Download Catalogus L.H. Eberson

INHOUDInleidingBiografische schets L.H. Eberson (1822-1889) 3Literatuur 7Publicaties van L.H. Eberson 7Secundaire literatuur 8Verantwoording inventarisatie 9Acquisitie 9Eerdere bewerkingen 9Huidige bewerking 10Restauratie 11Projecten in andere archieven 11Aanwijzingen voor gebruik 11Projecten van L.H. Eberson in het Cuypers-archief, NAi 12Projecten van L.H. Eberson in archieven te Amsterdam, Apeldoorn, Arnhem en Den Haag 13CATALOGUSProjecten van L.H. Eberson 16Genootschapsgebouw Natuurkundig Genootschap, Arnhem 16Kasteel, landgoed Biljoen, Velp 16Bruggen, landgoed Biljoen en Beekhuizen, Velp 17Kippenhok en belvedere, landgoed Biljoen en Beekhuizen, Velp 17Koetshuis en stallen, landgoed Biljoen, Velp 17Manege, landgoed Biljoen, Velp 18Uitspanning, landgoed Beekhuizen, Velp 18Hertenhuisje en paardenstal, z.p. 18Waalse Kerk, Arnhem 19Brouwerij De Kroon en woonhuizen, Arnhem 19Woonhuis Rijnstraat, Arnhem 19Projecten van anderen in de collectie Eberson 201

BijlagenTekeningenbeschrijvingen collectie Eberson, gemaakt door D. Posthumus Meyjes 21Concordances 68Concordans van oude naar nieuwe aanvraagnummers 68Concordans van nieuwe aanvraagnummers naar bladnummers 69Concordans van bladnummers naar nieuwe aanvraagnummers 702

InleidingINLEIDINGBiografische schets L.H. Eberson (1822-1889)Lucas Hermanus Eberson was de zoon van een smid. Hij werd op 23 maart 1822 geboren in deRijnstraat te Arnhem. Zijn moeder, Sibylla Gerarda van Ooy, overleed een jaar na zijn geboorte enzijn vader, Coenraad Eberson, in 1835, toen Lucas dertien jaar oud was. Lucas Eberson was hunenige kind. De opvoeding was al sinds 1827 overgenomen door zijn grootouders, omdat zijn vader erniet toe in staat was. 1 Na het overlijden van zijn grootmoeder nam zijn oom, apotheker WesselKnoops, die taak over. 2 Vanaf 1841 huurde Eberson een kamer bij schrijnwerker W.E. Geurtsen envolgde hij lessen bouwkunde aan de tekenschool van J. Breijer in Arnhem. Het is niet bekendwanneer Eberson precies deze opleiding volgde, maar hij was een goede leerling die vanaf 1835verschillende prijzen behaalde voor tekenkunde, bouw- en meetkunde. Van 1841 tot 1843 kreeg hijlessen bouwkunde bij W. Kleyn en daarnaast privélessen meetkunde bij H. van Heumen en Franseles bij D.W. Koops.OpleidingIn 1843 brak een cruciale fase in de opleiding van Eberson aan. Net als veel andere negentiendeeeuwsearchitecten, zoals J.H. Leliman, A.W. van Dam en E.S. Heynincx besloot Eberson zich in hetbuitenland in de bouwkunst te bekwamen. 3 In die tijd waren er daartoe in Nederland namelijk geenopleidingen. Allereerst reisde Eberson naar Antwerpen om er aan de Academie van BeeldendeKunsten lessen te volgen. Ook deze keuze was niet ongebruikelijk. Architecten als A.C. Bleijs enP.J.H. Cuypers zouden hier later ook studeren. In Antwerpen verbleef Eberson een jaar en kreeg hijonderricht van professor Serrure en de neogotische architect Berckmans. Ook volgde hij er lessen bijde architecten F.D. Witdoek en J.J. Gijs. In juni 1844 keerde hij voor enkele weken terug naarNederland om vervolgens in juli naar Parijs te vertrekken, waar hij tot september 1851 zou blijven.Eberson studeerde dus zeven jaar lang in het buitenland, een lange periode in die tijd. En eveneenseen belangrijke periode, want in het midden van de negentiende eeuw werd er in Parijs volopgebouwd door de avantgardistische architecten Henri Labrouste, Felix Duban, Louis Duc en Leon1In de doctoraalscriptie van K. Veenland wordt Eberson sr. beschreven als een man met een avontuurlijk leven. Hij had sinds 1792een ijzerhandel in Middelburg, en was in 1814 betrokken bij een samenzwering onder de boeren van Walcheren tegen de Fransesoldaten en nam deel aan de slag bij Waterloo. Hij schreef een boekje: Verhaal van het gebeurde in Walcheren, gedurende denbenauwden toestand van dat eiland onder de Fransche heerschappij in 1813 en 1814 tot op den val van Napoleon, Zierikzee 1817.Zie K. Veenland, Het leven en werk van L.H. Eberson architect (1822-1889), onuitgegeven doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Leiden,1981, 4.2Later zou Knoops hem nog aan een opdracht helpen, voor het genootschapsgebouw van het Natuurkundig Genootschap inArnhem (aanvr.nr. EBER t 1). Zie voor biografische gegevens over Eberson ook K. Veenland (1981), 4-11 en Ebersons eigenaantekeningen daarover, bewaard in het Koninklijk Huisarchief te Den Haag (inv.nr. G 24, 15).3Zie voor Van Dam: C.P, Krabbe, Ambacht, Kunst, Wetenschap. De bevordering van de bouwkunst in Nederland 1775-1880,Zwolle 1998, 179-181, voor Heynincx en Eberson zie A. van der Woud, Waarheid en karakter. Het debat over de bouwkunst 1840-1900, Rotterdam 1997, 71-73, en voor J.H. Leliman: S.D. de Jong, J.H. Leliman. Eclecticisme als ontwerpmethode voor een nieuwebouwkunst, Rotterdam 2001, 10-19.3

InleidingVaudoyer. 4 Eberson werkte onder meer bij de eclectische architect J. Lacornée. Hij mocht de bouwvolgen van diens neo-renaissancistische Ministère des Affaires Étrangeres (1844-1856) aan de Quaid’Orsay. Ook werkte Eberson bij de neo-classicist J.L. Grisart. Dat hij een duidelijke plek hadverworven in de Parijse architectenwereld blijkt uit het feit dat hij bovendien in de jaren 1850-1851medewerker was aan de uitgave L’Architecture du Vme au XVIIme siècle van J. Gailhabaud, waarinbelangrijke historische gebouwen uit binnen- en buitenland werden beschreven.PrijsvragenVanuit Parijs nam Eberson, net als andere Nederlandse architecten in den vreemde zoals J.H.Leliman, deel aan diverse prijsvragen uitgeschreven door de Maatschappij tot Bevordering derBouwkunst. Hierin bleek hij al snel succesvol. In 1848 ontving Eberson de eerste prijs voor zijnontwerp voor een schouwburg, in 1849 voor een slachtplaats en in 1850 voor een protestantse kerk.Zijn ontwerpen werden later gepubliceerd in het plaatwerk Verzameling van Bouwkundige ontwerpen,bekroond en uitgegeven door de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst (1853 en 1855). Ookwerden zijn tekeningen op verschillende tentoonstellingen geëxposeerd, één keer zelfs op de ParijseExposition Universelle des Beaux-Arts in 1855. Zijn ontwerp voor een ‘salle de spectacle pour unegrande ville’ kreeg vervolgens een gunstige beoordeling in de Encyclopédie d’architecture van 1856.Architect voor de welgesteldenTerug in Nederland vestigde Eberson zich in 1851 als zelfstandig architect in zijn geboorteplaatsArnhem. Hij ontving in die tijd met name opdrachten ‘van den hoogen adel van ons land, bestaandein de restauratie hunner kasteelen en buitenverblijven, met bijbouw van bruggen, stallen,plantenkassen enz., i.v.m. den aanleg der parken’. 5 Verschillende villa’s en kleine landhuizen inArnhem en omgeving kwamen van zijn tekentafel, onder andere het Landhuis Kortenburg bijRenkum voor dhr. Crommelin, Huize Aardenburg in Doorn, villa Jacobson en villa Luden in Arnhem. 6Eberson restaureerde kastelen, maar ontwierp bijvoorbeeld ook de Waalse kerk in Arnhem, hetgrafmonument van de Brederodes in Vianen en een nieuw pand voor het Arnhemse NatuurkundigGenootschap. Voor Baron J.F.W.K. van Hardenbroek, de kamerheer van koningin Sophie,restaureerde hij het kasteel Biljoen te Velp. De baron woonde in Parijs en gebruikte Biljoen alsbuitenverblijf.Eberson bezat het uitzonderlijke talent om historische monumenten van een negentiende-eeuwseluxe te voorzien, én ze tegelijkertijd in hun historische waarde te laten. Beïnvloed door zijn studietijdin Parijs gebruikte Eberson in zijn architectuur elementen van verschillende historische stijlperioden.Hij verbleef in Parijs op het moment dat daar avantgarde-architecten als Henri Labrouste met heteclecticisme een alternatief voor het heersende classicisme lieten zien. Beïnvloed door dit klimaatwaarin architecten een vrije keuze konden maken in het combineren van verschillende vormen uit4D. van Zanten, Designing Paris. The Architecture of Duban, Labrouste, Duc, and Vaudoyer, Cambridge Mass./Londen 1987.5J.R. de Kruyff, ‘Ter nagedachtenis van L.H. Eberson’, Bouwkundig Weekblad 9 (1889) 50, 295-297.6Zie K. Veenland (1981) voor een uitgebreide oeuvrelijst.4

Inleidinghet verleden, ontwikkelde Eberson een ontwerpmethode die bij de restauratie en verbouwing vanbestaande gebouwen zeer goed bruikbaar was. Juist omdat Eberson verschillende historische stijlenkon en wilde toepassen, waren zijn restauraties zeer geslaagd.Ondertussen nam Eberson nog steeds deel aan verschillende prijsvragen. Zo maakte hij in 1863,1864, 1866 en 1875 prachtige ontwerpen voor de omstreden prijsvraag voor een nieuw museum inAmsterdam, het latere Rijksmuseum dat door P.J.H. Cuypers werd gebouwd. 7 Ook ontwierp Ebersoneen aantal medailles, penningen en diploma’s.FamilieIn 1861 trouwde Eberson met de 27-jarige Maria Hillegonda Henkes. Samen kregen zij vier kinderen,waarvan het eerste, een meisje, dood werd geboren en het derde, naar zijn vader Lucas Hermanusgenoemd, op zijn zesde overleed. Van de andere twee zoons werd de jongste, Willem GerardusEberson (1867-1932), ook architect. Maria Henkes overleed in 1870 en Eberson trouwde een jaarlater opnieuw, met Simonetta de Roever (1932-1918). Met haar kreeg hij ook een zoon, wederomLucas Hermanus genaamd. 8Architect des koningsDe laatste vijftien jaar van zijn leven kreeg Eberson een belangrijke positie toegewezen. Onderkoning Willem III werd hij benoemd tot Architect des Konings. 9 Hij was de opvolger geworden vanarchitect H.F.G.N. Camp en was van 1874 tot 1889 in dienst van het Koninklijk Huis. Ebersonontving een jaarsalaris van 2000 gulden, wat later verhoogd werd tot 4000 gulden. 10 Ebersons functiebestond allereerst uit het maken van ontwerpen voor onder andere Paleis Het Loo en PaleisSoestdijk. Maar hij had ook nog andere taken. Zo adviseerde hij bij de bouw van de koninklijkestallen, of bij het opstellen van een reglement voor pensionnaires in de bouwkunst. Om zijnorganisatorische activiteiten werd hij gevraagd voor het regelen van de begrafenis van koninginSophie in 1877, en hij bevond zich vaak in het gevolg van Koning Willem III als deze op reis ging.Ebersons eerste ontwerpopdracht was meteen de meest prestigieuze: het ontwerpen van eenkunstzaal op Paleis het Loo. Verder voerde hij verschillende verbouwingen en restauraties uit aanbestaande gebouwen, bijvoorbeeld van het Oranje Nassau’s Oord bij Renkum (1881) en hetLandhuis Kortenburg, waarbij hij ook ontwerpen maakte voor de stallen en een ijskelder. In 1882volgde de restauratie van Paleis Soestdijk, met nieuwe stallen. In 1886 ontwierp Eberson een villa in7Ebersons ontwerpen uit 1866 en 1875 zijn bewaard in de collectie van het NAi, in het Cuypers-archief, dossier Rijksmuseum, codeRYKS. Zie ook de inleiding van deze catalogus, pagina 12.8Voor een stamboom van Eberson zie K. Veenland (1981), bijlage, 7.9Uit de periode dat Eberson architect des konings was, worden geschreven stukken, documentatie en tekeningen bewaard in decollectie Eberson, het archief van Paleis Het Loo en het archief van Paleis Soestdijk in het Koninklijk Huisarchief te Den Haag. Ziepagina 14-15 van deze catalogus voor een beschrijving van dit archiefmateriaal.10Eberson heeft een dagboek bijgehouden van deze periode. Dit wordt bewaard in het Koninklijk Huisarchief te Den Haag (inv.nr. G24, 3).5

Inleidingde Scheveningse bosjes, maar deze werd niet uitgevoerd. 1111Voor Ebersons ontwerpen voor Paleis Het Loo en Paleis Soestdijk zie pagina 13-15 van deze catalogus.6

InleidingPenseelwerkEberson werd bij de beoordeling van zijn prijsvraaginzendingen geroemd om zijn penseelwerk, alachtten sommige jury’s het wat te kleurig en te Frans. 12 De kritiek was vaak ook dat het karakter vanzijn architectuur niet Nederlands genoeg was en ook niet binnen het Nederlandse klimaat paste. InNederland stond een Franse stijl met te veel onnodige decoraties de critici niet aan. Zij bekeken deproducten uit Parijs en de eclectische stijl van veel architecten die in Parijs hadden gestudeerd metargwaan. Eberson sloot met zijn ontwerpen aan bij de internationale ontwikkelingen van de neorenaissance,uiteraard geïnspireerd door zijn verblijf in Parijs. Hij is dan ook te plaatsen in declassicistische, eclecticistische traditie van de negentiende eeuw, en van de École des Beaux Arts.Dat Eberson in zijn eigen tijd ook op waardering kon rekenen blijkt uit het feit dat hem hethoogleraarsambt in 1861 aan de Polytechnische School in Delft werd aangeboden. Maar Ebersonbleef liever architect. J.H. Leliman nam ontwerpen van Eberson op in zijn driedelige Verzameling vanBouwkundige Schetsen en Ontwerpen (1862-1866). Eberson was verschillende malen jurylid voorprijsvragen en nam zitting in diverse commissies, zoals van prijsvragen voor het Paleis der Staten-Generaal (1865), voor de Schouwburg te Rotterdam (1883) en voor de nieuwe Beurs te Amsterdam(1884). Hij trad ook op als recensent voor verschillende decoratieve en bouwkundige tijdschriften.NAi-collectieDe periode 1850-1875 uit Ebersons carrière als architect wordt in de literatuur wel zijn meestbelangwekkende genoemd. Uit deze periode stammen ook de tekeningen die bij het NAi in beheerzijn. 13 Deze tekeningen zijn van een uitzonderlijke esthetische kwaliteit. De tekeningen die van hetproject Biljoen en Beekhuizen aanwezig zijn, geven bovendien een goed beeld van delandschappelijke parkaanleg van het midden van de negentiende eeuw, met architectonischecomponenten als rustieke bruggen, een belvedere en een ‘tent’ (uitspanning). De landgoederenBiljoen en Beekhuizen (een onderdeel van Biljoen) waren in 1848 in handen gekomen van BaronJ.F.W.C. van Hardenbroek (1807-1871), een neef van de vorige eigenaar A.J. van Spaen. VanHardenbroek verzamelde oudheden, en van een eerdere eigenaar van het kasteel, J.F.W. vanSpaen (1746-1827), bezat hij ook bijzondere boeken en voorwerpen. Daarom stelde hij het kasteelopen als museum, waar tienduizend bezoekers zijn collectie elk jaar bezochten. Eberson maakteplannen voor het exterieur en interieur van het kasteel Biljoen en voor het koetshuis. Zijn ontwerpenvoor een monumentaal voorportaal met balkon in neo-renaissance-stijl, voor een geveltop metwapen en voor de schoorstenen zijn uitgevoerd. Ook enkele bruggen op het landgoed zijngerealiseerd. Daarnaast zijn enkele van Ebersons ontwerpen voor bijgebouwen, namelijk eenmanege, een kippenhok, een belvedere, en een ‘tent’ (uitspanning) uitgevoerd. In 1867 was baronVan Hardenbroek gedwongen het landgoed Beekhuizen te verkopen aan een Duitse industrieel,J.H.W. Lüps (1812-1879). Na het overlijden van de baron verwierf Lüps ook het landgoed Biljoen.12K. Veenland (1981) 29, 30.13De ontwerpen van Eberson, dagboeken en correspondentie zijn verspreid geraakt over verschillende collecties. Behalve het NAizijn er dus nog andere archieven die materiaal van Eberson bewaren (zie hiervoor pagina 13-15 van deze catalogus).7

