downloadbaar in pdf-formaat - Monumenten & Landschappen ...

L’archéologie préventive en Région de Bruxelles-Capitale02-03 Preventieve archeologie in het Brussels Hoofdstedelijk GewestLa mémoire du sol et du bâtiHet geheugen van de bodem en de gebouwenL’archéologie étudie les traces du passé conservées dans lesol et les bâtiments. La mise au jour de ces vestiges permetd’appréhender les activités de l’homme, ses comportementssociaux ou religieux, son environnement. La meilleure manièrede préserver ce patrimoine archéologique est de le maintenir enplace pour les générations futures. Cependant, lors des travauxmenés sur ces sols ou dans ces bâtiments, une partie desvestiges est susceptible d’être mise au jour… mais aussi d’êtrerapidement détruite ! Pour sauvegarder ce patrimoine, la Régionde Bruxelles-Capitale organise des recherches archéologiques.Ce principe est appelé « archéologie préventive ».Auderghem. Prieuré de Rouge-Cloître,fontaine monumentale. 2006.Oudergem. Rood Klooster,monumentale fontein. 2006.De archeologie bestudeert de sporen van het verleden diebewaard zijn in de bodem en in de gebouwen. Door deze restenaan het licht te brengen kunnen we de menselijke activiteiten, hetsociologische of religieuze gedrag en de omgevingbeter begrijpen. Het archeologisch erfgoed blijfthet best beschermd voor toekomstige generatiesdoor het in de bodem te behouden. Wanneerechter werken uitgevoerd worden in deze bodemof aan gebouwen, kan een deel van deze overblijfselenontdekt worden… maar bijgevolg ookvlug vernietigd worden! Om dit erfgoed tebewaren organiseert het Brussels HoofdstedelijkGewest archeologisch onderzoek. Dit principewordt “preventieve archeologie” genoemd.Uccle. Moulin du Neckersgat, 2011.Ukkel. Neckersgatmolen, 2011.L’archéologie préventive se base sur l’article 5 de la Convention européennede Malte pour la protection du patrimoine archéologique (1992), entréeen vigueur en Belgique en 2011.De preventieve archeologie is gebaseerd op artikel 5van de Europese Conventie van Malta (1992) voor deBescherming van het Archeologisch Erfgoed die in Belgiëin werking getreden is in 2011.

L’atlas archéologique régionalDe regionale archeologische atlasLa Direction des Monuments L’atlas a été publié en vingt-quatre volumes entre 1992 et 2012 sous le titreet des Sites dresse, tient à Atlas du sous-sol archéologique de la Région de Bruxelles. Un aperçu desjour et publie l’atlas archéologiquerégional, un outil in-zones de potentiel archéologique est consultable sur le site cartographiquerégional BruGIS (www.brugis.irisnet.be).dis pensable qui fournit pourchaque parcelle les donnéesarchéologiques et historiques de la Préhistoire jusqu’au XVIII esiècle. L’atlas localise les sites connus tant par les découvertesfortuites et les fouilles anciennes que par les archives historiqueset cartographiques. Il constitue un volet de l’Inventaire dupatrimoine immobilier de la Région de Bruxelles-Capitale. Surcette base et en fonction des travaux envisagés, l’évaluation dupotentiel archéologique peut être réalisée pour tout le territoirerégional, tant pour le sous-sol que pour le bâti.De Directie Monumenten en Landschappen stelt de regionalearcheologische atlas op, houdt deze up to date en publiceertze. Het is een onontbeerlijk instrument dat voor elk perceelde archeologische en/of historische gegevens verstrekt van deprehistorie tot de 18e eeuw. De atlas lokaliseert de sites diegekend zijn zowel via toevalsvondsten en vroegere opgravingenals door historisch en cartografisch onderzoek. Hij maaktintegraal deel uit van de Inventaris van het onroerend erfgoedvan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Op basis hiervan en infunctie van de beoogde werken wordt aldus het archeologischpotentieel van het ganse regionaal grondgebied geëvalueerd,zowel voor de ondergrond als voor de bebouwing.Neder-Over-Heembeek. Carte des siteset des découvertes archéologiques, détail.Neder-Over-Heembeek. Kaart van de archeologischevindplaatsen en vondsten, detail.De atlas werd tussen 1992 en 2012 in 24 volumesgepubliceerd onder de titel Atlas van de archeologischeondergrond van het Gewest Brussel. Een overzicht vande zones met archeologisch potentieel is consulteerbaarop de regionale cartografische website BruGIS(www.brugis.irisnet.be).Schaerbeek, statuette en bronze,Époque romaine (© IRPA).Schaarbeek, bronzen beeldje,Romeinse Tijd (© KIK).

