muse 12 - Rijksmuseum Twenthe

wat doet
brad pitt
in riJksmUseUm
twenthe?
de dilemma’s van veilingman
Jop Ubbens
spelen op de grens
van het onmogeliJke
hoe foutjes tot mooie dingen
kunnen leiden
bezoek herfsttooi 2.0
festival van de verbeelding

24 november 2012
t/m
19 mei 2013
Bezoek TwentseWelle aan de Cultuurmijl
in Enschede
Colofon
mUse rijksmuseum twenthe
jaargang 6, nummer 12, 2012
rijksmuseum twenthe
lasondersingel 129-131
7514 bp enschede
t +31 (0)53 4358675
e info@rijksmuseumtwenthe.nl
i www.rijksmuseumtwenthe.nl
twitter: rijksmuseumt
facebook: rijksmuseum twenthe
dinsdag t/m zondag en feestdagen
11.00-17.00 uur, nieuwjaarsdag en
eerste kerstdag gesloten
Prijzen
volwassenen € 7,00
CJp, studenten, twente
milieupas, groepen
vanaf 10 pers. p.p. € 5,00
museumkaart, vrienden
rijks museum twenthe
en leden vereniging
rembrandt gratis
kinderen t/m 18 jaar en
groepen van basis- en
voortgezet onderwijs gratis
Route
Met het openbaar vervoer
10 minuten lopen vanaf ns-station
enschede of met bus 2, 60, 61
of 62.
Met de auto
vanaf de a35 afslag enschede
west. vervolgens de borden
‘enschede west’, ‘Centrum’ en
‘rijksmuseum’ volgen. vanuit
overige richtingen ‘Centrum’
en ‘rijks museum’ volgen.
Redactie
Josien beltman
gemma bottegal
Jasmijn weener
Advertenties
melitta van de burg
Vormgeving
studio berry slok, amsterdam
Fotografie
Collectie rijksmuseum twenthe:
rik klein gotink
foto buurserzand: martijn ter braak
en Jaap in ’t veld
Oplage
15.000 exemplaren
Druk
drukkerij tesink, zutphen
issn 1874-7361
ons rijksmuseum ‘Hoe gaat het in het
Rijksmuseum?’ is de vraag die ik in de afgelopen maanden veelvuldig
heb gekregen. Daar probeer je dan iedere keer een genuanceerd
antwoord op te geven. Maar wat moet je zeggen als meer dan 50%
van de exploitatiesubsidie dreigt weg te vallen. Wat moet je zeggen
als dat voornemen van de regering gebaseerd is op een advies van
de Raad voor Cultuur dat op zijn zachtst gezegd rammelt. Wat moet
je zeggen als je afscheid moet nemen van zoveel goede en betrokken
medewerkers? En wat moet je zeggen als je ziet dat er desondanks
met man en macht gewerkt wordt om een ongelooflijk ambitieus plan
voor het najaar op te zetten?
Maar er is nog een andere vraag die ik vaak te horen krijg en die luidt:
‘Hoe gaat het in het Twents Museum?’ U raadt het al, de eerste vraag
wordt vooral door streekgenoten gesteld en de tweede vraag door
mensen uit de rest van het land. Buiten de regio ziet men Rijksmuseum
Twenthe vooral als een Twents museum en in Twente ziet men het
museum vooral als óns Rijksmuseum. En dat is precies wat wij de
komende tijd willen zijn – Ons Rijksmuseum, of zo u wilt, Uw Rijksmuseum.
Rijksmuseum Twenthe is wat de naam zegt: een rijksmuseum
van nationaal belang dat hecht geworteld is in de regionale samenleving.
In dit mooiste museum van Oost­Nederland zijn wij er van
overtuigd dat je alleen op (inter)nationaal niveau mee kunt doen als
je bouwt op de kwaliteiten dicht bij huis. Wij bouwen op u en u kunt
op ons rekenen!
Arnoud Odding
Directeur

20 oktober
Noord Nederlands
Toneel
Don Juan
met o.a. Ko van den Bosch
21 november
Nasrdin Dchar
Oumi
Een moederverhaal i.s.m. Maria Goos
“ontwapenend en fris” (de Volkskrant)
Informatie en kaarten www.wilminktheater.nl
Ruimtelijk en grafisch ontwerp
www.studioberryslok.nl
Wordt verwacht : oktober en november
23 november
Kim Hoorweg &
The Houdini’s
Fever
A Tribute to Peggy Lee
14
6
42
49
32
6
16
30
38
42
26
36
49
14
32
25
48
50
44
46
51
INHOUD
lezen
Jop Ubbens over smaak, de kunstmarkt
en de museumcollectie
Natuur met de belofte van echtheid:
17de­eeuwse landschapsschilderkunst
en het Buurserzand
Wandschilderij uit de Burgerzaal van
het Enschedese stadhuis in volle glorie hersteld
Interview met directeur Arnoud Odding
Nieuwe aanwinst: drie series grafiek
van Joris Geurts
doen
Agenda Roombeek Enschede
Nieuwe entreehal, winkel en café
Verkooptentoonstelling Woest glas
van Bernard Heesen
binnenkort
Rewind. De verbeelding van het verleden
van Gerard de Lairesse tot Brad Pitt
Spelen op de grens van het onmogelijke.
25 jaren mediakunst aan AKI/ArtEZ
Column
Peter van Lier: Op het eerste gezicht
Gemma Bottegal: Blootlopers
kids
Rebus
vaste rubrieken
Ondertussen op www.degevondenvoorwerpen.nl
Ons Rijksmuseum
En verder

Jop Ubbens
over smaak, de
kUnstmarkt en de
mUseUmColleCtie
6 rijksmuseum twenthe – muse 12
Jop Ubbens is chairman van veilinghuis
Christie’s, maar ook kunsthistoricus en
bovenal kunstliefhebber. vanuit deze
drie rollen selecteerde hij ruim tachtig
schilderijen en werken op papier uit de
periode 1850-1950 uit het depot van
rijksmuseum twenthe. in de tentoonstelling
De drie smaken van Jop deelt Ubbens zijn
overwegingen met de bezoeker en laat
hij vooral zien dat dé manier om kunst
te bekijken en waarderen niet bestaat.
Josien beltman
Opvattingen over wat done en not done is veranderen door de
eeuwen heen. Tegenwoordig wordt een schilder als Vermeer
alom gewaardeerd, maar dat was in de twee eeuwen na zijn
dood wel anders. Maar ook in één dezelfde periode wordt
kunst zeer uiteenlopend gewaardeerd. Het hangt er maar
net vanaf welk perspectief je kiest. Jop Ubbens ontvangt
mij in zijn werkkamer bij Christie’s en steekt meteen van
wal: ‘Zo’n dierschilderij van Wilhelm Kuhnert bijvoorbeeld.
Ik zie aan je dat je het niets vindt. Jullie kunsthistorici zijn
geïnteresseerd in dat wat vernieuwend is. Kuhnert ging
begin 20ste eeuw rondtrekken in Afrika om dieren te
schilderen, terwijl Picasso op hetzelfde moment met Les
demoiselles d’Avignon de kunst vernieuwde. Kuhnert maakte
gewoon een safari-schilderij, maar op dit moment is het
commercieel gezien heel inte ressant. Persoonlijk vind ik
het een fantastisch werk. Hier wordt de koning van de
jungle getoond, net als in de National Geographic. Heel
fotografisch.’
Jan wiegers, kommerzijl 1893-1959 amsterdam,
Gezicht op Lugano (detail), 1958,
wasverf op doek, 73 x 100 cm,
rijksmuseum twenthe
wat dacht je toen je werd gevraagd een tentoonstelling
te maken met werken uit de collectie van
rijksmuseum twenthe?
‘A dream come true! Het is een hele mooie collectie en met deze
tentoonstelling kan ik mijn eigen interesses volgen. In mijn
werk bij Christie’s sluit ik het persoonlijke uit. Ik kijk puur
commercieel, hoewel ik daarbij wel rekening houd met de
kunstgeschiedenis. Het gaat immers ook om naam en faam.
Dat wil niet zeggen dat er op de veiling niets te ontdekken
valt. In tegendeel. In musea zie je alleen the top of the bill, terwijl
je op de veiling echt alles tegenkomt: vals en echt, rijp
en groen. Er zijn nog zoveel kleine meesters die onbekend
zijn gebleven, maar hele mooie oeuvres hebben nagelaten.’
Ubbens praat als een veilingmeester die schilderijen aftikt:
snel, vlot en onderhoudend. Bij ieder werk dat we bespreken
trekt hij ogenschijnlijk moeiteloos een vat kennis open.
Soepeltjes dist hij anekdotes op over kunstenaars (‘Isaac
Israëls stapte zo in de postkoets om even een schilderijtje
te maken in Groningen’) en over zijn vijfentwintigjarige
loopbaan bij Christie’s. Zijn zinnen zijn doorspekt van
Engelse kreten.
‘Internationaal appeal is tegenwoordig heel belangrijk op
de veiling. Als je alleen werken brengt die door Nederlanders
interessant worden gevonden ben je kansloos. Je moet ook
muse 12 – rijksmuseum twenthe 7

8 rijksmuseum twenthe – muse 12
ger gerrits,
nieuwer amstel
1893-1965 amsterdam,
Zonder titel, 1933,
gouache en olieverf
op hardboard,
48,5 x 26,5 cm,
rijksmuseum twenthe
kijken naar wat de Amerikanen, Russen, Chinezen en Mexicanen
willen. Bij het samenstellen van deze tentoonstelling
heb ik ook internationaal ‘gedacht’. Ik noemde al de Duitse
dierschilder Kuhnert, maar het museum heeft ook een prachtige
collectie van de Zweed Liljefors, ook zo’n dierenschilder.
Dat is heel kostbaar en je scoort er internationaal mee.’
‘Zo’n moderne stoel
van Rietveld komt
gewoon naast een
19de-eeuws schilderij’
‘Verder is de tentoonstelling plezierig eclectisch: we knallen
van alles door elkaar. Schilderijen, tekeningen, stoelen en
glas. Zo’n moderne stoel van Rietveld komt gewoon naast
een 19de-eeuws schilderij. Dat mag tegenwoordig weer, ook
onder kunstkopers. De traditionele verzamelaar die alleen
oude meesters koopt bestaat nog wel, maar is 70-plus. Nu
hang je een Karel Appel naast een Papoea-schild. Ik noem
het ‘retro-postmodernisme’. De kunstgeschiedenis is een
soort grabbelton waar je van alles uitpakt. Dat heeft ook
met aanbod op internet te maken. Daardoor is alles bereikbaar,
je kan alles aanschaffen.’
pierre auguste renoir,
limoges 1841-1919 Cagnes,
Rozen, ver moedelijk 1910,
olieverf op doek,
22,3 x 35,5 cm,
rijksmuseum twenthe
zijn er werken waar je persoonlijk weinig mee
hebt, maar die je toch graag in de tentoonstelling
wilde?
‘Ja, bijvoorbeeld het schilderijtje met rozen van Auguste
Renoir. Renoir is een belangrijke naam uit de kunstgeschiedenis
en het zijn leuke bloemen, maar ik heb er hélémaal
niets mee. Zo dol als ik op Manet ben, zo moeilijk vind ik
Renoir. Renoir ontwikkelt zichzelf op een gegeven moment
niet meer en valt in de herhaling. Dan krijg je roosjes, poppetjes,
meisjes. Heel vervelend. Maar hij is wel een grote
naam en ik was verrast dat zijn werk hier in het museum
is. Commercieel gezien is dit werk ook best interessant.
Het brengt niet zoveel op als zijn schilderijen met naakten
en vrouwen in bad, maar op de veiling doet dit toch wel
een ton of meer.’
ben je in het depot ook op iets gestuit wat onder
kunstkopers niet gewild is, maar wat jou wel
bevalt?
‘Ik ben werken tegen gekomen van Jan Buys en Ger Gerrits.
Van beiden had ik nog nooit gehoord, maar het zijn de pareltjes
in de collectie. Het werk van Gerrits is een beetje slordig
maar wel een vondst. En er is een abstracte houtsnede van
Buys met allemaal horizontalen, diagonalen, driehoeken en
cirkels. Ik word er ontzettend onrustig van, maar hij is waanzinnig
om te zien. Meer dan de moeite waard om te tonen.
Met deze tentoonstelling maken we onbekend bemind.’
muse 12 – rijksmuseum twenthe 9

