58 'i-SPOT je klanten en bedien ze nog beter!' - IWT

V o o r w o o r dJe klanten kennen is een voor de hand liggend devies, dat nietalleen voor elk zichzelf respecterend bedrijf geldig is, maar zondertwijfel ook voor het IWT opgaat. Het is dan ook cruciaal voor hetIWT om een beter beeld te krijgen van welke Vlaamse bedrijven inaanmerking komen voor IWT-producten en -diensten. Er bestaanimmers voldoende aanwijzingen dat er naast de 10.000ondernemingen die het IWT samen met het VIN-netwerk weet tebereiken, nog een heleboel potentiële IWT-klanten bestaanwaarmee men tot op heden nog niet mee in contact gekomen is.Om deze laatste groep beter te bereiken, zijn alvast bijkomendeinspanningen noodzakelijk.Om potentiële doelgroepen voor IWT-projecten beter te kunnenidentificeren, werd in deze studie een relatief eenvoudigesegmentatiemethode ontwikkeld. Hierbij worden een aantal vrijtoegankelijke parameters met elkaar gecombineerd, op basis waarvanvoor elke onderneming niet-groeiende’ zowel een innovatie- als een groeiscore wordtafgeleid. Op basis van deze twee scores wordt een duidelijke en vrijrobuuste segmentatie doorgevoerd van sterk innovatieve en snelgroeiende ondernemingen tot niet-innovatieve en niet-succesvolleondernemingen. Dergelijke segmentering kan alvast nuttigeinformatie opleveren voor intermediairen, zoals innovatieadviseurs inhet VIN, die op zoek zijn naar (potentiële) innovatieveondernemingen. Een segmentatieoefening kan hierbij niet enkeldienen tot het afbakenen van potentiële doelgroepen, maar ook omsteunmaatregelen beter af te stemmen op de gemeenschappelijkenoden van een bepaald segment. Bij wijze van voorbeeld wordt voorde eerste maal en op een zeer intuïtieve manier getracht om binneneen segment de evolutie van de parameters te koppelen aan demogelijke innovatiebehoeften. Om het praktisch nut van eendergelijke segmentatie voor de innovatieadviseurs te verhogen en deinterpretatie van de innovatiebehoeften meer wetenschappelijk teonderbouwen, dienen zowel de methodologie als de gebruikteparameters in functie van de specifieke gebruiksdoeleinden nogverder verfijnd worden.

De segmentatie, hier I-spotting genoemd, lijkt alvast een noodzaakvoor innovatieondersteunende actoren zoals het IWT. Het bereikenen ondersteunen van meer innovatieve ondernemingen, kan aldusimmers zonder twijfel bijdragen tot een toename van de innovatieinspanningenin de Vlaamse ondernemingen. Dit laatste geldt alsabsolute prioriteit in het kader van de verschillende objectieven diewerden geformuleerd in onder andere de Barcelona-doelstelling enhet Vlaamse Innovatiepact.Paul Zeeuwts,Voorzitter IWT

Hoofdstuk 1“ KMO’s verschillenonderling sterk in demate waarin zij willenen kunnen innoveren.Dit heeft gevolgenvoor de manier waaropinnovatie bij KMO’seffectief gestimuleerdkan worden.”Ken je klanten? Tuurlijk!IWT, het Instituut voor Innovatie door Wetenschap en Technologie,werd in 1991 door de Vlaamse Regering opgericht ter ondersteuningvan technologische innovatieprojecten in Vlaanderen. Hiervoor kan IWTvia verschillende financieringsinstrumenten jaarlijks ruim 250 miljoeneuro financiële steun verlenen, zowel aan bedrijven als aanonderzoeksinstellingen en innovatie-actoren. Het IWT verleent ookdiensten aan de Vlaamse bedrijven op het vlak van technologietransfer,partner search, voorbereiding van projecten in Europese programma’s,enz. Het IWT heeft ook een belangrijke coördinatie-opdracht teneindealle actoren in Vlaanderen die met technologische innovatie bezig zijnzoveel mogelijk te doen samenwerken. Hierdoor bouwt IWT zich uit toteen kenniscentrum inzake O&O en innovatie in Vlaanderen. Tot slotstaat IWT ook in voor de voorbereiding en het beheer van innovatieinitiatievenvan de Vlaamse Regering.De huidige werking van IWT is ten dele vraaggedreven(voornamelijk via financiële steun), ten dele aanbodgedreven(voornamelijk doorheen de dienstverlening van IWT of door IWTgesteunde actoren). Het is voor IWT bijgevolg van cruciaal belangte weten of haar steun en diensten bij de ‘juiste’ bedrijven terechtkomen en of er een voldoende aanbod is van de juiste steun endiensten. De optimale integratie tussen vraag- en aanbodgedrevenacties is hier aan de orde: m.a.w. hoe moet het VIN-netwerkidealiter worden ingezet om net die bedrijven die baat kunnenhebben bij steun ook degelijk te bezoeken en te begeleiden bij hetverwerven van steun. Kortom het is voor IWT van belang een beterinzicht te krijgen in de concrete behoeften haar klantenpotentieel.De voorliggende segmentatiestudie is er net op gericht om dezeinnovatie-ondersteunende behoeften van individuele bedrijven bijbenadering te helpen voorspellen. Dit moet toelaten omonderbouwde uitspraken te doen op zowel globaal niveau –hoeveel geld moet er voorzien worden voor bijvoorbeeld het KMOprogramma?–als individueel niveau – heeft bedrijf X baat bij eenbezoek van een RIS-adviseur of niet ? Deze studie kadert ook ineen meer algemene aanpak waarbij IWT de relatie met haarklanten beter wenst te structureren.IWT-STUDIES 58 Chapter 1 De innovatiestatus ontleed

01Innovatie wordt vandaag gezien als één van de belangrijkstestrategieën om te overleven in een sterk globaliserende wereld.In maart 2000 is op de EU-conferentie in Lissabon de ambitieuitgesproken om de Europese Unie in 2010 om te toveren tot de meestinnovatieve en competitieve regio van de wereld . Het stimuleren vaninnovatie moet leiden tot meer economische groei, werkgelegenheiden welvaart. Een belangrijk aandachtspunt om deze Europesedoelstelling te realiseren is de vergroting van de innovatie-intensiteit bijKMO’s. Bedrijven verschillen in motivatie en capaciteit om te innoveren.Bij het stimuleren van innovatie bij KMO’s klinkt steeds vaker de roepom - meer dan voorheen - in te zetten op specifieke stimulering vanduidelijk afgebakende doelgroepen. KMO’s verschillen onderling sterkin de mate waarin zij willen en kunnen innoveren, alsmede de manierwaarop zij hun innovatieve processen organiseren. Dit heeft gevolgenvoor de manier waarop innovatie bij KMO’s effectief gestimuleerd kanworden.Om meer inzicht te krijgen in de innovatie-ondersteunende behoeftenvan onze Vlaamse bedrijven heeft IWT met medewerking van eenaantal externe deskundigen 1 een eerste verkennend onderzoekuitgevoerd. Centraal stond daarbij welke objectieve criteria men kanhanteren voor een degelijke segmentatie, welke innovatieve segmentenmen kan onderscheiden en hoe deze segmenten dan verder benaderdkunnen worden.1. Deze studie was nooit totstand gekomen zonder dedeskundige wenken vanGlenn Rayp, ArnoldVerbeek, Ludo Peeters,Bart Clarysse en GeorgeVan Gastel alsook decreatieve feedback enaanmoediging van decollega’s van M&A,Donald Carchon, LievenDe Clercq, Olivier De Cocken Jeroen Fiers.

Hoofdstuk 2Innovatie spotten: de aanpak2.1. Segmentatie in de literatuurIn de literatuur zijn tal van voorbeelden te vinden van innovatieclassificatiesystemen.Hierna worden enkele voorbeelden korttoegelicht.European Trend Chart on Innovation Taxonomy2. Tether B. IdentifyingInnovation, Innovators, andInnovation Behaviours:A Critical Assessment of theCommunity Innovation Survey,CRIC Discussion Paper 48,UMIST, December 2001.3. Arundel A. The KnowledgeEconomy, Innovation Diffusion,and the CIS”. Proceedings ofthe 21st CEIES Seminar,Innovation Statistics -More than R&D Indicators,Athens, April 10-11, 2003,Eurostat, General Statistics,European Commission,Luxembourg, 2003.4. CIS : community innovationsurveys, een Europeesgestandaardiseerde enquêtedie om de paar jaar naar eenrandom sample van bedrijvengestuurd wordt.5. Pavitt, K. (1984): SectoralPatterns of Technical Change:Towards a Taxonomy and aTheory. Research Policy, 13.Deze innovatietaxonomie van bedrijven werd opgesteld insamenwerking met Eurostat en is gebaseerd op werk van Tether(2001) 2 en Arundel (2003) 3 . Hierbij worden 4 categorieën vaninnovatoren gedefinieerd: strategic innovators, intermittentinnovators, technology modifiers en technology adopters. Hiernaastworden ook non-innovators onderscheiden. De classificatie gebeurtop basis van 2 criteria: de graad van nieuwheid van de innovaties ende creatieve inspanning die het bedrijf doet voor inhuis innovatieactiviteiten.Op basis van de CIS-enquêtes 4 wordt het innovatiegedragvan ondernemingen met meer dan 10 werknemers in de verschillendeEuropese landen in kaart gebracht. Deze opdeling is weliswaar nuttigvoor algemene beleidsmaatregelen, maar is onvoldoende selectiefnaar individuele bedrijven. Immers om een bedrijf te klasseren zoumen elk bedrijf de enquête moeten laten invullen. Bovendien legtmen geen verband tussen de classificatie en de eventueleinnovatiebehoeften van de bedrijven.Pavitt TaxonomyPavitt (1984) 5 ontwikkelde een innovatieclassificatie voor deverwerkende industrie. Hij onderscheidt 4 patronen : Science based,Scale Intensive, Supplier Dominated en Specialised Suppliers. Dezeopdeling kwam tot stand via een descriptieve analyse van hetinnovatieproces in verschillende sectoren op basis van eenonderzoek naar bijna 2000 innovaties in de UK in de periode 1945tot 1979. Latere auteurs (Kristensen, 1999) voegden hier nog 2categorieën (Service specialised suppliers en Information intensive)IWT-STUDIES 58 Chapter 1 De innovatiestatus ontleed

01 02aan toe om tegemoet te komen aan de kritiek dat het Pavitt-modelenkel bruikbaar was voor de verwerkende industrie. Volgendeparameters worden gebruikt om bedrijven toe te wijzen: groottevan het bedrijf, soorten innovaties (product of proces), plaats vaninnovatie (bv. O&O departement, productie-afdeling, …), bronnenvan innovatie (universiteiten, suppliers, …),beschermingsmaatregelen (octrooien), concurrentiestrategie (prijs,kwaliteit, …), sectoren (micro-elektronica, automobiel, …), …Uiteindelijk resulteert dit in een classificatie van bedrijfstakken in de4 (of 6) categorieën (science based, scale intensive, …). Voor iedervan deze categorieën heeft men via een steekproefbevraging eenprofiel opgemaakt van het innovatiegedrag. Dit laat dan op zijnbeurt toe om specifieke maatregelen te nemen naar de verschillendecategorieën. Ook hier is de selectiviteit echter te gering om eenspecifieke dienst aan een specifiek bedrijf te linken.Syntens-segmentatieDe studie van P.A.N. ten Kroode en J.P.J. de Jong (2004) 6 sluithet best aan bij onze segmentatie-doelstellingen. In deze studiedefiniëren de auteurs 12 innovatieve segmentatie-kenmerken:houding van de ondernemer, middelen voor innovatie,kennismanagement, externe oriëntatie, strategie, organisatievan innovatie in het bedrijf, innovatieresultaten, initiator vaninnovaties, gebruik van subsidies, kennisintensiteit, turbulentievan de bedrijfsomgeving.Via een telefonische enquête en het raadplegen van gegevens uitdatabanken werd informatie verzameld over deze innovatievesegmentatiekenmerken. Met behulp van clusteranalyse werdvervolgens een segmentatie van het MKB (Midden en Klein Bedrijf,onze KMO) opgesteld met een onderverdeling in acht segmenten diesterk verschillen naar de mate waarin bedrijven gemotiveerd zijn omte innoveren en over de juiste capaciteiten beschikken. De segmentenwerden benoemd op basis van hun meest onderscheidende6. P.A.N. ten Kroode(Syntens) en J.P.J. de Jong(EIM) (2004), Effectieveinnovatiestimulering: Eensegmentatie van het MKB

02bevraagd worden vooraleer een segmentatie met voldoendegerichtheid kan opgemaakt worden.De innovatiepiramideMen kan eveneens de bedrijven segmenteren door het opstellen vaneen innovatiepiramide. Een dergelijke innovatiesegmentatie-oefeninglaat bovendien toe de grootte van de specifieke IWT-doelgroep tebepalen. De basis van de innovatiepiramide wordt gevormd door decirca 230.000 ondernemingen die in Vlaanderen actief zijn, terwijl de2.800 permanent O&O-actieve ondernemingen aan de top staan.Van de in Vlaanderen actieve ondernemingen zijn het vooral de67.000 ondernemingen met meer dan 1 werknemer die in eersteinstantie een interessante doelgroep vormen voor IWT-doeleinden.Door een verdere beperking tot de ondernemingen die actief zijn inde zogenaamde innovatieve bedrijfstakken wordt vervolgens demogelijke doelgroep verder verkleind tot 34.600 ondernemingen,waarvan er circa 10.000 meer dan 10 werknemers tellen. Op basisvan de resultaten van de CIS4-enquête, die gericht is op hetinnovatie-activiteit van ondernemingen in de innovatieve sectoren,wordt vervolgens het aantal innovatieve ondernemingen inVlaanderen geraamd op 20.000. Deze groep van innovatieondernemingen, waarvan iets meer dan de helft 10 of meerwerknemers telt, vormt aldus de prioritaire doelgroep van het hetIWT. Vandaag moet echter vastgesteld worden dat het IWT ongeveer6.000 Vlaamse ondernemingen bereikt, waardoor alsnog een helegrote groep van innovatieve ondernemingen niet bereikt wordt.Bovendien is deze doelgroep ook bepaald vanuit een eerder engetechnologische invalshoek en kan het dus in de praktijk gaan overeen nog grotere groep van ondernemingen die voor zowel het IWTals het VIN interessante klanten zouden kunnen zijn.11

