Ruimtelijk maart 2000 - Stichting Ruimte Roermond

ovER MoNUMENTEN,ARCHITECTUUR ENSTEDENBOUWIN RoERMOND

Het wijzigend stadssilhouet> Willem CartignyEr is de laatste tijd veel te doen over het ontwerp vooreen toren van de italiaanse architect Natalini op Buitenop,een twaalf verdiepingen tellend kantoorgebouw. Zoals zovaak bij moderne architectuur wordt daarover wisselendgedacht, de een vindt het prachtig, de ander eenaanfluiting en dan nog wat meningen daartussenin,waarbij overigens de ongelukkige fotomontage in de kranteen nogal vertekend beeld opleverde.Het 'vertrouwde' stadsbeeld is jonger dan menigeen denkt.Niemand wil nog de TV-toren of de koepel van deH. Geestkerk van architect Peutz missen in dat beeld. Datbinnenkort enkele van de Donderbergflats gaan verdwijnenzullen weinigen betreuren. Er is niets mis mee dat hetstadsbeeld wijzigt, een stad hoort te leven en daar hoortook het silhouet bij, maar het kan natuurlijk te veel van hetgoeie worden.Ook binnen de boezem van Ruimtelijk is er geen eenduidigstandpunt als het gaat om het stadssilhouet Zo kon u inonze 'knoter-column' van december jl. lezen over bijvoorbeeldhet SVB-gebouw in 't Veld dat gekarakteriseerd werdals "zonder enige allure" en het silhouet zou "... gigantisch naarde kloten geholpen" zijn. Tja, en van dik hout zaagt menplanken. Persoonlijk vind ik die toren wel degelijk allurehebben en ook passend in de gewenste ontwikkeling vanhet stationsgebied; al had wat mij betreft de laagbouw lageren de hoogbouwhoger gemogen, datzou de verhoudingenten goede zijn gekomen.En de Oranjerietoren,die mede dankzijde inspraak van watvroege 'Ruimtevaarders'ranker enhoger is gewordendan de aanvankelijkegeplande stompetoren, lijkt intussenaardig geaccepteerd.Nu is dat stadssilhouetnatuurlijkgeen statisch gegeven,maar door de eeuwenheen altijd aan veranderingonderheviggeweest. En al gaandie veranderingen welsteeds sneller, dat valtStedebouwkundige invulling en architectuurDe bouw van een Natalini-toren dient aan een aantalvoorwaarden onderhevig te zijn, zoals de handhaving van dedominerende positie van de KathedraaLVerder moet ie ranken slank zijn en zal er veel afhangen van de gebruiktematerialen.'Stedebouwkundig kan het winst betekenen om aan diestadsentree een meer stedelijk accent te geven. Nog beterwas het geweest als de toren op de plaats van de AriaflatHet stadssilhouet werd eeuwenlang bepaald door torens enpoorten. De enige overgebleven toren is hier in een gevelsteenvastgelegd. Foto: Peter Wijnandsvoor het provinciestadje Roermond nog wel mee in vergelijkingmet de Randstad, waar bij wijze van spreken hetsilhouet dagelijks wijzigt.Maar ook in de Middeleeuwen wijzigde het stadsbeeld:naast de kerktorens was er bijvoorbeeld ook de GrauweToren aan de Markt, totdat die langzaam onttakelde. Ookvóór het definitieve verval daarvan is er door sommigengepleit voor afbraak van die 'Grauwen'. Nu zouden we maarwat trots geweest zijn als er, al was het maar een stomp,nog wat van over was geweest.had kunnen komen,maar te vrezen valtdat we die voorlopignog niet weg hijgen.Voorzover deSuitenoptoren hetkantoorgebouw vanWonen Zuid aan hetoog onttrekt is erook winst en er is alsprake van geweestom dat gebouw inhet kader van dealgehele ontwikkelingvan Buitenop medeeen facelift te geven.De vraag is of er aandat ding veel valt teverbeteren, maarerger kan het nauwelijksworden.Zo zijn er pro's encontra's en een vande positieve aspecten is een hernieuwde impuls voor dearchitectuurdiscussie. Een discussie die eigenlijk gevoerd zoumoeten worden aan de hand van de Architectuurnota, die aljaren in het vat zit, maar daar nog steeds niet uit wil. Het isgoed dat de discussie niet alleen wordt overgelaten aan deCommissie Ruimtelijke Kwaliteitszorg, maar dat ook deburger zich er 'tegenaan' bemoeit. Die Cie. RKZ is zon-dertwijfel zeer deskundig, maar slaat ook wel eens de plankflink mis. Niet iedereeen is bijvoorbeeld gelukkig met dedoor haar goedgekeurde plannen voor appartementen inhet gat in de straatwand van de Voorstad St. Jacob. •00-1 Ruimtelijk 3

Tekst, foto's en kaart :Gerard van de Garde~"-"l muurfragmenten met gelevan een oude hoektorenmerstraat - een andereWilhelminasingel.van de graven van Gelrekan voor een deelontdektAls we de plaats van de Wemerstoren nauwkeurig bekijken,vallen een paar dingen op. De gele contouren van de oudstemuren laten geen toren zien die keurig in de oost-westlijntussen Kattentoren en Rattentoren past, maar een torendie ten opzichte van die lijn grofweg 45° gedraaid is.De torenplattegrond heeft aan de oostkant twee muuraanzetten:één in oostelijke richting en één richting het huizenbloktussen Wemerstraat en Sint-Jansstraat De eerstemuuraanzet is makkelijk te plaatsen: op dat punt liep delaatmiddeleeuwse stadsmuur naar de Kattentoren. Detweede aanzet lijkt onverklaarbaar. Het lijkt of van hier uiteen andere muur afboog richting Swalmerstraat. (Het opgemetseldetorenfragment uit later tijd staat, anders dan de ingele steen weergegeven plattegrond, wèl in de lijn tussenKattentoren en Rattentoren.)Ook valt op dat het straatniveau ter plaatse sterk daaltrichting Sint-Jansstraat/ Kattentoren. Het hoogst gelegendeel van de binnenstad - de heuvel tussen Swalmerstraat enPastoorswal - houdt hier plotseling op.De oudste betrouwbare perceelkaart van Roermond is eenkadastrale kaart uit 1819. Hierop loopt een vreemde perceelsgrensvanaf de Wemerstoren tot halverwege het huizenbloktussen Lindanusstraat en Bethlehemstraat. Vreemdomdat de grens niet parallel aan de straat loopt. De lijn vertoonteen knik bij de Swalmerstraat. Interessant is dat dezeperceelsgrens precies aansluit op de onverklaarbare muuraanzetin de contour van het oudste bouwstadium van deWemerstoren.Al met al reden genoeg om te vermoeden dat de perceelsgrenshet verloop van een oude stadsmuur aanduidt. Mogelijkis dit de stadsmuur van 1232 die, naar men aanneemt,het gebied westelijk van de Lindanusstraat of de Betbiehemstraatomsloten moet hebben. Het zou voor de 13e-eeuwseRoermondenaren een logische plek geweest zijn: het hogergelegen gedeelte rond de huidige Wemerstraat was beter teDe overblijfselen van de middeleeuwse Wernerstoren,gereconstrueerd op basis van opgravingenmidden jaren tachtig. Rechts zijn twee aanhechtingenaan een vroegere stadsringmuur te zien:een latere richting Kattentoren en de oorspronkelijkeaanhechting aan een tot nog toe onbekendestadsmuur richting Swalmerstraat.verdedigen dan het lagere gebied van de huidige Sint­Jansstraat en verder naar het oosten.Er zijn nog andere aanwijzingen in die richting. Bij graafwerkvan een nutsbedrijf in 1998 werd onder de Swalmerstraat,net voorbij de Lindanusstraat, een zwaar muurfragmentblootgelegd. Jammer genoeg is daar toen verder geenaandacht aan besteed; het is denkbaar dat dat een deel vaneen oude stadspoort was. Ook is in het huizenblok tussenWemerstraat en Sint-Jansstraat nog een zeer oude tuinmuurbewaard gebleven, precies op de plaats van onzevreemde perceelsgrens en precies op de plek van een plotselinghoogteverschil. Misschien zijn die steenbrokkenafkomstig van een oude muur die hier in de middeleeuwengestaan heeft.Het GrutersaltaarWat is er in archiefbronnen te vinden om deze veronderstellingte staven dan wel te ontkrachten?In 1429 kreeg Hendrik Grutervan de paus toestemmingom een Sint-Nicolaasaltaar in de Roermondse parochiekerkte stichten. Aan die omstandigheid danken we een aantalgegevens die licht werpen op onze veronderstelde stadsmuur.Hendrik Gruter en zijn broer Johan kochten voor hetonderhoud van het altaar een aantal erfrenten - een soortmiddeleeuwse hypotheken - van Johan Herkenbosch.Herkenbosch had die verwo rven bij de verkoop van eenreeks aaneengrenzende, onbebouwde percelen in de Sint­Jansstraat aan kopers die de volle koopprijs kennelijk niet in4 Ruimtelijk 00-1