Jan wiegers,
kommerzijl 1893-1959 amsterdam,
Gezicht op Lugano, 1958,
wasverf op doek,
73 x 100 cm,
rijksmuseum twenthe
wilhelm kuhnert,
opole 1865-1926 flims,
Leeuw aan de Ruaharivier,
Tanzania, Afrika, z.j.,
olieverf op doek,
96,3 x 160,5 cm,
rijksmuseum twenthe
10 rijksmuseum twenthe – muse 12
is het mogelijk om te beschrijven wat de huidige
smaak is van het kunstkopende publiek?
‘Zoals ik al zei verzamelen mensen tegenwoordig alles door
elkaar. Maar er zijn ook trends te bespeuren. Nu wil iedereen
een Mark Rothko of een Francis Bacon, dat zie je bij die
Russen. In Nederland staan mensen in de rij voor de schilderijen
van Robert Zandvliet. Wat dat betreft kijkt men altijd
naar elkaar. Ik zou graag zien dat mensen wat meer hun
eigen koers zouden varen en niet bang zijn voor de reacties
van anderen: ‘Heb jij negen ton betaald voor dat lelijke ding?
Je lijkt wel gek!’ Aan de andere kant heeft de kunstmarkt
altijd zo gewerkt: de notabelen en de koning kochten wat
en dan volgde de rest. Early adapters, late majority. ’
‘Daarom vind ik die collectie dierschilderijen in Rijksmuseum
Twenthe zo leuk. Die verzameling is bijeengebracht
door Gerrit Jan van Heek jr., een broer van de grondlegger
van het museum Jan Bernard van Heek. Die Van Heek
keek naar helemaal niemand. Waarschijnlijk zag hij die
dierschilderijen in Berlijn. Hij hield van de natuur en dacht:
‘dit moet ik hebben’. Dit soort wild life thema’s wordt vaak
‘Mijn smaak
is hybride en
eclectisch,
ik heb geen
voorkeur voor
één bepaalde
stijl’
marius bauer,
den haag 1867-1932 amsterdam,
Gezicht op een moskee, 1893,
ets, 24 x 20 cm,
rijksmuseum twenthe
gekocht door grote selfmade ondernemers die snel rijk zijn
geworden. Toen ik als 26-jarige stagiair bij Christie’s in
Londen was kwam er zo’n krantenmagnaat met dikke sigaar
langs. Hij stapt uit zijn Rolls-Royce, wijst een leeuw van
Kuhnert aan zegt: die wil ik. Dit soort jongens kochten ook
hele stukken land op om de natuur te behouden. Voor hen
staan die dierschilderijen voor de idealisering en behoud
van de natuur. Waarom zouden ze een Picasso kopen? Daar
hebben ze niets mee.’
hoe zou je je eigen smaak omschrijven?
‘Hybride en eclectisch. Ik heb niet zozeer een voorkeur voor
een bepaalde stijl of periode. Ik ben wel gek op reizigerschilders:
kunstenaars die naar het buitenland zijn gegaan. Naar
Gibraltar, India, de Oriënt. Kunstenaars die hun geest hebben
open gegooid en op zoek zijn gegaan naar nieuwe inspiratie
en onderwerpen, naar nieuw licht. Daarom laat ik werk
zien van Marius Bauer. Een zogenaamde oriëntalist en een
grote favoriet van mij. En een schilderij van de Groninger
Jan Wiegers. Wiegers was ongezond en ging naar Davos in
Zwitserland om te kuren. Daar ontmoette hij Ernst Ludwig
muse 12 – rijksmuseum twenthe 11

12 rijksmuseum twenthe – muse 12
Kirchner, de grote Duitse expressionist. Dat zie je heel
duidelijk terug in deze manier van schilderen. De ongebruikelijke
manier van een landschap opzetten, met geel
en paars. Ik vind het schitterend, de voorstelling knalt van
het doek af. Daarnaast is dit werk ook kunsthistorisch en
commercieel interessant. Wiegers heeft weinig van dit soort
doeken gemaakt en op de veiling geldt: hoe zeldzamer,
hoe duurder.’
wat voor werken treffen we bij jou thuis aan?
‘Mijn aandeel – mijn vrouw is namelijk ook kunsthistoricus
– bestaat onder meer uit laat 19de-eeuwse excentrieke mannenportretten.
Rare extravagante mannetjes, half dronken
en in smoking. Van die dandy’s die ijdel en vol verveling de
beschouwer aankijken. Ze representeren het fin de siècle,
de overgang van de 19de naar de 20ste eeuw. Ik hou van die
periode, want het was een zeer vruchtbare tijd. De steden
werden metropolen en mensen trokken naar de stad, want
daar lagen de kansen. Daar kon je modern en vernieuwend
zijn. Heb je de film Midnight in Paris (2012) gezien van Woody
Allen? Nou, zoiets moet je je voorstellen bij die tijd. Al die
kunstenaars, musici, schrijvers en gekke lui die met elkaar in
de kroeg zaten te zuipen. Alles kwam bij elkaar en de kunst
werd enorm vernieuwd.’
<
Jan buys, soerakarta
1889-1961 den haag,
Huis tussen bomen, ca. 1920,
houtsnede, 23,5 x 17,6 cm,
rijksmuseum twenthe
gerrit rietveld,
Utrecht 1888-1964 Utrecht,
Steltmanstoel, 1963,
eikenhout, 69,9 x 48,9 x 44,7 cm,
rijksmuseum twenthe
is kunst bij jou thuis het gesprek van de dag?
‘Kunst is ons leven. Zo waren we afgelopen vakantie
in Biarritz. Dan liggen we niet alleen op het strand, we
gaan ook naar het Guggenheim Museum in Bilbao. En de
kinderen gaan gewoon mee. Mijn zoon is helemaal wild
van naoorlogse kunst. Mijn oudste dochter vond musea
maar niets, maar die is helemaal bijgetrokken. Die schrijft
nu voor school een heel verhaal over tatoeages. Waarom
mensen die hebben, de sociaal-culturele aspecten enzo.
Het is een maatschappelijke uiting die ook een kunstvorm
kan zijn. Daar leer ik dan weer van.’
in een interview in nrC handelsblad noem je
jezelf een ‘kunstevangelist’. wat hebben mensen
aan kunst?
‘Dat is heel eenvoudig. Kunst is een emotioneel product dat
verbindt. We praten er met elkaar over. Bovendien worden
de meeste mensen er blij van om naar kunst te kijken, naar
muziek luisteren of te lezen. Kunst geeft je ook een besef
van historie. Het draagt uit wat er aan de hand was én is.
Het geeft een weergave van waar wij mensen mee bezig
zijn. Ik zou niet zonder kunnen!’
muse 12 – rijksmuseum twenthe 13

13 oktober 2012 t/m 1 september 2013
RewinD
De VeRbeelDing VAn
het VeRleDen VAn
geRARD De lAiResse
tOt bRAD Pitt
ordonnantie, attitude en affeCten
Termen waar je niet direct aan denkt bij de actiescènes met Brad Pitt in Troy. Toch zijn
het deze begrippen, afkomstig uit het ‘Schilder­Boeck’ van Karel van Mander (1604),
die de hedendaagse cinematografie bepalen. Schikking van de figuren (ordonnantie),
lichaamshouding (attitude) en het uitdrukken van emoties (affecten) liggen ten grondslag
aan de beeldtaal van de moderne Hollywoodproducties. Deze ‘succesformule’ van
Van Mander dient vandaag de dag hetzelfde doel als in de 17de eeuw: het verhaal en de
emoties zo levendig mogelijk overbrengen. In de tentoonstelling Rewind. De verbeelding
van het verleden van Gerard de Lairesse tot Brad Pitt laat curator Maaike Roozenburg
zien hoe de formule van Van Mander zowel in historiestukken als in de hedendaagse
film wordt toegepast. Roozenburg doet dat aan de hand van historiestukken uit het
Mauritshuis en Rijksmuseum Twenthe en filmbeelden uit Hollywoodfilms als Troy (2004).
muse 12 – rijksmuseum twenthe 15

