2023 11 23 Rhapsody - Asko|Schönberg, LOD muziektheater + Josse De Pauw

Do 23 nov 2023
Grote Zaal
20.15 uur
Donderdag
avondserie
Rhapsody
Asko|Schönberg,
LOD muziektheater
+ Josse De Pauw
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale
programmaboekje is een extra service
ter voorbereiding op het concert. Het is
uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie
tijdens het concert te raadplegen via je mobiele
telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de
andere concertbezoekers.
Bij voorbaat dank.

Programma
Rhapsody
Asko|Schönberg, LOD
muziektheater + Josse De
Pauw
Josse De Pauw concept, spel
Frederik Neyrinck compositie
Tekstfragmenten uit de interviews met Jane Goodall, Georges
Steiner, Vladimir Ashkenazy, John M. Coetzee, Karel Appel &
Edward Witten uit Van de schoonheid en de troost van Wim Kayzer
Asko|Schönberg:
Anna voor de Wind klarinet, basklarinet
Koen Kaptijn trombone
Joey Marijs slagwerk
Jellantsje de Vries viool
Sebastiaan van Halsema cello
Anne Marcq scenografie, met beelden uit het LOMO archief
van Max Pinckers
Luc Schaltin, Pino Etz licht
Brecht Beuselinck geluid
Wim Piqueur video-ontwerp
Bart Mommerency techniek
Donderdag
avondserie
Serie
Muziektheater
Serie
Asko|Schönberg
Do 23 nov 2023
Grote Zaal
20.15 – 21.45 uur
ca. 90 minuten zonder pauze
Inleiding
Foyerdeck 1
19.15 – 19.45 uur
Door Frederike Berntsen
Dit programma is mede mogelijk
gemaakt door
Frederik Neyrinck (1985)
Rhapsody (2022)
Staat je mobiele telefoon al uit?
Dank je wel.
2

Toelichting
Twijfel. Gedachten schieten heen en weer, hypotheses worden ontwikkeld en
meteen ontkracht. Of verder doorgedacht. Grote denkers verdienen hun plaats in de
geschiedenisboeken zelden vanwege uitgesproken en eenduidige denkbeelden, maar juist
omdat ze de wereld die ons omringt voortdurend in vraag stellen.
Elk antwoord op een filosofisch probleem
roept minstens evenveel nieuwe vragen
op. Het hardop formuleren van ideeën is op
zichzelf een constructieve bezigheid, of zoals
zanger en kunstenaar Willem Vermandere
het ooit verwoordde: ‘Woorden en
vertelmomenten zijn nodig om de gedachten
die in ’t diepst van de mens sluimeren, naar
boven te halen.’ Die twijfel, de openheid
en het oprechte zoeken naar antwoorden
komen telkens terug in de interviews die
Wim Kayzer in 2000 registreerde met tal van
kunstenaars, filosofen en wetenschappers
in de VPRO-reeks Van de schoonheid en
de troost. Elk op hun eigen manier vormen
de gesprekspartners hun ideeën door ze te
verwoorden. Eigen aan dit soort gesprekken
is dat ze spontaan verlopen, met een min of
meer vastgelegd stramien als uitgangspunt
– in dit geval de concrete vraag naar hun
invulling van schoonheid en troost – gevolgd
door een heel grillig en onvoorspelbaar
verloop.
Is er een muzikaal equivalent voor die
bijzondere manier van dialogeren en
redeneren? We denken natuurlijk meteen
aan improvisatie, of aan de vele ricercars
en toccata’s uit de barokmuziek, waarin
componisten en muzikanten op een vrije
manier het klavier verkenden, vaak als
opwarming voor het echte werk. Maar in
de romantiek kwamen er pas echt muzikale
vormen die de wispelturigheid en grillen van
de menselijke geest konden vatten. Een van
die vrije vormen is de rapsodie.
Rapsodie, een vrije vorm
Rapsodie. Muzikale ideeën schieten heen
en weer, motieven worden ontwikkeld
en meteen losgelaten. Of gevarieerd. De
rapsodie is een muzikale vorm die zich aan
geen enkele vormafspraak moet houden.
Muzikale ideeën kunnen zonder enig
verband naast elkaar geponeerd worden; de
componist kan vrij motieven combineren,
associëren en elimineren. Typische
voorbeelden zijn de Hongaarse rapsodieën
van Franz Liszt, de Rapsodie op een thema
van Paganini van Sergej Rachmaninov, of
Rhapsody in Blue van George Gershwin. Ook
Bohemian Rhapsody van de Britse rockgroep
Queen is een uitstekend voorbeeld: er
zijn maar weinig popsongs met zoveel
verschillende muzikale ideeën, kriskras door
elkaar.
In de voorstelling Rhapsody vormen de
interviews van Wim Kayzer het uitgangspunt.
Josse De Pauw, voor wie de interviews een
rijke bron van inspiratie waren, selecteerde
fragmenten uit de interviews, vertaalde ze,
en onderzocht het potentieel qua verbale
muzikaliteit. Iedereen spreekt op een eigen
manier, met een persoonlijk gevoel voor
intonatie en ritme, en op die manier koos hij
3

Toelichting
de teksten die voor hem goed werkten, zowel
inhoudelijk als sonoor. Deze teksten werden
vervolgens samengebracht en ingebed in een
muzikale structuur, uitgedacht en uitgewerkt
door Frederik Neyrinck.
Interviews
Zoals het past bij een rapsodie zijn de
diverse onderdelen van de voorstelling erg
verschillend en volgen ze elk hun eigen
logica. Dat heeft onder meer te maken met
de grote verschillen tussen de originele
interviews. Zo geeft Karel Appel heel veel
woorden in korte tijd, terwijl John M. Coetzee
elk woord op de weegschaal legt, en
spaarzaam en weifelend zijn verhaal vertelt.
De muziek weerspiegelt
de spreekstijl – en dus
het karakter – van de
geïnterviewden.
Muzikaal vertaalt zich dat bij Karel Appel in
een nerveuze schriftuur en een hoog tempo,
terwijl de muziek, waarmee de woorden van
Coetzee gekleurd worden, extreem langzaam
verloopt. Als tempoaanduiding geeft
Neyrinck een metronoomcijfer van 30 beats
per minuut aan, wat betekent dat elke tel
twee seconden duurt. Dat is precies vijf keer
langzamer dan de snelle basispuls bij Karel
Appel. Ook in de andere bewegingen zien we
vooral een uitgesproken snel of langzaam
muzikaal verloop. Op die manier weerspiegelt
de muziek ergens ook de spreekstijl – en dus
het karakter – van de geïnterviewden.
In het instrumentaal ensemble kiest Frederik
Neyrinck overwegend voor donkere, lage
instrumenten zoals (bas)klarinet, trombone
en cello. De slagwerkpartij heeft een centrale
rol, met name in de snelle bewegingen.
Ondanks de relatief sobere bezetting, is
de muziek bijzonder rijk aan klankkleuren
dankzij de subtiele en fijnzinnige
instrumentatie en het effectief gebruik van
bijzondere speeltechnieken.
Chemie
Dat er artistieke chemie is tussen Josse
De Pauw en Frederik Neyrinck is eerder al
gebleken in de productie Zolang hij niet
zichzelve kent uit 2018. Wat De Pauw als een
grote kwaliteit ziet in de componist Frederik
Neyrinck is zijn vermogen om tijdens het
maakproces nog bij te sturen en de accenten
(letterlijk én figuurlijk) te verleggen. Die
flexibiliteit blijkt overigens uit het volledige
oeuvre van Neyrinck, waarin je even goed
een eenvoudige wals kan vinden als een
hyperabstracte compositie met hedendaagse
speeltechnieken. Dat is bij deze componist
geen kwestie van stilistische wispelturigheid,
maar heeft alles te maken met het zich
voortdurend aanpassen aan de specifieke
context.
Die rapsodische kwaliteit komt ten volle
tot haar recht in Rhapsody. Het hoeft dan
ook niet te verwonderen dat er tijdens het
interview met pianist Vladimir Ashkenazy
4

