Onder Uns - Psychology and Neuroscience

Meten is weten
Anton de Vries
Een stukje schrijven over je promotie, terwijl je je proefschrift nog
moet verdedigen, is vragen om problemen. Daarom is dit slechts
een korte samenvatting van de strekking van het onderzoek zelf.
Mijn promotieonderzoek is vooral puinruimen geweest. En degenen
die mijn bureau kennen, zouden nu één, zo niet twee, wenkbrauwen
kunnen optillen. Maar in mijn ogen is de kracht van mijn
proefschrift vooral dat het drogredenen en misvattingen blootlegt.
Misvattingen die al een tijdje meegaan. Want mijn onderzoek
richt zich op ipsatief meten, een term die in 1944 door Raymond
Cattell bedacht is. Het is afgeleid van het Latijnse woord ipse, wat
‘zelf’ betekent. Ipsatief meten zou je dan ook het best kunnen
vertalen als zelf-verwijzend meten. Nu zie ik me toch genoodzaakt
in enig technisch detail te treden. Wat is nu ipsatief, oftewel zelfverwijzend
meten? Om de uitslag van een meting aan te geven is
meestal een meeteenheid nodig. Lengte wordt uitgedrukt in
meters, gewicht in kilogrammen, en leeftijd in jaren. De psychologie
heeft eigenlijk een schrijnend tekort aan dit soort duidelijke
meeteenheden. Voor het uitdrukken van iemands intelligentie
wordt gebruik gemaakt van de verdeling van het resultaat van een
intelligentietest in een groep vergelijkbare personen, de referentiegroep.
De gemiddelde score levert de intelligentie 100 op. Heb
je een hogere score dan gemiddeld, dan krijg je een IQ boven de
100. Heb je echter een lagere score dan gemiddeld, dan krijg je
een IQ beneden de 100. Hoeveel meer of minder dan het gemiddelde
wordt uitgedrukt in iets wat lijkt op de gemiddelde afwijking
van dat gemiddelde. Cattell noemde dit normatief meten. De
meeteenheid wordt bepaald door de verdeling van dezelfde
eigenschap in een groep vergelijkbare personen.
Onder Uns | December 2006 | 15
WAT IS NU IPSATIEF, OFTEWEL ZELF-VERWIJZEND METEN?
De ipsatieve meeteenheid maakt hiernaast ook gebruik van een
verdeling van metingen. Maar in dit geval wordt de verdeling
bepaald door metingen van vergelijkbare eigenschappen bij
dezelfde persoon. Intelligentie wordt wel gemeten aan de hand
van het benoemen van moeilijke woorden, het uitrekenen van sommen,
het onthouden van getallenreeksen, en het oplossen van
puzzels. Als één persoon alle opdrachten maakt, is er van hem ook
een verzameling van scores die betrekking heeft op verschillende
taken. Over deze verzameling kan eveneens een gemiddelde en
een gemiddelde afwijking van dat gemiddelde berekend worden
voor die specifieke persoon. Als dit gebruikt wordt als meeteenheid
is er sprake van ipsatief meten. Iemand heeft bijvoorbeeld een
ipsatieve score van 105 voor het benoemen van moeilijke woorden
en een score van 95 voor het onthouden van getallenreeksen. Het
suggereert de woordkennis beter is dan zijn dan geheugen.
Ipsatieve scores leveren dus een scoreprofiel op. En daarmee is de
relatie met de omslag gelegd: het zijn profielen. Intelligentie
wordt nooit uitgedrukt in ipsatieve scores. In welke taak iemand
beter is en in welke minder goed, is voor het meten van intelligentie
vrijwel niet interessant. Maar voor het
meten van interesses geldt dat wel.
Mensen die vooral geïnteresseerd zijn in
kunst en cultuur krijgen een ander school-
of loopbaanadvies dan diegenen die met
name techniek leuk vinden. Interesses
kunnen op twee manieren achterhaald
worden. Ten eerste kan gevraagd worden:
“Als je de zaterdagkrant openslaat,
lees je dan eerder de wetenschapsbijlage
of het katern over opinie?” Dit is een
directe keuzevraag. Als iemand de wetenschapsbijlage
verkiest, wijst dit op een
sterkere theoretische dan politieke interesse.
Ten tweede bestaat de mogelijkheid
om te vragen naar hoe leuk iemand het vindt om de wetenschapsbijlage
te lezen en daarnaast hoe er over het lezen van de
katern over opinie wordt geoordeeld. De vergelijking tussen beide
interesses wordt dan aan de hand van de twee antwoorden achteraf
gemaakt.
De centrale gedachte was dat de directe keuzevraag meer
geschikt is voor profiel metingen en die verwachting is ook uitgekomen.
Maar de meerwaarde is vrijwel verwaarloosbaar. En de
directe keuzevraag heeft ook nadelen, omdat die vrij ernstig zijn.
De ultrakorte samenvatting van mijn proefschrift luidt derhalve:
Gebruik geen directe keuzevraag. Deze conclusie doet al de
ronde sinds de jaren zeventig. Meer informatief is echter de vraag:
“Waarom niet?”, omdat dan de weg vrijgemaakt wordt om deze
vraagvorm te verbeteren. Die tegenargumenten heb ik in mijn
proefschrift scherper voor het voetlicht proberen te plaatsen dan
eerder het geval was. Een doel voor mij is dan ook om deze ook
in de internationale literatuur gangbaar te maken. Voor een taak
over ipsatief meten in het blok Psychodiagnostiek refereer ik op
dit moment namelijk nog steeds aan een hoofdstuk uit mijn eigen
proefschrift!