E - Visie Greenport Westland 2020 - Gemeente Westland

VISIE GREENPORT WESTLAND 2020

VISIE GREENPORT WESTLAND 2020

Met de Visie Greenport Westland 2020 geeft de nieuwe gemeenteWestland de ruimtelijke en economische koers aan op hoofdlijnenvoor de periode tot 2020.In de eerste hoofdstukken wordt een beeld geschetst van dehuidige situatie, ’Waar staan we nu?’ en de situatie in de toekomst’Waar staan we in 2020?’. Dit is een beeld waar de gemeenteWestland met alle mogelijke partners naartoe wil werken enwaar de beleidsvoornemens van zijn afgeleid.In hoofdstuk 3 en 4 gaan we in op de keuze van de glastuinbouwclusterals ontwikkelingsrichting en onze ambities. In hoofdstuk 5schetsen wij het eindbeeld in 2020 dat wij voor ogen hebben.Hoofdstuk 6 beschrijft de weg die bewandeld moet worden omin 2020 de beoogde positie te hebben ingenomen met behulp vanstrategische keuzes. Hoofdstuk 7 bevat het integrerend kader.Hierin staan de onderwerpen waarbij meerdere functies aan deorde zijn en waar een goede inhoudelijke en ruimtelijke afwegingmoet worden gemaakt. De positionering van Westland en hoedeze positionering en de kwaliteiten van dat grotere verbandzelf doorwerken in de gewenste ruimtelijke ontwikkeling vanWestland staat beschreven in hoofdstuk 8. In het laatstehoofdstuk gaan we in op het belang van samenwerken met deexterne omgeving om de gewenste ontwikkelingen ookdaadwerkelijk te kunnen realiseren.LEESWIJZER & INHOUDSAMENVATTING 41. INLEIDING 82. VISIE GREENPORT WESTLAND 2020 103. TOEKOMSTIGE ONTWIKKELINGSRICHTINGGLASTUINBOUWCLUSTER WESTLAND 124. AMBITIE 146. UITWERKING STRATEGISCHE KEUZES 22Glastuinbouwcluster 22Water en Groen 31Verkeer en Vervoer 34Wonen 39Maatschappelijke en Economische Voorzieningen 427. INTEGREREND KADER 468. POSITIONERING WESTLAND 49Westland in groter verband 495. SAMENVATTEND EINDBEELD 2020 179. DE BLIK NAAR BUITEN 53BIJLAGE 573

Met de Visie Greenport Westland 2020 wil de gemeente Westlandde toekomst tegemoet treden. Een gemeente waar mensengraag willen wonen en werken, ondernemen en recreëren.De Visie Greenport Westland 2020 beschrijft het gewensteruimtelijk toekomstbeeld en de veranderingen die de komendevijftien jaar nodig zijn om dat te bereiken. Na het opstellenvan de ontwerpvisie is overleg gevoerd met het bedrijfsleven,mede-overheden en belangenorganisaties. Het enthousiasme ende wil om samen de Greenport Westland verder te ontwikkelenwil de gemeente graag vasthouden.De visie bevat richtinggevende uitspraken over hoe de gemeentehaar rol ziet ten aanzien van het glastuinbouwcomplex enandere ruimtevragers. De inzet van de gemeente is gerichtop sturen waar nodig en stimuleren waar mogelijk. Realismestaat voorop. De visie is geen star kader. Op veranderingenzal tijdig worden ingespeeld. Indien het in het belang vanWestland nodig is, leidt de visie in sommige gevallen totaccentverschuivingen en/of herziening van eerdere keuzes inde vigerende ruimtelijke plannen.AMBITIEBinnen de gemeente Westland ligt een groot deel van hetbelangrijkste glastuinbouwcomplex ter wereld. De glastuinbouwwordt gezien als een belangrijke pijler voor de Nederlandseeconomie. Een unieke positie die we willen behouden.SAMENVATTING4

Als strategische koers kiezen wij daarom voor versterking vanhet glastuinbouwcomplex in al haar verscheidenheid.De nieuwe schaalgrootte van de gemeente (100.000 inwoners,47.000 arbeidsplaatsen en 2.500 ha primaire glastuinbouw)willen wij benutten om een aantal strategische doelen tebereiken:• versterken van de glastuinbouwcluster;• verstevigen van de dorpskernen;• voldoen aan de woningbehoefte;• verbeteren van de fysieke bereikbaarheid van de gemeente;• oplossen van de waterproblematiek;• tot stand brengen van ecologische verbindingen en zones.GLASTUINBOUWCLUSTERDe kracht van Westland zit in de onderlinge verwevenheid enafhankelijkheid van functies binnen de glastuinbouwcluster.Samen met de gebundelde ruimtelijke concentratie van productie,toelevering, vermarkting, logistiek en kennis binnen onzegemeentegrenzen geeft dat volop mogelijkheden. Behoud enversterking van de gehele glastuinbouwcluster staat vooropwaarbij er geen elementen uit de Westlandse cluster mogenverdwijnen. Glastuinbouw is de beste garantie voor de middellangetermijn voor de verdere economische en maatschappelijkeontwikkeling van Westland. Op de lange termijn zien wij in principegrote mogelijkheden voor uitbreiding van de glastuinbouw oponder meer de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden.5

Westland kent een groot ruimtegebrek. De glastuinbouwclusterneemt een flink deel van de ruimte in beslag. Er zijn echterook nog diverse andere ruimtevragers waaronder wonen,infrastructuur, voorzieningen, bedrijventerreinen en water en groen.Dit dwingt tot efficiënt omgaan met de beschikbare ruimte.Mogelijkheden voor meervoudig ruimtegebruik worden bestudeerdom een deel van het ruimtegebrek op te vangen. Een omvangrijkeherstructurering van oude glastuinbouwgebieden is nodig voor deverdere ontwikkeling van de glastuinbouwcluster. Herstructurering,autonome groei en transformatie van glastuinbouwgebieden,maken het noodzakelijk dat er voldoende uitplaatsingslocatiesvoor tuinders beschikbaar zijn.Het innovatief vermogen is de belangrijkste concurrentiekracht vande tuinders. Innovatief ondernemen en kennis van de glastuinbouwclusterzullen in toenemende mate de drijvende kracht zijn voorbehoud en het versterken van de regierol van Nederland in deinternationale handels- en productiestructuren. De Westlandsetuinbouw heeft uitstekende mogelijkheden om een leidende enregisserende positie in te nemen bij de internationale verspreidingvan kennis over duurzame tuinbouw. Daarbij kan meer gebruikworden gemaakt van reeds aanwezige kennis bij diverse onderwijsenonderzoeksinstellingen in de regio.INFRASTRUCTUURVoor de korte termijn (tot rond 2010) is uitvoering van het6

3-in-1 project aan de orde. Het doortrekken van de Veilingroute,het aansluiten op de tweede ontsluitingsweg Hoek van Holland enhet aanpassen van knooppunt Westerlee zijn hard nodig. Dat geldtook voor het doortrekken van de A4-Noord. Opwaarderen vande Harnaschknoop en de N213 is wenselijk. De sterke groeivan met name het goederenvervoer op de middellange termijnmaakt dat er meer nodig is. Een wegverbinding met 2 x 2rijstroken tussen het Harnaschknooppunt en Westerleemet voldoende aantakkingen is van groot belang. Om de synergietussen de mainport Rotterdam en de Greenport Westland/Oostlandte versterken is een nieuwe westelijke oeververbinding via deOranjetunnel wenselijk. De Zuidvleugel krijgt hierdoor eenflinke economische impuls.10.500, exclusief Westlandse Zoom. De woningen verschijnenvoor een deel op bestaande uitleglocaties (4.500) en voor eendeel via verdichting in de kernen (4.500). Voor het resterendedeel van 1.500 woningen is een zoekgebied aangewezen opde halve cirkel tussen Naaldwijk, ’s-Gravenzande en Monster.MAATSCHAPPELIJKE EN ECONOMISCHE VOORZIENINGENEr zijn in de komende jaren flinke investeringen nodig om hetmaatschappelijk en economisch voorzieningenniveau kwalitatiefen kwantitatief hoog te houden, vooral in relatie tot onderwijs enzorg. Het aanbod van maatschappelijke en economischevoorzieningen draagt in belangrijke mate bij aan de aard enaantrekkelijkheid van de woonomgeving.WATER EN GROENAls oplossing voor de waterproblematiek zullen wij in samenspraakmet belanghebbenden meer ruimte reserveren voorwater in combinatie met andere functies. Met name in decombinatie water en groen willen wij ecologische verbindingentot stand brengen. Samen met versterking van de Delflandsekust ten behoeve van de kustveiligheid behoort de zeewaartseaanleg van extra natuur tot de mogelijkheden.WONENEr dient ruimte te worden geboden aan de groei van de gemeente:van ruim 97.000 inwoners anno 2004 naar 105.000 inwoners in2020. Een groot aantal woningen zal daarvoor worden gebouwd:MAINPORT-GREENPORTHet verder uitwerken van de Greenportgedachte samen metde glasas-gemeenten en de andere Greenports in relatie totde mainports geeft volop mogelijkheden.REGIONALE SAMENWERKINGSamenwerking en bundeling van bestuurskracht op diverseschaalniveaus zijn nodig om de ruimtelijke en economischeontwikkeling van Westland verder inhoud te geven. De schaalsprongvan de gemeente Westland biedt uitgelezen kansen toteen stevige profilering binnen externe bestuurlijke netwerken.7

Met het samengaan van de vijf gemeenten De Lier,’s-Gravenzande, Monster, Naaldwijk en Wateringen op 1 januari2004 is een gemeente van formaat ontstaan. Een krachtigegemeente die met haar glastuinbouwcomplex een uniekepositie inneemt. Deze positie wordt ook erkend door het Rijk.In de Nota Ruimte wordt het gebied Westland/Oostlandaangewezen als één van de vijf Greenports (de andere zijnAalsmeer en omgeving, Venlo, de Bollenstreek en Boskoop).Het rijksbeleid is erop gericht de ruimtelijke ordening van deGreenport Westland/Oostland zodanig te sturen dat de functie vanGreenport in de toekomst behouden en/of versterkt kan worden.Een Greenport is een grote tuinbouwcluster. Het Zuid-Hollandsglastuinbouwcomplex wordt vandaag - zowel door bedrijfsleven alsoverheden - gepositioneerd als de derde mainport van Nederlandnaast Rotterdam en Schiphol. Deze positie en erkenningdankt de tuinbouwcluster aan een sterke combinatie vanveredeling, productie, logistiek, vermarkting, distributie, kennis,innovatiekracht en ondernemersmentaliteit.Die positie moet ook in de toekomst gewaarborgd blijven enverder worden versterkt. Daarnaast vragen de grote bestuurlijkeveranderingen door de herindeling en een groot aantal ruimtelijkeontwikkelingen na het verschijnen van het Integraal OntwikkelingsplanWestland (IOPW) in 1999 om een strategische visievanuit de nieuwe gemeente Westland. Om optimaal in te kunnen1INLEIDING8

spelen op de uitdagingen van de toekomst zijn richtinggevendeuitspraken over de ruimte in Westland in relatie tot de verdereontwikkeling van de Greenport nodig. U vindt deze richtinggevendeuitspraken terug in deze ’Visie Greenport Westland 2020’, welkedoor de gemeenteraad van Westland op 26 april 2005 is vastgesteld.Met een oppervlakte van ruim 9.000 hectare en bijna 100.000inwoners, heeft Westland een schaalgrootte bereikt waardoor zijbehoort tot de grotere gemeenten in Nederland. Een van dekenmerken van het gebied is dat het slechts gemiddeld verstedelijktis. Elf kernen, verspreid over het grondgebied met elk hun eigenidentiteit, vormen samen Westland. Ruimtelijk en economisch isWestland een homogeen gebied. Dit wordt veroorzaakt doordatHet 1e ontwerp van de Visie Greenport Westland 2020 datin november 2004 is gepresenteerd als discussiestuk is ineen open planproces in de periode december 2004 tot enmet februari 2005 uitgebreid besproken met een groot aantalbetrokkenen. Aan de hand van de ontvangen reacties ende gemaakte opmerkingen is het ontwerp aangepast tot dezeeindversie. Geconcludeerd mag worden dat de ontvangenreacties en de gemaakte opmerkingen over het algemeenbijzonder positief waren. Er zijn op onderdelen welverschillen van inzicht, maar de grote lijn in de visie is overeindgebleven. De reacties zijn verwerkt in deze eindversie.Aan de visie is een uitvoeringsprogramma gekoppeld.een groot deel van het belangrijkste glastuinbouwcomplex ter wereldis gelegen binnen de gemeentegrenzen. De glastuinbouwcluster isdan ook de economische pijler van de Westlandse economie.In de gemeente is ongeveer 2.500 hectare primaire glastuinbouwaanwezig. Bovendien is veel agro-gerelateerde bedrijvigheid gelegenrond de primaire productie. De glastuinbouwcluster neemt eenflink deel van de ruimte in beslag. Mede rekening houdend met debehoefte van andere ruimtevragers kent de gemeente een grootruimtegebrek. Dit dwingt tot efficiënt omgaan met de beschikbareruimte bij de inpassing van onderliggende structuren als waterberging,groenzones en infrastructuur, evenals bij de invulling vangebieden met functies als woningbouw, glastuinbouw, bedrijvigheid,recreatie en maatschappelijke en economische voorzieningen.9

De Visie Greenport Westland 2020 schetst het ruimtelijk kadervoor toekomstige ontwikkelingen op hoofdlijnen in degemeente en daarbuiten in woord en beeld. Daarmee geeft devisie ook andere partijen inzicht in de ruimtelijke ontwikkelingenvan de gemeente Westland. De ruimtelijke component en hoe omte gaan met de glastuinbouwcluster (inclusief de niet ruimtelijkecomponent) staan in de visie voorop.Naast een ruimtelijke vertaling op hoofdlijnen biedt de visieook de onderlinge afstemming van de ambities van de gemeenteop de gebieden water en groen, verkeer en vervoer, wonen,de glastuinbouwcluster, maatschappelijke en economischevoorzieningen. Hoewel het Rijk Westland samen metOostland heeft aangewezen als een Greenport gaat deze visiealleen uit van de gemeente Westland en haar kijk op de omgeving.Nadrukkelijk willen wij daarbij vermelden dat de gemeenteWestland hecht aan een goede samenwerking met omliggendegemeenten. Van een nieuwe grote gemeente mag verwachtworden dat ze eerst zelf aangeeft waar voor haar de ambities enprioriteiten liggen. Om die reden is deze visie niet samenmet andere gemeenten opgesteld. De visie bevat richtinggevendeuitspraken over hoe de gemeente haar rol ziet ten aanzienvan het glastuinbouwcomplex en de andere ruimtevragers.Realisme staat voorop. Veel maatschappelijke en economischeontwikkelingen kennen immers een eigen dynamiek, waaropde gemeente niet of slechts bescheiden invloed heeft.2VISIE GREENPORT WESTLAND 202010

Het gaat er om dit soort ontwikkelingen tijdig te onderkennenen daarop vervolgens zo effectief mogelijk in te spelen.Sturen waar nodig en stimuleren waar mogelijk; dat is de inzetvan de gemeente. Het is waarschijnlijk dat in de periodenaar 2020 toe de voorgestane ontwikkeling soms wordt ingehaalddoor de realiteit. Daarom is de visie geen star kader en kaner tijdig worden ingespeeld op veranderingen. De gemeente kanhet niet alleen. Samenwerking met publieke en privatepartijen is noodzakelijk. Samen met bedrijfsleven en anderepartners willen wij komen tot uitvoerbare projecten.en/of herziening van eerdere keuzes in de vigerende ruimtelijkeplannen. Bestaande plannen en projecten worden zo veelmogelijk uitgevoerd, maar wij ontkomen er niet aan om sommigeplannen aan te passen op basis van de gewijzigdeomstandigheden. De visie vormt als het ware de ruimtelijkekapstok waaraan de verschillende plannen in de toekomst wordenopgehangen. Naast een versterking van de economischeontwikkeling van de Zuidvleugel dient de Visie GreenportWestland 2020 als inbreng in planprocessen van het Rijk,de Provincie en andere organisaties.Indien het in het belang van Westland nodig is, leidt dezestrategische visie in sommige gevallen tot accentverschuivingen11