Toelichting
flarden van barokmuziek weerklinken, in
een vervreemdende combinatie met nieuwe
klanken en percussie.
Klaas Coulembier
Met dank aan Concertgebouw Brugge
5

Tekstfragmenten
Frederick Neyerinck
Rhapsody
Josse De Pauw selecteerde fragmenten uit
interviews met Jane Goodall, George Steiner, John
M. Coetzee, Karel Appel en Edward Witten uit
Van de schoonheid en de troost van Wim Kayzer.
Jane Goodall
al toen ik nog heel klein was
had ik iets met bomen
ik hou van bomen
waar ik opgroeide in Engeland
stond een bijzondere boom in de tuin
een beukenboom
hij was niet erg groot
maar voor mij was hij groot
ik klom er vaak in
en dan zat ik daarboven
dicht bij de vogels
en die klonken anders daarboven
en ik hoorde de wind in de bladeren
en het was zo’n wondere
wondere ervaring
en ik was te jong toen
om ten volle te begrijpen
hoe die vredige schoonheid
van daarboven zijn
bij de bladeren en de bloemen
een manier is om jezelf te verbinden met de
wereld
zoals die zou kunnen zijn
zoals die zou moeten zijn
en dat is troost
de bomen schenken me de troost
te weten dat hij er nog altijd voor ons is
het enige wat ons te doen staat is
ernaar reiken en hem tot ons nemen
en hij is overal om ons heen
de wereld zoals die zou moeten zijn
kleine glimpen overal om ons heen
van een werkelijkheid die veel heviger is
dan wat wij van de wereld hebben gemaakt
dus toen ik uiteindelijk in Afrika was
in het echte regenwoud
en de schoonheid daar is zo verbazend
met al zijn grijzen en groenen en bruinen
in een verstrengeling van licht
zodat alles afhangt van al het andere
en de kleine snelle kleurenflitsen
de vlinders fladderen boven je voorbij
en kleine blaadjes fladderen naar beneden
als de wind waait
en het zonlicht valt
6

Tekstfragmenten
in dansende vlekken op de grond
door het gebladerte daar ver boven
als je op je rug ligt
en omhoog kijkt
zie je lichtpuntjes
als dolende sterren in het groene gebladerte
en de vredigheid daarvan
en de tijdloosheid daarvan
en het is zo echt zo
tot nog toe onaangeraakt
door onze vernietigende soort
het is een grote troost voor mijn ziel
te weten dat er zulke plekken zijn
altijd geweest zijn
en ik geloof
altijd zullen zijn
Ik was de apen gevolgd
en het was heel nat
en het was koud en ellendig
en ze kruipen in de bomen
en omdat het regent
zijn de takken heel zwart
het is dat soort hout
diep zwarte takken
en de kleine bladeren die ze eten
het waren kleine nieuwe knoppen
het kwam allemaal pas uit
en de zon kwam erdoor
en scheen op die groene blaadjes
en dat is een levendig groen
en de takken waren ebbenzwart
achter dat alles een donkere
donkere zwart purperen lucht
de storm ebde weg over het meer
en de donder rommelde nog in de verte
maar was al weg
en de apen waren aan het eten
en de zon verlichtte
hun zwarte vacht
met een lichte schijn
een lichte schijn
van rood in de zon
en plots weet je
het was verbazend
ik wist dat ik deel was
van die wereld
en alles wat ik kon ervaren
met al mijn zintuigen
alles wat ik kon ruiken
de vacht van de apen
nat in de regen
en mijn eigen haar
nat in de regen
en ik kon de bosbok ruiken
nog voor ik hem zag
ik weet niet
ik rook hem
of misschien hoorde ik hem
en ik keek
en daar was hij
7

Tekstfragmenten
en hij had prachtige spiralende horens
ook donker want ze waren nat
en zijn nootkleurige vacht was donker
maar glimmend met zonnevlekken
hij zag me niet en liep niet weg
hij liep gewoon traag voorbij
en alle bladeren
elk blad perfect
en het ongeloofelijke spinneweb
met zijn glinsterende juwelen
van dauwdruppels regendruppels
het was een mystieke belevenis
ik kan niet
ik kan dat gevoel niet herbeleven
in detail
ik kan dat niet
ik kan niet die
diepe beleving
ik herinner me
dat ik ze had
ik kan ze nog voelen
opnieuw en opnieuw
maar ik kan ze niet
opnieuw beleven
ik volgde de apen
en er was een geweldige waterval
vijfentwintig meter naar beneden
tijdens eonen van tijd
sleet het water zijn weg in de rotsen
het valt in de groef
en het maakt wind
en soms geven de apen
ongeloofelijke waterval vertoningen
beginnen ze ritmisch te bewegen
en heffen ze grote rotsblokken en gooien ze
of hangen ze aan een laaghangende twijg
en zwaaien door het sproeisel
of kruipen naar beneden
en zitten op een rots
en staren naar het water
ze kijken hoe het naar beneden valt
hoe het voorbijkomt
en kijken wat is water?
altijd komt het
altijd gaat het
altijd is het daar
en ik denk
als ze onze taal konden spreken
als ze we het erover konden hebben
over dat vage gevoel van ontzag
dat leidt tot een waterval spektakel
dan zouden we het hebben over
vroege animistische religies
over wezens die de elementen aanbidden
over het magische mysterie der elementen
ik denk dat het daarover zou gaan
er was een zachte bries
en het was toen de bladeren vielen
het geel en het rood
en een zachte bries
en de blaadjes kwamen naar beneden
raakten af en toe vallend elkaar
of een blad nog vast aan de boom
veranderden daardoor van richting
8

