Jaargang 4, nummer 4 (pdf) - Vredesmagazine

Een schemergebied in
het oorlogsrecht
Het internationaal oorlogsrecht
regelt in de Conventie van Genève
allerlei zaken over wat
wel en niet is toegestaan in het geval van
een internationaal conflict. Maar er blijft
nog een groot grijs gebied over als er
sprake is van terrorisme of het gericht
doden van bepaalde kopstukken, zonder
dat er sprake is van oorlog. In dat geval
geldt het normale recht. Een recent voorbeeld
is de jacht op en het doden van
Osama bin Laden. De VS zijn niet in oorlog
met Pakistan, dus het oorlogsrecht
geldt dan niet, maar de leider van al-Qaida
die zich daar schuil houdt, wordt zonder
enige vorm van proces vermoord
(targetted killing). Anderzijds waren de
VS in oorlog met Irak, maar Saddam
Hoessein kreeg in zijn geval wél een proces.
Wat de waarde van een dergelijk proces
is, blijft overigens de vraag.
Het oorlogsrecht geldt vooral voor gewapende
conflicten tussen landen of tussen
partijen in een land. Maar er zijn genoeg
conflicten die niet onder deze twee
categorieën vallen. Het conflict tussen Israël
en de Palestijnen is daar een voorbeeld
van. Israël heeft in 2000 verklaard
dat hun strijd buiten de genoemde categorieën
valt. Het Israëlisch hooggerechtshof
bleef daar in 2006 heel vaag
over: aanslagen [door het Israëlische leger
– red. VM] op Palestijnen zijn in beginsel
niet geoorloofd, behalve in bijzondere
gevallen.
TERREURAANSLAGEN
De aanslag op de Twin Towers was voor
de VS het sein om het voorbeeld van Israël
te volgen en daarmee begon de strijd
tegen het terrorisme. Zij gaven als reden
op dat ze een war on terror voerden en beriepen
zich daarbij op de resoluties 1368
en 1373 van de Verenigde Naties. Daarin
staat onder meer dat de lidstaten opgeroepen
worden om alle noodzakelijke
stappen te ondernemen in reactie op de
terreuraanslagen van 11 september 2001
en alle vormen van terrorisme te bestrijden.
Amerika verklaarde zich dus in oorlog
te zijn met al-Qaida.
Dit schemergebied, waarin het niet
duidelijk is welk rechtsregime geldig is,
geeft ook andere landen een vrijbrief
voor gerichte aanslagen. De FARC wordt
door Colombia uitgedund en hetzelfde
doet Rusland met Tsjetsjeense rebellen.
Het wordt hoog tijd dat er meer duidelijkheid
komt in het oorlogsrecht. Maar
het is de vraag of dat helpt. Wetten en
verdragen opstellen kan de internationale
gemeenschap wel, maar handhaven is
een ander verhaal. We hebben het Internationaal
Strafhof in Den Haag, maar
uitgerekend de VS en Israël hebben het
niet erkend. Een aanklacht bij een rechtbank
in de VS heeft ook geen zin, want de
war on terror is door het Congres goedgekeurd
en daardoor rechtmatig verklaard.
Toch zijn er nog wel kleine lichtpuntjes.
Bekentenissen afdwingen met waterboarding
of het zonder proces gevangen
houden van verdachten zoals in Guantanamo
Bay worden in de publieke opinie
en daarmee in de ook politiek niet
meer geaccepteerd. Het kan echter nog
lang duren voordat dit op een of ande-
SCHEVENINGSE GEVANGENIS WAARAAN
EEN APARTE VLEUGEL VOOR
OORLOGSMISDADIGERS GEBOUWD IS
re manier juridisch is uitgeplozen.
Al met al wordt deze lacune in het internationaal
recht als onrechtvaardig ervaren.
Grondbeginselen zoals: iedereen is
voor het recht gelijk, ieder heeft recht op
een eerlijk proces en is onschuldig totdat
het tegendeel is bewezen, worden met
voeten getreden. Landen die nog wel eens
met het vingertje naar anderen wijzen
worden er niet geloofwaardiger door.
Internationaal recht juristen bespreken
en onderzoeken dit nieuwe probleem
volop.
Benno Houweling
Literatuur:
Gill and Fleck, Handbook of the international
law of military operations (2011)
Geert-Jan Knoops, Blufpoker. De duistere
wereld van het internationaal recht (2011)
VREDESMAGAZINE nr. 4-2011 13