Figuur 1 Een innovatiepiramide (basis CIS3: criteriuminnovatieactiviteit in de voorbije 2 jaar)2.800 permanentO&O-actieve ondernemingen*20.000 innovatieveondernemingen *34.600 ondernemingenin innovatieve sectoren67.000 ondernemingenmet > 1 wkn230.000 ondernemingen in Vlaanderen* extrapolatie>= 1 wkn. i.p.v. >= 10 wknongeveer 5.800 de voorbije2 jaar innovatiefConclusie: onvoldoende selectief“ Innovatietypologieënvan bedrijven latenniet toe met voldoendeselectiviteit innovatieondersteunendediensten te koppelenaan een individueelbedrijf.”Het merendeel van de literatuur over deze problematiek volgteenzelfde werkwijze: gebruikmakend van informatie uitsteekproeven worden innovatietypologieën van bedrijven opgesteld,dit levert zoals in het voorbeeld van Syntens wel een idee op vande omvang van bepaalde groepen, doch het laat niet toe metvoldoende selectiviteit innovatie-ondersteunende diensten tekoppelen aan een individueel bedrijf.2.2. Strategieën van segmentatieZoals uit het literatuuroverzicht blijkt, is het duidelijk dat déinnovatiesegmentatiestrategie niet bestaat. Deze oefening wil danook voornamelijk uitzoeken of het mogelijk is voorspellingen te doenover het innovatiepotentieel van een specifiek bedrijf en dit op basisvan vlot beschikbare gegevens.12IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 2 Innovatie spotten: de aanpak

02Deze segmentatieoefening is exploratief van aard. Er worden dan ookverschillende segmentatiestrategieën onderzocht en met elkaarvergeleken. Deze strategieën zijn deels complementair deelsaanvullend om preciezere segmenteringen door te voeren. Deverschillende strategieën worden hier kort toegelicht, verder in detekst worden deze dan uitgebreider beschreven.• Segmentering op basis van balansparameters en peervergelijking.De innovatiebehoeften worden verder gekoppeld aan eeninterpretatie van de balansparameters.• Productgerichte segmentatie waarbij vertrokken wordt vanuit het IWTaanbodaan diensten. Bijvoorbeeld: “Welke bedrijven verdienen eenbezoek van een innovatie-adviseur?” Hiervoor wordt een profielopgesteld. Bijvoorbeeld bedrijven die in het verleden sterk groeiden ensinds enkele jaren een negatieve groei vertonen. Dit zijn vermoedelijkbedrijven die in de maturiteitsfase van de innovatie zitten en dringendopnieuw moeten innoveren, zij dienen dus via VIN-actoren benaderd teworden. Analoge segmentaties kan men indenken voor bijvoorbeeldbedrijven die baat hebben bij 7KP, IRC, IPR of andere ondersteuning.• Exploratieve segmentatie via technieken van multidimensionalscaling of clusteranalyse. Hierbij worden geen voorafgaandelijkeveronderstellingen gemaakt maar wordt gezocht naar patronen dieeen verband kunnen hebben met innovatie, dit kan leiden totandere vormen van groepering.• Doelgroepgerichte segmentatie volgens specifieke doelgroepen ofkenmerken. Concreet denken we hier aan starters, snelle groeiersof bijvoorbeeld bedrijven waar zich één of andere trendbreukvoordoet (bv. van cash burner naar cash generator). Hier is hetlouter de doelstelling deze bedrijven te identificeren om ereventueel specifieke acties naar te richten.De onderstaande tekst richt zich in hoofdzaak naar een uitwerkingvan de eerste strategie. De tweede strategie wordt in deze studie niet13

expliciet behandeld. De derde strategie dient vooral als eenwetenschappelijke staving van de eerste strategie en verdient alleszinsverder onderzoek. De laatste strategie komt beperkt aan bod in debijdrage over innovatieve starters in hoofdstuk 4.2.3. i-spotting volgens het IWTHoe onderscheidt een innovatief bedrijf zich?Een probleem bij het uitvoeren van een innovatie-segmentatie is dedefinitie van innovatie, of beter van ‘innovatief zijn’. In eersteinstantie moet duidelijk zijn dat innovatief zijn en aan O&O doen niethetzelfde zijn. O&O is een wel omschreven activiteit terwijl innovatiefzijn eerder een aantal kenmerken betreft die een bedrijf vertoont.Het bepalen of een bedrijf innovatief is, vereist dan ook een meerdiepgaande studie van het gedrag van het bedrijf. Bij een ex-antestudie is het niet mogelijk om deze diepgaande studie van iederbedrijf te maken, daarom wordt er naar extern zichtbare kenmerkenof indicatoren gezocht die een ‘effect zijn’ van innovatief gedrag endus een innovatief bedrijf kunnen onderscheiden van een minderinnovatief bedrijf.We wensen eerst nog drie belangrijke stellingen toe te lichten,vooraleer van start te gaan:- Innovatief zijn is relatief;- Innovatief zijn is een continuüm;- Innovatief zijn is maar zinvol voor zover men er beter van wordt.Laten we deze hypothesen hieronder even uitwerken.“Eerste hypothese: Ieder bedrijf is innovatief, maarsommigen zijn innovatiever”. Hierbij stappen we af van detraditionele aanpak om de graad van innovativiteit als een14IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 2 Innovatie spotten: de aanpak

02absoluut iets te zien. Klassiek zal men stellen bv. dat een bedrijfdat in het voorbije jaar aan productvernieuwing gedaan heeft,innovatief is. Dit klopt in zekere zin, maar deze definitie gaatvoorbij aan de doelstelling van innovatie, zijnde zich positief teonderscheiden van concurrenten en hieruit een concurrentieelvoordeel te halen. Een bedrijf dat slechts één nieuw product op demarkt bracht terwijl zijn concurrenten er 10 op de markt brachtenis duidelijk minder innovatief dan zijn concurrenten. In onzeaanpak wordt innovativiteit dan ook relatief ten aanzien vanvergelijkbare bedrijven gemeten door te werken met peergroepenvan bedrijven die in gelijkaardige omgevingen actief zijn.Tweede hypothese: Innovativiteit is een continue eigenschapvan een bedrijf, niet een discrete activiteit. Dit uitgangspunt houdtin dat het recente verleden kan gebruikt worden om een kortetermijn voorspelling te maken. Een bedrijf dat in het recente verledeneen bepaald innovatief gedrag vertoonde, zal dit niet op korte termijnradicaal veranderen.Derde hypothese: Innovatie is slechts zinvol voor een bedrijfals dit ook uitmondt in economische resultaten. Innovatiefzijn betekent inherent dat men risico’s neemt. Deze risico’s zijnenkel verantwoord indien het bedrijf er uiteindelijk beter vanwordt. In onze analyse zullen wij dan ook innovativiteit aaneconomisch succes 7 , meer in het bijzonder aan groei, koppelen.Het samenspel van innovativiteit en groei bepaalt dan deverschillende segmenten.Basisprincipes van de IWT-aanpakDe gevolgde IWT-aanpak streeft voldoende selectiviteit na, maaktgebruik van een minimum aan vlot beschikbare ‘historische’brongegevens met een voorspellend karakter over het toekomstiggedrag en de korte termijn innovatiebehoeften van voornamelijk‘mature’ ondernemingen met een hoge graad van waarschijnlijkheid.7. Verder in de tekst wordende begrippen succes en groeidoor elkaar gebruikt, zijverwijzen in de context vandeze studie beide naar groeiin personeel en groei in totaalactief over de laatste5 boekjaren.15

SelectiviteitHet landschap van Vlaamse bedrijven is zeer divers en men zou erkunnen voor kiezen om een segmentatie te maken op basis van eentypologie van het bedrijf: bv. starters versus mature bedrijven, ofvolgens sectoren, leeftijd, organisatiestructuur, grootte, plaats in dewaardeketen, … Dit soort typologische indelingen laat toe ombijvoorbeeld via een steekproefsgewijze bevraging algemene uitsprakente doen over de globale innovatiebehoeften van een dergelijk segment(bv. bedrijven uit de machinebouwsector hebben vooral nood aan ….).Tenzij alle bedrijven zouden bevraagd worden zegt het echter weinigover de individuele innovatiebehoeften van de bedrijven in debetrokken segmenten (bv. machinebouwer X heeft vooral nood aan…). Deze aanpak mist de vereiste selectiviteit om innovatieondersteunendebehoeften van een individueel bedrijf te identificeren.Onze segmentatie-oefening is er op gericht om de innovatieondersteunendebehoeften van individuele bedrijven te voorspellen.Dit met als doel gefundeerde uitspraken te kunnen doen zowel opindividueel niveau (bv. Heeft bedrijf X baat bij een bezoek van eenRIS-adviseur?) als – via sommatie van de individuele behoeften – opglobaler niveau (bv. Hoeveel bedrijven zijn potentieel klant voor hetKMO-programma?)Makkelijk beschikbare brongegevensHet beoordelen van een individueel bedrijf vereist specifieke kennis overdit bedrijf. Omdat we bovendien ook globale uitspraken wensen tedoen, vereist dit specifieke kennis van een aanzienlijk deel van deVlaamse bedrijven of van de doelgroep waarover we algemeneuitspraken willen doen. Aangezien we het bevragen van bedrijven toteen minimum wensen te beperken zullen we voor de segmentatie enkelgebruik maken van informatie die voor IWT voor het merendeel van deVlaamse bedrijven beschikbaar is en die toelaat bedrijven onderling tevergelijken. In de praktijk komt dit neer op het gebruik van debalansgegevens, aangevuld met IWT-eigen informatie. In beide gevallengaat het vooral over historische bedrijfsgegevens.16IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 2 Innovatie spotten: de aanpak

02Voorspellend karakterDe basisveronderstelling van de gevolgde aanpak gaat er van uit dat opbasis van historische bedrijfsgegevens een idee kan gevormd wordenover het innovatiegedrag van een bedrijf in het verleden en tevens eenvoorspelling kan gemaakt worden van de korte termijn toekomstigenoden aan innovatie-ondersteuning. Deze aanname is aanvaardbaar alsmen er van uit gaat dat innovatie niet activiteitsgebonden is, maar eeneigenschap van het bedrijf is die niet van vandaag of morgen verandert.Beperking tot ‘mature’ bedrijvenHet gebruik van ‘historische’ gegevens en het uitgangspunt van hetvoorspellende karakter hiervan stelt dadelijk al een beperking watbetreft startende bedrijven. Vanuit de literatuur blijkt dat startendebedrijven een veel ‘wispelturiger’ karakter vertonen dan ouderebedrijven en het voorspellend karakter veel minder voor de hand ligt.Bovendien zijn minder (of geen) historische gegevens ter beschikking.Daarom beperken we ons hier in eerste instantie tot mature bedrijven(bedrijven ouder dan 10 jaar). Starters, hier gedefinieerd alsondernemingen jonger dan 10 jaar, komen aan bod in hoofdstuk 4.WaarschijnlijkheidGezien de aard van deze oefening en gezien de ruime definitievan ‘innovatie’, ligt het verder voor de hand dat de conclusies ofopdelingen die met een dergelijke aanpak gerealiseerd wordenaltijd een bepaalde waarschijnlijkheid zullen hebben. Deze waarschijnlijkheidkan verder verhoogd worden door bijkomende parameters in desegmentatie op te nemen. We hebben er hier omwille van de eenvoudvan de aanpak voor gekozen de oefening uit te voeren met eenminimaal aantal parameters en deze eventueel later verder uit te breiden.“ De gevolgde IWTaanpakstreeftvoldoende selectiviteitna, maakt gebruikvan een minimumaan vlot beschikbare‘historische’brongegevens meteen voorspellendkarakter over hettoekomstig gedragen de korte termijninnovatiebehoeften vanvoornamelijk ‘mature’ondernemingen.”De parameters en hun hypothesenWat zegt de literatuur over innovatie-indicatoren?We beperken dit overzicht tot die indicatoren die voor het merendeelvan de bedrijven voor IWT beschikbaar zijn (zonder bijkomende17

evraging van de bedrijven). Parameters die niet voor het merendeelvan de bedrijven ter beschikking zijn, maar die toch als innovatieindicatorgebruikt kunnen worden, worden voor zo ver beschikbaarverder in de studie als controleparameter gebruikt.Czarnitzki (2006) 8 vermeldt als innovatie-indicatoren: Octrooien, O&Ouitgaven, Exportquota, Kapitaalintensiteit, Cash Flow per werknemer,Schuldratio. De eerste 2 indicatoren zijn voor de hand liggend, dochzijn wellicht te streng om innovativiteit te beoordelen. Slechts eenzeer beperkt aantal bedrijven neemt octrooien en deze zijn danbeperkt tot de bescherming van technische vindingen wat eenbeperking zet op het begrip innovativiteit. Paul H. Jensen (2004) 9 steltbovendien dat de relatie tussen octrooien en innovatie sterk sectorenbedrijfsgrootte afhankelijk is.O&O uitgaven zijn ten dele bekend via opname in de balansgegevensmaar de interpretatie is niet eenduidig. Deze balanspost wordt enkelopgenomen als het bedrijf zijn ‘O&O-uitgaven’ (investeringen +kosten voor O&O) activeert, bovendien zien wij innovatie een stukruimer dan O&O. Zowel octrooien als O&O uitgaven worden daaromenkel als controleparameters meegenomen voor onze segmentatie.8. Czarnitzki en Aerts (2006),The impact of public R&Dfundingin Flanders.9. Paul H. Jensen (2004),Examining Biases in Measuresof Firm Innovation.10. Deze veronderstellingwerd op onze vraag door deNationale Bank van Belgiëonderzocht en bevestigd.11. Dirk Engel (2004),Innovation and their impact ongrowth of SME – Empiricalevidence from craft dominatedindustries in Germany.Over exportquota (verhouding export/omzet) gaat men er van uit datdit een maat is voor de internationale concurrentie waarmee eenbedrijf geconfronteerd wordt. Bedrijven die actief zijn opinternationale markten zouden innovatiever zijn 10 . (Dirk Engel, 2004) 11Deze parameter is helaas voor onze doelstellingen niet bruikbaaromdat de exportgegevens niet publiek beschikbaar zijn. Dit geldttrouwens ook voor de omzet (kleinere bedrijven rapporteren zeldenhun omzetcijfers). Ook deze parameter wordt daarom enkelmeegenomen als controleparameter.Van bedrijven met een hoger kapitaalintensief productieproces(kapitaalintensiteit: vaste activa/werknemer) veronderstelt Czarnitzkidat ze meer nood hebben aan innovatie dan bedrijven waar18IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 2 Innovatie spotten: de aanpak