Tekstfragmenten
als een wolk die naar beneden kwam
en de wolk kwam steeds lager
en de bosbodem was vol vlinders
en het eerste blad raakt de bodem
en de vlinders vliegen op
een wolk bladeren valt
en een wolk vlinders stijgt op
en de zon die daar doorheen schijnt
het was uitzonderlijk
een verbazingwekkend moment
alleen voel je dat alles beter
maar het is ook wonderlijk
op een mooie plek te zijn
met iemand waar je van houdt
en het te kunnen delen
dat is anders
het is een andere
het is een andere ervaring van de schoonheid
het menselijke speelt dan mee
wat is de betere belevenis?
met of zonder de andere
zonder
voor mij is zonder beter
en ik voel me daar
wat schuldig bij
J.M. Coetzee
de vragen die je me stelt zijn
de meeste zijn
moeilijke vragen
het is mijn geestesgesteldheid
te te
reflecteren
te herzien
en en
te proberen
een zekere volledigheid
en volmaaktheid
te bereiken
in mijn antwoorden
en dat is onverenigbaar
met de interviewvorm
dat is waarom het zo extreem
ongemakkelijk aanvoelt
ik denk dat schoonheid
een zeer ingewikkeld woord is en
ik denk dat er
een oorspronkelijke betekenis bestaat
voor het woord schoonheid
daarnaast is er een uitgebreide betekenis
9

Tekstfragmenten
en de oorspronkelijke betekenis
voor mij
heeft veel te maken
met volmaaktheid
volmaaktheid
op een menselijke schaal
in de eerste plaats met
de volmaaktheid
van een menselijk lichaam
het perfecte
het allerschoonste
is in de eerste plaats
het perfecte menselijke lichaam
en ik denk dat troost
troost
verbonden is met die betekenis
van het woord schoonheid
en voor een man
misschien wel verbonden met
de betekenis van
vrouwelijke schoonheid
met de gedachte
aan voeding
aan vrede
aan vernieuwing
de vernieuwing van
het mannelijke in het vrouwelijke
en dan denk ik dat er
een latere betekenis bestaat
voor schoonheid die
verrassend zou geweest zijn
voor de Grieken bijvoorbeeld
schoonheid toegepast
op wat de zintuigen overweldigt
op wat de menselijke schaal overstijgt
in de esthetica is de term
die wordt gebruikt denk ik
eerder het sublieme dan het schone
maar het is een zeer krachtige betekenis
voor het woord schoonheid
in onze tijd
en ik denk sinds
de vroege negentiende
late achttiende eeuw
ruw gebergte
wilde zeeën
grote diepten
wijdse vlakten
en die soort schoonheid
is denk ik
niet troostend op zich
ze is overweldigend
eerder dan troostend
schoonheid en troost
hebben niets vandoen met schrijven
10

Tekstfragmenten
het is nijverheid
met eigen genoegens
genoegens van
totale overgave
diep nadenken
verifieerbare activiteit
verifieerbare resultaten
productiviteit
schoonheid en troost
horen niet bij de activiteit
maar bij de resultaten van die activiteit
en het boek
het boek dat je schrijft
bevat wel of niet
prachtig proza
een boek te hebben geschreven
kunnen terugblikken op het geschreven boek
kan wel of niet troostend zijn
maar het boek schrijven is
iets heel anders
het is
werk
het is
goed werk
de wereld grijpen
zoals hij is
hem in een kader plaatsen
hem tot op zekere hoogte temmen
temmen ja
zijn wildheid temmen
zijn wanorde
zijn chaos
dat is het werkelijke verschil
tussen kunst en natuur
in zekere zin
dat je kan hopen
aan de natuur
een soort genezing te ontlenen
door terug te gaan
naar je eigen oorsprong
in de natuur
naar je eigen oorsprong
in de wereld
naar jezelf
in de wereld
maar kunst is
een veel actievere onderneming
een onderneming die je aanvat
met een beeld van de wereld
een beeld dat je vervolgens
beïnvloedt en vervormt
wezenlijk
als zodanig
koste wat kost
voor jezelf
dat is meer dan genoeg als ambitie
11

Tekstfragmenten
in die zin hoeft kunst geen
genezend of troostend proces
te zijn voor de schrijver
het kan evengoed verwoestend zijn
ik zie het schrijven van een roman
of het schrijven van een gedicht
als zeer verschillend
van zich een paar uur terugtrekken in de
natuur
het is een grappige paradox
maar een grappige paradox die opgaat
voor de aard van alles wat bestaat
dat het tezelfdertijd
rustloos is
gedreven door de wil
te leven te veranderen te onderzoeken
en tezelfdertijd
is er diep van binnen
de erkenning dat het doodgaat
dat de dood de bestemming is
en dat in zekere zin
de gedrevenheid naar de dood
even werkelijk is als de gedrevenheid
om te leven uit te breiden te onderzoeken
dat schuilt onder de paradox denk ik
tezelfdertijd willen we
een soort eeuwige rust
en we noemen het hemel
maar onze levenskracht
maakt het onmogelijk
ons die voor te stellen
ik kan een hemel bedenken
die niet vervelend is voor een hele tijd
maar ik kan geen hemel bedenken
die nooit vervelend is
willen de engelen in de hemel
die het eeuwige leven hebben zonder dood
boeken schrijven?
schilderijen maken?
zijn de kunstwerken die we voortbrengen
alle eigenlijk pathetische pogingen
voort te leven na de dood?
als ik een slechte dag had
kook ik
het is simpel
het is goed op zich
en het resultaat is
onmiddellijk beschikbaar
en op zich is
een goede maaltijd
zeer troostend
George Steiner
het is een probleem van
‘embarras de richesse’
geef me even de tijd
want het is te veel weet je
12