een keer konden opbrengen. Uit de overdrachtsakten,eeuwenlang zorgvuldig bewaard door de beheerders van hetaltaar, kunnen we de situatie in 1430 reconstrueren (ziekaartje). Op de hoek bij de Wemerstoren woonde LemmenTymermans [a), daarnaa_st Heyn Noetman [b), vervolgensThijsken Korftmeecker [c) en dan Deric Schoenman [d), dieeen dubbel perceel kocht. Alle vijf de percelen waren doorJohan Herkenbosch verkocht op voorwaarde dat de kopersmochten bouwen tot aan "die a/de muer" aan de achterkant,maar niet in of op die muur. Het laatste perceel grensde aandat van de smid Heyn van Buele; de erfscheiding werdgemarkeerd door "dat oertken ·vanden toerne lnderselver a/dermueren gelegen", dus door het hoekje van de toren in dieoude muur. Een oude muur met een toren, precies op deplaats van de schuin lopende perceelsgrens van 1819, metdaarvoor aan de kant van de Sint-Jansstraat een tot 1430braakliggend terrein - er staat nog nèt niet met zoveelwoorden dat dit de oude stadsmuur was.'Des greven hoffstadt'Het lijkt er verder op dat deze oudemuur tevens de ommuring vormde vande 'hoffstadt' van de graaf van Gel re.Deze hofstede komt voorzover bekendmaar in één bron voor, in een registeruit 1483 van degenen die jaarlijks cijnsmoesten betalen over hun huis ofbouwplaats. Hierin worden op deSwalmerstraat vijf percelen aangeduidals: "was des greven hoffstadt" oF "dat desgreven hoffstadt plagh te zijn".Op grond van !Se-eeuwse schepenaktenis de volgende reconstructie vanhet gebied mogelijk [zie kaartje):[I) Heyn van Loenen, met achtererf opde plaats van de voormalige grafelijkehofstede;[2) schepen Dirck Steynbitser, metachtererf op de plaats van de hofstede;[3) huis In den Wolff, met achtererf opde plaats van de hofstede;[4) huis Der Lewe;[5) Gadert van der N uwerstat;[6) Brucher van Vlodrop;[7) Peter Schere;[8) Johan Kupers;[9) hoekhuis;[10) de smid Heyn van Buele [die ook een perceel in deSint-Jansstraat had), op de plaats van de hofstede;[IJ) weduwe Meiijs Offermans, op de plaats van de hofstede;[12) de vicaris van de parochiekerk.Hiermee is de plaats van de grafelijke hofstede globaalbekend.De Wernerstraat vormt in deze reconstructie een witte vlek.Zij lijkt in de middeleeuwen nog geen echte straat te zijngeweest, want men sprak omschrijvenderwijs van "den gaitsentot heer Wementhoeren gaende'~ "den straetken dat tegen herenWernersthoerne ligt" etc. Pas in 1556 werd een huis in "dieWernartzgaetzen" vermeld.Misschien was het straatje oorspronkelijk een pad dat dekortste weg naar de Wemerstoren vormde, dwars door devroegere grafelijke hofstede heen.Er bestaat overigens een vage aanwijzing voor een kasteel teRoermond uit de 12e eeuw; dat zou dan misschien hetgrafelijke hof hebben geherbergd. In een wonderverhaal uit1180-1187 is sprake van een "castrum Rurimundum", een versterkteplaats met een kerker, waarin de zoon van de hertogvan Limburg gevangen gehouden werd.En de voogdij dan?Wat moeten we ons voorstellen onder een 'hoffstadt'? Hetwoord kan verschillende dingen betekenen: onbebouwdperceel, hof in de zin van feodaal landgoed rond eenhoofdgebouw [de hof) en misschien hof in de zin van paleis[het hof). Veelzeggend is dat het cijnsregister uit 148313e -eeuwse stadsmuu r?'hof' van de graaf van Gel re~ muurfragment onder straatspreekt over "des greve11 hoffstadt" en niet over "des hertogenhoffstadt". Het graafschap Gelre is in 1339 tot hertogdomverheven; dat betekent in principe dat de hofstede al in1339 niet meer dan een herinnering was. En dat betekentweer dat de grafelijke hofstede -wat het ook precies vooreen complex geweest is- moeilijk te rijmen valt met debezittingen van de voogd van Roermond, die tot 1388 opSuitenop lagen.Zoals veel 13e-eeuwse steden lijkt Roermond te zijn ontstaanrond minstens twee kernen: een administratief centrum[de voogdij, neemt men aan) en een handelsnedeJOzetting[het gebied oostelijk van de Roerkade). De oudstegeschiedenis van de voogdij is wat schimmig en begint met00-1 Ruimtelijk 5

