enkel zo van 10u tot 18u
e 81 (Flagey)
f 38-60-71 (Flagey)
Het NIR van architect Joseph Diongre
behoort tot de allereerste radio-omroepgebouwen
ter wereld. In 1938 werd het
in gebruik genomen en spoedig daarna
was het reeds alom bekend voor zijn
unieke architectuur en de ongeëvenaarde
akoestiek in de studio’s. In de
meeste zalen is het oorspronkelijke
meubilair nog steeds aanwezig, en hun
lambriseringen uit exotische houtsoorten
zoals in de befaamde Studio 4. Een
volledige wand van deze studio is ingepalmd
door een orgel van de firma Delmotte,
het belangrijkste in zijn soort in
België. Naast de bijzondere akoestische
kwaliteiten is ook de verfijnde afwerking
van het decor erg uitzonderlijk. Na vijftig
jaar intense bedrijvigheid werd de “ pakketboot
” verkocht door zijn eigenaars,
de VRT en de RTBF. In juni 1998 kwam
het gebouw in het bezit van de NV
Omroepgebouw Flagey. Het gebouw
werd beschermd en volledig gerestaureerd.
In 2002 heeft het opnieuw zijn
deuren geopend voor het publiek. Het
bevat een audiovisueel centrum met
opnamestudio’s concert- en filmzalen,
kantoren en handelsruimtes, uniek in
Brussel. Vandaag is Flagey niet meer
weg te denken uit het culturele leven
van de hoofdstad. (B 28/04/1994)
rondleidingen om 10u30, 11u30,
12u30, 13u30, 14u30, 15u30, 16u30
en 17u30. met medewerking van
Korei.
Zondag: stand van nouvelles du
patrimoine
r

S. Kaart F 8-9 m
Studie- en
documentatiecentrum
“ oorlog en Hedendaagse
maatschappij ”/ directie
oorlogsslachtoffers –
voormalige zetel van
de “ Sociale Voorzorg ”
Luchtvaartsquare 29-31 – Anderlecht
A enkel zo van 10u tot 18u
d lijn 2 (Zuid)
e 3-4-51-82 (Lemonnier)
Deze voormalige zetel van de ‘Sociale
Voorzorg’ biedt vandaag onderdak aan
het Studie- en Documentatiecentrum
‘Oorlog en Hedendaagse Maatschappij’,
een federale wetenschappelijke
instelling, en aan de kantoren en het
archief van de Algemeen Directie
Oorlogsslachtoffers.
Dit gebouw werd in 1911 opgetrokken
in late art-nouveaustijl naar een ontwerp
van architect R. Pringiers. Reeds
in 1930 werd het te klein om de diensten
van de snel groeiende ‘Sociale
Voorzorg’ te huisvesten. Daarom werd
een beroep gedaan op Fernand en
Maxime Brunfaut om de bestaande
ruimten te rationaliseren en bijkomende
kantoren in te passen, zonder afbreuk
te doen aan de oorspronkelijke waardevolle
architectuur. Buiten kreeg de
onderste verdieping een versiering van
marmer, groen graniet en blauwe
mozaïek. Het interieur werd volledig
gerenoveerd. De lokettenzaal biedt een
verrassende aanblik door haar uitzonderlijke
versiering van zwart marmer in
combinatie met metalen onderdelen.
Zij strekt zich uit over twee verdiepingen
en is uitgerust met een monumentale
lift. Deze lift is mooi geïntegreerd
in de art-deco-aankleding, eveneens
een ontwerp van de architecten Brunfaut,
net als het meubilair trouwens. (B
09/09/1993)
rondleiding in de koepel en de
archieftoren om 10u30 en om 14u.
T. Kaart e 5-6 m*
nationale Basiliek
van het Heilig Hart
van Koekelberg
Basiliekvoorplein 1 – Koekelberg
A za van 10u tot 18u
zo van 13u tot 18u
e 19 (Heilig Hartcollege)
f 87 (Heilig Hartcollege)
Het initiatief om op het plateau van
Koekelberg een nationale basiliek te
bouwen is afkomstig van Leopold II.
De koning wou een monument laten
oprichten dat in grootsheid de Sacré-
Cœur in Parijs zou overtreffen. De
Belgische Staat weigerde echter de
nodige fondsen vrij te maken zoals
reeds eerder het geval was geweest
voor de triomfboog van het Jubelpark.