natUUr met
de belofte
van eChtheid
17de-eeUwse
landsChapssChilderkUnst
en het bUUrserzand
16 rijksmuseum twenthe – muse 12
van 13 oktober 2012 t/m 1 september 2013 is in rijksmuseum
twenthe de tentoonstelling Het ideaal als werkelijkheid. Landschappen
uit het Mauritshuis en Rijksmuseum Twenthe te zien. aanleiding
voor de tentoonstelling is een reeks landschappen uit de 17de en
vroege 18de eeuw die het museum in bruikleen heeft gekregen
van het mauritshuis, dat gesloten is vanwege een grote uitbreiding
en renovatie. gemma bottegal gaat in dit artikel in op de universele
menselijke behoefte om de natuur naar zijn hand te zetten en te
verbeteren. in de 17de en 18de eeuw en vandaag de dag.
gemma bottegal
Begin twintigerjaren van de vorige eeuw had Jan Bernard
van Heek een ambitieus plan. Een openluchtpark moest er
komen, met historische Twentse gebouwen. Zijn jachtterrein
Het Buurserzand werd hiervoor beschikbaar gesteld.
Het openluchtpark was bedoeld voor de arbeiders van de
stad Enschede, met de achterliggende gedachte dat het de
taak was van grootindustriëlen om het volk te verheffen.
Dit idee kwam overgewaaid uit Groot-Brittanië, waar men
er van overtuigd was dat industriëlen de opdracht hadden
om de minderbedeelden vooruit te helpen. In 1929, het jaar
voordat Rijksmuseum Twenthe door de familie Van Heek
werd overgedragen aan de Staat, werd het stuk grond overgedragen
aan Natuurmonumenten. Van een openluchtpark
is het nooit gekomen. Alleen de Wissinks Möl, verplaatst naar
de rand van Het Buurserzand, en ‘los hoes’ De Bommelas
getuigen nog van dit idee.
gecreëerde natuur
Het Buurserzand wordt sinds de overdracht aan Natuurmonumenten
in 1929 als een natuurgebied beschouwd. Het
woord ‘natuurgebied’ wordt in het algemeen geassocieerd
met een gebied dat natuurlijk is ontstaan, dat wil zeggen,
zonder ingrijpen van de mens. Het Buurserzand is echter
ontstaan door menselijk toedoen. Het begon meer dan
duizend jaar geleden toen de eerste bewoners het bosrijke
gebied gingen bewerken tot vruchtbare landbouwgrond
door stukken bos in brand te steken. Toen de grond uitgeput
raakte moest men naar nieuwe stukken land uitkijken en
< het buurserzand
de ongebruikte grond bleef kaal en schraal achter: de
ideale omstandigheid voor de dopheide. De circa 40.000
hectare heidegrond die op deze manier ontstond bleef niet
ongebruikt achter: Twentse boeren lieten hier hun schapen
grazen. Maar met de opkomst van Australische wol aan het
einde van de 19de eeuw verdween het Twentse schaap van
de hei. Het grootste deel van die 40.000 hectare heidegrond
werd bewerkt tot landbouwgrond. Een klein gebied van
circa 311 hectare werd door de familie Van Heek behouden
en gebruikt als jachtterrein. Met de schapen verdween ook
het gras. Een droge zandvlakte kwam ervoor in de plaats:
de ideale voedingsbodem voor de jeneverbes. De dopheide
die de velden in het voorjaar roze kleurt, vaarde echter
slecht bij de droogte. In een poging om de dopheide te
redden, creëerde Natuurmonumenten nieuwe waterwegen.
Maar door te veel water legt de jeneverbes het af. Nu zoekt
Natuurmonumenten naar een manier om zowel de dopheide
als de jeneverbes te behouden. Runderen, die nooit
eerder in het gebied voorkwamen, moeten ervoor zorgen
dat grassen en jonge bomen de heide niet overwoekeren.
Kortom, er is meer menselijk ingrijpen dan ooit vereist
om dit ‘natuurgebied’, het oude jachtgebied van de familie
Van Heek, in stand te houden.
Dat kan beter
Het idee dat de natuur verbeterd moet worden is ontstaan
in de 17de eeuw. De wens om de natuur aan te passen aan ons
ideaalbeeld heeft een duidelijke connectie met de wens van
kunstenaars om de wereld zo natuurgetrouw mogelijk weer
te geven op papier, door schetsen te maken in de natuur. Dit
klinkt tegenstrijdig, maar pas toen kunstenaars zich gingen
muse 12 – rijksmuseum twenthe 17

Christoffel van den berghe,
antwerpen ca. 1590-1628 middelburg,
Winterlandschap, ca. 1615-1620,
koper, 11,5 x 16,5 cm,
mauritshuis, den haag
(legaat a.a. des tombe, den haag, 1903)
verdiepen in hoe de natuur er echt uit zag konden ze er
bewust voor kiezen om af te wijken van de werkelijkheid.
Pieter Bruegel de Oude (ca. 1525-1569) was een van de eerste
kunstenaars die de natuur ging bestuderen. Hij maakte
schetsen op zijn wandeltochten in zijn eigen streek in
Vlaanderen, maar ook op reis door de Italiaanse bergen. Het
directe resultaat van zijn waarnemingen is terug te zien in
zijn schilderijen, waarin het landschap een steeds grotere rol
ging spelen. Het is niet zo dat de landschappen natuurgetrouw
genoemd kunnen worden, maar de opbouw van de
compositie verraadt veel van de studies die gemaakt werden
in de natuur. In de tentoonstelling Het ideaal als werkelijkheid
18 rijksmuseum twenthe – muse 12
zijn vier schilderijen te zien in deze vroege traditie van
landschapsschilderkunst: Bergachtig landschap met de verzoekingen
van Christus (ca. 1583) van Lucas van Valckenborch
de Oude en twee werken van Christoffel van den Berghe:
een zomerlandschap en een winterlandschap (ca. 1615).
Van den Berghes schilderijen wortelen in een oude traditie
om de seizoenen weer te geven als landschappen waarin
de kenmerkende bezigheden van het jaargetijde centraal
staan. In zijn winterlandschap is het bonte ijs vermaak in
beeld gebracht: op een bevroren vaart wordt geschaatst en
bewegen kinderen zich voort op sleetjes. Met veel precisie
zijn de kleurrijke kostuums van de figuurtjes geschilderd.
De buitenlucht in
Hoe vrolijk en gedetailleerd ook, het ijslandschap van Van
den Berghe heeft nooit bestaan. Het is een compositie waarbij
hij elementen heeft gecombineerd die het winterseizoen
het beste weergeven. Maar Breugel de Oude en zijn navolgers
hadden een belangrijke stap gezet in de verzelfstandiging
van het Hollandse landschap: ze gingen naar buiten
met een schetsboek en begonnen de natuur te bestuderen.
Karel van Mander schreef in 1604 een verhandeling die als
handboek gebruik kon worden door jonge kunstenaars.
Hieruit wordt duidelijk hoeveel belang er in het begin
van de 17de eeuw al werd gehecht aan het ‘naar het leven
schilderen’. In het achtste hoofdstuk van zijn leerdicht
‘Den grondt der edel vry schilder-const’, deel van het
Schilderboeck, roept Van Mander jonge schilders op
om het atelier te verlaten en de natuur in te gaan:
De jonge schilder werd aangemoedigd om datgene wat
hij leerde van zijn studies in de natuur toe te passen in het
atelier. Hier kon hij vrijelijk de beelden die hij in de buitenlucht
had opgedaan componeren tot een goede compositie
voor een schilderij. Maar, zo schreef Van Mander met
stelligheid, het was niet de bedoeling dat de schilder
de schetsen klakkeloos overnam. De natuur moet waar
nodig verbeterd worden.
En comt / laet ons al vroech met t’poort ontsluyten.
De werkelijkheid is niet zo ideaal
T’Samen wat tijdt corten / om s’gheests verlichten /
Misschien kwam men er achter, naarmate in de buitenlucht
En gaen sien de schoonheyt / die daer is buyten /
schetsen meer regel dan uitzondering was geworden, dat de
Daer ghebeckte wilde Musijckers fluyten /
natuur niet zo idyllisch is als men had gewenst. In andere
Daer sullen wy bespieden veel ghesichten /
woorden, de natuur moest verbeterd worden om het ideale
Die ons al dienen om Landtschap te stichten
Op vlas – waedt / otf Noorweeghsch’ hard’ eycke plancken /
Comt / ghy sult (hop’ick) de reys u bedancken. lucas van valckenborch de oude,
leuven in of na 1535-1597 frankfurt
am main, Bergachtig landschap met de
verzoekingen van Christus, ca. 1583,
olieverf op paneel, 27 x 38,2 cm,
rijksmuseum twenthe
muse 12 – rijksmuseum twenthe 19

karel van mander schreef in 1604 in zijn handboek voor schilders
dat ‘de schilder de natuur waar nodig moet verbeteren’
20 rijksmuseum twenthe – muse 12
plaatje dat men voor ogen had te kunnen schilderen, want
buiten kon het ideale landschap niet gevonden worden.
De Haarlemmer Esaias van de Velde schilderde bijvoorbeeld
als eerste heel natuurgetrouw het landschap nabij zijn
woonplaats, een omgeving die ook toen als rustiek werd
ervaren. Opvallend aan het werk Twee ruiters in een duinlandschap
(1614) is de eenvoud van de compositie. In vergelijking
met het complexe winterlandschap van zijn voorganger
Christoffel van den Berghe zijn de bomen hier bijna achteloos
neergeplant. De slingerende landweg verbindt op
on opvallende wijze de voorgrond met het achterliggende
landschap. Hierdoor wordt de blik van de toeschouwer de
verte in gestuurd. En daar zit hem de crux. Dit landschap
kan in werkelijkheid niet bestaan. Het effect dat Van de
Velde voor ogen had kon alleen bereikt worden door een
perspectief met verdwijnpunt te kiezen dat je buiten in
de natuur niet kunt vinden.
<
Jacob van ruisdael, haarlem
1628/29-1682 amsterdam,
Gezicht op kasteel Bentheim,
ca. 1652-1654,
olieverf op paneel, 52 x 68 cm,
mauritshuis, den haag
esaias van den velde,
amsterdam 1587-1630 den haag,
Twee ruiters in duinlandschap, 1614,
olieverf op paneel, 25,1 x 32,5 cm,
rijksmuseum twenthe
muse 12 – rijksmuseum twenthe 21

Dat kan monumentaler
Jacob van Ruisdael kiest ook voor een ‘verbetering’ ten
opzichte van de werkelijkheid in zijn schilderij Gezicht
op kasteel Bentheim. Het paneel toont kasteel Bentheim in
Bad Bentheim (Westfalen), net over de grens bij Oldenzaal,
geschilderd omstreeks 1652-1654. Het kasteel is vanuit het
noordwesten gezien en torent majestueus boven het omringende
landschap uit, als stond het op een imposante berg in
plaats van een bescheiden heuvel zoals in werkelijkheid het
geval is. Jacob van Ruisdael was de eerste die dit soort dramatische
effecten in zijn voorstellingen centraal stelde. Samen
met kunstenaar Nicolaes Berchem had hij in 1650 een studiereis
naar Westfalen gemaakt. Onderweg tekenden zij in hun
schetsboekjes het landschap en de andere bezienswaardigheden.
In tegenstelling tot Esaias van de Velde, die zijn best
deed een zo natuurgetrouw mogelijke voorstelling van het
landschap rond zijn woonplaats te maken, was Ruisdael uit
op een dramatisch effect. Ruisdael windt er geen doekjes
om: de werkelijkheid is ondergeschikt aan het ideaal.
22 rijksmuseum twenthe – muse 12
het ideale landschap wordt werkelijkheid
Het 17de-eeuwse idee dat de natuur verbeterd moet worden,
dat Karel van Mander opperde in zijn Schilderboeck, is door
de eeuwen heen blijven bestaan. Een kunstenaar selecteerde
en combineerde elementen om het ideale landschap weer te
geven. Dit betekent dat storende elementen werden weggelaten
en andere zaken werden toegevoegd. Het ideale landschap
bestond daarom alleen in de schilderkunst, en kon tot
voor kort niet in het echt gevonden worden. Met de komst
van Natuurmonumenten werd voor het eerst in de geschiedenis
het ideale landschap buiten de schilderkunst gecreeerd.
Niet alleen worden stukken grond als ‘ideaal’ bestempeld
en in stand gehouden, ze worden ook verbeterd zodat
ze nog dichter het ideaal benaderen. Hiervoor worden
diverse kunstgrepen ingezet. De traditie van de Hollandse
schilderkunst, het creëren van een ideaal landschap dat
door kan gaan voor natuurlijk, leeft voort in ons idee van
wat natuur behoort te zijn. Zowel natuurgebieden als landschapsschilderijen
zijn bedoeld om de tijd stil te zetten en
je terug te trekken in een ideaal, een fantasielandschap.
Maar dan wel met de belofte van echtheid.
Met dank aan Ariane van Suchtelen, conservator Mauritshuis
muse 12 – rijksmuseum twenthe 23