InleidingVoor hem zou Eberson ook enkele ontwerpen maken. 1414Zie Kasteel Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.0).8

InleidingLiteratuurPublicaties van L.H. Eberson- Catalogus van de fraaie en uitgebreide verzameling Gedenkpenningen, bronzen artistiekemedailles, legpenningen, Nederlandsche en vreemde gouden en zilveren Munten, nagelatendoor den Hoogedele gestrenge Heer L.H. Eberson, Amsterdam 1891.- Eberson, L.H., ‘Prijsvragen, uitgeschreven in het jaar 1865 door de Maatschappij Totbevordering der Bouwkunst’, De Gids 29 (1865) 4, 561-562.- Eberson, L.H., ‘Wandalisme, een waarschuwend woord tot allen wien de vaderlandschekunst onverschillig is, door C.H.R.’, De Gids 29 (1865), 4, 556-560.- Eberson, L.H., ‘Schoorsteenmantel, geplaatst in de eetzaal van het kasteel Biljoen, bijArnhem’, Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 135-138, plaat 9.*- Eberson, L.H., ‘Het landgoed Beekhuizen’, Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 197-202, plaat13 en 14.*- Eberson, L.H., ‘Het landhuis de Kortenburg nabij Renkum, Bouwkundige Bijdragen 18 (1871),263-264.*- Eberson, L.H., Bouwkunst. Overzicht van de onuitgegeven werken onzer Nederlandschetijdgenoten, 2 delen, Arnhem 1873-1875.- Eberson, L.H., ‘Geschiedenis van de Bouwstijlen in de hoofdtijdperken der architectuur, doorEugen Gugel, De Portefeuille 6 (1884) 7, 49-51.- Eberson, L.H., ‘Médaille commémorative de la Fête séculaire de la Vén. Loge “DeGeldersche Broederschap” A l’or d’Arnhem’, La Revue belge de numismatique, 1886.- Eberson, L.H., ‘Médaille commémoratives de feu le Gouverneur Général des IndesOrientales Néerlandaises Jacob Mossel’, La Revue belge de numismatique, 1886.- Eberson, L.H., ‘Quelques mots sur deux méreaux de la Corporation des bateliers de la villeArnhem, La Revue belge de numismatique, 1886.* Aanwezig in de bibliotheek van het NAi.9

InleidingSecundaire literatuur- ‘L.H. Eberson’, Bouwkundig Weekblad 9 (1889) 49, 289.*- ‘L.H. Eberson’, De Opmerker 24 (1889) 49, 411-412.*- Berens, H.E.M., W.N. Rose (1801-1877). Stedenbouw, civiele techniek en architectuur,Rotterdam 2001.*- Eliën, F.M., J. Harenberg, Middeleeuwse kastelen van Gelderland, Rijswijk 1984.- Kerkkamp, H., Kasteel Biljoen en daar rondom, Velp 1964.- Krabbe, C.P., Ambacht, Kunst, Wetenschap. Bevordering van de bouwkunst in Nederland(1775-1880), Zwolle 1998.*- Kruyff, J.R. de, ‘Ter nagedachtenis van L.H. Eberson’, Bouwkundig Weekblad 9 (1889) 50,295-297.*- Leliman, J.H., Verzameling van bouwkundige schetsen en ontwerpen van moderneNederlandsche architecten, 3 delen, Amsterdam 1862-1866.*- Moes, E.W. (et al.), Nederlandsche kasteelen en hun historie, 3 delen, 1912-1915.- Peet, C.J. van der, G. Steenmeijer (red.), De Rijksbouwmeesters. Twee eeuwen architectuurvan de Rijksgebouwendienst en zijn voorlopers, Rotterdam 1995.*- Regt, E. de, ‘De Koninklijke Stallen. Traditie en snelheid onder één dak’, in: E. de Regt,Monumenten in Den Haag, Den Haag 1986.*- Schimmelpenninck van der Oije, C.O.A., Het archief van het huis Biljoen 1076-1969, Arnhem1979.- Veenland-Heineman, K.M., Het leven en werk van L.H. Eberson architect (1822-1889),onuitgegeven doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Leiden, 1981.*- Veenland-Heineman, K.M., De bouwgeschiedenis van de Koninklijke Stallen te ’s-Gravenhage, Den Haag 1982.- Veenland-Heineman, K.M., ‘Lucas Hermanus Eberson (1822-1889), een “volkomenonbeduidende architect”?’, in: A.R.E. de Heer, M.C.C. Kersten, Bouwen in Nederland.Vijfentwintig opstellen over Nederlandse architectuur, opgedragen aan Prof. ir. J.J. Terwen,Leids Kunsthistorisch Jaarboek 1984, Delft 1985, 467-494.*- Veenland-Heineman, K.M., ‘De Prijsvragen voor het Muzeüm Koning Willem I en het RijksMuseum 1863-1875’, Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek 1985.*- Veenland-Heineman, K.M., A.A.E. Vels Heijn, Het nieuwe Rijks Museum. Ontwerpen enbouwen 1863-1865, Amsterdam 1985.*- Wijck, H.W.M., De Nederlandse buitenplaats: aspecten van ontwikkeling, bescherming enherstel, Alphen aan den Rijn 1982.- Woud, A. van der, Waarheid en karakter. Het debat over de bouwkunst, Rotterdam 1997.*- Woud, A. van der, The Art of Building. From Classicism to Modernity: The DutchArchitectural Debate 1840-1900, Hants / Burlington 2001.*10

InleidingVerantwoording inventarisatieAcquisitieIn 1979 heeft de Stichting Architectuur Museum (SAM), de voorloper van het NAi, van de familieMeeder in Den Haag de collectie Eberson aangekocht. Het betrof één map met tekeningen en éénstapeltje losse tekeningen. In totaal waren het 127 tekeningen van verschillende projecten uit deperiode 1849-1884 en een topografische kaart. De collectie was na het overlijden van L.H. Ebersonnaar zijn zoon W.G. Eberson (1867-1932) overgegaan, en vervolgens naar diens vriend enzakenrelatie de heer Voormans (1893-1951). Toen deze laatste overleed, erfde zijn dochter mevrouwMeeder-Voormans, de collectie tekeningen. Uiteindelijk zijn de tekeningen bij Rob Meederterechtgekomen, de stiefzoon van mevrouw Meeder-Voormans.Eerdere bewerkingenDe tekeningen in de collectie Eberson werden in het NAi per project gesorteerd en in zeven aparteomslagen gedaan. De omslagen, elk voorzien van een aanvraagnummer, bevattenachtereenvolgens tekeningen van de volgende projecten: Kasteel Biljoen te Velp, Gelderse toren,Natuurkundig Genootschap tot Nut en Vergenoegen te Arnhem, Landgoed Beekhuizen, Waalse kerkte Arnhem, Bierbrouwerij Werthemann en Turstig te Arnhem, en een map met ongeïdentificeerdetekeningen.In 1994-1995 zijn de 127 tekeningen en 1 topografische kaart in de collectie Eberson stuk voor stukbeschreven door stagiaire Dorothée Posthumus Meyjes. De bedoeling was een catalogus van dezecollectie uit te geven. Bovendien wilde men ervaring opdoen met het opbouwen van een databasemet bladgewijze tekeningbeschrijvingen. Het project werd voortijdig beëindigd en de catalogus is erdan ook niet gekomen.De tekeningen, die nog in de hierboven beschreven zeven omslagen zaten, waren allereerst peromslag voorzien van bladnummers. De volgorde van deze bladnummering was willekeurig.Vervolgens zijn de beschrijvingen van de tekeningen gemaakt in velden. De volgorde vanbeschrijven was: projectnummer, bladnummer, tekeningsoort, projectie, soort opdracht, schaal,techniek, signering, tekst op de tekening, datering, annotatie. Daarbij waren voor de schaal, signeringen datering steeds letterlijk de teksten op de tekening overgenomen. Binnen de projecten waren detekeningen in chronologische volgorde beschreven, met daarbij eerst de gedateerde en vervolgensde ongedateerde tekeningen.Bij het project Kasteel Biljoen was eerst het exterieur en vervolgens het interieur beschreven.Daarbinnen werd de chronologie gevolgd. Bij dit project stonden af en toe opmerkingen dievoortvloeiden uit een bezoek dat conservator Barbara Laan en Dorothée Posthumus Meyjes in 1995aan het kasteel hadden gebracht.11

InleidingHuidige bewerkingOm de collectie Eberson eenvoudig toegankelijk te maken is nu een projectgewijze toeganggemaakt. De uitgebreide beschrijvingen, in 1994-1995 gemaakt door Posthumus Meyjes, zijnvervolgens als bijlage in deze toegang opgenomen. In de nieuwe toegang zijn de projecten inchronologische volgorde beschreven, voorzien van een nieuw aanvraagnummer en een kortetoelichting met het aantal bladen, het type tekeningen en de voorstelling (plattegronden, gevels endoorsneden). In deze toelichting wordt voor de uitgebreide tekeningenbeschrijving naar de bijlageverwezen (pagina 21-67).De bijlage maakt duidelijk dat door de detaillistische structuur van de database waarin detekeningenbeschrijvingen zijn gemaakt, het zicht op het geheel verloren is geraakt. Er ontbreekt eenarchivistische interpretatie als indeling, schema of een onderscheid in bijvoorbeeld seriesontwerptekeningen. Omdat bij de huidige bewerking een nieuwe toegang is gemaakt, is de structuurvan deze eerdere bewerking slechts op één belangrijk punt gewijzigd: in de bijlage zijn detekeningenbeschrijvingen in dezelfde projecten gegroepeerd als in de nieuwe toegang. Ook isdezelfde chronologische projectvolgorde gebruikt. Daarnaast zijn binnen de beschrijvingen enkelewijzigingen aangebracht. De beschrijvingen waren nog niet voltooid en behoefden een grondigeredactie. Ook de toelichtingen bij de projecten zijn geredigeerd. Omdat de volgorde van debladnummeringen willekeurig was, kwam deze niet overeen met de chronologischetekeningenbeschrijvingen. Dit was onvermijdelijk, omdat er voor gekozen is om de chronologischevolgorde binnen de projecten intact te laten. Soms had één bladnummer zowel aan de voor- als aande achterkant een tekening. Bij de beschrijving is dan ‘verso’ toegevoegd als de andere zijde van hetblad wordt beschreven.Bij het maken van de nieuwe toegang zijn de tekeningen van het landgoed Biljoen en Beekhuizenom inhoudelijke redenen bij elkaar beschreven en verpakt. Omdat dit project uit verschillendegebouwen bestaat, is het verdeeld in zes projecten met elk een eigen aanvraagnummer (t 2.0 – t2.5). Ook zijn er nog twee nieuwe projecten in de collectie Eberson onderscheiden: een hertenhuisjeen een woonhuis (t 3 en t 6). Het project de Geldersche Toren werd onder het kopje ‘Ontwerpen inbezit van L.H. Eberson’ beschreven, aangezien het niet door Eberson is ontworpen, maar wel in decollectie Eberson werd aangetroffen.Nu zijn de volgende elf projecten, ontworpen door Eberson, onderscheiden:- Genootschapsgebouw Natuurkundig Genootschap, Arnhem- Kasteel, landgoed Biljoen, Velp- Bruggen, landgoed Biljoen en Beekhuizen, Velp- Kippenhok en belvedere, landgoed Biljoen en Beekhuizen, Velp- Koetshuis en stallen, landgoed Biljoen, Velp- Manege, landgoed Biljoen, Velp- Uitspanning, landgoed Beekhuizen, Velp- Hertenhuisje en paardenstal, z.p.- Waalse Kerk, Arnhem- Brouwerij De Kroon en woonhuizen, Arnhem- Woonhuis Rijnstraat, Arnhem12

InleidingRestauratieEen groot aantal tekeningen in de collectie Eberson was er zeer slecht aan toe. In 1998 zijn detekeningen dan ook door papierrestaurator Peter Kipp gerestaureerd. De tekeningen op papier warenover het algemeen in goede staat. De tekeningen op transparant en met name op calqueerpapierwaren zeer kwetsbaar en vaak gescheurd. Sommige waren zo poreus en droog dat ze bij aanrakingal scheurden. Deze kwetsbare en gescheurde tekeningen waarvan het (calqueer)papier zeerverouderd was, kregen een melinex hoes. In totaal ging het om 35 bladen met tekeningen vanverschillende projecten en één topografische kaart. De hoezen zorgen voor een volledigebescherming van de tekening. Het papier wordt in zo’n hoes op zijn plaats gehouden waardoor hetdan niet nodig is scheurvorming te herstellen. Ook werd een aantal fraaie, maar kwetsbaretekeningen op papier elk in een aparte map gedaan van zuurvrij karton, voor extra stevigheid. Ditbetrof 15 bladen. Vanwege deze uitvoerige restauratie zijn in de beschrijvingen van PosthumusMeyjes de opmerkingen over de staat van de tekeningen weggehaald.Projecten in andere archievenIn het archief van architect P.J.H. Cuypers, in het Rijksmuseum-dossier (code RYKS), bevinden zichook tekeningen van Eberson. Het betreft prijsvraagontwerpen voor een Museum Koning Willem I uit1866 en voor een Rijksmuseum uit 1875. In de inleiding van deze catalogus (pagina 12) worden dezetoegelicht.Buiten het NAi zijn tekeningen van Eberson te vinden in het Gemeentearchief te Amsterdam, hetRijksprentenkabinet te Amsterdam, Paleis het Loo te Apeldoorn, het Gemeentearchief en hetRijksarchief te Arnhem en het Koninklijk Huisarchief te Den Haag (zie pagina 13 voor eenbeschrijving).Aanwijzingen voor gebruikU kunt alle documenten in de collectie Eberson raadplegen met behulp van de aanvraagnummers,die u in de catalogus bij de beschrijvingen aantreft. Vermeld deze aanvraagnummers, mét de codeEBER, op de aanvraagbriefjes aan de balie van de NAi-studiezaal. Let op: de bladnummers in detekeningen-beschrijvingen (pagina 21-67) fungeren dus niet als aanvraagnummers.Deze catalogus is als tekstdocument in het programma Word op namen en termen te doorzoeken.Om die reden is van een catalogusindex afgezien. De tekstdocumenten zijn op aanvraag in destudiezaal te raadplegen.13

InleidingProjecten van L.H. Eberson in het Cuypers-archief, NAiDeze tekeningen zijn aangetroffen in het Cuypers-archief. Voor een uitgebreide toelichting op deprijsvraagontwerpen en voor de beschrijving van de tekeningen, zie de inventaris van het Cuypersarchief,dossier Rijksmuseum, code RYKS.Bij de bestudering van de tekeningen gelieve eerst de microfilms te raadplegen (zie mf.nr.).projectOntwerp Muzeum Koning Willem de Eerste, opdrachtgever de commissie ‘ter voorbereiding derstichting van een Kunstmuzeüm’, 1866.documentenaanvraagnummerstekeningen RYKS t 2020 – t 2030 (mf.nr. 1076-1086)geschreven stukken RYKS d 2031-2032projectPrijsvraagontwerp Nieuw Museum Gebouw te Amsterdam, 1875.documentenaanvraagnummerstekeningen RYKS t 2070 – t 2082 (mf.nr. 1089-1101)14