Leopold II ging daarop aankloppen bij
de Kerk maar het duurde tot in 1905
alvorens de eerste steen werd gelegd
2 0 a n S , 2 0 L I e u x I p. 81
ter gelegenheid van de 75ste verjaardag
van België. De bouw werd na
enkele jaren onderbroken door de Eerste
Wereldoorlog en pas in 1930 hervat
onder leiding van de Gentse architect
Albert van Huffel volgens een nieuw
plan. Zijn leerling en opvolger Paul
Rome zette het werk voort en uiteindelijk
werd de basiliek, hoewel nog niet
voltooid, ingewijd in 1951. De Basiliek
van Koekelberg is een toonbeeld van
religieuze art-decostijl en kenmerkt
zich door binnenvolumes van ongewone
afmetingen.
rondleidingen op zaterdag om
10u30, 11u30, 1230, 15u30 en
16u30 en op zondag om 13u30,
14u30, 15u30 en 16u30. met de
medewerking van Klare Lijn.
tekst met uitleg over de glasramen
die dateren van na de tweede
Wereldoorlog.
toegang tot de Infoshop van de
Basiliek.
S
t

p. 82 I
o p e n m o n u m e n t e n d a g e n
Publicaties van de Directie Monu
BruSSeL, Stad Van KunSt
en geSCHIedenIS
1. Het Jubelpark, zijn gebouwen en musea (NI-Fr-Sp-Eng)
2. Het kerkhof aan de Dieweg (Nl-Fr)
3. De Grote Markt van Brussel (NI-Fr-Sp-Eng)
4. De Begijnhofwijk (Nl-Fr)
5. De Heizel (NI-Fr-Sp-Eng)
6. De Louis Bertrandlaan en het Josaphatpark (Nl-Fr)
7. Drie voorbeelden van passages uit
de 19de eeuw (NI-Fr-Sp-Eng)
8. Anderlecht (Nl-Fr)
9. De Zavel (N -Fr-Sp-Eng)
10. De vijvers van Elsene en omgeving (Nl-Fr)
11. De Sint-Katelijnewijk (Nl-Fr)
12. Het Leopoldpark (NI-Fr-Sp-Eng)
13. De Squareswijk (NI-Fr-Sp-Eng)
14. De Armand Steurssquare (Nr-Fr)
15. Het Koningsplein en de Warandewijk (NI-Fr-Sp-Eng)
16. De Observatoriumwijk (Nl-Fr)
17. De Tervurenlaan (Nl-Fr)
18. Het Woluwedal (Nl-Fr)
19. De Louizalaan (NI-Fr
20. De centrale lanen (N -Fr)
21. Sint-Gillis (Nl-Fr)
22. De ringlanen (Nl-Fr)
23. De Sint-Bonifatiuswijk (Nl-Fr)
24. De Onze-lieve-Vrouw-ter-Sneeuwwijk (Nl-Fr)
25. De Brusselse kanalen (Nl-Fr)
26. De Marktplaatsen van de Vijfhoek (Nl-Fr)
27. Gangen in Brussel (Nl-Fr)
28. Ukkel, huizen en villa’s (Nl-Fr)
29. De eerste omwalling (Nl-Fr)
30. Het Ter Kamerenbos (Nl-Fr)
31. Het Justitiepaleis (Nl-Fr)
32. De Ter Kamerenabdij (Nl-Fr)
33. De Molièrelaan en de Berkendaalwijk (Nl-Fr)
34. De tuinwijken Le Logis en Floréal (Nl-Fr)
35. Geschiedenis van de Brusselse bioscopen (Nl-Fr)
36. De Wolstraat en haar historische gebouwen (Nl-Fr)
37. Koninklijk domein van Laken (Nl-Fr)
38. Kerkhoven en begraafplaatsen (Nl-Fr)
39. Geschiedenis van de Brusselse scholen (Nl-Fr)
40. De Ringlanen (Nl-Fr)
41. De abdij van Dielegem (Nl-Fr)
42. Het voormalige Coudenbergpaleis (Nl-Fr)
43. Appartementsgebouwen
uit het interbellum (Nl-Fr)