Daar waar veel bedrijven uit één sector dicht bij elkaar gevestigd zijnis er sprake van een cluster. Dat leidt tot samenhang en onderlingeafhankelijkheid, wat tot economische voorspoed kan leiden. Inelkaars nabijheid kunnen bedrijven innoveren, kennis delen, samenwerkenen sneller groeien, waarbij toeleveranciers de kracht van decluster vergroten. Verdwijnt echter een element uit een cluster, danverzwakt dit het geheel. Clusters zijn de motoren van de economie.Deze theorie van de Amerikaanse econoom Porter is sterk van toepassingop de glastuinbouwcluster in Westland. Hij noemt tuinbouwzelfs als enige cluster waarmee Nederland op wereldschaal acteert.De glastuinbouw vormt voor de middellange termijn (2020) debeste garantie voor de verdere economische en maatschappelijkevan functies binnen de glastuinbouwcluster. De rol van de Rotterdamsehaven als transportknooppunt van groente en fruit en straksook sierteelt gaat flink toenemen als gevolg van logistieke innovaties,jaarrondteelt en -leveranties. In Rotterdam is een zeewaartseverschuiving te zien van de havenactiviteiten wat consequentiesheeft voor het transport van groente en sierteelt vanuit Westland.Mogelijk wordt de Fruitterminal, nu nog gevestigd in de Merwehaven,verplaatst naar de zuidzijde. In de combinatie van hoogwaardigeteeltkennis in Westland en de kennis en infrastructuur van procestechnologieen farmacie in de Rotterdamse mainport kan een geheelnieuwe en innovatieve sector worden ontwikkeld. Door ontwikkelingen productie van energie, medicijnen en hoogwaardige grondstoffenen producten uit agrarische grondstoffen kan een nieuwe markt3TOEKOMSTIGEONTWIKKELINGSRICHTINGGLASTUINBOUWCLUSTER WESTLANDontwikkeling van Westland. De gebundelde ruimtelijke concentratievan productie, toelevering, vermarkting, logistiek en kennis binnenonze gemeentegrenzen biedt de Westlandse glastuinbouwclustereen unieke positie. De kracht van de Nederlandse glastuinbouw komtjuist voort uit een intensieve samenwerking van alle partners in decluster. Voor Westland staat behoud en versterking van de geheleglastuinbouwcluster voorop waarbij er geen elementen uit deWestlandse cluster mogen verdwijnen. Zo verwachten wij dat ondankseen groot aantal ontwikkelingen en verschuivingen binnen de sectorde productie voor een belangrijk deel in Westland blijft. Het verledenheeft geleerd dat de Westlandse tuinders innovatief en ondernemendzijn en tijdig op veranderingen inspelen. De kracht vanWestland zit juist in de onderlinge verwevenheid en afhankelijkheid12

ontstaan. Agrarische grondstoffen voor deze nieuwe industrie vragenuitstekend geconditioneerde productieomstandigheden met eenduurzaam gebruik van energie, water, milieu en ruimte.Het Rijk geeft met de Nota Ruimte een langetermijngarantie af voorde glastuinbouw door Westland/Oostland aan te wijzen als éénvan de vijf Greenports. Dit zijn locaties waar de tuinbouwfunctie vaninternationaal belang is en die behouden en versterkt moeten worden.De economische potentie van de glastuinbouw wordt daarmee erkend.In de economische onderlegger en uitwerking van de Nota Ruimte(’Pieken in de Delta’) is een koerswijziging te zien bij hetministerie van Economische Zaken. Het economisch beleid is nietlanger meer gericht op achterstandsgebieden, maar op sterke regio’sdie over groeipotentieel beschikken. Voor Westland als onderdeelvan een dergelijke sterke regio (Zuidvleugel) geeft dit mogelijkheden.Het 1e ontwerp van de Ontwikkelingsvisie Greenport Westland2020 dat als discussiestuk in november 2004 is gepresenteerdheeft er al toe geleid dat de Greenport Westland inclusief de kustverdedigingDelfland nadrukkelijk op de agenda van het BestuurlijkPlatform Zuidvleugel is komen te staan.Op lange termijn (na 2020) zal in de gemeente het areaal glas verderafnemen als gevolg van de toenemende concurrentie van andereruimtevragende functies. Daarvoor moeten oplossingen gevondenworden. De toekomst van het glas ligt volgens ons ook zuidwaarts.Onder meer op de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden zien wij inprincipe grote mogelijkheden voor uitbreiding van de glastuinbouw.13

Daar waar het gaat om de ontwikkeling van de Greenport wenstde gemeente gesprekspartner te zijn voor het Rijk.Herstructurering van glastuinbouwgebieden houdt in dat deeconomische structuur en weg- en waterinfrastructuur wordenverbeterd en de ruimtelijke kwaliteit wordt versterkt.Voor de noodzakelijke herstructurering van de glastuinbouw willenwij de reconstructie en aanleg van inliggende infrastructuur eenflinke impuls geven. Er wordt ingezet op een zo efficiënt mogelijkeinvulling van de ruimte. De voortgaande behoefte aan verplaatsingsruimtevoor tuinders als gevolg van transformatie van glastuinbouwgebieden,autonome groei en herstructurering blijft echtereen feit. In de nabijheid van Westland zijn op termijn ook andereopvanglocaties nodig dan alleen de B-driehoek (Bleiswijk,4 AMBITIEDe gemeente Westland is ambitieus. In de komende 15 jaar wilzij nog aantrekkelijker worden voor inwoners, bedrijfsleven enmaatschappelijke instellingen en groeperingen. Westlandwerkt aan een verblijfsklimaat dat recht doet aan haar positieals een gemeente met 100.000 inwoners. De nieuwe schaalgroottebenutten we om voor een ondernemende opstellingte kiezen bij het uitoefenen van onze taken en verantwoordelijkhedenmet een sterk accent op initiatief en sturing.Als strategische koers kiezen wij voor versterking van hetglastuinbouwcomplex in al zijn verscheidenheid. Door het initiatiefte nemen wordt de Greenportgedachte verder uitgewerkt.Samen met andere overheden, het bedrijfsleven en belangenorganisatieswillen wij aan de slag. Graag nodigen wij henuit om de Greenport Westland mee te helpen versterken.Wij gaan onze verantwoordelijkheid daarbij niet uit de weg.Samen met anderen zullen we een bijdrage leveren aande gestelde doelen:•De omvangrijke herstructurering van oude glastuinbouwgebiedenmoet slagen.•Duurzame glasgebieden moeten zo veel mogelijk behouden blijven.•Ruimte moet geboden worden aan tuinbouwgerelateerdebedrijvigheid.•Verduurzaming van het complex zal verder gestalte moeten krijgen.•Meervoudig ruimtegebruik is zeer gewenst.•Het niveau van kennis en innovatie dient verder versterkt te worden.Berkel Rodenrijs en Bergschenhoek) en de Zuidplaspolder.Daarnaast hebben wij ook stevige ambities op terreinen als water,groen, wonen en infrastructuur:• Ingestoken wordt op een aanzienlijke uitbreiding van debergingscapaciteit voor water. Recente door Delfland uitgevoerdeABC-polderstudies wijzen uit dat in de huidige situatie hetbergingstekort in Westland 760.000 m 3 is.• Door gebruik te maken van de watergangen zal gewerkt wordenaan de totstandkoming van doorlopende ecologische verbindingen.• Een programma voor woningbouw dat aansluit bij de lokalebehoefte, zal worden gerealiseerd.• De fysieke bereikbaarheid van het glastuinbouwcomplex moetop orde komen.14

Als oplossing voor de waterproblematiek zullen wij in samenspraakmet alle belanghebbenden meer ruimte reserveren voorwater in combinatie met groen en recreatie. In eerste instantiezal woningbouw plaatsvinden op locaties die al in het StreekplanZuid-Holland West zijn aangegeven. Verder willen wij onszelf eenresultaatsverplichting opleggen om een groot deel van dewoningen te bouwen via verdichting in de kernen. Langsbestaande linten in het buitengebied is realisatie van vervangenderuimte nodig voor te saneren woningen in het buitengebied.Voor het ontbrekende deel van het woningbouwprogramma iséén centrale zoeklocatie aangegeven in aansluiting op bestaandeplannen om daarmee het overige duurzaam glas zo veel mogelijkintact te houden.Voor de korte termijn (tot rond 2010) willen wij samen met onzepartners uitvoering geven aan het 3-in-1 project. Het doortrekkenvan de Veilingroute, het aansluiten op de tweede ontsluitingswegHoek van Holland en het aanpassen van knooppunt Westerlee ishard nodig. Daarnaast wordt de realisatie van het ontbrekendedeel van de A4-Noord ondersteund. Op de middellange termijn(2010-2020) is er meer nodig. De sterke groei van vooral hetgoederenvervoer in de Greenport Westland vraagt om een wegverbindingmet 2 x 2 rijstroken tussen het Harnaschknooppunt (A4)en het knooppunt Westerlee (A20) met voldoende aantakkingen.Op termijn is een nog verder doortrekken van de tweede ontsluitingswegrichting Hoek van Holland wenselijk.Met de mainportontwikkeling Rotterdam (Tweede Maasvlakte)ontstaat er voor die regio zeewaarts een nieuwe economischeontwikkelingsrichting. Voor de economische spin-off van zowel destadsregio Rotterdam als het stadsgewest Haaglanden pleiten wijvoor een nieuwe westelijke oeververbinding via de Oranjetunnel.Hierdoor worden twee grote werkgelegenheidsgebieden met elkaarverbonden, kan de glastuinbouw meer lucht krijgen richtinghet zuiden en wordt de synergie tussen Mainport Rotterdam enGreenport Westland/Oostland versterkt.Een ruimtelijke reservering voor zowel het Oranjetracé als hetBlankenburgtracé is door de stadsregio Rotterdam en de provincieZuid-Holland opgenomen in het Voorontwerp Ruimtelijk PlanRegio Rotterdam 2020 (RR 2020). Formeel geldt dit plan alsprovinciaal streekplan en regionaal structuurplan tegelijk.15

Het is ons streven op basis van de Visie Greenport Westland 2020met behulp van onder meer de ruimtelijke ordening de planologischevoorwaarden te scheppen voor beoogde ontwikkelingen en die tevertalen in de te realiseren beleids- en uitvoeringsprogramma’s.De benodigde grond is een schaarse en essentiële productiefactorals gevolg waarvan bij de verdeling van die grond tussen, maarook binnen de marktsegmenten een belangrijke ordenende ensturende taak is weggelegd voor de gemeente. De wijze waaropdie ordenende en sturende taak kan worden vormgegeven isaangegeven in de Nota Grondbeleid. Diverse vormen van te voerengrondbeleid kunnen daarbij worden gehanteerd (actief/faciliterend),waarbij verschillende instrumenten kunnen worden ingezet,een en ander afhankelijk van de vereiste rol, sturing en regie.Het vervullen van een actieve en regisserende rol rekenen wij totonze verantwoordelijkheid. Waar financiële doeleinden van hetgrondbeleid en kwalitatieve doelen dat noodzakelijk maken, zullenstrategische aankopen worden gedaan. Naast de regulierefinancieringsstromen worden daarbij vanwege de diversiteit vanprojecten ook andere financieringsstructuren uitgewerkt.De geformuleerde strategische keuzes en richtinggevendeuitspraken zullen in het vervolgtraject worden verwerkt in eenuitvoeringsprogramma en worden getoetst op maatschappelijkeen financiële haalbaarheid. Een eerste analyse, vooral in ditstadium nog gebaseerd op ervaringsgegevens, geeft aanleidingte veronderstellen dat de voorstellen uitvoerbaar zijn.16

Op basis van onze ambitie, de geformuleerde strategischekeuzes en het programma tot uitwerking van deze keuzesontstaat een visie op Westland tot 2020. Bezien vanuit eenintegraal ruimtelijk kader op hoofdlijnen en vanuit hetaanduiden van de positie van de gemeente ten aanzien vanhet glastuinbouwcomplex gaat de visie in op twee thema’s:’Westland en ruimte’ en ’Westland en Greenport’.WESTLAND EN RUIMTEOp de projectenkaart 2020 (p. 19) is aangegeven hoe Westland in 2020op hoofdlijnen ruimtelijk is ingericht. Door het accent te leggen op hetbehoud en versterking van het glastuinbouwcomplex en doordat opeen efficiënte wijze is omgegaan met de benutting van de ruimte voorvan de in totaal 105.000 inwoners. Een afzonderlijk accent is daarbijgelegd op woningbouw ten behoeve van starters en ouderen. Veelwoningbouw is tot stand gekomen in overeenstemming met watin het streekplan is vastgelegd. Verder is de verdichting van dekernen tot een goed einde gebracht. Per kern is gebouwd alnaar gelang de positie en de mogelijkheden die een kern daartoeheeft. Dankzij deze verdichting is het draagvlak voor de voorzieningenin de kernen versterkt. De kernen Naaldwijk en Wateringen hebbeneen meer stedelijk karakter gekregen. Het landelijke karaktervan de overige kernen is behouden. Vanuit een centrale opgaveheeft in het gebied tussen de kernen Naaldwijk, ’s-Gravenzande enMonster het ontbrekende deel van het woningbouwprogrammaeen plaats gevonden. Daarbij zijn tevens locaties ontwikkeld met5SAMENVATTEND EINDBEELD 2020de verschillende structuurelementen (water, groen en infrastructuur)en functies (wonen, werken en voorzieningen) is een inrichting vande gemeente ontstaan waarbij voldoende areaal aan glas is behouden.Dankzij enkele spraakmakende innovatieve stedenbouwkundigeontwerpen met een hoge creativiteit heeft Westland op sommigeexperimenteerlocaties nieuwe iconen gekregen. De beeldvormingover Westland en haar vooruitstrevende positie is hierdoor versterkt.Vanwege een actief voorwaardenscheppend beleid heeft deagro-gerelateerde bedrijvigheid zich langs de verkeersaders opgrote bedrijventerreinen verder naar behoren kunnen ontwikkelen.Binnen Westland is een evenwichtig over de gemeente verdeeldwoningbouwprogramma gerealiseerd dat aansluit bij de behoefteeen lage woningdichtheid. De gemeente zet er op in om ook voorde toekomst via verdere verdichting en invulling van het gebied tussengenoemde kernen invulling aan de gemeentelijke woningbehoefte tegeven. In de Westlandse Zoom zijn voor de doelgroep internationaalvestigingsmilieu de na evaluatie afgesproken aantallen woningenopgeleverd met een zeer lage woningdichtheid. Hierdoor is in hetnoordelijk deel van de gemeente een apart luxe woonmilieu ontstaan.De wateroverlast als gevolg van overmatige regenval behoort tothet verleden doordat de capaciteit aan waterberging vanuit diverseinvalshoeken is vergroot. Het kunnen toepassen van kansrijkemogelijkheden van meervoudig ruimtegebruik heeft daaraaneen bijdrage geleverd. Maar ook het op een intelligente wijze17