Willem CartignyMiddeleeuwZijmuur van een achterhuis aan de Swalmerstraat,zichtbaar vanuit enkele tuinen in de Sint-lansstraat.De muur staat precies op de plaats van eenafwijkende, kennelijk middeleeuwse perceelsgrensen bevat brokken hardsteen die na de middeleeuwengerecycled zijn.een vermelding in 1189. Vrij algemeen wordt aangenomendat de voogd oorspronkelijk als Gelders ambtenaar voor degraaf een versterking beheerde met een tol, een kerk, eenrechtbank en het hoofdgebouw van een landgoed. Eenenkeling onder de historici heeft een afwijkende mening envermoedt, dat de graaf minder oude rechten had dan devoogd. Volgens deze zienswijze heeft de graaf bezittingenrond de voogdij verworven en de voogd later overvleugeld.Nu lijkt het er dus op dat er rond 1300 behalve de versterkingvan de voogd op Suitenop een grafelijke herenboerderijof burcht op een nabijgelegen heuvel lag. De graaflegde in 1232 een stadsmuur rond de nederzetting Roermond,inclusief het gebied dat ergens voor 1339 zijn eigenhof vormde, maar zonder de voogdij, die "Buten In Op" lag.Is dat geen aanwijzing dat graaf en voogd eerder concurrentenwaren dan baas en knecht?Het zijn maar veronderstellingen - net zo goed overigens alsde meer gangbare theorieën over de oudste geschiedenisvan Roermond. Veel bewijsmateriaal is verdwenen: dearchiefstukken die bij de stadsbrand van 1554 in rook zijnopgegaan, maar ook de heuvel Suitenop die in 1388 metvoogdij en al is afgegraven.Maar het bodemarchief tussen Swalmerstraat en Pastoorswalligt er waarschijnlijk nog ongestoord bij. Wanneer hierooit archeologisch onderzoek plaatsvindt, kan gerichtgezocht worden naar palissaden, een gracht, vestingmuren,een stadspoort onder de Swalmerstraat, fundamenten vande (of het?) grafelijke hof en sporen van brandschade uit1213, toen de bezittingen van de graaf in Roermond inopdracht van de Duitse keizer platgebrand werden. •Zoals we in het -vorige artikel (december 1999) alconstateerden is er, ondanks de stadsbranden, veel meer'Middeleeuws' behouden gebleven dan tot nu toeaangenomen. Eind januari liepen we onze tweedestadstocht met bouwhistoricus Bart Klück uit Utrecht; methetzelfde druilweer als de eerste keer in november.Anders dan de eerste keer hadden we ons nu gefocust openkele stadshoeken om daar wat uitgebreider aan de slagte gaan. Daarvan hier het verslag, waarbij we aantekenendat we nog niet alles verklappen, maar wat wel aan bodkomt is al meer dan .de moeite waard.Terug naar de MiddeleeuwenWe begonnen in de hoek Bakkerstraat I Minderbroedersstraaten vonden onder andere het volgende. In een van derijksmonumenten aaan de Minderbroedersstraat werden wemet koffie ontvangen. In een prachtig groot pand, waarvande oorspronkelijke functie (nog) niet bekend is. Vooral dehal, de stucplafonds en schoorstenen, de grote kelders ende prachtige houten kap op zolder waren indrukwekkend.Gelukkig allemaal beschermd. Waarschijnlijk niet beschermd,c.q. onbekend is de 18e-eeuwse achteraan bouw.In de tuin aangekomen nog meer verrassingen. Ten eerstewaan je je door de grootte en het overvloedig groen buitende stad, of laten we zeggen achter de Swalmerstraat. Voorwaareen aanvuling op ons artikel over stadstuinen inRuimtelijk van september 1999, want als we dit gewetenhadden, was deze 'hoaf' toen zeker met ere vermeld.Wat treffen we nog meer aan in deze hoek? Een losliggende17e-eeuwse achterbouw aan de Bakkerstraatzijde met een'tromp d'oeill' bovenin, aan de zijkanten geflankeerd doorgrote muurdelen, die mogelijk een onderdeel van de voormaligeommuring van het Beggardenklooster kunnen zijngeweest. Aan de Minderbroedersstraatzijde blijkt een achterhuiste liggen met zogenoemde 'speklagen', mergellagenafgewisseld met baksteen, naast een van de vele mini'gatsen'die de stad telt. Het pand kent geen bescherming. Dezespeklagen komen in Roermond niet zo heel veel voor. Wekwamen later op onze tocht nog een soortgelijk achterhuistegen. Overigens ontdekte een van onze bouwkundigen opzolder een lekkage die bij de recente inspectie door deMonumentenwacht over het hoofd was gezien. je ziet maar,je kunt die jongens van stichting Ruimte niet missen.Naar de bisschopIn deze hoek van de binnenstad waren we ook nog te gastin een huis aan de Zwartbroekstraat, met een 17-eeuwsekelder met put en in de tuin een restant van wat ongetwijfeldde kloostermuur van de Minderbroeders is geweest.Dwars op de Pelserstraat staat een indrukwekkende muurdie door zijn ouderdom, hoogte (± 4 meter) en lengtebijzonder is, maar geen enkele bescherming kent. Nu hoeft6 Ruimtelijk 00-1

Zolderbalk met de jaartallen1555 [na stadsbrand van1554) en 1745.Het pand is bekend als devoormalige herberg In 'tHertzhoorn. Nu is speelgoedwinkelde Klepper ergevestigd.Foto: Gerard van de Gardedat niet altijd een probleem te zijn, deze muur wordt nietdirect bedreigd, maar soms ontstaat een bedreiging zoacuut dat er geen redden meer aan is [zie bijvoorbeeld deoude muur bij het Godshuis die vorig jaar 'zomaar' sneuvelde).De muur achter de Pelserstraat is van mergel envoorzien van steunberen; hij loopt, in een andere samenstellingen iets lager, door als tuinmuur van het bisschoppelijkpaleis tot bijna aan dat paleis. De oorspronkelijke functie isonbekend, maar wel intrigerend; kloostermuur van deClarissen is geopperd, maar niet echt bevredigend. Weweten het [nog) niet.We zijn vervolgens te gast in het bisschoppelijk paleis aande Paredisstraat Het gebouw heeft het karakter van eenhofstede rondom een centrale cour, wat zou kunnen wijzenop het gebruik als stadsboerderij in de 19e eeuw. Overigensis dat zeker niet de oorspronkelijke functie. Die is, geziende ouderdom van het rechterdeel en de grootte van dekelders, eerder te zoeken in een grote stadswoning. Degrootte en diepgang van de kelders lijken te wijzen op eenveel oudere oorsprong.Het bisschoppelijk archief is een juweeltje van 20e-eeuwsebouwkunst dat binnenkort op de rijkslijst komt; ook bijzonderomdat het pand ookgebouwd is als archief, daarzijn er niet zo heel veel van.Des te meer is het te bett·eurendat een belangrijk deel vandeze functie enige jarengeleden is weggevallen met deoverheveling van het kostbareoude archief naar Maastricht.In de straat was al de rondedakvorm van het grote pandCastelijn opgevallen. Vanaf hetdak van het bisschoppelijkpaleis is te zien dat er weliswaareen kleine spitse kap ophet dak zit, maar de halfrondeopbouw aan het uiteindeblijft curieus: waarschijnlijk17 e /!Se-eeuws.Zicht vanaf het bisschoppelijk paleis op dak vanParedistraat 6. Duidelijk zichtbaar zijn de driebouwfasen, terwijl vanaf de straatzijde lijkt of hetpand 19e eeuws is. Foto: Gerard van de GardeAndere hoekDe tweede hoek waar we - na een broodje saté of soep[ ónder het Sjietbergske) - gaan zoeken is het quadrantBrugstraat I Markstraat I Koolstraat I Roerkade. Hier zijn we tegast in een groot pand dat vanaf de straatkant niet bepaaldopvalt. Van binnen des te meer. De eigenaar is - Nederlandis echt een dorp - een kennis van Bart uit beiderRotterdamse jeugdjaren. Dat is niet zonder belang, want weblijven veel langer plakken en praten dan gepland.Het pand is er dan ook naar. Het is eigenlijk een compleetmiddeleeuws koopmanshuis, zonder de gevel dan, maarzeker zo indrukwekkend als het bekende andere koopmanshuisuit de Brugstraat Er zit bijvoorbeeld een unieke keldermet originele trap naar buiten [naar straatniveau) in waar,met de nodige zorg, iets prachtigs van te maken is. Overalin de plafonds zitten de eiken moerbalken met telmerken[eentje op zolder uit 1555). De· zolder is een ontdekking opzich en compleet gaaf. Bart weet niet wat ie ziet en biedtspontaan aan voor zijn oude kennis een keer terug tekomen om een nadere beschrijving van het pand te maken.En dan niet alleen van de zolder maar van het hele pand.Via een dakraam klauteren enkele durfals het dak op omfoto's te schieten van de omgeving.Een losstaande achtet:.bouw aan de Brugstraat valtop: een hoogopgaand dak enook hier de middeleeuwsespeklagen waar we het eerderover hadden.ToetjeOnze dag kan natuurlijk nietmeer stuk en voldaan lopenwe al napratend door de stadterug richting station. Wekomen daarbij door de Munsterstraaten Bart ziet eenprachtige schouw in een nogverlichte maar al geslotenwinkel. Daar wil hij toch welgraag nog foto's van nemen,00-1 Ruimtelijk 7

