You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
www.samajweekly.com
ivÈyÈ
07/11/2021
11
afpxy Gr ’c hI bygfnI hoeI pµjfbI
hr ivakqI ƒ afpxI mF bolI ’qy
mfx huµdf hY» sfƒ vI mfx hY ik sfzI
mF bolI pµjfbI hY» ivÈv pRisWD
ikqfb ‘myrf dfigsqfn’ df lyKk
rs¨l hmjæfqov ilKdf hY: afpxy iKWqy
’coN kµmkfj Kfqr iek nOjvfn ivdyÈ
jFdf hY qy AuWQy bsyrf bxf lYNdf hY»
iPr iek idn Aus nOjvfn df dosq
Aus dI mF ƒ ivdyÈoN imlx afAuNdf hY
qy dWsdf hY ik byby qyry puWq ny bhuq
qrWkI kr leI hY» cµgf pYsf, cµgf
nfmxf kmf ilaf hY qF Auh bËurg
mihlf puWCdI hY ik BfeI myrf muµzf qyry
nfl iks BfÈf ’c gWl krdf hY» jdoN
nOjvfn df dosq dWsdf hY ik byby qyry
puWq ny hux ivdyÈI BfÈf isWK leI hY qy
Auh myry nfl vI ivdyÈI BfÈf ivc hI
gWl krdf hY qF byby Aus muµzy koloN
qurµq Guµz kWZ lYNdI hY qy afKdI hY ik
BfeI qYƒ BulyKf lWgf hovygf, Auh myrf
puWq nhIN ho skdf, myrf puWq qF kdoN df
mr cuWikaf hY» afpxy iKWqy dI
rvfieq anusfr bËurg mihlf mF
bolI qoN tuWty afpxy puWq ƒ puWq mµnxoN
vI ienkfrI ho jFdI hY» ieh hY mF
bolI pRqI ipafr df isKr» icµqf dI
gWl ieh hY ik aWj sfzIaF srkfrF,
sfzf isafsI qµqr sfzy GrF dy aµdr
hI mfvF sfhmxy AunHF dy puWqrF ƒ mF
bolI qoN vWK kr irhf hY»
gWl cfhy pµjfb dI hovy qy cfhy
pµjfb dI rfjDfnI cµzIgVH dI» dovyN
QfeIN ÈrHyafm pµjfbI nfl bdsl¨kI ho
rhI hY» pµjfb s¨by ivc qF dPæqrI
aqy aiDkfrq BfÈf pµjfbI hox dy
bfvj¨d aWjkWlH sVkF iknfry lWgx
vfly borzF ’qy aµgryËI aqy ihµdI ny
kbËf kr ilaf jdoNik pµjfbI ƒ nuWkry
lgf idWqf sI» ijvyN hI pµjfbI jfgy qF
AunHF dI eykqf aqy ivroD kfrn
aPæsrÈfhI ƒ afpxI gælqI suDfrn
leI mjb¨r hoxf ipaf sI» pr
cµzIgVH ivc qF aPæsrÈfhI hWdF bµny
hI tWp geI» afpxI sh¨lq leI
aµdrKfqy hI sQfnk BfÈf pµjfbI ƒ
dPæqrF, adfiraF aqy rfjnIqk
gilafiraF ’coN bfhr kr ky
aiDkfrq qOr ’qy aµgryËI lfg¨ krf
idWqI»
dyÈ aqy dunIaf Br ivc Kæ¨bs¨rq
Èihr dy nF nfl pCfxy jFdy cµzIgVH ƒ
vsfAux leI pihlF qF pµjfb dy ipµz
AujfVy gey» iPr kOzIaF dy Bfa ienHF
pyNz¨ lokF qoN pRÈfsn ny ËmInF KohIaF,
Gr Kohy qy hux AunHF dI mF bolI Kohx
dIaF sfjiæÈF GVIaF jf rhIaF hn»
cµzIgVH dI AusfrI leI 28 qoN vWD
pµjfbI ipµzF df Bfrq dy nkÈy qoN nfmo
inÈfn hI imtf idWqf igaf» cµzIgVH
dI hWd aµdr 23 ipµz ajy mOj¨d hn,
pr AunHF dI rvfieqI hoNd Kqry ivc hY
aqy isafsI ihWqF dy mWdynjær aqy
aPæsrÈfhI df kµm suKflf krn Kfqr
ies ielfky dI BfÈf pµjfbI ƒ hI mfr
idWqf igaf»
ieh vWzf svfl hY ik Bfrq dy
iksy s¨by dI dPæqrI aqy kµmkfj dI
BfÈf aµgryËI ikvyN ho skdI hY, jo sfzy
dyÈ dy iksy pRdyÈ, iKWqy, kOm jF Piærky
dI BfÈf nhIN sgoN ivdyÈI BfÈf hY» iPr
aµgryËI df cµzIgVH ’qy kbËf ikvyN hY?
dyÈ aµdr ies vkq 28 s¨by hn»
ienHF sfry s¨ibaF dI sµivDfnk qOr ’qy
dPæqrI aqy kµmkfj dI BfÈf AuhI hY
jo BfÈf AuWQoN dy lokF dI mF bolI hY»
aFDrf pRdyÈ qoN lY ky pWCmI bµgfl qWk
ienHF 28 s¨ibaF ’coN 20 s¨ibaF ivc
sQfnk lokF dI mF bolI hI dPæqrI
BfÈf vI hY» ies 20 s¨ibaF ivc
pµjfb vI Èfml hY ijWQoN dI dPæqrI
BfÈf pµjfbI hY» ieh vWKrf svfl hY
ik aWjkWlH pµjfb ivc aµgryËI qy
ihµdI df dbdbf vD igaf hY» icµqf
ies gWl dI vI hY ik sWqfDfrI iDr dy
ies kfrjkfl dOrfn pihlF vfly muWK
mµqrI ny aµgryËI ivc ahudy dI shuµ
cuWkI sI» pµjfbI ivc shuµ nf cuWkx ’qy
mIzIaf dy svflF df jvfb AunHF ieh
kih ky idWqf ik ‘pµjfbI bolx vfly qF
hux GWgr nhIN tWpdy»’ ies nfl
pµjfbI ƒ ipafr krn vfilaF dy
ihrdy vl¨µDry gey sn» ies dy nfl
hI ivroDI isafsI pfrtIaF akflI
dl, Bfjpf, afp afid vI ies mfmly
’qy kµnF ’c r¨µ pfeI aqy aWKF ’qy pWtI
bµnHI bYTIaF hn»
iesy qrHF Bfrq dy nON kyNdr Èfisq
pRdyÈF ivcoN aWT dI dPæqrI aqy
kµmkfj dI BfÈf AuWQoN dI sQfnk BfÈf
hY» ieh amlI r¨p ivc lfg¨ hY» ies
pWKoN cµzIgVH hI aijhf kyNdr Èfisq
pRdyÈ hY ijs dI aiDkfrq BfÈf
aµgryËI aYlfnI hoeI hY» ieh aYlfn
iks ny aqy kdoN kIqf, ies bfry koeI
srkfrI irkfrz jF hukm pWqr afid
ikqy lWiBaF nhIN lWBdf» pr ieh
nIqI lfg¨ hY qF hY» drasl, srkfrF
ijvyN cWldf hY cWlx idE dI nIqI
qihq iknfrf kr jFdIaF hn qy
aPæsrÈfhI ny mnmrjæI kridaF
aµgryËI ƒ cµzIgVH ivc lfg¨ krvfieaf
hoieaf hY» cµzIgVH vFg hor 8
kyNdr Èfisq pRdyÈ hn» ienHF ivcoN
aµzymfn inkobfr dI aiDkfrq BfÈf
ihµdI; dfdr qy ngr hvylI dI dPæqrI
BfÈf gujrfqI, mrfTI qy ihµdI hY; dmn
aqy idAU dI gujrfqI, koNkxI aqy
ihµdI, idWlI dI ihµdI; lkÈdIp dI
milaflm; puz¨cyrI dI qfiml; jµm¨
kÈmIr dI Aurd¨, kÈmIrI qy ihµdI
aqy lyh lWdfK dI aiDkfrq BfÈf
ihµdI hY» ieµJ p¨ry dyÈ ivc cµzIgVH
hI iek aijhf invyklf kyNdr Èfisq
pRdyÈ hY ijs ’qy jbrI aµgryËI QopI
geI hY»
cµzIgVH ivc mF bolI pµjfbI dI
bhflI leI sµGrÈ kr rhIaF sm¨h
iDrF cµzIgVH pµjfbI mµc dy bYnr hyT
pRÈfsn aqy smyN-smyN dIaF kyNdr
srkfrF nfl mWQf lfAuNdIaF af rhIaF
hn» ienHF df svfl hY ik dyÈ dI
sµivDfnk BfÈf aµgryjæI hY hI nhIN qF
ieh cµzIgVH ’c ikvyN lfg¨ ho geI?
cµzIgVH ’c pµjfbI dI bhflI dI mµg
krn vfilaF kol vfjb dlIlF hn ik
dyÈ aµdr 22 aiDkfrq KyqrI BfÈfvF
hn ijnHF ivc pµjfbI aqy ihµdI smyq
sm¨h dyÈ ivc bolIaF jfx vflIaF
vWKo-vWK BfÈfvF Èfml hn, pr
dIpk Èrmf cnfrQl
aµgryËI df nfm drj nhIN hY» iPr
ieh dyÈ dy iksy vI s¨by dI dPæqrI
BfÈf ikvyN ho skdI hY qy Auh vI pµjfb
dI rfjDfnI dI? dlIl ieh vI hY ik
cµzIgVH ivc hoeI mrdmÈumfrI df
irkfrz kZf ky dyiKaf jf skdf hY ik
ieWQoN dy iksy iek vI nfgirk ny afpxI
mF bolI aµgryËI ilKfeI hY jF nhIN»
jdoN ieWQy vsx vfly iksy vI ivakqI
dI mF bolI aµgryËI nhIN qF iPr ieh
cµzIgVH dI pRÈfskI BfÈf ikvyN bx
geI? cµzIgVH ivc pµjfbI bhflI dI
mµg iksy hor BfÈf dy iKlfPæ Pqvf
nhIN hY» ieh qF aµgryËI BfÈf dy
iKlfPæ vI nhIN hY» ieh scfeI jfxnf
Ër¨rI hY ik ‘aµgryËI qoN ibnf asIN
qrWkI nhIN kr skdy’ afK ky sfƒ
zrfieaf, Brmfieaf jf irhf hY»
jdoNik jfpfn, r¨s aqy cIn vrgy
mulkF dIaF AudfhrxF sfhmxy hn
ijnHF ny afpxI hI BfÈf ivc igafn
vµizaf qy nfmxf KWitaf» pµjfbI BfÈf
dI cµzIgVH ’c bhflI dI mµg krn
vflIaF iDrF sfPæ kihµdIaF hn ik
sfzy sB dy bWcy aµgryËI vI isWKx aqy
hor ivdyÈI BfÈfvF vI, pr afpxI mF
bolI dI blI dy ky isWKI koeI BfÈf
quhfƒ vWzf nhIN bxf skdI» X¨aYWnE
df srvyKx vI ieh sfbq krdf hY ik
hor BfÈfvF Auh bWcy bVI asfnI nfl
isWKdy hn ijnHF ny muWZlI isWiKaf
afpxI mF bolI ’c hfsl kIqI hovy»
ies leI kyNdr Èfisq pRdyÈ cµzIgVH
ivc pµjfbI ƒ pRÈfskI qy kµmkfj dI
BfÈf bxfAux vflI mµg afpxf hWk
hfsl krn leI vfjb mµg hY»
pihlI nvµbr 1966 ƒ pµjfb qy
hirafxf dI vµz hoeI aqy cµzIgVH ƒ
rfjDfnI aYlfinaf igaf» vµz df
drd pµjfbIaF qoN vWD koeI nhIN
jfxdf» kihx ƒ qF 1947 ivc ihµdosqfn
dI vµz hoeI qy Bfrq-pfiksqfn
bixaf» pr sWcfeI qoN munkr
nhIN hoieaf jf skdf ik vµz df sB qoN
vWD drd pµjfbIaF ny hI hµZfieaf»
iPr dubfrf pµjfb ƒ vµz ky ivcoN
hirafxf bxfAuNidaF cµzIgVH kWiZaf
igaf qF vI AujfVf pµjfb df hI
hoieaf» pr svfl ieh hY ik jdoN
pµjfb dI ËmIn AuWqy, pµjfbI iKWqy ivc
qy pµjfbI boldy ielfky ivc cµzIgVH
Ausfiraf igaf qF ies dI BfÈf ikvyN
bdl skdI hY» BfÈf qF AuhI huµdI hY
jo AuWQoN dy lok boldy hn» jdoN-jdoN
ieh svfl cµzIgVH dy pRÈfsk qoN lY ky
dyÈ dy gRih mµqrI qWk AuTfey jFdy hn
qd aPæsrÈfhI bybuinafd dlIlF dy
ky zr pYdf krdI hY ik cµzIgVH ivc
pµjfbI ƒ pihlI BfÈf df drjf dy ky
asIN ihµdI vfilaF aqy hor BfÈfvF
bolx vfilaF ivckfr Psfd nf CyV
bYTIey» kmfl hY ik idWlI ivc dyÈ dy
sfry s¨ibaF dy lok af ky vsy hn, AuWQy
qF kdy aijhf mfmlf nhIN AuWiTaf»
jykr cµzIgVH dI rfjDfnI vjoN AusfrI
huµdI hI nf qF vI ieWQoN dI BfÈf pµjfbI
hI rihxI sI qy iPr hux ikAuN nhIN?
pRÈfsn kol ies gWl df koeI jvfb
nhIN, pr Auh Kæud ƒ bdlx leI vI
iqafr nhIN»
cµzIgVH ivc KyqrI BfÈf ƒ ipWCy
DWk ky aµgryËI ƒ m¨hry ilafAuxf qy
aWjkWlH pµjfb ivc vI pµjfbI dI QF
aµgryËI ƒ cmkfAuxf sfDfrn qOr ’qy
axgihlI jF kuqfhI kfrn hoieaf
nhIN jfpdf» mYƒ ies sB ipWCy iek
sfjiæÈ dI b¨ afAuNdI hY jo hmyÈf
sWqfDfrI iDrF ny pµjfbIaF iKlfPæ
kIqI hY» aWj sfzy GrF ivc vI
aµgryËI-ihµdI df kbËf huµdf jf irhf
hY ijs leI srkfrI qµqr isWDy r¨p
ivc i˵myvfr hY» pµjfbI dI bhflI
leI ijs vI ÈKæs, sµsQf aqy sµgTn
ny afvfË AuTfeI hY, Aus ƒ ies svfl
nfl hmyÈf isWJxf pYNdf hY ik quhfzy
bWcy ikhVy sk¨l ivc pVHdy hn»
jvfb isWDf hY ik srkfrF ny srkfrI
sk¨lF df pWDr AuWcf cuWkx dI kdy
koiÈÈ nhIN kIqI aqy mfzl sk¨lF,
pbilk sk¨lF dy nF ’qy pRfeIvyt sk¨l
KolHx dI iejfjæq dyx ivc kdy iZWl
nhIN idKfeI» srkfrI sk¨lF ivc
bWicaF dI igxqI dy ihsfb nfl
aiDafpkF dI igxqI p¨rI nf hox aqy
iemfrqF qy hor muWZlIaF sh¨lqF dI
Gft hox kfrn QoVHI bhuq ivWqI
smrWQf vfly lok pRfeIvyt sk¨lF vWl
iKWcy gey» hOlI-hOlI p¨ry isWiKaf
qµqr AuWqy inWjI sµsQfvF df aijhf
kbËf hoieaf ik hux ieh mfzl sk¨l
lokF dI mjb¨rI bx gey hn» pr
isafsI iDrF ienHF sk¨lF qoN aWKF mItI
bYTIaF hn» iPr vI ieh srkfrI
hukm jfrI qF kr/krvf skdIaF sn
ik hr pRfeIvyt sk¨l pRfiemrI qWk mF
bolI df ivÈf lfËmI krygf aqy mF
bolI pVHfAux vflf aiDafpk afpxy
ivÈy df mfihr hovygf» iPr ieh
smWisaf KVHI hI nf huµdI» jykr aWj
dy bWcy qy kWlH dy nfgirk nf afpxI
BfÈf pVH, nf bol aqy nf hI smJ
skxgy qF nf qF gurbfxI pVH ky Aus
dy arQ smJ skxgy, nf vfrF gf
skxgy aqy nf ikWsy-kfiv jfx
skxgy» iPr Bgq isµG dIaF ilKqF
ikqfbF bx ky sfzy GrF aµdr sYlPF
’qy sjfvtI cIËF bx ky rih
jfxgIaF» aijhy ivc mF bolI pµjfbI
dy hr DI-puWq ƒ sucyq hox dI loV hY»
mYN aksr afpxf iÈar pVHdf hF:
‘‘jVHF qoN tuWt ky drWKq kdI
hrf nhIN rihµdf,
mF bolI qoN muWK moV ky DI-puWq
iPr Krf nhIN rihµdf»’’
gWl muV qoN cµzIgVH dI krIey
ikAuNik AuWQy pµjfbI bolI dy DIaF-puWq
jfg cuWky hn aqy AunHF srkfrF qy
pRÈfsn ƒ vµgfrnf Èur¨ kr idWqf hY»
kyNdr dy iek hukm nfl plF ivc
pµjfbIaF ƒ AunHF df hWk nsIb ho
skdf hY, pr 1966 qoN lY ky 2021
qWk ienHF 55 virHaF ’c kyNdr ivc
rhI iksy vI isafsI pfrtI dI srkfr
ny pµjfbI dy hWk ivc hfa df nfarf
nhIN mfiraf» cµzIgVH nfl sbµiDq
vWK vWK simaF dy sµsd mYNbr pµjfbI
hox ’qy mfx dI gWl afKdy rhy hn,
pr svfl ieh hY ik ienHF ny cµzIgVH
ivc pµjfbI dI bhflI leI kI kIqf?
iËkrXog hY ik nirµdr modI dI
agvfeI vflI ipClI srkfr dOrfn
gRih mµqrI rhy rfjnfQ isµG kol ieh
mfmlf phuµicaf» AunHF afiKaf ik
asIN sfeIn borzF ’qy aµgryËI dy nfl
pµjfbI vI ilK idaFgy, ijs BfÈf ivc
lokF df koeI Kæq afvygf Ausdf jvfb
Ausy BfÈf ’c dy idaFgy, pr cµzIgVH
dI aiDkfrq dPæqrI BfÈf aµgryËI hI
rhygI» ies qoN jfpdf hY ik gWl-gWl
’qy svdyÈI df nfarf dyx vfilaF dI
nËr ivc aµgryËI svdyÈI BfÈf hY qy
iesy leI cµzIgVH ivc lfg¨ hY» ieh
vI ho skdf hY ik AunHF ƒ cµzIgVH dyÈ
df ihWsf nf jfpdf hovy» cµzIgVH
vfsIaF dI ieko-iek mµg hY ik ies
kyNdr Èfisq pRdyÈ dI pihlI aqy
pRÈfskI BfÈf pµjfbI bhfl kIqI
jfvy» ies bhflI dy nfl hI sfeIn
borzF, icWTIaF df jvfb pµjfbI ’c
afid vrgIaF sfrIaF mµgF ivc hI af
jfxgIaF» ies leI isafsI iDrF
lokF ƒ BrmfAuxf jF vrglfAuxf bµd
kridaF AunHF dIaF hWkI mµgF lfËmI
mµnx»
cµzIgVH dy guaFZI s¨by hirafxf
ivc pµjfbI d¨jI BfÈf hY» dyÈ dI
rfjDfnI idWlI ivc pµjfbI d¨jI BfÈf
hY» idWlI qy hirafxf dy nfl-nfl
ihmfcl, rfjsQfn, jµm¨ kÈmIr, X¨pI
afid vrgy s¨ibaF ivc vI vWzI igxqI
ivc lok pµjfbI boldy hn» kYnyzf
vrgy mulk ivc qF pµjfbI d¨jI BfÈf
bx geI hY» AuWQy qF pRDfn mµqrI qWk
dy ahudy df dfavydfr pµjfbI bx
igaf hY, pr aPæsos ik pµjfb dI
rfjDfnI ivc hI mmF bolI pµjfbI
bygfnI hY» dunIaf Br ivc 11 kroV
lok pµjfbI boldy hn» ienHF ivcoN 7
kroV dy krIb lok guaFZI dyÈ pfiksqfn
ivc vsy hn ijWQy sB qoN vWD
pµjfbI bolI jFdI hY» BfvyN ies dI
ilWpI ÈfhmuKI hY» ies dy bfvj¨d
pfiksqfn dy nnkfxf sfihb Kyqr
ivc sfeIn borzF ’qy gurmuKI ’c
iliKaf igaf hY» ieho nhIN, pfiksqfn
ny pµjfbI BfÈf ƒ sµivDfnk qOr
’qy rfÈtrI BfÈf df drjf dy idWqf hY
jo kfibl-ey-qfrIPæ hY» mYN mF bolI
bfry ilKidaF pµjfbI dy muWdy ’qy pfiksqfn
dI qfrIPæ vI kr igaf» icµqf
ho rhI hY ik dyÈ ivc ijho-ijhI hvf
vg rhI hY, ikDry mYƒ dyÈ DRohI hI
krfr nf dy idWqf jfvy» KæYr! pfiksqfn
qoN bfad 3 kroV dy krIb lok
Bfrq aµdr pµjfbI boldy hn ijs dI
ilWpI gurmuKI hY» ies gurmuKI ƒ
imtfAux leI koJIaF koiÈÈF ho rhIaF
hn»
cµzIgVH dy AuWjVy ipµzF dy lok,
hoNd bcfAux ivc juty 23 ipµzF dy lok,
cµzIgVH dy sYktrF ’c vsdy pµjfbI
ihqYÈI, pµjfbI lyKk sBf cµzIgVH,
sfihq ivigafn kyNdr, kyNdrI pµjfbI
lyKk sBf aqy cµzIgVH nfl sbµiDq
sm¨h sfihqk sBfvF qy gurduafrf
sµgTnF ny cµzIgVH pµjfbI mµc dy bYnr
hyT iekWqr ho ky ies kyNdr Èfisq
pRdyÈ ivc pµjfbI dI bhflI leI
sµGrÈ CyV rWiKaf hY» ies dy nfl hI
cµzIgVH dI pyNz¨ sµGrÈ kmytI sB qoN
m¨hry ho ky ieh lVfeI lV rhI hY»
jdoN lok AuWT KVHy hox qF lihr bxdI
hY qy lihrF iPr d¨r qWk jFdIaF hn
qy kuJ hfsl kr ky hI muVdIaF hn»
AumId hY ik mF bolI dy DIaF-puWq
cµzIgVH ivc pµjfbI BfÈf ƒ bxdf
sQfn idvfAuNidaF ies ƒ pihlI BfÈf
aqy pRÈfskI BfÈf vjoN lfg¨ krfAux
ivc kfmXfb rihxgy aqy pµjfb ivc
vI pµjfbI nfl ho irhf ivqkrf Kæqm
hovygf» hux pµjfbIaF leI sOx df
nhIN, jfgx df vylf hY» cµzIgVH
pRÈfsn aqy kyNdr srkfr qoN afpxf
sµivDfnk hWk hfsl krn leI 1
nvµbr 2021 idn somvfr ƒ sm¨h
pµjfbI ihqYÈI iDrF cµzIgVH pµjfbI
mµc dI agvfeI hyT sYktr 19 dy
gurduafrf sfihb ivKy iekWqr ho ky
svyry 10 vjy sYktr 17 qWk ivÈfl
rYlI dy r¨p ivc ros muËfhrf
krngIaF hn» supny p¨ry krn leI
nINd ’coN jfgxf pYNdf hY» jo jfg gey
Auh AuWT Klox qy jo suWqy hn Auh jfg
jfx» mslf afpxI mF bolI dy snmfn
df hY»
sµprk: 98770-47924