Qui procède aux recherches archéologiques ?Wie doet het archeologisch onderzoek?Les recherches archéologiques prescrites préalablement ouconcomitamment à la mise en œuvre d’un permis d’urbanismesont soit réalisées directement par la cellule Archéologie dela Direction des Monuments et des Sites, soit confiées à unorganisme agréé. En effet, tant les fouilles que les investigationsdans les bâtiments doivent être réalisées par des personnescompétentes qui présentent une expertise validée en recherchesarchéologiques. À cette fin, une institution publique ou privéepeut être agréée comme auteur de recherches archéologiquespar la Région de Bruxelles-Capitale. Seuls les porteurs decet agrément seront autorisés à réaliser des recherchesarchéologiques. Chaque opération de recherche archéologiqueest attribuée par voie de marché public. Elle fait l’objet d’uncahier des charges détaillant les objectifs, les méthodes et laprésentation des résultats. L’ensemble des frais nécessaires àla réalisation de ces recherches est pris en charge par la Régionde Bruxelles-Capitale.Bruxelles, hôtel Dewez. 2007.Brussel, Huis Dewez. 2007.Het voorgeschreven archeologisch onderzoek wordt voorafgaandelijkof gelijktijdig met de uitvoering van een stedenbouwkundigevergunning uitgevoerd ofwel door de cel Archeologie van deDirectie Monumenten en Landschappen ofwel door een erkendeinstelling. Zowel de opgravingen als het bouwarcheologischonder zoek moeten door competente personen worden uitgevoerddie over een gevalideerde expertise beschikken op het gebied vanarcheologisch onderzoek. Daarom kan een publieke of privateinstelling door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest erkendworden als archeologisch vorser; enkel de dragers van dezeerkenning krijgen toelating om archeologisch onderzoek uitte voeren. Elk archeologisch onderzoek wordt toegekend viaoverheidsopdrachten. Deze omvatten een bestek met richtlijnenbetreffende de objectieven, methodes en voorstelling van deresultaten. Het geheel van kosten verbonden aan de uitvoeringvan dit onderzoek wordt door het Brussels HoofdstedelijkGewest gedragen.Bruxelles, hôtel d’Hoogstraeten. 2006.Brussel, Hof van Hoogstraeten. 2006.

