'Wasi ondrosei' Het gebruik van vaginale stoombaden in ... - osodresie
'Wasi ondrosei' Het gebruik van vaginale stoombaden in ... - osodresie
'Wasi ondrosei' Het gebruik van vaginale stoombaden in ... - osodresie
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
52<br />
n T<strong>in</strong>de <strong>van</strong> Andel, Sanne de Korte, Daphne Koopmans, Joelaika<br />
Behari-Ramdas & Sofie Ruysschaert<br />
‘Wasi ondrosei’<br />
<strong>Het</strong> <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> <strong>vag<strong>in</strong>ale</strong> <strong>stoombaden</strong> <strong>in</strong><br />
Sur<strong>in</strong>ame<br />
ag<strong>in</strong>ale <strong>stoombaden</strong> (fayawatra) zijn erg populair onder Afro-<br />
Sur<strong>in</strong>aamse vrouwen, met name onder Marrons. In deze baden<br />
V<br />
worden veel soorten planten <strong>gebruik</strong>t, met name om de vag<strong>in</strong>a<br />
strak en droog te maken. De planten dienen echter ook om de baarmoeder<br />
te re<strong>in</strong>igen na menstruatie, zwangerschap, miskraam of abortus.<br />
Stoombadkruiden vormen een belangrijk onderdeel <strong>van</strong> de (<strong>in</strong>ter)nationale<br />
handel <strong>in</strong> medic<strong>in</strong>ale planten uit Sur<strong>in</strong>ame.<br />
Excessief <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> <strong>vag<strong>in</strong>ale</strong> <strong>stoombaden</strong> kan echter gevaarlijk zijn.<br />
Deze zogenaamde dry sex-methoden, bekend uit Afrika, kunnen het <strong>vag<strong>in</strong>ale</strong><br />
slijmvlies beschadigen, wat de verspreid<strong>in</strong>g <strong>van</strong> seksueel overdraagbare<br />
aandoen<strong>in</strong>gen (soa’s) bevordert. <strong>Het</strong> frequente <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> <strong>in</strong>tieme<br />
<strong>stoombaden</strong> is waarschijnlijk medeverantwoordelijk voor de snelle stijg<strong>in</strong>g<br />
<strong>van</strong> het aantal seropositieven onder Marrons. Daartegenover lijken<br />
dit soort <strong>stoombaden</strong> kraamvrouwenkoorts en baarmoederontstek<strong>in</strong>g te<br />
voorkomen. <strong>Het</strong> is noodzakelijk dat er een discussie over de voor- en nadelen<br />
<strong>van</strong> genitale <strong>stoombaden</strong> op gang komt b<strong>in</strong>nen de gezondheidszorg<br />
en de Marrongemeenschap, zowel <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame als <strong>in</strong> Nederland.<br />
EEN TABOE DOORBROKEN<br />
In 1897 noteerde Édouard Heckel <strong>in</strong> zijn catalogus <strong>van</strong> medic<strong>in</strong>ale en<br />
giftige planten <strong>van</strong> Frans Guiana een opvallend <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> de struik<br />
Chrysobalanus icaco. Deze staat <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame bekend als pruim. Oudere<br />
vrouwen <strong>gebruik</strong>ten het astr<strong>in</strong>gerende sap <strong>van</strong> de wortels en bladeren om<br />
de spieren <strong>van</strong> hun vag<strong>in</strong>a aan te spannen. Zo konden ze maagdelijkheid<br />
simuleren.<br />
Pas een eeuw later werd beschreven dat dit soort plant<strong>gebruik</strong> een dagelijkse<br />
praktijk is onder Boni Marronvrouwen <strong>in</strong> Frans Guiana (Fleury<br />
1996: 178) en Saramaccaanse en Aucaanse vrouwen <strong>in</strong> het b<strong>in</strong>nenland<br />
<strong>van</strong> Sur<strong>in</strong>ame (Terborg 2001). Precies 110 jaar later blijkt dat vrouwen<br />
<strong>in</strong> Brownsweg (Brokopondo) <strong>in</strong> <strong>stoombaden</strong> dezelfde pruimenbladeren<br />
<strong>gebruik</strong>en voor het re<strong>in</strong>igen en samentrekken <strong>van</strong> de vag<strong>in</strong>a (Van Andel<br />
et al. 2007a).<br />
<strong>Het</strong> is opmerkelijk hoe we<strong>in</strong>ig over genitale baden is geschreven. <strong>Het</strong> <strong>gebruik</strong><br />
er<strong>van</strong> was waarschijnlijk al gemeengoed onder de eerste Afrikaanse<br />
OSO Tijdschrift voor Sur<strong>in</strong>amistiek en het Caraïbisch gebied 2008.1
vrouwen die als slav<strong>in</strong>nen het land werden b<strong>in</strong>nengebracht. De talrijke<br />
publicaties over Sur<strong>in</strong>aamse geneeskruiden besteden nauwelijks aandacht<br />
aan de vrouwelijke seksualiteit. De (mannelijke) auteurs moeten onbekend<br />
geweest zijn met het <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> planten <strong>in</strong> <strong>vag<strong>in</strong>ale</strong> <strong>stoombaden</strong> of<br />
zich ongemakkelijk gevoeld hebben bij het beschrijven er<strong>van</strong>. Ze hullen<br />
zich <strong>in</strong> vage termen als ‘Venusziekten’ (Lanjouw & Uittien 1935: 189)<br />
of ‘zitbaden na de bevall<strong>in</strong>g’ (Stephen 1983: 96; Heyde 1985: 47; Sedoc<br />
1992: 70).<br />
Er is eveneens we<strong>in</strong>ig gepubliceerd over het plant<strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> de Sur<strong>in</strong>aamse<br />
Marrons. De resultaten <strong>van</strong> het recente etnobotanisch onderzoek<br />
<strong>van</strong> Conservation International en het Amazon Conservation Team <strong>in</strong><br />
Marrongemeenschappen zijn niet gepubliceerd. Sommige herbariumexemplaren,<br />
verzameld tijdens deze bioprospect<strong>in</strong>g-projecten, vermelden het<br />
<strong>gebruik</strong> ‘voor de vrouwelijke hygiëne’, zonder verder <strong>in</strong> details te treden.<br />
<strong>Het</strong> was Charlotte <strong>van</strong> ’t Klooster (2003) die <strong>in</strong> 1999 opmerkte dat er<br />
planten voor genitale <strong>stoombaden</strong> werden verkocht door Saramaccaners <strong>in</strong><br />
Amsterdam. Daarna besteedde een televisiedocumentaire aandacht aan het<br />
onderwerp (VPRO 1999). <strong>Het</strong> idee dat Van ’t Kloosters resultaten slechts<br />
het topje <strong>van</strong> een ijsberg vormden, was het uitgangspunt voor een tweetal<br />
studentenonderzoeken naar de handel <strong>in</strong> medic<strong>in</strong>ale planten <strong>in</strong> Paramaribo<br />
(Van Es 2003; Behari-Ramdas 2005), alsmede het lopende onderzoeksproject<br />
‘Medic<strong>in</strong>ale planten <strong>van</strong> Sur<strong>in</strong>ame; Verander<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> plant<strong>gebruik</strong> na<br />
migratie’ <strong>van</strong> het Nationaal Herbarium Nederland (Universiteit Utrecht).<br />
In dezelfde periode werd de snelle stijg<strong>in</strong>g <strong>van</strong> soa’s en hiv onder Marrons<br />
onder de aandacht gebracht door de Medische Zend<strong>in</strong>g en de<br />
Sur<strong>in</strong>aamse ngo ProHealth (Terborg 2001; Terborg, Antonius & Jurgens<br />
2005). <strong>Het</strong> is deze, wellicht niet toevallig geheel uit vrouwen bestaande,<br />
generatie <strong>van</strong> wetenschappers die voor het eerst de l<strong>in</strong>k legt tussen het<br />
frequente <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> <strong>stoombaden</strong> en de snelle verspreid<strong>in</strong>g <strong>van</strong> soa’s <strong>in</strong><br />
Sur<strong>in</strong>ame.<br />
In dit artikel zullen wij dieper <strong>in</strong>gaan op de redenen waarom Sur<strong>in</strong>aamse<br />
vrouwen <strong>vag<strong>in</strong>ale</strong> <strong>stoombaden</strong> <strong>gebruik</strong>en en het effect dat zij hiermee<br />