Kijkje in de kelders van modehuis A nne Belle inde Munsterstraat en de daarin aangetroffenmisschien wel'middeleeuwse' keuken.Foto's: Gerard van de Gardemaar de dame van die winkel staat er niet op te wachtenom zaterdagmiddag na 5 uur vijf vreemde kerels binnen telaten. Niettemin mag Bart z'n plaatjes schieten. We rakenverder aan de praat en krijgen alsnog een rondleiding.Eerst naar een prachtige keuken met originele schouw mettegeltjes. In een soort entresol die via een luikje te bereikenis heeft in de oorlog een onderduiker gezeten. Maar dat isnog niet alles, want een van de versierde stucplafonds op debegane grond blijkt een compleet 17e-eeuws barok plafondte zijn, mogelijk het oudste van de stad. Dan de kelder in:het hele, erg grote pand is onderkelderd en ook daar blijktin een af te schotten kast in de oorlog een onderduiker tehebben gezeten. Het echt unieke is echter iets heel anders:in de kelder recht onder de keuken bevindt zich eencomplete stookplaats: een extra keuken ondergronds metovens en toebehoren. Bart heeft zoiets nog nooit gezien, endat zegt wat, want hij is al op veel plekken in Nederlandgaan kijken.Zo viel er een heleboel te ontdekken op onze druilerigbegonnen dagtocht. Er valt niet aan te twijfelen dat bij eenvolgende afspraak met Bart weer verrassingen zullenopduiken. We verheugen ons al op zijn volgende bezoek. •Camera op RoermondFotowedstrijdDe foto's van Gerard van de Garde uit het voorgaandeartikel mogen niet meedoen aan de fotowedstrijddie stichting Ru ra, stichting Ruimte en deVVV hebben uitgeschreven. Ze zijn namelijk nietgemaakt met de fotocamera die voor die wedstrijdgeleend kan worden bij het kantoor van de VVVaan de Kraanpoort.U kunt wel meedoen: Haa l zo'n camera en fotografeerbinnen de gemeente Roermond datgene wat u• mooi of lelijk,• intrigerend, ontroerend of juist aanstootgevend,• kenmerkend of bijvoorbeeld sfeervol vindt,• of dat waa rvan u denkt, dat het niet gekend is!Let wel: alléén objekten, plekken of situaties(geen personen of dieren).Vul op het bijbehorende formulier uw motivatie inper foto. (De redactie van Ruimtelijk is uitgeslotenvan deelname maar heeft wel suggesties)U heeft nog tot I juli tijd om deel te nemen.Helaas is ons niet bekend of er aan de wedstrijd- naast publicatie - ook prijzen verbonden zijn.Maar: deelnemen is belangrijker dan winnen!8 Ruimtelijk 00-1

Van Maasoever naar Roerdeltaen andersom> Dennis ]anssen De Molenbeek terhoogte van de huidigeboerderij Hawinkels.Foto uit 'Zwerftocht dooroud RoermondTussen de 'Rooj Brök' over deHambeek en de Maasbrug zien .we sinds eind jaren '80 in steedssneller tempo Roermond eengezicht krijgen aan de Maas ende Maasplassen. Niet iedereen isgecharmeerd van de nieuwbouw die tussen de Maas en deoude stad aan de Roer geschoven wordt. Want voor eendeel neemt die nieuwbouw het zicht vanaf het water envanaf de overzijde op de contouren van de oude stad weg.Hammerveld is af, Buitenop bijna en wat betreft deze laatstelocatie kan er nog een interessante discussie ontstaan overde toren en het kantoor van architect Adolfo Natalini.In de Voorstad is men bezig met de laatste twee invullingenvan open gebied. Hier blijft nog een merkwaardigheid omaandacht vragen. Het Soleacomplex heeft aan één zijde zo'nbeetje de grootste blinde muur van de stad opgeleverd: hierheeft een geplande constructie óver de Maasboulevard totin de haven van Nautilus tot nu toe nog geen uitvoeringgekregen. Voorlopig zien we hier alleen maar klimop ...Het toetje van de architectonische en stedebouwkundigeexercities aan hetwaterfront wordtnu geserveerd.De laatste 54 hatussen de BurgemeesterHöppenerlaan,Lindanussingelen Maaskomen nu aansnee, inclusiefbitterkoekjes enkoekjes van eigendeeg. Zoals daarzijn het Shelldepot, hetAckross-complex,de Steel-haven, dewerf Driessen enhet ECI-terrein.Het doek is gevallenvoor een brug- ECI-complex. Foto: Peter Wijnandsgetje en sluis bij het KleinHellegat; dat doek lijkt te gaanvallen voor het complex vanGiesbers' stoomwasserij en hetis angstvallig stil rond de suggestieom de Molentak, die inde jaren '50 gedempt werd, weer open te maken. Daar staattegenover dat voor het 19e-eeuwse ECI-fabriekscomplex alsindustrieel overblijfsel, nieuw leven gloort. Na opschoningvan het complex beginnen steeds meer mensen de mogelijkhedenvan deze robuuste schoonheid te zien. Het lijkt erop dat deze getuige van de industriële revolutie uitRoermonds recente verleden, nog eens het middelpuntwordt van een Roerdelta waar goed wonen de belangrijkstebestemming wordt, maar waar ook plaats is voor recreatie,dienstverlening en cultuurtoerisme.De opschoning is voortvarend en voorbeeldig ter handgenomen. Momenteel wordt er nóg voortvarender aangewerkt om een deel van het complex al op te knappen enals kantoorruimten in gebruik te nemen. Een soortvoorbeeldproject. Eens zien dus wat mogelijk is met dergelijkerfgoed, want na de te betreuren sloop van de Roodververijen boerderij 't Ham plus de matige kwaliteit van denieuwbouw in datgebied, is dit eenopsteker waarvooreen complimentop haar plaats is.Gen ieten kunnenwe al eerder vaneen volledig opgeknapteECIcentrale.Wanneergemeente enWaterschap hetwater weer op tijdstromend makenwordt dat dé klappervan de eerstvolgendeMonumentendag.Hetthema?Water! •00-1 Ruimtelijk 9