L’archéologie préventive en Région de Bruxelles-Capitale06-07 Preventieve archeologie in het Brussels Hoofdstedelijk GewestQuelles recherches archéologiques préventives ?Welk preventief archeologisch onderzoek?En cas de découverte fortuite, une opération d’urgencepeut être organisée par la Direction des Monuments et desSites qui dispose d’un délai légal de 21 jours ouvrables.Saint-Josse-ten-Noode, rue du Cardinal. 2005.Sint-Joost-ten-Node, Kardinaalstraat. 2005.Les recherches archéologiques préventivessont réalisées sur base du potentiel archéologiquedéterminé par l’atlas régional. Ellessont de plusieurs types :Le sondage détermine la présence ou l’absenced’un site archéo logique, ainsi que son état de conservation. Cetteopération est souvent limitée dans le temps et l’espace. Enfonction du diagnostic fondé sur ce sondage, il est possible dedécider de l’étendue des recherches complémentaires à mener.La fouille préventive est programmée préalablement auxtravaux urbanistiques et s’attache à établir la documentationcomplète des vestiges rencontrés avant transformations,démontage ou destruction.L’accompagnement (ou suivi) archéologique est réalisé lorsquel’emprise des travaux projetés sur la parcelle ou le bâtimentest trop faible. Les traces archéologiques sont enregistrées aufur et à mesure de leur mise au jour.Bruxelles, place de la Monnaie. 2011.Brussel, Muntplein. 2011.Het preventief archeologisch onderzoek wordt uitgevoerd opbasis van het archeologisch potentieel, bepaald in de regionaleatlas. Het onderzoek kan verschillende vormen aannemen:Het archeologisch vooronderzoek (sleuven, booronderzoek)bepaalt de aan- of afwezigheid van archeologische overblijfselenen hun bewaringstoestand. Dit onderzoek is dikwijls beperkt intijd en ruimte. De analyse van dit vooronderzoek zal de preciezevoorwaarden van het vervolgonderzoek bepalen.Het preventief archeologisch onderzoek wordt voorafgaandelijkaan de werken geprogrammeerd en omvat een volledigedocu mentatie van de aangetroffen overblijfselen voor dezegetransformeerd, afgebroken of vernield worden.De archeologische begeleiding (of opvolging) wordt uitgevoerdwanneer de inname van het perceel of het gebouw door degeplande werken niet omvangrijk genoeg is. De archeologischesporen worden geregistreerd van zodra ze aan het lichtgebracht worden.In geval van toevalsvondsten kan de Directie Monumentenen Landschappen een noodopgraving organiseren.Ze beschikt hiervoor over een wettelijke termijn van21 werkdagen.

La documentation archéologiqueDe archeologische documentatieLe patrimoine archéologique mis au jour à l’occasion desrecherches est systématiquement enregistré. Tous les objetsmobiliers ainsi que quantité de matériaux et d’échantillons entous genres sont prélevés directement. De nombreux autresvestiges sont examinés sur place, démontés, voire détruits. Lesinformations archéologiques sont récoltées sous forme de plans,de dessins et de photos. Cette phase capitale d’enregistrementsauvegarde les « archives archéologiques » du terrain ou dubâtiment concerné. Les archéologues étudient et interprètentensuite les vestiges découverts pour reconstituer l’évolutiondes sites et des bâtiments. Pour cela, ils sont secondés pardes spécialistes en sciences diverses qui interviennent pourla datation, l’étude de l’environnement ancien et des contexteshistoriques. La Direction des Monuments et des Sites définit laméthodologie précise pour cette documentation et gère la basede données centralisée de tous les enregistrements.Jette, place Cardinal-Mercier. 2011.Jette, Kardinaal Mercierplein. 2011.Het archeologische erfgoed dat tijdens onderzoek aan het lichtkomt, wordt op systematische wijze geregistreerd. Alle roerendevoorwerpen evenals een grote hoeveelheid materialen en bodemstalenworden direct ingezameld. Vele andere overblijfselenworden ter plaatse onderzocht, gedemonteerd en indien nodigvernield. De archeologische informatie wordtverzameld in de vorm van plannen, tekeningenen foto’s. Deze hoogst belangrijke registratiefasebewaart de “archeologische archieven” van hetbetrokken terrein of gebouw. De archeologenbestuderen en interpreteren vervolgens de ontdekteover blijfselen om de evolutie van de site en/of degebouwen te reconstrueren. Hiervoor worden zegeholpen door specialisten uit diverse wetenschappelijkedomeinen die informatie leverenmet betrekking tot o.a. de datering, de studie vande vroegere leefwereld en de historische context.De Directie Monumenten en Landschappendefinieert de precieze methodologie omtrent de registratievan deze documentatie en beheert de centrale databank metalle registraties.Bruxelles, quai au Bois-de-Construction. 2010.Brussel, Timmerhoutkaai. 2010.