InleidingProjecten van L.H. Eberson in archievente Amsterdam, Apeldoorn, Arnhem en Den HaagAmsterdam, GemeentearchiefProject Materiaal met betrekking tot de Beursprijsvraag, 1879-1889 [-1908] (invr.nr 250).Amsterdam, RijksprentenkabinetProjecten Schetsen van details voor een Nieuw Museum Gebouw, Amsterdam, 1875 (inv.nr. 39:68-39:72). Ontwerp voor een villa.Apeldoorn, Paleis Het LooProjecten Paleis Het Loo, ontwerp voor een Kunstzaal, opdrachtgever koning Willem III, 1873 (inv.nr. RL 3379-3382).Ontwerp voor een eindpaviljoen in de oostvleugel voor het huisvesten van pensionnaires (niet uitgevoerd),1873 (inv.nr RL 3374-3378).Basse-cour en perron van de spoorlijn naar Paleis Het Loo, opdrachtgever koning Willem III, 1875 (inv.nr.RL 3814-3815).Ontwerp van twee badkamers in de rechtervleugel van Paleis Het Loo, opdrachtgever koning Willem III,1876 (inv.nr. RL 3395).Ontwerp voor de vergroting van het terras van de badtent op Paleis Het Loo, opdrachtgever koning WillemIII, 1876 (inv.nr. RL 3889-3892).Arnhem, GemeentearchiefProjecten Koetshuis met stallen en bovenwoningen, Arnhem, opdrachtgever D. de Rijk, tekeningen van gevels, 1854(Plaatwerk Tekeningen van gevels enz., eerste deel, no. 59; tweede deel, no.14).Woonhuizen Rijnkade, Arnhem, opdrachtgever J.J. Bossert, 1854 (Plaatwerk Tekeningen van gevels enz.,tweede deel, no. 53).Ontwerp van de voorgevel van een winkelwoonhuis in Arnhem, 1854 (Plaatwerk Tekeningen van gevelsenz., tweede deel, no. 13). Prijsvraagontwerp Protestant Bestedelingenhuis, Arnhem, motto ‘Arnhemia’, 1865.15

InleidingArnhem, Rijksarchief GelderlandProjectOntwerp voor een houten uitzichtstoren bestaande uit een opstand, een doorsnede en een plattegrond,1865 (Archief van het Huis Biljoen, inv.nr. 178).Den Haag, Koninklijk Huisarchief(NB: In de Collectie Eberson in het KHA kunnen zich zowel tekeningen als geschreven stukken overdeze projecten bevinden)Projecten Ontwerp voor een woonhuis voor een kunstminnaar, 1856-1857.InventarisnummersCollectie Eberson, G 24, inv.nr. 18 Prijsvraagontwerp Museum Koning Willem de Eerste, 1863. Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 11, 12, 17 Ontwerp Museum Koning Willem de Eerste, 1864. Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 11, 17Buitenverblijf Overbeek in Velp, opdrachtgever dhr. VanSpreekens, decoratie voorgevel voor vijftigjarige gedenkdagvan Waterloo, 1865.Buitenverblijf Singraven in Denekamp, opdrachtgever dhr.Roessingh Udink, ontwerp voor een familiegraf (nietuitgevoerd), 1868-1872.Rentmeesterswoning Ewijkshoeve, opdrachtgever PrinsHendrik, 1871 (met een schets van Prins Hendrik).Ontwerp voor een kunstzaal en magazijn in Paleis Het Loo,opdrachtgever koning Willem III, 1873-1874.Verbouwing van het paviljoen achter het toneel bij Paleis HetLoo, opdrachtgever koning Willem III, 1874-1875.Ontwerp voor een hertenhuis bij Paleis Het Loo,opdrachtgever koning Willem III, 1877.Ontwerp voor een Maison de Campagne, Oosterbeek,opdrachtgever koning Willem III, 1879-1881.Ontwerp voor een gedenksteen in de hofkapel te Arolsen,vanwege het huwelijk tussen Willem III en Emma, 1879.Ontwerp voor een ijzeren tuinkoepel bij Paleis Het Loo,opdrachtgever koningin Emma, 1879.Ontwerp van een valbula voor een ijzeren tuinkoepel voorkoningin Emma, 1879.Villa Oranje Nassau’s Oord, Renkum, opdrachtgever koningWillem III, 1881.Stal, koetshuis en conciergewoning bij Oranje Nassau’sOord, Renkum, opdrachtgever koning Willem III, 1881.Koetshuis en stallen bij Paleis Soestdijk, opdrachtgeverKoning Willem III, 1883.Gemetselde brug over de beek langs de Koningslaan bijPaleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.Inrijhekken bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning WillemIII, 1883.Kandelabers van de inrijhekken bij Paleis Soestdijk,opdrachtgever koning Willem III, 1883.Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k 538;Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 1, 14Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 4, 5, 6, 7,10, 14Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k 4-6;Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 4, 14Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k 121-125;Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10, 19Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k 126,Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10Archief Paleis Het Loo, inv.nr. k 127Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 13Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 13Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 113-118;Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10, 14Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 103Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 92Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 9316

InleidingTwee wachtershuisjes bij Paleis Soestdijk, opdrachtgeverkoning Willem III, 1883-1884.Châlet op de ruïne van Larochette, Luxemburg,opdrachtgever Willem III, 1883-1884.Bestrating voor Paleis Soestdijk, opdrachtgever koningWillem III, 1884.Watertoren bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning WillemIII, 1884.Bloemserres in het park bij Paleis Soestdijk, opdrachtgeverkoning Willem III, 1884.Oranjerie bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning WillemIII, 1884.Kleine oranjerie bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koningWillem III, 1884.Twee fonteinen bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koningWillem III, 1884.IJskelder bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning WillemIII, 1884.Spuitenhuis met smederij, opdrachtgever koning Willem III,1884.Vernieuwing kap opzichterswoning bij Paleis Soestdijk,opdrachtgever koning Willem III, 1884.Druivenkas in grote moestuin bij Paleis Soestdijk,opdrachtgever koning Willem III, 1884.Twee tuinmuren bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koningWillem III, 1884.Schuttingen bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koningWillem III, 1884.Ontwerpen voor de kleine moestuin bij Paleis Soestdijk,opdrachtgever koning Willem III, 1884.Dam met duiker in de sloot bij het jagershuis bij PaleisSoestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.Woning De Oranje Boom bij Paleis Soestdijk, opdrachtgeverkoning Willem III, 1884.Eultstal bij Paleis Soestdijk, opdrachtgever koning Willem III,1884.Jachtopzienerswoning bij Paleis Soestdijk, opdrachtgeverkoning Willem III, 1884.Drie houten schuurtjes bij Paleis Soestdijk, opdrachtgeverkoning Willem III, 1884.Wijziging kappen bibliotheek en gotische kamer van PaleisSoestdijk, opdrachtgever koning Willem III, 1884.Villa Belvédère, Scheveningse Bosjes, Den Haag,opdrachtgever koning Willem III, 1886.Dagboek van de periode waarin Eberson Architect desKonings was, 1873-1889.Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 91Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 2Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 94Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 95Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 96Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 97Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 98Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 99Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 100Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 101Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 102Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 104Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 105Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 106Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 107Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 108Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 109Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 110Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 111Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 112Archief Paleis Soestdijk, inv.nr. k 87-90Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 10, 20Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 3 Persoonlijke stukken. Collectie Eberson, G 24, inv.nr. 15-1617

Aanvragen als: EBER + aanvr.nr.CATALOGUSProjecten van L.H. Eberson1849-1867 Genootschapsgebouw Natuurkundig Genootschap Tot Nut en Vergenoegen, Arnhem,nieuwbouw en verbouw.Tekeningen:21 bladen (+ 1 blad documentatie) t 1Aanvraagnummer:Toelichting:Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsnedenvoor verbouw (niet uitgevoerd) en nieuwbouw (uitgevoerd), en documentatie. Ziebijlage (pagina 21) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en eenkorte toelichting.1853-1884 Kasteel op het landgoed Biljoen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek,verbouw en nieuwbouw.Tekeningen:18 bladen t 2.0Aanvraagnummer:Toelichting:Voor het landgoed Biljoen en Beekhuizen heeft Eberson verschillende ontwerpengemaakt: kasteel, bruggen, kippenhok, belvedere, koetshuis en stallen, manege en‘tent’ (uitspanning). Ze worden in deze catalogus ieder als apart project beschreven enhebben ook een eigen aanvraagnummer.Dit projectdossier bevat ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden,opstanden en doorsneden voor verbouw en nieuwbouw van interieur en exterieur vanhet kasteel (deels uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 28) voor uitgebreidetekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting. (NB: Op de achterzijdevan een van de tekeningen is een ontwerp gemaakt voor een kippenhok, bestemdvoor de buitenplaats klein Rozendaal, in opdracht van P.C. Labouchere de Lepel.)18

Aanvragen als: EBER + aanvr.nr.1853-1857 Bruggen op het landgoed van Kasteel Biljoen en het landgoed Beekhuizen, Velp,opdrachtgever Baron van Hardenbroek, verbouw en nieuwbouw.Tekeningen:14 bladen t 2.1Aanvraagnummer:Toelichting:Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsnedenvoor verbouw en nieuwbouw (deels uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 35) vooruitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting.1853-1859 Kippenhok en belvedere op het landgoed van Kasteel Biljoen en het landgoedBeekhuizen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, nieuwbouw.Tekeningen:5 bladen t 2.2Aanvraagnummer:Toelichting:Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsnedenvoor nieuwbouw (uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 40) voor uitgebreidetekeningbeschrijvingen van dit project.1853-1860 Koetshuis en stallen op het landgoed van Kasteel Biljoen, Velp, opdrachtgever Baronvan Hardenbroek, verbouw.Tekeningen:11 bladen t 2.3Aanvraagnummer:Toelichting:Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsnedenvoor verbouw (deels uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 42) voor uitgebreidetekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting.19

Aanvragen als: EBER + aanvr.nr.1854 Manege op het landgoed van Kasteel Biljoen, Velp, opdrachtgever Baron vanHardenbroek, nieuwbouw.Tekeningen:20 bladen t 2.4Aanvraagnummer:Toelichting:Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsnedenvoor nieuwbouw (uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 47) voor uitgebreidetekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting.1857-1858 Uitspanning (‘tent’) op het landgoed Beekhuizen, Velp, opdrachtgever Baron vanHardenbroek, nieuwbouw.Tekeningen:4 bladen t 2.5Aanvraagnummer:Toelichting:Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsnedenvoor nieuwbouw (uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 54) voor uitgebreidetekeningbeschrijvingen van dit project en een korte toelichting.1855 Hertenhuisje en paardenstal, nieuwbouw, z.p.Tekeningen:1 blad t 3Aanvraagnummer:Toelichting:Ontwerpschets voor nieuwbouw (uitvoering niet bekend). Zie bijlage (pagina 56) vooreen uitgebreide tekeningbeschrijving van dit project en een korte toelichting.20

Aanvragen als: EBER + aanvr.nr.1859-1864 Waalse kerk, Arnhem, restauratie.Tekeningen:13 bladen t 4Aanvraagnummer:Toelichting:Ontwerp- en presentatietekeningen met plattegronden, opstanden en doorsnedenvoor restauratie (uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 57) voor uitgebreidetekeningbeschrijvingen van dit project.1860 Brouwerij De Kroon en woonhuizen, Arnhem, opdrachtgevers dhr. Werthemann enTurstig, nieuwbouw.Tekeningen:12 bladen t 5Aanvraagnummer:Toelichting:Ontwerptekeningen met plattegronden, opstanden en doorsneden voor nieuwbouw(deels uitgevoerd). Zie bijlage (pagina 61) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingenvan dit project.1877 Woonhuis Rijnstraat, Arnhem, nieuwbouw.Tekeningen:1 blad t 6Aanvraagnummer:Toelichting:Ontwerptekening met opstand voorgevel voor nieuwbouw (uitvoering onbekend). Ziebijlage (pagina 65) voor een uitgebreide tekeningbeschrijving van dit project.21

Aanvragen als: EBER + aanvr.nr.Projecten van anderen in de collectie Ebersonz.j. [1868]Geldersche toren, Spankeren, opdrachtgever Alexander baron van Rhemen, verbouw,architect J. Brink Evers.Tekeningen:5 bladen t 7Aanvraagnummer:Toelichting:Presentatietekeningen met plattegronden en een opstand voor verbouw (uitgevoerd).Zie bijlage (pagina 66) voor uitgebreide tekeningbeschrijvingen van dit project en eenkorte toelichting.22

TekeningenbeschijvingenGenootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1)BIJLAGENTEKENINGENBESCHRIJVINGEN COLLECTIE EBERSONgemaakt door D. Posthumus MeyjesProjectGenootschapsgebouw Natuurkundig Genootschap Tot Nut en Vergenoegen, Arnhem, 1849-1867aanvraagnummer: EBER t 1(22 bladen)ToelichtingGedurende meer dan vijftien jaar heeft Eberson plannen gemaakt, eerst voor verbouw van het pand aan deWeezenstraat in Arnhem en later voor nieuwbouw. De eerste ontwerpen gingen om een verbouwing ofvergroting van het bestaande gebouw, de latere ontwerpen, vanaf 1864, betroffen nieuwbouw. Eberson kwamaan deze opdracht dankzij zijn voogd en oom, de apotheker Wessel Knoops, die oprichter en voorzitter van hetNatuurkundig Genootschap was. In 1824 was deze vriendenkring opgericht met als doel ‘de beoefening derwetenschappen in het algemeen en die der Natuurkunde in het bijzonder’. Tot 1845 werd er bij Knoops thuis(waar Eberson tot 1841 woonde) vergaderd maar inmiddels waren er zo veel leden bijgekomen plus het nodigeinstrumentarium, dat men een perceel besloot te kopen van het Burgerweeshuis aan de Weezenstraat om datte verbouwen. Ebersons ontwerpen voor nieuwbouw zijn wel uitgevoerd, maar die voor verbouw niet. Het pandvan Eberson bestaat niet meer. Hieronder volgt een korte geschiedenis van ontwerpfasen met daarachter hetaantal tekeningen in de collectie Eberson: in 1849 waren de eerste verbouwingsplannen (3), in oktober 1851volgden plannen voor de verhoging met een verdieping (2) en in maart 1852 plannen voor een algeheleverbouwing (8). Ten slotte ontwierp Eberson in 1864 een nieuw verbouwingsplan uitgaande van de situatie van1852 (1), en maakte variaties op de tekeningen uit 1852, waarna in augustus 1864 de uitgevoerdenieuwbouwplannen (4) volgden, in 1865 een uitgevoerde wijziging van de begane grond (2) en ten slotte in1867 een nieuw ontwerp voor de hoofdingang (1).Tekeningenbladnummer: 79tekeningsoort:presentatietekeningprojectie:doorsnedeonderdeel van het gebouw:eerste verdiepingtechniek:pen en waterverf op papiersignering:LHEdatering: 1849annotatie:Waarschijnlijk is hier de oude, bestaande situatie weergegeven.bladnummer: 80tekeningsoort:presentatietekeningprojectie:doorsnedeonderdeel van het gebouw:1e verdieping, grote zaalschaal:[palmen en] ellen; 10 [palmen]; 1 eltechniek:pen en waterverf op papiersignering:LHE23

TekeningenbeschijvingenGenootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1)datering: 184924

TekeningenbeschijvingenGenootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1)bladnummer: 81tekeningsoort:projectie:techniek:signering:tekst op de tekening:presentatietekeningLHEdatering: 1849doorsnedespen en waterverf op papier‘Ontwerp voor de verbouwing van de tegenwoordige zaal van / hetNatuurkundig Genootschap tot Nut en Vergenoegen / te Arnhem’bladnummer: 83tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:presentatietekeningnieuwbouwdoorsnede en plattegrondbovenste verdieping[palmen] en ellen; 10 [palmen]; 1 elpen en waterverf op papier en op transparant, geplakt op papierL.H.Eberson architectdatering: october 1851annotatie:‘plan van eene nieuw te bouwen zaal, geschikt voor de vergaderingen vanhet Natuurkundig Genootschap / Tot Nut en Vergenoegen / door het thansbestaande gebouw met eene verdieping / te verhoogen’Het betreft een nieuwe verdieping op het bestaande gebouw. Op deplattegrond van de nieuwe vergaderzaal is een stukje transparant geplaktvan een tussenverdieping ter hoogte van de galerij. Hierop is geschreven:‘plan van de / Boven Verdieping / ingerigt voor eene Tech- / nischeVerzameling, / alsmede voor een / logement voor Monteban’.bladnummer: 82tekeningsoort:projectie:soort opdracht:techniek:signering:opmetingstekeningverbouwdatering: 1851annotatie:plattegrondpen en waterverf op transparant, geplakt op papierLH Eberson architecteHet gaat hier om de bestaande situatie van de bovenverdieping, deplattegrond is identiek aan die op blad 84. Alleen de datering verschilt.25

TekeningenbeschijvingenGenootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1)bladnummer: 84tekeningsoort:projectie:soort opdracht:opmetingstekeningverbouwplattegrondschaal: palmen en ellen; 1:10techniek:signering:tekst op de tekening:pen en waterverf op transparant, geplakt op papierL:H:Eberson architectdatering: maart 1852annotatie:‘Ontwerp voor de verbouwing van het thans bestaande gebouw van hetNatuurkundig Genootschap / Tot Nut en Vergenoegen / te Arnhem / Planvan het Gebouw zooals het Thans bestaat. 1852’Door deze tekst is duidelijk dat de vorige ontwerpen niet zijn uitgevoerd. Ditis ‘No 1’ in een serie van acht verbouwingstekeningen.bladnummer: 85tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningplattegrondbenedenverdiepingschaal: 0,02 nduim voor een EL / palmen en ellen; 1:10techniek:signering:tekst op de tekening:pen en waterverf op papier en op transparant, geplakt op papierL:H:Eberson architectedatering: maart 1852annotatie:‘Ontwerp voor de verbouwing van het thans bestaande gebouw van hetNatuurkundig Genootschap / Tot nut en vergenoegen / te Arnhem / plan vande beneden-verdieping [rez-de-chaussee]’ en ‘NB. In dit plan zyn de nieuwte constueeren gedeelten met eenen rooden / tint aangetoond’Op de linker helft van de plattegrond is een stukje transparant geplakt datde veranderingen aangeeft ten opzichte van de eronder getekende plattegrond.Er is echter meer veranderd dan alleen met rood is aangegeven. Ophet rechter gedeelte van de tekening is ook een gedeelte met roodaangegeven. Dit is ‘No 2’ uit de serie van acht verbouwingstekeningen.bladnummer: 86tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:presentatietekeningplattegrondeerste verdiepingschaal: 0,02 nduim voor een El / palmen en ellen; 1:10techniek:signering:tekst op de tekening:pen en waterverf op papier en op transparant, geplakt op papierL:H:Eberson architectedatering: maart 1852annotatie:‘Ontwerp voor de verbouwing van het thans bestaande gebouw van hetNatuurkundig Genootschap / Tot Nut en Vergenoegen / te Arnhem / Planvan de eerste verdieping. vergaderzaal’Op de linker helft van de plattegrond is een stukje transparant geplakt datde veranderingen aangeeft ten opzichte van de eronder getekende plattegrond.Erboven is geschreven: ‘voorgestelde verandering in 1864’. Of ditvan toepassing is op alle geplakte transparante delen, is niet met zekerheidte zeggen. Dit is ‘No 3’ in de serie van acht verbouwingstekeningen.26

TekeningenbeschijvingenGenootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1)bladnummer: 87tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningplattegrondbovenste verdiepingschaal: 0,02 nduim voor een El / palmen en ellen; 1:10techniek:signering:tekst op de tekening:pen en waterverf op transparant, geplakt op papierL:H:Eberson architectdatering: maart 1852annotatie:‘Ontwerp voor de verbouwing van het thans bestaande gebouw van hetnatuurkundig genootschap / Tot Nut En Vergenoegen. / te Arnhem / planvan de bovenste verdieping. gaandery enz.’Op het linker gedeelte van de plattegrond is een stukje transparant geplaktdat de veranderingen aangeeft ten opzichte van de eronder getekendeplattegrond. Daarbij is geschreven: ‘voorgestelde verandering in 1864’. Ditis ‘No 4’ in de serie van acht verbouwingstekeningen.bladnummer: 88tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:techniek:signering:ontwerptekeningopstandvoorgevelpen op transparant, geplakt op papierL:H:Eberson architectdatering: maart 1852annotatie:Een stukje transparant op de tekening geeft de ‘voorgestelde verandering in1864’ aan voor de voordeur van deze gevel. Dit is ‘No 5’ in de serie van achtverbouwingstekeningen.bladnummer: 89tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:techniek:signering:ontwerptekeningopstandzijgevelpen op transparant, geplakt op papierL:H:Eberson architectedatering: maart 1852annotatie:Een stukje transparant laat het ontwerp met een verdieping verhoogd zien:‘Gevel-zyde in de nieuwe Wezen-straat’. Dit is ‘No 6.’ in de serie van achtverbouwingstekeningen.27

TekeningenbeschijvingenGenootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1)bladnummer: 90tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningverbouwdoorsnedeslengte- en dwarsdoorsnedeschaal: 0.02 nduim voor een El.; palmen en ellen; 1: 10techniek:signering:tekst op de tekening:datering: maart 1852annotatie:pen en waterverf op papier en op transparant, geplakt op papierL: H: Eberson architecteDoorsnede over de lyn A.B., Doorsnede over de lyn C.D.Op deze doorsnedes zijn delen transparant geplakt die ten opzichte van hetonderliggende ontwerp een verhoging van de dakpartij aangeven:‘voorgestelde verandering in 1864’. Dit is ‘No 7’ in de serie van achtverbouwingstekeningen.bladnummer: 91tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningverbouwdoorsnededwarsdoorsnedepen en waterverf op transparant, geplakt op papierL:H:Eberson architectedatering: maart 1852annotatie:Doorsnede over de lyn D.C.Dit is ‘No 8’ in de serie van acht verbouwingstekeningen. Het papier heefteen watermerk met een opengeslagen boek met op beide pagina's eenvleugel en een slang en de letters E en B. Wellicht is dit een watermerk vanEbersonbladnummer: 93tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningverbouwschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:signering:plattegrond, doorsnedes en opstandkelderverdieping, dwars- en lengtedoorsnede en voorgevelpen en waterverf op transparant, geplakt op papier.L.H Eberson architectdatering: 16 Aug 64.annotatie: Behalve de verandringen die Eberson in 1864 op zijn ontwerpen uit 1852aanbracht, maakte hij in hetzelfde jaar een ontwerp voor een nieuw tebouwen pand. Het ontwerp bestond uit een voor- en een achterhuis. Opdeze tekening is het voorhuis afgebeeld.28

TekeningenbeschijvingenGenootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1)bladnummer: 92tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:doorsnedesoort opdracht:nieuwbouwonderdeel van het gebouw:lengtedoorsnedeschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:pen en waterverf op transparant, geplakt op papiersignering:L.H Eberson architecttekst op de tekening:Natuurkundig Genootschap / te Arnhemdatering: 16 Aug 1864bladnummer: 94tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningnieuwbouwplattegrondenschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:signering:papierdatering: 16 aug 64.annotatie:benedenverdieping en bovenverdiepingpen en waterverf op transparant en op calqueerpapier, geplakt opL.H Eberson architectHet calqueerpapier geplakt op deze tekening geeft enkele veranderingenaan. Met potlood staat geschreven: ‘verandering op / 22 maart 1865 /bepaald en / aldus uitge / voerd’.bladnummer: 98tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:opstand en doorsnedesoort opdracht:nieuwbouwonderdeel van het gebouw:dakvensterschaal: [palmen]en ellen; 10:1techniek:potlood en pen op papiersignering:L.H. Eberson architecttekst op de tekening:‘Physea te Arnhem / Dakvenster in den voorgevel’datering: 7. February 1865bladnummer: 95tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningnieuwbouwdatering: mei 1865opstanddecoratie hoofdingangpotlood op calqueerpapierL H. Eberson inv. et del.‘Kop voor de hoofdingang van het gebouw voor / het Natuurkundiggenootschap te Arnhem’29

TekeningenbeschijvingenGenootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1)annotatie:Dezelfde kop was te zien op de voorgevel van blad 93, die is gedateerd inaugustus 1864.30

TekeningenbeschijvingenGenootschapsgebouw (aanvr.nr. EBER t 1)bladnummer: 99tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningnieuwbouwopstandhoofdingangschaal: [palmen] en ellen; 10: 1techniek:signering:potlood en pen op papierL.H. Eberson architectdatering: 7 mei 1867annotatie:Met potlood is geschreven: ‘Prijs met deurwerk enz ± / f50,- / gewoon hekzonder krullen enz ± 37,-. Ook dit ontwerp, zonder het ijzeren hek, is terugte vinden op blad 93 van augustus 1864.bladnummer: 96 en 97tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:techniek:tekst op de tekening:annotatie:ontwerptekeningnieuwbouwdoorsnedehoofdingangpotlood op calqueerpapier‘Profil om de hoofdingang Physica getrokken’De tekening bestaat uit twee delen en heeft derhalve ook twee verschillendebladnummers. Een gedeelte van blad 96, met een detail van dehoofdingang, loopt door op blad 97.bladnummer: 101tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:opstandsoort opdracht:nieuwbouwonderdeel van het gebouw:zijgeveltechniek:pen op transparanttekst op de tekening:‘Natuurkundig Genootschap / te Arnhem / Zijd. Gevel’Documentatiebladnummer: 102tekeningsoort:projectie:schaal: 1:2500tekst op de tekening:datering: 1853annotatie:gedrukte topografische kaartplattegrond‘Plattegrond / der Stad / Arnhem / met aanduiding van haren uitleg, / naarde teekening van den Gemeente-Architect / H.I. Heuvelink’Waarschijnlijk zit deze topografische kaart in de collectie Eberson terdocumentatie van de verbouw en nieuwbouw van het NatuurkundigGenootschap.31

TekeningenbeschijvingenKasteel, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.0)ProjectKasteel op het landgoed Biljoen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, 1853-1884aanvraagnummer: EBER t 2.0(18 bladen)ToelichtingDe landgoederen Biljoen en Beekhuizen worden in de literatuur steeds als één project gezien. Biljoen bestaat uiteen park met bebouwing, Beekhuizen bestaat uitsluitend uit een park zonder bebouwing en vormt eenonderdeel van Biljoen. Beide landgoederen waren vanaf 1770 vrijwel altijd in handen van dezelfde eigenaar.Vanaf 18.. was dit Baron van Hardenbroek. Hij is ook de opdrachtgever van de gebouwen die bij dit projecthoren. Slechts vier tekeningen die bij aanvraagnummer t 2 horen en uit ongeveer 1884 dateren zijn in opdrachtvan de latere eigenaar Dhr. Lups gemaakt. Soms is onderscheid tussen Biljoen en Beekhuizen te maken, vaakkan dit niet met zekerheid worden gezegd. Dit geldt bijvoorbeeld voor de bruggen die voor beide parken zijnontworpen. Dit project bestaat uit meerdere gebouwen en wordt dus ook per gebouw beschreven.Tussen 1853 en 1860 ontwierp Eberson regelmatig voor Biljoen. Na 1860 zou het 24 jaar duren, tot 1884, voorhij hier weer voor ging ontwerpen. Inmiddels was Baron van Hardenbroek overleden. Deze conclusie wordtgetrokken uit de collectie tekeningen die in het bezit is van het NAi. Misschien dat uit tekeningen elders blijkt datEberson tussen 1860 en 1884 nog andere ontwerpen voor Biljoen heeft gemaakt. 15 Bij dit project behoren veelongedateerde tekeningen. Daarom is hier niet de volgorde van gedateerde en daarna ongedateerde tekeningengevolgd, maar wordt eerst het exterieur en dan het interieur besproken. Onder dit project valt eenverscheidenheid aan tekeningen; zowel wat betreft formaat en materiaal als wat betreft doel, staat en functie.Tekeningenbladnummer: 1tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:opmetingstekeningopmetingopstand en plattegrondvoorgevel’schaal van 0,01 dm pr el’potlood en pen op papierannotatie: Bovenaan de tekening is geschreven: ‘Profil schoorsteenbanden / -torenlijsten en consoles / - frontispice en lijst / Kantel of vensters / Profilbalustrade en balustres / Profil dakraam en de Dorpel hoe die is / - Dorpelsdes vensters / - windvanen’ Waarschijnlijk wordt hier aangegeven wat er zalveranderen ten opzichte van de oorspronkelijke gevel en is de bestaandesituatie weergegeven. De tekening zou rond 1853 gedateerd kunnenworden, vanwege een gedateerde tekening uit 1854 (blad 19), die deveranderingen aan de voorgevel aangeeft. Deze tekening is gemaakt oppapier met watermerk (een medaille met leeuw en kroontje en de tekst:‘crescunt concordia resparvae W.W. & H. Pannekoek’)15In Bouwkundige Bijdragen 16 (1869) 135, schrijft Eberson dat tussen 1853 en 1864 vele werken op kasteel Biljoen zijn uitgevoerd‘tot uit- en inwendig herstelling en verfraaiing’.32

TekeningenbeschijvingenKasteel, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.0)bladnummer: 2tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:techniek:annotatie:ontwerptekeningaanzichttorenbekroning / windvaanpotlood op calqueerpapierEr van uitgegaande dat de aantekeningen op blad 1 de aanwijzingenbetreffen voor de veranderingen die Eberson aan de voorgevel heeftaangebracht zou deze tekening ook rond 1853 te dateren zijn. Dezetekening geeft waarschijnlijk de oude, onveranderde situatie aan. De heerLups, de huidige bewoner vertelde dat op de bekroning vanen zijn geplaatst,voorzien van het wapen van de familie Van Hardenbroek.bladnummer: 22tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningopstand en plattegrondingangspartij voorgevel, hoofdingang10 palmen is 1 meterpen op transparantL:H: Eberson architect‘Biljoen / Opstand van de hoofdingang’datering: 4 juillet 1853 [4 juli 1853]annotatie:De ingangspartij is zeer gedetailleerd weergegeven en wijkt iets af van blad19, dat ruim een jaar later is getekend (in de balustrade, de trappartij en dedorpel boven de zijvensters).bladnummer: 19tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningopstandvoorgevel‘echelle de deux centim pr. metre’ [schaal van 2 cm per meter]potlood en pen op transparantL:H:Eberson architectdatering: ‘aout 1854’ [augustus 1854]annotatie:‘Releve du Chateau de Biljoen construit en 1530 par le Duc Charlesd'Egmond sur les anciennes fondations d’ un Chateau connu en 1076 sousle nom de Bruoche et apparenant / alors au Roi des Romain Henri IVRestaure en 1852-1865 par le proprietaire actuel Monsieur le Baron[J.F.]W. de Hardenbroek’ en ‘Portefeuille C’.De tekst onderaan de tekening is later bijgeschreven: en daarom is destatus van deze tekening ook niet geheel duidelijk. Sommige gerealiseerdewijzigingen zijn aangegeven (zoals het wapen boven het balkon, de trappenen de brug) maar andere veranderingen (zoals de ingangspartij met fronton)tonen nog de oude situatie. De tekening is dikwijls afgebeeld in de literatuur(zie bijvoorbeeld Van der Wijck, 1982, 394).33

TekeningenbeschijvingenKasteel, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.0)bladnummer: 18tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:techniek:tekst op de tekening:ontwerptekeningopstandvoorgevelpotlood op papierdatering: 3 fevrier 1855 [3 februari 1855]annotatie:‘Esquiste, Porte d'entree du Chateau de Biljoen / executee / avec q.qchangements. / Voyez la Photographie’Dit ontwerp is op enkele details na uitgevoerd. Het laat een rijk versierdeingangspartij zien met een ronde boog. In 1853 en 1854 waren hiervoor alontwerpen gemaakt. Dit is een vroeg voorbeeld van de toepassing van neorenaissancevormentaal, dat pas in het laatste kwart van de negentiendeeeuw echt is opgekomen. Linksboven staat in pen geschreven: ‘PortefeuilleC’. Op de achterzijde van dit blad staat een ontwerp voor een kippenhok dathieronder beschreven wordt. Ook deze tekening is gedateerd, maar danruim anderhalf jaar later.bladnummer:tekeningsoort:projectie:soort opdracht:techniek:signering:tekst op de tekening:18 versoontwerptekeningnieuwbouwLHE arc.datering: 18 oct 54.annotatie:opstand en plattegrondpotlood en pen op papier‘Schets eener kippenloop voor Klein Roosendaal’Zie Bouwkundige Bijdragen 17 (1870), 163. Dit ontwerp heeft veelovereenkomsten met het ontwerp voor een kippenhok voor Biljoen (zie t2.2), dat iets minder dan een jaar eerder werd ontworpen. De opzet vanbeiden is dezelfde, alleen de detailering is anders. In opdracht van P.C.Labouchere de Lepel uit Amsterdam, die de buitenplaats klein Rozendaalhuurde van R.J.C. Baron van Pallandt van Rozendaal is dit ontwerpgemaakt.bladnummer: 3 en 4tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:techniek:tekst op de tekening:annotatie:ontwerptekeningtekstvoorportaalpotlood op calqueerpapier‘Chateau de Biljoen construit en 1530 par le Duc d'Egmond sur lesAnciennes fondations d'un Chatea / u connu en 1076 sous le nom deBruoche et Appartenant alors au Roi de Rome Henri IV Restaure’Deze tekening bestaat uit twee delen. De tekst loopt door van het ene bladop het andere. Rechtsonder zijn twee blaadjes getekend, die ook terug tevinden zijn op blad 22 boven de deur.bladnummer: 5tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:tekstonderdeel van het gebouw:voorportaal34