invullen van de berging van water per polder heeft haar steentjebijgedragen. Decentrale en centrale berging van water in hetboezemgebied heeft tevens een wezenlijke zet in de goede richtinggegeven. Verbreding van waterlopen en het verhogen van degemaalcapaciteit hebben een bijdrage geleverd aan de oplossingvan het waterprobleem.De totstandkoming van de wateropgave heeft in combinatiemet invulling van groenfuncties ervoor gezorgd dat in de loop derjaren goede, doorlopende ecologische verbindingen zijn ontstaan.Verbindingen zijn op diverse plekken binnen de gemeentegerealiseerd; van de Zwethzone naar de kustzone en van degemeente met het gebied Midden-Delfland. Daar waar dit tot dewegvak Harnaschknooppunt - Westerleeknooppunt is de fysiekebereikbaarheid van het glastuinbouwcomplex aanzienlijk verbeterdmet voldoende aantakkingen vanuit de Greenport op dezewegverbinding. Ook de gedeeltelijke verdubbeling van de N213leidt tot een aanzienlijk betere afwikkeling van het personen- engoederenvervoer. Door de getroffen infrastructurele verkeersmaatregelenis de bereikbaarheid van FloraHolland ondanks detoegenomen vervoersbewegingen op orde. De projectorganisatiedie binnen de gemeente is belast met de herstructurering van deduurzame glastuinbouwgebieden is geslaagd in haar opdracht eenadequate inliggende infrastructuur in die gebieden te verwezenlijken.Er is een goed functionerend, efficiënt regionaal Openbaar Vervoernetwerk ontstaan waarbij de komst van Randstadrail is gebruiktmogelijkheden behoorde zijn bij deze verbindingen voorzieningenvan recreatieve aard ontstaan. Bij de centrale berging vanhet water in het boezemgebied is een geslaagde koppeling gemaaktmet de woningbouw in het gebied tussen de kernen Naaldwijk,’s-Gravenzande en Monster. Door aan de centrale waterbergingtevens een recreatieve functie toe te kennen heeft de gemeenteop dit vlak een duidelijke impuls gekregen. Door zeewaartseduinaanleg is de kustveiligheid gegarandeerd en is het natuur- enrecreatiegebied flink vergroot.De voltooiing van de infrastructurele werken is duidelijk eenwinstpunt. Door een volgtijdelijke uitvoering van het 3-in-1 projecten daarna een wegverbinding met 2 x 2 rijstroken van hetom busaansluitingen tussen de Westlandse kernen onderlingalsmede met de grote buurgemeenten te verbeteren.De gemeente werkt in nauw overleg met andere betrokkeninstanties de gevolgen uit van de rijksbeslissing om hetOranjetracé als een vaste oeververbinding te realiseren ter hoogtevan het Oranjekanaal. Hierdoor worden twee grote werkgelegenheidsgebiedenin de Zuidvleugel beter met elkaar verbonden,kan de glastuinbouw meer lucht krijgen richting het zuiden enwordt de synergie tussen Mainport Rotterdam en GreenportWestland/Oostland versterkt. In de nabijheid van de Westlandseglastuinbouwcluster worden op de Zuid-Hollandse en Zeeuwseeilanden duurzame glastuinbouwgebieden gerealiseerd.18

PROJECTENKAART 2020Reservering OranjetunnelCorridorstudieWesterlee/HarnaschknoopVerbreding N213Studie verlegde KustwegAanpassing KnooppuntBestaand bedrijventerreinUitbreiding bedrijventerreinDuurzaam glastuinbouwgebiedPotentiële transformatiegebiedenBeschermd landschap/natuurgebiedNieuwe duinenrijenNatuurcompensatie Tweede MaasvlakteZwethzoneEcologische schakelZoekgebied boezembergingUitleglocatiesProjecten Westlandse ZoomZoekgebied nieuwe woonlocatiesKleinstedelijkCompactdorpsRuimdorpsA41: 200.0000 500 1000 1500 2000mA2019

WESTLAND EN GREENPORTDe Greenport Westland is in het jaar 2020 tot volle wasdomgekomen waarbij het zwaartepunt van de glastuinbouwcluster nogsteeds in Westland is gelegen. De succesvolle uitwerking vande Greenportgedachte op het vlak van koppeling met de mainports,leverancier van kennis, de herstructureringsopgave en de fysiekebereikbaarheid, is gerealiseerd door een initiatiefnemende enregisserende houding van de gemeente Westland en de inzet vanandere betrokken instanties. Publieke en private partijen zijn doormiddel van interactieve beleidsvorming nader tot elkaar gekomen.Het initiatief heeft ertoe geleid dat de van overheidswegeopgerichte Greenport-organisatie zitting heeft in belangrijkeoverlegstructuren waardoor haar belangen worden behartigd.De aangewezen duurzame glastuinbouwgebieden in Westland zijnintact gebleven. Transformatie van glas voor andere functies zoalswonen, infrastructuur, water en groen is uitgevoerd in de daarvooraangewezen gebieden. Hierdoor is aan een groot deel van deglastuinbouwcluster in Westland de zekerheid gegeven datinvesteringen voor de lange termijn voldoende rendement opleveren.Aan agro-gerelateerde bedrijvigheid is voldoende vestigingsruimtegeboden op grote bedrijventerreinen zoals Honderdland, zodat dekracht van de totale cluster hierdoor behouden is gebleven.Door de aanwezige investeringsbereidheid van de glastuinbouwclusterin Westland is een grote slag gemaakt met deherstructurering van verouderde glastuinbouwgebieden.Het Rijk heeft een extra stimulans aan de herstructurering vanhet glas gegeven door via de Infrastructuurregeling Glastuinbouween financiële bijdrage beschikbaar te stellen voor het aanpassenen verbeteren van de inliggende infrastructuur binnen de duurzameglastuinbouwgebieden. Aan de water- en groenopgave binnen degeherstructureerde gebieden is voldaan. Het grootste deel van deglastuinbouwcluster in de Greenport Westland is omgevormdtot een innovatief en efficiënt opererende bedrijfstak, waarmeede internationale concurrentie te lijf wordt gegaan.Herstructurering, maar ook autonome groei en transformatie vanglastuinbouwgebieden, heeft ertoe geleid dat uitplaatsingslocatiesvoor tuinders zijn ingericht. De opvanglocaties B-driehoek en20

zwaartepunt in de cluster zelf. De primaire productie is een watminder grote plaats gaan innemen in de Westlandse cluster.Agro-gerelateerde bedrijvigheid, voorafgaand en volgend op hetprimaire productieproces, zijn belangrijker geworden. Kennis,innovatie en logistiek hebben ook bezien vanuit internationaalperspectief nog verder aan betekenis gewonnen. Aan agrogerelateerdebedrijvigheid is in Westland voldoende vestigingsruimtegeboden op bedrijventerreinen als Honderdland, TradeParc Westland, ABC Westland, Coldenhove/Transportcentrum enWateringseveld/Zwethove, zodat een aantasting van dekracht van de cluster niet heeft plaatsgevonden. De ketenomkering,produceren gericht op de vraag vanuit de markt, heeft deorganisatie en de structuur van de cluster veranderd.Zuidplaspolder zijn niet voldoende groot gebleken. De overhedenzijn tot de conclusie gekomen om uitplaatsingslocaties vooral tezoeken op de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden. De realisatievan de LandbouwOntwikkelingsGebieden (LOG’s) binnen Nederland,die plaats zouden moeten gaan bieden aan tuinders als gevolgvan schaalvergroting en herstructurering, is slechts gedeeltelijkgeslaagd. De versnipperde inzet van het rijksinstrumentarium voorde glastuinbouw is omgebogen naar een geconcentreerde inzet opde Greenports Westland/Oostland, Aalsmeer en omstreken en Venlo.Meervoudig ruimtegebruik wordt binnen de glastuinbouw steedsvaker toegepast om een deel van het ruimtegebrek op te vangen.De stapeling van bij het complex behorende functies, zoals teeltbedrijvenen logistieke activiteiten heeft een vlucht genomen. Drijvendekassen en waterkelders onder kassen zijn geen onbekend verschijnselin het Westland. Naast herstructurering en het toepassen vanmeervoudig ruimtegebruik wordt ook aan verduurzaming van deglastuinbouw voldoende aandacht besteed. Het gebruik van centraleenergieopwekking en wateropslag is goed van de grond gekomen.Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen isnog meer gereduceerd. Mede ook hierdoor is de glastuinbouw instaat gebleken om concurrerend te blijven opereren ten opzichtevan opkomende glastuinbouwgebieden binnen en buiten Europa.Eén van de belangrijkste veranderingen die zich binnen deglastuinbouwcluster heeft voorgedaan is een verschuiving van hetDe gemeente Westland participeert in de Kennisalliantie Zuid-Hollandwat haar nut heeft bewezen als bijeenbrenger van praktijk en kennis.De innovatie is verschoven van de productie-infrastructuur naar deservice-infrastructuur. Biotechnologie en Sensor- en Nano-technologiezijn in nauwer verband gebracht met de glastuinbouwcluster.De beeldvorming over de glastuinbouwcluster wordt door de gemeentenauwlettend gevolgd.De glastuinbouwcluster heeft het beeld verworven grote vooruitganggemaakt te hebben op de weg naar een schone, innovatieve engroene industrie met een belangrijke economische waarde voorNederland. De gemeente heeft door het nemen van eigen initiatievenen het stimuleren en ondersteunen van activiteiten van de clustereen bijdrage geleverd aan het verder uitbouwen van dit beeld.21

In onze ogen liggen de belangrijkste keuzes zowel binnen destructuurelementen (de dragers/onderleggers van de ruimte):water, groen en infrastructuur als binnen de functies wonen,glastuinbouw en voorzieningen.GLASTUINBOUWCLUSTERHet succes is onder meer te danken aan de clustering van desector en de ligging bij de mainports, de nabijheid vanbevolkingscentra en de klimatologische omstandigheden.In onderstaande figuur is de productiewaarde weergegeven vande glastuinbouw. Daarnaast heeft Nederland een belangrijkedoorvoerfunctie, vooral in de snijbloemhandel.KansenDe glastuinbouw wordt in zijn geheel genomen gezien als eenvan de belangrijkste pijlers van de Nederlandse economie.Zij staat daarbij model voor de innovatie- en concurrentiekrachtvan de Nederlandse economie. De tuinbouw behoort tevenstot de stuwende werkgelegenheidssectoren.In de gemeente Westland zijn in 2004 in totaal bruto 51.400personen werkzaam, waarvan netto 46.600 voor 12 uur of meerper week. Een substantieel deel hiervan is werkzaam binnende glastuinbouwcluster of daar op een of andere wijze meeverbonden. Daarnaast biedt de tuinbouw in Westland ook eengroot aantal seizoensgebonden arbeidsplaatsen.6UITWERKINGSTRATEGISCHE KEUZESEconomische betekenis van de glastuinbouw 2003 in NederlandProductiewaarde Werkgelegenheid Aantal bedrijven Areaal (ha)(miljoen € )Verschil Verschil Verschil Verschil2003 t.o.v. jaar 2003 t.o.v. jaar 2003 t.o.v. jaar 2003 t.o.v. jaarervoor ervoor ervoor ervoorSierteelt onder glas 3.542 3% 43.263 -5% 5.597 -3% 6.148 -1%Groenten onder glas 1.320 12% 28.267 17% 2.825 -6% 4.320 1%Totaal glastuinbouw 4.862 5% 71.530 3% 8.422 -4% 10.468 0%Toeleveranciers glastuinbouw 750(bron: Berenschot BV, nov. 2004 in opdracht van de AVAG, Platform Toeleveranciers Glastuinbouw)22

Glastuinbouw is weliswaar een kennisintensieve bedrijfstak,maar ook laaggeschoolden uit de Haagse en Rotterdamseagglomeratie vinden er volop werk. Het werkloosheidspercentagevan de Westlandse beroepsbevolking is structureel laag.Onderdeel van de glastuinbouwcluster zijn naast de productiebedrijvenen veredelingsbedrijven o.a. de kassenbouwersen overige toeleveranciers, handelsondernemingen, transport- enlogistieke bedrijven, scholings- en onderzoeksinstituten, banken,accountants en overige dienstverlenende bedrijven.Netto werkgelegenheid stadsgewest Haaglanden 2003-20042003 2004 Toename excl. herindeling Toename a.g.v. herindelingDen Haag 214.502 217.933 3.431Delft 44.324 42.272 -2.082 30Leidschendam/Voorburg 24.396 23.865 -531Midden-Delfland 8.497 4.831 -459 -3.207Pijnacker/Nootdorp 9.589 10.117 528Rijswijk 37.048 36.034 -1.014Wassenaar 7.947 8.313 366Westland 40.870 46.641 3.046 2.725Zoetermeer 43.519 40.780 -2.739Totaal Haaglanden 430.692 430.786 546 -45223

Werkgelegenheid Westland 1988-200445.000Aantal werknemers40.00035.00030.00025.0001988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004JaartalNB: Ontwikkeling netto werkgelegenheid Westland 1988-2004 is exclusief grenscorrecties als gevolg van gemeentelijke herindeling. Inclusief grenscorrecties bedroeg de werkgelegenheid in 2004: 46.600)Er ligt een grote kans in het verder uitwerken van de Greenportgedachteuit de Nota Ruimte en de bijbehorende uitvoeringsagendasamen met de glasas-gemeenten en de andere Greenports inrelatie tot de mainports, herstructurering op hoger schaalniveauen de bereikbaarheid op gebiedsniveau. In overleg met dewereldmarktleider te kunnen blijven in een groot aantalsegmenten van de tuinbouw: hoogwaardig kennisnetwerk, eenfijnmazig distributiesysteem, korte transportafstanden naarde mainports Rotterdam en Schiphol en grote creativiteit envakmanschap onder de tuinders.glasas-gemeenten zijn de eerste stappen voor uitwerking vande Greenportgedachte inmiddels in gang gezet.Kennis is onvoorwaardelijk verbonden aan behoud enversterking van de concurrentiepositie van de tuinbouwcluster.Als gevolg van herstructurering in het kader van verduurzamingkan een groot deel van het glastuinbouwareaal worden omgezetnaar een efficiënte milieuvriendelijke inrichting van het kassencomplexmet meer ruimte voor natte en droge infrastructuur.Westland heeft op dit moment sterke troeven in handen omMaar ook is kennis een belangrijk exportproduct. De Westlandsetuinbouw heeft uitstekende mogelijkheden om een leidendeen regisserende positie in te nemen bij de internationaleverspreiding van kennis voor een duurzame tuinbouw.Initiatieven gericht om het netwerk van onderwijs, kennis en24

de innovatie op het gebied van de glastuinbouw op eenhoger plan te brengen bieden volop kansen. Door het benuttenvan de kennis van onderwijs- en onderzoeksinstellingen zoalsdie in Den Haag, Rotterdam, Delft, Leiden en Wageningenaanwezig is, kan de internationale concurrentiepositie vande glastuinbouw worden verstevigd. De KennisalliantieZuid-Holland kan daarbij een rol vervullen. Westland is eenvan de weinige gemeenten met een instelling voor agrarischmiddelbaar beroepsonderwijs (Holland College). Deze instellingbeschikt over een breed netwerk waar de glastuinbouwclustergebruik van kan maken. De HollandAccent Onderwijsgroepis dan ook een belangrijke partner voor de versterking vande onderwijsinfrastructuur.De omslag van agrarische producten naar hoogwaardigeconsumentenproducten is in volle gang. Verpakkingsconcepten,bewerkte en samengestelde producten en complete conceptenzijn al succesvolle innovaties. Een toekomstige doorbraakhierin is misschien de ontwikkeling en productie van hoogwaardigegrondstoffen voor de biofarmacie en bio-energie. Deze nieuwefunctie kan de economische ontwikkeling van de Zuidvleugelen de relatie Greenport Westland en Mainport Rotterdam eenflinke stimulans geven.De mate van mechanisatie en automatisering neemt in hoogtempo toe. Voor het rendement van de sector is het van belangom het aandeel arbeid in de productie verder terug te dringen.De tuinbouw is van oudsher een op de markt gerichte sector.Goede en minder goede perioden volgen elkaar op.Dankzij de grote ondernemingszin van de ondernemers heeftWestland moeilijke tijden altijd weten te overwinnen.Het innovatief vermogen is de belangrijkste concurrentiekrachtvan de tuinders. Innovatiekracht en kennis van de glastuinbouwclusterzullen in toenemende mate de drijvende kracht zijn voorhet behoud en het versterken van de regierol van Nederlandin de internationale handels- en productiestructuren.Daarin ligt de verankering van de economische betekenis vande cluster voor Nederland en daarmee voor Westland. Deelnamevan de tuinbouw in het Innovatieplatform dat door de regeringin 2003 is opgericht geeft kansen.Binnen de toeleverende industrie volgen daarom innovatiesop logistiek gebied elkaar in hoog tempo op.De aanwezige bedrijven op de Westlandse bedrijventerreinen zijnmeestal direct dan wel indirect gerelateerd aan de glastuinbouw.Bijna de helft van het totaal aantal arbeidsplaatsen in de gemeenteis te vinden op de bedrijventerreinen (2004: ruim 20.000 arbeidsplaatsen).Voor de periode 2004-2020 is op de Westlandsebedrijventerreinen in totaal 135 hectare netto uitgeefbaar.Min of meer trendmatig bedraagt in Westland de jaarlijkse uitgiftevan grond aan bedrijven circa 9 hectare netto uitgaande van2% economische groei per jaar. Wij verwachten op basis hiervanen van de nog beschikbare en nieuw in ontwikkeling te nemen25