02handenarbeid primeert. Dit is een aanvaardbare indicator(beschikbaar) maar focust mogelijks te fel op de hardetechnologische aspecten van innovatie. In onze segmentatie nemenwe daarom veeleer de parameter groei in totaal activa mee alsindicator voor economisch succes.De parameter Cash Flow/werknemer is een maatstaf (Harhoff, 1998 12 ,Bronwyn, 1998 13 ) die aangeeft hoeveel middelen het bedrijf terbeschikking heeft die oa. kunnen aangewend worden voor O&Oof bij uitbreiding voor innovatie-activiteiten in het algemeen. Dezeconclusie wordt bevestigd door een studie van Brush ea. (2000) 14 .In deze studie wordt gewezen op een sterk verband tussen debeschikbaarheid van “free cash flow” en de mate waarin bedrijvenbereid zijn te innoveren. De achterliggende redenering is datbedrijven die voldoende cash flow hebben de nodige financiëleruimte hebben om te werken aan innovaties die niet direct hoeven terenderen. De parameter cash flow is beschikbaar en wordt gezien zijnalgemeen karakter opgenomen in onze lijst van innovatie-indicatoren.De parameter Schuldratio (schuld/totaal actief) kan een indicatiegeven in hoeverre een beperking in externe middelen een domperkan zetten op de O&O-activiteiten. Deze parameter is weliswaarbeschikbaar, maar voor innovativiteit wellicht te streng omdatinnovativiteit niet noodzakelijk gepaard gaat met grote investeringen.Relatief vaak worden ook de bedrijfsinvesteringen in opleiding 15 alsbelangrijke maatstaf voor innovativiteit naar voor geschoven. Dezeinformatie is ook via de balansen beschikbaar, maar is uiteindelijkweinig onderscheidend omdat bedrijven via de CAO’s vaak verplichtzijn een minimaal budget te besteden aan opleiding. Bovendien is dekwaliteit van dit cijfer in de balans niet gegarandeerd en geeft hetgeen indicatie over de inhoud van de opleiding.Dirk Engel (2004) 16 geeft aan dat er geen significant verband bestaattussen innovatie en personeelsgroei. De indicator personeelsgroei12. Harhoff, D., 1998, ‘AreThere Financial Constraintsfor the InnovationInvestment in GermanManufacturing Firms?’,Annales d’Èconomie et deStatistique 49/50, 421-45613. Bronwyn H. Hall et al(1998), Does Cash Flowcause Investment andR&D: An Exploration usingPanel Data for French,Japanese, and UnitedStates Scientific Firms14. Brush, Bromiley enHeyndrickx (2000). Thefree cash flow hypothesisfor sales growth andperformance, StrategicManagement Journal,21 (4)15. Oa. Amy Muller, LiisaVälikangas, and PaulMerlyn (2005), Metrics forinnovation: guidelines fordevelopinga customized suite ofinnovation metrics.16. Dirk Engel (2004),Innovation and theirimpact on growth of SME– Empirical evidence fromcraft dominated industriesin Germany.19

wordt daarom niet als innovatie-indicator geselecteerd, maar wel als(onafhankelijke) maatstaf voor groei.17. Cohen, W., Levin, R. enMowery, D., 1987, Firm Sizeand R&D Intensity : A Re-Examination, Journalof Industrial Economics, 35,543-565.18. Carchon, Clarysse, DeClercq en Sleeckx, 2006, Wiezijn onze klanten? Hetinnovatieprofiel als bron vaninspiratie.19. G. Rayp, W. Meeusen, K.Vandewalle, L. Cuyvers (1998),Innovatie-inspanningen enOndernemingsgrootte.20. De analyse werd in eersteinstantie beperkt tot bedrijvenouder dan 10 jaar.21. Birchall en Chanaron(1996). Managing innovationin SMEs: A comparison ofcompanies in the UK, franceand Portugal. InternationalJournal of TechnologyManagement, 12, 322. Henry van der Wiel enGeorge van Leeuwen (2003),Op zoek naar productiviteitsgroei;Effecten van ICT eninnovatie op bedrijfsniveau inNederland.Cohin en Levin (1987) 17 geven aan dat er een curvilineaire relatiebestaat tussen grootte en innovatiebereidheid. Deze bevinding werdbevestigd in onze eigen analyse op basis van de Innovatieprofielenvan 589 bedrijven (2006) 18 . Rayp e.a. (1998) 19 geven daarentegen inhun studie aan dat voor de meerderheid van de beschouwde sectorenen ondernemingen de kleinere ondernemingen een meer danproportionele innovatie-inspanning leverden. Onze eigen analyse vanca. 1000 innovatieprofielen (zie verder in de tekst) toont eerder eenconvexe curve waarbij (mature) 20 bedrijven tussen 10 en 50werknemers als minder innovatief gezien worden dan grotere enkleinere bedrijven. In conclusie kan men stellen dat hoe groter hetbedrijf, hoe meer kans op innovatief gedrag opgaat, metuitzondering van zeer kleine bedrijven.Tot slot wordt ook toegevoegde waarde vaak als innovatie-indicatornaar voor geschoven. Birchall en Chanaron (1996) 21 concluderen dattoegevoegde waarde een indicator is voor lange termijn potentieel encompetitief voordeel. Henry van der Wiel (2003) 22 geeft aan dat ereen positieve correlatie bestaat tussen arbeidsproductiviteit (brutotoegevoegde waarde/werknemer) en innovatie. Deze indicator is vooralle bedrijven beschikbaar in de balans en wordt dan ook opgenomenin onze lijst van innovatie-indicatoren.En de weerhouden indicatoren zijn…?Op basis van bovenstaand literatuuroverzicht nemen we persegmentatieparameter (innovativiteit en groei) 2 indicatoren uit debalans van het bedrijf om voor ieder bedrijf de tweesegmentatieparameters te berekenen:1. Innovativiteit wordt berekend op basis van de toegevoegdewaarde/werknemer en de cash flow/werknemer, beide voor hetlaatst gekende boekjaar20IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 2 Innovatie spotten: de aanpak

022. Groei wordt berekend op basis van de groei in personeel en degroei van het totaal actief over de 5 laatste boekjarenDeze scores laten toe het bedrijf volgens deze 2 assen te positioneren.De keuze voor deze twee karakteriseringsparameters – Innovativiteiten Groei – laat zich als volgt verantwoorden.• Een bedrijf wordt in deze segmentatiestrategie als innovatief gezien als– Het er in slaagt hetzij een product met een hogere waarde opde markt te verkopen dan zijn concurrenten of peers (hetproduct heeft dan bijzondere eigenschappen waarvoor de klantbereid is een hogere prijs te betalen). Als indicator nemen wehiervoor de toegevoegde waarde/werknemer van het laatstbekende boekjaar.– Hetzij een product te verkopen en er meer aan over te houdendan zijn concurrenten of peers (het bedrijf slaagt er in met minderkosten een gelijkwaardig product op de markt te brengen). Alsindicator nemen we hier de cash flow/werknemer van hetlaatste boekjaar.• Een bedrijf wordt als groeiend beschouwd als– Het meer in personeel groeit dan zijn peers. We nemenhiervoor de personeelsgroei voor de laatste 5 boekjaren.Als compensatie voor de impact van initiële grootteverschillentussen bedrijven nemen we van deze indicator de Birchindex23 .– Het meer in totale activa groeit dan zijn peers. We nemenhiervoor de aangroei van het totaal actief voor de laatste5 boekjaren. Als compensatie voor de impact van initiëlegrootteverschillen tussen bedrijven nemen we ook van dezeindicator de Birch-index.23. Birch Index: (V j5-V j1)/(V j5/V j1).21

De zinvolheid van de gekozen kengetallen is onderdeel van hetonderzoek, resultaten van dit onderzoek komen verder in de tekstaan bod. Dit brengt ons tot de eerste hypothese over de kengetallen,die verderop uitgebreid besproken wordt.Hypothese 1: de gekozen kengetallen zijn goedeindicatoren voor innovativiteit en groei.Vervolgens veronderstellen we dat het innovatiegedrag van bedrijvenook afhankelijk is van een aantal externe factoren die sectorafhankelijkkunnen zijn. We denken hierbij aan regelgeving, internationaleconcurrentie, markttendensen, … In deze segmentatiestrategie makenwe dan ook een eerste ruwe segmentatie, waarbij we bedrijven uiteen aantal gelijkaardige sectoren samen in een peergroep brengen.Dit brengt ons dus tot een tweede hypothese.Hypothese 2: de gekozen kengetallen hebben eenandere verdeling per peer-groep.Deze hypothese kan relatief eenvoudig gecontroleerd worden aan dehand van statistische testen (Anova en T-testen). De voornoemdetesten tonen inderdaad aan dat de verdeling van de kengetallen(TW/WKN; CF/WKN; PERSGROEI en TA-GROEI) over de peergroepenheen significant verschillend zijn en dat het derhalve zinvol is perpeergroep te werken eerder dan over de totale populatie.Beperking van de initiële doelgroep tot mature bedrijvenOm een zekere voorspellingskracht te hebben richten we ons in eersteinstantie naar mature bedrijven. Dit zijn bedrijven die minimaal 10 jaarbestaan. Bedrijven onder deze leeftijdsgrens vertonen een te sterkstochastisch gedrag waardoor de voorgestelde kengetallenonvoldoende correlatie hebben met de karakterisatieparameters en eenmeer complex model of andere kengetallen nodig zijn. ‘In hoofdstuk 422IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 2 Innovatie spotten: de aanpak

02wordt het innovatieprofiel van starters meer in detail bekeken.. Verderbeperken we ons tot bedrijven met meer dan 1 werknemer in hetlaatste boekjaar. Dit brengt de totale populatie op 51.033 bedrijven.23

Hoofdstuk 3i-spotting: de scores3.1. Scoren doe je best onder gelijkenVoor het bepalen van de scores gaan we ervan uit dat innovativiteiten groei moeten bekeken worden binnen een groep van bedrijven diezich in gelijkaardige posities inzake markt, regelgeving, buitenlandseconcurrentie etc. bevinden. We zoeken dus de zogenaamde ‘primusinter pares’, de eerste onder zijn gelijken. Innovativiteit en groei zijnimmers relatieve grootheden, d.i. relatief ten aanzien van hunzogenaamde peers. Dit sluit aan bij de IWT ‘beoordeling’ vaninnovativiteit m.n.als zijnde ‘nieuw voor de markt’, wat ook eenrelatieve positionering inhoudt.Voor elk van de ondernemingen wordt de positie tegenover zijn peersbepaald aan de hand van elk van 4 hierboven gedefinieerde kengetallen.Peers zijn die bedrijven die op dezelfde markt (tamelijk ruim gedefinieerd)actief zijn (en dus onder gelijkaardige omgevingsfactoren actief zijn).Voor deze eerste test werden 8 peer-groepen gedefinieerd op basis vande bedrijfstakken waarin de ondernemingen actief zijn. Indien een meerverfijnde opdeling nodig zou blijken, dan kan dit relatief eenvoudigdoorgevoerd worden.Tabel 1 Beschrijving van de 8 geselecteerde peergroepen.Peer groep Nace codes AantalVlaamse bedrijvenChemie 23-24-25 679 557Electronica 30-31-32-33 399 313Hout en papier 20-21-22 1302 1045Immateriële diensten 65-66-67 en 72-73-74 8107 4035Materiële diensten 51 en 60-61-62-63-64 14242 9535Metaal 28-29 2114 1562Textiel 17-18-19 921 776Overige industrie 10->16; 26-27; 34->37;40 en 445412 369133176 21514Opmerking: Dezelfde opsplitsing werd eveneens toegepast in het Indicatorencatorenboek 2005.Met volledige data enouder dan 10 jaar24IWT-STUDIES 58 Chapter 1 De innovatiestatus ontleed

01 03We merken echter op dat de groep ‘Overige Industrie’ zeer divers iswat een verdere opdeling in een later stadium eventueel noodzakelijkmaakt, en dat zowel de primaire sector (NACE 1 tot 5) als debouwnijverheid (NACE 45) volledig ontbreken. In totaal behouden weruim 33.000 van de meer dan 51.000 bedrijven in de initiëlepopulatie (ouder dan 10 jaar en meer dan 1 werknemer in het laatsteboekjaar) in deze 8 peer groepen. Aangezien niet voor al dezebedrijven alle benodigde gegevens beschikbaar zijn door toedoen vanonvolledig ingevulde balansen, wordt dit aantal verder noggereduceerd tot ongeveer 21.000 bedrijven.3.2. Berekeningswijze van de scoresVoor elk van de bedrijven in de 8 gedefinieerde peergroepen, wordende vier kengetallen berekend : innovatie via de toegevoegde waardeper werknemer en de cash flow per werknemer; en succes via debirch index van de personeelsaangroei en de birch index van de groeivan het totaal actief, beide gedurende de laatste 5 jaar. Vervolgenswordt bepaald in welke kwartiel 24 ieder bedrijf zich voor iedereparameter bevindt. Het bedrijf krijgt per parameter de waarde vanhet kwartiel als score. Bv. een bedrijf dat voor cash flow/werknemerbij de 25% beste behoort, bevindt zich voor deze parameter in het4 de kwartiel en krijgt voor deze parameter dan ook score 4.Overeenkomstig krijgt een bedrijf dat zich bij de 25% zwakstebevindt, een score 1 (1 ste kwartiel).De score voor ieder bedrijf bestaat dan uit vier scores gaande van1 (1 ste kwartiel voor dat kengetal) tot 4 (4 de kwartiel voor datkengetal). Aangezien we voor ieder kengetal dan 4 mogelijkewaarden verkrijgen (1,2,3 en 4) bekomen we zo 256 (d.i. 4 4 )mogelijke klassen met gelijke combinaties (bv. alle bedrijven met descores i j k l). Dit aantal wordt verder gereduceerd door combinatieste nemen van de scores: d.w.z. per as (innovatie en groei) worden de24. Het gebruik vankwartielen als cut-off iseerder arbitrair en dientmogelijk nog verfijnd teworden.25

eide scores opgeteld zodat we 7 mogelijke (2,3,4,5,6,7,8) scores peras krijgen of in totaal 49 (d.i. 7 in het kwadraat) groepen. Dit wordttot slot nog verder vereenvoudigd tot 9 groepen door per as slechts3 combinaties over te houden met name de combinaties waarbij :• de som van de 2 scores per as groter is dan 6 (dwz. minstens éénvan de scores zit in het bovenste kwartiel en het tweede kengetalzit ofwel in het bovenste ofwel in het derde kwartiel). Dit zijnvolgens onze hypotheses duidelijk de topbedrijven: relatief zeerinnovatief en relatief zeer succesvol qua groei.• de som van de scores per as gelijk is aan 6 of 5 (dit zijn decombinaties : 4-1, 3-2, 2-3, 1-4, 3-3): dit zijn bedrijven diegemiddeld scoren.• de som kleiner of gelijk is aan 4, dit zijn bedrijven die eerderzwak scoren op beide kengetallen ttz. die voor de beidekengetallen per as onder de mediaan zitten.Tabel 2 Omschrijving van de segmentklassen op basis van de kerngetal-scores.Groeiscore (GS)pers + TA>6pers + TA= 6 of 5pers + Δ TA=< 4TW/pers + CF/pers >6 Segment 1 Segment 2 Segment 3Innovatiescore (IS)TW/pers + CF/pers = 6 of 5 Segment 4 Segment 5 Segment 6TW/pers + CF/pers =< 4 Segment 7 Segment 8 Segment 9Omdat we er van uitgaan (Hypothese 3) dat bedrijven met een zelfdescore gelijkaardige behoeften hebben (onafhankelijk van de sector)kunnen we na de toekenning van de scores, de bedrijven over desectoren heen terug hergroeperen per segment. Zodat finaal alleVlaamse bedrijven in 9 segmenten verdeeld kunnen worden waaraandan bepaalde behoeften kunnen gekoppeld worden.26IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 3 i-spotting: de scores