TekeningenbeschijvingenKasteel, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.0)techniek:tekst op de tekening:potlood op calqueerpapier‘1853-54 par le Proprietaire actuel Monsieur le Baron de Hardenbroe[k]’35

TekeningenbeschijvingenKasteel, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.0)bladnummer: 6tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:techniek:annotatie:ontwerptekeningaanzichtenvoorgevelpotlood op papierHet betreft twee onder elkaar geplaatste wapenlijsten door middel van lijnenaan elkaar verbonden. Boven de bovenste lijst is een afdruk of stempel vanhet wapen zichtbaar. De tekening zou begin jaren vijftig gedateerd kunnenworden vanwege de opdracht voor veranderingen aan de voorgevel. Op deachterzijde is een potloodschets aangebracht. De wapenlijsten komen nietovereen met die op blad 19.bladnummer: 7tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:aanzichtonderdeel van het gebouw:wapen voorgeveltechniek:potlood op calqueerpapierbladnummer: 8tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:aanzichtonderdeel van het gebouw:wapen voorgeveltechniek:potlood op papierannotatie: Het ontwerp voor dit wapen is nieuw, vergelijk ook blad 1.bladnummer: 9tekeningsoort:studietekeningprojectie:zij- en vooraanzichtonderdeel van het gebouw:wapen voorgeveltechniek:potlood op papiertekst op de tekening:‘de lijst lang 3,68 El / het langste punt’annotatie:De tekening is voorzien van ingeschreven maten.bladnummer: 10tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:techniek:tekst op de tekening:annotatie:ontwerptekeningaanzichtvoorgevelpotlood op papier‘Dakvenster voorgevel Biljoen’Deze schematische tekening stelt waarschijnlijk de overgang voor vantorenkap naar torenbekroning. In verband met de opdracht voor devoorgevel van het kasteel zou ook deze tekening begin jaren vijftig gedateerdkunnen worden.36

TekeningenbeschijvingenKasteel, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.0)bladnummer: 11tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:techniek:annotatie:ontwerptekeningaanzichtvoorgevelpotlood op papierOp dit blad zijn vensters getekend met ingeschreven maten. Onder andereis geschreven: ‘lijsten van het Frontispies; Deur en raam der zaal; devensters aan elken / zijde door neven / zijn gelijk met / uitzondering van dedorpel[...]’. Aan de achterzijde van het blad is een schets gemaakt van detoren met bekroning van verschillende kanten bezien.bladnummer: 16tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:techniek:signering:tekst op de tekening:datering: 9 jan 57annotatie:presentatietekeningopstand en zijaanzichteetzaalpen en waterverf op papierL:H:Eberson architect‘Biljoen 1857 / Projet d'une cheminee dans la / salle a manger; face lateraleen face principale’. Linksboven: ‘Portefeuille C’.Zie Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 135-138. In januari 1857 werd ditontwerp goedgekeurd en in augustus 1858 was het gerealiseerd. Deeetkamer was tegenover de hoofdingang gelegen. Baron Van Hardenbroekvoorzag deze grootse eetzaal niet alleen van een schoorsteen maar hijkocht ook gobelins en een ‘bijzonder goed geschilderd plafond met bijbehoorende betimmering uit de tijd van Lodewijk XIV’. De kosten van dezeschoorsteenmantel bedroegen ongeveer 4000 gulden en het werk werduitgevoerd door de heren Devillers en Co. uit Den Haag. Eberson had zelfeen voorkeur voor wit marmer maar Van Hardenbroek stond op het gebruikvan ‘Port d'or’, een zeer rijk geaderde marmersoort. Dit had als nadeel dathet beeldhouwwerk minder goed uitkwam. Op de muren zijn enkele figurenin potlood getekend. De schoorsteenmantel van zwart geaderd marmer isnog te zien in de oorspronkelijke eetkamer van Biljoen. De spiegel en deconsoles zijn verdwenen. Deze tekening is afgebeeld in Van der Wijck 1982,395.bladnummer: 17tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:presentatietekening1 palm is 5 cmL.H.E. arch.datering: 6.Jan. 57.annotatie:plattegrond van het plafondeerste verdiepingpotlood, pen en waterverf op papier‘Biljoen / Plafond Kamer van / de Baron’Het is niet bekend of dit ontwerp ook is uitgevoerd. Onder de tekst is eenpotloodschets van het plafond getekend. Aan de achterzijde van dit blad iseen viertal potloodschetsen aangebracht. Twee hiervan hebben betrekkingop het plafond en twee betreffen ornamenten, wellicht ook voor het plafond.37

TekeningenbeschijvingenKasteel, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.0)bladnummer: 15tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:schaal: 1 a 10techniek:signering:tekst op de tekening:werktekeningopstand deurendeuren begane grondpen op linnencalqueL.H. Eberson architectdatering: 10 april 1884annotatie:‘Kasteel Biljoen / Porte brisee tusschen de blauwe en / de rose kamer’Dit ontwerp is uitgevoerd en nog terug te vinden in het kasteel: detussendeur tussen de grote en de kleine salon op de begane grond. Wellichtis de lambrisering ook van de hand van Eberson. Deze en de volgende drietekeningen zijn niet in opdracht van Baron van Hardenbroek (die in 1871overleed) gemaakt, maar in opdracht van de zoon van industrieel J.H.W.Lups, die eerst Beekhuizen en later Biljoen kocht. Hij trouwde in het jaar1884 en voor zijn vrouw liet hij kasteel Biljoen opknappen.bladnummer: 12tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:techniek:werktekeningplattegrondenkelder; begane grond; eerste en tweede verdiepingpotlood en pen op calqueerpapiertekst op de tekening: ‘Centralheizung und Ventilation System Becken & Post / Keller Stock I /Erdgeschoss Stock II’ Met potlood zijn wat aanwijzingen geschreven: ‘N 17is te veel deze kamer bestaat niet / In N. 16 I stock moet het / toestelgeplaatst worden / de plaats voor het bad is aangegeven achter de deur /voor N:18 en N.19 moeten de beide / verwarmingstoestellen in de kast nabijde door / gang v.h nieuwe privaat geplaatst worden ‘In No 11 1st Stockmoeten / komen 2 verwarmingstoe / stellen een voor deze kamer / en eenvoor de grote zaal’ A vervalt / B blijft / C moet in de andere hoek bij Dkomen in beide plannen / Bx moet wat op zijde gezet worden om der pompwille / E 1ste stock mag er niet komen maar moet geplaatst / worden in dekast achter het beeld in de vestibule’annotatie:Dit is waarschijnlijk geen tekening van Eberson zelf. Wel zijn er in detekening met potlood aanwijzingen gezet, maar het is niet met zekerheid tezeggen of deze van de hand van Eberson zijn. In de legenda is ‘vervalt’ en‘blijft’ geschreven. Een Duitse firma heeft de centrale verwarmingaangelegd. De huidige bewoner, mr. J.H.W. Lups, vertelde dat zijngrootvader op verzoek van de ouders van de bruid een centrale verwarminghad laten aanleggen (namelijk stoomverwarming in de vloer). Het is eenvroeg voorbeeld van een centrale verwarming die in een al bestaand huiswerd geplaatst.38

TekeningenbeschijvingenKasteel, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.0)bladnummer: 14tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:tekst op de tekening:opmetingstekeningdatering: 11 april 1884annotatie:plattegrond en opstandtorenkamer en rechterzijde voorgevel1:50 (of 2 cm is een meter)potlood en pen op papier‘Opmeting Kasteel / Biljoen te Velp’Het commentaar is met potlood bijgeschreven in de met pen getekendeopmetingstekening. Behalve ‘Portefeuille C’ staat rechts onder: ‘ontv 11april '84 van Haar’. Wellicht heeft iemand anders de opmetingstekeninggemaakt en aan Eberson gegeven. Dit komt overeen met de opmerking vankleinzoon mr. J.H.W. Lups dat zijn grootvader de bedden en lambriseringheeft laten ontwerpen voor deze kamer. Zie hiervoor ook blad 13.bladnummer: 13tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:techniek:ontwerptekeningdetailsslaapkamerpotlood op papiertekst op de tekening: ‘Chambre a couches / a Biljoen en Releve du jeudi / 4 Sept 1884.’datering: 4 sept 1884annotatie:Verder staat er o.a.: ‘Deur naar de gang / waarboven de kast is; Deur naarKamer / waar B on V.Hardenbroek / altijd huisde’. Bovenstaande opmerkingtoont de relatie van Eberson met Baron van Hardenbroek, die in 1871 al isgestorven. Hij kent de oude situatie nog goed.39

TekeningenbeschijvingenBruggen, Biljoen/Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.1)ProjectBruggen op het landgoed van kasteel Biljoen en het landgoed Beekhuizen, Velp, opdrachtgever Baronvan Hardenbroek, 1853-1857aanvraagnummer: EBER t 2.1(14 bladen)ToelichtingIn principe wordt aangegeven of een brug voor landgoed Biljoen of Beekhuizen is bestemd. Meestal is dit echterniet duidelijk. De tekeningen worden besproken in chronologische volgorde. De ontwerpen voor bruggenbestaan zowel uit verbouwings- als uit nieuwbouwplannen. Eberson zou aan de koning een lijst met tekeningenhebben gestuurd. Daaronder bevonden zich tekeningen van vier bruggen voor Biljoen en Beekhuizen, waarvanEberson zegt dat ze zijn uitgevoerd. 16Het betreft twee houten bruggen en één stenen voor Biljoen, en éénhouten voor Beekhuizen. Behalve de stenen brug van het voorplein naar het kasteel, is geen van de vierbruggen terug te vinden. Dhr. Lups kon zich nog een ‘Chinese brug’ herinneren met palen waartussen ijzerenkettingen hingen. Deze zou in 1858 afgebroken zijn en verkocht, waarna er een geasfalteerde weg voor in deplaats is gekomen. 17Tekeningenbladnummer: 50tekeningsoort:projectie:soort opdracht:techniek:tekst op de tekening:studietekeningopmetingdatering: 2.Sept 1853annotatie:opstand en plattegrondpotlood, pen en waterverf op papier‘Nota van de bovenkant der Brug tot op den grond is 4 El / opmetingen vande Brug voor het Huis te Biljoen.- / gedaan door van Peursen Mr Metselaar.-/ 2.sept 1853.-‘Deze tekening geeft de situatie weer die Eberson aantrof. Aan de handhiervan maakte hij een plan voor de verandering van de brug.bladnummer: 49tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:datering:annotatie:presentatietekeningverbouwopstand en plattegrondpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 2 cmpotlood, pen en waterverf op papierL:H:Eberson architect‘Biljoen / Ontwerp van de te herstellen Brug voor het Kasteel’2 Oct:53.-Met potlood staat geschreven: ‘Reeds uitgevoerd’. Aan de achterzijde vanhet blad is een schets gemaakt van de plattegrond van de brug. Onderaande tekening staat vermeld: ‘De muur buiten werken gemeten’. Bij dit nieuweontwerp is de enkele boog een dubbele geworden. Ook is een balustrade op16K. Veenland (1981), bijlage 3.17Zie H. Kerkkamp, Kasteel Biljoen en daar ronddom, Velp 1964.40

TekeningenbeschijvingenBruggen, Biljoen/Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.1)de brug geplaatst en is de ingangspartij met een trap verfraaid.41

TekeningenbeschijvingenBruggen, Biljoen/Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.1)bladnummer: 52tekeningsoort:projectie:soort opdracht:ontwerptekeningnieuwbouwopstandschaal: echelle de 0,02c p.m.; [schaal van 2 cm per meter]; 1:50techniek:potlood en pen op transparanttekst op de tekening: ‘Projet de pont executé / a Biljoen en 1855’datering: 1855annotatie:Linksboven staat vermeld ‘Portefeuille C’. Deze brug is ontworpen voorlandgoed Biljoen. In de linkerbovenhoek is een schematisch ontwerp vaneen baluster te zien, anders dan de gebruikte voor de brug. De dateringheeft hier betrekking op de uitvoering, niet per se op het tijdstip vanontwerp.bladnummer: 47tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:presentatietekeningnieuwbouwplattegrond, doorsnedes en opstandpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 2 cmpotlood, pen en waterverf op papierL:H:Eberson architectdatering: 28.juny 1855annotatie:Biljoen / Ontwerp van eene OphaalbrugDeze tekening is op grijs papier gemaakt, dat vaak door Eberson werdgebruikt. Plattegrond, doorsnede en opstand van deze brug zijn inverschillende kleuren waterverf getekend. In pen is er een doorsnede vanhet ophaalmechaniek bijgetekend.bladnummer: 48tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:presentatietekeningnieuwbouwplattegrond, doorsnede en opstandpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 2 cmpotlood, pen en waterverf op papierL:H:Eberson architectdatering: 30 Juny 56annotatie:‘Biljoen / Ontwerp van een Ophaalbrug’Deze tekening is een jaar en twee dagen na het hiervoor besproken bladgemaakt. Met potlood zijn nog enkele bogen ingetekend, ingeschrevenmaten en is er ‘reeds uitgevoerd’ onder geschreven.42

TekeningenbeschijvingenBruggen, Biljoen/Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.1)bladnummer: 55tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:signering:presentatietekeningnieuwbouwplattegrond en opstandpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 2 cmpen, waterverf en waterverf op papierL:H:Eberson architecttekst op de tekening: ‘Beekhuizen / Ontwerp van eene Rustique Brug 1856’datering: 22 aug 56annotatie:Zie Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 200-202. In de tijd van Van Spaenwas op deze plek een gemetselde brug. Deze was bouwvallig geworden enmoest worden vervangen door een brug in rustieke stijl die meer strooktemet de omgeving, en tevens toegankelijk moest blijven voor rijtuigen envoetgangers. De brug die Eberson ontwierp is gemaakt van hout afkomstigvan het landgoed. Op de buitenste gebinten zou hij de schors op het houtlaten zitten en de leuningen met teer bestrijken. Aan de hand van dedatering van deze tekening en van de vorige (2 maanden eerder) is ook opte maken dat de landgoederen Biljoen en Beekhuizen als één bezit enopdracht gezien moeten worden. De tekeningdrager is ook hier weer grijspapier. Van deze rustique brug is ook een ongedateerde ontwerpschets(blad 56). Linksboven is met potlood geschreven: ‘Portefeuille C’.bladnummer: 43tekeningsoort:projectie:soort opdracht:techniek:tekst op de tekening:ontwerptekeningnieuwbouwdatering: 22 aug 56annotatie:doorsnedepotlood en pen op papier‘Portefeuille C / Brug Beekhuizen 22 aug 56 / Doorsnede over het midden’Zie Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 200-202. Dit ontwerp betreft eendoorsnede van de brug op blad 55.bladnummer: 51tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:datering:annotatie:ontwerptekeningnieuwbouwdoorsnede en opstandpalmen en ellen 1:10; 1 el is 2cmpotlood, pen en waterverf op papierL:H:Eberson architect‘Biljoen Ontwerp van eene brug naby de Tuinmans woning’5 Nov.57Met potlood staat linksboven de volgende tekst ‘ce pont a été construitpendant l'hiver / de 1858-59. / Les arches ont été faite tous de la meme /grandeur au lieu de la maniere indiquée / au projet’. Een jaar na hetontwerp is deze brug uitgevoerd. In de rechterhoek is met potloodgeschreven: ‘profil de la rampe / executee’.43

