2020 09 16 Quatuor pour la fin du temps - Storioni Trio + Jörg Widmann

Toelichting
of het Einde der Tijden was aangebroken. Dat
kon natuurlijk niet. Het is de aurora borealis,
het Noorderlicht, vertelde een medegevangene
hem. Maar toch – leek hij zich hier, in een
eindeloos durende oorlog, van alles verlaten,
het land eentonig van de sneeuw, in een wereld
die stilstond, niet op een statisch eindpunt te
bevinden?
Het schrijven van Quatuor
pour la fin du temps
betekende voor Messiaen
zijn mentale redding.
Er bestond in kamp Stalag VIIIA in Görlitz één
vorm van afleiding. De Duitse commandant
begreep wie hij met Olivier Messiaen in huis
had. Hij had bewondering voor de al beroemde
jonge componist. Hij gaf hem wanneer hij erom
vroeg papier, potlood en gum. En hij stond toe
dat er een oude piano het kamp in kwam en
Messiaen samenspeelde met een violist, een
klarinettist en een cellist. De commandant
kwam zelfs naar hun repetities luisteren. Die
winter schreef Messiaen zijn Quatuor pour la
fin du temps. Wanneer het ochtendwerk achter
de rug was, trok hij zich terug in een hoekje
van de barak van de kamppriester.
Acht delen telde het nieuwe werk dat bijna een
uur zou duren. Voor het aangrijpende vijfde
deel, Louange à l’éternité de Jésus (Lofzang op
de eeuwigheid van Jezus) deed hij, afgaand op
zijn geheugen, een beroep op een ouder werk,
de Fêtes des belles eaux met een tekst uit de
Openbaring: ‘Hij die drinkt van het water dat ik
hem zal geven, zal nooit meer dorstig zijn: het
water dat ik hem zal geven, zal in hem in een
bron veranderen die hem het eeuwige leven
schenkt.’
De eerste uitvoering was op 15 januari 1941
in barak 19A. ‘Het kamp lag in een lijkwade
van sneeuw. […] De vier musici speelden op
kapotte instrumenten: de cello van Étienne
Pasquier had maar drie snaren, de toetsen van
mijn piano bleven hangen […]. Het was op deze
piano, met mijn drie medemusici, erg vreemd
gekleed, ikzelf in een flessengroen uniform
van een Tsjechische soldaat, gescheurd, op
schoenen met houten zolen […] dat ik mijn
Quatuor [uitvoerde], voor een publiek van
vijfduizend man waaronder mensen uit alle
lagen van de samenleving: boeren, arbeiders,
intellectuelen, beroepsmilitairen, priesters,
hospiks [militaire ziekenverzorgers],’ zo
herinnerde Messiaen zich later de gebeurtenis.
‘Ik schreef het Quatuor om te ontsnappen aan
de sneeuw, de oorlog, de gevangenschap en
aan mijzelf […] Te midden van dertigduizend
gevangenen was ik misschien de enige mens
die géén gevangene was.’ Het stuk betekende
voor Messiaen een mentale redding. Maar
meer dan dat: kort daarop werden hij en
twee van zijn medemusici vrijgelaten (de
klarinettist moest blijven omdat hij joods was).
‘Waarom mogen we naar huis?’ vroeg Messiaen
verbaasd. ‘Jullie zijn musici en jullie hebben
geen geweren,’ was het antwoord.
Tekst toelichting Stephen Westra (Messiaen) /
Nicole van LInt
4