L’archéologie préventive en Région de Bruxelles-Capitale08-09 Preventieve archeologie in het Brussels Hoofdstedelijk GewestLe mobilier archéologiqueHet archeologisch materiaalLaboratoire d’Archéologie à Bruxelles (LAB).Laboratorium voor Archeologie in Brussel(LAB).Chaque intervention sur le terrain est suivie du traitementdu matériel archéologique. Les différents éléments (objets,matériaux, échantillons…) sont répertoriés, nettoyés, classéset étudiés afin de compléter l’information générale du site dontils proviennent. Le traitement se fait au sein du laboratoired’archéologie de la Direction des Monuments et des Sites.Il peut s’agir d’une restauration complète de l’objet ou d’uneintervention partielle destinée à le maintenir dans l’état où ila été découvert. Le matériel est ensuite conditionné et archivédans le dépôt archéologique régional. En effet, le mobilierarchéologique mis au jour lors de sondages, de fouilles ou pardes découvertes fortuites est confié à la garde de la Régionjusqu’à sa dévolution finale. La conservation des objets dansde bonnes conditions, couplée à un inventaire systématique etdétaillé, permet leur étude pendant la phase d’interprétationqui suit les fouilles.1. Bruxelles, rue des Poissonniers,jeton (1490-1550). 1999.Brussel, Visverkopersstraat,rekenpenning (1490-1550). 1999.2. Bruxelles, impasse de la Barbe,clé (XVII e siècle). 2011.Brussel, Baardgang,sleutel (17e eeuw). 2011.Elke interventie wordt gevolgd door een behandelingvan het archeologisch materiaal. Deverschillende elementen (voorwerpen, stalen, …)worden geregistreerd, gereinigd, geklasseerd enbestudeerd om de algemene informatie over desite waarvan ze afkomstig zijn te vervolledigen.De behandeling vindt plaats in het archeologisch1. laboratorium van de Directie Monumenten enLandschappen. Het kan gaan om een volledigerestauratie van een object of om een gedeeltelijkebehandeling met als doel het voorwerpen tebewaren in dezelfde toestand als waarin het werd2. aangetroffen. Het materiaal wordt vervolgensgeconditioneerd en gearchiveerd in het regionaalarcheologisch depot. De archeologische elementen die tijdensvooronderzoek, opgravingen of toevalsvondsten aan het lichtkomen, worden inderdaad toevertrouwd aan het Gewest tot aanhun definitieve devolutie. De goede bewaaromstandigheden vande voorwerpen gekoppeld aan een systematische en gedetailleerdeinventaris laat de archeologen toe ze te bestuderen tijdens deinterpretatiefase volgend op de opgravingen.

La communication des résultatsDe ontsluiting van de resultatenLa diffusion des informations récoltées pendantles interventions archéologiques, ainsi que desrésultats des recherches est une missionfonda mentale de la Direction des Monuments etdes Sites. Pour ce faire, elle publie des rapports,des articles et des inventaires scientifiques,mais aussi des livres, des brochures, des dépliantset des panneaux d’information. Elle organiseéga lement des conférences, des colloques et desexpositions. Par ailleurs, l’ensemble des donnéeset du matériel archéologique est accessible àtout chercheur qui en fait la demande.De verspreiding van zowel de informatie verzameldtijdens de archeologische interventies als deresultaten van het onder zoek behoort tot defundamentele opdrachten van de Directie Monumenten enLandschappen. Daarom publiceert ze niet enkel rapporten,artikels en weten schappelijke inventarissen, maar ook boeken,brochures, folders en informatiepanelen. Ze organiseert tevensvoordrachten, colloquia en tentoonstellingen. Tegelijk zijn allegegevens en het archeologisch materiaal toegankelijk voor elkeonderzoeker die hiervoor een aanvraag indient.Documents légauxCode bruxellois de l’Aménagement du Territoire (COBAT) :articles 243 à 249.Arrêté du 3 juillet 2008 du Gouvernement de la Région de Bruxelles-Capitale,relatif à l’agrément des auteurs de recherches archéologiques, publié dans leMoniteur belge du 16 septembre 2008.Exposition « Archéologie au coin de la rue »,Halles Saint-Géry. 2009.Tentoonstelling “Archeologie om de hoek”,Sint-Gorikshallen. 2009.Wettelijke documentenHet Brussels Wetboek voor Ruimtelijke Ordening (BWRO): artikelen 243 tot 249.Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering op 3 juli 2008 betreffende de erkenningals archeologisch vorser, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 16 september 2008.