TekeningenbeschijvingenBruggen, Biljoen/Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.1)bladnummer: 54tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:techniek:annotatie:studietekeningopmetingplattegrondvoorpleinpotlood en pen op papierDeze tekening betreft een opmeting van het voorplein. Er is geschreven: ‘degrond boven gewoon water pijl 2,00 El / De Schuinte gemiddeld 2,50 El’.Met potlood zijn lijnen getrokken en berekeningen gemaakt. De tweebruggen en het koetshuis zijn ook aangegeven.bladnummer: 53tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:annotatie:presentatietekeningverbouwplattegrond, opstand en doorsnedevoorpleinellen zijn 2x aangegeven; plein 1 el is 0,5cm; balustrade 1 el is 4cmpotlood, pen en waterverf op papierWellicht is hier de oude situatie van rond 1753 aangegeven. In die tijd zoude oprit naar het kasteel naar de zuidzijde zijn verlegd. Dit hield verbandmet de veranderingen van het park in Engelse landschapsstijl. Met potloodis in de tekening een hoekpartij veranderd.bladnummer: 46tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:opstandsoort opdracht:nieuwbouwschaal:1:10; decimeters en meters; 1m is 2cmtechniek:potlood en pen op calqueerpapiersignering:L H Eberson architectannotatie: Linksboven staat ‘No 1’.bladnummer: 44tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:opstandsoort opdracht:nieuwbouwschaal:Echelle de 2 Centim pour metre [schaal van 2 cm per meter]techniek:potlood op calqueerpapierbladnummer: 45tekeningsoort:projectie:soort opdracht:techniek:annotatie:ontwerptekeningnieuwbouwopstandpotlood op calqueerpapierDe balusters op de ontwerpen op blad 44, 45 en 46 zijn identiek. Deoverspanning die de bruggen moeten maken zijn bij deze en bij blad 44gelijk (circa 15 meter). De brug op blad 46 heeft een overspanning van 844

TekeningenbeschijvingenBruggen, Biljoen/Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.1)meter.bladnummer: 56tekeningsoort:projectie:soort opdracht:techniek:annotatie:ontwerpschetsnieuwbouwopstandpotlood op calqueerpapierDit is een voorstudie voor de tekening op blad 55. Die tekening is gedateerdop 22 augustus 1856 dus zou deze tekening ook in 1856 geplaatst kunnenworden (vergelijk Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 200-202).45

TekeningenbeschijvingenKippenhok en belvedere, Biljoen/Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.2)ProjectKippenhok en belvedere op het landgoed van Kasteel Biljoen en het landgoed Beekhuizen, Velp,opdrachtgever Baron van Hardenbroek, 1853-1859aanvraagnummer: EBER t 2.2(4 bladen)ToelichtingUit 1865 dateert nog een ontwerp voor een houten uitkijktoren op de Keienberg op het landgoed Biljoen, in neogotischestijl, dat zich in het Rijksarchief te Arnhem bevindt. Deze is eveneens in opdracht van Baron vanHardenbroek gemaakt. Zowel dit ontwerp voor het kippenhok als voor de belvedere zijn uitgevoerd.Tekeningenbladnummer: 21tekeningsoort:presentatietekeningprojectie:opstand en plattegrondsoort opdracht:nieuwbouwschaal:1:10; palmen en ellen; 1 el is 2 cmtechniek:pen en inkt op papiersignering:L:H:Eberson architecttekst op de tekening:‘Biljoen / Ontwerp van een Kippenhok met Kippenloop’datering:nov.53bladnummer: 20tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:techniek:signering:presentatietekeningnieuwbouwdatering: nov 53annotatie:doorsnede opstandachtergevelpotlood, pen en waterverf op papierL:H:Eberson architectMet potlood is ‘Reeds uitgevoerd’ aangegeven. Deze tekening is hetzelfdeontwerp als op blad 21, alleen is hier de loop niet aangegeven.bladnummer: 68tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:tekst op de tekening:ontwerptekeningnieuwbouwopstanddatering: 12 Oct. 1859‘schaal van 2 centim per El’potlood op papier‘Beekhuizen anno 12 Oct. 1859 / Opstand teekening van een koepeltje(Belvedere) / Schaal van 2 centim per El / uitgevoerd naar deze teekening’46

TekeningenbeschijvingenKippenhok en belvedere, Biljoen/Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.2)bladnummer:tekeningsoort:projectie:soort opdracht:techniek:annotatie:68 versoontwerptekeningnieuwbouwopstand en plattegrondpotlood op papierOp de achterkant van blad 68 is deze tweede schets gemaakt voor debelvedere met ingeschreven maten en berekening. Deze tweede schets isveel eenvoudiger. Het balkon is hier halverwege geplaatst terwijl ze bij deeerste schets op tweederde van de hoogte zit.bladnummer: 67tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:tekst op de tekening:ontwerptekeningnieuwbouwdatering: 12 Oct 1859annotatie:plattegrond‘schaal van 2 centim per El’; palmen en ellenpotlood op papier‘Beekhuizen anno 1859.12 Oct / Platte grond van een koepeltje (belvedere)/ Schaal van 2 centim per El’Aan de achterzijde van dit blad is een schets te zien van de lokatie van debelvedere. Deze belvedere zou op een heuvel geplaatst worden. Deplattegrond hoort bij blad 68. De plattegrond is schetsmatig, maar iets meeruitgewerkt dan op blad 68.47

TekeningenbeschijvingenKoetshuis en stallen, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.3)ProjectKoetshuis en stallen op het landgoed van Kasteel Biljoen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek,1853-1860aanvraagnummer: EBER t 2.3(11 bladen)ToelichtingDeze tekeningen hebben vrijwel alle betrekking op een verandering van het koetshuis van Biljoen. Alleen delaatste tekening betreft een ontwerp voor een koetshuis en stallen op landgoed Beekhuizen (blad 69). In 1791was het oude koetshuis en stalgebouw afgebrand, waarna het waarschijnlijk op min of meer dezelfde wijze werdherbouwd. Ruim een halve eeuw later kreeg Eberson de opdracht dit koetshuis te verbouwen. De veranderingendie Eberson in 1853-1860 voorstelde, beperkten zich tot de middenrisaliet, bestaande uit een blinde nis met eenbeeld waarboven een klok is geplaatst en een bekroning met een wapenpartij. Op de risalieten werden vazengeplaatst. Wellicht was de kroonlijst met triglieven ook van de hand van Eberson (blad 59). 18 Van Ebersonsontwerp zijn slechts gedeelten gerealiseerd.Tekeningenbladnummer: 58tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:presentatietekeningverbouwopstand en plattegrondzuidgevelpalmen en ellen; 1: 10; 1 El is 1 cmpotlood, pen en waterverf op papierL:H:Eberson architectdatering: 25 Juin 1853annotatie:Deze gevel kijkt uit op het plein vanwaar men het kasteel kan bereiken. Hetmiddengedeelte is blind gelaten en heeft een nis waarin een beeld isgeplaatst. Het ontwerp met hoektorentjes en met dezelfde middeleeuwsaandoende kappen verwijst naar het kasteel. Het heeft tweemansardedaken en een middenpartij met trapgevel met een oud-Hollandseklokkenstoel. In het middendeel is op de trapgevel met potlood een wapeningetekend en daaronder een ornament. Een plattegrond van de gevel isgetekend, waarbij de torens, de vensters en de middenpartij zijn aangegeven.Van het oorspronkelijke classicistische stalgebouw is weinig meer teherkennen. Met de hoge kappen aan oost- en westzijde (rentmeesterswoningen koetshuis) wordt ook naar het kasteel verwezen.18In E.W. Moes, Nederlandse kasteelen en hun historie, 1912, is deze situatie nog te zien.48

TekeningenbeschijvingenKoetshuis en stallen, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.3)bladnummer: 57tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:presentatietekeningverbouwopstandoostzijdepalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1 cmpen en waterverf op papierL:H:Eberson architectdatering: 25 Juin 1853annotatieDeze tekening hoort bij blad 58. Dit was de gevel waarachter zich de woningvan de rentmeester bevond. Volgens dhr. Lups woonde de rentmeester laterop Klein-Biljoen, gelegen aan de oprijlaan.bladnummer: 60tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:datering:annotatie:ontwerptekeningverbouwopstandnoordgevelpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 2 cmpotlood en pen op transparantL.H.Eberson architect20 nov.55.Deze noordgevel bevat de ingangspartij van hof en stallen. De tweemedaillons met paardenhoofden zijn identiek aan die in het ontwerp vooreen manege, en waren al eerder te zien in een ontwerp voor koetshuis enstallen te Beverweerd. Dit was een vroeg ontwerp, nog daterend uit deParijse tijd van Eberson, gemaakt in opdracht van Baron van Heeckerenvan Enghuizen. De gebeeldhouwde paardenhoofden in ronde omlijstingenwerden hier voor het eerst gebruikt en verwijzen naar aan de Renaissanceontleende voorbeelden. De veranderingen in de oude situatie betreffenonder meer de verhoging van de poort waarin panelen en waarboven eengebogen fronton zijn aangebracht. De twee medaillons en ook de tweezijdelen hebben een versiering in de vorm van een verhoging. Dit ontwerp isniet uitgevoerd. Deze tekening is iets meer uitgewerkt maar verder gelijkaan blad 61 dat ongedateerd is.bladnummer: 63tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningverbouwdatering: 4 dec 57annotatie:opstandzuidgevelpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpen op papierL:H:Eberson architect‘Biljoen / Verandering der Kappen / van het Gebouw waarin de / stallenKoetshuis en Rentmee- / sters woning / 1857’Opvallend is de enorme wapenpartij op de middenrisaliet waarboven eenklokje is aangebracht. De tekening op blad 63 en de volgende drie (bladen49

TekeningenbeschijvingenKoetshuis en stallen, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.3)64, 65 en 66) zijn gemaakt op grijs papier en vormen een serie.50

TekeningenbeschijvingenKoetshuis en stallen, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.3)bladnummer: 64tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:ontwerptekeningverbouwopstandoostgevelpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpen op papierL:H:Eberson architecttekst op de tekening: ‘Biljoen / Verandering van de Kappen / van het Gebouw waarin de stallen /Koetshuis en Rentmeesters / woning / 1857’datering: 4 dec 57.annotatie:Dit ontwerp is vier en een half jaar later gemaakt dan dat op blad 57. Bij ditontwerp zijn de hoektorens vervangen door pilasters in een statigeclassicistische gevel. Het dak is gewijzigd en voorzien van twee oeuil-deboeufsen van een kroonlijst met triglieven. De decoraties zijn nietveranderd, het betreft alleen nieuwe kappen. Dit wil zeggen dat de decoratievan de gevel oorspronkelijk is en alleen de twee presentatietekeningen(bladen 57 en 58) een nieuw ontwerp laten zien. De verandering bestaat uiteen verhoging van het oorspronkelijke gebouw boven het koetshuis enrentmeesterswoning. Het gebouw heeft een steil dak en boven de stalleneen flauw hellend dak met ronde dakvensters met hekwerk en windvanenop de hoeken. De middentravee heeft hier een kap met wapenpartij enklokkenstoel.bladnummer: 65tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningverbouwdatering: 4 dec 57.annotatie:doorsnedepalmen en ellen; 1:10; 1 el is 3 cmpen en waterverf op papierL.H Eberson architect‘Biljoen Verandering / der Kapwerken van het Gebouw / waarin KoetshuisStallen / en / Rentmeesters woning.- / 1857 en Detail teekening van de /Kappen boven het Koetshuis / en Rentmeesters woning’Dit is een technische tekening met maten van de balken ingeschreven.Aangegeven hoe de bestaande situatie is.bladnummer: 66tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningverbouwdoorsnedezijgevelpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 3 cmpen en waterverf op papierL.H.Eberson architect‘Biljoen Verandering / der Kapwerken van het Gebouw / waarin Koetshuisstallen / en / Rentmeesterswoning / 1857 en Detail van / de Kappen bovende / stallen’51

TekeningenbeschijvingenKoetshuis en stallen, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.3)datering: 4 dec 57.52

TekeningenbeschijvingenKoetshuis en stallen, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.3)bladnummer: 62tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:techniek:annotatie:opmetingstekeningverbouwopstandnoordgevelpotlood en pen op papierAls we ervan uitgaan dat deze opmeting gedaan is voor er ontwerpen zijngemaakt voor een verandering van het koetshuis dan zou deze tekeningvóór juni 1853 gedateerd moeten worden. Dan zou ook kunnen wordenvastgesteld dat dit de oude situatie betreft van de ingangspartij. Uiteindelijkis deze gevel zo gebleven.bladnummer: 61tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:annotatie:ontwerptekeningverbouwopstandnoordgevelwaarschijnlijk palmen en ellen; de schaal is aangegeven maar niet dematenpotlood en pen op papierWaarschijnlijk kunnen we deze tekening gelijktijdig dateren met blad 60, diegemaakt is op transparant en gedateerd is op 20 november 1855. Hetbetreft een kopie van de tekening op transparant. Op de achterzijde zijn,getekend met potlood en pen, verschillende geometrische vormen te zien.bladnummer: 59tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:annotatie:ontwerptekeningverbouwopstandenwest-, oost-, en zuidgevel1 meter is 1 cm (alleen de meters zijn aangeven door E.)potlood en pen op papierL: H:Eberson architect‘Opstand-teekeningen van een Gebouw waarin Stallen-Koetshuis Woningetc - staande / op de Buiten plaats Genaamd Billoen by Velp toebehoorendeaan den Hoog- / Welgeboren Heer Baron van Hardenbroek’In de scriptie van Karin Veenland wordt deze tekening gezien als de eerstetekening vanwaaruit Eberson zijn andere ontwerpen heeft gemaakt; hetbetreft een tekening van de bestaande situatie. De vernieuwing is aangebrachtmet potlood. Het gaat om een klok in de gevel (middentravee) eneen klokkenstoel met classisistische omlijsting en windwijzer. Ook is er,eveneens met potlood, een vaas op een van de pilasters bijgetekend. Kortna de Tweede Wereldoorlog waren deze ornamenten vergaan en de vadervan de huidige eigenaar zou ze hebben laten weghalen. Waarschijnlijk wasde noordkant de ingang voor de paarden naar de binnenplaats en naar deaan de zuidzijde gelegen stallen. Aan de oostzijde lag de rentmeesterswoningen aan de westzijde het koetshuis. Ten opzichte van het huidigegebouw is een iets verhoogde attiek te zien en ontbreken de triglieven enrozetten. Volgens Dhr. Lups zou zich aan de westzijde de orangeriebevonden hebben.53

TekeningenbeschijvingenKoetshuis en stallen, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.3)54

TekeningenbeschijvingenKoetshuis en stallen, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.3)bladnummer: 69tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningverbouwdatering: 16 Oct 60annotatie:opstanden, doorsnede en plattegrondvoor- en zijgevelpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpotlood, pen en waterverf op papierL.H. Eberson architect‘Ontwerp van de te maken / veranderingen aan het bestaande / Koetshuisen / Stallen / te / Beekhuizen’Op Beekhuizen was een logement aanwezig waar gasten konden verblijven,wat vooral zomers dikwijls gebeurde; de stallen voor de paarden en koetsenvan de bezoekers waren niet meer voldoende. Het nieuwe plan dat Ebersonhiervoor maakte werd in oktober 1860 goedgekeurd en daarna uitgevoerd,zodat het in de zomer van 1861 in gebruik kon worden genomen. In delinker bovenhoek staat ‘Portefeuille C’. Met potlood zijn versieringen endecoraties in deze tekening bij getekend. Met pen is door Ebersongeschreven wat de afzonderlijke functies van de verschillende stallen zijnbv: ’stallen voor de koetsiers’ en ‘stallen voor de loges’, ‘beestenstal’ en‘paardenstal’. Zie Bouwkundige Bijdragen 16 (1869), 197-200 voor eenbeschrijving van dit ontwerp. Volgens Eberson is er een ‘aangenameafwisseling van kleur’ te zien in het gepleisterde muurwerk en het geteerdeen geoliede hout, en in de dakconstructie en het rieten dak. Zo krijgt hetgebouw een ‘eigenaardig karakter dat in verband met zijne ligging,omgeving en de verschillende punten van waar men het tusschen hethoutgewas beschouwen kan, een goed effekt maakt’ (BouwkundigeBijdragen 16 (1869), 200).55