03Hypothese 3: bedrijven in eenzelfde segment hebbendezelfde innovatie-ondersteunende behoeftenDe omvang van de segmenten laten toe een inschatting te makenvan de hoeveelheid van producten en diensten die IWT zou moetenleveren. Binnen ieder segment kunnen nog verdere onderverdelingengemaakt worden volgens strategie 2 (productgerichte segmentatie).3.3. Testen van hypothese 1: de gekozen kengetallenzijn goede indicatoren voor innovatie en groeiTesten van hypothese 1: “De gekozen kengetallen zijn goedeindicatoren voor innovativiteit en succes.”Kengetallen voor ‘groei’Voor de kengetallen als indicator voor ‘succes of groei’ stellen zichweinig aanvaardingsproblemen: een bedrijf dat in het verleden meergroeide in personeelsaantal en in totale activa dan zijn peers kaninderdaad beschouwd worden als zijnde meer succesvol. Dit is nietnoodzakelijk een garantie voor groei naar de toekomst 25 .Bij wijze van test werd onze aanpak vergeleken met de aanpakbeschreven in “Snelle Groeiers & Innovatie, 2 juni 2004, Ministerievan Economische Zaken, Nederland”. 26 In deze publicatie gebruiktemen volgende groei-indicator:(A 2001 - A 1997 )x ((A 2001 - A 1997 ) / A 1997 )= groei-indicatorwaarbij ‘A’ staat voor het aantal arbeidsplaatsen, respectievelijk in2001 en in 1997. Wanneer de formule een waarde groter dan2 oplevert dan kwalificeert het bedrijf zich als snelle groeier. Voor eenbedrijf van 10 werknemers komt dit neer op een groei in 4 jaren tot21 werknemers. Bij bedrijven van 100 werknemers is dit equivalentmet een groei naar ongeveer 169 werknemers. Voor een bedrijf van1000 werknemers betekent het een groei naar 1437 werknemers.25. In het tweede deel(strategie 2) van de studiehanteren we een andereaanpak om bedrijven diein het recente verledenvan succesvol naar mindersuccesvol evolueerden teidentificeren.26. Ehrhardt J.C., vanGelderen P., de Jong J.C.J.,ten Klooster H.P. enKuipers J.W., “SnelleGroeiers & Innovatie”,Ministerie vanEconomische Zaken,Nederland, 2 juni 2004.27

Figuur 2 Segmentering van de snel groeiende ondernemingen.Toegepast op de eigen populatie blijkt dat het resultaat sterk aansluit bijonze groei-indicatoren (Birch-index personeelsaangroei en Birch-indexaangroei totaal actief). Opvallend is dat bijna de helft van deze snellegroeiers als niet innovatief in onze segmentatie geklasseerd worden. Eenmogelijke verklaring is dat dit soort snelle groeiers voornamelijk jongewerknemers aantrekt waardoor de gemiddelde toegevoegde waarde perpersoon aan de lagere kant ligt. Dit soort ondernemingen blijkt ook eerstin personeel en dan pas in omzet te groeien.Bovendien is deze groep zeer wisselend van samenstelling, slechtsenkele bedrijven slagen er in om 2 periodes na elkaar bij de snellegroeiers te zijn.90,0%80,0%70,0%Innovatiescore >66 of 5 66 of 5

03Kengetallen voor ‘innovativiteit’De kengetallen voor ‘innovativiteit’ zijn delicater omdat innovativiteithier eerder ruim omschreven wordt als: “een bedrijf is innovatiefindien het een product tegen een hogere marktprijs en/of met meermarge op de markt kan brengen dan zijn peers”.Als kengetallen kozen we in eerste instantie voor toegevoegdewaarde/werknemer (indicator voor ‘hogere marktprijs’) en cash flow/werknemer (indicator voor ‘meer marge’). Beide kengetallen wordenuit de Belfirst-databank genomen zonder verdere bewerkingen ofverfijningen (bv. in de cash flow zou men nog correcties kunnenaanbrengen voor de afschrijvingen ed.).We beperken de test van de hypothese dan ook tot innovativiteit,waarbij we trachten uit te vissen of de door ons gebruiktekengetallen leiden tot logische of aanvaardbare vaststellingen. Wegebruiken hiervoor een aantal bij IWT gekende parameters vanbedrijven die aan innovativiteit kunnen gelinkt worden.Bij een aantal van de testen wordt een vergelijking gemaakt metandere vormen van innovatie-classificaties (bv. de innovatieprofielen).Een probleem dat zich hierbij stelt, is dat we nietbeschikken over een éénduidige classificatie die als dé waarheidkan beschouwd worden. Verschillen tussen deze classificatievolgens de segmentatie-methode en de vergelijkingsmethodekunnen dan ook aan onjuiste inschattingen van beide methodeste wijten zijn.De referentiewaardenWe voeren eerst een segmentatie uit van alle 21.514 bedrijven inonze doelgroep. Deze segmentatie is onze referentie waarmee weverdere segmentaties vergelijken.1. Bedrijven werden op basis van hun Nace code ingedeeld in debijhorende peer groep (8 groepen : Chemie, Hout , …)29

2. Voor ieder bedrijf in een peergroep werden de scores voor de 4kengetallen bepaald (d.i. in welk kwartiel het bedrijf voor iedereparameter zit)3. De bedrijven werden per peergroep dan in segmenten verdeeld opbasis van de som van de scores op de innovatie-kengetallen en desucces - of groei-kengetallen.4. De verdeling over de segmenten voor alle bedrijven (sommatieover de sectorgroepen) groter dan 1 werknemer vindt men inonderstaande grafiek/tabel. Dit is de referentietabel (let op:deze bevat enkel de bedrijven uit de geselecteerde sectoren enbedrijven die ouder zijn dan °1996)Figuur 3 Referentiesegmentatie van de mature ondernemingen met meer dan 1 werknemer.45,0%40,0%35,0%Innovatiescore >66 of 5 66 of 5

03Uit deze tabel kan men afleiden dat volgens de door ons gekozensegmentatie respectievelijk 26,3% bedrijven (uit de betrokkensectoren) als zeer innovatief en 29,2% als redelijk innovatief wordenbevonden; 44,5% van de bedrijven zijn volgens deze criteria nietinnovatief. Volgens de resultaten van de CIS4-enquête is 58% van deVlaamse bedrijven (in dezelfde sectoren) innovatief, dus dit ligt indezelfde lijn.3.4. Testen van de segmentatie-methodeHierna wordt voor verschillende selecties van als innovatiefbeschouwde bedrijven nagekeken in hoeverre deze passen in onzesegmentatieklassen. Er wordt steeds vergeleken met dereferentiesegmentatie van hierboven. De reeks van innovatievebedrijven die we telkens als maatstaf nemen voor de test zijnbedrijven met octrooinames (EPO of USPO), bedrijven die volgens deInnovatieprofielen als technologisch innovatief werden aangemerkt,bedrijven die veel exporteren, bedrijven die door de O&O-enquêteals innovatief worden bestempeld, de door IWT gesteunde bedrijven,bedrijven met een kwaliteitscertificaat en de zogenaamdeonderzoeksbedrijven. In bijlage 1 vind je een overzicht van enkelevan deze testen in de vorm van grafieken.Test via octrooienDe 264 bedrijven (in de selectie) die na 1996 nog een Europeesoctrooi namen, werden verdeeld over de verschillende segmenten.Hieruit blijkt dat deze bedrijven gemiddeld als veel innovatievergeklasseerd worden (47,3% versus 26,3% voor de referentiegroep);slechts 22% wordt als niet innovatief geklasseerd versus 44,5% in dereferentiegroep. Hetzelfde gaat op voor de 124 bedrijven (in deselectie) met een USPTO octrooi na 1996; deze worden met 55,6%zelfs nog iets innovatiever geklasseerd. De ‘stelling’ dat bedrijven dieoctrooien nemen innovatiever zijn dan het gemiddelde, wordt dooronze segmentatie bevestigd.31

Test via Innovatieprofielen volgens de VIN-adviseursIn de periode 2003-2005 werden voornamelijk door de RIS-adviseurs(regionale innovatiestimulering) een 650-tal bedrijven gescoord opinnovativiteit 27 (5 punten score gaande van echte innovator tot geeninnovator). Deze scoring was uiteraard subjectief en hing af van deeigen definitie van de adviseur van het begrip ‘innovatief’. Bovendienis deze scoring door de innovatie-adviseurs een scoring op het vlakvan technologische innovativiteit, gezien de door hen gehanteerdedefinitie van innovativiteit hoe dan ook nauwer is dan de in devoorliggende studie gebruikte definitie.Een segmentatie van de bedrijven uit de innovatieprofielen (versie 1)die als innovatief (score 4 of 5) en niet-innovatief (score 1 en 2)werden gerangschikt, geeft opnieuw een bevestiging van deverwachting dat bedrijven in het innovatieve segment beduidendmeer als innovatief gescoord werden (36,8%) dan bij de nietinnovatieven(24,4%). Uit IWT-studie 53 28 was ook al gebleken dat demediaan-waarden voor het kengetal toegevoegde waarde/werknemer(dat hier als indicator voor innovativiteit gebruikt wordt) significantverschillend was voor beide groepen.27. IWT publicatie 53 :Wie zijnonze klanten? Hetinnovatieprofiel als bron vaninspiratie (Februari 2006)28. IWT-studie 53:”Wie zijn onzeklanten? Het innovatieprofiel,bron van inspiratie”29. Enablers: deinnovatiestrategie, de markt,kerntechnologie, middelen voorinnovatie, innovatieprocessen,methodes in innovatie, innovatieinstrumenten,de organisatie,bedrijfscultuur. Bron: WälchliNadja, Impact of Innovation onSustainable Business Succes,Swiss Federal Instituteof Techology, Zurich,march 2004, 14-22In het tweede kwartaal van 2006 werd aan alle innovatie-adviseursbinnen het VIN gevraagd om minstens 10 bedrijfsprofielen in tebrengen van bedrijven waaraan zij één of meerdere dienstengeleverd hadden. (Innovatieprofielen versie 2) Het scoren van9 ‘innovatie enablers 29 ’ was één van de onderdelen van dit profiel.Voor iedere enabler werd gevraagd om te beoordelen of het bedrijfhier beter of minder goed was dan gelijkaardige bedrijven. Descores varieerden van 1 tot 4, waarbij 1 en 2 onder het gemiddeldebetekende, 3 en 4 boven het gemiddelde. Voor de test werden2 groepen gemaakt: groep 1 met bedrijven die voor alle enablers 3of 4 scoorden (de innovatieven) en groep 2 met bedrijven die vooralle enablers 1 of 2 scoorden (de niet innovatieven). Ook hieropnieuw scoort de groep van innovatieve bedrijven merkelijk hogerop de innovatieschaal van de segmentatie (resp. 38,3% versus32IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 3 i-spotting: de scores

0321,2%). In beide gevallen wordt ongeveer 20% van de bedrijven inde segmentatie-aanpak sterk afwijkend geklasseerd.Als bijkomende test werden nog de gemiddelde enabler scoresberekend per innovatie- en groeisegment. Hieruit blijkt dat er eenduidelijk onderscheid gemaakt wordt tussen niet-innovatieve engematigd en zeer innovatieve bedrijven. Het onderscheid tussen beidelaatste groepen is op vlak van enablers bovendien verwaarloosbaar. Ditheeft te maken met het feit dat de zeer innovatieve bedrijven zowel ophet vlak van product- als procesinnovatie goed scoren, terwijl de eerdergematigde innovatieve bedrijven enkel op één van beide terreinengoed scoren, hetgeen zich dan vertaalt in een gelijklopende score opde innovatie enablers voor beide categorieën van bedrijven.Figuur 4: Enablers in functie van de innovatiescore.3,232,82,62,4IS >6IS 5 of 6IS

03Test via O&O-actieve bedrijven en IWT-klantenVervolgens werden de bij IWT gekende O&O-actieve bedrijven(809 matchende bedrijven) en de IWT-gesteunde klanten(549 matchende bedrijven) gesegmenteerd. De classificatie vande eerste groep komt tot stand via het opstellen van een exhaustieve lijstvan O&O-actieve ondernemingen in het kader van de tweejaarlijkseO&O-enquête. Op basis van informatie van IWT, de pers, … werd aan de‘vermoedelijk’ O&O-actieve bedrijven een enquête gestuurd. Hierbij werdde vermoedelijke O&O-activiteit aan de Frascatie-definitie getoetst. Declassificatie O&O-actief is dus een tijdelijke classificatie die verwijst naareen specifieke activiteit en die gebaseerd is op gegevens die van hetbedrijf komen. Voor de O&O-actieve bedrijven vinden we 32,3%innovatieve bedrijven (versus 26,3% in de referentiegroep). Dit is een ophet eerste zicht onverwacht beperkt verschil. Een mogelijke verklaringhiervoor zit in het feit dat O&O-actief hier beschouwd wordt als eenactiviteit, in tegenstelling tot innovatief wat we als een eigenschap vaneen bedrijf zien.Hierbij aansluitend werden de bedrijven die ooit 31 IWT-steun kregenverdeeld over de segmenten. Ook hier vinden we een hogereinnovativiteit bij de IWT-klanten die steun kregen (32,4% versus 26,3%).Maar ook hier is het verschil toch relatief beperkt. Dit kan ook hierverklaard worden door het feit dat een IWT-project een tijdelijke activiteitis. Om dit te onderzoeken werd een verdere opdeling gemaakt naaraantal IWT-projecten dat een bedrijf in het verleden heeft uitgevoerd(groep 1: meer dan 3; groep 2: precies 1). Van een bedrijf dat meerderekeren steun kreeg bij IWT kan men zeggen dat er toch een zekerecontinuïteit in de ‘innovatie-activiteiten’ zit, wat dan weer beter aansluitbij onze definitie. De innovatiescore ligt voor de bedrijven met meer dan3 IWT-projecten met 42% beduidend hoger dan die voor bedrijven metslechts één gesteund project, zijnde 29,6%. Maar ook van de bedrijvenmet meer dan 3 gesteunde projecten worden er nog 34% als nietinnovatief geklasseerd. Deze afwijking kan mogelijk verklaard wordendoor het feit dat de selectie van bedrijven met IWT-projecten over eenlangere periode liep, terwijl de door ons gebruikte kengetallen voorinnovativiteit betrekking hebben op het laatste boekjaar. Om deze31. Vanaf de oprichting vanIWT, ook overgedragendossiers van IWONL ea.werden meegeteld.35

verklaring te toetsen werd nagezien welke bedrijven er schijnbaar foutiefgeklasseerd werden. Hieruit bleek dat ca. 40% van de niet juistgeklasseerde ondernemingen al een hele tijd geen project meer haddeningediend bij IWT (sommigen tot 10 jaar geleden), 20% eigenlijk nogeen startersprofiel hadden (Pharma en IT) ondanks het feit dat ze reedsmeer dan 10 jaar bestonden, 20% in een turbulente situatie zaten metafvloeiingen, dalende cash flow, … , 10% voornamelijk engineeringachtigeprojecten bij IWT gesteund kreeg, zodat uiteindelijk 10% zonderduidelijke verklaring duidelijk foutief geklasseerd was.Test via ISO9000De segmentatie werd ook toegepast op bedrijven met een ISO9000certificaat. In de IWT-studie 53 was immers gebleken dat bedrijven die‘kwaliteit’ als voornaamste concurrentiefactor zagen, ook een meerinnovatief karakter hadden. Onze segmentatie toont inderdaad aandat deze bedrijven gemiddeld iets meer innovatief (29,6% versus26,3%) zijn dan de totale groep en vooral dat ze beduidend meersuccesvol zijn (dus meer in personeel en activa groeien dan anderebedrijven) m.n. 42,6% versus 24,9%.Test OnderzoeksbedrijvenOok de 16 onderzoeksbedrijven (Nace 73 in de selectie) werdengesegmenteerd. Één bedrijf komt hier toch nog in het laagstesegment terecht. Bij nazicht blijkt dit inderdaad een bedrijf te zijn datvooral analyses uitvoert en niet echt als onderzoeksbedrijf kangecatalogeerd worden. De andere bedrijven scoren zoals verwacht.Conclusie voor Hypothese 1Hypothese werd als volgt geformuleerd:“De gekozen kengetallen zijngoede indicatoren voor innovativiteit en groei.” Uit deze eenzijdigetesten kan als voorzichtige conclusie worden gesteld dat de gekozenkengetallen voor innovativiteit (Toegevoegde waarde/werknemer enCash Flow/werknemer) positief gevoelig zijn voor innovativiteit entoelaten om een onderscheid te maken tussen innovatieve en minder36IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 3 i-spotting: de scores

