OEK 92

foto Stadsarchief Amsterdam
“De perfecte straat bestaat niet, althans
wij hebben hem niet gevonden.” Aldus
Jeroen Mensink tijdens de presentatie van
zijn boek Stromen en verblijven in het Architectuurcentrum
Amsterdam (ARCAM).
Onder zijn gehoor bevinden zich voornamelijk
stedenbouwkundigen en verkeerskundigen.
Twee vakgebieden die, naast
dat van de landschapsarchitecten, bepalend
zijn bij het ontwerpen en herstructureren
van straten en wegen. Mensink, zelf
architect, beoogt met zijn boek “een integrale
ontwerpvisie op verkeer en openbare
ruimte.” Een manifest voor samenwerking
dus, daar waar in de praktijk veelal sprake is
van onbegrip en wantrouwen tussen beide
vakdisciplines.
Ton Schaap is stedenbouwkundige en
werkte aan een groot aantal projecten in
de openbare ruime van Amsterdam. Hij
verwoordt de te overbruggen kloof als
volgt: “Stedenbouwkundigen leren op hun
opleidingen conceptueel en abstract denken
en ontwerpen. Bij vrijwel iedere ontwerpopleiding
staat het ‘unieke’, het nieuwe,
de uitvinding centraal. Stedenbouwers
leren denken op verschillende schalen. De
hele wereld(geschiedenis) is de referentie.
De verkeerskundige, echter, is niet uit op
originaliteit maar op standaardisatie. Een
verkeersontwerp ontstaat door de combinatie
van allerlei richtlijnen op het gebied
van aantallen, afmetingen en maatvoeringen
voor de verschillende verkeerssoorten
met de bijbehorende juridische en veiligheidseisen.”
Marleen Hovens, verkeerskundige en werkzaam
bij CROW, het nationale kennisplatvorm
voor infrastructuur, verkeer, vervoer
en openbare ruimte pareert: “Uitspraken
van stedenbouwkundigen als ‘het moet
mooi zijn’ of ‘het moet kloppen’ zijn voor
verkeerskundigen erg vaag. Een verkeerskundige
wil ook mooie wegen ontwerpen,
maar dan wel binnen de randvoorwaarden
van verkeersveiligheid en de gewenste
doorstroming. Herkenbaarheid en uniformiteit
van de weginrichting zijn hierbij van
groot belang. Wanneer een weg eenmaal
in gebruik is genomen zijn wij het immers
die te maken krijgen met klachten.”
Een botsing tussen vormgericht en functiegericht
denken dus. Verkeerskundigen laten
zich teveel leiden door uniforme handboeken,
terwijl stedenbouwers maatwerk
prefereren. Jeroen Mensink stapte met de
botsende vakdisciplines in een auto, op
landelijke zoektocht naar goede voorbeelden.
Ze richtten zich hierbij op wegen waar
verblijven (wonen, werken, wandelen, winkelen)
en stromen (de weg als onderdeel
van een route) goed samengaan, de zogenaamde
gebiedsontsluitingswegen. In het
boek zijn tien ‘best practices’ opgenomen,
waaronder drie gelegen in Amsterdam:
Ceintuurbaan, Piet Heinkade en Wibautstraat.
Op de Piet Heinkade en de Wibautstraat
staat stromen nog centraal, maar de ontwerpers
verwachten dat, onder andere
door de aanleg van brede trottoirs en vrij
liggende fietspaden, de verblijfskwaliteit
zal toenemen. Een opvallende rol is er voor
de bomen. “Het groen is hier (Wibautstraat)
visueel sterk aanwezig en heeft een belangrijk
aandeel in de uitstraling van deze
bloeiende stadsboulevard” en “op de Piet
Heinkade zorgen de bomen en de markante
middenberm voor rust en eenheid in het
wegbeeld.” Op de Ceintuurbaan zorgen de
markante bomen juist voor onrust in het
wegbeeld, lekker schots en scheef als ze
in de loop der jaren zijn gegroeid op zoek
naar meer zonlicht. Wellicht dat hierdoor
deze straat de meest levendige is van de
drie, maar het is natuurlijk ook een echte
stadsstraat met een historisch karakter.
Enfin, de ontwerpers en stedenbouwers
hebben een eerste stap gezet op weg naar
ware ‘Gesamtkunstwerken’. Het boek besluit
met een heus glossarium om elkaars
vaktaal te verduidelijken. ‘Shared space’
wordt omschreven als “een verkeerskundig
principe waarbij het gebruik van de
openbare ruimte centraal staat door deze
ruimte te beschouwen als een gedeelde
ruimte voor zowel langzaam als snelverkeer,
zonder verkeersborden en zonder
gereserveerde gebieden voor specifieke
gebruikers.” Een grappige term voor iets
waaraan nu juist ieder verkeerskundig
principe ontbreekt, maar vermoedelijk ingeblazen
door een romantisch verlangen
naar wat we op de foto lijken aan te treffen
op de Ceintuurbaan in 1926, met links het
huidig café Sarphaat en op de achtergrond
de in 1970 afgebroken ‘Sint-Willibrorduskerk
buiten de Veste’ van architect Pierre
Cuypers. Geen verkeersbord te bekennen,
evenmin zebrapaden, fietsstroken, drempels,
haaientanden of stoplichten. Niet
nodig wellicht; voetgangers, koets, tram
en fietsers kwamen er onderling wel uit en
hoefden het gemotoriseerde snelverkeer
nog niet te vrezen. (MvK)
Stromen en verblijven, nai010 uitgevers/CROW
34,50 euro - www.010.nl
OEK 92 - februari 2014 15