zeggen te bereiken. Vervolgens vergelijken we de Sur<strong>in</strong>aamse situatie met<br />
recent medisch onderzoek <strong>in</strong> Afrika, waar<strong>in</strong> soortgelijke methoden <strong>van</strong><br />
genitale hygiëne uitvoerig worden beschreven en <strong>in</strong> verband gebracht<br />
met een snelle verspreid<strong>in</strong>g <strong>van</strong> soa’s en hiv. Na de beschrijv<strong>in</strong>g <strong>van</strong> onze<br />
discussie over deze kwestie met medisch personeel <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame en <strong>in</strong><br />
Nederland proberen we de voor- en nadelen <strong>van</strong> het <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> genitale<br />
<strong>stoombaden</strong> zorgvuldig tegen elkaar af te wegen.<br />
VELDWERK IN SURINAME<br />
Dit artikel is gebaseerd op veldwerk <strong>in</strong> de periode 2005-2006 rondom Paramaribo<br />
en <strong>in</strong> de Marrondorpen Bigiston (district Marowijne), Klaaskreek,<br />
Nieuw Lombé, Marchallkreek en Brownsweg (district Brokopondo). Na<br />
T<strong>in</strong>de <strong>van</strong> Andel, Sanne de Korte, Daphne Koopmans, Joelaika Behari-Ramdas & Sofie Ruysschaert ‘Wasi ondrosei’<br />
53
Verkoop <strong>van</strong> stoombadkruiden op de markt <strong>in</strong> Paramaribo<br />
54<br />
het verkrijgen <strong>van</strong> prior <strong>in</strong>formed consent <strong>van</strong> onze <strong>in</strong>formanten zijn er<br />
herbariumcollecties gemaakt <strong>van</strong> vrijwel alle planten die volgens hen werden<br />
<strong>gebruik</strong>t voor genitale <strong>stoombaden</strong>. Er is <strong>in</strong>formatie verzameld over<br />
lokale namen, recepten voor <strong>stoombaden</strong>, de redenen waarom vrouwen<br />
deze planten <strong>gebruik</strong>ten en de ideeën die zij hadden over de werk<strong>in</strong>g er<strong>van</strong>.<br />
Op medic<strong>in</strong>ale plantenmarkten <strong>van</strong> Paramaribo hebben we geteld hoeveel<br />
soorten stoombadkruiden er werden verkocht en een schatt<strong>in</strong>g gemaakt<br />
<strong>van</strong> de verhandelde hoeveelheden (<strong>in</strong> kilo’s).<br />
Koopmans (2007) en De Korte (2006) <strong>in</strong>terviewden achttien Marronvrouwen<br />
uit het b<strong>in</strong>nenland en twee Afro-Sur<strong>in</strong>aamse moeders uit Paramaribo<br />
over plant<strong>gebruik</strong> rond de menstruatie en zwangerschap. Ruysschaert<br />
en haar studenten <strong>in</strong>terviewden 120 Saramaccaanse vrouwen <strong>in</strong><br />
Brownsweg over het <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> genitale <strong>stoombaden</strong>. In totaal zijn dus<br />
140 vrouwen geïnterviewd, nog afgezien <strong>van</strong> de talloze gesprekken met<br />
marktkoopvrouwen en traditionele genezers over dit onderwerp. Ten<br />
slotte hebben we onze resultaten (persoonlijk en via e-mail) besproken<br />
met artsen, medisch onderzoekers en andere deskundigen werkzaam b<strong>in</strong>nen<br />
de gezondheidszorg, zowel <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame als <strong>in</strong> Nederland.1<br />
1 In Sur<strong>in</strong>ame: Academisch Ziekenhuis Paramaribo, Medische Zend<strong>in</strong>g en Sticht<strong>in</strong>g Lobi. In<br />
Nederland: RIVM, AMC, VUMC, GGD, Aids Fonds, Soa Aids Nederland en HIVNET.<br />
OSO Tijdschrift voor Sur<strong>in</strong>amistiek en het Caraïbisch gebied 2008.1
EEN WASLIJST VAN PLANTEN IN HET DAGELIJKS STOOMBAD<br />
In Sur<strong>in</strong>ame bestaan vele uitdrukk<strong>in</strong>gen voor een vag<strong>in</strong>aal stoombad: faya<br />
watra, wasi ondrosei, uma wasi, was’ puntje (Sranantongo), wasi faya<br />
wataa (Aucaans) en ketee patu uwii (Saramaccaans). Voor het prepareren<br />
<strong>van</strong> een stoombad zoekt een vrouw de juiste takken met bladeren en<br />
stukken bast bij elkaar en hakt ze <strong>in</strong> stukken. <strong>Het</strong> materiaal wordt <strong>in</strong> een<br />
gietijzeren pot of z<strong>in</strong>ken emmer met water <strong>in</strong> het vuur geplaatst en aan<br />
de kook gebracht. Dit v<strong>in</strong>dt plaats <strong>in</strong> de badkamer – <strong>in</strong> het b<strong>in</strong>nenland<br />
vaak een hut met een bladeren dak achter het huis. <strong>Het</strong> stoombad kan<br />
met één plantensoort worden bereid, maar meestal <strong>gebruik</strong>t men verschillende<br />
soorten tegelijk. Soms giet men kokend water <strong>in</strong> een plastic emmer,<br />
tobbe of emaillen po met verse of gedroogde bladeren. De vrouw legt dan<br />
een plank over de tobbe of gaat op de po of emmer zitten met gespreide<br />
benen om de stoom de kans te geven haar vag<strong>in</strong>a b<strong>in</strong>nen te dr<strong>in</strong>gen. Vaak<br />
bedekt ze haar schoot met een handdoek. Een stoombad duurt vijf à tien<br />
m<strong>in</strong>uten. Vervolgens steekt de vrouw haar v<strong>in</strong>gers zo diep mogelijk <strong>in</strong><br />
haar vag<strong>in</strong>a om het aanwezige slijm te verwijderen. Wanneer het water<br />
enigsz<strong>in</strong>s is afgekoeld, wast ze haar geslachtsdelen met het hete afkooksel.<br />
De meeste Marronvrouwen nemen ’s ochtends direct na het opstaan en ’s<br />
avonds vlak voor het slapengaan een stoombad. In de meer welgestelde<br />
huishoudens worden ook wel kant-en-klare zakjes met kruiden geweekt <strong>in</strong><br />
een plastic bidet met heet water dat onder de wc-bril wordt geplaatst.<br />
Niet m<strong>in</strong>der dan 177 verschillende plantensoorten werden genoemd als<br />
<strong>in</strong>grediënt voor een vag<strong>in</strong>aal stoombad (zie Appendix). Voor nog eens zestien<br />
lokale namen hebben wij geen exemplaar kunnen verzamelen en dus<br />
geen wetenschappelijke naam kunnen achterhalen. Lang niet al deze soorten<br />
worden verhandeld. Op de medic<strong>in</strong>ale plantenmarkten <strong>in</strong> Paramaribo<br />
(Vreedzaammarkt, Noodmarkt, Popki Dyari en Nieuwe Grond) werden<br />
<strong>in</strong> 2006 76 verschillende stoombadkruiden aangetroffen. Dagelijks ligt er<br />
meer dan 2000 kilo aan stoombadkruiden <strong>in</strong> de marktkramen <strong>van</strong> Paramaribo.<br />
Dit is bijna veertig procent <strong>van</strong> de totale dagelijkse hoeveelheid te<br />
koop aangeboden medic<strong>in</strong>ale planten (Van Andel et al. 2007a).<br />
De meeste stoombadplanten groeien <strong>in</strong> het wild <strong>in</strong> kapuweri (secundair<br />
bos of struikgewas), maar <strong>in</strong> Marrondorpen worden ze actief aangeplant.<br />
Zo hoeven de vrouwen ’s ochtends niet eerst het bos <strong>in</strong> om de bladeren<br />
te verzamelen. Naast vrijwel elk huis staan exemplaren <strong>van</strong> de bomen<br />
andoya (Campomanesia aromatica), yarakopi (Siparuna guianensis) en<br />
p<strong>in</strong>ya (Vismia spp.), die door veelvuldig snoeien de gedaante <strong>van</strong> een<br />
struik hebben gekregen.<br />
EEN OMHELZING IN DE VROEGE OCHTEND<br />
Vag<strong>in</strong>ale <strong>stoombaden</strong> worden beschouwd als lustopwekkend voor zowel<br />
mannen als vrouwen. De lokale namen <strong>van</strong> de stoombadplanten geven<br />
vaak al een idee <strong>van</strong> hun effect. <strong>Het</strong> strak maken <strong>van</strong> de vag<strong>in</strong>a wordt<br />
T<strong>in</strong>de <strong>van</strong> Andel, Sanne de Korte, Daphne Koopmans, Joelaika Behari-Ramdas & Sofie Ruysschaert ‘Wasi ondrosei’<br />
55