44. Het Rijksadministratief Centrum (Nl-Fr)
45. Het gemeentehuis van Schaerbeek (Nl-Fr)
46. De Marollen (Nl-Fr.)
arCHeoLogIe In BruSSeL
1. De Rijke Klarenwijk:
van Priemspoort tot Klooster (Nl-Fr)
2. Brouwerijen in de Sint-Katelijnewijk (Nl-Fr)
3. Middeleeuwse ambachten en stedelijk wonen (Nl-Fr)
4. Rond de eerste stadsomwalling
De Sint-Hubertusgalerijen (Nl-Fr)
geSCHIedenIS & reStauratIe
De Onze-Lieve-Vrouw ten Zavelkerk (Nl-Fr)

1. Sint-Agatha-Berchem (Nl-Fr)
atLaS Van de arCHeo-
LogISCHe ondergrond
Van Het geWeSt BruSSeL
2. Sint-Lambrechts-Woluwe (Nl-Fr)
3. Ukkel (Nl-Fr)
4. Vorst (Nl-Fr)
5. Jette (Nl-Fr)
6. Sint-Joost-ten-Node (Nl-Fr)
7. Etterbeek (Nl-Fr)
8. Anderlecht (Nl-Fr)
9. Watermaal-Bosvoorde (Nl-Fr)
10.1 Brussel-Vijfhoek-
Archeologische potentieel (Nl-Fr)
10.2 Brussel-Vijfhoek-
Archeologlsche ontdekkingen (Nl-Fr)
11. Koekelberg (Nl-Fr)
12. Brussel-Noordoostwijk (Nl-Fr)
13. Sint-Gillis (Nl-Fr)
14. Sint-Pieters-Woluwe (Nl-Fr)
15. Elsene (Fr-Nl)
16. Schaarbeek (Nl-Fr)
17. Sint-Jans-Molenbeek (Nl- Fr)
InVentarIS Van Het
CuLtuurBeZIt In BeLgIË
BruSSeLS HooFdStedeLIJK
geWeSt
Deel I A Brussel Vijfhoek A-D (Nl-Fr)
Deel I B Brussel Vijfhoek E-M (Nl-Fr)
DeeI 1C Brussel Vijfhoek N-Z (Nl-Fr)
Deel 2 Sint-Joost-ten-Node (Nl-Fr)
Deel 3 Etterbeek (Nl-Fr)
De inventarissen van Sint-Gillis, Sint-Joost-ten-Node
en Etterbeek (en weldra van Brussel uitbreiding oost,
Brussel uitbreiding zuid, Elsene en Sint-Pieters-Woluwe)
kunnen geraadpleegd worden op de volgende site:
http://www.irismonument.be
o p e n m o n u m e n t e n d a g e n I p. 83
menten en Landschappen
monumenten
en LandSCHappen
Deel l Brussel, beschermde monumenten (Nl-Fr)
Deel 2 Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
Gevrijwaarde monumenten
en landschappen (Nl-Fr)
Deel 3 Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Beschermde
monumenten en landschappen (Nl-Fr)
open monumentendagen
Architecturale gehelen
in het Brussels Gewest (Nl-Fr)
Plaatsen om te feesten (Nl-Fr)
Kunst en openbaar erfgoed (Nl-Fr)
Een eeuw architectuur en stedenbouw:
1900-2000 (Nl-Fr)
Erfgoed en Ambachten (Nl-Fr)
Archeologie van Neolithicum
tot industriële revolutie (Nl-Fr)
Handel (NL-Fr)
Modernisme – art deco (Nl-Fr)
Brussel, 175 jaar hoofdstad (Fr-Nl)
Lichaam en Geest (Fr-Nl)
Architectuur sinds de Tweede Wereldoorlog (Nl-Fr)
Beschikbaar in de betere boekhandels
(Opgelet: meerdere titels zijn momenteel
niet meer in voorraad)
De Directie Monumenten en Landschappen
heeft eveneens verschillende gratis publicaties.
De lijst van deze publicaties is raadpleegbaar
op de website www.monument.irisnet.be

p. 84 I o p e n m o n u m e n t e n d a g e n
Dankwoord
De Directie Monumenten en Landschappen
wenst alle openbare en
privé-instellingen te danken, alsook
alle eigenaars die hebben bijgedragen
tot het succes van de Brusselse
Open Monumentendagen.
De Directie dankt ook de vereniging
Patrimoine et Culture die het centraal
informatiepunt ontvangt.