03innovatieve bedrijven, of op zijn minst in innovatiegraad en dit via peervergelijking.De foutenmarge ligt tussen 10% en 20% 32 , hetgeen voordeze eenvoudige segmentatiemethode met een zeer ruwe peer-indelingop basis van grote NACE-klassen aanvaardbaar is, te meer daar via eenaantal bijkomende parameters het aantal ‘misclassificaties’ verder kangereduceerd worden. Concreet wordt hierbij bv. gedacht aan detoename van de productiviteit, plotse trendbreuken in groeicijfers, …3.5. Segmentatie van de verschillende sectorenDe hierboven beschreven segmentatie wordt hieronder voor ieder vande 8 sectoren (Chemie , Electronica , Hout en papier, Immateriëlediensten, Materiële diensten, Metaal, Textiel, Overige industrie)weergegeven. Volledigheidshalve werd ook voor NACE 45 (Bouw)een segmentatie uitgevoerd. Na de sector wordt tussen haakjes hetaantal bedrijven vermeld dat in de segmentatie werd opgenomen(waar dus alle vereiste informatie voor beschikbaar was).32. Schatting op basis vansteekproefcontrole waarbij2 IWT adviseurs ieder 20bedrijven rangschiktenvolgens innovatiegraad opbasis van zoveel mogelijkbeschikbare informatie(IWT-gegevensbanken,Belfirst, website vanbedrijf, vermeldingen in depers, scoring ininnovatieprofielen, …). Demanuele rangschikkingwerd vervolgensvergeleken met de positievan de bedrijven volgensde segmentatiecriteria. Inbeide gevallen werdenslechts 2 bedrijven sterkafwijkend geklasseerd ttz.door de IWT-adviseurbijvoorbeeld als nietinnovatief beoordeeld,terwijl desegmentatiecriteria weleen hoge mate vaninnovativiteitsuggereerden.Figuur 6 Chemie (557 bedrijven, Nace 23 tot 25)45,0%40,0%35,0%Innovatiescore >66 of 5 66 of 5

Figuur 7 Electronica (313 bedrijven, Nace 30 tot 33)45,0%40,0%35,0%Innovatiescore >66 of 5 66 of 566 of 5 66 of 5

Figuur 9 Immateriële diensten (4035 bedrijven, Nace 65 tot 67 en 72 tot 74)50,0%45,0%40,0%Innovatiescore >66 of 5 66 of 566 of 5 66 of 5

Figuur 11 Metaal (1562 bedrijven, Nace 28-29)50,0%45,0%40,0%Innovatiescore >66 of 5 66 of 566 of 5 66 of 5

Figuur 13 Overige industrie (3691 bedrijven, Nace 10 tot 16, 26-27, 24 tot 37, 40 en 44)50,0%45,0%40,0%Innovatiescore >66 of 5 66 of 566 of 5 66 of 5

3.6. Vergelijking van de innovatiegraadmet de CIS3 gegevensWanneer we de cijfers voor innovativiteit volgens onze methodevergelijken met de scores in het Vlaams Indicatorenboek (CIS3) leidtdit tot volgende tabel.Tabel 3 Enkel top-innovatoren (score op I >6) volgens segmentatie.Innovatiegraadvolgens SegmentatieInnovatiegraad volgensIndicatorenboekPositie insegmentatiePositie inIndicatorenboekChemie 27,80% 76,47% 3 1Electronica 26,84% 70,59% 5 4Hout en papier 28,52% 66,56% 1 5Immateriële diensten 24,41% 70,94% 8 3Materiële diensten 26,45% 44,94% 6 8Metaal 27,78% 66,40% 4 6Textiel 28,02% 72,64% 2 2Overige industrie 26,01% 66,11% 7 7Tabel 4 Top en sub-top innovatoren samen (score op I >4) volgens segmentatie.Innovatiegraadvolgens SegmentatieInnovatiegraad volgensIndicatorenboekPositie insegmentatiePositie inIndicatorenboekChemie 56,70% 76,47% 1 1Electronica 55,27% 70,59% 4 4Hout en papier 55,60% 66,56% 3 5Immateriële diensten 54,42% 70,94% 7 3Materiële diensten 56,35% 44,94% 2 8Metaal 53,84% 66,40% 8 6Textiel 55,08% 72,64% 5 2Overige industrie 54,76% 66,11% 6 742IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 3 i-spotting: de scores

03In totaal zijn volgens de segmentatie 55,5% van de bedrijven innovatief(top en sub-top samen) tegenover 58,2% volgens het VlaamsIndicatorenboek. Globaal gezien lijkt onze beoordeling vaninnovativiteit iets strenger te zijn. Opmerkelijk is ook de sterkverschillende beoordeling van de sector materiële diensten die volgensde segmentatie-aanpak meer innovatief is dan volgens hetindicatorenboek. Hierbij dient wel opgemerkt dat het indicatorenboekook bedrijven jonger dan 10 jaar opnam, waardoor de cijfers nietzomaar te vergelijken zijn.3.7. Peers en segmenten volgens economisch belangHet segmenteren van bedrijven volgens graad van innovativiteitbinnen peer-groepen, geeft aan hoe de verhoudingen binnen depeer-groep liggen, maar geeft geen indicatie over welke peer-groepof welk segment nu prioritair dient benaderd te worden. Daaromgaan we hier nog een stap verder door per peer-groep enkeleparameters over het economisch presteren van de verschillendepeer-groepen te bekijken.We beperken ons hier in eerste instantie tot de gemiddeldepersoneelsgroei over de laatste 5 jaar in de verschillende segmenten,de investeringen in machines en uitrusting in het laatste boekjaar ende evolutie van zowel cash flow als toegevoegde waarde.TewerkstellingOpvallend bij de evolutie van het aantal werknemers per segment is degrote groei in het segment van de niet-innovatieve maar succesvollebedrijven. Merk op dat de personeelsevolutie een criterium is voor debepaling van de groeiscore.43

Figuur 15 Evolutie van het aantal werknemers per segment.20000018000020041999160000140000120000100000800006000040000200000I>6 en G>6 I>6en G 6 of 5I>6 en G6I 6 of 5en G 6 of 5I 6 of 5en G

03Dit wordt nog duidelijker in onderstaande figuur16 waar jobcreatieen jobdestructie per sector in de voorbije 5 jaar bekeken wordt.(De totale tewerkstelling is deze van alle bedrijven met meer dan1 werknemer.) Enkel de diensten (materiële en immateriële) hebbeneen positieve tewerkstellingsgroei. De elektronica-sector vertoonthet meest dramatische cijfer. In de voorbije 5 jaar ging 20% van detewerkstelling verloren.“ Enkel de diensten(materiële enimmateriële) hebbeneen positievetewerkstellingsgroei.De elektronicasectorvertoont hetmeest dramatischecijfer. In de voorbije5 jaar ging 20% vande tewerkstellingverloren.”45

Figuur 16 Personeelsdynamiek per sector laatste 5 jaar (bedrijven >1 pers)250000200000JobcreatieJobdestructieVerschilTotale te werkstelling150000100000500000-50000Chemie Enica Hout Immat MateriëledienstenMetaal Ov_indus TextielInvesteringenBij de gemiddelde investeringen valt op dat innovatieve en/ofsuccesvolle bedrijven gemiddeld meer investeerden dan de minderinnovatieve en/of succesvolle bedrijven. Dit lijkt logisch omdatinnovatie vaak investeringen vereist enerzijds, anderzijds beschikkenvoornamelijk de groeiende bedrijven over voldoende middelen om teinvesteren. (Let op: groei in totaal activa is een criterium bij debepaling van de groeiscore).46IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 3 i-spotting: de scores

03Figuur 17 Gemiddelde investeringen in machines en uitrusting laatste boekjaar3000Innovatiescore >66 of 5 66 of 5

Toegevoegde waardeBij analyse van de evolutie van de toegevoegde waarde/persoon overde laatste 2 jaar stellen we vast dat er meer groeiende innovatievebedrijven zijn waarvan de TW/pers daalde dan bij groeiende minderinnovatieve. Dit lijkt er op wijzen dat de groeiscore, die bepaald wordtdoor de toename in personeel en investeringen, in eerste instantieeen positief effect heeft op de toegevoegde waarde. Nadat eenbepaald TW-niveau is bereikt , wordt dit effect eerder neutraal ofzelfs negatief. De stelling dat innovatieve bedrijven eerst groeien inpersoneel en dan pas in omzet of toegevoegde waarde, wordteveneens teruggevonden in de literatuur.Figuur 18 Aantal bedrijven per segment waarvan de TW/pers daalde in de laatste 2 jaar (tw/pers_nu-tw/pers jaar-2 66 of 5 66 of 5

03Eigen vermogenTot slot werd ook onderzocht hoe het eigen vermogen van debedrijven in de verschillende segmenten evolueerde. Onderstaandefiguur geeft aan bij welk percentage van bedrijven per segment heteigen vermogen afnam in de beide laatste boekjaren. Innovatieve en/of groeiende bedrijven verbruiken in kleiner aantal het eigenvermogen dan minder innovatieve en/of minder succesvolle bedrijven.Figuur 19 % bedrijven per segment waarvan het eigen vermogen 2 jaar na elkaar afnam (3 laatste jaren)30,0%Innovatiescore >66 of 5 66 of 5

3.8. Invloed van de grootte van het bedrijfIn de literatuur wordt vaak de relatie gelegd tussen de grootte vaneen bedrijf en zijn innovativiteit. Wanneer we de door ons berekendeinnovativiteit uitzetten per grootteklasse, dan stellen we vast dat debedrijven tussen de 10 en 50 werknemers als minst innovatief naarvoor komen. De kleinere bedrijven zijn het meest innovatief en verderneemt de innovativiteit toe volgens toenemende grootte.Figuur 20 Innvativiteit in functie van de grootte van het bedrijf.60%Innovatiescore >66 of 5

03Figuur 21 Enablers in functie van bedrijfsgrootte3,43,2VTE

Figuur 22 Cumulatieve verdeling Cash Flow voor bedrijven tot 10 en 11 tot 50 VTE100,00%90,00%80,00%70,00%60,00%50,00%40,00%tot 1011 tot 5030,00%20,00%10,00%0,00%-150 -100 -50 0 50 100 150 200 250 300 350Cash Flow in dzd Euro52IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 3 i-spotting: de scores

Hoofdstuk 4Starters spotten met IWT-potentieel4.1. Niet alle starters zijn gelijkNaast de focus in het vorige deel op gevestigde ondernemingen is hetvan wezenlijk belang om ook de startende en jonge ondernemingeneven apart onder de loep te nemen. Zij zijn immers de motor vanvernieuwing en ontwikkeling in de Belgische economie. Startendeondernemingen creëren heel wat nieuwe jobs, maar er zijn groteverschillen tussen de starters onderling. Slechts een zeer kleinpercentage van starters staat garant voor de meerderheid van degecreëerde jobs door alle starters (zie Storey, 1994; Clarysse B., 2006).Slechts één vierde van de ondernemingen start op op basis van eeninnovatie. Vanuit het IWT-perspectief leidt dit tot de vraag ofhet dan wel nodig is om steun te bieden aan alle startende ondernemingenen of het misschien mogelijk is om binnen deze categorievan ondernemingen een verder onderscheid of segmentatie temaken.Welke starters verdienen begeleiding?35. De graad van ondernemerschapof TEA-index wordt berekend als hetpercentage van de bevraagdeberoepsbevolking (tussen 18 en 64jaar) dat momenteel betrokken is bijconcrete activiteiten om een nieuwbedrijf op te starten (start-ups)of personen dat een bedrijf bezitdat jonger is dan 42 maanden(new firms).Om een beter inzicht te krijgen in welke starters begeleidingverdienen, wordt eerst een aantal kenmerken van startendeondernemingen onderzocht. Hiervoor wordt een beroep gedaanop de beschikbare data van de Global Entrepreneurship Monitordie jaarlijks peilt naar de graad van ondernemerschap 35(TEA-index) in de verschillende Europese landen. In figuur 23wordt waargenomen dat de TEA-index zowel voor België in zijngeheel als voor Vlaanderen in het jaar 2006 relatief laag is tenopzichte van andere Europese landen. Bovendien bestaat slechtsbij 4% van de startende ondernemers in België de verwachtingdat hun onderneming in de toekomst 20 of meer jobs zalgenereren.54IWT-STUDIES 58 Chapter 1 De innovatiestatus ontleed

01 04Figuur 23 TEA-index voor Vlaanderen en België (in %).10,009,008,007,006,005,004,003,002,001,000,00BelgiëVlaanderenZwedenItaliëDuitslandFrankrijkSloveniëFinlandDenemarkenNederlandVerenigd KoninkrijkHongarijeLetlandSpanjeIerlandTsjechiëGriekenlandEuropaWereldwijdBron: Global Entrpeneurship Monitor 2006Het is evenwel niet mogelijk om vanuit je luie stoel de groeiverwachtingzomaar te meten. Wel kunnen we kijken naar de kenmerken vangroeigerichte ondernemers. Zo blijkt uit figuur 25 dat de meerderheidvan de groeigerichte ondernemers hoogopgeleide mannen zijn.Statistisch gezien is er dus meer kans om groeigericht ondernemerschapaan te treffen bij startende ondernemingen opgericht doorhoogopgeleide mannelijke veertigers. Toch lijkt een segmentatie louterop deze grond, waarbij vooral middelen zouden vrijgemaakt worden terondersteuning van hoogopgeleide mannen, niet aangewezen. Integendeel, er is een trend naar meer en meer aandacht om ookvrouwelijk groeigericht ondernemerschap te stimuleren.55

Figuur 24 Karakteristieken van groeigerichte ondernemers in BelgiëPercentage van groeigeoriënteerde ondernemers.0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%ManVrouwLeeftijd: 18-24Leeftijd: 24-34Leeftijd: 35-44Leeftijd: 45-54Leeftijd: 55-64Middelbare school of lagerHogere opleidingminder dan 20 jobsmeer dan 20 jobsBron: Global Entrepreneurship Monitor 2005Inzake de innovativiteit van Vlaamse startende ondernemingenstellen we vast dat ongeveer een vierde van deze ondernemingenopstart op basis van een innovatie. Hoewel we kunnen aannemendat innovatieve starters met een hogere waarschijnlijkheid ookhogere groeiverwachtingen zullen hebben, is het niet mogelijk omzonder de onderneming te bevragen een goed idee te krijgen overinnovativiteit van een startende onderneming.We kunnen dus besluiten dat het moeilijk is om op basis van dekenmerken van groei-gerichte ondernemingen hun groei-intentie tevoorspellen bij de opstart van de ondermening zonder dezeonderneming te bevragen.56 IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 4 Starters spotten met IWT-potentieel