56<br />
toegedicht aan soorten als broko pipi (gebroken penis, Bellucia grossularioides),<br />
Paranamklem (de <strong>in</strong> de regio Paranam veelvoorkomende struik<br />
Ludwigia nervosa) en a piki a bonbon (de vag<strong>in</strong>a is kle<strong>in</strong> (Sar), Myrciaria<br />
floribunda). De werk<strong>in</strong>g wordt vaak toegeschreven aan het uiterlijk <strong>van</strong><br />
de plant: <strong>van</strong> de extreem ruwe bladeren <strong>van</strong> bonbon gaasa (ruwe vag<strong>in</strong>a<br />
(Sar), Petrea volubilis) wordt gezegd dat ze de vag<strong>in</strong>a een soortgelijke<br />
textuur geven.<br />
Sommige planten zijn <strong>in</strong> trek <strong>van</strong>wege het zeepachtig schuim dat ze<br />
produceren bij het fijnwrijven, zoals <strong>in</strong>gi sopo (Indianenzeep, Furcraea<br />
foetida) en sópu uwíi (zeepblad, Clidemia hirta). Andere soorten suggereren<br />
een spannend seksleven, zoals musude baasa (omhelz<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de vroege<br />
ochtend (Auc), Miconia tomentosa), a suku trobi (zij zoekt problemen,<br />
Miconia pras<strong>in</strong>a) en wolo tá píki a gaidé básu (echtpaar maakt lawaai<br />
onder de klamboe (Sar), Calea caleoides). Een enkele keer worden zelfs<br />
<strong>van</strong> oorsprong Indiaanse namen verbasterd tot suggestieve Sranantongonamen,<br />
zoals <strong>in</strong> het geval <strong>van</strong> kunami (visgif (Kar), Clibadium sur<strong>in</strong>amense),<br />
ook wel bekend als kon na mi (kom tot mij).<br />
De zachte bladeren met de typische behar<strong>in</strong>g <strong>van</strong> baddoek of wasduku<br />
(Clidemia capitellata) vertonen gelijkenis met een handdoek (die tijdens<br />
<strong>stoombaden</strong> wordt <strong>gebruik</strong>t). Omdat men de geur <strong>van</strong> <strong>vag<strong>in</strong>ale</strong> afscheid<strong>in</strong>g<br />
afstotelijk v<strong>in</strong>dt, voegen vrouwen vaak aromatische bladeren toe<br />
aan hun <strong>stoombaden</strong>, zoals yarakopi en pêpë uwíi (peperblad (Sar),<br />
Guatteria schomburgkiana). Van een aantal lianen met scherpe haken<br />
(Uncaria guianensis) of plakkerige ranken (Macfadyena unguis-cati)<br />
wordt gezegd dat ze ‘een man vastgrijpen en nooit meer loslaten’. De<br />
blaadjes <strong>van</strong> Mimosa pudica, die direct dichtvouwen wanneer ze worden<br />
aangeraakt, voegt men aan het stoombad toe om een gesloten, maagdelijke<br />
vag<strong>in</strong>a te verkrijgen.<br />
Vrouwen experimenteren voortdurend met ‘nieuwe’ soorten voor hun<br />
<strong>stoombaden</strong>. Een voorbeeld is Melaleuca cayaputi, een Australische<br />
boom, verwant aan de Eucalyptus, die ooit door de nonnen <strong>in</strong> Frans<br />
Guiana werd geïntroduceerd voor het vervaardigen <strong>van</strong> medic<strong>in</strong>ale<br />
cayaputi-olie.2 Deze woekerende soort heeft Sur<strong>in</strong>ame bereikt en vormt<br />
dichte bosjes <strong>in</strong> Alb<strong>in</strong>a. De bladeren staan bekend als Alb<strong>in</strong>a uma, en<br />
refereren aan de Vicks-geur <strong>van</strong> de dames uit die regio. Volgens de <strong>gebruik</strong>sters<br />
geven deze blaadjes een schoon gevoel en een frisse geur. De<br />
enige Alb<strong>in</strong>a uma-boom <strong>in</strong> Paramaribo, aangeplant langs de Dr. Sophie<br />
Redmondstraat, is door veelvuldig snoeien vrijwel altijd bladerloos.<br />
Een Saramaccaanse vrouw vertelde ons dat ze een haar tot nu toe onbekende<br />
klimplant (Tetrapteris styloptera) aan het uittesten was <strong>in</strong> haar<br />
stoombad. Als de plant effectief zou blijken, zou ze hem een passende<br />
naam geven. Deze opmerk<strong>in</strong>g geeft aan dat het proces <strong>van</strong> uitproberen en<br />
2 Pieter Teunissen, persoonlijke communicatie.<br />
OSO Tijdschrift voor Sur<strong>in</strong>amistiek en het Caraïbisch gebied 2008.1
enoemen <strong>van</strong> nuttige planten nog steeds gaande is <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame. Oudere<br />
Marrons klaagden bij ons dat door het toenemend <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> populaire<br />
‘commerciële’ namen, de oorspronkelijke namen <strong>van</strong> de stoombadkruiden<br />
vaak <strong>in</strong> de vergetelheid raakten. Hoewel deze commerciële plantennamen<br />
onder een breed publiek bekend zijn – de Aucaanse muziekgroep<br />
Masanga 2000 heeft zelfs een liedje gemaakt op de Paranamklem (Patra<br />
2006) – zijn ze nauwelijks <strong>in</strong> de etnobotanische literatuur <strong>van</strong> Sur<strong>in</strong>ame<br />
terug te v<strong>in</strong>den.<br />
Tabel 1 Redenen voor het nemen <strong>van</strong> een vag<strong>in</strong>aal stoombad en het aantal plantensoorten<br />
dat hiervoor wordt <strong>gebruik</strong>t<br />
Effect <strong>van</strong> het stoombad Aantal plantensoorten*<br />
Schoonmaken vag<strong>in</strong>a (algemeen) 108<br />
Strakker maken vag<strong>in</strong>a 105<br />
Schoonmaken baarmoeder na bevall<strong>in</strong>g 54<br />
Vieze geur doen verdwijnen 47<br />
Meer plezier tijdens seks 46<br />
Droogmaken vag<strong>in</strong>a 45<br />
Preventie en behandel<strong>in</strong>g kraamvrouwenkoorts 44<br />
Aansterken kraamvrouw 34<br />
Verfriss<strong>in</strong>g (algemeen) 26<br />
Samentrekken baarmoeder na bevall<strong>in</strong>g 24<br />
Afslanken na bevall<strong>in</strong>g 20<br />
Schoonmaken baarmoeder na menstruatie 18<br />
Partner vasthouden/tevreden houden 15<br />
Voor een goed en vrij gevoel 14<br />
Menstruatie stoppen 12<br />
Naweeën verm<strong>in</strong>deren 12<br />
Magie (voor geluk <strong>in</strong> de liefde) 10<br />
Niet-specifieke stoombadkruiden 29<br />
* Inclusief de zestien ongedeterm<strong>in</strong>eerde soorten.<br />
‘ALLES MOET WEER OP ZIJN PLAATS KOMEN’<br />
Hoewel het strak, droog en schoonmaken <strong>van</strong> de vag<strong>in</strong>a een <strong>van</strong> de<br />
hoofdredenen is voor het <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> <strong>in</strong>tieme kruidenbaden, zijn er nog<br />
andere redenen (zie Tabel 1). Alle door ons geïnterviewde Marronvrouwen,<br />
maar ook veel Afro-Sur<strong>in</strong>aamse, Javaanse, H<strong>in</strong>dostaanse, Indiaanse<br />
en zelfs Ch<strong>in</strong>ese moeders <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame, vertelden dat ze na de bevall<strong>in</strong>g<br />
een zitbad namen. De populairste <strong>in</strong>grediënten waren manja-bladeren<br />
(Mangifera <strong>in</strong>dica), blad en wortelstok <strong>van</strong> de grote masusa (Renealmia<br />
alp<strong>in</strong>ia) en bladeren <strong>van</strong> yarakopi. Deze traditie, die <strong>van</strong> moeder op dochter<br />
wordt overgeleverd, wordt gezien als een essentieel onderdeel <strong>van</strong> de<br />
T<strong>in</strong>de <strong>van</strong> Andel, Sanne de Korte, Daphne Koopmans, Joelaika Behari-Ramdas & Sofie Ruysschaert ‘Wasi ondrosei’<br />
57
58<br />
kraamperiode. <strong>Het</strong> hete bad dient om de resterende bloedresten te verwijderen<br />
en de baarmoeder te laten samentrekken zodat deze weer dezelfde<br />
positie <strong>in</strong>neemt als vóór de zwangerschap. Vieze geurtjes worden ermee<br />
voorkomen en de kraamvrouw krijgt snel haar vroegere figuur terug. Aan<br />
veel stoombadkruiden worden verscheidene effecten toegeschreven. De<br />
meest multifunctionele soorten zijn het meest populair op de markt: uma<br />