Bouwkunde en bouwkunstin RoermondIn een meerdelige serie in Ruimtelijk zal joep ]anssens per afleveringeen bepaald aspect van de bouwkunde behandelen, geïllustreerd met bekendeen minder bekende Roermondse voorbeelden. Het doel van de serie is de 'leek'vertrouwd te maken met termen en bewust te maken van de achtergronden entradities in de bouwkunde. In deze eerste aflevering staat dehoofddraagstructuur van het gebouw centraal.HoofddraagstructuurMet de hoofddraagstructuur van eengebouw wordt het skelet dat hetgebouw draagt bedoeld. Net als inbijvoorbeeld de auto-industrie kan eengebouw bestaan uit een zeidragende'carosserie', maar ook uit een gescheidenskelet en huid [chassis-plaatwerk).Het zelfdragende systeem is door deeeuwen heen veelvuldig toegepast,vroeger met natuursteen [Grieksetempels) en I of baksteen [Middeleeuwsekerken), maar ook in onze tijd, bijvoorbeeldbij het Scandinavische blokhutsysteem[massieve gestapelde houtenbalken). Het tweede systeem, waarbij dehoofddraagconstructie puur de functieheeft vloeren, gevels en dakbeschot tedragen, wordt tegenwoordig het meesttoegepast, vooral bij grote gebouwen.Uiteraard bestaan er ook tal vantussenvormen, zo kan de gevel zelfdragendzijn, terwijl het dak opgebouwdis uit een gescheiden constructieen beplating. Ook is het mogelijkdat een geheel zelfdragende constructiebekleed wordt met een vliesgevel, zoalsbij het hoge gedeelte van de SVBnieuwbouw:een glazen vlies vormt dearchitectuur en het 'weerschild', waardoorde feitelijke constructie bewustaan het zicht wordt onttrokken.Door verder onderzoek en ontwikkelingvan materiaal en product en de toegenomentechnische vaardigheden, werdhet mogelijk bouwconstructies teberekenen. Toen eerst, we spreken overde 19e eeuw, kon geëxperimenteerdworden met minder elementaire vormenen afwijkende maten. Daarvóór werd 'bytrial and error' ondervonden waar degrenzen lagen. Tevens nam door deindustriële revolutie de behoefte omsnel efficiënte gebouwen te kunnenontwikkelen sterk toe. Eind 20e eeuwjoep ]anssens (38) is sinds kort medewerkeraan dit blad. Na zijn HTS-bouwkunde-studie is hij bij diverse aannemers. werk-zaam geweest. Daar leerde hij vooralop de details te letten, en ontwikkelde zijnbelangstelling voor de traditionele enkleinschalige bouwkunst. Sinds 1994 voerthij een eigen bouwadviesbureau in Kelpen.deed de computer er nog een schepjebovenop, waardoor feitelijk alle gewenstevormen mogelijk werden, zie deRoermondse ING-bank.In principe zijn er vier materiaalsoortengeschikt voor het creëren van eenhoofddraagconstructie [de ijsblokkenvoor de bouw van een iglo buitenbeschouwing gelaten): [natuur)steen,hout, gewqpend beton en staal.SteenBij stenen gebouwen denken wij in onzeomgeving natuurlijk in de eerste plaatsaan baksteen, dat vanaf de 12e eeuw inde nabijheid van de Maas geproduceerdwerd. Daarnaast werd natuursteen aangevoerd,voornamelijk vanuit België enDuitsland. Omdat steenachtige materialenniet of nauwelijks trekkrachten enspanning kunnen opvangen, zijn gebouwenvan steen [natuursteenblokken,baksteen) feitelijk blokkenhuizen.Natuurlijk is dit stapelen een zeerelementaire vorm van bouwen, er zijnimmers geen moeilijke verbindingennodig, er is slechts een materiaalsoortnodig dat in de meeste gevallen directuit de natuur gewonnen kan worden, ener ontstaat een een eenvoudige, maaroerdegelijke constructie.Een pure vorm van een geheel stenenconstructie is de Egyptische piramide.Zoals bekend heeft dit bouwsysteemechter een paar belangrijke beperkingen:grote openingen kunnen nietgemaakt worden, de verhouding tussengebruiksÓppervlakte en constructie iszeer ongunstig [dikke muren), vrijdragendeverdiepingsvloeren zijn moeilijkuitvoerbaar. Bovendien is menbeperkt in de ontwerpvrijheid [geenspeelse vormen, relatief kleine ruimtes).Weliswaar werd het bouwsysteem doorde eeuwen heen verbeterd met ingenieuzeboog- en gewelfconstructies,waardoor grotere overspanningen engevelopenin-gen mogelijk werden, menbleef echter beperkt ten aanzien van deverhouding tussen constructie ennuttige ruimte. In de kerkelijke bouwkunsttelde dit probleem niet, hetmoest immers groot en hoog zijn. Maarwaar het op efficiëntie aankwam, zoalsin de particuliere woningbouw enutiliteitsbouw, werd gezocht naar een. bouwsysteem dat de voordelen vanduurzaamheid, brandveiligheid en drukvastheidvan steen combineert met deconstructiemogelijkheden van hout enstaal. De mogelijkheden bleken daardoorgeweldig toe te nemen. Gebouwen meteen hoofddraagstructuu r van enkelsteen komen dan ook praktisch nietmeer voor.HoutZoals bekend zijn er veel houtsoorten,met elk hun eigen toepasbaarheid. In deconstructiebouw kennen wij voornamelijkvuren en grenen [naaldhout)en eiken.Ook hout heeft als voordeel dat heteenvoudig gewonnen kan worden endat het redelijk bestand is tegen drukkrachten.Daarnaast kan hout ook trekkrachtenen spanning opvangen, is hetin vergelijking met steen eenvoudig10 Ruimtelijk 00-1

Verbindingswijze van staande enliggende houten balk.Tekening van de auteurbewerkbaar en is het soortelijk gewichtveel lager. Nadeel is de beperkte duurzaamheid[ cq. onderhoudsgevoeligheid]en de brandbaarheid. Zowel vroeger alsin de huidige tijd worden houten constructiestoegepast.Vooral in de woningbouw is veel houttoegepast, aanvankelijk [tot in de Middeleeuwen]voor zowel funderingen,hoofddraagconstruct ie, vloeren engevels. Vanwege de brandbaarheid [enbrandoverslag] werd vanaf de 17e eeuwgeleidelijk overgegaan naar stenengevels en draagmuren. Tot in de 20eeeuw werden deze gecombineerd methouten vloeren en dakconstructies.Gevelopeningen werden aanvakelijkoverspannen met houten, en later metstalen balken.Een autentiek voorbeeld van een pandmet een geheel houten hoofddraagstructuur[vanaf de kelder] is het pandMarktstraat 8 [speelgoedwinkel deKlepper, zie tekening]. O verigens toontdit voorbeeld dat hout, mits zorgvuldiggeselecteerd en goed onderhouden eenHouten kapconstructie.Tekening van de auteurzeer lange levensduur kan hebben: despanten vertonen nog de originelemerktekens en jaartal: 1555[!) Zie defoto op pagina 7.Momenteel wordt in de woningbouwvrijwel alleen de dakconstructie in houtuitgevoerd; uitzondering hierop is hetuit Skandinavië afkomstige blokhutsysteem,zie de woning aan de Elmpterweg108a. Verder kennen wij dehoutskeletbouw, waarbij weer teruggegrepenwordt op een volledige houtenconstructie, maa r dan bekleed met[brandwerende] gipsplaten aan de binnenzijdeen, in veel gevallen, een bakstenenvoorzetgeveL Veel voorbeeldenhiervan zijn te vinden in uitbreidingsplande Wijher.In de utiliteitsbouw wordt hout veelgebruikt voor grote overspanningen,bijvoorbeeld bij sporthallen en bijoverkappingen van tankstations. Hethout wordt hier gelamineerd, d.w.z.opgebouwd uit veel aanelkaar gelijmdelatten, zodat men bij de afmeting nietafhankelijk is van de natuurlijke matenen vormen. Een mooi voorbeeld is tezien in de kerk en zalen van deDonderie. >ECI-Centrale. Mooi voo rbeeld van beton en staal gecombineerd in de bouwconstructie.Foto: Peter Wijnands00-1 Ruimtelijk 11