Landschap in de storm, Gerard van Nijmegen
Vereniging Rembrandt steunde in 2010 de aankoop van een landschap van Gerard van
Nijmegen (1735 -1808). Het landschap in de storm wordt gezien als één van de hoogtepunten
uit het oeuvre van de kunstenaar.
Dat u meebeslist over onze winst.
Dat is ons idee.
Met het Stimuleringsfonds wil Rabobank
Enschede-Haaksbergen kleinschalige,
lokale projecten op duurzaam,
economisch, maatschappelijk en cultureel terrein
een zetje in de rug geven. Dat is het idee.
Kijk op rabobank.nl/eh
Ook u kunt lid worden van deze
prachtige vereniging. Al vanaf € 65,-
per jaar. U helpt dan direct mee
met het verwerven van nog meer
droomaankopen voor de Nederlandse
musea. Als dank ontvangt u onder
andere de Rembrandtpas die gratis
toegang biedt tot de vaste collectie van
125 kunstmusea door heel Nederland.
Voor meer informatie kunt u ons bellen
op 070-427 17 20
verenigingrembrandt.nl
Heeft u een goed doel?
Dan zorgen wij voor de middelen.
VERENIGING
REMBRANDT
ALS JE OM
KUNST GEEFT
Rabobank. Een bank met ideeën.
dirk bouts (atelier),
haarlem ca. 1420-
1475 leuven,
Maria met Kind,
gezeten op een
zodenbank, ca. 1450,
tempera en olieverf
op paneel,
41,2 x 29,6 cm,
rijksmuseum twenthe
peter van lier
COlumn
op het eerste
geziCht
Peter van Lier (1960) is dichter en filosoof. Hij publiceerde
een filosofisch essay, een roman in dichtvorm en vijf poëziebundels,
waarvan de laatste in 2010 verscheen onder de
titel Hoor. In MUSE bespreekt Van Lier steeds een kunstwerk
uit de collectie van Rijksmuseum Twenthe.
Ik kijk naar Maria met Kind, gezeten op een zodenbank
(prachtig meubelstuk, trouwens, wil ik ook in onze tuin) door
Dirk Bouts of een van zijn leerlingen rond 1450 gemaakt. Op
www.bijbelencultuur.nl lees ik de theologische interpretatie
van dit schilderij. Alle personen, dieren en dingen hebben
er een symbolische betekenis die de christelijke heilsleer
uitdraagt. Maar is het wel zo dat van alle hoofdrol spelers de
toewijding aan het geloof afdruipt? Maria toont zich zoals we
van haar mogen verwachten: met een gezicht zooo sereen.
Maar zie die kleine wildebras van een Jezus zich loswrikken
uit de omarming van zijn moeder! In mijn ogen heeft hij iets
heel anders aan zijn hoofd dan de verlosser van de mensheid
te worden. In zijn rechterhand bevindt zich een kers,
volgens de bijbelsite het symbool van de hemel. Zijn andere
hand houdt een strakgespannen touwtje vast waaraan een
vogel is vastgebonden, die de menselijke ziel moet uitbeelden. Door het aanbieden van de kers zou
Jezus de mens in staat stellen om het hemelse paradijs te bereiken. Maar zonder deze opgelegde
symboliek heeft het kindeke gewoon een lekkernij van zijn moeder gekregen en is het alleen maar
bezig om de vogel als een vlieger in de lucht te houden.
Jezus heeft iets heel anders aan zijn hoofd
dan de verlosser van de mensheid te worden
www.bijbelencultuur.nl ziet in de oude man op de achtergrond Jozef: ‘In hem wordt wellicht de huiselijke
dienstbaarheid geëerd.’ Wellicht. Ik zie eerder hoe de man zich bijna theatraal van de prominent
aanwezige moeder heeft afgekeerd, zonder enige interesse in haar zoon. Het zal niet lang meer
duren voordat de man door de open poort is verdwenen. De bijbelsite ziet de poort als mogelijke
toegang tot de hemel, ik vermoed er de wereld in zijn volle rijkdom achter. ‘Daar vliegen de vogels
niet aan touwtjes!’ hoor ik de oude man mompelen. De pauw op de stadsmuur, die binnen de
omheining de onsterfelijkheid van Christus moet weergeven, heeft er wel oren naar.
Al het leven, behalve Maria, is op de vlucht! Voor haar!! In haar devotie is zij groots, maar kennelijk
ook dominant en beklemmend. Eerder afschrikwekkend dan nastrevenswaardig. De secularisatie
is rond 1450 begonnen, zonder twijfel, Dirk Bouts of een afvallige leerling toont het. Geweldig
schilderij, juist voor moderne ogen.
muse 12 – rijksmuseum twenthe 25

Agenda
roombeek
enschede
Rijksmuseum
twenthe
13 & 14 oktober 2012
herfsttooi 2.0. festival
van de verbeelding
13 oktober t/m
18 november 2012
geluidscompositie
symfonie der zuchten
13 oktober 2012
t/m 24 februari 2013
tentoonstelling de drie
smaken van jop. dilemma’s
van een kunstkenner
13 oktober 2012
t/m 24 februari 2013
tentoonstelling spelen op
de grens van het onmogelijke.
25 jaren mediakunst
aan aki/artez
13 oktober 2012
t/m 1 september 2013
tentoonstelling rewind.
de verbeelding van het
verleden van gerard de
lairesse tot brad pitt
13 oktober 2012
t/m 1 september 2013
tentoonstelling het
ideaal als werkelijkheid.
landschappen uit het
mauritshuis en rijksmuseum
twenthe
26 rijksmuseum twenthe – muse 12
26 oktober 2012
workshop videokunst
28 oktober 2012
museumconcert nederlands
symfonieorkest
3 november 2012
workshop videokunst
7 november 2012
aanschuifgesprek hemd
van het lijf met jop ubbens
11 november 2012
lezing drienerwoldelezing
11 november 2012
workshop Creëer je ideale
landschap
18 november 2012
masterclass hoe herken je
een goede investering op
een veiling?
22 november 2012
masterclass kunst veilen
24 & 25 november 2012
junior museumweekend
5 december 2012
aanschuifgesprek hemd
van het lijf met pieter baan
müller
7 december 2012
lezing historiestukken
en film
16 december 2012
museumconcert nederlands
symfonieorkest
13 januari 2013
museumconcert nederlands
symfonieorkest
28 februari t/m 28 maart 2013
Cursus van eva tot maria:
wat de bijbel ons niet
vertelt
3 maart 2013
museumconcert nederlands
symfonieorkest
..........................
kijk voor actuele informatie en
prijzen, eventuele wijzigingen
en inschrijven of reserveren op
www.rijksmuseumtwenthe.nl
21Rozendaal
28 september t/m
11 november 2012
tentoonstelling dan
walwin: ­tele en maurice
bogaert: the apartment
23 november 2012 t/m
19 mei 2013
tentoonstelling 1­1, elf
idolen en jan mulder
..........................
kijk voor meer informatie op
www.concordia.nl
Dynamo expo
21 oktober t/m
23 november 2012
tentoonstelling luuk
van binsbergen
2 t/m 7 december 2012
evenement kerst
Cadeauparade
9 december 2012 t/m
18 januari 2013
tentoonstelling sara
wallgren
..........................
kijk voor meer informatie op
www.dynamo-expo.nl
tetem
kunstruimte
13 september t/m
11 november 2012
tentoonstelling kuda:
the tubing project
11 oktober t/m
18 november 2012
tentoonstelling bill
spinhoven. encounters
1 november 2012 t/m
2 december 2013
tentoonstelling
wintergasten
22 november 2012 t/m
27 januari 2013
tentoonstelling k.o.
anti­sportsbar
22 november 2012 t/m
6 januari 2013
tentoonstelling screening
arno Coenen ‘dutch oldschool
kickboxing icons’
6 december 2012 t/m
3 februari 2013
tentoonstelling multi solo
‘if the kids are united’,
curator theo ploeg
31 januari t/m 17 februari 2013
tentoonstelling artechlab
..........................
kijk voor meer informatie op
www.tetem.nl
twentsewelle
11 oktober 2012 t/m
6 januari 2013
tentoonstelling onze man
in Constantinopel
24 november 2012 t/m
19 mei 2013
tentoonstelling 1­1, elf
idolen en jan mulder
.........................
kijk voor meer informatie op
www.twentsewelle.nl
agenda
uitgelicht
herfsttooi 2.0. Festival
van de Verbeelding
Tijdens Herfsttooi 2.0 staat Rijksmuseum
Twenthe bol van de activiteiten:
luister naar een verhalenverteller,
maak een stop motion
animatie, laaf je aan lekkere hapjes
en strijk neer in de Huiskamer van
de Verbeelding. In de Huiskamer
van de Verbeelding zijn twee dagen
lang prikkelende presentaties en
per fomances te zien van onder
meer kunstenaars, schrijvers, wetenschappers,
dansgroepen en muziekgezelschappen.
symfonie der Zuchten
van Joris geurts
Beeldend kunstenaar en componist
Joris Geurts schreef de Symfonie
der Zuchten (2012), een geluidscompositie
uitsluitend opgebouwd
uit zuchten. Tijdens Herfsttooi 2.0
en daarna nog t/m 18 november
te horen in zaal 11.
Junior museumweekend
Tijdens het Junior Museumweekend
wordt Rijksmuseum Twenthe overgenomen
door leerlingen van drie
Enschedese basisscholen. Zij verkopen
u een kaartje, leiden u rond
en serveren koffie.
muse 12 – rijksmuseum twenthe 27

masterclass kunst
veilen door Jop ubbens
Jop Ubbens is chairman van veilinghuis
Christie’s en stelde voor
Rijksmuseum Twenthe de tentoonstelling
De drie smaken van Jop
samen. Tijdens deze masterclass
draait het om de psychologie en
performance van het veilen.
hemd van het lijf met
Pieter baan müller
Mediakunstenaar en docent mediakunst
aan AKI/ArtEZ Pieter Baan
Müller is de curator van de tentoonstelling
Spelen op de grens van
het onmogelijke. Vraag hem tijdens
Hemd van het lijf alles over mediakunst
en de tentoonstelling.
lezing historiestukken
en film
Naar aan leiding van de tentoonstelling
Rewind gaat kunsthistoricus
Mischa Lucassen uitgebreid in
op de verbeelding van historische
thema’s in hedendaagse
Hollywoodfilms en historieschilderkunst.
28 rijksmuseum twenthe – muse 12
huiskamer van de Verbeelding:
Fashion show
van Jasmijn miltenburg
Jasmijn Miltenburg is fashion­artist
en houdt zich als onderzoeker en
modevormgever bezig met het verzamelen
van kleding en het registreren
en observeren van het gedrag
van mensen met betrekking tot kleding.
In deze fashion show worden
een aantal van haar nieuwste creaties
getoond.
huiskamer van
de Verbeelding:
Kunstenaar bill
spinhoven van Oosten
over DnArt
Bill Spinhoven van Oosten vertelt
over DNArt, een vernieuwend concept
voor een dynamisch mediakunstwerk.
DNArt is niet alleen
een fysieke verschijning, maar ook
een website, een netwerk en een
leeromgeving waar het kunstwerk
verder wordt ontwikkeld.
huiskamer van de
Verbeelding: techniekfilosoof
Peter­Paul
Verbeek over de
verbeelding van de
techniek
Peter­Paul Verbeek is hoogleraar
Filosofie van Mens en Techniek aan
de Universiteit Twente. Als filosoof
gaat hij bij de kunst te rade om
te begrijpen hoe technologie ons
leven verandert.
huiskamer van de Verbeelding:
Kunstenaar
Pet van de luijtgaarden
over Pet’s marktplaats
Kunstenaar en fotograaf Pet van de
Luijtgaarden is gefascineerd door
de absurditeit van de veelheid aan
spullen. Als verzamelaar koopt Van
de Luijtgaarden op Marktplaats
complete verzamelingen op van
objecten zoals wegwerpaanstekers,
kikkers, G.I. Joe actiepoppen en
flippo’s. Op zijn website Pet’s
Marktplaats kan iedereen door zijn
verzamelingen scrollen.
muse 12 – rijksmuseum twenthe 29