aanbod aan bedrijventerreinen tot omstreeks 2020 over voldoendecapaciteit te beschikken. De thematisering van bedrijventerreinenzal verder toenemen. Uit een nog op te stellen nadere analysevan de herstructureringsvraag voor bestaande bedrijventerreinenmoet blijken welke acties genomen kunnen worden om deeconomische vitaliteit van die terreinen te bevorderen.Onderzocht zal worden of er ruimtelijke mogelijkheden zijn tothet realiseren van een milieustraat voor bepaalde bedrijven.De toeleveringsindustrie van de tuinbouw wordt nu nog gekenmerktdoor veel relatief kleine ondernemingen verspreid over een grootaantal bedrijventerreinen in Westland. Door overnames en fusieswordt het aantal ondernemingen behoorlijk teruggebracht.De glastuinbouwsector draagt aanzienlijk bij aan het nationalehandelsoverschot en is ook een belangrijke werkgever voorveel werknemers uit het omliggend stedelijk gebied waaronderDen Haag en Rotterdam. Het imago van de glastuinbouw kan doorde sector zelf, (zo nodig) met onze ondersteuning wordenverbeterd, door structureel te wijzen op de pogingen die wordenondernomen en de resultaten die al zijn bereikt om de bedrijfstakeen milieuvriendelijker ’groen’ imago te geven. Dit is vanessentieel belang om de sector een vooraanstaande positieop de (wereld)markt te kunnen laten blijven innemen. In hetkader van het project Glami (Glastuinbouw en Milieu), zijn erafspraken gemaakt over verdere energiebesparing en verminderingvan het gebruik van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen.BEDRIJVENTERREINENBestaand bedrijventerreinUitbreiding bedrijventerrein1: 200.0000 500 1000 1500 2000m26

Een aanzienlijk deel van de afspraken is inmiddels inwetgeving omgezet via het Besluit Glastuinbouw. De gemeenteneemt deel in de uitvoeringsorganisatie Glami wat als doelheeft om een coördinerende, bemiddelende en ondersteunenderol bij de uitvoering van het Besluit Glastuinbouw te vervullen.Ontwikkelingen als de energieleverende kas, benutting van hetoverschot CO2 en restwarmte uit Rijnmond, inzetten vanbiobrandstoffen, scherming in verband met lichtuitstoot,en het toenemende besef van maatschappelijk verantwoordondernemen zijn gaande. Tevens kan worden gedachtaan het sneller herstructureren van oud glas, het verderverbeteren van arbeidsomstandigheden en het verhogenvan de ruimtelijke kwaliteit.Als gevolg van diverse belemmeringen op het gebied van ruimtelijkeenmilieuregelgeving, maar zeker ook vanwege financiële redenen,komt de herstructurering van de glastuinbouw maar mondjesmaatvan de grond. Een concreet voorbeeld is de problematiek van deagrarische bedrijfswoningen. Een Raamplan met een uitvoeringsplanis door de gemeenteraad vastgesteld. Daarin is beschrevenop welke wijze met de woningen in het buitengebied concreetzal worden omgegaan. Vervolgens is door partijen een uitvoeringsconvenantondertekend. Dit zal ertoe leiden dat de ingezetteschaalvergroting en herstructurering worden versterkt.Onderwijs, iets wat essentieel is voor de glastuinbouwcluster, isbeperkt aanwezig in Westland. Onderzoek en ontwikkeling waarBedreigingenIn Westland verdwijnen productiebedrijven als gevolg van transformatie,autonome ontwikkelingen en herstructurering waarvansommige zich wensen te hervestigen. Deze bedrijven kunnen nietworden opgevangen binnen de gemeente. De ruimtevraag naarglasareaal is groot. Er wordt zeker voor die tuinders die als gevolgvan transformatie wensen te verplaatsen, gezocht naar vervangendelocaties in de nabijheid van de gemeente. Het aanbod enbeschikbaarheid van dergelijke uitplaatsingslocaties buitenWestland is onvoldoende en komt moeizaam van de grond.De B-driehoek is nu al nagenoeg vol voor verdere nieuwvestigingvan glastuinbouw. De voorziene locatie van 200 hectare in deZuidplaspolder zal op termijn onvoldoende soelaas bieden.diverse Westlandse bedrijven sterk in zijn, is nog onvoldoendeverbonden met kennisinstituten. Verbreding en versterking van deaanwezige kennisinfrastructuur zijn noodzakelijk. Landelijk is debelangstelling voor technische en agrarische opleidingen sterkafgenomen. Een trend die ook in Westland waarneembaar is. Hierdoorzal in de toekomst een tekort aan gekwalificeerd personeel ontstaan.De glastuinbouw heeft het imago van een krachtige, innovatieveen ondernemende bedrijfstak met goed opgeleide ondernemers.De beeldvorming van voornamelijk de externe omgeving opde ontwikkeling van intensieve en/of grootschalige glastuinbouwin Westland is gebaseerd op het negatieve imago vanglastuinbouw waar het gaat om monotone en rommelige27

inpassing van kassen in het landschap, wateroverlast,minder goede arbeidsomstandigheden en soms illegalearbeid. Het milieu-imago wordt ingegeven door de perceptievan energie-intensieve bedrijfstak, lichthinder, verkeersgenererendewerking in termen van vrachtautobewegingenen het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen.Ontwikkelingsruimte kan alleen worden gerealiseerddoor een fundamentele omslag naar kwaliteit op dezeonderwerpen. Sanering en een kwaliteitsslag in eigen huis enhet leveren van ontwerpkwaliteit voor nieuwe tuinbouwlocatieszijn noodzakelijk voor een duurzame ruimtelijke ontwikkelingvan de tuinbouwcluster en draagvlak bij overheden enmaatschappij.Strategische keuzes• Initiatief nemen tot het uitwerken van de Greenportgedachte uitde Nota Ruimte in relatie tot de mainports Rotterdam enSchiphol, herstructurering op het schaalniveau van de Greenport ende fysieke bereikbaarheid samen met andere belanghebbendenwaaronder de glasas-gemeenten, provincie Zuid-Holland,stadsgewest Haaglanden en stadsregio Rotterdam.• In voorwaardenscheppende zin voldoende ruimtelijke capaciteitrealiseren voor de diverse functies die het glastuinbouwcomplexversterken zoals het duurzaam glas en bedrijventerreinen.• Het zoeken naar uitplaatsingslocaties duurzaam glas in denabijheid van Westland voor tuinders die als gevolg vantransformatie glas moeten uitwijken. Het instrument van eenAmbitieVeel kan en hoort binnen de glastuinbouwsector zelfopgepakt te worden. Vanuit onze rollen en verantwoordelijkhedenwillen wij de sector versterken door initiatieven te nemen,te sturen, te stimuleren en te ondersteunen.Wij nodigen partijen uit om met spraakmakendeinnovatieve (stedenbouwkundige) ontwerpen te komenmet een hoge creativiteit die als voorbeeld van devooruitstrevende rol van Westland kunnen dienen voorde rest van Nederland. Voor de realisering van dit soortontwikkelingen zijn zogenaamde experimenteerlocatiesmogelijk een optie.glastuinbouwmonitor is daarbij nodig om de ruimtelijkeomvormingen van glastuinbouwgebieden bij te houden evenalsde daaruit voortvloeiende verplaatsingsbehoefte van tuinders.• Het initiëren van activiteiten tot het verbeteren van deruimtelijke kwaliteit.• Het initiëren/stimuleren van meervoudig ruimtegebruik enverduurzaming.• Het inzetten op versterking van de cluster met betrekking totkennis, innovatie en logistiek door strategische samenwerking tebewerkstelligen met diverse kennisinstituten.• Oplossen problematiek voormalige agrarische bedrijfswoningen.• De herstructurering van het glas binnen de gemeente versnellen.• Beeldvorming en imago glastuinbouw verbeteren.28

UitwerkingVoor het succesvol uitwerken van de Greenportgedachteop het niveau van de Greenport zijn veel partijen nodig.Wij zijn bereid om daarin het initiatief te nemen en willen daarbijkomen tot een breed samengestelde projectgroep.De primaire verantwoordelijkheid voor modernisering enschaalvergroting van de glastuinbouwbedrijven ligt bij deondernemers. De gemeente, maar ook andere partijen zoalshet Hoogheemraadschap van Delfland en provincie Zuid-Hollandhebben in dit kader verantwoordelijkheden. Partijen kunnengezamenlijk vanuit ieders verantwoordelijkheid hieraan invullinggeven. Voor de agro-gerelateerde bedrijvigheid op deHet glas dat in het Streekplan als duurzaam (blijvend) glas isaangemerkt dient zo veel mogelijk behouden te blijven.Op sommige plekken, waarbij wij vooral denken aan de kust, kaner in tegenstelling tot de huidige vigerende ruimtelijke plannenduurzaam glas behouden blijven. In totaal gaat het daarbij omongeveer 300 hectare. Dit zijn de gebieden Noordlandse Polder,Waalblok, Slaperdijk en het gebied waar in het IntegraalOntwikkelingsplan Westland het duinmeer was voorzien (LangeStukken). Het glas in de op de streekplankaart aangegeventransformatiegebieden langs het Zwethkanaal, Pettendijk enNieuwe Tuinen in De Lier kan in principe tot 2020 blijven functioneren.Transformatie kan hier op de lange termijn nog wel aande orde zijn in verband met mogelijke aanleg van infrastructuur.bedrijventerreinen in Westland kan op basis van het vigerendebeleid tot 2020 in voldoende mate worden voorzien.De 1e fase van Honderdland is in ontwikkeling evenals fase 2van Trade Parc Westland. Omdat het zwaartepunt van deglastuinbouwcluster in relatieve zin verschuift van de primaireproductie in de kassen naar de aanverwante bedrijvigheid zalnader overleg met het bedrijfsleven en eventueel onderzoekmoeten uitwijzen of aanvullende capaciteit aan bedrijventerreinennodig is. Zo zullen innovatie, handel en logistiek steedsbelangrijker worden. De kantorenmarkt in Westland is over hetalgemeen ook direct dan wel indirect gerelateerd aan deglastuinbouw. Nieuwe kantoorlocaties boven op bestaandemogelijkheden op bedrijventerreinen zijn vooralsnog niet nodig.Enkele locaties blijven aangewezen als potentiële transformatiegebiedenom tijdig in te kunnen spelen op nieuwe omstandigheden.Dit zijn de Rolpaal, Hoogeland en de locatie op de hoek vanErasmusweg en Wippolderlaan in Wateringen. In totaal gaat het daarbijom ± 100 hectare glas. Het aanwezige glas in het gebied MolenslootOost in De Lier kan getransformeerd worden tot woningbouw.Het glas in de op de streekplankaart aangegeven transformatiegebiedenbij Monster en ’s-Gravenzande maakt onderdeel uitvan het zoekgebied voor wonen (zie kaart glastuinbouwgebiedenp. 30). Het aanwezige glas kan daar in principe omgevormdworden tot duurzaam glas indien de woningbouwopgaaf eldersin het zoekgebied wordt gevonden.29

De afname van het totale glasareaal in Westland in deperiode 2004-2020 schatten wij globaal in op ongeveer500 tot 550 hectare:• 50 hectare t.b.v. zoeklocatie voor 1.500 woningen(zie paragraaf Wonen).• 50 hectare t.b.v. zoeklocatie waterberging(zie paragraaf Water).• 200 hectare als gevolg van Westlandse Zoom.• 200 hectare als gevolg van realisatie woningbouwlocaties,bedrijventerreinen, infrastructuur. Dit is inclusief de gebiedenwelke momenteel al in ontwikkeling zijn zoals Honderdland,Woerdblok, Trade Parc Westland 2 etc.Door vooral in te zetten op kennis en innovatie willen wij de glastuinbouwclusterversterken. Directe relaties willen wij onderhoudenmet de Tuinbouwclusteracademie en de onderwijsonderzoeksinstellingenin Den Haag, Rotterdam, Delft, Leiden en Wageningen.De ruimtelijke en leefkwaliteit willen wij verbeteren door de inzetvan instrumenten, waarmee milieu in een vroeg stadiumintegraal in ruimtelijke plannen en processen wordt ingebracht.De opname van een groenblauwe dooradering en ecologischeverbindingszones, evenals het consequent weren van activiteitendie de ruimtelijke kwaliteit aantasten zijn doelstellingen om eenpositieve invloed op de ruimtelijke kwaliteit uit te oefenen.Meervoudig ruimtegebruik is van groot belang om zo efficiëntGLASTUINBOUWGEBIEDENDuurzaam glastuinbouwgebiedPotentiële transformatiegebieden StreekplanGehandhaafd glastuinbouwgebied t.o.v. StreekplanAfname glastuinbouw t.o.v. StreekplanZoekgebied centrale berging boezemwaterZoekgebied nieuwe woonlocatiesPolder het WaalblokPolder Lange StukkenPolder het NoordlandPoelpolderNieuwe TuinenMolenslootZwethkanaalOranjekanaal1: 200.0000 500 1000 1500 2000m30

mogelijk om te gaan met de ruimte. Initiatieven zoals hetalternatief van waterbergingskelders en het telen in lagenwillen wij stimuleren en ondersteunen. De invulling van dewateropgave is maatwerk.WATER EN GROENKansenMet de ondertekening van het Nationaal Bestuursakkoord Water(NBW) wordt door alle belanghebbende partijen onderkend datde waterproblematiek gezamenlijk opgepakt dient te worden.Op verschillende niveaus wordt er momenteel invulling gegevenaan het uitwerken van de wateropgave. Voor Westland is in dewaterproblematiek in Westland. Bij het Hoogheemraadschapvan Delfland loopt het project ABC-Delfland om water langervast te houden, meer te bergen en overtollig water snelleraf te voeren. Het gaat hierbij om technische maatregelen, zoalscapaciteitsvergroting van gemalen, om ruimtelijke maatregelenen het reserveren van gebieden voor het snel en tijdelijkopvangen van water in natte perioden.Een deel van de projecten is al uitgevoerd. De aan de functiegekoppelde waterbergingsnorm is voor stedelijk gebied englastuinbouwgebied door het Hoogheemraadschap van Delflandvastgesteld op 325 m 3 per hectare en gebaseerd op hetNationaal Bestuursakkoord Water (NBW).huidige situatie een bergingstekort in de polders van in totaal760.000 m 3 (bron: ABC-polderstudies Hoogheemraadschapvan Delfland 2004).Drie belangrijke begrippen die in het akkoord gehanteerd wordenzijn Vasthouden, Bergen en Afvoeren. In deze volgordewordt getracht het water zo lang mogelijk plaatselijk vast tehouden, wanneer dat niet meer mogelijk is op locatie tijdelijkte bergen en wanneer dat niet meer tot de mogelijkhedenbehoort het af te voeren.Mede op basis van recente ervaringen zijn alle belanghebbendenzich bewust van de gezamenlijke aanpak van deEr wordt geëxperimenteerd met innovatieve oplossingen voor hetwaterprobleem ten behoeve van meervoudig grondgebruik door o.a.het benutten van gietwaterbassins en waterbergingskelders onderkassen. Dit zijn alternatieven voor de waterbergingsnorm. Een deelvan de wateropgave zou kunnen worden ingevuld door alternatieven.Onder de vlag van het Nationaal Bestuursakkoord Water wordter door het stadsgewest Haaglanden, Hoogheemraadschap vanDelfland en provincie Zuid-Holland toegewerkt naar een RegionaalBestuursakkoord Water. Diverse overheden en marktpartijenzijn verantwoordelijk voor het watersysteem. Verantwoordelijkhedenzijn niet altijd helder, bekend en eenduidig.Daarnaast hebben partijen per definitie eigen belangen.31