TekeningenbeschijvingenManege, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.4)ProjectManege op het landgoed van Kasteel Biljoen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, 1854aanvraagnummer: EBER t 2.4(20 bladen)ToelichtingDeze manege voor Biljoen is uiteindelijk ook gerealiseerd, alleen de eerste ontwerpen zijn niet uitgevoerd. Erzijn twee ontwerpen voor deze manege. Het tweede ontwerp (blad 34-40), dat van juni 1854 dateert, iseenvoudiger dan het eerste ontwerp (blad 23-33), dat in februari en maart 1854 is gemaakt. Het eerste ontwerplaat een groter gebouw zien, waarin galerijen langs de bak zijn geplaatst en waar ter weerszijde van de ingangzich twee kamers bevinden. Deze galerij heeft een aparte dakbedekking, die verdwenen is bij het tweedeontwerp. Op die plaats zijn vensters gekomen; in plaats van de zes dakkapellen van het eerste ontwerp zijn erdrie bij het laatste ontwerp gekomen. Beide ontwerpen hebben een tribune aan de achterzijde. Bij het laatsteontwerp is hierachter een half open bergplaats gekomen voorzien van zuilen. Ook verschijnen er twee zijingangenmet halfronde stoep. De ingangspartij die bij het eerste ontwerp verdiept is geplaatst, is bij het tweedeontwerp, zonder decoratieve omlijsting, naar voren gekomen en voorzien van een rond venster. Het uiteindelijkuitgevoerde ontwerp (blad 41) heeft van beide stadia iets overgenomen. 19De manege bevond zich tenzuidwesten van het kasteel, niet ver ervandaan. In de Tweede Wereldoorlog is de manege verwoest. Een vande twee paardenhoofden is later aangebracht in de zogenaamde ‘Zwitserse boerderij’.Tekeningenbladnummer: 31tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:opstandsoort opdracht:nieuwbouwonderdeel van het gebouw:achtergevelschaal:palmen en ellen (of ellen en palmen) 1:10; 1 el is 1,5 cmtechniek:potlood en pen op transparantsignering:L:H:Eberson architectdatering: Fevrier 1854 [februari 1854]bladnummer: 30tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningnieuwbouwopstandachtergevelellen (en palmen); 1 el is 1,5 cmpen op calqueerpapierL.H:Eberson architect‘Biljoen / Achter-Gevel der Rijbaan’datering: Fev.et Mars 54 [februari en maart 1854]annotatie:In de rechter bovenhoek staat met pen ‘No 6’. De voorstelling op blad 31 isgelijk aan deze tekening, alleen de dragers verschillen (calqueerpapier en19In J.H. Leliman, Verzameling van Bouwkundige Schetsen en Ontwerpen, Amsterdam, 1862-1864, plaat 26 en 27, is het eersteontwerp gepubliceerd.56

TekeningenbeschijvingenManege, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.4)transparant).57

TekeningenbeschijvingenManege, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.4)bladnummer: 33tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningnieuwbouwopstand en doorsnedevoorgevel1:10 ellen en palmen; 1 el is 1,5 cmpotlood en pen op transparantL:H:Eberson architect‘Biljoen ontwerp manege / voorgevel’ en ‘Doorsnede over de lijn AB’.datering: Fev.et Mars 54 [februari en maart 1854]annotatie:De tekening van de voorgevel is identiek aan de presentatietekening dielater wordt beschreven (blad 26).bladnummer: 32tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:doorsnedesoort opdracht:nieuwbouwschaal:1:10 palmen en ellen; 1 el is 1,5 cmtechniek:pen en waterverf op transparantsignering:L:H:Eberson architecttekst op de tekening:‘Biljoen Ontwerp Manege / Doorsnede over de lijn BA’datering: Fevrier et Mars 1854 [februari en maart 1854]bladnummer: 28tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningnieuwbouwopstandzijgevelellen en palmen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpotlood en pen op transparantL:H:Eberson architect‘Biljoen ontwerp / manege / zijgevel’.datering: Fev. et Mars 1854 [februari en maart 1854]annotatie:Deze tekening is identiek aan de presentatietekening die van deze zijgevelis gemaakt (blad 25).58

TekeningenbeschijvingenManege, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.4)bladnummer: 29tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningnieuwbouwdoorsnedezijgevelpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpotlood en pen op transparantL:H:Eberson architect‘Biljoen ontwerp / Manege / Doorsnede over de lijn / C.D.-’datering: Fev. et Mars 1854 [februari en maart 1854]annotatie:Deze tekening is identiek aan de presentatietekening die van deze zijgevelis gemaakt (blad 23).bladnummer: 26tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:presentatietekeningnieuwbouwopstandvoorgevelpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpen en waterverf op papierL:H:Eberson architect‘opstand teekening der voorgevel’datering: Mars 1854 [maart 1854]annotatie:Dit is ‘No 2’ van een serie presentatietekeningen. Deze tekening bevondzich in de map ‘uitgevoerd juni 1854 2e ontw.’, terwijl dit ontwerp gelijk isaan het eerder genoemde ontwerp uit februari / maart van hetzelfde jaar.Op deze tekening is het woord rijbaan met verguldsel aangebracht. Vandeze presentatietekening is een transparant die gedateerd is februari /maart 1854 (blad 33).bladnummer: 27tekeningsoort:presentatietekeningprojectie:plattegrondsoort opdracht:nieuwbouwschaal:palmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmtechniek:pen en waterverf op papiersignering:L:H:Eberson architecttekst op de tekening:‘Biljoen / Ontwerp van eene Rijbaan (Manege)’datering: mars 1854 [maart 1854]annotatie:Dit is ‘No [1]’ van een serie presentatietekeningen.59

TekeningenbeschijvingenManege, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.4)bladnummer: 25tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:presentatietekeningnieuwbouwopstandzijgevelpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpen en waterverf op papierL:H:Eberson architect‘opstand teekening der zyd-gevel’datering: mars 1854 [maart 1854]annotatie:Dit is ‘No 3’ van een serie presentatietekeningen. Deze tekening is identiekaan die op transparant van de zijgevel (blad 28).bladnummer: 24tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:presentatietekeningnieuwbouwdoorsnedepalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpen en waterverf op papierL:H:Eberson architect‘Doorsnede over de lyn B.A.’datering: mars 1854 [maart 1854]annotatie:Dit is ‘No 4’ in een serie presentatietekeningen. Bij de balken zijn enkeleingeschreven maten vermeld. De tekening komt overeen met de doorsnedevan blad 33. Ook deze tekening bevond zich in de map van het tweedeontwerp.bladnummer: 23tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:presentatietekeningnieuwbouwdoorsnedepalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpen en waterverf op papierL:H:Eberson architect‘Doorsnede over de lyn C.D.’datering: mars 1854 [maart 1854]annotatie:Dit is ‘No 5’ in een serie presentatietekeningen. Deze tekening is identiekaan blad 29.60

TekeningenbeschijvingenManege, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.4)bladnummer: 36tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:presentatietekeningnieuwbouwplattegrondpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpen en waterverf op papierL:H:Eberson architectdatering: 12 juny 1854‘Biljoen / Ontwerp van eene Rybaan met bergplaats voor karren etz.’annotatie: In de linker bovenhoek staat 'Tweede ontwerp’ en rechtsboven staat ‘no [1]’.Deze tekening is gemaakt op grijs papier en wat eenvoudiger dan anderepresentatietekeningen van Eberson zoals de eerdere ontwerpen voor hetkoetshuis. Deze tekening bevond zich in omslag waarop met potlood stond:‘Biljoen - B on de Hardenbroek / 2 me Projet de Manege execute.- / ainsimoyennant q-q change [ms] de la facade / juin 1854. 4 feuilles’.bladnummer: 35tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:presentatietekeningnieuwbouwplattegrondpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpotlood en pen op transparantL:H:Eberson architectdatering: 12 juny 1854‘Biljoen / Ontwerp van eene Rybaan met bergplaats voor karren etz.’annotatie: Ook hier is in de linker bovenhoek ‘Tweede ontwerp’ en rechtsboven ‘no 1’geschreven. Deze tekening is identiek aan de vorige, alleen de drager isanders. Wat op blad 36 rood waterverf is, is hier met potlood gearceerd.Ook deze tekening komt uit de map ‘tweede ontwerp, uitgevoerd’.bladnummer: 39tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningnieuwbouwdatering: 12 juny 54annotatie:opstand en doorsnedevoorgevelpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpotlood, pen en waterverf op papierL:H:Eberson architect‘Biljoen / Ontwerp van een Rijbaan’Dit is ‘no 2’ in de serie ontwerptekeningen van het ‘Tweede ontwerp’. Metpotlood is een profiel geschetst en zijn er enkele maten ingeschreven. Hetblad is afkomstig uit de map ‘tweede ontwerp, uitgevoerd’.61

TekeningenbeschijvingenManege, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.4)bladnummer: 40tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningnieuwbouwdatering: 12 juny 54annotatie:opstand en doorsnedevoorgevelpalmen en ellen: 1:10; 1 el is 1,5 cmpen op transparantL H Eberson architect‘Biljoen / Ontwerp van eene Rybaan’Dit is eveneens ‘no 2’ in de serie ontwerptekeningen van het ‘Tweedeontwerp’. De tekening is identiek aan die op blad 39, maar op een anderedrager. Afkomstig uit de eerder genoemde map ‘tweede ontwerp,uitgevoerd’.bladnummer: 38tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:presentatietekeningnieuwbouwopstand en doorstedezijgevelpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpotlood, pen en waterverf op papierL.H:Eberson architect‘Biljoen / Ontwerp van eene Rybaan’datering: 12 Juin 54 [12 juni 1854]annotatie:Dit is ‘no 3’ in de serie ontwerptekeningen van het ‘Tweede ontwerp’. Hetblad is afkomstig uit de map ‘tweede ontwerp, uitgevoerd’.bladnummer: 37tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningnieuwbouwopstand en doorstedezijgevelpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpen op transparantL:H:Eberson architectdatering: 12 juny 1854annotatie:Biljoen / Ontwerp van een RybaanDit is ‘no 3’ in de serie ontwerptekeningen van het ‘Tweede ontwerp’. Detekening is gelijk aan die op blad 38, en is afkomstig uit de map ‘tweedeontwerp, uitgevoerd’.62

TekeningenbeschijvingenManege, Biljoen (aanvr.nr. EBER t 2.4)bladnummer: 34tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:opstandsoort opdracht:nieuwbouwonderdeel van het gebouw:achtergevelschaal:palmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmtechniek:pen op transparantsignering:L:H:Eberson architecttekst op de tekening:‘Achter Gevel’datering: 12 juny 1854annotatie:Dit is ‘No 4’ in een serie ontwerptekeningen.bladnummer: 41tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:techniek:tekst op de tekening:annotatie:ontwerptekeningnieuwbouwopstandvoorgevelpotlood op papier‘aldus is de Gevel geworden een gedeelte van het 1ste en het 2e ontwerpdaarvoor gebruikende / opmeting gedaan 12 maart 56. / om aan de Baronte zenden’Van het eerste ontwerp (maart 1854) is de ingangspartij overgenomen. Dezijbeuken zijn bij dit tweede ontwerp verdwenen en komen bij het definitieveontwerp ook niet terug.bladnummer: 42tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:doorsnedesoort opdracht:nieuwbouwtechniek:potlood en pen op calqueerpapiersignering:L:H:Eberson architecttekst op de tekening:‘Rijbaan / Biljoen / Doorsnede over de lijn B.A.-‘annotatie: In de rechter bovenhoek staat ‘No 7’.63

TekeningenbeschijvingenTent, Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.5)ProjectUitspanning (‘tent’) op het landgoed Beekhuizen, Velp, opdrachtgever Baron van Hardenbroek, 1857-1858aanvraagnummer: EBER t 2.5(4 bladen)ToelichtingDeze ontwerpen voor een ‘tent’ zijn gemaakt voor het landgoed Beekhuizen. Het is niet geheel duidelijk wat defunctie was. Wel duidelijk is dat de plaatsing niet van tijdelijke aard was. Wellicht was de ruimte bedoeld om eroptredens in de open lucht in te houden. Het is heel goed mogelijk dat de tent (blad 70) zich tegenwoordig opde plaats van de oorspronkelijke blokhut bevindt. De gebinten hebben dezelfde details als het ontwerp vanseptember 1853. Hij zal waarschijnlijk bedoeld zijn als uitspanning, als rustpunt tijdens de wandeling op hetlandgoed en dat is de huidige functie nog steeds (restaurant Beekhuizen). Het ontwerp is uitgevoerd.Tekeningenbladnummer: 73tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:presentatietekeningnieuwbouwopstanden, plattegrond en doorsnedespalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpen en waterverf op papierL:H:Eberson architectdatering: 22 Aug 1857annotatie:‘Beekhuizen / Ontwerp van eene aldaar te plaatsen Tent’Linksboven staat met potlood geschreven: ‘Portefeuille C’. Op deplattegrond zijn zitjes te zien. Het zijn 22 tafels met elk zes stoelen. Er wasdus plaats voor 132 personen.bladnummer: 72tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningnieuwbouwopstanden, plattegrond en doorsnedespalmen en ellen; 1:10; 1 el is 1,5 cmpen op calqueerpapierL:H:Eberson architectdatering: 22. Aug 57.annotatie:‘Beekhuizen / Ontwerp van eene aldaar te plaatsen Tent’Deze tekening is identiek aan de hiervoor besproken presentatietekening(blad 73). In de linkerbovenhoek is met pen geschreven: ‘Portefeuille C’.Onderaan staat met potlood geschreven: ‘Uit portefeuille F genomen’.64

TekeningenbeschijvingenTent, Beekhuizen (aanvr.nr. EBER t 2.5)bladnummer: 71tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningnieuwbouwopstand, plattegrond en doorsnedespalmen en ellen; 1:10; 1 el is 2 cmpen en waterverf op papierL.H.Eberson architectdatering: 16 jan 1858annotatie:‘Beekhuizen / Ontwerp van eene aldaar te plaatsen Tent’Rechtsboven staat ‘Tweede ontwerp’ Er zijn enkele maten met rode inktingeschreven. Dit ontwerp is niet uitgevoerd. Er zijn minder zitplaatsen ende ingangen zijn wat eenvoudiger, zonder decoratie.bladnummer: 70tekeningsoort:projectie:soort opdracht:schaal:techniek:signering:tekst op de tekening:ontwerptekeningnieuwbouwopstand, doorsnedes en plattegrondenpalmen en ellen; 1:10; 1 el is 3 cmpotlood en pen op papier en op calqueerpapier, geplakt op papierL.H.Eberson architectdatering: 17.Sept 58.annotatie:‘Beekhuizen / Ontwerp van eene aldaar te plaatsen Tent’Rechtsboven staat vermeld ‘Derde ontwerp’. Met potlood staat onderaangeschreven: ‘N.B. Dit ontwerp is uitgevoerd en getermineerd in Sept 59’. Inde tekening zelf is met potlood nog wat veranderd aan het ontwerp. Hetstukje calqueerpapier laat een detail zien van de ornamenten in de nok metenkele maten erin vermeld en de opmerking ‘3e ontwerp / Tent Beekhuizen’en schaalaanduiding ‘echelle de 3 centim p.m.’ De tent is kleiner gewordendan in het ontwerp van januari en de plattegrond vierkanter. De decoratie isuitbundiger dan bij het eerste ontwerp. De plaatsen zijn niet meeraangegeven. Details van dit ontwerp zijn nog te herkennen in hettegenwoordige restaurant.65

TekeningenbeschijvingHertenhuisje (aanvr.nr. EBER t 3)ProjectHertenhuisje en paardenstal, z.p., 1855aanvraagnummer: EBER t 3(1 blad)Tekeningbladnummer: 128tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:techniek:annotatie:ontwerpschetsplattegrond en opstandbegane grond en voorgevelpotloodHet ontwerp voor een hertenhuisje is mogelijk bedoeld voor hetbuitenverblijf de Hertekamp nabij Haarlem, in opdracht van baron B.A. vanVerschuer. Eberson ontwierp in 1855 een hertenhuisje voor ditbuitenverblijf. Dit komt overeen met de tekening van een gevel methertenkop en het jaartal (anno 1855). De plattegrond is meerhoekig met eenrecht gedeelte. De gevel heeft een rustieke stijl.Op de achterzijde van het blad is een opstand en een plattegrond van demeerhoekige uitbouw en een plattegrond van de dakconstructie van eenpaardenstal getekend. Op de gevel zijn medaillons met paardenhoofden tezien, die ook bij het ontwerp voor een manege en een stalgebouw op Biljoente zien waren (t 2.4). Misschien was de status van deze tekening niets meerdan een schets en is dat de reden dat er niets bijgeschreven, gedateerd ofgesigneerd is.66