ulfteneugers, klootsCheten en midwinterhoornbloazen
het wandschilderij uit de burgerzaal van het
enschedese stadhuis in volle glorie hersteld
Wie wel eens in de Burgerzaal van het Enschedese stadhuis is geweest, kent het wellicht:
het wandbord met afbeeldingen van Twentse folkloristische gebruiken. Ooit hing het bord
in een voormalig restaurant in de stad, maar in 1992 is het aan de Gemeente Enschede
in bruikleen gegeven. Kunsthistorisch gezien heeft het bord weinig waarde, maar voor
Conny Slot, bode in het stadhuis, is het van grote betekenis. Daarom nam ze het initiatief
om het werk, dat al bij aankomst in het stadhuis beschadigd was, te laten restaureren
door het restauratieatelier van Rijksmuseum Twenthe.
Jasmijn weener
30 rijksmuseum twenthe – muse 12
Favoriet
Conny Slot geeft als bode onder meer
rondleidingen in het stadhuis. ‘Dit schilderij
is dan altijd een van de favorieten. Heel veel
mensen vinden het interessant vanwege
de Twentse gebruiken die zijn afgebeeld
én de bijbehorende tekst, die is geschreven
in het Twentse dialect. Met name ouderen
herkennen er nog veel van vroeger in.
Bijvoorbeeld in de afbeel dingen van
het Paasvuur, de Pinksterbruid, het
Klootscheten en Midwinterhoornbloazen’.
Brulfteneugers
Conny zelf vindt toch wel de Brulfteneugers het leukst. ‘Je ziet twee heren die de familie, inclusief het personeel,
uitnodigen voor een bruiloft. Die uitnodiging werd mondeling gedaan door twee buren van bruid en bruidegom in
de vorm van een gedicht. Men was soms hele dagen bezig alle genodigden langs te gaan, want op elk adres kwam
een borrel op tafel! Je ziet dat ze hun beste pak aanhebben, compleet met versierde hoed en een wandelstok
met linten. Je wordt gewoon vrolijk van zoveel feestelijkheid!’ Of Conny het schilderij mooi vindt, dat weet ze niet.
‘Het kan veel mooier en kleurrijker, maar door de onderwerpen die zijn afgebeeld wordt het voor mij interessant.’
Scheuren
De scheuren in het schilderij zijn waarschijnlijk ontstaan tijdens
een transport. Conny en haar teamleider hebben destijds de
vraag gesteld of het bord het waard was om te laten restaureren.
Het antwoord was een volmondig ‘ja’, vanwege de vele
bezoekers die er dagelijks plezier aan beleven. Restaurator
Ingeborg Smit van Rijksmuseum Twenthe heeft de vier scheuren
in het werk dichtgemaakt, opgevuld en geretoucheerd.
Daarnaast is al het oppervlaktevuil verwijderd. Conny is zeer
tevreden met het resultaat: ‘Er is geen spoor te zien van de
scheuren. Een mooi stukje vakwerk!’
Nieuwsgierig geworden naar het wandbord?
Op werkdagen worden kosteloos rondleidingen verzorgd
in het stadhuis. U kunt een rondleiding reserveren via
053 4818181 of h&s.bodedienst@enschede.nl.
muse 12 – rijksmuseum twenthe 31

32 rijksmuseum twenthe – muse 12
spelen op
de grens
van het
onmogelijke
25 jaren mediakunst
aan aki/artez
Kunstenaars
Bill Spinhoven van Oosten
Jop Horst
Kees Aafjes
Michiel Koelink
Patricia Paludanus
David Scheidler
Karin Westendorp
Jan Mensen
Vera van Wolferen
de tentoonstelling Spelen op de grens van het
onmogelijke. 25 jaren mediakunst aan AKI/ArtEZ
laat werk zien van negen mediakunstenaars die de
techniek gebruiken om tot nieuwe vormen en beelden
te komen. alle kunstenaars studeerden aan de
enschedese kunstacademie aki/artez en rekken
spelenderwijs de grenzen op van het door hun gebruikte
medium. de tentoonstelling is samengesteld door
pieter baan müller, mediakunstenaar en docent
mediakunst aan aki/artez en loopt van 13 oktober
2012 t/m 24 februari 2013.
Josien beltman
Mediakunst
Mediakunst, wat is dat eigenlijk? Een medium is iets wat
een kunstenaar gebruikt om zijn ideeën, gedachten of emoties
te verbeelden. Zo is verf een medium, evenals een potlood
of een stuk steen dat je kan uithakken. Een medium is
een ‘taal’ met bepaalde eigenschappen. In feite is alle kunst
mediakunst, maar toch denken we bij mediakunst vooral
aan video’s, films, computers, televisies en sinds de jaren
negentig ook internet. ‘Mediakunst is alles waar een stekker
aanzit’, grapt gastcurator Pieter Baan Müller.
IJkpunten
De opkomst van wat wij nu mediakunst noemen begon in
de jaren zestig. De portable videocamera werd geïntroduceerd
en kunstenaars als Nam June Paik (VS) begonnen
te experimenteren met video’s en televisies. Dat waren niet
de media die tot het exclusieve terrein van de kunstenaar
behoorden – zoals penselen en olieverf –, maar media die
je kon aantreffen bij mensen thuis of in de film­ en televisieindustrie.
In Nederland was Livinus van de Bundt (1909­
1979) een van de pioniers op dit gebied. Hij was de eerste
die abstracte video’s creëerde door televisiebeelden te
manipuleren. Van de Bundt werkte veel samen met zijn
zoon Jeep, die de elektronische muziek bij de video’s verzorgde.
Twee van zijn werken – die het vandaag de dag
goed zouden doen als VJ­set op een hip feestje – zijn in
Spelen op de grens van het onmogelijke te zien.
De video’s van Van de Bundt vormen samen met twee werken
van kunstenaarsduo de Vasulkas (VS, IJsland) de ijkpun­
ten van de tentoonstelling. Het echtpaar Steina en Woody
Vasulka begon halverwege de jaren zestig vanuit New York
te experimenteren met video. In Spelen op de grens van het
onmogelijke wordt onder andere het indringende Noisefields
getoond, een video waarin zij het elektronische signaal van
een televisietoestel hebben gevisualiseerd.
Spelen met techniek
Bij zowel de Vasulkas als Van de Bundt staat de experimenteerdrift
en het oneigenlijke gebruik van het medium – het
televisietoestel wordt niet gebruikt om tv­programma’s mee
te vertonen – voorop. Deze houding raakt de kern van de
opvattingen over mediakunst aan AKI/ArtEZ en ligt ook ten
grondslag aan de tentoonstelling in Rijksmuseum Twenthe.
Typerend aan de opleiding mediakunst aan AKI/ArtEZ is
volgens Pieter Baan Müller het ‘spelen’. Het gaat er niet
zozeer om dat de student gebruik maakt van een technologisch
medium, maar dat de student ‘zijn’ medium onderzoekt,
het avontuur aangaat en de grenzen van het medium
aftast en overschrijdt. ‘Je kan zeggen: ik heb een idee en
dat ga ik uitvoeren. Maar je kan ook zeggen: ik heb een
idee, daar ga ik mee bezig en ik zie wel waar ik uitkom’,
aldus Müller.
Voortrekkersrol
Deze opvatting, gecombineerd met het vrije onderwijs
met veel ruimte voor de ontwikkeling van eigen ideeën,
bezorgde de AKI een voortrekkersrol op het gebied van
mediakunst. Die voortrekkersrol is mede te danken aan
René Coelho, de man die eind jaren zeventig de afdeling
muse 12 – rijksmuseum twenthe 33

mediakunst oprichtte. Toen heette deze overigens nog
gewoon ‘audiovisueel’, want van computers en andere
nieuwe media was nog geen sprake. Coelho startte in die
periode in Amsterdam ook Montevideo, het platform voor
het tonen, maken en documenteren van videokunst. Door
zijn netwerk zorgde hij ervoor dat het werk van AKI­ers
getoond werd op andere plekken en hij haalde (inter)nationale
mediakunstenaars naar Enschede. Samen met de
Rietveld academie in Amsterdam liep de AKI voorop op
het gebied van video­ en mediakunst. Een reputatie die de
academie nog steeds hoog houdt. Volgens de overlevering
is de term ‘mediakunst’ zelfs onder Coelho op de AKI
ontstaan.
Spelen op de grens van het onmogelijke
Het oprekken van de grenzen van een medium, het
on eigenlijke gebruik van media en spelen met de techniek.
Hoe komen deze aspecten terug in de werken die te zien
zijn in Spelen op de grens van het onmogelijke? In de werkwijze
van Jan Mensen staat het spelen voor het ‘plagen’ van
de computer. Door digitale beelden om te zetten van het ene
programma naar het andere en weer terug, treden er vanzelf
‘foutjes’ op. Deze foutjes – ook wel glitches genoemd –
maken de van oorsprong heldere en perfecte logo’s van
filmmaatschappijen (afb.) steeds pixeliger. Voor Mensen
is het een spel waarbij hij balanceert op een grens: hoe
ver kan je gaan totdat het logo niet meer herkenbaar is?
Karin Westendorp wordt in haar werk gedreven door een
speelse nieuwsgierigheid. Ze filmde de dieren op de boerderij
van haar ouders letterlijk op de huid om te kijken welk effect
dat opleverde. Later was ze weer op de boerderij, op zoek
naar een muur om de video’s op te projecteren. Toen toevallig
een van de beesten door het beeld liep, besloot ze de video’s
op beesten te projecteren. De uiteindelijke werken zijn het
resultaat van een proces van onderzoeken en uitproberen.
Foutjes
Voor kunstenaar Patricia Paludanus betekent ‘spelen’ vooral
dat je iets onverwachts en bruikbaars vindt, terwijl je op zoek
bent naar iets totaal anders. Haar mechanische ‘animatiekasten’
ontstonden door een aaneenschakeling van toevalligheden
en ongelukjes. ‘Ik was iets aan het snijden en
schoot uit waardoor er een kras ontstond in een perspex
plaat. Het eerste wat ik zag was het oplichtende licht van
mijn bureaulamp in die kras. In plaats van te denken ‘nu is
het beschadigd’, zag ik opeens iets heel anders gebeuren.
Ik zag hoe je lichttekeningen kon maken. Als je open staat
voor de mogelijkheden van foutjes, kunnen er hele mooie
dingen ontstaan.’
34 rijksmuseum twenthe – muse 12
<
Jan mensen, meppen (duitsland) 1987,
Corrupted Production Logo’s, 2011,
collectie kunstenaar
<
karin westendorp, dinxperlo 1985,
Projected Betsy (still uit video), 2008,
collectie kunstenaar
patricia paludanus, voorburg 1974,
Animatiekast no. 1 (detail), 1998, collectie kunstenaar
muse 12 – rijksmuseum twenthe 35