Het doel is om hierover gezamenlijke afspraken te maken waardoorde waterproblematiek effectiever aangepakt kan worden.Het Regionaal Bestuursakkoord Water vormt hiermee onder meerhet kader voor gemeentelijke waterplannen en stadsgewestelijkeruimtelijke plannen. In 2006 is een gemeentelijk Waterplan voorWestland verplicht.Het Rijk werkt aan de herziening van de Wet op de Waterkering.Deze toekomstige aangepaste regelgeving zal onder anderedoorvertaald worden in nieuwe eisen aan zeeweringen, rivierdijkenmaar ook aan boezem en polderkades. Onder meer zullensommige kades verhoogd en verbreed moeten worden wat gepaardkan gaan met extra ruimtebeslag.BedreigingenDoor veranderingen van het klimaat worden buien steedsheviger en extremer van aard, maar ook ontstaan er langere drogeperioden. Door de dichte bebouwing in Westland is er weinigoppervlaktewater en weinig bergend vermogen in de poldersen de boezem aanwezig. Het waterbergend vermogen zalsterk vergroot moeten worden. Dit zal een aanzienlijkruimtebeslag vragen. De ruimteclaim water moet concurrerenmet de ruimteclaims voor woningen, bedrijventerreinen,glastuinbouw, groen en infrastructuur. De druk op de ruimteneemt verder toe. Door het ontbreken van doorlopendeecologische en recreatieve verbindingen komt het woon- enleefklimaat onder druk te staan.Als onderdeel van de ecologische hoofdstructuur kunnen via dewatergangen ecologische verbindingen tot stand komen tussende vrij geïsoleerd gelegen groengebieden.In combinatie met versterking van de Delflandse kust ten behoevevan de veiligheid behoort de zeewaartse aanleg van extra groenen natuur tot de mogelijkheden. In 2007 is de planstudie voor deprioritaire zwakke schakel Delflandse kust afgerond. Mogelijkhedentot het koppelen van recreatie aan de aanleg van extra groen engroenverbindingen is een optie. Als natuurcompensatie voor de TweedeMaasvlakte is in 2006 de start voorzien van de aanleg van 35hectare nieuwe natuur voor de Delflandse kust bij Slag Vlugtenburg,waarvan ongeveer de helft op Westlands grondgebied.Hoewel een beperkte zeewaartse uitbreiding voor ons deenige reële optie is om de kustveiligheid te vergroten stelthet Rijk dat ook landwaartse varianten meegenomen dienente worden in de verdere planvorming en afweging incombinatie met verbetering van de ruimtelijke kwaliteit.Dit zou ten koste kunnen gaan van huidige functies inde landwaartse strook.Met minder dan 20 m 2 groen per huishouden ligt Westlandver onder het landelijk gemiddelde van 150 m 2 . Groenis een belangrijke voorwaarde voor een gezonde woon-,werk- en leefomgeving. Realisatie van groen en water vergtvaak grote investeringen zonder dat daar kostendragerstegenover staan.32

WATER EN GROENBeschermd landschap/natuurgebiedNieuwe duinenrijenNatuurcompensatie Tweede MaasvlakteZwethzoneEcologische schakelZoekgebied centraleboezembergingZoekgebied polderbergingZoekgebiedcalamiteitenberging1: 200.0000 500 1000 1500 2000mAmbitieOm de wateroverlast in Westland structureel op te lossen willenwij in samenwerking met alle belanghebbenden voldoende ruimtevoor waterberging realiseren. Uitbreiding groen mee laten liften bijde totstandkoming van ecologische verbindingen. De kustveiligheiddient op korte termijn te worden gewaarborgd.• Het via het boezemstelsel koppelen van groengebieden tenbehoeve van het ontstaan van ecologische verbindingen.• Verbeteren van de waterkwaliteit door inrichten van ecologischeoevers gebaseerd op de Europese Kaderrichtlijn Water. Ontwikkelenvan watersystemen afgestemd op de Kader Richtlijn Water.• Aanpak zwakke schakel Delflandse kust.Strategische keuzes• Het realiseren van voldoende ruimte voor waterberging perwaterstaatkundige eenheid afgestemd op de functie van hetgebied volgens het principe van afvoeren, bergen en vasthoudenin het boezemgebied en de polders, zo veel mogelijk incombinatie met groen, natuur en recreatie.UitwerkingOm voldoende waterbergingscapaciteit te realiseren in de boezemzal er naast oplossingen van decentrale aard een geschikte centralelocatie moeten komen. De zoeklocatie ligt bij de Poelpolder(’s-Gravenzande). Indien moet worden voldaan aan de norm voorwaterberging bij ontwikkeling van ruimtelijke plannen is de33

Watertoets opgenomen (325 m 3 berging per hectare).De waterberging dient in het poldergebied per polder opgelostte worden. De plas-dras variant zal daar waar mogelijk wordentoegepast evenals het inrichten van ecologische oevers.Initiatieven tot meervoudig ruimtegebruik (waterbergingskelders)worden gestimuleerd voor zover dat geen invloed heeft op dekwaliteit van het watersysteem.Door via het boezemstelsel groengebieden te koppelen kunnener ecologische verbindingen ontstaan. Mogelijkheid tot koppelingzien wij in de strook; Zwethzone, Wollebrand, verlengingVeilingroute, verbreding Zwethkanaal en Oranjekanaal.De ecologische verbindingen tussen kust en Midden-Delflandvan de functies glas, woningbouw en toerisme/recreatiewelke aanhaken op al bestaande structuren. In tegenstelling totde streekplankaart willen wij een deel van het bestaandeglas in de kuststrook (tussen de duinen en de E30) handhavenen aanmerken als duurzaam glas. Ons standpunt overinvulling van de kuststrook en de volgtijdelijkheid der dingenis helder en zal continu onder de aandacht worden gebrachtvan betrokken partijen.Onze toeristische ambitie voor de kust beperkt zich totkwaliteitsverbetering van het bestaande product wat past bijhet karakter en de identiteit van de gemeente. Grootschaligetoeristische ontwikkelingen wijzen wij af.lopen via de Westlandse Zoom en vanaf de Vlotwatering viade Monsterse Vaart/Poelwatering/Nieuwe Water richting hetZwethkanaal met een aftakking naar Staelduinsebos.Bij het Oranjekanaal, Zwethkanaal, Monsterse Vaart, Poelwateringen het Nieuwe Water willen wij meeliften met hetHoogheemraadschap. Een vierde ecologische verbinding isdie tussen Wollebrand en Het Kraaiennest naar Midden-Delfland.In combinatie met versterking van de zwakke schakel Delflandsekust kan vergroening van de kuststrook het best beperktzeewaarts geschieden in combinatie met recreatie bijvoorbeelddoor aanleg van twee duinenrijen. Voor de landwaartsekuststrook willen wij komen tot een gedifferentieerde invullingVERKEER EN VERVOERKansenHet versterken van de verbindingen en relaties van Westland metde mainports Schiphol en de Rotterdamse haven, de andereGreenports (Aalsmeer en omgeving, Venlo, de Bollenstreek enBoskoop) en het Foodcluster Barendrecht, maar ook met de nieuweglastuinbouwgebieden in Nederland komt de concurrentiekrachtvan de tuinbouw ten goede.De komende jaren wordt het zogeheten 3-in-1 projectgerealiseerd met de aanleg van de verlengde Veilingroute, detweede ontsluitingsweg Hoek van Holland en de reconstructie34

van het knooppunt Westerlee. Ook het verbeteren van hetHarnaschknooppunt en het beoogde doortrekken van de A4-Noordnaar Schiedam, waarvoor de financiering op rijksniveau rond is,zorgen voor een betere bereikbaarheid van het glastuinbouwcomplexin Westland.De N213 als verlenging van de A20 en de N222 (3-in-1 project)vormen de twee kransslagaders voor de ontsluiting van vrijwelalle grote Westlandse bedrijventerreinen op het landelijkhoofdwegennet.De rol van de Rotterdamse haven in de overslag van goederenwaaronder tuinbouwproducten gaat naar verwachting inbetekenis toenemen. Het zwaartepunt van havengeoriënteerdelogistiek verschuift verder naar het zuid-westen (TweedeMaasvlakte). Met een vaste oeververbinding via het Oranjetracézal de aansluiting tussen de havengeoriënteerde logistieken Westland worden versterkt en krijgen de Mainport Rotterdamen Greenport Westland nieuwe ontwikkelingskansen. Voor deglastuinbouw in Westland geeft de vaste oeververbinding luchtrichting het zuiden met een snelle/directe verbinding naar deRotterdamse haven. Op haar beurt is de Rotterdamse havenniet langer afhankelijk van de A15 als enige achterlandverbinding.De Zuidvleugel krijgt hierdoor nieuwe economische ontwikkelingskansenomdat twee grote economisch sterke gebieden metelkaar worden verbonden.35

Herstructurering van glastuinbouwgebieden is vooral succesvoldaar waar de weginfrastructuur wordt aangelegd of verbeterd.Dit zet namelijk tal van initiatieven in gang. Met behulp van desubsidieregeling ’InfrastructuurRegeling Glastuinbouw’ (IRG)zijn in Westland de eerste projecten al in uitvoering genomen(De Poel en de Kasteelweg). Naar verwachting kan binnenkortbegonnen worden met de uitvoering van nog meer projecten.In het nog op te stellen Westlands Verkeer en Vervoer Plan (WVVP)zal dieper ingegaan worden op de verschillende vervoersmodaliteiten.BedreigingenDe huidige structuur van het infranet Westland is die van eenlandelijk gebied, maar vanwege het intensieve karakter van descenario’s aanmerkelijk hoger dan die van het personenvervoer.De groei van het goederenvervoer in Westland en de regio isenerzijds gerelateerd aan de groei van de glastuinbouw en wordtanderzijds veroorzaakt door een toename van ’just-in-time delivery,e-commerce’ en het verkleinen van voorraden in vrijwel allesectoren. FloraHolland tracht het transport van bloemen teverminderen door het uitbouwen van virtuele veilingen.De toename van het goederentransport zal in Westlandafgewikkeld blijven worden via de weg. Deze groei vraagt omingrijpende infrastructurele maatregelen.De aansluiting van FloraHolland op de Middel Broekweg kan hetvervoersaanbod in piektijden moeilijk verwerken.glastuinbouw is het gebruik van de wegen zeer intensief.De wegenstructuur is hier niet toegesneden op dit gebruik,waardoor er problemen zijn met de verkeersafwikkeling en veiligheid.Bij een stremming loopt regelmatig het totale verkeer binnende gemeente vast. Er zijn veel knelpunten op het regionaleen landelijke wegennet waardoor een tijdige aan- en afvoer vanproducten binnen Europa steeds meer in gevaar komt.Afhankelijk van internationale en economische ontwikkelingenvarieert de voorspelde groei van het goederenvervoer in de periode2000-2020 in Nederland tussen de 15 en 80% (bron: CentraalPlanbureau in Nota Mobiliteit). Voor personenvervoer is het circa20%. De groei van het goederenvervoer is in alle beschikbareHet buslijnennet tussen de Westlandse kernen onderling evenalsmet het stedelijk gebied is wat bediening en frequentie betreft opsommige onderdelen onvoldoende.AmbitieDe bereikbaarheid en ontsluiting van Westland als economischcentrum van de glastuinbouw verbeteren. Het personenvervoermet het openbaar vervoer qua bestemming en frequentieverruimen. Een goede aansluiting tussen de verschillendevervoersmodaliteiten verdient meer aandacht.Strategische keuzes• Het verbeteren van de fysieke bereikbaarheid van het glastuin-36

ouwcomplex o.a. door aanleg van aanvullende infrastructuurvia een wegverbinding van 2 x 2 rijstroken tussen hetHarnaschknooppunt en Westerleeknooppunt en hetdaaraan koppelen van het gemeentelijk en provinciaalhoofdwegennet.• Het opwaarderen van het onderliggende wegennet (een deelvan de N213, en eventueel N211; verlegde kustweg).• Herstructurering glastuinbouwgebieden stimuleren door ontsluitingte verbeteren met behulp van de InfrastructuurRegelingGlastuinbouw van het ministerie van LNV. Het gaat hier omde voormalige RIG/ROG projecten.• Aanpassing en intensivering buslijnen binnen de gemeentein verband met aansluiting op Randstadrail.UitwerkingMet de aanleg van de A4-Noord tussen Delft en Schiedamvolgens de afspraken in het IODS (Integraal OntwikkelingsplanDelft-Schiedam) dient op korte termijn te worden begonnen.Voor de ontsluiting van de Greenport Westland vormen deaantakkingen op A4 (Harnaschknooppunt) en A20 (Westerlee)de belangrijkste knopen. Voor een goede bereikbaarheidvan Westland, waarbij de sterke groei van het goederenvervoeropgevangen dient te worden, streven wij ernaar om deweginfrastructuur te verbeteren door:• Oplevering 3-in-1 project rond 2010. Voor de periode 2010-2020opteren wij voor een wegverbinding met 2 x 2 rijstroken tussenhet Harnaschknooppunt en Westerlee. Na 2020 is doortrekkingINFRASTRUCTUURROND 2010Rijksweg 2 x 2 rijstrokenRegionale weg 2 x 2 rijstrokenRegionale weg 2 x 1 rijstrookOntsluitende wegNieuwe infrastructuurRegionale weg 2 x 1 rijstrookOntsluitende weg1 2 3 3-in-1 projectN 222N 211KnooppuntMonnikenplein1Verlengde Veilingroute2Aanpassing WesterleeA43OntsluitingswegHoek van HollandN 20A201: 200.0000 500 1000 1500 2000m37