L’archéologie préventive en Région de Bruxelles-Capitale10-11 Preventieve archeologie in het Brussels Hoofdstedelijk GewestL’atlas archéologique régionalDe regionale archeologische atlasWoluwe-Saint-Lambert, église Saint-Lambert. 2011.Sint-Lambrechts-Woluwe, Sint-Lambertuskerk. 2011.Anderlecht, Neerpede. 2011.Anderlecht, Neerpede. 2011.Carte du potentiel archéologique connu. La numérotationfait référence au volume de l’Atlas du sous-sol archéologiquede la Région de Bruxelles de la commune concernée.1. Berchem-Sainte-Agathe2. Woluwe-Saint-Lambert3. Uccle4. Forest5. Jette6. Saint-Josse-ten-Noode7. Etterbeek8. Anderlecht9. Watermael-Boitsfort10. Bruxelles-Pentagone11. Koekelberg12. Bruxelles – Quartier Nord-Est13. Saint-Gilles14. Woluwe-Saint-Pierre15. Ixelles16. Schaerbeek17. Molenbeek-Saint-Jean18. Evere19. Bruxelles – Quartier Louise20. Ganshoren21. Auderghem22. Bruxelles – Haren23. Bruxelles – Neder-Over-Heembeek24. Bruxelles – Laekenwww.brugis.irisnet.be

Kaart met het gekend archeologisch potentieel. De nummeringverwijst naar het volume van de Atlas van de archeologischeondergrond van het Gewest Brussel voor de betrokken gemeente.1. Sint-Agatha-Berchem2. Sint-Lambrechts-Woluwe3. Ukkel4. Vorst5. Jette6. Sint-Joost-ten-Node7. Etterbeek8. Anderlecht9. Watermaal-Bosvoorde10. Brussel-Vijfhoek11. Koekelberg12. Brussel – Noord-Oostwijk13. Sint-Gillis14. Sint-Pieters-Woluwe15. Elsene16. Schaarbeek17. Sint-Jans-Molenbeek18. Evere19. Brussel – Louizawijk20. Ganshoren21. Oudergem22. Brussel – Haren23. Brussel – Neder-Over-Heembeek24. Brussel – Laken

Ministère de la Région deBruxelles-CapitaleDirection des Monuments et des SitesCellule ArchéologieCCN - rue du Progrès, 80B - 1035 Bruxellesarcheologie@mrbc.irisnet.bewww.monument.irisnet.bewww.brugis.irisnet.beMinisterie van het BrusselsHoofdstedelijk GewestDirectie Monumenten en LandschappenCel ArcheologieCCN - Vooruitgangstraat, 80B - 1035 Brusselarcheologie@mbhg.irisnet.bewww.monument.irisnet.bewww.brugis.irisnet.beÉditeur responsablePhilippe Piéreuse,Direction des Monuments et des SitesCCN – rue du Progrès, 80B - 1035 BruxellesDépôt légalD/2012/6860/009Crédits photographiquesMinistère de la Région deBruxelles-Capitale,Direction des Monuments et des Sitessauf autres mentionsDesign et productionwww.generis.beImpressionIPM PrintingVerantwoordelijke uitgeverPhilippe Piéreuse,Directie Monumenten en LandschappenCCN – Vooruitgangstraat, 80B - 1035 BrusselWettelijk DepotD/2012/6860/009FotocreditsMinisterie van hetBrussels Hoofdstedelijk Gewest,Directie Monumenten en Landschappenbehalve anders vermeldDesign en productiewww.generis.beDrukIPM PrintingBrochure gratuite. Distribuée par la Directiondes Monuments et des Sites du Ministèrede la Région de Bruxelles-Capitale.Gratis brochure. Verdeeld door de DirectieMonumenten en Landschappen vanhet Brussels Hoofdstedelijk Gewest.Ixelles, place E. Flagey. 2003.Elsene, E. Flageyplein. 2003.Arch. J. Diongre © Sofam 2012.