Tekstfragmenten
je vraagt
verschrikkelijke vraag
verschrikkelijke vraag
zelfs hele grote schrijvers veranderen
weinig aan de kracht van simpele woorden
twee goeie vrienden zitten in een bus
ze denken dat ze van elkaar houden
ze denken dat ze volledig oprecht zijn met
elkaar
het is van Hemmingway
we reden door het bos
en vanuit het bos
draaiden we een helling op
en voor ons lag een
golvende groene vlakte
met de zwarte bergen erachter
deze waren anders dan
de bruingeblakerde bergen
waar we vandaan kwamen
deze waren bebost
en wolken gleden erlangs naar beneden
de groene vlakte strekte zich uit
en werd onderbroken door hekken
het wit van de weg scheen door een dubbele
rij bomen
die de vlakte noordwaarts doorkruiste
toen we bovenop de helling kwamen zagen
we de rode daken
en de witte huizen van Burguete verspreid
over de vlakte voor ons
in de verte op de schouder van de eerste
donkere berg
het grijze metalen platendak van het klooster
van Roncesvalles
‘Daar ligt Roncevaux,’ zei ik.
‘Waar?’
‘In de verte, waar de bergen beginnen.’
‘Het is koud,’ zei Bill.
‘Het is hier hoog,’ zei ik, ‘wel 1200 meter.’
‘Het is verschrikkelijk koud,’ zei Bill.
Roncevaux is de plaats waar in het
middeleeuwse Roelantslied
Roeland en zijn vrienden door een van hen
worden verraden
en in een hinderlaag van de Saracenen
worden afgeslacht
het geniale van Hemmingway is dat niet te
zeggen
alleen het woord Roncevaux vertelt ons
dat deze twee vrienden elkaar zullen
verraden
dat het einde van hun vriendschap nabij is
en dan de herhaling:
‘Het is hier koud,’ zei Bill.
‘Het is verschrikkelijk koud.’
en natuurlijk is dat de koude van het hart
en alleen een heel groot kunstenaar
kan alles zeggen zonder iets te zeggen
13

Tekstfragmenten
het punt is dat mijn studenten in Oxford en
Cambridge
in Genève en Harvard niet meer weten wat
Roncevaux is
zodat er in de volgende edities een voetnoot
moet komen
die alles kapotmaakt
en dat terwijl Hemmingway in zijn tijd en
voor zijn publiek
– wat een breed publiek was, dit was een
succesroman –
ervan kon uitgaan dat het woord Roncevaux
volstond
en we komen op een punt dat ook Elsinore
een voetnoot nodig heeft waar we niets meer
waar La Mancha niet meer wordt herkend
dat is zeer beangstigend
wanneer je jezelf afvraagt
– terugkijkend op dat koninkrijk van
herinneringen –
waar kwam, waar komt, wat ons troost
vandaan?
is het antwoord vaak: verschillende
concepten
– ik onderlijn verschillende - concepten van
schoonheid
intellectuele schoonheid estetische
schoonheid
intens persoonlijke schoonheid
en als je nadenkt over de beperkingen van
de taal
iets wat je doet na een leven van te veel
boeken schrijven
te veel lezingen geven te veel spreken te veel
lezen
als je nadenkt over de begrenzingen van de
taal
dan wint het beeld van de dans aan kracht
concepten kunnen soms heel fysiek zijn
en om elkaar heen gaan draaien
het hebben van een goed geheugen is een
grote troost
wat is voor mensen in mijn beroep
in mijn vriendenkring
de grote nachtmerrie?
dat het geheugen aan kracht zal inboeten
dat is de doodstraf
ik heb geluk gehad
het geheugen was goed om te beginnen
het werd systematisch getraind
en is al een leven lang in gebruik
het boekje van Oom Rudy
de schok van verwondering en angst
ik probeer dat uit te leggen
ik was nog een kind
verwondering over de gedetailleerdheid van
de wereld
maar die woorden zijn als je wil
als partners in een dans
een dans
14

Tekstfragmenten
vijftig of honderd wapenschilden in dat
boekje
van de bisschoppen prinsen en kloosters
rondom Salzburg
allemaal verschillend.
ik weet nog dat ik dacht
als er voor elk kasteel voor elke bisschop of
prins een wapen is
hoeveel zijn er dan wel niet in heel
Oostenrijk, in heel Europa?
een plots besef van enorme aantallen, van
details
ik kende toen de woorden nog niet van de
dichter William Blake
de heiligheid van het nietige detail
en ik kende de woorden nog niet van Aby
Warburg
God zit in het detail
al zijn dat waarschijnlijk de woorden van
Thomas van Aquino
maar ik was fysiek
plots zei ik tegen mezelf
elk blad aan elke boom is anders
elk grassprietje verschilt van elk ander
sprietje
elke druppel water is een universum op zich
en daarop volgde meteen de angst
alsof iemand me in mijn buik had gestompt
het was een buikgevoel
als dit zo is
hoe kan iemand dan alles weten?
hoe kan iemand alles bezitten of bezoeken?
hoe kan iemand ooit een inventaris maken
van het geheel van het menselijk bestaan?
ik geloof dat veel kinderen het doen
ik begon dag en nacht lijstjes te maken
lijsten van hoofdsteden lijsten van oceanen
lijsten van pausen
een eindeloze eindeloze idiotie
lijsten van bloemen
veel kinderen doen dat
ik had het gevoel dat als je er een lijst kan
van maken
en als die lijst compleet is - laat me dat toch
onderlijnen –
want de nachtmerrie van dat ene
ontbrekende stukje
want als er eentje ontbreekt heb je de
weddenschap verloren
dan heb je het spel verloren van de totaliteit
en als ik terugkijk op mijn werk
denk ik dat mijn diepe wantrouwen jegens
theorie
en de grote modellen van volledigheid
waarschijnlijk dateert van die dag
ik ben gefascineerd door de ongeschonden
harde rotsachtige kern van het bijzondere
het specifieke het onherhaalbare
en door het beangstigende feit dat
als we ooit eenzelfde zin herhalen
de tweede keer nooit identiek zal zijn
15

Tekstfragmenten
de stembanden zijn anders
je bent ouder
de trillingen zijn anders
ik vraag wel eens aan een pianist
als je een triller speelt in een sonate van
Beethoven
of in een étude van Liszt
hoe weet je dan of je de noot eenzelfde
aantal keren aanslaat?
dan lachen ze en ze zeggen: dat weten we
niet
zelfs de meest precieze, zelfs een Brendel
zelfs degenen die een partituur feilloos
spelen
ze spelen ad libitum de vinger is te vlug
niemand speelt twee keer dezelfde triller op
de piano
jaren later las ik een boek misschien zijn
diepzinnigste boek
van de Deense religieuze filosoof en denker
Søren Kierkegaard
dat gaat precies hierover
en dan Nietzsche, Nietzsche zegt
ja er is een eeuwige herhaling alles komt
identiek terug
ik geloof dat niet maar ik weet waarom hij het
zegt
vanwege de angst voor het immense van het
detail
in het menselijk bestaan en in de wereld
er zijn mensen die daar gemakkelijk kunnen
mee leven
die weten dat er een quadriljoen sterren zijn
en dat we ze nooit zullen kunnen tellen
dat we ze nooit allemaal zullen kunnen
benoemen
nooit in staat zullen zijn een systematische
index op te stellen
zelfs de grootste sterrenatlas is onvolledig
er zijn mensen die daar gemakkelijk kunnen
mee leven
ik maak me daar zorgen over
Karel Appel
ja ik ben natuurlijk alleen
als schilder ben je altijd alleen in de wereld
je staat alleen in je atelier
te schilderen
eenzaamheid is mijn trouwste makker
daar doe ik het mee
de eenzaamheid
dat is mijn
ik moet alleen zijn
anders zou ik dat niet kunnen maken
die tienduizenden
zoals ik dat gedaan heb
als ik je meeneem naar mijn opslagplaats
dan zou je het niet geloven
ikzelf geloof het ook niet dus
maar ik bedoel
dat is die eenzaamheid
die je dus brengt
waar je wezen moet
waar ik ben
16