van deze wegverbinding via het Oranjetracé met de Rotterdamsehaven noodzakelijk. Deze plannen zijn ambitieus, maar voorWestland noodzakelijk. Samen met het Westlands bedrijfslevenen de regionale overheden willen wij deze punten nadrukkelijkop de agenda van het Rijk en de Provincie zien te krijgen omsnel de voorbereiding ter hand te laten nemen.• Opwaarderen van het knooppunt Westerlee door realisatieongelijkvloerse kruising. Hierbij rekening te houden metde toekomstige 2 x 2 rijstroken.• Aanpassing van de Harnaschknoop. De reconstructievan de knoop en de daarbij nagestreefde vergroting vande capaciteit moet leiden tot een tijdelijke verlichtingvan de problemen.Bij een verdere opwaardering van het Harnaschknooppuntdient rekening te worden gehouden met de toekomstige2 x 2 rijstroken.• Aansluiting op tweede ontsluitingsweg Hoek van Holland(deel tussen Westerlee en grondgebied Hoek van Holland).• Opwaarderen gedeelte van de N213 (Burgemeester Elsenweg).Dit kan mogelijk door verdubbeling en/of aanleg van eendoelgroepenstrook vooralsnog tot aan de kruising Bospolder/Nieuwe weg in Naaldwijk. Nader onderzoek moet uitwijzen watde mogelijkheden zijn voor het weggedeelte tot ABC-Westland.• Eventueel verleggen van de N211/E30 kustweg tussen Monsteren ’s-Gravenzande, afhankelijk van andere te treffen ruimtelijkemaatregelen (woningbouw, recreatie). Aan de hand van deINFRASTRUCTUUR2020Rijksweg 2 x 2 rijstrokenRegionale weg 2 x 2 rijstrokenRegionale weg 2 x 1 rijstrookNieuwe infrastructuurReservering OranjetunnelAanpassingHarnaschknoopCorridorstudie N54Westerlee/HarnaschknoopN 211Verbreding N213Studie verlegde KustwegN 54N 213AanpassingKnooppuntWesterleeA4N 20Oranjetracé38A201: 200.0000 500 1000 1500 2000m

uitkomsten van het doorrekenen van een verkeersmodelop dit punt zullen we bezien of deze verlegging tot standgebracht moet worden.• Herstructurering glastuinbouwgebieden stimuleren doorontsluiting te verbeteren. Dit vergt een investering van ruimc 23 miljoen waarvoor een subsidietraject loopt bij het ministerievan LNV in het kader van de InfrastructuurRegeling Glastuinbouw.Het gaat hierbij om de voormalige RIG/ROG projecten.Concreet gaat het om:• Kasteelweg (De Lier)• Verbindingsweg Groeneweg-Galgeweg (Naaldwijk)• Lange Kruisweg (Maasdijk)• Bonnenlaan (’s-Gravenzande)onderling als tussen de gemeente en de buurgemeenten willenwij de komst van Randstadrail gebruiken om buslijnen beteraan te laten sluiten. Het regionaal Openbaar Vervoer netwerkwordt hierdoor versterkt.WONENKansenUit het Woningbehoefte-onderzoek blijkt dat het prettig wonen isin Westland. Westlanders zijn zeer tevreden met hun woning enwoonomgeving en ze zijn redelijk honkvast. Maar liefst 95% vande huishoudens is (zeer) tevreden over de woning en 90% over dewoonomgeving. Ten opzichte van de overige gemeenten binnen• Verbindingsweg Bovendijk-Middenweg-Zwetweg (Wateringen)• Hoefweg (De Lier)• Noord-Lierweg 2e fase (De Lier)• Gebied Staelduinen (’s-Gravenzande)• Gebied De Baak (Naaldwijk)• Voor het openbaar vervoer is de ontwikkeling van Randstadrailvan belang. In onze directe omgeving wordt in de komendejaren flink geïnvesteerd in dit vervoersconcept waarbijverstedelijking een grote rol speelt. In verband met deWestlandse ruimtelijke structuur van sterk verspreid liggendekernen en de bijbehorende vervoersvraag is Westland nietgeschikt voor Randstadrail. Om een goede en beterebusaansluiting te krijgen zowel tussen de Westlandse kernenHaaglanden springt Westland er in positieve zin uit waar het gaatom sociale cohesie en het betrokken voelen bij de leefomgeving.Westland heeft woongebieden met een sterk dorps karakter,maar ook woongebieden die door ligging en dichtheid een meerstedelijke sfeer hebben. Verspreid over de elf kernen voeleninwoners zich sterk verbonden met Westland.Een groot deel van de woningbouwproductie in de periode2004-2020 kan opgevangen worden binnen bestaande ruimtelijkemogelijkheden. Het Streekplan biedt daartoe de mogelijkheden.Verdichting van de kernen door het toevoegen van woningengaat steeds belangrijker worden. De verdichting komt mede voortuit het vergroten van het draagvlak voor het voorzieningenniveau39

en het behouden van duurzaam glas in het buitengebied.In de kernen kan een belangrijk deel van de woningbouwbehoefteworden gerealiseerd. Hierbij kan een koppeling gemaakt wordenmet het bouwen voor ouderen en jongeren waarvoor een flinkeinhaalslag nodig is. In onze optiek zouden de Westlandsewoningbouwcorporaties nadrukkelijker een rol kunnen vervullenbij het overleg over de stedenbouwkundige inkleuring vanwijken in de kernen.BedreigingenEr zijn onvoldoende woningen voor starters en ouderen. De vergrijzingzal in de komende jaren sterk toenemen. Het vertrek vanjongeren naar elders moet tegengegaan worden. De doorstromingruimtelijk beleid.• Verdichting in de kernen met een onderscheid tussen de kernen.• Zoeklocaties vinden voor de benodigde aanvullende woningbouw.UitwerkingOp basis van de Primosprognose, de Regionale Woonvisie Haaglandenen de Woonvisie Westland is voor de gemeente Westlandeen netto uitbreidingsvraag van 8.500 woningen berekend voor delokale behoefte tussen 2004 en 2020. In de kernen wordt eenvervangingsopgave verwacht voor ca. 2.000 bouw- of woontechnischverouderde woningen. Hiermee komt de totale brutobouwopgave op 10.500 woningen exclusief Westlandse Zoom.Daar bovenop zullen voor de woonmilieus met een internationaalop de woningmarkt is gering. De effecten van de open woningmarktbinnen Haaglanden op Westland zijn moeilijk vooraf in teschatten, maar wij gaan er vooralsnog vanuit dat dit beperkt zal zijn.AmbitieBehoud en versterking van de waardering voor woning enwoonomgeving in Westland en de bouw van woningen conformde lokale behoefte.Strategische keuzes• Het ruimtelijk realiseren van een woningbouwprogrammageënt op de lokale behoefte.• Het realiseren van woningbouwlocaties volgens het vigerendgeoriënteerde aantrekkingskracht binnen de Westlandse Zoomtot 2010 nog eens ca. 1.200 woningen gerealiseerd worden.Met de te ontwikkelen woningbouwlocaties tijdens de 1e fasevan de Westlandse Zoom is rekening gehouden. Een tussenevaluatievan de Westlandse Zoom zal in 2005 plaatsvinden.Voor de realisatie van sociale woningbouw gelden de afsprakenbinnen het stadsgewest Haaglanden.Woningvoorraad per 1 januari 2004 37.820Woningbouwopgave Greenport 10.500Vervangingsopgave Greenport -2.000Westlandse Zoom 1e fase tot 2010 1.210Prognose woningvoorraad 2020 47.53040

Op basis van de verwachte woningvoorraad en de verwachtewoningbezetting in 2020 is berekend dat de gemeente Westlandongeveer met 8.000 personen is gegroeid tot in totaal 105.000.In de periode 2004-2020 wordt woningbouw zo veel mogelijkgerealiseerd binnen de bestaande ruimtelijke mogelijkheden omdaarmee het duurzaam glasgebied te beschermen. Van het benodigdewoningbouwprogramma is al voor 4.500 woningen ruimte gereserveerddirect grenzend aan bestaande kernen (zie kaart Wonen p. 41).Binnen de bestaande kernen verwachten wij nog eens 4.500woningen via inbreiding te kunnen bouwen. Resteert een aantalvan ± 1.500 woningen waarvoor een zoekgebied is aangewezenop de halve cirkel Naaldwijk, ’s-Gravenzande en Monster.De elf kernen zijn wat omvang, dichtheid en voorzieningenniveaubetreft verschillend. Om deze reden zijn de kernen bij deverdichtingopgave in drie hoofdtypen ingedeeld waarbij aansluitingis gezocht bij de typeringen uit de Westlandse Woonvisie.De hoofdtypen zijn: kleinstedelijk, compactdorps en ruimdorps.Van de totale inbreidingsopgave van 4.500 woningen willen wijeen substantieel deel realiseren in de kernen Naaldwijk enWateringen die zijn ingedeeld als kleinstedelijk. Door ligging endichtheid ademen deze kernen een stedelijke sfeer. Verdichtingzal hier daarom op een stedelijke wijze plaatsvinden. Hoogbouwdat past bij de Westlandse schaal behoort tot de mogelijkheden.Op geschikte locaties kan hoogbouw worden gebruikt.WONENUitleglocatiesProjecten Westlandse ZoomZoekgebied nieuwe woonlocatiesWoningclusters buitengebiedKleinstedelijkCompactdorpsRuimdorps1: 200.0000 500 1000 1500 2000m41

Door hoogbouw te sturen en op bepaalde plaatsen te concentrerenkan naast de stedenbouwkundige ook de programmatische sturingworden bereikt. Vanuit intensief ruimtegebruik is clustering vanintensieve functies wenselijk.linten c.q. het toevoegen van bebouwingsclusters. Als gevolgvan de inbreiding zal er rekening mee gehouden moeten wordendat het benodigde percentage wateroppervlak verder toe kannemen omdat het onverharde deel in stedelijk gebied afneemt.De kernen Monster, ’s-Gravenzande en De Lier (compactdorps)zijn ontstaan langs historische wegen en waterlopen.De bebouwing kenmerkt zich door een compacte bebouwingsstructuur,afwisseling in bouwvorm en menging van functies.Om aan te sluiten bij het karakter van deze kernen wordtde verdichting in deze kernen compact gerealiseerd, waarbijop daarvoor geschikte locaties hoogbouw op beperkte enpassende schaal kan worden ingezet.MAATSCHAPPELIJKE EN ECONOMISCHE VOORZIENINGENKansenHet aanbod aan maatschappelijke en economische voorzieningendraagt in belangrijke mate bij aan de aard en de aantrekkelijkheidvan de woonomgeving. Voorzieningen zoals onderwijs, zorg, sport,culturele instellingen, maar ook detailhandel en horeca zijnonontbeerlijk om woonmilieus cachet te geven. De vijf voormaligeDe overige kernen Poeldijk, Honselersdijk, Kwintsheul, Maasdijk,Ter Heijde en Heenweg (ruimdorps) zijn in omvang, dichtheid envoorzieningenniveau duidelijk kleiner dan de andere kernen. Iedervan de kernen heeft daarbij zijn eigen karakter en identiteit. Bijverdichting zal worden ingezet op versterking en behoud van hetvoorzieningenniveau op de schaal en karakter van de betreffende kern.De realisatie van kleinschalige innovatieve woningbouwconceptenin de gemeente voor bijvoorbeeld starters willen wij stimuleren.In het kader van de herstructurering van glastuinbouwgebieden iser behoefte aan vervangende woningbouw in het buitengebied. Aandeze behoefte kan worden voldaan door te bouwen langs bestaandegemeenten hebben ernaar gestreefd om belangrijke voorzieningenop genoemde gebieden zo veel mogelijk binnen de eigen gemeentegrenzente realiseren en bij voorkeur ook binnen of dicht bij alleafzonderlijke dorpskernen. Dit heeft geleid tot een vrij goedvoorzieningenniveau in alle kernen. Desondanks zijn er in dekomende jaren flinke investeringen nodig om het voorzieningenniveau,vooral in relatie tot onderwijs en zorg op een aanvaardbaarniveau te brengen en te houden. Dit gaat vooralsnog niet ten koste,van de ruimte die de Greenportfunctie Westland vraagt. Zie kaartnieuwbouw maatschappelijke voorzieningen op nieuwe locaties (p. 43).De samenstelling en spreiding van het voorzieningenpakket moetaansluiten bij de demografische ontwikkelingen, vooral de vergrijzing42

NIEUWE LOCATIESMAATSCHAPPELIJKEBVOORZIENINGENZBBBasisonderwijsMMiddelbaar onderwijsBVVoortgezet onderwijsBZWoonzorgZoekgebied woonzorgin ’s-Gravenzandeen De LierBMBVZZZ1: 200.0000 500 1000 1500 2000mspeelt daarbij een belangrijke rol. Door te investeren in eenlevensloopbestendige woningvoorraad wordt tegemoetgekomenaan de toenemende zorgvraag binnen Westland.BedreigingenVoor vervanging en uitbreiding van voorzieningen zal ruimtegevonden moeten worden in de kernen. Dat levert nu alproblemen op. In de toekomst zal dat nog lastiger wordenvanwege de eerdergenoemde verdichting in de kernen.De zorgvraag binnen Westland zal aanzienlijk toenemen.De vergrijzing en de tendens bij zorgbehoevenden om langerzelfstandig te wonen (extramuralisering) heeft grote gevolgenvoor de woningbouwopgave en stelt eisen aan de nabijheid vanmaatschappelijke voorzieningen.Diverse maatschappelijke voorzieningen zijn versnipperd overWestland en kostbaar. Afwegingen over het voortbestaan vanvoorzieningen zullen worden gemaakt binnen de gemeente.AmbitieHet maatschappelijk en economisch voorzieningenniveau kwalitatiefen kwantitatief op een goed niveau houden en voor de groepouderen en jongeren de voorzieningen op een optimaal niveaubrengen. Hierbij is aandacht nodig voor het aanbod in de kernenen de spreiding over Westland.43

Strategische keuzes• Doorlichten van het maatschappelijk en economischvoorzieningenniveau in de gemeente.• Aanpassen c.q. uitbreiden van het maatschappelijk eneconomisch voorzieningenniveau in de kernen en het koppelenaan de verdichtingopgave voor wonen aldaar.UitwerkingOp dit moment is er geen aanleiding om buiten de kernen ruimte tereserveren voor de realisatie van maatschappelijke en economischevoorzieningen. Binnen de kernen is dit wel aan de orde. Om hetvoorzieningenniveau op peil te houden willen wij de maatschappelijkeen economische voorzieningen tijdig vervangen en de aard van devoorzieningen afstemmen op ontwikkelingen in behoeften enbevolkingssamenstelling. Er wordt gewerkt aan een flinke inhaalslagop het gebied van onderwijshuisvesting en woonzorgcomplexen. Bijveel van deze maatschappelijke voorzieningen is sprake van uitbreiding,renovatie of vervangende nieuwbouw op bestaande locaties.Vanwege de overzichtelijkheid zijn op voorgaande kaart alleen deonderwijsvoorzieningen en de woonzorgcomplexen aangegevenwaar sprake is van nieuwbouw op nieuwe locaties. In de bijlage iseen overzicht opgenomen van alle overige projecten op het terreinvan onderwijs, zorg en sport waar sprake is van nieuwbouw, verbouw,uitbreiding en renovatie op bestaande locaties. Voor de sportterreinenis er geen sprake van nieuwbouw op nieuwe locaties. Voor vervangendenieuwbouw van een zwembad wordt naar een locatie gezocht.Nieuwbouw Basisonderwijs op nieuwe locaties:• BernadetteschoolNaaldwijk• ’t PaletHonselersdijk• MontessorischoolMonster• Gantelhof en VerburchhofPoeldijk• Prins Willem Alexanderschool’s-Gravenzande• De Kameleon’s-GravenzandeNieuwbouw Middelbaar Beroepsonderwijs enVoortgezet onderwijs op nieuwe locaties:• HollandAccent OnderwijsgroepNaaldwijk• ISWNaaldwijk44