nieuwe
entreehal, winkel
en café
afgelopen zomer zijn de entreehal, de winkel en het café
geheel vernieuwd. de nieuwe hal is ruim en licht van opzet.
de strakke lijnen van het bezoekersinformatiepunt vormen
een prachtig contrast met de originele tegelvloer.
het museumcafé heeft een metamorfose ondergaan. de
koele tonen van het meubilair en de warme uitstraling van de
houten mozaïekvloer maken het café tot een prettig rustpunt
tijdens uw museumbezoek. naast het museumcafé vindt u nu
ook de museumwinkel in de aanbouw van architect ben van
berkel uit 1994-1996. bij mooi weer is het heerlijk toeven
op het terras onder de bomen in de aangrenzende binnentuin.
de winkel en het café zijn toegankelijk zonder entreebewijs.
36 rijksmuseum twenthe – muse 12

interview met nieUwe direCteUr
arnoUd odding
Gemma Bottegal
‘Het museum
als plek van
verwondering
en verbeelding’
eigenlijk zou arnoud odding per
1 september directeur worden van
rijksmuseum twenthe, maar toen
het museum eind mei volslagen
on verwacht een negatief subsidieadvies
kreeg van de raad voor
Cultuur, kwam zijn benoeming
in een stroomversnelling.
hij ging vrijwel direct aan de slag:
lobbyen, brainstormen, praten met
uiteenlopende mensen en vooral
plannen maken om te zorgen
dat rijksmuseum twenthe een
museum wordt waar niemand
meer omheen kan.
dierentuin artis, erfgoedpark batavialand, nationaal
glasmuseum leerdam en nu rijksmuseum twenthe.
waarom voel je je aangetrokken tot deze projecten
en organisaties?
‘Het zijn allemaal organisaties met een lange historie en een
duidelijke relatie met kunst, cultuur en erfgoed en met de
stad waar ze zich bevinden. Bovendien hadden ze allemaal
een probleem. Neem bijvoorbeeld Artis. Artis vergeleek zichzelf
constant met andere dierentuinen, zoals Dierenpark
Emmen. Maar ze kon niet uitbreiden en moderniseren zoals
andere dierentuinen deden, want daarvoor was te weinig
ruimte in hartje binnenstad. Ik ben gevraagd om het hele
proces van de vernieuwing van Artis te leiden. De nieuwe
koers was 180 graden om: de relatie tussen cultuur en natuur
staat nu centraal, en het erfgoed en de wetenschap worden
benadrukt. Onder leiding van de huidige directeur is het
weer een heel succesvolle dierentuin.’
het lijkt wel of je van probleemsituaties houdt.
‘Niet van alle probleemsituaties. Ik maak duidelijk keuzes.
Ik ga niet aan de slag met situaties waar ik geen oplossing
zie of wanneer ik een organisatie onzinnig vind. In sommige
gevallen vraag ik me echt af of de wereld armer is zónder
die organisatie. Ik zoek naar plekken en vraagstukken die
er volgens mij echt toe doen, en daarin ben ik heel selectief.
Zonder een flinke uitdaging is er niets aan. De uitdaging
hier in Enschede ligt hem er in dat niet alleen heel Oost-
Nederland en Twente maar wat mij betreft heel Nederland
weer gaat voelen: ‘dit is Ons Rijksmuseum’.’
ben je snel verveeld?
‘Nee, dat geloof ik niet. Ik moet wel het idee hebben dat wat
ik inbreng er toe doet. Als je niet het idee hebt dat je een bijdrage
kunt leveren, waarom zou je dan blijven? De reden dat
ik in Rijksmuseum Twenthe ben is dat hier inhoudelijk veel
te doen is. In Artis was het mijn taak om een nieuwe koers
uit te zetten zodat ze weer door konden. In het Glasmuseum
moesten we alles driedubbel binnenstebuiten keren om tot
een nieuw museum te komen. Toen dat gelukt was, was het
tijd om weg te gaan. In dit museum ligt een inhoudelijkmaatschappelijk
vraagstuk. Hoe we kunnen we dit museum
van de mensen laten zijn? Van de Twentenaren, maar ook
van heel het land? Ik hoop dat mensen denken ‘bij Rijksmuseum
Twenthe moet je zijn want daar is altijd iets wat
mij interesseert’.’
in hoeverre hebben de meningen van jouw vrouw
en kinderen meegewogen in jouw beslissing om
de baan als museumdirecteur in enschede te
accepteren?
‘Met mijn vrouw Karen heb ik er uitgebreid over gesproken.
Zo’n beslissing heeft tenslotte veel gevolgen voor mijn privéleven.
Karen en mijn kinderen zijn in Den Haag achtergebleven
en ik woon een deel van de week nu hier in Twente.
Karen was het er geheel mee eens dat van alle denkbare
kansen deze toch wel het meest op mijn lijf geschreven is.
Maar als zij het niet had gewild had ik het niet gedaan.
Voor zoiets kies je samen.’
Je bent nu alweer een paar maanden directeur van
het museum. Je had voordat je begon vast bepaalde
aannames over deze job. wat is totaal anders dan je
had verwacht?
Ik ben blij verrast door de wens van heel veel medewerkers
om een innovatieve koers te zoeken, om dingen anders te
doen. Ik was er wel een beetje bang voor van te voren, dat er
een clubje was dat zou zeggen: ‘wat we deden was goed en
zo moet het blijven’. Het museum was heel professioneel en
voer een solide koers maar er zijn ook zaken die nog eens
muse 12 – rijksmuseum twenthe 39

goed bekeken moeten worden. Daarnaast ben ik het gebouw
meer gaan waarderen. De laatste jaren kwam ik hier zo’n
twee keer per jaar. Vaker niet, want ik woonde in het westen.
Ik kwam vooral in de wintermaanden, wanneer de binnentuin
mistig en een beetje somber is. Wat een verrassing is
die binnentuin in de zomer.’
wat is de grootste verandering die je door wilt
voeren in dit museum?
‘Ik denk dat het belangrijk is dat we ons nog meer dan in
het verleden ontwikkelen tot een tentoonstellings- en activiteitencentrum
waar het constant bruist van de initiatieven,
waar voortdurend allerlei plezierige en zinnige projecten
plaatsvinden. Een denktank en een trendtank noem ik dat.
Als we dat voor elkaar krijgen kan het museum voor een landelijk
publiek heel aantrekkelijk zijn en daarnaast een pleisterplaats
of een ontmoetingsplek voor de regio. Kunst heeft
immers een functie. De traditionele kunstopvatting stelt de
autonomie van de kunsten centraal. Ik heb het liever over de
vrijheid van de kunst. Dat lijkt een kwestie van terminologie
maar ik geloof dat het dieper gaat. De autonomie van de
kunst heeft de kunst ook afgescheiden van de samenleving.
Autonomie kan tot vrijblijvendheid leiden en, zoals we
al jaren zien, tot onverschilligheid bij het publiek. Voor
mij gaat het om de werkzaamheid van de kunst, ofwel
de functie en betekenis voor mensen. Radicale vrijheid
met een doel.
Je kijkt vaak naar amerikaanse en britse musea
zoals moma en tate modern voor inspiratie.
wat doen ze anders dan wij in nederland?
‘Wat ik zie in nogal wat musea buiten Nederland is dat
ze bereid zijn om te experimenteren. Om dingen naar
het museum te halen die tien jaar geleden nauwelijks in
het museum te vinden waren. Zoals bij TATE Modern,
daar hebben ze een paar weken geleden The Tanks onthuld:
podia voor de uitvoerende kunsten. Twee grote ondergrondse
ruimtes geheel gewijd aan de performative arts:
muziek, dans, etc. Zij zoeken de rafelranden van de kunst
op. Dat moeten wij ook doen. Wij vragen te vaak: ‘is dit
kunst of is dit geen kunst?’. Volstrekt irrelevant, vind ik
dat. De vraag zou moeten zijn: ‘is dit interessant of niet?’.
40 rijksmuseum twenthe – muse 12
We moeten die discussie blijven voeren. Je moet blijven
experimenteren, vernieuwen, er is geen andere weg. Kijk
naar onze nieuwe tentoonstelling Rewind. Het idee om
beelden uit Hollywoodfilms te combineren met historieschilderkunst,
het confronteren van twee verschillende
tijden en beeld talen, daar loop ik warm voor.’
wij vragen te vaak: is dit kunst of is dit geen kunst?
dat vind ik volstrekt irrelevant. de vraag zou moeten zijn:
is dit interessant of niet?
Je zegt dat er ook activiteiten georganiseerd mogen
worden waar niet zo veel mensen op af komen.
zijn bezoekerscijfers niet heilig voor jou?
‘Een museum is een onderneming. Een onderneming moet
zijn financiën op orde hebben. Dat betekent dat er inkomsten
moeten zijn. Daarom is het belangrijk om veel bezoekers
te trekken. Maar dat is niet het enige dat telt. Je kunt
ook veel andere activiteiten organiseren die geld in het
laadje brengen. Want dat wat het meeste betekenis heeft
voor mensen, daar willen mensen ook geld voor betalen of
aan bijdragen. Waar ik van af wil is de simplistische manier
van kijken naar alleen de bezoekerscijfers. Cijfers zijn
belangrijk maar slechts een deel van het vraagstuk. Meerdere
factoren samen zorgen ervoor of een museum relevantie
heeft en financieel en maatschappelijk draagvlak. Als
een museum geen relevantie of draagvlak heeft, houdt het
op te bestaan. Dat is het moderne denken. Vroeger zou men
gezegd hebben: ‘Nee, het museum moet hoe dan ook blijven
bestaan want de kunst is belangrijk’. Maar zo denkt de
samenleving steeds minder, of we dat nou leuk vinden
of niet.’
hoe ziet jouw ideale rijksmuseum twenthe eruit?
‘Een museum waar je lekker dwaalt. Een prettige sfeer. Waar
je op een lekkere gemakkelijke sofa kan zitten en kan kijken
naar de mensen die voorbij lopen. Waar je mensen kunt
ontmoeten. Waar je kunt schreeuwen, als je wilt. De stilte
komt vanzelf wel terug. Een museum waarvan je denkt als
je weggaat, o dat was leuk.’
hoe kijk jij tegen de collectie aan?
‘De collectie is het fundament van het museum. Rijksmuseum
Twenthe heeft de meest rijke en internationale collectie van
Noord- en Oost-Nederland. Ik heb niet zozeer een favoriet
werk of een voorkeur voor een bepaald soort kunst. Ik ben ook
niet op een kunststroming afgestudeerd maar op een kunsttheoretisch
onderwerp. Het gaat mij er om wat je met een collectie
doet: welke verhalen je ermee vertelt en welke verbanden
je legt. Vanuit dat uitgangspunt biedt de collectie van
Rijksmuseum Twenthe onuitputtelijk veel mogelijkheden.’
Je spreekt over rijksmuseum twenthe als
een nieuwe community. waarom denk je dat
mensen graag onderdeel willen zijn van het
‘nieuwe’ rijksmuseum twenthe?
‘Dat is de tijd. Men wil een museum waar je bij kan horen.
Het moet een keuze zijn. Vroeger hoorde je bij de ANWB
en een radio-omroep. Je was katholiek, protestant of geen
van beide. Je was voor de PvdA, de VVD, etc. Al die eenduidige
categorieën zijn weggevallen. Dat komt voor een deel
door de informatiesamenleving. We zijn tegenwoordig
opgevoed met de wetenschap dat we kunnen kiezen. Je kunt
kiezen of je bij een kerk wilt horen, of een politieke partij, of
je thuis blijft of gaat werken. Honderden keuzes definiëren
wie je bent. Je kan voor kunst ook bij andere instellingen
dan het museum terecht. Bovendien kan je in het museum
meer vinden dan alleen kunst. De grenzen tussen verschillende
instellingen vallen weg. Daarom wil ik ook politieke
debatten in het museum. En wetenschap. En bedrijven.
Nu de categorieën wegvallen gaan mensen zich opnieuw
organiseren rondom gezamenlijke mentaliteiten, rondom
de wens om verder te komen. Dus dit museum is voor alle
mensen die willen genieten en nadenken, die zich willen
verwon deren en die geconfronteerd willen worden met
boeiende zaken. Het museum als plek van de verwondering.’
kun je Herfsttooi 2.0. Festival van de Verbeelding
zien als de aftrap van waar je met het museum
heen wil?
‘Ja, samen met de vier nieuwe tentoonstellingen die tijdens
het festival worden geopend. De trefwoorden die we hebben
gekozen voor het festival zijn Kunst & Wetenschap, Techniek
& Filosofie, Beeld & Geluid en Eten & Drinken. Dat zit er niet
voor niets in. Je moet het zien als een open huis voor Twente.
Natuurlijk is heel Nederland welkom, maar het is ook een
regionaal feestje. Een eerste inventarisatie van aanknopingspunten
waar we in de toekomst verder mee kunnen.’
muse 12 – rijksmuseum twenthe 41