Tekstfragmenten
mijn trouwste makker
als ik mijn atelier instap
en ik doe de deur dicht
of ik laat hem open
maar
het is helemaal voor mij
ik sta te werken
niets stoort mij
niets stoort mij
ik kan doen
ik heb mijn materiaal
ik werk
niets is storend
ik ben helemaal opgelost in het niets
zoals die eenzaamheid is
dat is het hem juist
ik kom mijn atelier in
en dan
dan zit ik zo
daar staat meestal niks
het is pas de laatste jaren dat ik een stoel
gekocht heb
ik heb nooit van mijn leven een stoel gehad
in mijn atelier
ik sta altijd
ik sta vierentwintig uur
nu ben ik
nu moet ik toch een stoel kopen
want ik heb pijn in mijn rug
nu heb een een stoel gekocht
twee
maar vroeger stond ik alleen
ik ging wel eens op een randje ergens zitten
van een tafel of zo maar
heb ik nooit gedacht aan comfort
voor duizend dollar verf en kwasten en doek
dat wel
dus ik kom mijn atelier in
en dan kijk ik naar mijn doeken
doe ik er misschien nog wat aan of niet
en ik zit
tot ik plotseling begin op een leeg doek
en door het werken komt ook de inspiratie
door hard te werken krijg je ook de inspiratie
je lost op in het niets
zoals de ruimte ook in het niets is
de leegte
die leegte die eenzaamheid
die leegte word je ook
en dan heb je je beste momenten van werken
de beste momenten dat je werkt
en als er dan plots iemand binnenkomt en die
stoort je
dan word je ineens uit je slaap gehaald zal ik
zeggen
je slaapt lekker en ineens maakt iemand je
even wakker
en dan slaap je weer door
en dan heb je moeite weer in slaap te komen
zoiets
het schilderij is weer verstoord
en dat is vervelend
want je wil er in blijven
je wil er niet zijn
je bent alleen een handeling aan het doen
de enigste objectiviteit die je hebt
is dat je niet je verf naast het doek smeert
maar erop
anders valt het op de grond
17

Tekstfragmenten
dat is het enigste wat je
en vaak gebeurt het ook nog wel eens
dat je die kwast
dat het er naast valt
maar dat is het enigste
dat je helemaal
en een buitenstaander zou zeggen:
hé je bent in trance
maar dat is niet zo
je bent gewoon helemaal opgelost in het
je bent er gewoon niet
je bent er niet bij
opgelost in het zijn en in het niet zijn
je bent er en je bent er niet
je bent er niet en je bent er toch
het zijn en het niet zijn dat is één ding
het zijn en het niet zijn is één ding
wat vaak gebeurt is dat
het schilderij is niet af
ik moet stoppen
ik ben moe het is laat ik ga naar bed
en ik sta op en ik ga zitten kijken
en dan kijk ik het af
want kijken is ook schilderen
dus dan blijf ik net zolang kijken
zonder het aan te raken
tot het af is
en dan is het schilderij ook af
zonder dat ik het verder heb aangeraakt
dus het schilderij is niet af voor mij
en dan ga ik zitten kijken
dan kijk ik net zolang tot het af is
en dan zet ik het weg
en dat is niet af en toe
heel veel komt het voor
geen streek wordt er meer aan toe gevoegd
ik kijk het af
ik zit net zolang te kijken
eerst zit ik te kijken
van ja wat moet ik er nog aan doen
het moet afgemaakt worden
en dan kijk ik net zo lang
dat ik zeg: ja, nu is het af
ik sloeg een krant open
en er stond in dat
de paus ging Auschwitz bezoeken
en dat heb ik gelezen
en dat was voor mij zo’n schok
dat op het moment dat Auschwitz
een toeristenattractie is geworden
met opgepoetste schedels
en het Vaticaan ook een toeristenattractie is
ontmoeten die twee elkaar
dat moment
en dat moment
dat het dus voor toeristen is
ontmoeten ze elkaar die twee
die twee instellingen
dat was voor mij zo’n klap
dat is goed dat applaus
hij loopt er doorheen
en krijgt een applaus
dat hoort erbij
18

Tekstfragmenten
hij krijgt een applaus
want alles is
het is een theateropvoering
van mij
het is niet echt meer
het is een theateropvoering geworden
en daarom dat liedje van Jacques Brel
gezongen door Nina Simone
als Amerikaanse zangeres
zingt ze het in het Frans
dus dat is ook helemaal verkunsteld
verkunstmatigd zingt ze dat liedje
als Amerikaanse zingt ze in het Frans
dat hoort echt bij dat theaterstuk
dit het theaterstuk van Auschwitz en de paus
dat komt één keer voor in onze geschiedenis
die dag of dat uur
twee toeristenattracties ontmoeten elkaar
alles was schoon keurig klaargemaakt
de paus ontmoet Auschwitz
vandaar het applaus
laat me niet alleen
en daar komt hij
laat me niet alleen
theater
het is een theaterstuk geworden
de echte ellende is
zoveel jaar geleden geweest
het echte drama is voorbij
het is de troost
de troost van onze civilisatie
dat is dit
die ontmoeting
hier wordt alles getroost
hij komt de troost brengen
als alles voorbij is
rood
rood is mijn basiskleur
als kind al
rood
rood is altijd een kleur geweest
vroeger vond ik het rood zo mooi
dan kocht ik een tube verf
en die sneed ik met een scheermesje open
toen was ik nog jong
en dan zag ik zo die kluit rood liggen
maar daar leerde ik van dat in rood
in het pure cadmium rood
dat het allerduurste rood is wat er bestaat
want zo’n grote tube rood kostte honderd dollar
in het pure cadmium rood zit zwart
dat zie ik dat zie jij niet dat ziet niemand
misschien nog een paar mensen
dus ik kijk met mijn schildersoog
en ik zeg hé dat pure rood
daar zit zwart in
dat zwart ga ik er uithalen
maar hoe ga ik het er uithalen
en dan denk ik na
en dan neem ik cadmium citroengeel
19