TekeningenbeschijvingenWaalse Kerk (aanvr.nr. EBER t 4)ProjectWaalse kerk, Arnhem, 1859-1864aanvraagnummer: EBER t 4(13 bladen)Tekeningenbladnummer: 104tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningverbouwdoorsnede en plattegrondschaal: 1 meter is 2 cm / 1:50techniek:signering:lengtedoorsnede en begane grondpen en waterverf op calqueerpapierL.H. Eberson architecttekst op de tekening: ‘Eglise Wallonne / projet de restauration 1859 /‘datering: juillet 1859 [juli 1859]annotatie:Door Eberson is geschreven: ‘P.S. La ligne bleue indique la difference deniveau entre la rue du Beek et celle du Koningsplein’. Dit is ‘No 2’ in eenserie ontwerptekeningen. Met rood is aangegeven wat er ten opzichte vanhet oude ontwerp wordt veranderd. De belangrijkste veranderingen zijn eenaanbouw voor de consistorie aan de achtergevel en een balkon metzitplaatsen.bladnummer: 103tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningverbouwplattegrond en opstandeerste verdieping en zijgevelschaal: meters en centimeters; 1:50techniek:signering:pen en waterverf op calqueerpapierL.H. Eberson architectetekst op de tekening: ‘Eglise Wallonne / projet de restauration 1859’datering: juillet 1859 [juli 1859]annotatie:Onderaan staat geschreven: ‘P.S. La ligne bleue indique la difference deniveau entre la rue du Be[ek et] celle du Koningsplein’. Rechtsboven: ‘No 3’.bladnummer: 114tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:plattegrond en doorsnedesoort opdracht:verbouwonderdeel van het gebouw:begane grond en lengtedoorsnedeschaal: decimeter en meter; 10:1techniek:pen op calqueerpapierdatering: juillet 1859 [juli 1859]67

TekeningenbeschijvingenWaalse Kerk (aanvr.nr. EBER t 4)annotatie:In de plattegrond van het schip staat ‘Eglise wallonne a Arnhem / Releve duPlan de l'etat actuel’. Het gaat dus om de staat van voor de verbouwing.68

TekeningenbeschijvingenWaalse Kerk (aanvr.nr. EBER t 4)bladnummer: 105tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:opstandsoort opdracht:verbouwonderdeel van het gebouw:achtergevelschaal: palmen en meters; 10:1techniek:pen op calqueerpapier, geplakt op papiersignering:L.H. Eberson architectetekst op de tekening: ‘Eglise Wallonne / Projet de restauration 1859’datering: juillet 59. [juli 1859]bladnummer: 106tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:opstandsoort opdracht:verbouwonderdeel van het gebouw:voorgevelschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:pen op calqueerpapier, geplakt op papiersignering:L.H. Eberson architectetekst op de tekening: ‘Eglise Wallonne / Projet de restauration 1859’datering: juillet 1859. [juli 1859]bladnummer: 108tekeningsoort:presentatietekeningprojectie:opstandsoort opdracht:verbouwonderdeel van het gebouw:voorgevelschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:pen en waterverf op papiersignering:L.H. Eberson architectedatering: 1860bladnummer: 107tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:schaal:techniek:signering:ontwerptekeningopstand en plattegrondver- of nieuwbouw14 centm p.m.LH Ebersoninterieur, preekstoelpotlood en pen op papierdatering: 1r aout 1860 [1 augustus 1860]annotatie:Met potlood zijn onder andere de plattegrond en enkele technischeaanwijzingen aangegeven. Er is geschreven: ‘Regte trap van achteren. 7treden / op stapers met leuning rustende / op buiten aangebragte balusters /van gegoten ijzer’69

TekeningenbeschijvingenWaalse Kerk (aanvr.nr. EBER t 4)bladnummer: 109tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningverbouwopstanden, doorsnede en plattegrondinterieur, consistorieschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:signering:tekst op de tekening:pen en waterverf op papierL:HEberson architectdatering: 31 mars 1864 [31 maart 1864]annotatie:‘Eglise Wallonne / a / Arnhem / Projet pour le revâtissement / des mursderrière les bancs / du consistoire’Waarschijnlijk is deze tekening gemaakt om een verzwaring van de murenaan te geven, dit keer niet met rode maar met grijze waterverf.bladnummer: 110tekeningsoort:projectie:soort opdracht:techniek:tekst op de tekening:ontwerptekeningverbouwdoorsnedepen en waterverf op calqueerpapier‘Changements projetés d'apres les indications reçues le 4 sept 1859. duconsistoire, / de cette maniere il n'y aurait plus de tribune pour le public / il yaurait seulement une toute petite pour l'organiste.’bladnummer: 111tekeningsoort:projectie:soort opdracht:techniek:tekst op de tekening:ontwerptekeningverbouwplattegrondpotlood en pen op calqueerpapier‘Banc mo. / bile pour / le chantre.’ Met potlood: ‘changement d'apres lesindications / du consistoire le 3 janv. 60’ en ‘grille en forte’bladnummer: 112tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:plattegrondsoort opdracht:verbouwonderdeel van het gebouw:begane grondtechniek:pen en waterverf op calqueerpapierannotatie:Op de tekening is een gedeelte van het bankenplan te zien.bladnummer: 113tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:opstand en plattegrondsoort opdracht:nieuwbouwtechniek:potlood op calqueerpapierannotatie:Een klein schetsje met tekst: ‘banc du chantre’.70

TekeningenbeschijvingenWaalse Kerk (aanvr.nr. EBER t 4)bladnummer: 115tekeningsoort:projectie:onderdeel van het gebouw:techniek:signering:datering: sept '59annotatie:presentatietekeningopstandachtergevelpotlood, pen en waterverf op papierA.J. SevenhuysenOp de achterzijde is met potlood en pen een tweetal teksten van Eberson telezen. ‘Oude gasthuis Kerk te Arnhem / achtergedeelte ter zijde van het /Koningsplein, voor dat men tot / de herstelling is overgegaan, geteekend /door A.J. Sevenhuysen uit Amsterdam / die mij met het opmeten geholpenheeft / Eberson’. Onderaan staat dezelfde tekst in pen geschreven. Denaam Sevenbergen is doorgestreept en vervangen door Sevenhuysen. Ditgedeelte is gedateerd ‘1859’ en gesigneerd ‘L.H.Eberson architect desKonings’. Dit werd hij echter pas in 1874 (hoewel er al vanaf 1858 eencorrespondentie gaande is met de koning).71

TekeningenbeschijvingenBrouwerij en woonhuizen (aanvr.nr. EBER t 5)ProjectBrouwerij De Kroon en woonhuizen, Arnhem, opdrachtgevers dhr. Werthemann en Turstig, 1860-1861aanvraagnummer: EBER t 5(12 bladen)Tekeningenbladnummer: 118tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningnieuwbouwopstand en plattegrondschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:signering:tekst op de tekening:voorgevel en plattegrond brouwerijpen op calqueerpapierL.H.Eberson architect‘Ontwerp van eene Bierbrouwerij / voor de WelEdele Heeren / Werthemannen Turstig te / Arnhem’datering: february anno 1860 en 12 Febr 1860bladnummer: 116tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningnieuwbouwdoorsnedesschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:signering:tekst op de tekening:datering:annotatie:lengte en dwarsdoorsnede brouwerijpen op calqueerpapierL.H.Eberson architect‘Ontwerp van eene Bierbrouwerij / voor de WelEdele Heeren. / Werthemannen Turstig te / Arnhem’february anno 1860 en 12 Febr.1860Met potlood is geschreven: ‘Eerste ontwerp niet / uitgevoerd’. Het pandbestaat uit drie verdiepingen boven de grond en twee verdiepingen onder degrond (ijskelder).bladnummer: 117tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:opstand en doorsnedessoort opdracht:nieuwbouwonderdeel van het gebouw:oostelijke zijgevel en ijskelder brouwerijschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:pen op calqueerpapiersignering:L.H. Eberson architectdatering: 12 Febr 186072

TekeningenbeschijvingenBrouwerij en woonhuizen (aanvr.nr. EBER t 5)bladnummer: 119tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningnieuwbouwplattegrondenschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:signering:tekst op de tekening:boven- en benedenkelders brouwerijpen op calqueerpapierL.H.Eberson architect‘Ontwerp van een Bierbrouwerij / voor de WelEdele Heeren. / Werthemannen Turstig te / Arnhem’datering: february anno 1860 en 12 Febr 1860bladnummer: 124tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningnieuwbouwopstandvoorgevel brouwerijschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:signering:tekst op de tekening:pen op calqueerpapierL.H.Eberson architectdatering: maart 1860 en 1 maart 1860‘Ontwerp van eene Bierbrouwerij / voor de WelEdele Heeren. / EWerthemann en Turstig te / Arnhem.’bladnummer: 123tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningnieuwbouwopstand en doorsnedeschaal: palmen en ellen; 10: 1techniek:signering:tekst op de tekening:oostelijke zijgevel en dwarsdoorsnede brouwerijpen op calqueerpapierL.H Eberson architectdatering: maart 1860 en 1 maart 1860‘Ontwerp van eene Bierbrouwerij / voor de WelEdele Heeren / EWerthemann en Turstig te / Arnhem’bladnummer: 122tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:plattegrond en doorsnedesoort opdracht:nieuwbouwonderdeel van het gebouw:ijskelder en kelder brouwerijschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:pen en inkt op calqueerpapiersignering:L.H Eberson architectdatering: 1 maart 186073

TekeningenbeschijvingenBrouwerij en woonhuizen (aanvr.nr. EBER t 5)bladnummer: 121tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningnieuwbouwdoorsnedelengtedoorsnede brouwerijschaal: palmen en ellen; 1: 10techniek:tekst op de tekening:datering: maart 1860pen op calqueerpapier‘Ontwerp van eene Bierbrouwerij / voor de WelEdele Heeren. / EWerthemann en Turstig te / Arnhem.’bladnummer: 120tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:plattegrondensoort opdracht:nieuwbouwonderdeel van het gebouw:begane grond en kelder brouwerijschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:pen en inkt op calqueerpapiersignering:L.H.Eberson architectdatering: 1 maart 1860bladnummer: 125tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningnieuwbouwschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:signering:tekst op de tekening:datering: 15 juny 60annotatie:opstand, doorsnede en plattegrondenvoorgevel, dwarsdoorsnede, kelder en bovenverdieping woningenbij de brouwerijpen en waterverf op papierL.H.Eberson architecte‘Ontwerp van een Woonhuis voor de Heeren Werthemann en Turstig.’De beide woonhuizen, ondergebracht in één gebouw, staan los van debrouwerij. Met potlood staat voor de tekst ‘Eerste’ geschreven en aan heteind ‘aldus niet uitgevoerd’. Verder zijn er in de tekening met potloodverbeteringen aangebracht, met name in de plattegronden.bladnummer: 126tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:ontwerptekeningnieuwbouwschaal: palmen en ellen; 10:1techniek:annotatie:doorsnedes en plattegronddwars- en lengtedoorsnede en bel-etage woningen bij de brouwerijpen op calqueerpapierMet potlood staat linksboven aangegeven ‘Aldus uitgevoerd’. Het zijn tweeplattegronden van de bel-etage voor beide families.74

TekeningenbeschijvingenBrouwerij en woonhuizen (aanvr.nr. EBER t 5)bladnummer: 127tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:opstand en plattegrond woningen bij de brouwerijsoort opdracht:nieuwbouwonderdeel van het gebouw:voorgevel en keldertechniek:pen op calqueerpapiertekst op de tekening:‘Voorgevel van de Woonhuizen voor de Heeren Wertheman en Turstig’75

TekeningenbeschijvingWoonhuis Rijnstraat (aanvr.nr. EBER t 6)ProjectWoonhuis Rijnstraat, Arnhem, 1877aanvraagnummer: EBER t 6(1 blad)ToelichtingHet betreft een tekening van een woonhuis aan de Rijnstraat, die in 1877 gedateerd is. Het betreft een van devele woonhuizen die Eberson in Arnhem ontwierp.Tekeningbladnummer: 100tekeningsoort:ontwerptekeningprojectie:opstandsoort opdracht:nieuwbouwonderdeel van het gebouw:voorgevelschaal: decimeters en meters; 10:1techniek:potlood en pen op papiersignering:L.H Eberson architecttekst op de tekening: Gevel van een Huis in de Rijnstraat te Arnhem / Wijk C no 113datering: jan [1] 187776

TekeningenbeschijvingenGeldersche Toren (aanvr.nr. EBER t 7)ProjectGeldersche Toren, Spankeren (bij Arnhem), opdrachtgever Alexander baron van Rhemen, architect J.Brink Evers [ca. 1868]aanvraagnummer: EBER t 7(5 bladen)ToelichtingHoewel dit project zich in de collectie Eberson bevindt, is het zeer de vraag of deze tekeningen wel van de handvan Eberson zijn. In de literatuur wordt er geen melding van gemaakt dat Eberson iets met de verbouwing vandit kasteel te maken heeft gehad. In 1863 kwam de Gelderse toren in handen van Alexander baron vanRhemen. Na zijn huwelijk in 1867 liet hij in 1868 het kasteel verbouwen door Jan Brink Evers. 20 Het ontwerp isin ieder geval gerealiseerd. Wellicht waren deze tekeningen in het bezit van Eberson of was Brink Evers eenleerling bij hem. De tekeningen zijn moeilijk te dateren. Het is ook mogelijk dat deze tekeningen pas na de doodvan Eberson bij zijn collectie zijn gevoegd (zie inleiding).Tekeningenbladnummer: 74tekeningsoort:presentatietekeningprojectie:opstandsoort opdracht:verbouwonderdeel van het gebouw:voorgevelschaal: decimeters en meters; 10:1techniek:pen en waterverf op linnencalquetekst op de tekening:‘Kasteel de Geldersche Toren’bladnummer: 75tekeningsoort:presentatietekeningprojectie:plattegrondsoort opdracht:verbouwonderdeel van het gebouw:begane grondschaal: decimeters en meters; 10:1techniek:pen op linnencalquetekst op de tekening:‘Kasteel de Geldersche Toren’annotatie:Deze tekening toont de oude, nog niet veranderde situatie.20‘de oude toren werd tot aan de eerste verdieping afgebroken en op het restant werd een nieuw gedeelte in neogotische stijlgebouwd naar een ontwerp van de architect Jan Brink Evers’. Zie F.M. Eliën, J. Harenberg, Middeleeuwse kastelen van Gelderland,Rijswijk 1984.77

TekeningenbeschijvingenGeldersche Toren (aanvr.nr. EBER t 7)bladnummer: 76tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:presentatietekeningverbouwplattegrondbegane grondschaal: decimeters en meters; 10:1techniek:tekst op de tekening:annotatie:pen en inkt op linnencalque‘Kasteel de Geldersche Toren’Op deze tekeningen worden de veranderingen met rood aangegeven. Dit isiets wat Eberson ook meestal op deze manier aangeeft. Echter, dezekleuren zijn veel dieper (rood en zwart) dan we bij de tekeningen vanEberson zien.bladnummer: 77tekeningsoort:projectie:soort opdracht:onderdeel van het gebouw:presentatietekeningverbouwplattegrondeerste verdiepingschaal: decimeters en meters; 10:1techniek:tekst op de tekening:annotatie:pen en inkt op linnencalque‘Kasteel de Geldersche Toren’Op een muurtje na wordt deze verdieping geheel vernieuwd en dus opnieuwingedeeld.bladnummer: 78tekeningsoort:presentatietekeningprojectie:plattegrondsoort opdracht:verbouwonderdeel van het gebouw:tweede verdiepingschaal: decimeters en meters; 10:1techniek:pen en inkt op linnencalquetekst op de tekening:‘Kasteel de Geldersche Toren’annotatie:Op deze verdieping blijft niets bij het oude.78

ConcordancesCONCORDANCESConcordans van oude naar nieuwe aanvraagnummersOud aanvraagnummerNieuw aanvraagnummerpf 1 t 2, t 2.1, t 2.2, t 2.3, t 2.4, t 2.5pf 2 t 7pf 3 t 1, t 6pf 4 t 2, t 2.1, t 2.2, t 2.3, t 2.4, t 2.5pf 5 t 4pf 6 t 5pf 7 t 1, t 379

ConcordancesConcordans van nieuwe aanvraagnummers naar bladnummersNieuw aanvraagnummerBladnummert 1 79 – 99, 101 – 102t 2.0 1 – 19, 22t 2.1 43 – 56t 2.2 20 – 21, 67 – 68t 2.3 57 – 66, 69t 2.4 23 – 42t 2.5 70 – 73t 3 128t 4 103 – 115t 5 116 – 127t 6 100t 7 74 – 7880

ConcordancesConcordans van bladnummers naar nieuwe aanvraagnummersBladnummerNieuw aanvraagnummer1 – 19 t 2.020 – 21 t 2.222 t 2.023 – 42 t 2.443 – 56 t 2.157 - 66 t 2.367 – 68 t 2.269 t 2.370 – 73 t 2.574 – 78 t 779 – 99 t 1100 t 6101 – 102 t 1103 – 115 t 4116 – 127 t 5128 t 381