Nieuwbouw Woonzorgcomplexen op nieuwe locaties:• Zoeklocatie Sonnevanck enserviceflat Het Oude Land’s-Gravenzande• Witte BrugPoeldijk• De NaaldhorstNaaldwijk• PrinsenhofMaasdijk• PijletuinenhofNaaldwijk• Zoeklocatie TriangelDe LierDe voorzieningen voor ouderen zijn te beperkt. Het aantalplaatsen in verzorgings- en verpleeghuizen schiet te kort.De aard van de voorzieningen sluit niet meer aan opde behoeften. Er zal daarom in toenemende mate ruimtein Monster, ’s-Gravenzande, De Lier en Poeldijk.Naarmate de vraag naar commerciële voorzieningen toeneemtals gevolg van bijvoorbeeld een flinke toename van hetwoningaanbod is extra ruimte hiervoor nodig. Wij streven naareen goed economisch voorzieningenniveau in de kernen.Waar voorzieningen een rol kunnen spelen bij het bereikenvan ruimtelijke doelstellingen, zullen betreffende instellingenworden uitgenodigd om in coalitieverband aan projecten ofaan de integrale planvorming deel te nemen.nodig zijn voor voorzieningen voor ouderen vanwege vergrijzingen extramuralisering van lichamelijk en geestelijk gehandicapten.Het aantal woningen dat voldoet aan de eisen die dezegroep stelt qua grootte, aanpasbaarheid, kwaliteit en liggingis nu al niet voldoende, terwijl ook de zorg- en welzijnsinfrastructuurnog in ontwikkeling is. De scheiding tussenzelfstandig wonen en opname in een verpleeg- of verzorgingshuisvervaagt. De behoeften aan wonen, zorg en welzijn wordensteeds meer in samenhang bezien.Ten aanzien van de detailhandel wordt in de kernen geprobeerdhet winkelaanbod beter aan te laten sluiten op de lokalebehoeften door middel van de uitwerking van centrumplannen45

De Visie Greenport Westland 2020 bevat een veelheid vanideeën en keuzes over belangrijke onderwerpen. In meerderegevallen worden er bij de thema’s op het vlak van destructuurelementen (water, groen en infrastructuur) ende functies (wonen en werken) uitspraken gedaan dieop gebiedsniveau dan wel naar inhoud nadrukkelijk metelkaar in verband staan.Te maken keuzes op het ene terrein kunnen consequentieshebben voor andere aandachtsgebieden. Er liggen kansen omvoorgestane maatregelen en doelstellingen zodanig aanelkaar te koppelen dat er een toegevoegde waarde ontstaat.Dit vraagt om een interdisciplinaire projectmatige aanpak.2. De zone Poelpolder.Deze zone is aangewezen als een zoekgebied voor waterbergingen maakt tevens onderdeel uit van het zoekgebied voor wonen.Het Hoogheemraadschap van Delfland heeft aangegevendat uit een medio 2005 af te ronden studie moet blijken of hetaangegeven zoekgebied daadwerkelijk goede mogelijkhedenheeft om als centrale boezemwaterberging voor Westlandte functioneren. Een verbreding van de waterloop in dit gebiedmet bijbehorende elementen voor vergroening is in deplanperiode voorzien. Deze uitgangspositie biedt mogelijkhedenvoor het op een goede wijze inpassen van groen- en recreatievevoorzieningen c.q. mogelijkheden onder meer in relatie totde kustzone en het Staelduinse Bos.7INTEGRERENDKADERVolgens ons zijn er drie gebiedszones binnen de gemeente waarhet maken van integrale afwegingen dan wel het realiseren vaneen samenstel van doelstellingen aan de orde is:1. De Zwethzone tussen het Harnaschknooppunt en de NieuweWaterweg inclusief wegverbreding Harnasch-Westerlee enOranjetracé.In deze zone zijn de doelstellingen op het terrein van duurzaamglas, water, groen en verkeer van wezenlijk belang.De keuze voor een wegverbinding met 2 x 2 rijstroken tussende knooppunten Harnasch en Westerlee heeft tot gevolgdat na afronding van het 3-in-1 project er een ruimtereserveringnodig is waarbij de functies duurzaam glas, verkeer, wateren groen in samenhang een invulling krijgen.3. De Kustzone.De invulling van onze kust staat opnieuw sterk in de belangstellingin relatie tot kustveiligheid en toekomstige ontwikkelingsmogelijkheden.Voor ons staat de kustveiligheid voorop. Maatregelendie daarvoor nodig zijn dienen zo snel mogelijk te wordenuitgevoerd waarbij wij de versterking zeewaarts via het aanbrengenvan duinenrijen als dringende prioriteit zien voor de korte termijn.Na afronding van de lopende planstudie ’Zwakke schakelsDelflandse kust’ moet in 2007 de uitvoering starten. De prioritaireversterking van de kust op de korte termijn kan volgens onszodanig ingericht worden dat natuur en recreatie daarmeegediend zijn. Wij zullen participeren in de discussies en studiesdie de ontwikkelingen van de kust raken op de langere termijn.46

Voor de landwaartse kuststrook strijden de functies groen, natuur,toerisme/recreatie, wonen en glas met elkaar om ruimte. Aan delandzijde staan wij een weloverwogen combinatie van de functieswonen, werken, recreatie en groen voor. Wij achten het vanwezenlijk belang dat de invulling van de kustzone zowel aan dezee als aan de landzijde in onderlinge relatie tot stand komt.Naast de genoemde gebiedszones zijn er vier onderwerpen dieeveneens om een projectmatige inzet vragen:1. Uitwerken Greenportgedachte.Het uitwerken van het begrip Greenport uit de Nota Ruimtedoor in eerste instantie Westland/Oostland. In tweede instantiekan dit gezamenlijk uitgewerkt worden door de vijf GreenportsIn de periode tot 2020 komt een groot aantal hectaren van hetduurzame glas voor herstructurering in aanmerking. Bij deherstructurering is het verbeteren van het economisch perspectiefvan de bedrijven essentieel. Diverse partijen hebben eenverantwoordelijkheid als het gaat om herstructurering.De partijen zullen vanuit hun eigen verantwoordelijkheidgezamenlijk invulling moeten geven aan de herstructurering.Gewezen kan worden op de bij herstructurering aan de ordezijnde elementen als infrastructuur, water en groen. Wij willenmet initiatieven komen om de herstructurering te versnellenwaarbij de herstructureringsopgave in nauw overleg met hettuinbouwbedrijfsleven, het Hoogheemraadschap van Delfland,provincie Zuid-Holland en andere betrokkenen tot stand komt.(Zuid-Hollands glasdistrict met Westland en Oostland, Aalsmeeren omstreken, Venlo, de Bollenstreek en Boskoop). Indien degemeenten die liggen binnen de Greenports daarmee instemmenzijn wij bereid het initiatief daartoe te nemen. Bij die uitwerkingzullen in ieder geval betrokken worden die aandachtsvelden diein deze nota benoemd staan, zoals de verhouding tot demainports en de fysieke bereikbaarheid en de herstructureringvan de Greenport. In onderling overleg tussen deze gemeentenkunnen daaraan onderwerpen worden toegevoegd.2. Herstructurering glasgebieden.De herstructurering van het duurzaam glas binnen Westlandvraagt om een gezamenlijke aanpak met alle betrokkenen.3. Ontwikkelingskader kernen.Versterking van de Greenport door behoud van het duurzameglas heeft als consequentie dat uitbreiding en versterking vande functies wonen, maatschappelijke voorzieningen en detailhandel,infrastructuur, groen, water en milieu zo veel mogelijkbinnen de bestaande kernen dienen plaats te vinden.Voor het geheel moeten we een bepaalde insteek kiezen eneen ontwikkelingskader maken. Er ligt een stevige verdichtingopgave.De noodzakelijke inhaalslag voor het bouwen vanwoningen voor jongeren en ouderen dient in de kernen plaatste vinden. In de kernen zijn ook de beste combinaties te makentussen wonen en voorzieningen. De verdichtingopgave zal perkern verder uitgewerkt worden.47

4. De kwantitatieve wateropgave.Op basis van het Nationaal Bestuursakkoord Water moet degemeente binnen haar eigen verantwoordelijkheid een bijdrageleveren aan het realiseren van een duurzaam watersysteemwaarbij kwantiteit en kwaliteit voorop staan. De kostentoedelingzoals die landelijk is overeengekomen is uitgangspunt voor onsbeleid. Voor de ruimtelijke vertaling van de wateropgave is integraalbeleid nodig. Samen met het Hoogheemraadschap vanDelfland willen wij hierover afspraken maken. Als basis van hetwateradvies bij ruimtelijke ontwikkelingen als onderdeel van dewatertoets geldt straks het gemeentelijk waterplan. De elementendie eerder zijn beschreven waaronder meervoudig ruimtegebruik,centrale en decentrale waterberging krijgen daarin aandacht.Wij zullen op basis van de door ons gesignaleerdedwarsverbanden zowel vanuit een geografische als inhoudelijkeinvalshoek initiatieven ontwikkelen om interdisciplinairen projectmatig een geschikte invulling aan één en anderte geven.48

WESTLAND IN GROTER VERBANDDe ruimtelijke, maatschappelijke en economische ontwikkelingenvan de gemeente Westland zijn niet los te zien van de positie vande gemeente binnen de Greenport Westland/Oostland, het stadsgewestHaaglanden, de provincie Zuid-Holland, de Zuidvleugel, deRandstad en zelfs Europa. Samenwerking en bundeling van bestuurskrachtop diverse schaalniveaus zijn nodig. Dit zijn de kaderswaarbinnen de samenhang tussen mobiliteit, ruimtelijke ordeningen economie vorm kan krijgen en waar de beleidsmatige afsprakenvoor noodzakelijke gezamenlijke investeringen worden gemaakt.De schaalsprong van de gemeente Westland biedt uitgelezenkansen tot een stevige profilering binnen bestuurlijke netwerken.Hoofdstructuur waarvan de Greenports onderdeel uitmaken.Het gaat daarbij om elementen van de economie, infrastructuur,verstedelijking, water, milieu en landschap. Investeringen zullenvooral worden gericht op de Nationale Ruimtelijke Hoofdstructuur.De Regio Randstad is omgevormd tot een gemeenschappelijkeregeling van de vier Randstadprovincies, de vier grote steden ende vier kaderwetgebieden. Deze nieuwe samenwerking heeft zichsterk gericht op onderhandelingen met het kabinet over hetbelang van een vitale Randstad. In de Bestuurlijke CommissieRandstad worden de standpunten van de Regio Randstad met hetRijk besproken waarbij voor Westland vooral de ontwikkelingenbinnen de Zuidvleugel van belang zijn. De Bestuurlijke Commissie8POSITIONERINGWESTLANDNadrukkelijker dan in het verleden zullen wij de planning gaanmeebepalen van de regionale ruimtelijk/economische ontwikkelingen.De ruimtelijke ontwikkeling van Westland wordt mede bepaalddoor het beleid van het Rijk, de Provincie en het stadsgewest.De Nota Ruimte omvat de visie van het kabinet op de ruimtelijkeontwikkeling van Nederland in de komende decennia. Hiermee ishet ruimtelijk beleid tot 2020 vastgelegd met een doorkijk tot2030. Hoofddoel van het nationaal ruimtelijk beleid is hetscheppen van ruimte voor de verschillende ruimtevragendefuncties. Uitgangspunt in de Nota Ruimte is ’decentraal waar datkan, centraal waar dit moet’. Daarbij ligt het accent op’ontwikkeling’ in plaats van op ’ordening’. De aandacht van hetRijk concentreert zich vooral op de Nationale RuimtelijkeRandstad heeft bij het Rijk een belangrijke positie aan tafelgekregen daar waar het gaat om inhoudelijke inbreng bijlandelijke nota’s. De samenwerkende randstadoverheden hebbenin 2003 het Ontwikkelingsbeeld Deltametropool vastgesteld.Dit is een overkoepelende visie op de gewenste ontwikkelingvan de Randstad.De economische ontwikkeling in de Zuidvleugel van de Randstadblijft achter bij de Noordvleugel. De Zuidvleugel van deRandstad kiest voor het verder ontplooien en intensiveren vande kernkwaliteiten die nu al het dynamische karakter van deZuidvleugel bepalen; de aanwezigheid van het (inter-)nationaalcentrum van bestuur en recht, van zeer hoogwaardige kennis-49

centra (technologisch, life science, glastuinbouw) en de sterkelogistieke en maritieme cluster. Deze kernkwaliteiten zijn - deelsverweven met elkaar - in de netwerkstad gepositioneerd enhebben hechte relaties met de mainports Schiphol en Rotterdam.De samenwerking binnen het Bestuurlijk Platform Zuidvleugelheeft in 2003 een flinke impuls gekregen door het aanbiedenvan een lijst met tien topprioriteiten (waaronder het IOPW) aanhet kabinet voor de periode tot 2010. Hierbij gaat het ommajeure investeringsprojecten in de regio die cruciaal zijn voorde ontwikkeling van een sterk stedelijk netwerk.De Greenport Westland inclusief de kustverdediging Delfland isinmiddels nadrukkelijk op de agenda van het Bestuurlijk PlatformZuidvleugel gekomen.aan te pakken en te steunen worden de inspanningen opdezelfde doelen en projecten gericht.De provincie Zuid-Holland ziet het onder andere als haar taakde ontwikkeling van een hoogwaardig en duurzaam glastuinbouwcomplexte integreren in de verstedelijkte gebieden van deZuidvleugel van de Randstad. Concentratie van de glastuinbouwen behoud van landelijke kwaliteit staat hierbij voorop.De provincie wil gaan werken met ontwikkelingsplanologie omeen ruimtelijke concentratie en duurzame ontwikkeling van deglastuinbouw te kunnen realiseren. Het provinciaal ruimtelijkbeleid wordt verwoord in het Streekplan Zuid-Holland West(2003). Het streekplan is in belangrijke mate een vertaling vanVoor de periode 2010-2020 heeft het BestuurlijkPlatform Zuidvleugel eind 2004 integrale opgavengeformuleerd:• As Leiden-Katwijk, inclusief Valkenburg en ontsluitingen.• Driehoek Rotterdam-Zoetermeer-Gouda.• Greenport Westland, inclusief kustverdediging Delfland.• Nieuwbouw in bestaand stedelijk gebied.• Spoorzone Drechtsteden.• Stadshavens Rotterdam.• Trekvliettracé/Binckhorst Den Haag.Door de Zuidvleugelpartners en het Rijk wordt hiervoor eenintegraal investeringsprogramma opgesteld. Door ze gezamenlijk50

PRIORITEITENZUIDVLEUGELSchipholholKnoop Leiden-WestStedenbaanRijn-GouweLijnDen Haag CS KwadrantVisie Greenport Westland 2020Groenblauwe SlingerRandstadRailBinckhorst/TrekvliettracéSpoorzone DelftKennisboulevardA13StedenbaanNoordrand RotterdamIntegrale ontwikkelingDelft-SchiedamStedenbaanMainportontwikkeling RotterdamRotterdam CentraalGroen en waterin en om de stadShipping Valley Drechtoevers51

wat vanuit lokale visies is neergelegd in het RegionaalStructuur-plan Haaglanden (2002). Op gemeentelijk niveauworden de planologische uitgangspunten vormgegeven inbestemmingsplannen.Het stadsgewest Haaglanden is één van de zeven kaderwetgebiedenvan Nederland. Het is een samenwerkingsverbandvan negen gemeenten op een aantal beleidsterreinen waarvanagribusiness/economische zaken er één van is. Binnenhet stadsgewest Haaglanden is agribusiness aangeduid alséén van de vier economische pijlers van de regio.Het stadsgewest Haaglanden onderkent het belang van deglastuinbouwsector voor de regio en streeft naar behouden versterking van de sector. Haaglanden zal in dat kaderhaar bijdrage leveren. In Haaglanden verband zal daaromonder meer aandacht gegeven worden aan de ruimtelijkeinrichting, fysieke bereikbaarheid, waterproblematiek,milieu en kennis. De Haaglandse glastuinbouwvisie, welkein 2004 is opgesteld, onderstreept dit belang. Het regionaalruimtelijk beleid is vastgelegd in het Regionaal StructuurplanHaaglanden.Het in het Integraal Ontwikkelingsplan Westland (IOPW) en datvan de Westlandse Zoom opgenomen beleid is geïntegreerdin dit plan en vertaald in het Streekplan.52