Tekstfragmenten
ik neem niet cadmium licht
ik neem niet cadmium mild
niet cadmium donker
ik neem cadmium citroengeel
dus het geel waar je het minst
het rood warm mee maakt
of oranje mee maakt
helemaal niks
en met een klein beetje
maak ik dat rood aan
met citroengeel
en met dat citroengeel
is er net genoeg licht in het rood
om het zwart eruit te halen
en dan is het ook niet koel geworden door
dat beetje citroenachtige dat erin zit
daardoor krijg je een puur rood
kan je ook doen met bijvoorbeeld cadmium
rood donker
wat meer zwart inhoudt
dat is niet zo
maar ik zie er zwart in
er zit ook zwart in
dan meng ik het eerst met een beetje
titanium wit
met titanium wit meng ik het aan
klein beetje
dan haal ik het zwart uit het donkerrood weg
dat het niet roze wordt
maar toch die kant op
en dat vervang ik ook weer met citroengeel
dan krijg je de warmte terug
die het wit uit het rood heeft gehaald
vervang je weer door het geel
en dan heb je dus een cadmium rood donker
maar toch zonder zwart erin
als je bijvoorbeeld wit gebruikt
en je wil witter dan wit schilderen
dat is natuurlijk een verhaaltje
witter dan wit kan niet
kan toch
als je eerst met rood schildert
en het is droog
en je gaat er met wit over
dan is dat wit witter dan het wit wat ernaast
staat
zwart meng ik met zwart
maar ik meng ook zwart met
bijvoorbeeld met kraplak
kraplak is
een heel diep rood
koel rood
of ik meng het zwart
met smaragdgroen
meng ik mee
dan krijg je een groenig warm zwart
en met kraplak
dat is een rood diep rood
krijg je een soort paarsig zwart
en ik werk ook met paars bijvoorbeeld
paars violet meng ik zwart mee
krijg je een violetachtig zwart
20

Tekstfragmenten
je hebt ivoorzwart
je hebt lampenzwart
je hebt nog een paar zwarten
je hebt drie vier verschillende soorten zwart
ik heb blikjes
en daar meng ik het in
knijp ik een beetje verf in leeg
maar ik kijk er niet in
kobaltblauw zal ik zeggen
met zwart of een andere kleur
en dan meng ik
wat verdunning bij
en daar schilder ik mee
en dan zie ik pas de kleur
ik zie pas de kleur als ik het op het doek smeer
maar dan kan ik het altijd weer veranderen
natuurlijk
je kan net zoveel veranderen als je wil
maar zo meng ik mijn kleuren
zonder eigenlijk echt honderd percent goed
te kijken
altijd in zo’n blikje
dan meng ik het zo’n beetje
dan kijk ik
nog een beetje bij
en op het doek zie ik pas de echte kleur
ik krijg ze natuurlijk nooit exact zo terug
maar dat hoeft ook niet
er is niemand die zegt
die kleur moet exact zo terugkomen
ja, als je de keuken schildert dan moet het
wél natuurlijk
dan willen de mensen de muur in één kleur
hebben
maar ik ben geen huisschilder
Edward Witten
het is niet goed al te obsessief te zijn
in elk geval niet voor mij
er is een grens aan wat je kan doen
ik heb het vaak gemerkt tijdens mijn
loopbaan
dat je dingen over het hoofd ziet als je te snel
gaat
hoe hard ik ook werk ik kan maar beperkt
vooruitgang boeken
ik vind het te schraal om alles
in termen van schoonheid te beschrijven
geluk is misschien wel gerelateerd aan
schoonheid
maar het heeft ook zijn eigen betekenis
geluk is een ongedefinieerde term
zoals die aan het begin van een
wiskundeboek staan
ongedefinieerde termen
termen die we intuïtief aanvoelen
maar we definiëren ze niet
21

Tekstfragmenten
in een wiskundeboek definieer je nieuwe
termen
en die relateer je aan de basistermen
maar die basistermen zijn niet gedefinieerd
er zijn begrippen als bewustzijn en geluk
die ieder mens intuïtief aanvoelt
we delen het gevoel dat bij die begrippen
hoort
maar we kunnen ze niet definiëren
we kunnen zeggen wat ons gelukkig maakt
maar we kunnen niet zeggen wat geluk is
we kunnen aangeven wanneer we gelukkig
waren
wat de bronnen van ons geluk zijn
maar we kunnen niet uitleggen wat we met
geluk bedoelen
en dat hoeft ook niet
want de anderen weten wel wat we bedoelen
maar zaken zoals de kwantummechanische
onbepaaldheid
daarvan weten vele anderen niet wat dat
betekent
maar wij kunnen het uitleggen
gelukkig zijn de dingen die we niet kunnen
uitleggen
voor die vele anderen bekend terrein
de snaartheorie zegt dat elementaire deeltjes
geen kwantummechanische puntdeeltjes zijn
maar trillende snaartjes die ook
gehoorzamen aan kwantumwetten
vioolsnaren of pianosnaren kunnen op allerlei
manieren trillen
als we een snaar in trilling brengen horen we
ook boventonen
daaraan ontleent muziek haar schoonheid
in de snaartheorie is er één trillende snaar
met veel boventonen
die boventonen nemen wij waar als
verschillende elementaire deeltjes
zoals het elektron de quark het foton het
neutrino het graviton
dat zijn allemaal verschillende trillingswijzen
van een snaar
net zoals een viool een volle klank krijgt
door de boventonen van de vioolsnaar
dat is een zeer fraaie gedachte
ruimte en tijd zullen slechts benaderingen
blijken te zijn
grofweg is het zo dat de positie en de
snelheid van deeltjes
in de klassieke zin voortvloeit uit
een vereenvoudiging van de
kwantummechanica
als de volgorde van bewerkingen niet
uitmaakt
voldoet het klassieke concept
maar als je wel op de volgorde let
kom je in een kwantumwereld waar alles veel
vreemder is
de schoonheid ervan is dat de theorie allerlei
zaken tegelijk beschrijft
22