anesi (Piper marg<strong>in</strong>atum) en de genoemde yarakopi en andoya.<br />
Vrouwen <strong>in</strong> Paramaribo zeiden de <strong>stoombaden</strong> tot twee maanden na<br />
de bevall<strong>in</strong>g te <strong>gebruik</strong>en. Marronmoeders blijven de baden <strong>gebruik</strong>en,<br />
maar veranderen de soortensamenstell<strong>in</strong>g zodra ze weer seksueel actief<br />
worden. In de periode na de bevall<strong>in</strong>g en na de menstruatie worden ook<br />
veel bita’s gedronken, bittere afkooksels <strong>van</strong> kruiden waar<strong>van</strong> gezegd<br />
wordt dat ze de baarmoeder schoonmaken en het bloed zuiveren (zie De<br />
Korte 2006; Koopmans 2007).<br />
Wanneer een vrouw na de bevall<strong>in</strong>g geen <strong>stoombaden</strong> neemt en/of bitters<br />
dr<strong>in</strong>kt, loopt zij het risico om kowru bere (kou <strong>in</strong> de buik) op te lopen.<br />
Deze gevaarlijke ziekte, veroorzaakt door restanten ‘vuil bloed’ <strong>in</strong> de<br />
baarmoeder, zou kunnen leiden tot hevige buikpijnen, hoge koorts en<br />
uite<strong>in</strong>delijk het overlijden <strong>van</strong> de kraamvrouw. Marronvrouwen dragen<br />
de eerste maanden na de geboorte <strong>van</strong> hun k<strong>in</strong>d vaak een <strong>in</strong> alcohol gedrenkte<br />
lap <strong>in</strong> hun ondergoed, om te voorkomen dat ‘koude w<strong>in</strong>d’ via de<br />
nog openstaande baarmoedermond hun lichaam b<strong>in</strong>nenkomt en zo dezelfde<br />
kowru bere veroorzaakt. De symptomen <strong>van</strong> deze aandoen<strong>in</strong>g lijken<br />
te duiden op ernstige baarmoeder<strong>in</strong>fectie en kraamvrouwenkoorts.<br />
Van een aantal stoombadkruiden wordt gezegd dat ze de menstruatie<br />
direct kunnen stoppen, zoals mopé (Spondias momb<strong>in</strong>), Wéti báka (Pityrogramma<br />
calomelanos) en Totabia (Eclipta prostrata). Dit soort baden<br />
wordt vooral <strong>gebruik</strong>t door vrouwen die net een nieuwe partner hebben<br />
of een speciale feestdag of ceremonie willen bijwonen, maar door hun<br />
menstruatie <strong>in</strong> hun doen en laten worden belemmerd. Soms worden om<br />
dezelfde reden ook wel brokjes alu<strong>in</strong> <strong>in</strong> de vag<strong>in</strong>a <strong>in</strong>gebracht.<br />
‘JE GAAT TELKENS WEER TERUG NAAR HET BINNENLAND’<br />
De Marronmannen die we spraken, waren zonder uitzonder<strong>in</strong>g positief<br />
over het effect <strong>van</strong> <strong>stoombaden</strong>. Volgens één traditionele genezer barst<br />
een man spontaan <strong>in</strong> gezang uit na de omgang met zijn vrouw als ze zich<br />
met Clidemia hirta heeft gewassen. Hij gaat dan niet meer weg en blijft<br />
voor altijd bij haar. Een Aucaanse verkoopster uit de Bijlmer beweerde<br />
dat Marronmannen ‘helemaal wild’ worden als ze de geur <strong>van</strong> uma anesi<br />
ruiken. Een andere dresiman legde uit:<br />
De vrouwen <strong>in</strong> het b<strong>in</strong>nenland wassen zich goed <strong>van</strong> onderen. Ze zijn<br />
zo strak dat je toch altijd weer naar het b<strong>in</strong>nenland teruggaat, ook al<br />
wil je liever <strong>in</strong> de stad blijven. Sommige mensen zeggen dat het kroi<br />
OSO Tijdschrift voor Sur<strong>in</strong>amistiek en het Caraïbisch gebied 2008.1
is [een bezwer<strong>in</strong>gsmiddel], maar dat is niet waar, het zijn gewoon die<br />
kruiden. Als je ermee baadt, word je weer als achttien.<br />
<strong>Het</strong> verhaal <strong>van</strong> de Marronvrouw <strong>in</strong> het b<strong>in</strong>nenland die frisgewassen haar<br />
man opwacht wanneer hij e<strong>in</strong>delijk thuiskomt <strong>van</strong> zijn verblijf <strong>in</strong> de stad,<br />
wordt bevestigd door de naam gowasimanwelkom (ga jezelf wassen om je<br />
man welkom te heten) voor de bladeren <strong>van</strong> het boompje Eugenia florida.<br />
Sommige mannen waren wel enigsz<strong>in</strong>s bezorgd over het <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> ‘gevaarlijke’<br />
planten <strong>in</strong> de <strong>stoombaden</strong>, waarmee een vrouw magische krachten<br />
over hen zou kunnen krijgen. Zij doelden hiermee waarschijnlijk op die<br />
kruiden waar<strong>van</strong> wordt gezegd dat ze een man zo sterk aan zijn partner<br />
b<strong>in</strong>den dat hij de <strong>in</strong>teresse <strong>in</strong> andere vrouwen verliest. Magische trucs om<br />
monogamie te bewerkstelligen werden duidelijk niet geapprecieerd.<br />
FAYAWATRA IN NEDERLAND<br />
Ook <strong>in</strong> Nederland zijn de fayawatrakruiden populair. Uit de voorlopige<br />
resultaten <strong>van</strong> ons marktonderzoek blijkt dat ten m<strong>in</strong>ste veertien Sur<strong>in</strong>aamse<br />
w<strong>in</strong>kels <strong>in</strong> de Randstad stoombadkruiden verkopen. Bij de helft<br />
daar<strong>van</strong> zijn <strong>stoombaden</strong> zelfs de belangrijkste reden waarom klanten de<br />
w<strong>in</strong>kel bezoeken. Een verkoopster uit Rotterdam vertelde dat ze regelmatig<br />
een zak vol planten bezorgde bij pas bevallen vrouwen, ook als zij<br />
nog <strong>in</strong> het ziekenhuis lagen. Ze ondervond hierbij nooit enige problemen<br />
<strong>van</strong> het Nederlandse zorgpersoneel.<br />
Vier Sur<strong>in</strong>aamse bedrijven verkopen kant-en-klare mengsels <strong>in</strong> grote<br />
kruidenbuiltjes of dichtgeniete koffiefilters via het <strong>in</strong>ternet. Onl<strong>in</strong>e<br />
discussiefora als mamjo.com en waterkant.net worden veelvuldig door<br />
Sur<strong>in</strong>aamse vrouwen <strong>gebruik</strong>t om elkaar te <strong>in</strong>formeren over het effect<br />
<strong>van</strong> de <strong>stoombaden</strong>, de prijs-kwaliteitverhoud<strong>in</strong>g en Nederlandse verkoopadressen<br />
<strong>van</strong> de <strong>in</strong>grediënten. Hieronder volgt een voorbeeld <strong>van</strong><br />
zo’n discussie op het Mamjoforum, <strong>in</strong> de rubriek oema sani, onder het<br />
kopje ‘fayawatra, wie kan me er wat over vertellen?’. Op 31 december<br />
2006 schrijft een zekere Tamika over de kruidenbuiltjes:<br />
Ik v<strong>in</strong>d het weggegooid geld. Want het is verschrikkelijk duur. Liever<br />
laat je wierie <strong>van</strong>uit Su halen. Met 10 euro heb je ongeveer 15 bossen<br />
wierie [<strong>in</strong>] verschillende soorten. Een tipje: je moet een stuk djamu ba<br />
en een stukje adoeng <strong>in</strong> erbij zetten. Probeer met een lege Lactacyd<br />
fles: dan moet je de faya watra <strong>in</strong> de fles doen en spuit het daarb<strong>in</strong>nen.<br />
En dr<strong>in</strong>k ook veel bita hoor.<br />
Tamika adviseert haar lezers dus om zelf kruiden <strong>van</strong>uit Sur<strong>in</strong>ame te<br />
laten opsturen, bijvoorbeeld djamoen-bast (Syzygium cum<strong>in</strong>i) en Nengre<br />
kondre adru (Cyperus prolixus), en het afkooksel <strong>in</strong> een lege spuitfles<br />
<strong>van</strong> het chemische <strong>vag<strong>in</strong>ale</strong> re<strong>in</strong>ig<strong>in</strong>gsmiddel Lactacyd te gieten en zo<br />
T<strong>in</strong>de <strong>van</strong> Andel, Sanne de Korte, Daphne Koopmans, Joelaika Behari-Ramdas & Sofie Ruysschaert ‘Wasi ondrosei’<br />
59
60<br />
<strong>in</strong> te brengen. Bovendien raadt ze aan hierbij bittere kruidendrankjes<br />
te dr<strong>in</strong>ken. Dergelijke webforums geven een verrassend <strong>in</strong>kijkje <strong>in</strong> de<br />