nieuwe aanwinst
antarCtiCa:
drie series grafiek
van joris geurts
de collectie van rijksmuseum twenthe is onlangs verrijkt
met drie series linosneden van joris geurts (oss, 1958).
de series, ieder bestaande uit vijf bladen, komen uit de
schenking art & project / depot vbvr.
Alle drie de series hebben de titel Antarctica. Dat is opvallend, omdat
de schilderijen en hout­ en linosneden van Geurts meestal geen titels hebben.
Zijn werken verwijzen ook niet direct ergens naar. De kleuren, vormen en structuren
scheppen een eigen werkelijkheid. Toch brengen zijn composities onvermijdelijk
associaties op gang. De werken suggereren regenbogen, landschappen,
nachtelijke sterrenhemels en, in het geval van Antarctica, uitsneden van de
Zuidpool op een landkaart.
De Antarctica­series ontstonden in 1988. Geurts werkte in die tijd aan
grote linoleumdrukken op doek. Vanuit de behoefte om kleinere en intiemere
werken te maken ging hij aan de slag met restjes linoleum die in zijn atelier
waren achtergebleven. Hij sneed de stukjes tot bewust gekozen vormen en
bracht er met een guts tekeningen in aan. In het werkproces ontstonden de
associaties met zoals Geurts het omschrijft ‘een kaart van een onbekend
gebied’. De titel Antarctica heeft hij dan ook achteraf aan de werken gegeven,
mede vanwege de associaties die de kleuren opriepen.
De bron van zijn werken is de natuur, maar zijn voorstellingen zijn nooit
direct van de natuur afgeleid. Het is eerder zo dat zijn ervaringen van de natuur –
de ruimtelijkheid en kleursensaties, de landschappen die hij heeft gezien – doorsijpelen
in zijn kunst als hij aan het werk is in zijn atelier. Geurts wil met zijn werk
iets nieuws creëren én een vorm van herkenning oproepen: ‘Het klinkt misschien
tegenstrijdig. Enerzijds maak ik een beeld dat mensen nog nooit hebben gezien,
anderzijds refereert de voorstelling aan een bekend ‘gebied’.’ Volgens Geurts
spreekt er uit het werk nog een andere tegenstelling: de uitdrukking van de
oneindigheid tegenover de uit drukking van intimiteit.
42 rijksmuseum twenthe – muse 12
Unica
Geurts is opgeleid aan de
AKI in Enschede, waar hij
nog aan verbonden is als
docent schilderen. In 1981
exposeerde hij voor het eerst
bij de vermaarde galerie
Art & Project in Amsterdam.
Iedere keer als hij werk
in oplage maakte, schonk
hij een aantal exemplaren
aan Geert van Beijeren en
Adriaan van Ravesteijn,
galeriehouders van Art
& Project. In het geval van
Antarctica maakte hij drie
series (in een oplage van
acht). Daarnaast vervaardigde
hij nog een aantal varianten,
waaronder de drie series
die nu in Rijksmuseum
Twenthe zijn. Deze kunnen
dus worden beschouwd
als unica.
Joris geurts,
oss 1958,
Antarctica (twee van de drie series),
1988, linoleumdruk,
rijksmuseum twenthe
muse 12 – rijksmuseum twenthe 43

ondertussen op
wie is riChard mabott?
in het kader van haar studie kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht bezocht
suzanne sanders met haar onderzoekswerkgroep rijksmuseum twenthe. in het
museum werd zij getroffen door het portret van richard mabott door hans holbein
de Jonge uit 1533. ze ging op onderzoek uit en vond nieuwe informatie over mabott,
maar er ontstonden bij suzanne ook twijfels over het portret. is de man die is
afgebeeld wel richard mabott? op www.degevondenvoorwerpen.nl, het platform
voor nieuwe bevindingen en gedachten over de museumcollectie, kunt u meer lezen
over het onderzoek. in mUse worden de belangrijkste bevindingen uitgelicht.
levensecht De Duits-Zwitserse schilder Hans Holbein
de Jonge werd al in zijn eigen tijd geroemd om zijn levensechte
portretten. Hij schilderde veel beroemheden van toen,
zoals Erasmus, en had begin 16de eeuw een aanstelling als
hofschilder aan het Engelse hof. Hoewel hij Engelse vorsten
als mecenassen had, was Holbein een van de eerste schilders
die ook voor niet-adellijke opdrachtgevers ging werken. De
portretten die Holbein voor Engelse burgers maakte waren
vaak sober en worden gekenmerkt door een harmonieuze
drie-eenheid van het sprekende, lichte gelaat, de kleding
en de monochrome achtergrond, zoals in het portret van
Mabott. Deze sobere stijl vloeide waarschijnlijk voort uit de
lagere prijzen die Holbein moet hebben gehanteerd, zodat
het voor particulieren aantrekkelijk was om zichzelf te laten
portretteren.
Richard mabott Volgens een opschrift op de achterkant
van het paneel dat later is aangebracht, is de afgebeelde
man de Engelse theoloog Richard Mabott. Maar hoe betrouwbaar
is het opschrift? De sobere kleding lijkt in ieder
geval uit te sluiten dat het hier om een man van status gaat,
anders had hij zich wel gehuld in de laatste mode. En de
bonnet op zijn hoofd en het kruis op zijn kleding wijzen in
de richting van een religieus man. Zijn uiterlijke verschijning
spreekt de mogelijkheid dat het om Richard Mabott
zou gaan in ieder geval niet tegen.
44 rijksmuseum twenthe – muse 12
Vechtpartijen Volgens het opschrift is het portret gemaakt
toen Mabott Master was in het Londense St. Thomas
Hospital. Hij moet toen zo’n 48 jaar zijn geweest. Een aantal
brieven uit de tijd waarin het portret is gemaakt verschaffen
wat meer informatie over Mabott. Zo waren sommige
Masters van het hospitaal, zoals Mabotts voorganger, zeer
daadkrachtige leiders die het beste met het hospitaal voor
hadden. Mabott echter blijkt tot op heden nog steeds te
worden beschouwd als de meest verschrikkelijke Master.
De gedocumenteerde aanklachten lopen uiteen van slecht
bestuur tot seksueel wangedrag en vechtpartijen. Hij
schaadde de reputatie van het hospitaal met zijn wandaden
zodanig dat hij uiteindelijk uit zijn functie werd geplaatst.
Religieuze spanningen Het is opvallend dat Holbein
in het jaar dat hij het portret van de katholieke Mabott
maakte, ook een portret vervaardigde van de protestantse
Thomas Cromwell. Cromwell was in naam van de Engelse
koning belast met de taak om het katholicisme te bestrijden
en had de opdracht om alle kloosterordes te ontbinden.
Cromwell was ook degene die Mabott uiteindelijk uit zijn
functie plaatste in 1538. Dat Holbein in 1533 zowel de katholieke
Mabott als de protestantse Cromwell portretteerde,
lijkt misschien onaannemelijk en doet de vraag rijzen of het
wel Mabott is die hier is afgebeeld. Toch is er wel een verklaring
voor te geven. Holbein leek ervan doordrongen dat hij –
juist in tijden van religieuze spanningen – zich niet achter
één politieke beweging moest scharen en opdrachtgevers in
verschillende hoeken moest hebben om zijn inkomen veilig
te stellen.
www. DegeVOnDenVOORweRPen.nl
Er zijn hoe dan ook geen onomstotelijke aanwijzingen
dat geportretteerde niet Richard Mabott is. Maar dat het
wel om Mabott gaat is niet zeker. Het onderzoek dat
Suzanne Sanders deed naar de identificatie van de kleding
en het kruis dat daarop is te zien leverde vooralsnog geen
nieuwe informatie op. Denkt u dit onderzoek verder te kunnen
helpen? Ga dan naar www.degevondenvoorwerpen.nl.
hans holbein de Jonge,
augsburg 1497/1498-1543
londen, Richard Mabott
(ca. 1485-1540), 1533,
olieverf op paneel,
45,5 x 33,9 cm,
rijksmuseum twenthe
muse 12 – rijksmuseum twenthe 45