Tenslotte nog dank aan het Fonds
Lucien De Roeck voor het gebruik
van de ster op het promotiemateriaal
van de Open Monumentendagen,
© Lucien De Roeck –
www.lucienderoeck.be
op initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk gewest
onder bescherming van de raad van europa, in het kader van
de europese monumentendagen
Begeleidingscomité
Fabienne deFranCe, pascale IngeLaere, andrea marIuCCI,
Christine rouFFIn, Cyrille SegerS en Céline Van neYVerSeeL,
Kabinet van Staatssecretaris Emir KIR
organisatie
Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
algemene coördinatie
paula dumont en Brigitte Vander BruggHen
met de medewerking van Cindy de Brandt
redactie
De teksten over de opengestelde monumenten werden geschreven
door Christophe VaCHaudeZ
Vertaling Gitracom
revisie en verbetering teksten
Harry LeLIÈVre, Directie Monumenten en Landschappen
Herkomst foto’s
De foto’s werden genomen door alfred de VILLe de goYet,
Directie Monumenten en Landschappen
behalve
Christine BaStIn en Jacques eVrard
© Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (5)
Brigitte Vander BruggHen (14)
marie-Hélène genon (22)
david attaS (23)
VuB (24 – volledige pagina)
pierre Bernard (42bis)
Vrt (50)
Caroline BerCKmanS (57 – volledige pagina)
gaëlle BaLtHaSart en ariane goFFart (60)
Foto Sint-Alenakerk (34) : arch. R. Bastin©Sofam, 2008
Foto Atomium (47) : www.atomium.be©Sabam, Belgium, 2008
Foto's Station Brussel-Centraal (4), KBC Arenberg/vroegere juwelierszaak Wolfers,
(E) en Synergrid/voormalig Hotel Van Eetvelde (O) : arch. V. Horta@Sofam 2008
Foto Flagey (R) : arch. J. Diongre©Sofam, 2008
Met dank aan Lucien Kroll en de familie van Jacques Dupuis die zo vriendelijk
waren om af te zien van hun reproductierechten voor deze brochure.
ontwerp omslag en affiche Kaligram, Brussel
ontwerp programma, opmaak en cartografie Kaligram, Brussel
druk IPM, Brussel
Verantwoordelijk uitgever
patrick CraHaY, Directie Monumenten en Landschappen,
CCN – Vooruitgangstraat 80, 1035 Brussel
de inlichtingen in deze brochure kunnen buiten onze wil
om gewijzigd worden.

Architectuur sinds
de Tweede Wereldoorlog
De architectuur uit de tweede helft van de twintigste
eeuw worstelt met een imagoprobleem.
Het naoorlogse modernisme wordt algemeen
beschouwd als louter functionalistisch, zielloos
en gemaakt met minderwaardige materialen. Het
postmodernisme wordt beschuldigd van megalomanie
en kitscherigheid. Sprekend voor dit
gebrek aan appreciatie is het toenemend aantal
gebouwen, sommige nauwelijks dertig jaar oud,
die een volledige renovatie ondergaan waarbij
alle oorspronkelijke elementen op de schroothoop
belanden. De naoorlogse architectuur lijkt
wel met uitsterven bedreigd.
Deze publicatie probeert tot een meer genu-
anceerd beeld te komen. Kunnen we monu-
mentwaarde toekennen aan een gebouw dat nog
geen mensenleven oud is ? Wat kenmerkt de Belgische
architectuur van de laatste vijftig jaar ? Wat
met Brussel en het fenomeen “ verbrusseling ” ?
Onze levensstijl is sinds de Tweede Wereldoorlog
drastisch gewijzigd, hoe vertaalt zich dat in onze
woning ? Architecten zoals Willy Van Der Meeren
hebben voor sociale huisvestingmaatschappijen
volop geëxperimenteerd, zowel op het vlak van
woonconcepten als op bouwtechnisch vlak. Hoe
zit het met de conservatie en restauratie van deze
experimentele gebouwen ?
Deze publicatie van 160 pagina’s, rijkelijk geïllustreerd,
wordt uitgegeven door de Directie Monumenten
en Landschappen van het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest.
Verkrijgbaar in de boekhandel vanaf september.
Tijdens de Open Monumentendagen zal zij verkocht
worden aan een voordelig tarief op het informatiepunt
in de Sint­Gorikshallen.