verspreid<strong>in</strong>g <strong>van</strong> etnobotanische kennis onder Sur<strong>in</strong>aamse jongeren <strong>in</strong><br />
Nederland.<br />
HET GEVAAR VAN MENSTRUATIEBLOED<br />
Re<strong>in</strong>heid is een zeer belangrijk aspect <strong>van</strong> de Afro-Sur<strong>in</strong>aamse cultuur<br />
(Stockmann 1984: 99; Price 1993). Dit wordt weerspiegeld <strong>in</strong> de Sur<strong>in</strong>aamse<br />
farmacopee, met talloze laxeermiddelen en kruidenbaden om het<br />
lichaam zowel fysiek als spiritueel te re<strong>in</strong>igen (Van Andel & <strong>van</strong> ’t Klooster<br />
2007). Menstruatiebloed is nog altijd een <strong>van</strong> de sterkste taboes <strong>in</strong> de<br />
Sur<strong>in</strong>aamse samenlev<strong>in</strong>g, zowel <strong>in</strong> de stad als <strong>in</strong> het b<strong>in</strong>nenland (Herskovits<br />
& Herskovits 1936; Price 1993; Heemskerk 2000). Vrouwen die<br />
ongesteld zijn of net zijn bevallen, worden als onre<strong>in</strong> beschouwd. Men<br />
is er<strong>van</strong> overtuigd dat voedsel bereid door een menstruerende vrouw<br />
een man ziek kan maken. Menstruatiebloed doet medic<strong>in</strong>ale planten of<br />
magische objecten hun werk<strong>in</strong>g direct verliezen en kan zelfs <strong>gebruik</strong>t<br />
worden voor zwarte magie (Stockmann 1984; Price 1993; Koopmans<br />
2007). Vag<strong>in</strong>ale kruidenbaden worden daarom gezien als een manier om<br />
het lichaam <strong>van</strong> de vrouw weer aantrekkelijk te maken voor de andere<br />
sekse na bevall<strong>in</strong>g of menstruatieperiode (Fleury 1996).<br />
De uitzonderlijk lange lijst <strong>van</strong> stoombadkruiden en de lucratieve handel<br />
<strong>in</strong> deze planten vormen een duidelijk bewijs voor de populariteit <strong>van</strong> deze<br />
traditie onder Afro-Sur<strong>in</strong>aamse vrouwen. Hun bereidheid te experimenteren<br />
met nieuwe soorten suggereert bovendien dat er voortdurend gezocht<br />
wordt naar nieuwe, nog beter werkende kruiden. Wij zijn ons er dan ook<br />
<strong>van</strong> bewust dat onze lijst stoombadplanten zeker niet volledig is.<br />
DESASTREUZE EFFECTEN VAN DRY SEX<br />
<strong>Het</strong> <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> planten om de vag<strong>in</strong>a strak en droog te maken is geensz<strong>in</strong>s<br />
een typisch Sur<strong>in</strong>aams <strong>gebruik</strong>. In veel Afrikaanse landen <strong>gebruik</strong>en<br />
vrouwen niet alleen kruiden, maar ook alu<strong>in</strong>, antiseptische vloeistoffen<br />
(Dettol), en zelfs krantenpapier om hun <strong>vag<strong>in</strong>ale</strong> afscheid<strong>in</strong>g te m<strong>in</strong>imaliseren<br />
(Runganga & Kasule 1995). Deze gewoonte, die bekendstaat als<br />
dry sex (droge seks), veroorzaakt een droge en opgezwollen (en dus nauwe)<br />
vag<strong>in</strong>a, hetgeen erg pijnlijk is voor de vrouw, maar door Afrikaanse<br />
mannen zeer wordt gewaardeerd. Uit talrijke studies uitgevoerd <strong>in</strong> Afrika<br />
(voor een overzicht, zie Kun 1998) blijkt dat dry sex het slijmvlies <strong>van</strong> de<br />
vag<strong>in</strong>a vaak beschadigt en dat kan leiden tot scheurtjes, wondjes en ontstek<strong>in</strong>gen.<br />
De natuurlijke zuurgraad <strong>van</strong> de vag<strong>in</strong>a wordt aangetast en de<br />
plaatselijke goedaardige bacteriën worden onderdrukt. Dit alles vergroot<br />
de kans op besmett<strong>in</strong>g met soa’s en hiv (Runganga & Kasule 1995). Seks<br />
met een droge vag<strong>in</strong>a leidt er tevens toe dat condooms sneller scheuren.<br />
Wegens de ernstige gezondheidsrisico’s, vooral voor vrouwen, hebben<br />
OSO Tijdschrift voor Sur<strong>in</strong>amistiek en het Caraïbisch gebied 2008.1
<strong>in</strong> de aidsbestrijd<strong>in</strong>g werkzame deskundigen <strong>in</strong> de media gewaarschuwd<br />
voor het gevaar <strong>van</strong> dry sex-praktijken (Baleta 1998; Kun 1998).<br />
De plantaardige <strong>in</strong>grediënten <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame en hun wijze <strong>van</strong> toepass<strong>in</strong>g<br />
mogen dan verschillen <strong>van</strong> die <strong>in</strong> Afrika, het beoogde effect <strong>van</strong> de kruiden<br />
en de achterliggende redenen voor de populariteit <strong>van</strong> dry sex zijn<br />
grotendeels hetzelfde. Dit komt het duidelijkst naar voren <strong>in</strong> de namen<br />
<strong>van</strong> de <strong>gebruik</strong>te planten, zoals schuurpapier (Davilla sp.) en degi bonbon<br />
(gesloten vag<strong>in</strong>a (Sar), Tetracera asperula). Volgens de Marronmannen<br />
en -vrouwen die werden geïnterviewd door Julia Terborg (2001) was<br />
een droge en strakke vag<strong>in</strong>a een vereiste tijdens de geslachtsgemeenschap,<br />
ondanks het feit dat dit pijnlijk was voor de vrouw en vaak bloed<strong>in</strong>gen<br />
veroorzaakte. Net als <strong>in</strong> Afrikaanse landen wordt een vochtige vag<strong>in</strong>a <strong>in</strong><br />
Sur<strong>in</strong>ame gezien als een bewijs <strong>van</strong> promiscuïteit en een gegronde reden<br />
voor de man om een andere vriend<strong>in</strong> te zoeken (Kun 1998; Terborg<br />
2001).<br />
HIV EN AIDS IN SURINAME<br />
Sur<strong>in</strong>ame staat aan de vooravond <strong>van</strong> een aidsepidemie (Janssen 2005).<br />
<strong>Het</strong> aantal besmett<strong>in</strong>gen neemt problematische vormen aan: meer dan<br />
1 procent <strong>van</strong> de bevolk<strong>in</strong>g is geïnfecteerd met het hiv-virus (Kramer<br />
et al. 2005). De meeste seropositieven zijn te v<strong>in</strong>den onder de Marrons<br />
(Terborg 2001). Maar ook onder Sur<strong>in</strong>aamse Nederlanders neemt het<br />
aantal hiv-besmett<strong>in</strong>gen toe, aangezien er veel en <strong>in</strong>tensief verkeer is tussen<br />
beide landen (Gras et al. 1999; Kramer et al. 2005).<br />
De meeste Sur<strong>in</strong>aamse artsen en verpleegkundigen die we spraken, waren<br />
op de hoogte <strong>van</strong> de populariteit <strong>van</strong> genitale <strong>stoombaden</strong>. Hoewel ze<br />
benadrukten zelf naar dit onderwerp geen kl<strong>in</strong>isch onderzoek te hebben<br />
gedaan, gaven ze aan bezorgd te zijn over de mogelijke relatie tussen<br />
deze genitale baden en het veelvuldig voorkomen <strong>van</strong> soa’s, hiv, buitenbaarmoederlijke<br />
zwangerschappen en baarmoederhalskanker onder<br />
b<strong>in</strong>nenlandbewoners. Een gynaecoloog zei ons zijn patiënten altijd te<br />
adviseren per direct met <strong>stoombaden</strong> te stoppen als ze hem consulteerden<br />
over baarmoederklachten of vruchtbaarheidsproblemen. De directeur<br />
<strong>van</strong> Sticht<strong>in</strong>g Lobi voor seksuele en reproductieve gezondheid <strong>in</strong> Paramaribo<br />
zag een mogelijk verband tussen het overmatig <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> genitale<br />
hygiëne en het hoge aantal gevallen <strong>van</strong> baarmoederhalskanker <strong>in</strong> het<br />
Sur<strong>in</strong>aamse b<strong>in</strong>nenland. <strong>Het</strong> afnemen <strong>van</strong> uitstrijkjes werd volgens hem<br />
bovendien bemoeilijkt doordat bij veel vrouwen het <strong>vag<strong>in</strong>ale</strong> slijmvlies<br />