Gewapend betonBeton bestaat in principe uit een bindmiddel(cement), toeslagstof (zand,grind, puin) en een initiator (water). Hetmateriaal, dat reeds door de Romeinenin een rudimentaire vorm werd toegepast,heeft als groot voordeel dat het ineen bepaalde vorm gegoten kan worden.Bovendien kunnen kleur eneigenschappen beïnvloed worden.Omdat het materiaal in principe dezelfde(beperkte) constructieve eigenschappenals steen heeft, werd de toepassingpas interessant toen begin 1900 eenmethode werd gevonden het materiaaltrekkrachten en spanningen te kunnenlaten opvangen. Dit werd mogelijk doortoevoeging van stalen wapeningsstaven,waardoor een samenwerkend geheelGewapend beton.Tekening vande auteurontstaat, dat zowel druk- als trekkrachtenkan opvangen, en in principe iniedere gewenste afmeting te maken is.Natuurlijk kent ook dit materiaal nadelenzoals een hoog soortelijk gewicht,moeilijke bewerkbaarheid, slooponvriendelijkheid,en natuurlijk hetfenomeen betonrot, een probleem datontstaat wanneer het wapeningsijzer tedicht aan de oppervlakte ligt, waardoorhet staal gaat roesten en daardoor hetbeton afbrokkelt.Het gegeven dat de constructieve, visueleen chemische eigenschappen sterkbeïnvloedbaar zijn, maakt het gewapendbeton echter tot het belangrijkstebouwmateriaal voor een zeer brede toepassing(weg- en waterbouw, woningbouw,utiliteitsbouw).Een schoolvoorbeeld (hoewel in verval,maar het staat nog!) van een bijna geheeluit gewapend beton opgetrokkengebouw is een gedeelte van het ECIgebouw;hier vormt het beton zowel devloer, de wand, het dak en de draag-Beton en staalin een hal vande ECIcentrale.Foto:Peter Wijnandsconstructie (foto pagina 11 en tekening).StaalIjzer met een laag koolstofgehaltewordt staal genoemd. Staal is ten opzichtevan giet- en smeedijzer veel geschiktervoor het maken van constructies, die niet alleen druk, maar ook(trek)spanningen op moet kunnen vangen,zoals balken, portalen en spanten.Staal wordt in tegenstelling tot giet- ensmeedijzer altijd in een bepaald profielof plaatvorm geleverd. In de woningbouwworden stalen spanten en balkentoegepast voor 'ongunstige' overspanningen,die in hout of beton niet opeen praktische wijze kunnen wordengemaakt. Dit kan zijn wanneer er in eengevel een grote brede etala·gepui moetkomen (v/h Cillekens Ijzerwaren aan deNeerstraat).In dezelfde tijd dat het profielstaal inopgang kwam, werd een ongunstigeeigenschap van het staal ontdekt: devervorming bij grote hitte (brand),waardoor een gebouw in korte tijdvolledig kan instorten. Vooral bij dewoningbouw, en met name hoogbouwstaat deze brandgevaarlijke eigenschapde toepasbaarheid flink in de weg. In deutiliteitsbouw echter is staal het geijktemateriaal om snel grote loodsen tekunnen bouwen, die meestal ook weermet stalen platen bekleed worden.Naast de talloze hallen op industrieterreinHeide, zijn de fietsenstalling bij hetNS-station en de nieuwe overkappingvan de gemeentewerf bij het viaductaan de Venloseweg subtiele voorbeeldenvan deze bouwvorm, waarbij constructieen gevel zijn opgebouwd uit staalprofielen-en metalen beplating. •Geheel uit staal gemaakte constructie van de gemeentwerf aan deVenloseweg. Foto: Peter Wijnands12 Ruimtelijk 00-1

Cultuurpromotie> Willem CartignyIn onze reactie op de POL [=ProvinciaalOmgevingsbeleid Limburg)-notavan de provincie hebben we onderandere het volgende gesteld:"Een ander aspect waaruit een onderschattingvan de positie van Roermondblijkt is de paragraaf 'Culturele en zorgvoorzieningenin de steden' (pagina 104e.v.). Roermond is een cultuurhistorischcentrum van formaat dat echter vooralonbekend of ongekend is. Het is de tweedemonumentenstad van Limburg, heeft eenzeer groot Beschermd Stadsgezicht en eenzeer oude historie. De stad behoort tot debelangrijkste cultuurhistorische steden inZuid-Nederland (zie de Belvedère-kaart)en maakt ook onderdeel uit van een zeerbelangrijk toeristisch en cultureel potentieel(WCL-gebied).Waarom wordt deze functie niet uitgebuit,waarom komt Roermond op de kaart culturelevoorzieningen alleen voor met eenbibliotheek terwijl er toch ook een groottheater, een groot archief en een provinciaal Monumentenhuisgevestigd zijn?"Wij beleiden dit uiteraard nog steeds, maar zouden graagzien dat het stadsbestuur dit niet alleen onderschrijft maarook, samen met andere instellingen, verder invult en operationaliseert.Wij hebben daarover zo onze twijfels en zullendaarvan hieronder wat voorbeelden geven, zonder uitputtendte willen zijn.I. C u ltuur algemeenIn het Limburgs Dagblad stond afgelopen jaar een statistiekjeover de uitgaven voor cultuur van een aantal grotereLimburgse gemeenten. Van de centrale steden in de vijfstadsregio's scoort Roermond verreweg het laagste. Inguldens per inwoner zijn de cijfers als volgt:I. Sittard: 2812. Maastricht: 2793. Venlo: 2004. Heerlen: 1895. Roermond: 181Wat doet de gemeente om zijn centrumfunctie op dit terreinwaar te maken I uit te bouwen? Wat is er gedaan omhet toekomstig Centrum voor de Amateurkunst naar Roermondte halen? Een uitstekende locatie zou zijn geweest ophet terrein jesuïtenstraat/ Lindanusstraat, centraal gelegen inde Provincie en met een theaterzaal voor de deur, dus ookaanzienlijk goedkoper dan in Thorn. Wat gebeurt er tenaanzien van het Museumbeleid anders dan de verzuchtingdat het moeizaam gaat? Wat betekent de cultuurambitie vanCultuurpromotie? Foto: Peter WijnandsRoermond werkelijk als er geen ofonvoldoende geld is om hetPodiumbureau en het Centrumvoor de Kunsten goed te latenfunctioneren?2 . A rchiefWat gebeurt er aan de bevorderingvan het archief tot een stadsenstreekarchief, of wil men datniet en zo nee waarom niet?Elders zijn in deze diverse initiatievenontplooid, bijvoorbeeld hetversterken van de regionale functievan de archieven Venlo enVenray door opname van archievenvan elders [Horst), streekarchiefThorn, etcetera.Het Roermondse archief is quaoutillage sedert de renovatie zo'n10 jaar geleden een van de grootstein Limburg, maar wordt diestatus ook waargemaakt? Ooit iser in de Gemeenteraad een besluitgenomen om meer wetenschappelijkestudies op grond van archiefmateriaal in het Roermondsearchief te propageren. Dat zal niet simpel zijn alswaardevolle archieven als het Bisschoppelijk Archief naarelders [Maastricht) worden versleept. Waarom wordt eenHOVO-cursus [academisch onderwijs voor ouderen] overGelderse geschiedenis, die als enige buiten Maastrichtwordt georganiseerd, niet [ook) in het archief van de voormaligehoofdstad van het Gelders Overkwartier georganiseerd,maar [enkel) in het Venlose archief? Wat is ondernomenom het initiatief van hoogleraar Berkvens voor eenLimburgs Historisch Centrum, dat inspeelt op de toegenomenbelangstelling voor historie van de eigen streek, teondersteunen en eventueel naar de stad te halen?3 . O nder wijsWat gebeurt er aan beleid om de spreiding van, met nameHBO-onderwijs, over de vijf stadsregio's te bevorderen?4. A rchitectuurbeleidDit staat al vele jaren in de steigers, terwijl er weinigconcreets uitkomt. Als Roermond inderdaad die culturelerol in de provincie wil spelen die wij en anderen haar toedichtenzal er toch, ook op dit terrein, meer dienen tegebeuren.Niet alles hoeft uiteraard tegelijk te gebeuren, maar gezien het alvele malen verwoorde ambitieniveau en de opname van cultuur alsspeerpunt in de strategienota zou er toch eens systematischer aanverwezenlijking van de streefdoelen gewerkt kunnen worden. •00-1 Ruimtelijk 13