04Groei als indicatie van groei-intentie en innovativiteitAls we niet zomaar in staat zijn om een idee te krijgen over deinnovativiteit of groei-intentie van startende ondernemingen, lijkt hetop het eerste zicht aannemelijk om dan maar alle middelen gelijk teverdelen over alle startende ondernemingen. Maar dan hebben wehet mis. Door gebruik te maken van de effectieve gerealiseerde groeikrijgen we immers wel een goede indicator van groei-intentie éninnovativiteit. We bekijken hierbij niet zomaar groei, maar wezoomen in op de 1% snelst groeiende ondernemingen in Vlaanderen.Deze populatie van jonge ondernemingen, tussen 5 en 13 jaar oud, iszeer interessant voor het IWT. Die groep bewees immers reeds eenzekere groei-intentie (en bekwaamheid) én innovativiteit te bezitten.Voor die bedrijven kan verder worden nagegaan welke behoeften ofconstraints ze ondervinden voor een verdere expansie. Door dezeondernemingen van nabij te volgen moet het dan verder mogelijk zijnom reeds in een vroeger stadium beloftevolle starters metgroeipotentieel te identificeren.4.2. Starters i-spottenIdentificatie van snelgroeiende startende ondernemingenSteekproefkaderDe identificatie van de jonge snelgroeiende ondernemingen of gazellenis gebaseerd op de populatie van alle Vlaamse ondernemingen diebestaan hebben tussen 1995 en 2004. Omdat deze identificatieoefeningook gebeurde vanuit een meer academisch perspectief werden in eersteinstantie ook inmiddels falende snel groeiende ondernemingen in deanalyse opgenomen. Deze ondernemingen werden dan later uit deanalyses voor het IWT geweerd. Om er zeker van te zijn datschijnondernemingen (bijvoorbeeld fiscale constructies) niet voorkwamenin de analyse werden enkel ondernemingen met minimum tienwerknemers weerhouden. Op deze manier werd een steekproefkadervan 28.000 ondernemingen bekomen.57

MethodeEen eerste belangrijke bemerking bij het selecteren van gazellen is datgroei multidimensioneel is (Delmar 2002). Ondernemingen die groeien intewerkstelling zijn dus niet noodzakelijk dezelfde als de ondernemingendie groeien in omzet, hoewel men dat vaak veronderstelt. Om een zovolledig mogelijk beeld te krijgen van groei in Vlaanderen hebben wegazellen geselecteerd volgens meerdere maatstaven zoals groei intewerkstelling, omzet, activa, toegevoegde waarde en cash flow. Dezemaatstaven zijn ook diegene die in de literatuur het meest frequentgebruikt worden bij onderzoek naar groeiende ondernemingen.Er werd gebruik gemaakt van de Belfirst-databank om voor elk van de28.000 ondernemingen de absolute en relatieve groeicijfers inbovenvermelde maatstaven te berekenen. Om een meer dynamischinzicht in gazellen te krijgen werden meerdere zogenaamdekampioenenlijsten opgesteld. We deden de oefening voor 1997, 1998,1999, 2000, 2001, 2002, 2003 en 2004. Voor elk van deze jaren kekenwe welke ondernemingen in de top 1% voorkwamen in absolute ofrelatieve groei in één of meerdere van de groeimaatstaven (bijvoorbeeldwerknemers of omzet,…). Deze absolute of relatieve groei werdberekend als een gemiddelde groei over de drie voorgaande jaren.Zo werd de kampioenenlijst voor 2004 bijvoorbeeld opgesteld op basisvan de gemiddelde jaarlijkse groei tussen 2001 en 2004.Om te vermijden dat bedrijven met een éénmalige groeischokopgenomen werden als gazelle, werd gesteld dat ondernemingenminimum twee maal (dus 2 jaren) in de kampioenenlijsten moestenvoorkomen wilden ze geselecteerd worden als gazelle. Op die manierwerden 2106 ondernemingen erkend als gazelle. Elk van dezevertoonde dus over een periode van minimum vier jaar zeer sterkegroei. Uit deze lijst selecteerden we tenslotte de jonge en startendesnel groeiende ondernemingen (tussen 5 en 13 jaar oud). Op diemanier kwamen we tot een lijst van 719 jonge gazellen. Tabel 5 geefteen beeld van het economisch belang van deze ondernemingen.58IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 4 Starters spotten met IWT-potentieel

04Tabel 5 Economisch belang van jonge en startende gazellen in VlaanderenAfhankelijk Omzet Tw CF TA WerknemersTotaal * 1000 35801112 6647823 4532855 88713633 28083Per onderneming*100059873 20393 15794 272128 112OnafhankelijkTotaal * 1000 6114468 1853904 3324425 40158657 51500Per onderneming *100028573 4730 9499 102708 162Bron: Eigen berekeningen op basis van Belfirst-databankOpmerking: het gaat hierbij om 719 Vlaamse ondernemingen die volgens de hierboven beschreven methodologie geselecteerdzijn uit de oorspronkelijke steekproef van 28.000 ondernemingen.Er wordt een onderscheid gemaakt tussen afhankelijke en onafhankelijkegazellen. We stellen vast dat iets minder dan de helft van de gazellen(45%) afhankelijke ondernemingen zijn, waarvan meer dan 49,9% vande aandelen in handen is van een andere industriële of financiëleinstelling. Vaak is die andere industriële instelling geen Belgischeonderneming.Karakteristieken van snelgroeiende startende ondernemingenIn dit deel focussen we meer op de kenmerken van de gazellen zelf.We gaan na in welke sectoren snelgroeiende startende ondernemingenvooral voorkomen. Verder trachten we ook een inzicht te verwerven inde innovativiteit van deze ondernemingen.SectorenTabel 6 geeft weer in welke sectoren gazellen voorkomen. Ook hierwordt een onderscheid gemaakt tussen afhankelijke enonafhankelijke gazellen. Teneinde een referentiekader te hebbenwordt ook de verdeling van de totale populatie over de verschillendesectoren weergegeven.59

Tabel 6: Verdeling gazellen over de verschillende sectorenOnafhankelijkegazellesPopulatieAfhankelijkegazellesN % % N %Landbouw, bosbouw en visserij 4 1,2 1 1 0,4Mijnbouw 0 0 0,1 3 1,1Bouw 32 9 14,5 12 4,3Industrie 58 16,3 24,8 53 18,7Transport, com. en nutsvoor-zieningen 47 13,2 11,6 40 14,1Groothandel 32 9 14,5 25 8,9Kleinhandel 38 10,7 11,9 16 5,7Bank verzekeringen en vastgoed 36 10,1 5,5 58 20,5Diensten 110 30,8 16,4 76 26,8Overheids-administratie 1 0,3 0,1 0 0Totaal 358 100 100 284 100Bron: Eigen berekeningen op basis van Belfirst-databankOpmerking: De opsplitsing naar sectoren gebeurt volgens de SIC-classificatie en niet volgens de traditionele NACE-classificatie.Een eerste belangrijke algemene vaststelling is dat gazellen vookomen inalle sectoren, ook in sectoren waar men het minder zou verwachtenzoals bijvoorbeeld in de landbouw of mijnbouw. Toch zijn er een drietalsectoren waar gazellen het meest voorkomen en waarin zij ookcomparatief oververtegenwoordigd zijn in vergelijking met de verdelingvan de totale populatie van Vlaamse ondernemingen. Gazellen komenmeer voor in de bedrijfstakken transport, communicatie en nutsvoorzieningen,de financiële instellingen (banken en verzekeringen), devastgoedsector en de overige marktdiensten.Omdat deze sectorverdelingen vrij breed zijn en op zich weinigverduidelijkend, werd binnen een aantal belangrijke categorieën eenverdere onderverdeling gemaakt. Gazellen in de bouw situeren zichbijvoorbeeld vooral binnen de gezinswoningbouw en de industriëlebouw. Binnen de categorie industrie kan geen verder onderscheid60IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 4 Starters spotten met IWT-potentieel

04gemaakt worden aangezien de subklassen te sterk verspreid zijn.Binnen het segment transport vinden we vooral groeibedrijven in hetvrachtwagenverkeer en opslag (magazijnen,…). Aantrekkelijkesegmenten binnen de groothandel zijn onder andere drogisterij,kledij, meubels en wagens. Binnen de kleinhandel vinden we degroeiers vooral binnen de eetaangelegenheden en groenten- enfruitverdelers terug. Een zeer opvallende categorie bij de dienstentenslotte zijn de interimkantoren. Deze groeien zeer sterk in aantalwerknemers. Ook rusthuizen vinden we tussen de gazellen terug. Zijspelen in op de vergrijzing van de bevolking en bevinden zich danook in een groeiende markt.InnovativiteitTechnologie-intensiteit van gazellenIn een volgende stap hebben we ook nagegaan in hoeverre onzevlaamse gazellen innovatief zijn. Als eerste indicator voorinnovativiteit hebben we gazellen ingedeeld in hoog-enlaagtechnologische sectoren 36 . Tabel 7 geeft deze verdeling weer voorzowel de onafhankelijke als afhankelijke gazellen.Tabel 7 : Verdeling gazellen over hoogtechnologisch vs laaagtechnologisch sectorenLow Tech % High tech %Afhankelijke 77,2 22,9Onafhankelijke 83,6 16,5Populatie 89,5 10,5Bron: Global Entrepreneurship Monitor 2005Van de gazellen is 18% actief in een hoogtechnologische sector. Enkelevoorbeelden van snel groeiende technologie-intensieve ondernemingenzijn Tibotec, Punch, Galapagos en Isabel. Als we kijken naar de totalepopulatie van Vlaamse ondernemingen dan zien we dat er van alleVlaamse ondernemingen, met minimum 10 werknemers, slechts 10%actief is in een technologie-intensieve sector. Dus hoewel comparatiefgezien de hoogtechnologische sectoren iets sterker vertegenwoordigd36. Het onderscheid tussenhoog- en laagtechnologischesectoren werd gemaakt opbasis van de SIC-classificaties,zoals gedefinieerd door hetU.S. Department of Labor’sBureau of Labor Statistics(BLS).61

zijn bij de gazellen is toch meer dan 80 % van de gazellen actief in eenniet-hoogtechnologische sector.Dit wijst dus duidelijk op het feit dat groei niet alleen een verhaal is van detechnologie-intensieve ondernemingen maar dat groeiondernemingen,zoals hierboven reeds aangegeven, voorkomen in alle sectoren. Zo vindenwe ook bedrijven als Studio 100, Idee Fiks, Foodmakers, Passage Fitness,AS Adventure en Iris Cleaning services in de lijst van gazellen terug. Verderis dit ook een indicatie van het feit dat gazellen niet alleen technologischinnovatief zijn, maar dat zij ook andere vormen van innovatie toepassen,zoals bijvoorbeeld busisness model innovatie of waarde-innovatie, hetgeenbetekent dat men meer gaat innoveren vanuit de behoefte van de klant,dan wel vanuit de pure vooruitgang van de technologie.CIS EnquêteIn een tweede fase werden de gegevens over de gazellen aangevuldmet de gegevens van de Community Innovation Survey (CIS enquête).Deze survey toetst de proces- en productinnovatie van Vlaamseondernemingen. De CIS enquête wordt verdeeld over eenrepresentatieve steekproef en heeft traditioneel een hogeresponsgraad. De overlap tussen de gegevens in de CIS enquête ende Vlaamse gazellen is eerder laag (51 ondernemingen). Toch kanhieruit reeds een belangrijke indicatie van de innovativiteit vangazellen afgeleid worden. Maar liefst 67% van de gazellen blijktvolgens de CIS4-enquête innovatief te zijn, hetgeen significant meeris dan de gemiddelde innovativiteit van alle ondernemingen in dezeenquête (44%). Tabel 7 geeft de resultaten weer.Tabel 7: gazellen in de CIS4-enquêteCIS4 2002-2004Innovatief Niet InnovatiefNt gazelle 676 854 44% innovatiefGazelle 34 17 67% innovatiefBron: Eigen berekeningen op basis van CIS4-data62IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 4 Starters spotten met IWT-potentieel

04Innovatieprofiel 2Slechts 11 van de door ons als gazellen geïdentificeerdeondernemingen, worden terugvonden in de lijst van 1000ondernemingen die door innovatieadviseurs bezocht zijn enwaarvan een innovatieprofiel 2 37 beschikbaar is. Dit is een uiterstbeperkt aantal wat er op kan wijzen dat er voor het IWT nog eengroot onaangeroerd potentieel bestaat binnen de groep vanVlaamse gazellen.IcarosAls we de lijst met gazellen vergelijken met Icaros (de IWT-projectengegevensbank) is de overlap opnieuw gering. Slechts 33 van de719 gazellen vinden we ook in de Icaros databank terug. Opnieuwbetekent dit een groot potentieel naar de toekomst toe voor het IWT.4.3. Voorlopig besluitIn deze studie werd een eerste aanzet gegeven om hetinnovatiepotentieel van starters in Vlaanderen in kaart tebrengen. Er zijn vandaag echter nog onvoldoende ex anteparameters beschikbaar om een eensluidend beeld van hetinnovatiepotentieel van de onderneming te vormen zonder dezeook zelf te contacteren. Kijken naar het groeipad van dezeondernemingen kan een alternatieve benadering zijn. Hetmerendeel van de starters zijn immers opgestart zonderinnovatief doeleinde of groeiverwachtingen. Een klein percentagevan de starters heeft wel groei-ambitie die gerealiseerd wordt endeze jonge gazellen zijn dan ook van cruciaal belang voor onzeeconomie. Er werd gekeken naar ondernemingen die tussen5 en 13 jaar oud zijn en minimum 10 werknemers tewerkstellen.Die ondernemingen zijn weerhouden die in de top 1% groeierszaten van de totale populatie van Vlaamse ondernemingen metminimum 10 werknemers.37. Innovatieprofiel : zie ookeerder in de tekst, dit iseen online registratietoolwaarbij innovatie-adviseurshun bezoek aan eenbedrijf registreren entevens eeninnovatiebeoordeling vanhet bedrijf geven op basisvan een 9-talinnovatiekenmerken.63