door de <strong>stoombaden</strong> vrijwel was verdwenen.<br />
Een rondvraag langs een aantal prom<strong>in</strong>ente onderzoekers en organisaties<br />
op het gebied <strong>van</strong> hiv-verspreid<strong>in</strong>g <strong>in</strong> Nederland leerde ons dat men<br />
niet op de hoogte was <strong>van</strong> het <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> genitale <strong>stoombaden</strong> door<br />
Sur<strong>in</strong>aamse vrouwen voor dry sex-doele<strong>in</strong>den. De rapporten over hivprevalentie<br />
onder etnische m<strong>in</strong>derheden <strong>in</strong> Nederland melden een hoog<br />
T<strong>in</strong>de <strong>van</strong> Andel, Sanne de Korte, Daphne Koopmans, Joelaika Behari-Ramdas & Sofie Ruysschaert ‘Wasi ondrosei’<br />
61
62<br />
seksueel risicogedrag onder mannelijke migranten: veel en wisselende<br />
seksuele contacten, een laag condoom<strong>gebruik</strong> en frequente seks tijdens<br />
reizen naar het land <strong>van</strong> oorsprong. Geen <strong>van</strong> de rapporten maakt<br />
echter meld<strong>in</strong>g <strong>van</strong> het <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> <strong>vag<strong>in</strong>ale</strong> <strong>stoombaden</strong>, terwijl dit<br />
juist een vrouwelijk risicogedrag lijkt te zijn. Over het algemeen raden<br />
Nederlandse artsen het <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> <strong>vag<strong>in</strong>ale</strong> douches af, vooral als dit de<br />
natuurlijke zuurgraad <strong>van</strong> de vag<strong>in</strong>a aantast.<br />
Geen <strong>van</strong> de door ons geïnterviewde Sur<strong>in</strong>aamse vrouwen was op de<br />
hoogte <strong>van</strong> het feit dat een droge, nauwe vag<strong>in</strong>a een risico met zich<br />
brengt voor het overbrengen <strong>van</strong> een soa. Ze waren er juist <strong>van</strong> overtuigd<br />
dat het regelmatig schoonhouden <strong>van</strong> hun geslachtsdelen gezond was en<br />
hen bescherm<strong>in</strong>g bood tegen dit soort <strong>in</strong>fecties. De <strong>stoombaden</strong> zorgden<br />
er juist voor dat hun mannen hen trouw bleven en niet met andere vrouwen<br />
‘rommelden’. <strong>Het</strong> was <strong>in</strong> hun ogen simpelweg onmogelijk dat een<br />
eeuwenoude traditie gevaarlijk kon zijn. Geslachtsziekten werden <strong>in</strong> hun<br />
ogen juist overgebracht door vrouwen die ‘erop los leefden’ <strong>in</strong> de stad en<br />
de traditionele <strong>gebruik</strong>en rond de <strong>in</strong>tieme hygiëne niet meer respecteerden.<br />
Niet-Marronvrouwen werden zelfs beschouwd als vies, ‘want die<br />
wassen zich nooit <strong>van</strong> onderen’. De enige Marronvrouw die wel bedenk<strong>in</strong>gen<br />
had over dry sex-praktijken, was actief voor een Nederlandse ngo<br />
op het gebied <strong>van</strong> hiv-preventie <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame.<br />
MOGELIJKE VOORDELEN VAN VAGINALE STOOMBADEN<br />
Zoals onze onderzoeksresultaten laten zien, worden genitale <strong>stoombaden</strong><br />
niet uitsluitend <strong>gebruik</strong>t voor dry sex. In een land als Sur<strong>in</strong>ame, waar<br />
ruim één op de duizend vrouwen sterft <strong>in</strong> het kraambed en waar <strong>in</strong> gebieden<br />
als Brokopondo meer dan de helft <strong>van</strong> de bevall<strong>in</strong>gen plaatsv<strong>in</strong>dt<br />
zonder de aanwezigheid <strong>van</strong> een getra<strong>in</strong>de vroedvrouw (United Nations<br />
Population Fund 2007), kan de kennis <strong>van</strong> medic<strong>in</strong>ale planten die de<br />
baarmoeder doen samentrekken en die kraamvrouwenkoorts voorkomen<br />
levens redden. <strong>Het</strong> verbieden <strong>van</strong> traditionele <strong>gebruik</strong>en rond de bevall<strong>in</strong>g,<br />
zoals het nemen <strong>van</strong> <strong>vag<strong>in</strong>ale</strong> <strong>stoombaden</strong>, kan daarom negatief<br />
uitpakken voor de gezondheid <strong>van</strong> moeder en k<strong>in</strong>d, vooral <strong>in</strong> afgelegen<br />
gebieden met een gebrekkige gezondheidszorg. <strong>Het</strong> losweken <strong>van</strong> vastzittende<br />
placentadelen door middel <strong>van</strong> stoom en kruiden lijkt een betere<br />
oploss<strong>in</strong>g voor een pas bevallen moeder dan afzien <strong>van</strong> een behandel<strong>in</strong>g<br />
(bij afwezigheid <strong>van</strong> medische zorg) of een lange en vermoeiende reis<br />
naar de stad voor een curettagebehandel<strong>in</strong>g.<br />
De gezondheidsrisico’s <strong>van</strong> <strong>vag<strong>in</strong>ale</strong> <strong>stoombaden</strong> zijn bovendien afhankelijk<br />
<strong>van</strong> de frequentie <strong>van</strong> het <strong>gebruik</strong>, de concentratie en aard<br />
<strong>van</strong> de <strong>in</strong>grediënten en uiteraard het aantal wisselende contacten en<br />
het condoom<strong>gebruik</strong>. Er is dr<strong>in</strong>gend behoefte aan verder onderzoek<br />
naar het farmacologische effect <strong>van</strong> de verschillende stoombadkruiden<br />
op het slijmvlies <strong>van</strong> vag<strong>in</strong>a en baarmoeder. Dit is <strong>van</strong> belang om een<br />
OSO Tijdschrift voor Sur<strong>in</strong>amistiek en het Caraïbisch gebied 2008.1
onderscheid te maken tussen planten waar<strong>van</strong> het <strong>gebruik</strong> ongevaarlijk,<br />
gunstig of juist schadelijk is.<br />
Gezien de waarschijnlijkheid dat dry sex de verspreid<strong>in</strong>g <strong>van</strong> soa’s versnelt,<br />
is het noodzakelijk dat de discussie over genitale <strong>stoombaden</strong> op<br />
gang wordt gebracht <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame, zowel door de gezondheidszorg als de<br />
Marrongemeenschap. De Sticht<strong>in</strong>g ProHealth en de Medische Zend<strong>in</strong>g<br />
hebben hiermee al een beg<strong>in</strong> gemaakt (Terborg, Antonius & Jurgens<br />
2005). Armoede en een lage sociale status <strong>in</strong> de Sur<strong>in</strong>aamse samenlev<strong>in</strong>g<br />
geven Marronvrouwen een kwetsbare positie <strong>in</strong> hun besluitvorm<strong>in</strong>g over<br />
seks, f<strong>in</strong>anciën en gezondheid (Terborg 2001). De ironie wil dat het juist<br />
deze vrouwen zijn die hun schamele <strong>in</strong>komen verdienen met het verkopen<br />
<strong>van</strong> stoombadkruiden op de markt <strong>in</strong> Paramaribo (Behari-Ramdas 2005;<br />
Van Andel et al. 2007b). De verbeter<strong>in</strong>g <strong>van</strong> de sociaaleconomische<br />
positie <strong>van</strong> deze vrouwen is essentieel <strong>in</strong> de strijd tegen soa’s en aids <strong>in</strong><br />
Sur<strong>in</strong>ame (Heemskerk 2000; Terborg, Antonius & Jurgens 2005). Grotere<br />
f<strong>in</strong>anciële zelfstandigheid betekent immers m<strong>in</strong>der afhankelijkheid<br />
<strong>van</strong> stoombadkruiden als San yu wani mi bay gi yu? (Wat wil je dat ik<br />
voor je koop?, Hirtella paniculata).<br />
T<strong>in</strong>de <strong>van</strong> Andel, Sanne de Korte, Daphne Koopmans, Joelaika Behari-Ramdas & Sofie Ruysschaert ‘Wasi ondrosei’<br />
63
64<br />
APPENDIX<br />
Lijst <strong>van</strong> planten <strong>gebruik</strong>t <strong>in</strong> genitale <strong>stoombaden</strong> <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame met<br />
hun meest <strong>gebruik</strong>te lokale namen.<br />