De beukeboom geveld en ook al weggehaald uit eenfoto waarop het harmoniepaviljoen en alle anderebeukebamen nog te zien zijn. Foto uit 750 jaarRoermond 1232 - 1982'Fagus SylvaticaRemunsj baumsjtemkeHet is zaterdagmiddag 12 februari j.l., lokatie Maria Teuwenstraat[zijstraat van de Kapellerlaan), welke plek niet veelRoermondenaren iets zal zeggen. Wellicht wel het feit dathier vroeger een vermaarde Roermondse uitgaansgelegenheidgelegen was: het Harmoniepaviljoen dat de sociëteit voorleden en donateurs van de Koninklijke Harmonie was.Een klein gedeelte van de stenen tuinomheining en eenvijftal oude bomen zijn de enige nog steeds waarneembarerestanten uit die vervlogen tijd.Nog geen twee jaar geleden werden alle bomen op dezeplek acuut bedreigd door de aanleg van parkeerplaatsenten behoeve van een nader te verwezenlijken horecagelegenheid,onder supervisie van de Lindeboom Brouwerij.Dit plan is echter in de ijskast beland. Zelfs de bouw vaneen appartementencomplex heeft deze groene longen nietkunnen doen verdwijnen.Na tientallen jaren het door nier en lever gefilterde gerstenatvan menige sociëteitbezoeker, hemelwater en de oprukkendewelvaart getrotseerd te hebben, leek het genieten vaneen verdiende oude dag voor deze bomen niets meer in deweg te staan.Totdat op dinsdag 25 januari in de wekelijkse informatierubriekvan de Gemeente Roermond, te vinden in demidweek editie van de Trompetter, te lezen viel dat degemeente vergunning had verleend voor onmiddellijke kapvan een monumentale beuk, staande in de Maria Teuwenstraat.Aangetast door een ongeneeslijke zwam vormde debeuk een directe bedreiging voor passanten.Ouderdom leidt tot kwalen en een ongeneeslijke ziekte heeftdit monument uiteindelijk geveld. 160 jaar heeft hij in onsmidden gestaan en daarbij vele Roermondenaren jarenlangvan frisse lucht voorzien. Een volwassen beuk produceertvanaf zijn veertigste jaar elk jaar voor 100 mensen zuurstof.Tegelijkertijd met het steen voor steen ontmantelen van dehorecagelegenheid hoek Willem 11 Singel/Mariagardestraatwerd op deze zonnige zaterdag de monumentale beukontmanteld: tak voor tak, moot voor moot.De enige troost is dat bij het verlenen van de kapvergunning,zoals aangekondigd op 25 januari, melding werdgemaakt dat ter vervanging een aantal kastanjebomengeplaatst zouden worden. Waar deze loten hun bestemminghebben gevonden is echter onbekend. Echter niet in deMaria Teuwenstraat. Ooiderveste wellicht.Het gapende gat dat de beuk heeft achtergelaten is inmiddelsgedicht en afgedekt met trottoirtegels. Niets herinnertmeer aan dit ooit Roermondse boomstammetje. •14 Ruimtelijk 00-1

Willem CartignyNaast bedreigingen die bij de hernieuwde belangstellingvoor de IJzeren Rijn naar boven komen, zijn er ook positievekanten. Dat hangt af van welk tracé gekozen wordt.je zou denken dat [vrijwel) niemand voorstander is vanheringebruikname van het historisch tracé door de Meinweg:te belastend voor het stedelijk leefmilieu in Roermonden de natuur. Maar dat valt tegen of mee, afhankelijk van depositie die men kiest. Als je de 250 inspraakreacties op destartnotitie MER leest,variant die beide Roer­mond aandoen.1. variant Al: deze looptvia het historisch tracétot in Noord Roermond.Daar zou dan een nieuweaftakking richting Duits-dan blijken er tientallenvoorstanders te zijn vanhet historisch tracé.De argumenten zijn:- goedkoopstei- kortste route, dus ookminst milieubelastendj- kapitaalvernietiging als je het niet zou gebruikenjverdedigen door de stellingname: goederenvervoer overVenlo, mits Midden-Limburg zijn personenverbinding metMönchengladbach weer terugkrijgt.Startnotitie met diverse tracésEr zijn in de startnotitie ook tracés aan de orde gesteld dieveel minder belastend scoren en zelfs grote voordelen metzich meebrengen. Bij deze studie gaat het om een heringebruiknamevan de Ijzeren Rijn voor goederenverkeer vanuitBelgië over Nederland naar Duitsland. Laten we eens 2 vandie alternatieven nader bekijken. Het betreft de Al- en B-Alternatieven voortracé IJzeren Rijn- kan ook gebruikt worden voor vervoer van bulkgoederenvan industriepark Heide [Rockwool bijv.)i- flankerende maatregelen kunnen de natuur beschermen.Er zijn ook voorstanders vanwege de mogelijkheid vanpersonenvervoer. Zo zegt reizigersorganisatie ROVER: 'Wijbetreuren het dat in de startnotitie Ijzeren Rijn de potenties voorgrensoverschrijdend reizigersverkeer onvermeld zijn gebleven. InBelgie als in Duitsland komen treinverbindingen tot vlakbij de grens.Indien bij de afwegingen van de verschillende varianten en de infrastructurelevoorzieningen rekening wordt gehouden met de mogelijkheidvan reizigerstreinen, hebben de investeringen een groter'economisch en maatschappelijk nut."PersonenvervoerDie optie voor personenvervoer voor stad en streek is interessant.In Duitsland loopt over het spoor tot Dalheim"... een moderne lichte dieseltrein (. ..) die weinig lawaai en vervuilingveroorzaakt." [ROVER). Dat zou ook kunnen met het stukRoermond-Dalheim. Personenvervoer is sowieso van eenheel andere orde dan bulkgoederenvervoer.In hun reacties op de startnotitie gaan Provincie, Gewest engemeentes in Midden-Limburg er klakkeloos vanuit datMidden-Limburg economisch enkel baat heeft bij een tracéover Venlo. Een aanname die op niets is gestoeld, behalvedan dat Venlo knooppunt van Zuid Nederland moet worden.Nu er is besloten het historisch tracé in ieder gevaltijdelijk weer in gebruik te nemen voor maximaal 15 treinenper dag komt ook de optie voor personenvervoer weer inzicht. Straks ligt er een opgeknapt spoor dat redelijk simpelis om te bouwen tot een lightrail, zodat Midden-Urnburgopnieuw zijn spoorverbinding krijgt met het Duitse achterland.Dat achterland zal in de toekomst alleen maar belangrijkerworden. Merkwaardig dus dat er door beleidsmakerswel oog is voor de wegverbinding daarheen, maar niet voorde spoorverbinding, die men bijna gratis in de schoot krijgtgeworpen. Let wel,"we hebben het over een mogelijke personentrein,niet over permanent goederenvervoer. Men hadde belangen van Midden-Limburg natuurlijk ook kunnenland komen parallel aande toekomstige A68. De bundeling betekent een minimaalruimtebeslag, kostenbesparing en de kans op een terminalbij een eventueel grensoverschrijdend bedrijventerrein bijElmpt. Bovendien kan het bedrijventerrein Buggenum er opaangesloten worden. Een kans voor grensoverschrijdendesamenwerking, voor de oost- westoriëntatie van Roermonden met name voor de werkgelegenheid van de stad.2. variant B: ook deze loopt over het oude tracé tot aanRoermond en buigt dan ten noorden van de stad af richtingVenlo over een nieuw aan te leggen spoor parallel aanhet huidige spoor tot Venlo. Het grote voordeel hiervan is,naast de bundeling aan bestaand spoor, dat er eindelijk zichtis op de verwezenlijking van de al vele jaren bestaandeplannen voor verdubbeling en electrificatie van de Maaslijn.De plannen hiervoor worden steeds opnieuw vooruit geschovenin de toekomst. De heropening van de Ijzeren Rijnin deze tracévariant zou een doorbraak betekenen voor dejarenlange stagnatie in de Maaslijn.Alhoewel er ook aan deze beide varianten [zoals aan allevarianten) nadelen verbonden zijn lopen de voordelen inhet oog: ze kosten door de geplande bundeling weinigruimtebeslag en ze zijn in ander opzicht weer gunstig voorde natuur doordat wegvervoer erdoor afneemt.Beide scoren ze ook gunstig voor de stad Roermond e.o.,de eerste optie door de grote kansen voor de werkgelegenheid,de tweede door de verwezenlijking van de uitbreidingvan de Maaslijn, waardoor een snelle verbinding tot standkomt tussen Zuid en Midden-Limburg met Nijmegen enArnhem, wat ook vervoer over de weg scheelt.Des te merkwaardiger is het dat noch de gemeente Roermondnoch het Gewest Midden-Limburg deze kansenaangrijpen, maar kiezen voor een tracé dat Midden-Limburgmijdt en over Brabant voert. In de motivering voor diekeuze door gemeente [en Gewest) (Raadsvoorstel nr. 202 dd.14.12.99 en brief Gewest dd. 13.12.99) wordt wel naar de voordelenverwezen van bovengenoemde twee tracévarianten, maardesondanks zonder nadere motivering gekozen voor deBrabantvariant Een rare, on beargumenteerde en daarmeekortzichtige keuze. •00-1 Ruimtelijk IS