Als we kijken naar de karakteristieken van de gazellen, zien we alseerste belangrijke vaststelling dat 45% opgenomen is in eengroepsstructuur, waarvan ongeveer 70% in buitenlandse handen is.Dit wijst op het feit dat groeien als onafhankelijke Vlaamseonderneming niet evident is. Een tweede belangrijke vaststelling isdat gazellen voorkomen in alle sectoren. Indien men het beleid dus tespecifiek op bepaalde sectoren zou focussen, gaat dit ten koste vanambitieuze starters in andere sectoren.In tweede instantie bekeken we ook in hoeverre de geselecteerdeondernemingen ook innovatief zijn. Ongeveer 18% van de gazellenis actief in een technologie-intensieve sector. Dit wijst op het feit datgazellen niet enkel technologisch innovatief zijn maar ook anderevormen van innovatie toepassen zoals business model innovatie ofook strategische innovatie. Aan de hand van de gegevens die terbeschikking gesteld werden door het IWT, zien we dat bij de gazelleneen groot innovatiepotentieel aanwezig is. Daarenboven blijkt ditpotentieel tot op vandaag nagenoeg onbekend bij het IWT, hetgeenduidelijk mogelijkheden biedt naar een bredere en meerdoorgedreven screening in de toekomst.64IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 4 Starters spotten met IWT-potentieel

Hoofdstuk 5i-spotten om nog beter te dienenEén van de doelstellingen van de segmentatie was ook een beterinzicht te verwerven in de behoefte aan innovatie-ondersteunendediensten van onze bedrijven.Figuur 25 Noden van ondernemingen in de uiterste segmenten5.1. De vraagzijde: innovatiebehoeften volgens segmentBij de Innovatieprofiel v2 registraties werd aan de adviseurs niet alleengevraagd om de innovatie-enablers te scoren, er werd ook gevraagdom de diensten die geleverd werden en de eventuele andere nodenop het vlak van innovatieondersteuning te registreren.Voor deze oefening beperken we ons tot een vergelijking van de tweeuiterste segmenten, d.i. de bedrijven die zeer innovatief en sterkgroeiend zijn (IS en GS > 6) versus de bedrijven die niet innovatief en nietgroeiend zijn (IS en GS < 5). De grafiek geeft het percentage van debezochte bedrijven in het segment waar de betreffende nood werdvastgesteld door bezoekende innovatieadviseur (bron innovatieprofielenv.2, ca. 900 bedrijven).80,0%70,0%60,0%IS en GS > 6IS en GS < 550,0%40,0%30,0%20,0%10,0%660,0%het identificeren van innovatie-opportuniteitenhet opstellen van een realistisch projectplanhet vinden van financiële middelen om te innoverenIWT-STUDIES 58 Chapter 1 De innovatiestatus ontleedhet uitvoeren van een innovatietrajecthet vinden van bijkomende technologische kennisBron: Eigen berekeningen o.b.v. de innovatieprofielen 2het vinden van gespecialiseerde testinfrastructuurhet verhogen van de kennis van zijn innovatiepersoneelhet vinden van geschikt innovatiepersoneelhet zoeken naar partners om te innoveren (netwerking)het valoriseren van zijn innovatieshet beschermen van zijn innovatieshet ondersteunen van de groei of internationalisering

01 05Merkwaardig hierbij is dat het vinden van geschikt innovatiepersoneelnauwelijks als een nood door de innovatieadviseurs wordtvastgesteld, terwijl dit in de pers en andere publicaties vaak alsbelangrijkste belemmering voor innovatie gesteld wordt. (bv. HetVlaams indicatorenboek 2005 vermeldt,op basis van de resultatenvan de CIS3-enquête, dat 23% van de ondernemingen het vindenvan geschikt innovatiepersoneel als hinderpaal van innovatie ziet).Er is een verschil in behoeften tussen beide extreme groepen, maar ditis eerder beperkt. Dit is een (eerder zwakke) indicatie m.b.t. onze 3dehypothese namelijk dat de behoeften per segment verschillend zijn.Beide segmenten hebben volgens de innovatieadviseurs een grotebehoefte aan het vinden van bijkomende technologische kennis. Dit beeldkan echter in sterke mate beïnvloed zijn door de technologischeingesteldheid van de meerderheid van de innovatieadviseurs. Wanneer wekijken naar de noden die de RIS 38 en niet-RIS-adviseurs detecteerden danstellen we daar toch een belangrijk verschil vast. Dit kan te wijten zijn aan38. RIS of regionaleinnovatiestimuleringsadviseurshebben eengeografische doelgroep,zij bieden in principeeerstelijns innovatieondersteuningaanaarzelende innovatoren.Niet-RIS-adviseurs(Technologischedienstverlening ofThematischeinnovatiestimulering)werken hetzij volgenseen bepaaldetechnologie, hetzijvolgens een bepaaldetechnologischesubsector.Figuur 26 Noden gedetecteerd door RIS en niet-RIS adviseurs30,0%25,0%RISNiet-RIS20,0%15,0%10,0%5,0%0,0%het identificeren van innovatie-opportuniteitenhet opstellen van een realistisch projectplanhet vinden van financiële middelen om te innoverenBron: Eigen berekeningen o.b.v. de innovatieprofielen 2het uitvoeren van een innovatietrajecthet vinden van bijkomende technologische kennishet vinden van gespecialiseerde testinfrastructuurhet verhogen van de kennis van zijn innovatiepersoneelhet vinden van geschikt innovatiepersoneelhet zoeken naar partners om te innoveren (netwerking)het valoriseren van zijn innovatieshet beschermen van zijn innovatieshet ondersteunen van de groei of internationalisering67

Figuur 27 Door innovatieadviseurs aangeboden diensten.de verschillende behoeften bij de doelgroepen van respectievelijk de RIS-enen niet-RIS-en, of door de verschillende aandacht die de verschillende typesadviseurs voor problemen hebben. Verder zal blijken dat de RIS-adviseurstoch een iets andere populatie van bedrijven bezoeken dan de niet-RIS-en.Onderstaande figuur geeft de procentuele verdeling weer van allevastgestelde noden per segment. Hieruit blijkt dat er verschillen zijn invastgestelde noden bij de verschillende segmenten. Of deze verschillenin innovatiebehoeften al dan niet significant zijn, dient verder nagegaante worden om aldus een uitspraak te kunnen doen over de juistheidvan hypothese 3.30,0%25,0%20,0%15,0%10,0%5,0%0,0%het identificeren van innovatie-opportuniteitenhet vinden van financiële middelen om te innoverenhet opstellen van een realistisch projectplanhet uitvoeren van een innovatietrajecthet vinden van bijkomende technologische kennishet vinden van gespecialiseerde testinfrastructuurhet verhogen van de kennis van zijn innovatiepersoneelhet vinden van geschikt innovatiepersoneelhet zoeken naar partners om te innoveren (netwerking)het valoriseren van zijn innovatieshet beschermen van zijn innovatieshet ondersteunen van de groei of internationaliseringI>6 GS>6I>6 GS 6 of 5I>6 GS6I 5 of 6 GS5 of 6I 5 of 6 GS

055.2. De aanbodzijde: geleverde diensten in de uiterstesegmentenNaar analogie werd onderzocht welke diensten de innovatieadviseursaanbieden. De figuur geeft weer welk percentage van de bezochtebedrijven in de twee extreme segmenten de betreffende dienstenontving.Figuur 28 Door innovatieadviseurs aangeboden diensten.60,0%50,0%IS en GS >6IS en GS

Figuur 29 Aangeboden diensten door RIS en niet-RIS (in %)35,0%30,0%RISNiet-RIS25,0%20,0%15,0%10,0%5,0%0,0%Audit afnemenBegeleidedoorverwijzing ofPartner MatchingBegeleiding bij deuitvoering vaneen innovatieplanOpmaak IRC-profielOpstellen van eeninnovatiedossierProspectief bezoek,voorstelling dienstenTechnologisch/InnovatieadviesTechnologischeinformatie verstrekking,toelichting bij algemenepublicatiesUitwerken van eeninnovatieplanBron: Eigen berekeningen o.b.v. de innovatieprofielen 25.3. i-spotting van de “RIS-bedrijven”Voorafgaand aan de registraties van de innovatieprofielen v2, werdende tussen 2003 en 2005 door RIS-en bezochte ondernemingengeregistreerd. De 524 ondernemingen die teruggevonden werden inde oorspronkelijke steekproefpopulatie werden gesegmenteerdvolgens de in hoofdstuk 2 beschreven methodologie. Uit figuur 30blijkt dat de RIS-en tijdens deze eerste registratieperiode voornamelijkde minder innovatieve ondernemingen bezochten.In opvolging van de innovatieprofielen v1 werd de registratieplichtuitgebreid naar alle innovatieadviseurs. De in het tweede kwartaal70 IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 5 i-spotten om nog beter te dienen

05door de RIS-en bezochte bedrijven (en waarvan een innovatieprofielv2 werd aangemaakt) werden gesegmenteerd volgens dehierboven beschreven procedure (133 bedrijven in selectie). Invergelijking met 2003-2005 zien we een verschuiving van debedrijfsbezoeken naar de bedrijven die gemiddeld scoren op vlakvan innovatie (IS 6 of 5) en de minst groeiende bedrijven(groeiscore < =4). Een opvolging van de evolutie van dezebedrijven op iets langere termijn lijkt zinvol om de impact van deRIS-interventies te evalueren.Figuur 30 Segmentatie van de door RIS-en bezochte ondernemingen50,0%45,0%40,0%Innovatiescore >66 of 5 66 of 5

Figuur 31 Segmentatie van de door niet-RIS-en bezochte ondernemingen.45,0%40,0%35,0%Innovatiescore >66 of 5 66 of 5

05Hierbij wordt voor elk segment bekeken welk aandeel van desegmentpopulatie steuntrekkende klant is bij het IWT. Hieruit blijkt datIWT-klanten relatief meer aanwezig zijn in de innovatieve en succesvollesegmenten. Van de 1780 bedrijven in het segment innovatief ensuccesvol zijn er 72 IWT steuntrekkers of 4% van 1780 39 .Figuur 32 Aandeel van de IWT-klanten per segment4,5%4,0%Innovatiescore >66 of 5 66 of 5

Figuur 33 IWT steuntrekkers (549 in populatie).200180160Innovatiescore >66 of 5 66 of 5 6) werd (ca. 5.460). Het huidige klantenbestand van IWT binnende totale beschouwde populatie, inclusief minder en niet-innovatievebedrijven (549) is slechts 10% hiervan.Een analoge verdeling werd gemaakt voor de Innovatieprofielen v2.De grafiek geeft aan hoeveel van de bedrijven in het segment bezochtwerden door een VIN-adviseur in de periode mei-juni 06. (Ook dezegrafiek kan enkel gebruikt worden om de cellen onderling tevergelijken, het gaat hier bovendien om eerder onvolledige74IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 5 i-spotten om nog beter te dienen

05tussenresultaten). Hieruit blijkt van de innovatievere bedrijvenbeduidend meer bezocht/geregistreerd werden dan minder innovatieve.Figuur 34 Aandeel van de door innovatieadviseurs bezochte bedrijven per segment (in %).4,5%4,0%Innovatiescore >66 of 5 66 of 5

gedaan ter controle van deze hypothese. Enkele segmentenworden van dichterbij geanalyseerd en waar mogelijk wordtgewezen op de, voor de in het segment gepositioneerdeondernemingen, geïdentificeerde aandachtspunten en noden opvlak van innovatie. Aangezien de nadruk gelegd werd op deontwikkeling van de segmentatiemethode, gebeurt de identificatievan de innovatiebehoeften op een sterk intuïtieve manier. Om deinnovatienoden meer wetenschappelijk te onderbouwen dienen,binnen het kader van de bestaande segmentatiemethodologie,bijkomende parameters onderzocht te worden.Zeer innovatief en in volle expansie (I>6 en G>6)Volgens de hierboven beschreven segmentatiemethode worden1780 ondernemingen als zeer innovatief en zeer sterk groeiendbeschouwd. In de voorbije 5 jaar zorgden de ondernemingen uitdit segment samen voor ongeveer 20.000 extra arbeidsplaatsen.De bedrijven in dit segment onderscheiden zich verder door het instand houden van hun eigen vermogen en een relatief hooginvesteringsniveau in machines en uitrustingen. Hoewel decashflow in 93% van de gevallen stabiel of stijgend was devoorbije twee jaar, wordt toch bij ruim 30% van dezeondernemingen een daling van de toegevoegde waarde perwerknemer vastgesteld. Een daling van de arbeidsproductiviteitkan, volgens de gehanteerde criteria wijzen op een daling van deinnovativiteit in deze bedrijven. Op basis van deze vaststelling lijkthet dan ook aangewezen om de subgroep van ondernemingenmet een dalende toegevoegde waarde per werknemer aan tesporen om hun innovatieactiviteit te hernemen of te intensifiëren.Hoewel er in het algemeen vanuit het VIN al veel aandacht bestaatvoor deze subgroep is het toch wenselijk om de subgroep vanondernemingen met een dalende toegevoegde waarde perwerknemer nader te laten opvolgen door de adviseurs uit het VIN.Ongeveer 4% van de in dit segment gepositioneerdeondernemingen heeft in het verleden reeds IWT-steun ontvangen,wat hoger is dan in de andere segmenten76IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 5 i-spotten om nog beter te dienen

05Niet innovatief en niet groeiend (I

Diepte-analyse van de segmentatievan de metaalverwerkende bedrijvenDe hierboven voorgestelde opsplitsing in 9 segmenten geeftslechts een vrije ruwe benadering. Om het praktische nut van eendergelijke segmentatiemethodologie voor de innovatieadviseurs ophet terrein aan te tonen en te verhogen, kunnen er afhankelijk vande doelstellingen per segment nog verdere verfijningen wordendoorgevoerd. Ter illustratie wordt hierna een specifiekedetailanalyse uitgewerkt met als vertrekpunt een specifieke vraagvan een innovatieadviseur. De nadruk wordt hierbij gelegd op desegmentatiemethodologie en niet zozeer op de tot hedenintuïtieve interpretatie van de beschikbare bedrijfsparameters.Een innovatieadviseur met als doelgroep de metaalverwerkendebedrijven wil een lijst opstellen van bedrijven uit zijn doelgroepdie baat zouden kunnen hebben bij deelname aan een projectvan de competentiepool productontwikkeling. De voorgesteldesegmentatie biedt de adviseur een ideaal vertrekpunt voor hetopstellen van een lijstje van prioritair te benaderen bedrijven:die bedrijven waar de adviseur het meeste kans op succes zoukunnen hebben, dienen dus bovenaan het lijstje te komenstaan. De adviseur wil een 50-tal bedrijven benaderen.In zijn doelgroep (NACE 28 en 29) vinden we 1562 (bedrijven dieouder zijn dan 10 jaar en meer dan 1 werknemer hebben). Dezezijn als volgt verdeeld over de segmenten:Groei >6 6 of 5 6 128 199 107 4346 of 5 105 153 149 407

05Door zich in een eerste fase te beperken tot de meest innovatievebedrijven (I > 6), wordt de oorspronkelijke doelpopulatie directgereduceerd tot 434 bedrijven.In een tweede fase wordt de robuustheid van de selectie nagegaandoor een bijkomend cashflowcriterium op te leggen aan de meestinnovatieve ondernemingen. In de IWT-studie 53 , werd immersvastgesteld dat de cashflow in ondernemingen die niet bereid zijn teinnoveren minder dan €52.000 bedraagt. 412 van de 434overblijvende bedrijven voldoen aan dit criterium. Dit toont aan datde gebruikte paramaters goed aansluiten bij de bevindingen uit IWTstudie53 en dat ze een goede indicatie geven van de innovativiteit inde ondernemingen.Figuur 35 CF/VTE vs TW/VTE2,82,6CF/VTE of procesinnovativiteit2,42,221,81,6Eerder procesinnovatief1,41,2Eerder produkt- of marktinnovatief111,21,41,61,822,22,42,62,8TW/VTE of product-markt innovativiteit79