Sur<strong>in</strong>aamse naam Vertal<strong>in</strong>g Wetenschappelijke naam<br />
A dyompo pasi (Au) hij/zij spr<strong>in</strong>gt over de weg Miconia racemosa<br />
A nango súti (Sar) zij gaat lekker Term<strong>in</strong>alia amazonia<br />
A piki a bonbon (Sar) de vag<strong>in</strong>a is kle<strong>in</strong> Myrciaria floribunda<br />
A santi (Sar) Psychotria sp. KvK103<br />
A suku trobi (Sr) zij zoekt problemen Miconia pras<strong>in</strong>a<br />
Adoja, andoya (Sr) Campomanesia aromatica<br />
Adongoman (Sar) dronkenman Spigelia anthelmia<br />
Afspraak (Nl) Byrsonima spicata<br />
Agbópáu (Sar) Agbo’s boom Solanum leucocarpon<br />
Ahún (Sar) gras Cyperus odoratus<br />
Akalamaka (Sar) Akala’s stekel Mimosa myriadena<br />
Alasá (Sar) Psidium persoonii<br />
Alata lábu (Sar) rattenstaart Stachytarpheta cayennensis<br />
Alata lábu (Sar) rattenstaart Stachytarpheta jamaicensis<br />
Alata páu (Sar) rattenboom Hiraea fag<strong>in</strong>ea<br />
Alb<strong>in</strong>a uma (Sr) vrouw uit Alb<strong>in</strong>a Melaleuca cayaputi<br />
Alukutu uwíi (Sar) zuurzakbladeren Annona muricata<br />
Aluwáu (Sar) Tratt<strong>in</strong>ickia cf. lawrancei<br />
Amöatawé (Sar) Senna qu<strong>in</strong>quangulata<br />
Amoman (Sar) is sterker dan een man Lycopodiella cernua<br />
Angomanga maka (Sar) Angomanga’s stekel Lantana camara<br />
Atossi kojó (Sar) schaamschortje voor<br />
jonge meisjes<br />
OSO Tijdschrift voor Sur<strong>in</strong>amistiek en het Caraïbisch gebied 2008.1<br />
Loreya mespiloides<br />
Baddoek wiri (Sr) handdoekblad Clidemia capitellata<br />
Bananenblad (Nl) Musa sp.<br />
Bë/Weti baka píndjá páu (Sar) rode/witte rug p<strong>in</strong>ya Vismia guianensis, V.<br />
cayennensis<br />
Bëmi<strong>in</strong>djá úwíi (Sar) rode ur<strong>in</strong>ebladeren Aciotis purpurascens<br />
Biibii uwíi (Sar) moerasplant Adiantum fulig<strong>in</strong>osum<br />
Blaka uma (Sr) zwarte vrouw Cordia curassavica<br />
Bofonyan (Sar) tapireten Heisteria cauliflora<br />
Bonbon gaasa (Sar) ruwe vag<strong>in</strong>a Petrea volubilis<br />
Booko k<strong>in</strong>di (Au) gebroken knie Piper sp. TVA5107<br />
Bosfayalobi (Sr) vurige liefde uit het bos Rubiaceae sp.<br />
Broko pangi (Sr) kapotte panje Rolandra fruticosa<br />
Broko pipi (Sr), djëmê (Sar) gebroken penis, kreunen Bellucia grossularioides<br />
Busi papaya man/uma (Sr) bospapaya man/vrouw Cecropia sciadophylla, C. obtusa<br />
Busi sopropo (Sr) wilde sopropo Momordica charantia
Sur<strong>in</strong>aamse naam Vertal<strong>in</strong>g Wetenschappelijke naam<br />
Cacao (Sr) Theobroma cacao<br />
Citroengras (Nl) Cymbopogon citratus<br />
Dágu adjíndja (Sar) hondengember Z<strong>in</strong>giber sp. KVP93<br />
Damesbloem (Nl) Amasonia campestris<br />
Degi bonbon (Sar) gesloten vag<strong>in</strong>a Tetracera asperula<br />
Dettol (Sr) des<strong>in</strong>fecterend middel Isertia parviflora<br />
Djánáfája (Sar) Hyptis lanceolata<br />
Djangafútu tatái (Sar) hertenliaan Stigmaphyllon s<strong>in</strong>uatum<br />
Dususuma (Sar) duizend mensen Waltheria <strong>in</strong>dica<br />
Dyamun (Sr) jamoen Syzygium cum<strong>in</strong>i<br />
Eiwitblad (Nl) Microtea debilis<br />
Faya lobi (Sr) vurige liefde Ixora cocc<strong>in</strong>ea<br />
Feyfi f<strong>in</strong>ga wiwiri (Sr) vijfv<strong>in</strong>gerblad Paull<strong>in</strong>ia p<strong>in</strong>nata<br />
Fijn blad okobuka (Nl-Sar) Senna sp.<br />
F<strong>in</strong>i waki (Sar) kle<strong>in</strong>e swietboontje Inga virgultosa<br />
Fungu páu (Sr) vonkenboom Par<strong>in</strong>ari campestris<br />
Gaán (boka) píndjá páu (Sar) grote p<strong>in</strong>ya Vismia macrophylla, V. japurensis<br />
Gaasa sk<strong>in</strong>, bonbongaasa<br />
(Sar)<br />
Gádú-dêdë-mi-dêdë, bë<br />
(Sar)<br />
Gádú-dêdë-mi-dêdë, wéti<br />
(Sar)<br />
ruwe huid, ruwe vag<strong>in</strong>a Tibouch<strong>in</strong>a aspera, T. grandiflora<br />
als god sterft, sterf ik ook<br />
(rode)<br />
als god sterft, sterf ik ook<br />
(witte)<br />
Tripogandra serrulata<br />
Commel<strong>in</strong>a diffusa<br />
Gamal (Sar) Piper peltatum<br />
Gawentí (Sar) traditioneel (gewend)<br />
<strong>gebruik</strong><br />
Cupania hirsuta<br />
Gember (Nl) Z<strong>in</strong>giber offic<strong>in</strong>alis<br />
Góma uwíi (Sar) Solanum americanum<br />
Gowasimanwelkom (Sr) was jezelf om je man te<br />
verwelkomen<br />
Eugenia florida<br />
Ingi sopo (Sr) Indianenzeep Furcraea foetida<br />
Ingi wiri (Sr) Indianenkruid Nepsera aquatica<br />
Jonku gbegbe (Sar) Borreria latifolia<br />
Kamfer bita (Sr) kamferbitter Unxia camphorata<br />
Kamik<strong>in</strong>di (Au) knie <strong>van</strong> de trompetvogel Piper arboreum<br />
Kastanjeboom (Nl) Artocarpus altilis<br />
Kasyu (Sr) cashew Anacardium occidentale<br />
K<strong>in</strong>gesi (Sar) Scleria secans<br />
Kisangula (Sar) Maprounea guianensis<br />
Kódjo udu (Sar) Kodjo’s boom Guarea gomma<br />
Kokospalm (Nl) Cocos nucifera<br />
Kon na mi (Sr) kom tot mij Clibadium sur<strong>in</strong>amense<br />
Kondol<strong>in</strong>ga (Sar) Pfaffia glomerata<br />
T<strong>in</strong>de <strong>van</strong> Andel, Sanne de Korte, Daphne Koopmans, Joelaika Behari-Ramdas & Sofie Ruysschaert ‘Wasi ondrosei’<br />
65
66<br />
Sur<strong>in</strong>aamse naam Vertal<strong>in</strong>g Wetenschappelijke naam<br />
Konsaka wiwiri (Sr) voetschimmelblad Peperomia pellucid<br />
Kontaka futu (Sar) Ludwigia erecta, L. Octovalvis<br />
Kow uwíi (Au) koude bladeren Cordia schomburgkii<br />
Kowru ati (Sr) koud hart Begonia glabra<br />
Krau krau (Sr) krakend geluid <strong>van</strong> droge<br />
bladeren<br />
OSO Tijdschrift voor Sur<strong>in</strong>amistiek en het Caraïbisch gebied 2008.1<br />
Symplocos guianensis<br />
Kupawa (Sar) Copaifera guianensis<br />
Kusaí batáta tatái (Sar) zoete aardappel <strong>van</strong> het<br />
hert<br />
Kwatakama buba (Sr) bast <strong>van</strong> het bed <strong>van</strong> de<br />
sp<strong>in</strong>aap<br />
Ipomoea sp.<br />
Parkia pendula<br />
Lemmetje (Sr) limoen Citrus aurantifolia<br />
Lena opo mi tapu (Sr) Lena, open mijn<br />
bescherm<strong>in</strong>g<br />
Miconia lepidota<br />
Liba ngobaya (Au) rivierguave Psidium gu<strong>in</strong>eense<br />
Loango tetey (Sr) liaan <strong>van</strong> de Loango’s Aristolochia cf. Consimilis<br />
Logoso futu (Sar) schildpadvoet Eugenia patrisii<br />
Logososikáda (Sar) schildpadladder Bauh<strong>in</strong>ia guianensis,<br />
B. Outimouta<br />
Loksi (Sr) Hymenaea courbaril<br />
Makoko tabaka (Sar) tabak <strong>van</strong> de Makoko Asplenium serratum<br />
Malëmbê tökö (Sar) Piper hispidum<br />
Man pali udu (Au) man peddelhout Campomanesia grandiflora<br />
Manjablad (Sr) mangobladen Mangifera <strong>in</strong>dica<br />
Map<strong>in</strong>da p<strong>in</strong>da (Sar) soort p<strong>in</strong>da Desmodium adscendens<br />
Maripa (Sr) Maximiliana maripa<br />
Masikásiká (Sar) Eleus<strong>in</strong>e <strong>in</strong>dica<br />
Masusa gran/pik<strong>in</strong> (Sr) Renealmia alp<strong>in</strong>ia, R. Floribunda<br />
Matapi (Sar) cassavepers Melastomataceae sp. sru869<br />
Matu apa (Sar) bosappel Byrsonima crassifolia<br />
Matumbú údu (Sar) Croton matourensis<br />
Merki wiwiri (Sr) melkbladeren Euphorbia thymifolia<br />
Mopé (Sr) Spondias momb<strong>in</strong><br />
Mujëë kw<strong>in</strong>tu (Sar) vrouwelijke Kw<strong>in</strong>ti Marron Eryngium foetidum<br />
Musude baasa (Au) omhelz<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de vroege<br />