Losse tegelsEen rubriek met allerlei vermeldenswaardige'kleinigheden': actualiteit,aankondiging, oproep of bericht.Van ons of van de lezers. Dus ook ukunt bij ons 'een tegel lichten'.NSB-grafsteen... of hoe de gemeente Roermond zichvan haar politiek correcte kant laat zien.Wat moeten we daar nu nog meer aantoevoegen dan wat al uitvoerig in dekranten en op tv aan de orde is geweest?Dat er een duidelijk verschil istussen de onderscheiding voor eencultuurhistorisch fenomeen en eenideologie? Dat het MSP-rapport dezeldzaamheid van het monument nietvoor niets heeft laten meewegen?Misschien nog één ding: in Venlo wordthet voorma lige nazivliegveld deFliegerhorst aangewezen als rijksmonument:vluchtleidingstoren,commandobunker, hangars, etc. Dat isnog eens wat anders dan een simpelegrafsteen. Hoor je iemand schanderoepen omdat een voormalig nazivliegveldop de rijkslijst komt? Misschienhad de gemeente Roermondvoordat ze zo hoog van de toren blieseerst eens te raden kunnen gaan bij dediverse monumentenorganisaties dieeigenlijk allemaal te kennen geven bestwel onderscheid te kunnen makentussen een verderfelijke ideologie eneen cultu urhistorisch waardevol monument.Tot die jaren van onderscheid isde gemeente kennelijk nog niet gekom~.~c®GevelsHet bruist van gevelverfraaiingsactiviteitenin het Roermondse centrum.Vooral panden op de Markt en haaraangrenzende toegangswegen staan inhet teken van een opzienbarendekleurverfrissing. Richt uw oog eens ophet groot aantal panden in de Luifelstraaten Swalmerstraat dat al danietprofiteerde van het gereduceerde tariefvan de winterschilder. Mooi. Als eenpauw zullen deze panden uiteindelijk deaandacht trekken van de bezoekers vanhet toekomstige Outletcenter, dat inhun nabijheid zal gaan verschijnen.Een kwast hoeft niet altijd wonderen teverrichten: bij café de Graanbeurs,Kraanpoort, heeft een beitel ietswonderschoons verwezenlijkt. Het 19eeeuwsestucwerk werd onlangs nietóvergeschilderd maar gewoon weggekapt.De make-up werd tot in zijnporiën verwijderd en de gevel toontDe G raanbeurs. -Foto: Arjo Brounssindsdien haar ware gezicht. O rigi neelen een bijzonder fraai resultaat.Op de Markt zelf staat het restaurantde Mèrt, Markt 11, al geruime tijd in desteigers voor een restauratie en eenschildersopknapbeurt en het er bij nanaastgelegen pand Brons Ei ken zal opniet al te lange termijn een ware metamorfoseondergaan.Al deze terechte en vaak noodzakelijkeverfraa iingen zu llen uiteindelijk de aandachtvestigen op de chronisch storendeelementen in dit gebied. Met namede gevel van het pand Zeeman op deMarkt wordt steeds meer een doorn inhet oog. De bladderende verflaag, de inverval rakende dakconstructie en deinmiddels verdwenen sierlijke raamornamentenzijn het handelsmerk gewordenvan dit pand. Is hier sprake vari eenbeleid? Geen idee. Maar op de RoermondseMarkt is de uitstraling van hetpand Zeeman geen daalder meer waard!AB®Een nieuwe lenteHet stijgend water van de Roer maakteveel tongen los en zette allerlei machineriënin werking.Vuu rwerk rond deECI was mooi en lekker ha rd plus eeneerbetoon aan dit historische pand.Anton uit Tirol is met de stille tromvertrokken, Raw Raw Raw ich lös dichraw is uitgekraaid.Nieuwe geluiden? De huismus wordtsteeds minder gehoord want zijn populatieis met de helft geslonken, vooral inde steden. je hoort 'm daar niet meeromdat er tegenwoordig bij nieuwbouwgeen dakpannen meer worden gebruiktwaar deze diertjes onder kunnennestelen. Vreemde vogels verlatenondertussen kwetterend de Meinweg,treinen zullen daar straks in alle vroegtelangs een zacht kreunend klooster denderendat aan haar lot wordt over gelaten.Ideetje: we sturen die mussen daarnaartoe!BTColofonRuimtelijk verschijnt vier maal per jaar enwordt bezorgd bij liefhebbers (maar ook bijbelagers) van de stad en het stedelijk schoon.Overname van artikelen is toegestaan nadattoestemming is gevraagd en als bronvermeldingwordt toegepast. ISSN: 1389-2606Medewerking aan dit nummer:Arjo Brouns, Willem Cartigny, Gerard van deGarde, Dennis ]anssen, joep ]anssens, Pau/Poel/, Bert Thomassen, Peter Wijnands.Redactie-adres Ruimtelijk:Robert Regoutstraat 56, 6042 CN Roermond,tel. 31 98 52Secretariaatsadres Stichting Ruimte:Bochstraat 112, 6044 SN Roermond,tel. 32 26 18Abonnementen:f 15, - per jaar; over te maken op Postbank7625876 t.n.v. penningmeester Stichting Ruimtete Utrecht(!). Het blad wordt dan bezorgd oftoegezonden.Verspreiding:Ruimtelijk wordt bij abonnees bezorgd of perpost toegezonden. Het blad is beperkt verkrijgbaarbij: het ~ de bibliotheken, hetstadhuis, museum en boekhandel Boom(Neerstraat).Vormgeving:Bere ThomassenDrukwerk en afwerking:ARS Grafische Producties & Communicatie,Martin van het Erve en zijn medewerkers.16 Ruimtelijk 00-1