In een derde stap wil de adviseur zich een beeld vormen van opwelk vlak deze bedrijven innovatief zijn: produkt-markt innovatief,of eerder procesinnovatief. Dit bereikt hij door de tweeinnovatieparameters uit ons segmentatiemodel tegenover elkaar uitte zetten: de verticale en horizontale rode lijn geven het centrumvan de verdeling weer voor respectievelijk de cash flow/VTEwerknemeren toegevoegde waarde/VTE-werknemer verdelingen.Als de adviseur die bedrijven selecteert die rechts van de TW/VTElijn liggen, houdt hij nog 160 bedrijven over die relatief gezienmeer aandacht hebben voor productontwikkeling.In een vierde stap kijken we even wie binnen deze 160 bedrijvenal bij een IWT-project betrokken is als aanvrager of als lid vaneen gebruikersgroep: dit waren er 11 respectievelijk 13, nl.Met IWT-steunADVANCED PRODUCTSBELGIAN ELECTRONIC SORTINGTECHNOLOGYBRUYNEEL - OOSTERLINCKDELTA ENGINEERINGLOCINOXMATERIAAL VEREDELINGSTECHNIEKENMECHANISCHE CONSTRUCTIE WATTEEUWPartner in IWT-projectARGENT ALUATLAS COPCO AIRPOWERBODYCOTE HOT ISOSTATICPRESSINGDAIKIN EUROPE NVDARVAN INVESTE.S. TOOLINGFIKE EUROPEPOLY VISIONROXELLSOBINCOVERO DUCOJ PENEN EN COMPAGNIEJUNGBECKERPUNCH GRAPHIX PREPRESSBELGIUMRENTECTAILORED BLANK GENKTOKHEIM BELGIUM80IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 5 i-spotten om nog beter te dienen

05In de laatste stap beperkt de adviseur zich tot die bedrijven met10 tot 150 werknemers, wat als uiteindelijk resultaat 65 bedrijvenoplevert. Na een laatste screening via Belfirst kunnen we nog eens10 bedrijven uit de lijst weglaten wegens minder relevant, watuiteindelijk nog 55 potentiële kandidaten als eindselectie presenteert.Met behulp van deze vrij eenvoudige procedure heeft de adviseur zijninitiële doelgroep van 1562 bedrijven gereduceerd tot niet meer dan55 bedrijven die hij verder als prioritair kan benaderen voor zijnopdracht.5.6. De link met IWT-producten en dienstenAlhoewel deze bovenstaande analyse nog zeer rudimentair blijft,durven we toch al een poging ondernemen om enkele conclusies tetrekken inzake afstemming van het IWT-aanbod. Hiermee willen wein eerste instantie de discussie losweken.We beperken ons hier tot enkele IWT-producten en diensten.IWT-steun• Bedrijven uit het topsegment [I>6 en G>6] kunnen rechtstreeksdoor IWT benaderd worden. Deze bedrijven hebben voldoendehooggeschoolden in dienst om zelfstandig projecten in te dienen enzijn ook typische klanten voor het SBO-programma.• Bedrijven uit het subtopsegment [I 5 of 6 en G>6] kunnen door VISadviseurs bezocht worden. Deze bedrijven zijn succesvol en redelijkinnovatief, hun innovativiteit kan verder ondersteund worden doorde VIS-adviseurs, ook collectief onderzoek en TETRA kunnenondersteuning bieden.81

• Bedrijven uit het subtopsegment [I>6 en G 5 of 6] kunnen best doorTIS - of VLAO-adviseurs bezocht worden. Ze zijn innovatief enredelijk succesvol, vooral hun valorisatie (bv. via internationalisering,netwerking, …) dient verder ondersteund te worden.• Bedrijven uit het segment van niet-innovatieve doch zeer expansievebedrijven [I6] dienen door de RIS-en bezocht. Dezebedrijven zijn (nu nog) groeiend, maar dienen hun innovatieinspanningendrastisch op te voeren. Het aanbieden van eeninnovatie-audit lijkt hier aangewezen.Innovation Relay Centers (IRC)• Technology offers: hiervoor komen bedrijven uit de segmenten[I>6 G 6 of 5] en [I>6 G6] in aanmerking, zij zijn iets te weinig innovatief omzelf baanbrekende innovaties uit te voeren maar wel voldoendeinnovatief om technologie op te nemen en bovendien slagen ze erin deze te valoriserenZevende Kaderprogramma (7KP)Bedrijven uit segment [I>6 en G>6] komen zeker in aanmerking voordeelname aan 7KP, ook bedrijven uit [I>6 en G 5 of 6] kunnenvoordeel hebben aan deelname al was het maar om huninternationalisering verder te ondersteunen. Een hoge innovatiegraadlijkt nodig om de gegenereerde kennis te kunnen absorberen.82IWT-STUDIES 58 Hoofdstuk 5 i-spotten om nog beter te dienen

05Bescherming van intellectuele eigendom (IPR)Bedrijven uit segment [I>6 en S 5 of 6] hebben baat bij IPRondersteuningdie hen mogelijk kan helpen hun innovaties beter tebeschermen zodat valorisatie niet in gedrang komt.83

Hoofdstuk 6BesluitIn deze studie werd een eerste aanzet gegeven tot de ontwikkelingvan een segmentatiemethode, i-spotting genaamd, van zowel jongeals gevestigde ondernemingen in Vlaanderen. Met een dergelijke i-spotting zou men via de opsplitsing van de ondernemingen inverschillende segmenten, een beter inzicht kunnen krijgen in deinnovatiekenmerken en -behoeften van bedrijven. Deze kennis kanvervolgens aangewend worden om een betere selectie te maken vanondernemingen die in aanmerking kunnen komen van een specifiekinnovatiesteunprogramma en of om steunmaatregelen beter af testemmen op de noden van een bepaalde groep bedrijven.De gekozen parameters voor deze segmentatieoefening lijken eenredelijk goede indicatie te geven van innovatitviteit en economischegroei bij de individuele bedrijven en laten aldus toe de geselecteerdegroep van mature ondernemingen met meer dan 10 werknemers opte splitsen in 9 verschillende segmenten. Door de integratie vanbijkomende parameters, kan de methode zeker verder verfijndworden. Dergelijke verfijning zou bovendien moeten toelaten om,binnen de bestaande segmentatiemethodologie, de tot op hedeneerder intuïtieve identificatie van de innovatiebehoeften op een meerwetenschappelijke basis te valideren. Verder lijkt het eveneens nodigde dynamiek tussen de segmenten in beeld te brengen en teanalyseren en de specifieke kenmerken van de innovatieve gazellen teonderzoeken.Een volgende stap bestaat erin om de voorgestelde segmentatiemethodeconcreet toe te passen en de bruikbaarheid ervan uit te laten testen doorde innovatieadviseurs op het terrein. Zoals het voorbeeld heeftaangetoond, zal het praktisch nut bovendien sterk bevorderd wordenindien, afhankelijk van de doelstelling van de segmentering en in overlegmet de gebruikers, een verdere opsplitsing van de (deel)segmentenplaatsvindt.84IWT-STUDIES 58 Chapter 1 De innovatiestatus ontleed

01 0685

Bijlageunivariate contingentie-testenvoor hypothese 1IWT-klantenFiguur 37 Ondernemingen met meer dan 3 IWT-projecten45,0%40,0%35,0%Innovatiescore >66 of 5 66 of 5

01 07Figuur 38 Ondernemingen met slechts 1 IWT-project40,0%35,0%Innovatiescore >66 of 5 66 of 5

REFERENTIESReferentiesArundel A. The Knowledge Economy, Innovation Diffusion, and theCIS”. Proceedings of the 21st CEIES Seminar, Innovation Statistics -More than R&D Indicators, Athens, April 10-11, 2003, Eurostat,General Statistics, European Commission, Luxembourg, 2003Birchall en Chanaron (1996). Managing innovation in SMEs: Acomparison of companies in the UK, france and Portugal.International Journal of Technology Management, 12, 3Bronwyn H. Hall et al (1998), Does Cash Flow cause Investment andR&D: An Exploration using Panel Data for French, Japanese, andUnited States Scientific FirmsBrush, Bromiley en Heyndrickx (2000). The free cash flow hypothesisfor sales growth and performance, Strategic Management Journal,21 (4)Carchon Donald, Clarysse Bart, De Clercq Lieven en Sleeckx Eric, Wiezijn onze klanten? Het innovatieprofiel als bron van inspiratie, IWTpublicatie 53, Februari 2006Clarysse B. (2006), Durven groeien in Vlaanderen: een boek voorgevorderden, Roeselare: Roularta, 297 p.Cohen, W., Levin, R. en Mowery, D., 1987, Firm Size and R&DIntensity : A Re-Examination, Journal of Industrial Economics, 35,543-565.Czarnitzki Dirk en Aerts Kris, The impact of public R&D-funding inFlanders, IWT-studie 54, september 2006Delmar, F. et al. (2003), Arriving at the high growth firm, Journal ofBusiness Venturing, Vol 18. Issue 2, p 180, 28p.Engel Dirk (2004), Innovation and their impact on growth of SME –Empirical evidence from craft dominated industries in Germany88

Ehrhardt J.C., van Gelderen P., de Jong J.C.J., ten Klooster H.P. enKuipers J.W., “Snelle Groeiers & Innovatie”, Ministerie vanEconomische Zaken, Nederland, 2 juni 2004Harhoff, D. (1998). “Are there Financing Constraints for Innovationand Investment in German Manufacturing Firms?” Annalesd’Économie et de Statistique, 49/50, 421-456.Jensen Paul H. (2004), Examining Biases in Measures of FirmInnovationMuller Amy, Välikangas Liisa, and Merlyn Paul (2005), Metrics forinnovation: guidelines for developing a customized suite ofinnovation metricsPavitt, K. (1984): Sectoral Patterns of Technical Change: Towards aTaxonomy and a Theory. Research Policy, 13Rayp G., Meeusen W., Vandewalle K., Cuyvers L. (1998), Innovatieinspanningenen OndernemingsgrootteStorey, D.J. (1994), Understanding the Small Business Sector, Londonand New York, 355.ten Kroode P.A.N. (Syntens) en J.P.J. de Jong (EIM) (2004), Effectieveinnovatiestimulering: Een segmentatie van het MKBTether B. Identifying Innovation, Innovators, and InnovationBehaviours: A Critical Assessment of the Community InnovationSurvey, CRIC Discussion Paper 48, UMIST, December 2001van der Wiel Henry en van Leeuwen George (2003), Op zoek naarproductiviteitsgroei. Effecten van ICT en innovatie op bedrijfsniveau inNederland.Wälchli Nadja, Impact of Innovation on Sustainable Business Succes,Swiss Federal Institute of Techology, Zurich, march 2004, 189

IWT-studies:57 / Strategische intelligentie over innovatie inVlaanderen.56 / A look into the black box. What difference do IWTR&D grants make for their clients?55 / Research, Development and innovationin Flanders 200454/ The impact of public R&D-Funding in flanders53/ ‘Wie zijn onze klanten?Het innovatieprofiel, bron van inspiratie52/ ‘Flanders Vegetable Valley’: De Vlaamsediepvriesgroentesector als voorbeeld van eenclusteranalyse51/ Nurturing and Growing Innovative Start-ups: TheRole of Policy as Integrator50/ Linking Innovation Policy and SustainableDevelopment in Flanders49/ Towards a ‘Third Generation’ Innovation Policy inFlanders: Policy Profile of the Flemish InnovationSystem48/ ‘Making the Difference’. The Evaluation of‘Behavioural Additionality’ of R&D Subsidies47/ Patterns of Innovation in the Flemish BusinessSector. A multivariate Analysis of CIS-3 firm-levelData46/ R&D activities of the Business Sector in Flanders:Results of the R&D Surveys in the Context of the3% Target45/ Innovatie-inspanningen van Vlaamseondernemingen: een exploratie van de CIS-3-enquête44/ De intelligente omgeving: de noodzaak vanconvergerende technologieën en een nieuwbusinessmode43/ Subregionale O&O-inspanningen van de bedrijven inVlaanderen42/ Research mandates for technology transfer:International policy41/ Spinning off new ventures: a typology of facilitatingservices40/ Innovation policy and sustainable development: canpublic innovation incentives make a difference?39/ ICT-Monitor Vlaanderen: Eindrapport van eenhaalbaarheidsstudie38/ Technology watch in Europa: een vergelijkendeanalyse37/ KMO-innovatiebeleid levert toegevoegde waardeaan Vlaamse bedrijven36/ Het fenomeen spin-off in België35/ ICT Clusters in Flanders: Co-operation in Innovationin the New Network Economy34/ Het innovatiebeleid in Ierland als geïntegreerdelement van het ontwikkelingsbeleid: vanbuitenlandse investeringen naar ‘home spungrowth’33/ ‘Additionaliteit’- versus ‘substitutie’-effecten vanoverheidssteun aan O&O in bedrijven in Vlaanderen:een econometrische analyse aangevuld met deresultaten van een kwalitatieve bevraging32/ ‘Match-mismatch’ in de O&O-bestedingen vanVlaamse en Belgische bedrijven in termen van deevolutie van sectoriële aandelen31/ Resultaten van de O&O-enquête bij de Vlaamsebedrijven30/ Clusterbeleid als hefboom tot innovatie29/ Geïntegreerd innovatiebeleid naar KMO’s toe.Casestudie: Nederland28/ The flemish innovation system: an externalviewpoint…Voor vroegere IWT-studies surf naar www.iwt.be90

Wenst zich te abonneren op de iwt-studies:Wenst studie nummer…… te ontvangen:Naam:Voornaam:Organisatie:Adres:Tel:e-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Wenst zich te abonneren op de iwt-studies:Wenst studie nummer…… te ontvangen:Naam:Voornaam:Organisatie:Adres:Tel:e-mail: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

De Innovatieprofiel-vragenlijstDeel 1: de basisgegevens.Op basis van het opgegeven BTWnr/ondernemingsnr wordt uitde IO-gegevensbank volgende informatie opgehaald.IWT M&ABedrijfBischoffsheimlaan 25• Officiële naam:• BTW-Nr: BE- B-1000 Brussel• Adres van de maatschappelijke zetel:• Straat: en Nr:• Postcode:Gemeente:• Oprichtingsdatum: Leeftijd:Verder wordt voor de 3 laatste boekjaren volgende informatiegetoond, in zoverre deze beschikbaar is in de IO-gegevensbank.Economisch profiel• Omzet:• Werkgelegenheid:• Aandeelhouders• Is onderneming een KMO?• Type economische activiteit (NACE)• Kerntechnologie (TII-code)Kennisontwikkeling (uitgaven voor)• Opleidingo Bestedingen (directeIWTkosten)M&Ao Opleidingsuren (indirecte kosten)• O&OBischoffsheimlaan 25o Zijn er O&O-activiteitenB-1000:Brusselo Zo ja:o Zijn ze: Permanente - Occasionele - Onbekendo O&O-personeel: