Haag Wonen Duurzaamheidsvisie Vastgoed Publieksversie

Duurzaamheidsvisie
Vastgoed

Voorwoord
Haag Wonen heeft de missie om samen met
bewoners en samenwerkingspartners te
werken aan goed en duurzaam wonen. Met
een gezond binnenklimaat, goed geïsoleerde
woningen en een aantrekkelijke leefomgeving
zorgen wij dat onze huurders gezond kunnen
wonen. Bovendien zien we het als onze
verantwoordelijkheid om een bijdrage te leveren
aan de klimaatdoelen en zo de opwarming van
de aarde te helpen tegengaan.
Woningcorporaties in Nederland hebben het gezamenlijke streven om voor
2050 alle sociale huurwoningen CO 2
-neutraal te maken. Als gevolg van
klimaatverandering hebben we ook steeds vaker te maken met extreme
weersomstandigheden die leiden tot schade en overlast. Om ervoor te zorgen
dat onze bewoners in de toekomst prettig kunnen blijven wonen, is het
noodzakelijk dat we ons aanpassen aan de effecten van klimaatverandering.
Tegelijkertijd zien we de schaarste van natuurlijke grondstoffen verder
toenemen. Dat betekent dat we op zoek moeten naar nieuwe manieren van
bouwen, die de planeet ontlasten.
Om de komende jaren invulling te geven aan deze grote opgaven, hebben
we onze ambities vastgelegd in een nieuwe duurzaamheidsvisie. Een actuele
visie die aansluit bij maatschappelijke ontwikkelingen, nieuwe technologische
mogelijkheden voor verduurzaming en wensen van bewoners.
Visie als leidraad
De nieuwe visie is een leidraad aan de hand waarvan we:
• duidelijk maken wat duurzaamheid voor Haag Wonen betekent en waar onze
invloedssfeer ligt, zodat we de verduurzaming van ons vastgoed kunnen
versnellen;
• zowel binnen onze eigen organisatie als met onze partners de dialoog starten
over nieuwe kansen voor verduurzaming en onze ideeën voor een duurzame
toekomst;
• het gesprek aangaan vanuit het perspectief ‘wat kan wel als’, zodat we samen
met onze partners en huurders onze ambities kunnen realiseren.
Haag Wonen Duurzaamheidsvisie Vastgoed
2

De grootste bijdrage leveren we met het
verduurzamen van ons vastgoed
Haag Wonen heeft ruim 21.000 woningen en 2.500 bedrijfsruimten in haar
bezit. Zo’n 1 op de 10 mensen in Den Haag woont in een huis van Haag Wonen.
Door onze ambities in de eerste plaats te richten op het verduurzamen van ons
vastgoed, kunnen wij de meeste impact maken. Zowel op de vermindering van
CO 2
-uitstoot, als op een prettige woning en leefomgeving voor onze bewoners.
Daarom gaat deze duurzaamheidsvisie specifiek over de verduurzaming
van ons vastgoed en de omgeving. Natuurlijk hebben we ook aandacht
voor duurzaam gedrag van huurders, mede-eigenaren, medewerkers en
samenwerkingspartners.
Een betere wereld begint bij jezelf
Dat de duurzaamheid van onze eigen organisatie buiten de scope valt van
deze duurzaamheidsvisie, betekent niet dat we in ons dagelijks handelen niet
voortdurend kijken naar onszelf en ons eigen gedrag. Integendeel. Of het nu
gaat om het stimuleren van minder papiergebruik en afvalscheiding of het
aansporen van fietsgebruik onder collega’s en het aangaan van duurzame
samenwerkingsverbanden: we kijken elke dag hoe we het een beetje beter
kunnen doen. Want een betere wereld begint immers bij jezelf.
Haag Wonen Duurzaamheidsvisie Vastgoed
3

Ons
toekomstbeeld
Om richting te geven aan onze ambities hebben
we een scherp toekomstbeeld geformuleerd:
In 2050 worden al onze woningen verwarmd
met duurzaam opgewekte energie en hebben
de woningen een lage warmtevraag. Onze
woningen zijn comfortabel, hebben een gezond
binnenklimaat en een groene(re) omgeving
rondom de woning. We renoveren en bouwen
circulair.
Wat verstaan we hier precies onder?
Haag Wonen Duurzaamheidsvisie Vastgoed
4

Verwarmd
Met verwarmd bedoelen we zowel de ruimteverwarming in de woning als
warm tapwater uit de kraan. Wij zijn specifiek verantwoordelijk voor het
warmteafgiftesysteem in de woning en de aansluiting met een duurzame
warmteleverancier of -bron. Dat betekent niet dat we zelf die duurzame warmte
moeten leveren of opwekken.
Comfortabel en gezond binnenklimaat
Met comfortabel bedoelen we behaaglijk: de woningen hebben geen last van
hittestress of koude val en tocht. Gezond binnenklimaat wil zeggen dat we geen
giftige en chemische stoffen in materialen of andere producten (denk aan verf
of kit) toepassen in en rondom de woning. Ook hebben de woningen goede
ventilatievoorzieningen en is er geen schimmelvorming bij juist gebruik van de
ventilatie.
Duurzaam opgewekte energie
We stimuleren onze bewoners om zo veel mogelijk gebruik te maken van
duurzame energie voor hun persoonsgebonden energiegebruik.
Lage warmtevraag
Door isolatie kunnen we de warmtevraag verlagen. Theoretisch verbruikt de
bewoner dan minder energie voor het verwarmen van de woning, waardoor
de kosten omlaaggaan. Maar als corporatie hebben we geen invloed op de
energietarieven of het energiegedrag van de bewoner. De Autoriteit Consument
& Markt bewaakt de betaalbaarheid van energie zoals is vastgelegd in de
warmtewet.
Groene(re) omgeving rondom de woning
Als we het hebben over de omgeving rondom de woning, bedoelen we in de
eerste plaats onze eigen grond. Daarbuiten zoeken we de samenwerking op met
partners als Gemeente Den Haag.
Circulair
Met circulair renoveren en bouwen bedoelen we dat we materialen en
producten maximaal hergebruiken.
Haag Wonen Duurzaamheidsvisie Vastgoed
5

Drie duurzame
focusgebieden
Om ons toekomstbeeld te bereiken, richten we ons op drie
hoofdthema’s, ofwel duurzame focusgebieden:
Energietransitie Klimaatadaptatie Circulair bouwen
We maken onze woningen toekomstbestendig.
De woningen krijgen een lagere warmtevraag
en zijn geschikt voor gebruik van duurzaam
opgewekte energie.
We doen aanpassingen waarmee we de
effecten van klimaatverandering kunnen
wegnemen of verkleinen.
We ontwikkelen en (her)gebruiken gebouwen,
gebieden en infrastructuur, zonder natuurlijke
hulpbronnen onnodig uit te putten.
Haag Wonen Duurzaamheidsvisie Vastgoed
6

Prioritering en duurzaam
gedrag
Onze opgaven en ambities zijn groot. Daarom
brengen we een prioritering aan tussen (en
binnen) de drie duurzame focusgebieden, met
energietransitie als hoogste prioriteit, gevolgd door
klimaatadaptatie en circulair bouwen. Dit betekent
niet dat maatregelen en acties niet tegelijk (kunnen)
lopen. Maar we kijken wel steeds kritisch naar waar
we de grootste impact kunnen maken, vooral op
CO 2
-reductie. Energietransitie omvat de meest
concrete en kwantitatieve ambities. De ambities
voor klimaatadaptatie en circulair bouwen maken
we de komende drie jaar in co-creatie concreter.
We gaan ook creatief op zoek naar alternatieve
vormen van financiering en samenwerking.
Uitgangspunten voor
verduurzaming
Voor de invulling van onze ambities, laten we ons
leiden door deze zes algemene uitgangspunten:
Bewezen technologie
We kiezen voor bewezen technieken om
onnodige kosten en ineffectieve investeringen te
voorkomen.
No-regret (toekomstbestendige)
maatregelen
We kiezen voor maatregelen die ook in de
toekomst relevant zijn in combinatie met nieuwe
oplossingen. En waar we dus geen spijt (oftewel:
no-regret) van krijgen. Isoleren is hier een
voorbeeld van.
Betaalbaar
We zorgen ervoor dat de kosten voor verduurzamingsoplossingen
zowel voor Haag Wonen
als voor de huurder betaalbaar zijn, nu en in de
toekomst.
Doelmatig
Met doelmatig bedoelen we dat we een
doel halen met zo min mogelijk menskracht
en/of middelen. En we zorgen ervoor dat
verduurzamingsoplossingen voor zoveel mogelijk
huurders beschikbaar zijn (afhankelijk van de
situatie van het woongebouw).
Van groot naar klein
We kiezen bij voorkeur voor verduurzamingsoplossingen
op groot schaalniveau (de wijk of
de buurt) en daarna pas voor een oplossing
op kleiner schaalniveau (individuele woning en
omgeving).
Uitlegbaar en begrijpelijk
We kunnen onze verduurzamingsoplossingen
goed uitleggen aan onze huurders, medeeigenaren,
medewerkers en partners.
Haag Wonen Duurzaamheidsvisie Vastgoed
7

Energietransitie
Energietransitie is een onomkeerbare
verandering van ons huidige energiesysteem
waarin we fossiele energiebronnen (aardgas en
kolen) gebruiken, naar een energiesysteem met
hernieuwbare energie als energiebron.
Onze ambities
We zetten in op een geleidelijke en betaalbare energietransitie in drie stappen:
1
We maken onze woningen transitiegereed.
We verlagen de warmtevraag van onze woningen door ze te isoleren.
Voor 2040 willen we al onze woningen hebben geïsoleerd.
Door bij te dragen aan de energietransitie, verlagen we de CO 2
-uitstoot en
helpen we de opwarming van de aarde tegen te gaan.
2
3
We zorgen voor aardgasvrije woningen.
We verduurzamen de ruimteverwarming, het warm tapwater en de
kookinstallatie van onze woningen door ze van het aardgas af te
halen. Dit doen we in de periode 2030-2050. De woningen die op dit
moment alleen koken op aardgas, koppelen we voor 2024 al van het
aardgas af.
We plaatsen zonnepanelen.
We plaatsen zonnepanelen op bestaande eengezinswoningen als dat
gunstig is voor de huurder (en voor Haag Wonen) en we onderzoeken
mogelijkheden voor zonnepanelen op meergezinswoningen (ofwel:
hoogbouw). Voor 2040 willen we, overal waar dat kan, zonnepanelen
hebben geplaatst.
‘We maken onze woningen toekomstbestendig. De woningen krijgen
een lagere warmtevraag en zijn geschikt voor gebruik van duurzaam
opgewekte energie.’
Haag Wonen Duurzaamheidsvisie Vastgoed
8

Kennisontwikkeling, energiebewustzijn
en samenwerking
Om ervoor te zorgen dat de verduurzamings maatregelen die we willen inzetten
daadwerkelijk effect hebben, is het nodig dat we kennis over duurzaamheid
en energiebewustzijn bij onze medewerkers en huurders verhogen. Als een
huurder met de ramen open de thermostaat op 25 graden Celsius zet, gaat
het effect van isolatie alsnog teniet. Of als een medewerker het nut niet ziet
van een bepaalde maatregel, zal hij of zij zich er minder hard voor inzetten.
Het energiebewustzijn verhogen we door onder andere kennisprogramma’s,
de inzet van communicatie en door aan te haken bij initiatieven van partners
als de Gemeente Den Haag. Denk bijvoorbeeld aan de energiecoaches en de
winterklaaracties. De winterklaaractie is een programma vanuit de gemeente
voor huurders van sociale woningbouw. Individuele huishoudens krijgen dan
energiebesparende maatregelen in de woning.
Uitgangspunten voor energietransitie
Voor de invulling van onze ambities voor energietransitie, gelden,
naast de algemene uitgangspunten, deze aanvullende uitgangspunten:
• Haag Wonen richt zich alleen op het woninggebonden energieverbruik.
Daarmee bedoelen we de hoeveelheid energie die nodig is voor
verwarming, koeling en ventilatie van de woning en warm tapwater.
• Warmteopwekking en -levering is primair de taak van marktpartijen;
niet van Haag Wonen.
• Collectieve warmteoplossingen hebben de voorkeur boven individuele
oplossingen.
• We voldoen aan de Warmtewet; waaronder leveringszekerheid.
• We passen de Trias Energetica toe, de meest toegepaste strategie om
duurzame gebouwen te ontwikkelen. De Trias Energetica houdt in dat
we de energievraag verlagen, we duurzame energie gebruiken en we (als
onontkoombaar) fossiele brandstoffen zo efficiënt en schoon mogelijk
gebruiken.
Haag Wonen Duurzaamheidsvisie Vastgoed
9