Tekstfragmenten
in ons huidige natuurkundige kader
lopen positie en snelheid door elkaar
maar ruimte en tijd zijn nog scherp afgebakend
maar het is om veel redenen evident
dat de begrippen ruimte en tijd
in de toekomst wazig zullen worden
er komt iets nieuws dat fundamenteler is dan
ruimte en tijd ruimte
en tijd zullen alleen nog opgaan als er veel
van is
maar niet bij een kleine hoeveelheid
dicht bij de Oerknal verliest tijd zijn
betekenis
om inzicht te krijgen in de Oerknal
zwarte gaten of elementaire deeltjes
moeten we naar een dieper niveau van
ruimte en tijd
daar banen snaartheoretici zich een weg
naartoe
de wetten die de afgelopen eeuwen zijn
ontdekt
zijn heel verrassend
ze bevatten heel subtiele begrippen en
verrassende details
zoals de kromming van de ruimte-tijd
de antimaterie: het feit dat elk deeltje een
identiek antideeltje bezit
zo zijn er nog veel meer verrassende
verschijnselen
ook de concepten waarmee het menselijk
verstand
ze verklaart of voorspelt zijn verrassend
volstrekt anders dan wat je in het dagelijks
leven opmerkt
als je om je heen kijkt
hun schoonheid is moeilijk te beschrijven
als je haar niet hebt ervaren
wij zijn vertrouwd met de schoonheid van
muziek
maar de schoonheid van de wetenschap
en van de zuivere wiskunde
is voor ons die haar ervaren
net zo echt en tastbaar als de schoonheid
van muziek
de beste theorieën worden zo uitgebreid
getest
en zijn op zoveel verschijnselen van
toepassing
dat ze opmerkelijk goed in staat zijn om de
natuur te beschrijven
maar de opwinding zit hem niet alleen in het
beschrijven
maar ook in de combinatie van de
schoonheid van de theorie
én haar toepasbaarheid op de werkelijkheid
die combinatie geeft een sensatie
die de afzonderlijke ingrediënten niet kunnen
bieden
23

Tekstfragmenten
ik verkies schoonheid en harmonie boven
orde
het universum is te groot voor eender wie om
te ordenen
men kan de basisbegrippen proberen te
ordenen
maar schoonheid en harmonie schuilen in het
begrijpen
en in het steeds meer kunnen verklaren en
begrijpen
misschien is er een finale theorie
wie weet is de snaartheorie het juiste spoor
ik heb er wel gemengde gevoelens bij
als er zo’n theorie is wil ik graag dat ze
gevonden wordt
voor ik doodga zodat ik er mee kan van
genieten
ik wil graag weten op welke ideeën ze
gebaseerd zal zijn
we zullen er in slagen de werking van het
brein beter te begrijpen
maar het bewustzijn zal een mysterie zal
blijven
dat is mijn aanvoelen maar misschien vergis
ik me
er wordt misschien wel een finale theorie
gevonden
maar dan is de vraag: waarom is die er?
waarom?
je vindt een verklaring maar de verwondering
blijft
en die verwondering interpreteert iedereen
naar believen
maar ik heb het gevoel dat de natuur een
slag om de arm houdt
dat we misschien wel een finale theorie
vinden
maar dat we ze nooit helemaal zullen kunnen
begrijpen
dat we ze voor altijd zullen moeten blijven
bestuderen
omdat ik me niet kan voorstellen dat we
zouden kunnen zeggen
onze voorouders begrepen het niet maar wij
zijn nu zo slim
dat kan ik me gewoonweg niet voorstellen
24

Biografieën
Componist
Frederik Neyrinck
De Belgische componist en
pianist Frederik Neyrinck
(1985) studeerde piano
en compositie in Brussel,
Stuttgart en Graz. Onder
andere Asko|Schönberg,
Belgian National Orchestra,
Brussels Philharmonic,
Klangforum Wien, Nadar
Ensemble, Bozzini Quartet,
Neue Vocalsolisten,
Gulbenkian Orchestra
Lissabon en Oxalys voerden
zijn werk uit op podia
wereldwijd.
Neyrincks repertoire
verscheen op opnames van
I Solisti del Vento, SPECTRA,
Odysseia Ensemble en
Revue Blanche. Hij is
componist in residentie
en een van de stichtende
leden van het Odysseia
Ensemble, een Belgisch
kamermuziekensemble.
In 2016 schreef Neyrinck
zijn eerste kameropera
L’Inconnue de la Seine. Als
pianist is hij lid van het
Ensemble Platypus, een
ensemble voor hedendaagse
muziek in Wenen. Samen met
fluitiste Doris Nicoletti maakt
hij deel uit van Duo FredDo.
Sinds 2014 is Frederik
Neyrinck artist in residence
bij LOD muziektheater.
25

Biografieën
Uitvoerenden
Josse De Pauw
Spel
Acteur, auteur en regisseur
Josse De Pauw (1952) (BE)
begon zijn loopbaan in
1976 met de Brusselse en
succesvolle theatergroep
Radeis International, die
tot 1984 voorstellingen
speelde in heel Europa
en overzee. Sinds 1985
werkt hij als onafhankelijk
maker, schrijver en
speler van succesvolle
theaterstukken, waarvoor
hij samenwerkingen aangaat
met gelijkgestemde makers.
Ook in de filmwereld is
Josse De Pauw actief.
Sinds 1989 vertolkte hij
rollen in meer dan vijftig
Belgische en internationale
producties. Naast teksten
voor het theater, schrijft hij
ook verhalen, observaties,
notities, en reisverslagen
waarvan de meeste
gebundeld zijn in twee
boeken: Werk en Nog. Sinds
2004 ontwikkelt Josse De
Pauw zijn theaterwerk bij
26
LOD muziektheater. Recent
nog (oktober 2021) ging The
Butcher er in première, nu is
Rhapsody aan de beurt, een
tweede samenwerking met
foto: Kurt Van der Elst
LOD-componist Frederik
Neyrinck.

Biografieën
foto: Kurt Van der Elst
LOD muziektheater
LOD muziektheater is een
Gents productiehuis voor
opera en muziektheater,
een creatieve thuis voor
artiesten. LOD engageert
zich om trajecten uit te
zetten op lange termijn.
Het wil een overkoepelend
platform zijn voor
kunstenaars, en hen de
middelen bieden om hun
ideeën uit te werken.
Al 30 jaar creëert LOD
producties die vaak
toonaangevend bleken
voor het hedendaagse
landschap van opera en
muziektheater. De resultaten
die voortvloeien uit deze
artistieke samenwerkingen
laten zich niet in hokjes
plaatsen en blijven lang
nazinderen. LOD richt de blik
resoluut op wat komt, onder
andere door zijn engagement
voor jong talent.
27

Biografieën
Asko|Schönberg
Asko|Schönberg:
toonaangevend ensemble
voor nieuwe muziek.
Kwaliteit, experiment
en vernieuwende
programmering met oog
voor actualiteit zijn de
belangrijkste pijlers. Met
een rijk netwerk aan musici,
dirigenten, componisten,
veelzijdige jonge makers en
partners uit verschillende
28
kunstdisciplines, draagt
Asko|Schönberg bij aan het
‘maken van nu’.
Het ensemble fungeert als
een toegankelijk platform
dat met innovatieve en
energieke partners bouwt
aan de voortdurende
ontwikkeling van de
eigentijdse gecomponeerde
muziek in al haar
verschillende vormen. Vanuit
de Amsterdamse thuisbasis
opereert het ensemble over
foto: Tom ten Seldam
de hele wereld. Zowel de
topcollectie van de grote
20e-eeuwse componisten als
het allernieuwste 21e-eeuwse
werk worden uitgevoerd
op concertpodia, festivals
en in interdisciplinaire
voorstellingen.
Asko|Schönberg is ensemble in
residence bij het Muziekgebouw.
www.askoschoenberg.nl.