Om de schaalsprong van de gemeente zoals die op 1 januari2004 is ontstaan daadwerkelijk invulling te geven zal op basisvan de Visie Greenport Westland 2020 het handelen en depositionering van de gemeente Westland in relatie tot onzeomgeving een andere zijn dan in het verleden. Voor de toekomstvan onze gemeente kijken wij nadrukkelijk met een regionalebril. Aan het oplossen van regionale vraagstukken willen wij eenstevige bijdrage leveren door een offensieve strategie te voeren.Voor de gewenste ontwikkelingen binnen en buiten de gemeenteWestland moet er samenwerking gezocht worden metpartijen binnen en buiten Westland die een sleutelrol vervullenbij het initiëren en het realiseren van beoogde ontwikkelingen.9DE BLIK NAAR BUITENEen goede samenwerking is hiervoor van bijzonder groot belang.Zonder volledig te zijn is hieronder aangegeven welkegemeenschappelijke agenda de gemeente ziet in relatie tothaar omgeving.Westland - Den Haag/Haagse regio• De Structuurvisie Den Haag 2020 over de ontwikkelingsrichtingvan Den Haag en de Visie Greenport Westland 2020 over deontwikkelingsrichting van Westland vormen een geschikt voertuigom met elkaar in discussie te komen over beleidsthema’s waarsamenwerking voor de langere termijn nodig is.• Vaste oeververbinding Oranjetracé.• Bereidheid om de grote stadsproblemen van Den Haag insamenspraak mee te helpen verminderen bij ondersteuning vande Visie Greenport door Den Haag. Een concreet voorbeeld hoeWestland de gemeente Den Haag steunt is het bieden vanwerkgelegenheid, voor een deel laaggeschoold, in de Westlandseglastuinbouw voor mensen uit Den Haag (in 2003 ruim 5.200).• Met de open woningmarkt binnen Haaglanden met ingangvan 1 januari 2005 wordt rekening gehouden.• Realisatie Westlandse Zoom.• Gezamenlijk werken aan de zeewaartse versterking van hetkustvak tussen Hoek van Holland en Scheveningen om dekustveiligheid te garanderen.• Met de mainportontwikkeling Rotterdam (Tweede Maasvlakte)ontstaat er zeewaarts een nieuwe economische ontwikkelingsrichtingwaarbij het interessant is om vanuit economische enwerkgelegenheidsoverwegingen een nieuwe oeververbindingte maken tussen de Rotterdamse regio en de regio Haaglandenvia de Oranjetunnel.• Koppeling Westlandse buslijnen aan Randstadrail als onderdeelvan een goed functionerend, effectief regionaal OpenbaarVervoer netwerk.• Ondersteuning en versterking benodigde weginfrastructuur(A4 Midden-Delfland en 3-in-1 project).• Onderwijs en kennis in relatie tot aansluiting arbeidsmarktvoor de glastuinbouw.• Actualisatie Regionaal Structuurplan Haaglanden.• Kennisalliantie Zuid-Holland.53

WESTLANDEN HAAR OMGEVINGA4Mainport SchipholStadsgewestProvincieA12GreenportWestland/OostlandA20A4A13GreenportWestland/ZuidlandA15MainportRotterdamWestland - Rotterdam/Rotterdamse regio• Samenwerking Greenport - Mainport.• Vaste oeververbinding Oranjetracé.• Het Ruimtelijke Plan Regio Rotterdam 2020 (RR 2020) overde ontwikkelingsrichting van de Rotterdamse regio en deVisie Greenport Westland 2020 over de ontwikkelingsrichtingvan Westland vormen een geschikt voertuig om metelkaar in discussie te komen over beleidsthema’s waarsamenwerking voor de langere termijn nodig is.• Bereidheid om de grote stadsproblemen van Rotterdam insamenspraak mee te helpen verminderen bij ondersteuningvan de Visie Greenport door Rotterdam.• Levering van energie, restwarmte en CO2 vanuit Rotterdamaan Westland.• Toenemende betekenis van de Rotterdamse haven voor desierteelt (Coolboxx).• Ontwikkeling van een regie en centrumfunctie in hoogwaardigeagrokennis in Westland door nauwe relaties aan te gaan metkennisinstellingen op het gebied van de plantenteelt inWestland en de procestechnologie, farmacie en gezondheidszorgin Rotterdam.• Relatie voedingstuinbouw en de Fruitterminal inde Merwehaven.• Ferrytransport van groente en sierteelt naar Groot-Brittannië.• Uitwerken Greenportgedachte in verband met deB-driehoek/Zuidplaspolder.54

• Foodcluster Barendrecht.• Zeewaartse versterking kustvak tussen Hoek van Hollanden Scheveningen om de kustveiligheid te garanderen.• Ondersteuning en versterking benodigde weginfrastructuur(A4 Midden-Delfland en 3-in-1 project).• Onderwijs en kennis in relatie tot aansluiting arbeidsmarktvoor de glastuinbouw.Westland - Hoek van Holland• Gezamenlijke studie naar de ontwikkelingsmogelijkhedenvan de kuststrook tussen de ’Heeren van ’s-Gravenzande’en de recreatieterreinen van Hoek van Holland.• Concept inrichtingsplan Oranjebuitenpolder waarbij rekeningWestland - Midden-Delfland• Nagaan in hoeverre Westland ruimte kan bieden bij de herstructureringvan glas voor verspreid liggend glas in Midden-Delfland.• Mogelijke vestiging van agro-gerelateerde bedrijvigheid opbedrijventerrein Harnaschknoop.• Wateropgave in beide gemeenten in gezamenlijkheid te bezien.• Toekomstige aanpassing Harnaschknoop.• Deelname Recreatieschap Midden-Delfland.• Groenfunctie van Midden-Delfland versterken door ecologischeverbindingen door Westland te realiseren. Overleg overde inrichting van de Zwethzone en omgeving.• Clustering verspreid liggend glas uit Midden-Delfland.• Gebiedsvisie Midden-Delfland.is gehouden met extra waterberging voor Westland.• Invulling slibdepot bij het Composteringsbedrijf o.a.ten behoeve van slib uit Westland.• Staelduinse bos verbinden met Bonnenpolder in relatie toteen nog op te stellen visie van Hoek van Holland over deKorte en Lange Bonnen.• Kustveiligheid zwakke schakel Delflandse kust enDuincompensatie Tweede Maasvlakte.• Afstemming woningbouwplannen Hoek van Holland enbehoud duurzaam glas in relatie tot RR 2020.• Verlichting van de Maasdijk (N220) van het vrachtverkeerbij realisatie van tweede ontsluitingsweg Hoek van Holland.• Vaste oeververbinding Oranjetracé.• Belang veenweidegebied Midden-Delfland.• Uitwerken Greenportgedachte.Westland - Provincie Zuid-Holland• Uitwerken Greenportgedachte.• Economische en innovatieve kracht van de glastuinbouwclusterZuid-Holland op basis van het uitvoeringsprogramma verstevigen.• Uitplaatsen en opvang van tuinders.• Nadere afspraken maken over de rolverdeling van diversepartijen bij herstructurering glas.• Kennisalliantie Zuid-Holland.• Herziening Streekplan Zuid-Holland West.• Infrastructuur (3-in-1 project, vaste oeververbinding Oranjetracé).55

Westland - Schiphol• Samenwerking Greenport - Mainport.• Schiphol als importknooppunt van exclusieve sierteelt en groente.Westland - Zuidvleugel• Deelname Westland in Zuidvleugelverband.• Met de Zuidvleugelpartners en het Rijk komen tot een integraalinvesteringsprogramma waarbij de Greenport Westland inclusiefkustveiligheid Delfland wordt meegenomen.• Innovatieve en economische kracht van de glastuinbouw gebruikenom de ontwikkeling van de Zuidvleugel als geheel te versterken.• Woningbouwopgave voor een belangrijk deel realiseren in dekernen door verdichting.Westland - glasas-gemeenten• Initiatief nemen om op basis van de glastuinbouwvisieHaaglanden 2004 en de Visie Greenport Westland 2020 metde uitvoeringsprogramma’s acties te ondernemen om deeconomische en innovatieve kracht van de glastuinbouwclusterin Zuid-Holland te versterken. Het gaat daarbij ook om hetuitplaatsen en de opvang van tuinders.• Opstellen van een ’position paper’ met als doel om te komen toteen kwalitatieve en kwantitatieve versterking van de ontplooiingsmogelijkhedenvan de glastuinbouwcluster in de Greenport Westland/Oostland. Belangrijke onderwerpen daarbij zijn o.a. ruimte, herstructurering,betekenis glastuinbouwcluster, fysieke bereikbaarheid,kennis en innovatie, relatie mainports en kansen en bedreigingen.Westland - Greenportgemeenten• Gezamenlijk als Greenportgemeenten met bedrijfslevenhet belang van de Greenports onderstrepen door met voorstellente komen hoe de diverse overheden en bedrijfsleven hunverantwoordelijkheid kunnen nemen bij de versterkingvan de Greenports.56

BIJLAGE: OVERZICHT PROJECTEN MAATSCHAPPELIJKE VOORZIENINGEN DIENIET OP DE GREENPORTKAART STAAN57

BASISONDERWIJS (BO)PROJECT KERN HUIDIGE LOCATIE NIEUWE LOCATIE START EINDHerman Broereschool Naaldwijk Delft Verhagenplein 9 2005 2005Uitbreiding en aanpassing dislocatiehet Palet Verhagenplein i.v.m. huisvestingleerlingen Herman BroereschoolDe Boemerang Naaldwijk Van de Doortogestraat 21 Dijkweg 22b 2005 2007Nieuwbouw ter vervangingen Dijkweg 22bBeatrixschool en BergpasDe Windroos Naaldwijk Hoge Woerd 27 Hoge Woerd 27 2005 2005Interne verbouwingJoannesschool Naaldwijk Wollegras 39 Wollegras 39 2005 2005Uitbreiding en verbouwingDe Regenboog Naaldwijk Aalbersestraat 47 Aalbersestraat 47 2005 2005Uitbreiding en verbouwing’t Startblok Honselersdijk Veilingweg 1a Veilingweg 1a 2005 2006Aanpassing en uitbreidingDe Hoeksteen Honselersdijk Fazantlaan 4 Fazantlaan 4 2005 2005VerbouwingHet Kompas Maasdijk Trompstraat 5 Trompstraat 5 2005 2005VerbouwingDe Zevensprong Maasdijk Tuindersweg 52 Tuindersweg 52 2005 2005VerbouwingDe Driekleur (Beatrixgebouw) ’s-Gravenzande Spinel 6-8 Spinel 6-8 2004 gereedRenovatieGodfried Bomansschool ’s-Gravenzande Spinel 2 Spinel 2 2004 gereedRenovatieDe Wegwijzer ’s-Gravenzande Pr. Bernhardstraat 28 Pr. Bernhardstraat 28 2004 gereedRenovatie58

BASISONDERWIJS (BO)PROJECT KERN HUIDIGE LOCATIE NIEUWE LOCATIE START EINDJ.F. Kennedyschool ’s-Gravenzande Obrechtlaan 12 Obrechtlaan 12 2004 gereedRenovatieEben Haëzerschool ’s-Gravenzande Albert Klingstraat 24 Albert Klingstraat 24 2004 gereedRenovatieWillemsschool Monster Zilvermeeuwstraat 1 Zilvermeeuwstraat 1 2002 2006Vervangende nieuwbouw in combinatiemet huisvesting kinderdagverblijf SimbaHet Palet Poeldijk Fonteinstraat 8 Dr. Weitjenslaan 54 2002 2006Nieuwbouw, in 1 gebouw in combinatie Dr. Weitjenslaan 54met basisschool De Nieuwe Weg,kinderdagverblijf Trumpy, peuterspeelzaalHummeloord en gymzaalPrins Mauritsschool De Lier Frankenthaler 1 Frankenthaler 1 2003 2005Uitbreiding met peuterspeelzaalDe Achtsprong De Lier Sportlaan 45-47 Sportlaan 45-47 2003 2005Uitbreiding met peuterspeelzaalDe Vlieten De Lier Anjer 2 Anjer 2 2003 2005Uitbreiding met peuterspeelzaalVOORTGEZET ONDERWIJS (VO)PROJECT KERN HUIDIGE LOCATIE NIEUWE LOCATIE START EINDISW Naaldwijk Lage Woerd 2 Lage Woerd 2 2002 2005Vervangende nieuwbouw59

WOONZORGCOMPLEXENPROJECT KERN HUIDIGE LOCATIE NIEUWE LOCATIE START EINDDe Kreek ’s-Gravenzande Leeuweriklaan 34 Leeuweriklaan 34 2005 2006UitbreidingDe Opmaat (inclusief Duinhof) Monster Van Goghlaan 2 Van Goghlaan 2 2006 2007/8NieuwbouwMasemude Monster De Masemude 24 De Masemude 24 2005 2007NieuwbouwProject Gele Kwikstaart/Leeuwerik Kwintsheul Leeuweriklaan/Gele Leeuweriklaan/Gele 2005Renovatie bestaand gebouw, bouw Kwikstaart Kwikstaartontmoetingsruimte en sportschoolvoor ouderenOns Trefpunt Naaldwijk Dijkweg 20 Dijkweg 20 2006Nieuwbouw zorgwoningen met steunpuntter vervanging van huidig verzorgingshuisHunselaer Honselersdijk Dijkstraat 1 Dijkstraat 1 2012 2012Nieuwbouw ouderenwoningen tot en met 102 tot en met 102 tot 2015en dienstencentrumBizet Naaldwijk Stokdijkkade Stokdijkkade 2006 2008Aanpassing woningen en makenontmoetingsruimteDuinhof Ter Heijde Arie Tukstraat 2 Arie Tukstraat 2 2010 2010/Bouw seniorenappartementen en omgeving 2013De Ark Wateringen Herenstraat 85 Herenstraat 85 2005 2006Nieuwbouw en renovatie60

SPORTTERREINENPROJECT KERN HUIDIGE LOCATIE NIEUWE LOCATIE START EINDSportpark Hoge Bomen Naaldwijk Hoge Bomen 9 Hoge Bomen 9 2005 2008AanpassingVoetbal vereniging Honselersdijk Honselersdijk Strijphorst 2 Strijphorst 2 2005 2005Renovatie veldenSportpark Polanen Monster Duyvenvoordestr. 56 Duyvenvoordestr. 56 2005 2006Kunstgras en nieuwe accommodatieSportpark Juliana ’s-Gravenzande Kon. Julianaweg 154 Kon. Julianaweg 154 2003 gereedAanpassing/nieuwbouwSportpark Verburch Poeldijk Arckelweg 20 Arckelweg 20 2005 2005Accommodatie nieuwbouw61

MEER INFORMATIE?Voor nadere informatie over de Visie Greenport Westland 2020kunt u contact opnemen met de gemeente Westland:T (0174) 673 838E greenport@gemeentewestland.nlI www.gemeentewestland.nlMEER INFORMATIE & COLOFONCOLOFONDit is een uitgave van de gemeente Westland, september 2005Deze publicatie is op te vragen en te downloadenvia www.gemeentewestland.nlSamenstellingKernteam Visie Greenport Westland 2020FotografieTeam Communicatie, gemeente WestlandWest Report, MonsterG. Vlekke, Monstere.a.CöordinatieTeam Communicatie, gemeente WestlandVormgeving en productieWubbe Creative, DelftDe Visie Greenport Westland 2020 is op 26 april 2005vastgesteld door de gemeenteraad van Westland.Oplage1.000 exemplaren62

WWW.GEMEENTEWESTLAND.NL

Postadres: Postbus 150, 2670 AD NaaldwijkBezoekadres: Stokdijkkade 2, 2671 GW NaaldwijkT (0174) 673 673F (0174) 673 600E info@gemeentewestland.nlI www.gemeentewestland.nl