Klimaatadaptatie
Als gevolg van de opwarming van de aarde
krijgen we steeds meer te maken met extreme
weersomstandigheden. Perioden van extreme
droogte en hitte worden afgewisseld met
perioden van extreme neerslag. Dit zorgt steeds
vaker voor overlast voor onze huurders.
Denk aan binnentuinen met een te hoge waterstand of natte bergingen
in onderbouwen. Of woningen die voor een langere periode een te hoge
binnentemperatuur hebben. Onze stad wordt ook warmer als gevolg van
verstening en het lagere gehalte aan verdamping. Langdurige hitte vermindert
het functioneren van mensen en kan zelfs leiden tot gezondheidsproblemen.
Ons aanpassen aan deze klimaatverandering noemen we klimaatadaptatie.
Onze ambities
We zetten in op een geleidelijke en betaalbare aanpak van hittestress en
wateroverlast. Dat doen we in drie stappen:
1
2
We stellen hotspots vast voor hittestress en wateroverlast in
ons bezit.
Om onze investeringen zo slim mogelijk in te zetten, zoeken we naar
die gebieden met veel hittestress en/of wateroverlast, zogenaamde
hotspots.
We prioriteren de hotspots.
Dat doen we op basis van urgentie en voorspelbaarheid. In 2021
hebben we de hotspots voor hittestress en wateroverlast in, of
gekoppeld aan, ons bezit in kaart gebracht en geprioriteerd.
3
We pakken de hotspots aan.
We koppelen de aanpak van de hotspots aan de planning van
werkzaamheden aan ons vastgoed. Voor de woonomgeving sluiten we
aan op de planning van werkzaamheden van onze partners.
‘We doen aanpassingen waarmee we de effecten van
klimaatverandering kunnen wegnemen of verkleinen’
Haag Wonen Duurzaamheidsvisie Vastgoed
10

Kennisontwikkeling en samenwerking
We gebruiken kennis uit de praktijk van onze partners voor de
kennisontwikkeling van onze medewerkers op het gebied van klimaatadaptatie.
Samen met onder andere de WUR hebben we de cursus Klimaatadaptatie
ontwikkeld. Vanaf 2022 willen we deze cursus intern breed aanbieden.
Uitgangspunten voor klimaatadaptatie
Voor de invulling van onze ambities voor klimaatadaptatie, gelden, naast de
algemene uitgangspunten, deze aanvullende uitgangspunten:
• Co-creatie: we doen goede marktuitvraag en we maken maximaal
gebruik van de kennis en ervaring van opdrachtnemers, zoals hoveniers
en dakcontractanten.
• We nemen biodiversiteit en circulariteit mee als koppelkansen in de
aanpak van hittestress en wateroverlast.
• We werken samen met klimaatadaptieve partijen zoals Wageningen
University and Research (WUR), Hoogheemraadschap Delfland,
Duurzaam Den Haag en Milieueducatie Gemeente Den Haag.
Haag Wonen Duurzaamheidsvisie Vastgoed
11