Verwacht
De maan van Rijnvos
Ives Ensemble
Donderdag
avondserie
Do 30 nov 2023
Grote Zaal
20.15 uur
De maan zingt in het nieuwe strijkkwartet Seléne van
Richard Rijnvos. Het is deel twee in zijn negendelige
cyclus Kosmoscópio, gewijd aan de planetenmuziek van
de harmonie der sferen. Rijnvos werkt graag in zulke
grotere verbanden. Eerder presenteerde het Ives Ensemble
in het Muziekgebouw al de serie Riflessi, waarin Rijnvos
‘companion pieces’ bij moderne klassiekers schreef. Seléne
krijgt reliëf door drie bijzondere twintigste-eeuwse werken
uit de Verenigde Staten, Engeland en Nederland. Het
publiek zit rondom de uitvoerders en het concert begint en
eindigt in het pikkedonker – recept voor een intieme maar
kosmische reis.
Het programma omspant bijna een eeuw. Het vroegste
werk is het krachtige pianokwintet Suite nr. 2 (1929)
van Ruth Crawford, waarin zij een eigen synthese vindt
tussen traditie en modernisme. Het Pianokwintet (2011)
van de Brit Laurence Crane is een oefening in suggestie
en metamorfose; wat begint als een simpele hoekige wals
roept gaandeweg complete werelden op. Reinbert de Leeuw
was behalve dirigent ook componist. Zijn Etude uit 1985 is
een hoogenergetisch mechaniek, waarin hij de Europese
klankwereld op Amerikaanse minimal music laat botsen.
Richard Rijnvos
foto: Frank Zweers
Programma: Ruth Crawford Suite nr. 2 / Reinbert de Leeuw
Etude voor strijkkwartet / Laurence Crane Pianokwintet /
Richard Rijnvos Seléne
29

Verwacht
November
vr 24 nov / 20.15 uur
Ausklang van Lachenmann
Symfonieorkest
Conservatorium
Brussel + Jan Michiels
za 25 nov / 14.15 uur
Vroege vogels
IJ-Salon
zo 26 nov / 09.30, 11.00 +
12.30 uur / Kleine Zaal
Manta (4-24 maanden)
Klankennest
zo 26 nov / 15.00 uur /
Atriumzaal
SoundLAB
Workshop voor volwassenen
zo 26 nov / 20.30 uur
Taksim Trio
do 30 nov / 20.15 uur
De maan van Rijnvos
Ives Ensemble
December
za 2 dec / 20.15 uur
Frans, Duits én Brits
Simon Keenlyside +
Malcolm Martineau
zo 3 dec / 16.00 uur /
Kleine Zaal
What’s in the air?
Nieuw Amsterdams Peil
di 5 dec / 20.15 uur /
Kleine Zaal
Maar wat er ook gebeurt er
klinkt muziek
Olga Zuiderhoek +
Gerard Bouwhuis
do 7 dec / 12.30 uur
Shunske Sato + Shuann Chai
Lunchconcert i.s.m. Nationaal
Muziekinstrumenten Fonds
do 7 dec / 20.15 uur
Cinquantenaires van de
zotheid
Het Collectief
vr 8 dec / 20.15 uur
Carmina Burana van Orff
Pianoduo Festival Amsterdam
zo 10 dec / 11.00 uur /
Kleine Zaal
De wondere wereld van de
31-toonsmuziek
Vokalprojekt 31
SoundLAB Workshop
Maak je eigen muziek met de
wonderlijkste instrumenten.
Voor kinderen (7+) met
volwassenen in de Atriumzaal
om 13.00 uur op verschillende
zondagen. Kaartjes via
muziekgebouw.nl/soundlab
WannaSwing
Op de kade voor het
Muziekgebouw staat de
interactieve muziekinstallatie
WannaSwing van theatermaakster
Caecilia Thunissen
en scenograaf Jan Boiten. Acht
schommels sturen composities
aan van hedendaagse
componisten als Joey Roukens,
Mayke Nas en Rob Zuidam.
Zie voor meer informatie
muziekgebouw.nl/wannaswing
Huil van de Wolff
Elke 22e van de maand
klinkt om 20.00 uur het
geluidsmonument Huil van
de Wolff van Martijn Padding
ter herinnering aan oprichter
van het Muziekgebouw
Jan Wolff (1941 - 2012).
muziekgebouw. nl/
huilvandewolff
Geheimtips
Bijzondere concerten
die je niet mag missen.
muziekgebouw.nl/geheimtips
30

Foto: Erik van Gurp
Op de hoogte blijven?
Mis geen enkel concert en schrijf je
in voor onze nieuwsbrief! Scan de
QR-code of ga naar muziekgebouw.
nl/nieuwsbrief. Of volg ons via
Facebook, LinkedIn of Instagram.
4’33 grand café
Kom voor of na het concert eten
in 4’33 grand café. Reserveren:
020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Rondom het concert
- Na aanvang van het concert heb je
geen toegang meer tot de zaal.
- Zet je mobiele telefoon uit voor
aanvang van het concert.
- Het maken van beeld- of
geluidsopnamen in de zaal alleen
met schriftelijke toestemming.
- Algemene Bezoekersvoorwaarden
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen
Reserveringskosten zijn bij de
kaartprijs inbegrepen.
Ook een drankje, tenzij anders
vermeld op je concertkaartje.
Word Vriend
Inkomsten uit kaartverkoop dekken
ten dele onze kosten.
Word vriend: met jouw steun
kunnen we concerten op het
hoogste niveau blijven organiseren.
Meer informatie:
muziekgebouw.nl/wordvriend
Dank!
Wij kunnen niet zonder de steun van
onze vaste subsidiënten en Vrienden
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen
daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
druk & printservice
31