ons rijksmuseum
velen voelen zich verbonden met rijksmuseum twenthe: van bezoekers uit de
regio tot aan de randstad, vrienden, vrijwilligers, kunstenaars, businessclubleden,
collega’s uit de stad en de rest van het land, scholen, academies en universiteiten.
in deze rubriek vertellen zij over hun band met het museum.
Wie: Miranda Tijs (33 jaar) uit Hengelo
Wat: vrijwilliger, geeft meer­dan­welkome­en­zeergewaardeerde­ondersteuning
bij het vormgeven
van het vrijwilligersbeleid
Miranda Tijs is inmiddels al een jaar vrijwilliger in
Rijksmuseum Twenthe: ‘Twee jaar geleden ben ik
voor het eerst in het museum geweest. Ik was aangenaam
verrast toen ik in het museum kwam. Ik vond
het hartstikke mooi! Ik liep door de zalen en dacht
hier zou ik best willen werken. Ik was dus heel
gericht op zoek naar een vrijwilligersfunctie in het
museum. In september 2011 ben ik begonnen met
het inventariseren van het vrijwilligersbeleid in
Rijksmuseum Twenthe. Kunst heb ik altijd al interessant
gevonden en nu had ik de kans om eens wat
met deze interesse te doen.’
werkervaringsplaats
De eerste maanden heeft Miranda in het museum
gewerkt in het kader van een werkervaringsplaats,
dit deed ze drie dagen in de week. Vervolgens is ze
als vrijwilliger gebleven voor één dag in de week.
‘Het is hier fijn werken, je krijgt een heel warm
ontvangst. Je voelt je heel erg welkom, dat vind ik
46 rijksmuseum twenthe – muse 12
miranda tijs (r)
met vrijwilligers coördinator
Jasmijn weener
belangrijk. Je werkt enerzijds zelfstandig, maar anderzijds
ook samen. Daarnaast word je soms ook gevraagd
te helpen bij openingen of speciale activiteiten, dat
maakt het vrijwilligerswerk zo leuk. Maar het leukste is
toch wel het contact met de andere vrijwilligers en de
verschillende afdelingen van het museum. Je maakt
onderdeel uit van het geheel en het is heel fijn dat je je
bruikbaar en nuttig voelt. Het hoogtepunt voor mij was
de presentatie van de resultaten van mijn inventarisatie
en mijn aanbevelingen. Dan kan je mensen laten zien
waar je mee bezig bent geweest.’
Favoriet uit de collectie
Het schilderij waarbij Miranda altijd even stil blijft
staan is Portret van een onbekende dame van Tibout Regters.
Waarom? ‘Vanwege de kleuren en de jurk met de glinstertjes
erop. Het hondje vind ik erg grappig. Ik kijk er
niet naar als een kunsthistoricus, ik vind het gewoon
een heel erg mooi werk. Dit is ook een van de voorrechten
van vrijwilliger zijn in Rijksmuseum Twenthe, elke
dag loop ik langs mijn favoriete kunstwerk!’
Wie: Marlie Prenger (53 jaar) uit Enschede
Wat: Vriend van Rijksmuseum Twenthe
‘Voordat ik Vriend werd heb ik hier al 11 jaar gewerkt als
vrijwilliger. Ik werd gevraagd door een kennis van me om
de bloemen te verzorgen bij het museum. De reden om nu
Vriend te worden is dat het museum het moeilijk heeft en
dat ik wil dat het museum blijft voortbestaan. Het was tijd
om een financiële bijdrage te leveren, vond ik.’
Ambassadeurschap
‘Ik vind de cursussen in het museum zo ontzettend leuk,
die wil ik hier kunnen blijven doen. Als het museum weggaat
blijft er zo weinig over in Enschede. Het is wel een stad
van 150.000 mensen. Dat heeft een museum nodig. Wat kan
je als Vriend bijdragen aan het museum? Lichte financiële
steun, maar als Vriend ben je toch vooral ambassadeur. Ik
zeg regelmatig: ‘Ga ook eens naar het museum, het is leuk.’
Dat nieuwe Museumcafé, dat vind ik geweldig. Mensen
kunnen vanuit de stad hier even heen lopen om te komen
lunchen. Dat lijkt me echt een groot voordeel.’
Favoriet uit de collectie
‘Wanneer ik in het museum ben sla ik altijd eerst linksaf,
langs de moderne kunst. Op de terugweg loop ik langs de
oude kunst. Daar blijf ik vaak wat langer staan. Het Delfts
blauw, dat vind ik prachtig. Vooral die tulpenvaas. Toch
weer die bloemen hè.’
marlie prenger
In Rijksmuseum Twenthe zijn ongeveer
vijftig vrijwilligers werkzaam. Hun bijdrage
is onmisbaar voor het museum. Vrijwilligers
vervullen verschillende functie binnen het
museum: in de winkel, bij educatie en de
bibliotheek. Ook vrijwilliger worden in
Rijksmuseum Twenthe? Kijk voor meer
informatie op www.rijksmuseumtwenthe.nl/
nl/over-rmt/vrijwilligers.
De Vereniging Vrienden van Rijksmuseum
Twenthe telt ruim 1500 leden. Als Vriend
ondersteunt u het museum met € 20,00 per
jaar en kunt gebruik maken van verschillende
voordelen zoals gratis toegang en gratis toezending
van MUSE. Kijk voor meer informatie
op www.rijksmuseumtwenthe.nl/nl/doe-mee/
vrienden.
muse 12 – rijksmuseum twenthe 47

gemma bottegal
COlumn
blootlopers
willem van mieris,
leiden 1662-1747 leiden,
Diana en haar nimfen, 1702,
olieverf op paneel, 44 x 57,1 cm,
rijksmuseum twenthe
48 rijksmuseum twenthe – muse 12
Mijn moeder heeft een fascinatie voor
nudisten. Ze is er zelf dan wel geen een,
ze praat er graag over. Wat haar het meest
fascineert is dat een nudist wanneer het
fris wordt alleen een vestje aantrekt, zodat
de bips vrij kan blijven ademen. Ook het
verschijnsel winkelmedewerker op een
nudistencamping spreekt tot de verbeelding.
Schijnbaar draagt de kassamedewerker
van de supermarkt slechts een keukenschort.
Dat doen nudisten omdat bloot zijn
heel natuurlijk is, heb ik begrepen.
Nudisten zijn echter makkelijk te verwarren
met viezeriken. Dat komt omdat sommige
mannen het maatschappelijk geaccepteerde
concept van nudisme gebruiken
om ongegeneerd hun blote pielewapsie aan jonge vrouwen te laten
zien. De meneer die ik laatst vluchtig ontmoette tijdens mijn skatetocht
rondom recreatieplas het Rutbeek viel duidelijk in deze categorie.
Diana’s voorbips is aan het zicht
onttrokken door een sjaaltje
Zoals het nudisme door sommige blootlopers wordt gebruikt als excuus
om hun private delen te tonen aan derden, werd een historisch naakt
in de schilderkunst vaak als excuus gebruikt om een blote dame aan
de muur te tonen. Neem het schilderij Diana en haar Nimfen van Willem
van Mieris uit 1702. Diana wordt in al haar naakte weelderigheid getoond
omgeven door schaars geklede dames. Diana’s voorbips is dan nog
enigszins aan het zicht onttrokken door een sjaaltje, het prachtige
achterwerk van de dame die haar voeten wast is prominent in beeld.
De herwaardering van de klassieke oudheid is de academische verklaring
voor het thema van dit schilderij, maar ik weet wel beter.
verkooptentoonstelling
‘Woest glas’
van Bernard Heesen
Kijk voor meer informatie
en prijzen op
www.rijksmuseumtwenthe.nl
t/m 25 november 2012
in de vernieUwde entreehal
Glaskunstenaar Bernard Heesen (1958)
is niet geïnteresseerd in de mooiste kleur
of de perfecte vorm, maar in het experiment.
Glas kan voor hem werkelijk iedere denkbare
vorm aannemen. Zijn werken hebben
vaak iets humoristisch. Ze houden het midden
tussen gebruiksvoorwerpen en komische
objecten die alleen zijn bedoeld om
naar te kijken.
muse 12 – rijksmuseum twenthe 49

kinderRebus
zoek de woorden bij de plaatjes. samen vormen
deze woorden een gezegde. weet jij het? *
– om
– b
+ s
50 rijksmuseum twenthe – muse 12
– bl
+ gr
m = n
rijmt
op
plas
* zo groen als gras
EN VERDER
Rijksmuseum Twenthe (1930) bezit veruit de rijkste en
meest internationale kunstcollectie van noord- en oostnederland.
Jaarlijks organiseert het museum diverse grote tentoonstellingen en kleinere presentaties
die aansluiten bij de collectie. Het museum ontwikkelt activiteiten voor kinderen en jongeren
die het museum met school of in hun vrije tijd bezoeken. voor volwassenen heeft het museum een breed
aanbod aan activiteiten in relatie tot de collectie en de tentoonstellingen. tijdens de openingsuren van
het museum is het Museumcafé geopend. in de zomer kunnen bezoekers ook gebruik maken van de
binnentuin. de Museumwinkel en het museumcafé zijn toegankelijk zonder entreebewijs. de meeste
boeken uit de museumwinkel zijn ook te verkrijgen via de webwinkel. het museum beschikt over een
uitgebreide bibliotheek. boeken en tijdschriften kunnen op afspraak worden ingezien in de bibliotheek.
ze worden niet uitgeleend. buiten de openingsuren kan het museum worden gereserveerd voor zakelijke
en feestelijke ontvangsten. rijksmuseum twenthe is voor de gemeente enschede een locatie voor
huwelijksvol trekkingen en partnerschapregistraties. de Vereniging Vrienden van Rijksmuseum
Twenthe, opgericht in 1981, heeft meer dan duizend leden. de vereniging steunt het museum financieel
en het museum biedt de leden van de vereniging een aantal exclusieve voordelen, waaronder gratis
entree. de digitale Nieuws brief van het museum verschijnt maandelijks. met de nieuwsbrief houdt
het museum abonnees op de hoogte van actuele zaken en komende activiteiten. voor meer informatie
over bovenstaande onderwerpen en voor actuele informatie over tentoonstellingen en activiteiten zie
www.rijksmuseumtwenthe.nl.
RiJKsmuseum
twenthe
DAnKt ZiJn
PARtneRs
Rijksmuseum Twenthe is een verzelfstandigd
rijksmuseum dat een beheersvergoeding
ontvangt van het Rijk. Om de hoge ambities
te verwezenlijken is het museum daarnaast
afhankelijk van externe inkomsten.
Hierin wordt de laatste jaren meer en meer
voorzien door de lokale en regionale
overheid, fondsen en het bedrijfsleven.
Het museum is veel dank verschuldigd
aan de hiernaast genoemde partners:
Sponsors
Rabobank Enschede-Haaksbergen
Koninklijke Grolsch NV
Overheid
Provincie Overijssel
Gemeente Enschede
Fondsen
Stichting G.J. van Heek jr. Fonds
Vereniging Vrienden van Rijksmuseum Twenthe
Stichting Rijksmuseum Twenthe Fonds
Vereniging Rembrandt
Stichting Roelvink Fonds
Mondriaan Stichting
Stichting Cortona
M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting
De Gijselaar-Hintzenfonds
Prins Bernhard Cultuurfonds
No Hero Foundation
VSBfonds
muse 12 – rijksmuseum twenthe 51

CULTUUR MAAKT JE RIJKER
PARTNER VAN DE MUSEUMKAART
Sleutel tot 400 schatkamers
Geef ‘m cadeau
De Museumkaart biedt toegang tot 400 musea.
Met de Museumkaart steunt u de deelnemende musea.
Verkrijgbaar à € 44,95/€ 22,50* (excl. adm. kosten) online, via 0800-0203388 en bij 150 grotere musea.
www.museumkaart.nl
MK_adv175x225_nweprijs.indd 1 23-03-2012 12:57:41