Circulair bouwen
We winnen grondstoffen, verwerken die tot
producten en consumeren ze vervolgens
eenmalig. Wat overblijft, gooien we weg.
Dit terwijl de vraag naar grondstoffen toeneemt
en de voorraad afneemt. Deze ‘lineaire’ manier
van bouwen is te belastend voor onze planeet.
De leefomgeving raakt vervuild en ecosystemen
dreigen onomkeerbaar te worden aangetast.
Om de planeet te ontlasten, moeten we op een andere manier gaan bouwen,
namelijk circulair. Circulair betekent dat materialen en producten maximaal
worden hergebruikt en zo lang mogelijk hun waarde behouden. Afval is niet
langer afval, maar een grondstof. Dit betekent dat we van een lineair systeem
naar een circulair systeem overstappen.
Haag Wonen Duurzaamheidsvisie Vastgoed
‘We ontwikkelen en
(her)gebruiken gebouwen,
gebieden en infrastructuur,
zonder natuurlijke hulpbronnen
onnodig uit te putten’
Onze ambities
De overgang naar een circulaire economie vindt niet in één stap plaats en
vraagt om een fundamentele omslag in denken en doen. We zetten in op een
geleidelijke en betaalbare transitie van lineair naar circulair bouwen. De volgende
stappen lopen parallel aan elkaar over een periode van 2022-2050, maar zijn
geprioriteerd op impact. Het laaghangend fruit zit hem daarbij vooral in stap 1,
preventie.
1
2
3
We voorkomen onnodig gebruik van gebouwen, materialen
en schadelijke stoffen.
Bijvoorbeeld door het slim ontwerpen en uitvoeren van een
bouwproject waardoor we zo min mogelijk (schadelijk) materiaal
hoeven te gebruiken.
We creëren toekomstwaarde door producten en materialen
te gebruiken die zonder verlies van kwaliteit keer op keer
opnieuw gebruikt kunnen worden.
Dit noemen we waardecreatie. We hebben aandacht voor de
losmaakbaarheid van materialen, dat wil zeggen dat materialen
makkelijk los te maken zijn. Zoals het gebruik van aluminium voor
kozijnen.
We benutten restwaarde door producten en materialen die
vrijkomen bij renovatie en sloop te hergebruiken.
Dit noemen we waardebehoud. We beginnen met hergebruik van
materialen die het meest in onze gebouwen aanwezig zijn en waarvan
is bewezen dat dit rendabel en hoogwaardig kan. Bijvoorbeeld beton
en dakpannen. Het aandeel van waardebehoud stijgt in de komende
jaren door waardecreatie (stap 2).
12

Kennisontwikkeling en samenwerking
Om preventie, waardecreatie en waardebehoud te kunnen toepassen, is
het nodig dat we onze eigen kennis vergroten. Niet alleen als het gaat om
bewustzijn over circulariteit onder medewerkers en partners, maar ook inzicht
in de effecten van materialen en onze materiaalstromen op het milieu.
Zo kunnen we bepalen welke materialen we willen uitsluiten (preventie), welke
we willen gebruiken om toekomstig hergebruik te waarborgen (waardecreatie)
en welke materialen interessant zijn voor hergebruik wanneer ze vrijkomen
(waardebehoud).
Uitgangspunten voor circulair bouwen
Voor de invulling van onze ambities voor circulair bouwen, gelden,
naast de algemene uitgangspunten, deze aanvullende uitgangspunten:
• Co-creatie: we doen goede marktuitvraag en we maken maximaal
gebruik van kennis en ervaring van opdrachtnemers.
Samen bouwen we de kennis over circulair bouwen verder uit.
• We hergebruiken zoveel mogelijk materialen, of bieden het voor
hergebruik aan. Geen herbruikbare materialen beschikbaar?
Dan gebruiken we natuurlijke materialen (bijvoorbeeld bio-based),
als deze betaalbaar zijn.
• We gebruiken alleen nieuwe bouwmaterialen als het niet anders kan en
we kiezen bouwmaterialen die zo weinig mogelijk effect hebben op het
milieu.
• We leggen data over materialen vast voor de toekomst.
• Bij ontwerp houden we rekening met de totale levensduur van
materialen.
Haag Wonen Duurzaamheidsvisie Vastgoed
13

De volgende stap
Deze duurzaamheidsvisie gaat vooral om de
invulling van het WAT: wat verstaan we onder
duurzaamheid en welke ambities hebben we?
In de vervolgstappen die we nemen, geven
we antwoord op het HOE: hoe kunnen we
de duurzaamheidsvisie inbedden in onze
organisatie en onze werkprocessen om onze
ambities te realiseren?
Door de vervolgstappen te koppelen aan enerzijds bestaande activiteiten en
plannen van Haag Wonen en anderzijds aan verantwoordelijkheden van onze
medewerkers, kunnen we de verduurzaming van ons vastgoed en de
omgeving versnellen. En we geven invulling aan nieuwe samenwerkingen,
co-creatie, alternatieve manieren voor financiering, bewonersbetrokkenheid en
kennisontwikkeling en bewustzijn.
Tot slot: deze visie is niet in beton gegoten, maar heeft een dynamisch
karakter. We willen proactief kunnen inspelen op kansen en mogelijkheden
en verduurzaming betaalbaar houden, zowel voor onze bewoners als voor
onszelf. We staan open voor nieuwe inzichten en kansen en bewegen daarin
voortdurend mee.
Haag Wonen Duurzaamheidsvisie Vastgoed
14