ochtend<br />
Miconia tomentosa<br />
Nengre kondre adru (Sr) Adru uit Afrika Cyperus prolixus<br />
Nengre kondre pepre (Sar) Afrikaanse peper Aframomum melegueta<br />
Ngobaya (Au) guave Psidium guajava<br />
Palulu (Sr) Phenakospermum guyannense<br />
Papa uwii (Sar) paw<strong>in</strong>tibladeren Justicia pectoralis<br />
Papaya (Nl) Carica papaya
Sur<strong>in</strong>aamse naam Vertal<strong>in</strong>g Wetenschappelijke naam<br />
Paranamklem (Sr) klem uit het<br />
Paranamgebied<br />
Ludwigia nervosa<br />
Patat (Sr) zoete aardappel Ipomoea tiliaceae<br />
Pedreku (Sr) Xylopia discreta, X. frutescens<br />
Pêpë uwíi (Sar) peperblad Guatteria schomburgkiana<br />
Pêpëkusátu (Sar) peper en zout Anaxagorea dolichocarpa<br />
Pië pië páu (Sar) Lippia alba<br />
Pik<strong>in</strong> bë/witi baka píyjá páu<br />
(Sar)<br />
kle<strong>in</strong>e rode/witte rug<br />
p<strong>in</strong>ya<br />
Vismia spp.<br />
Pik<strong>in</strong> fowru doti (Sr) kle<strong>in</strong>e vogelpoep Phthirusa pyrifolia, P.stelis<br />
Pik<strong>in</strong> nengre lanser (Sr) k<strong>in</strong>derlans Chromolaena odorata<br />
P<strong>in</strong>a (Sr) Euterpe oleracea<br />
P<strong>in</strong>da wiwiri (Sr) p<strong>in</strong>dabladeren Desmodium barbatum<br />
Pípápáu ahún (Sar) Paspalum conjugatum<br />
Pogi tanda (Sar) tapirtand Miconia gratissima<br />
Pogi tanda uwíi (weti wan)<br />
(Sar)<br />
witte tapirtandblad Miconia sp. TVA 5250<br />
Pomerak (Sr) Syzygium malacense<br />
Popoka<strong>in</strong>angra (Sr) papegaaiennagel Uncaria guianensis<br />
Pruimenblad (Nl) Chrysobalanus icaco<br />
Redi katun (Sr) rode katoen Gossypium barbadense<br />
Sabana maka (Sr) sa<strong>van</strong>nestekel Solanum sub<strong>in</strong>erme<br />
San yu wani mi bay gi yu?<br />
(Sr)<br />
Wat wil je dat ik voor je<br />
koop?<br />
Hirtella paniculata<br />
Sangaafú (Sar) Costus spiralis, C. scaber<br />
Schuurpapier (Nl) Davilla kunthii, D. nitida<br />
Sibi wiri (Sr) bezemkruid Scoparia dulcis<br />
Smeri wiri (Sr) ruikend kruid Ocimum campechianum<br />
Sói tõngö (Sar) zwerende tong Miconia ciliata<br />
Sópu uwíi (Sar) zeepblad Clidemia hirta<br />
Sterpel (Sr) sterappel Chrysophyllum ca<strong>in</strong>ito<br />
Stroom (Nl) elektriciteit (gevoeld<br />
tijdens de seks)<br />
Marliera montana<br />
Suikerriet (Nl) Saccharum offic<strong>in</strong>ale<br />
Sukrutanta (Sr) suikertante Tilesia baccata<br />
Swa alanya (Sr) zure s<strong>in</strong>aasappel Citrus aurantium<br />
Tabáku Saamáka (Sar) Saramaccaanse tabak Nicotiana tabacum<br />
Tafra bon (Sr) tafelboom Cordia tetrandra<br />
Tamar<strong>in</strong>de (Nl) Tamar<strong>in</strong>dus <strong>in</strong>dica<br />
Tap yu koto (Sr) doe je rok dicht Mimosa pudica<br />
Taya (Sr) tayer Colocasia esculenta<br />
Tëmëkú (Sar) Lepidagathis alopecuroidea<br />
T<strong>in</strong>de <strong>van</strong> Andel, Sanne de Korte, Daphne Koopmans, Joelaika Behari-Ramdas & Sofie Ruysschaert ‘Wasi ondrosei’<br />
67
68<br />
Sur<strong>in</strong>aamse naam Vertal<strong>in</strong>g Wetenschappelijke naam<br />
T<strong>in</strong>gi moni (Sr) st<strong>in</strong>kend geld Protium heptaphyllum<br />
Totobia (Sar) Eclipta prostrata<br />
Tyembe uwíi (Sar) kreunbladeren Euphorbia hirta<br />
Uma anesi wiwiri (Sr) vrouwelijk anijsblad Piper marg<strong>in</strong>atum<br />
Waki uwíi/tatay waki (Sar) swietboontje blad<br />
(touw-vrucht)<br />
OSO Tijdschrift voor Sur<strong>in</strong>amistiek en het Caraïbisch gebied 2008.1<br />
Inga lateriflora, I. edulis<br />
Wasduku (Sar) handdoek Rhynchanthera grandiflora<br />
Watawenú (Sar) Anaconda w<strong>in</strong>ti Tanaecium nocturnum<br />
Wayamaka f<strong>in</strong>ga (Sr) leguanenv<strong>in</strong>gers Macfadyena unguis-cati<br />
Wéti báka (Sar) witte rug Pityrogramma calomelanos<br />
Wolo tá píki a gaidé básu<br />
(Sar)<br />
Wolo tá píki a gaidé déndu<br />
(Sar)<br />
echtpaar maakt lawaai<br />
onder klamboe<br />
echtpaar maakt lawaai<br />
onder klamboe<br />
Synedrella nodiflora<br />
Calea caleoides<br />
Womi kw<strong>in</strong>tu (Sar) mannelijke Kw<strong>in</strong>ti Marron Elephantopus mollis<br />
Yarakopi (Sr) Siparuna guianensis<br />
Zeeamandelboom (Nl) Term<strong>in</strong>alia catappa<br />
Zonnebloem (Nl) Helianthus sp.<br />
– Tetrapteriys styloptera<br />
Sr = Sranantongo, Au = Aucaans, Sar = Saramaccaans, Nl = Nederlands<br />
Niet-geïndentificeerde soorten: Adadi (Au), Akala piti (Au), Alutu bholo (Sar, priemende wortel?),<br />
Appelblad (Nl), Bata pitika (Au), Bë lombe (Sar), Fimba (Au), Guala tampa (Au), Konkoni<br />
bobi wata (Sr, agu t i’s moedermelk), Kwololo (Sar, forceer de open<strong>in</strong>g, dat gaat pijn doen),<br />
L<strong>in</strong>zo bangati (Sar, gladde lies), Munya (Au), Remschoen (Nl, onderdeel <strong>van</strong> een autorem),<br />
Saáfu kai (Sar, de slaaf roept), Stro (Nl), Switi banaba (Sr).
LITERATUUR<br />
Andel, T. <strong>van</strong> & Ch. <strong>van</strong> ’t Klooster, 2007<br />
‘Medic<strong>in</strong>al plant use by Sur<strong>in</strong>amese immigrants <strong>in</strong> Amsterdam, the Nether-<br />
lands; Results of a pilot market survey.’ In: A. Pieroni & I. Vandebroek (eds),<br />
Travell<strong>in</strong>g cultures, plants and medic<strong>in</strong>es; The ethnobiology and ethnophar-<br />
macy of migrations. New York: Berghahn, pp. 207-237.<br />
Andel, T. <strong>van</strong>, S. de Korte, D. Koopmans, J. Behari-Ramdas & S. Ruysschaert, 2007a<br />
‘Dry sex <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame.’ Journal of Ethnopharmacology. Doi: 10.1016/j.<br />
jep.2007.11.2003.<br />
Andel, T. <strong>van</strong>, J. Behari-Ramdas, R. Hav<strong>in</strong>ga, & S. Groenendijk, 2007b<br />
‘The medic<strong>in</strong>al plant trade <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame.’ Ethnobotanical Research and Ap-<br />
plications 5: 351-373.<br />
Baleta, A., 1998<br />
‘Concern voiced over “dry sex” practices <strong>in</strong> South Africa.’ Lancet 352: 1292.<br />
Behari-Ramdas, J., 2005<br />
De door boslandcreolen verhandelde geneeskrachtige planten <strong>in</strong> Paramaribo.<br />
Afstudeerscriptie Insituut Opleid<strong>in</strong>g Leraren, Anton de Kom Universiteit <strong>van</strong><br />
Sur<strong>in</strong>ame, Paramaribo.<br />
Es, L. <strong>van</strong>, 2003<br />
Een reis <strong>van</strong> Sur<strong>in</strong>ame naar Nederland; De handel <strong>in</strong> medic<strong>in</strong>ale planten.<br />
Doctoraalscriptie Culturele Antropologie, Universiteit Utrecht.<br />
Fleury, M., 1996<br />
‘Végétaux utilisés pour l’hygiène <strong>in</strong>time des femmes Aluku en Guyane fran-<br />
çaise; Interprétation culturelle et <strong>in</strong>térêt pharmacologique.’ In: E. Schröder, G.<br />
Balansard, P. Cabalion, J. Fleurent<strong>in</strong> & G. Mazars, Médicaments et aliments;<br />
L’approche ethnopharmacologique. Parijs: ORSTOM-SFE, pp. 178-186.<br />
Gras, M.J., J.F. Weide, M.W. Langendam, R.A. Cout<strong>in</strong>ho & A. <strong>van</strong> der Hoek, 1999<br />
‘HIV prevalence, sexual risk behaviour and sexual mix<strong>in</strong>g patterns among<br />
migrants <strong>in</strong> Amsterdam, the Netherlands.’ AIDS 13: 1953-1962.<br />
Heckel, É., 1897<br />
Les plantes médic<strong>in</strong>ales et toxiques de la Guyane française. Mâcon: Protat<br />
frères impr.<br />
Heemskerk, M., 2000<br />
Gender and gold m<strong>in</strong><strong>in</strong>g; The case of the Maroons of Sur<strong>in</strong>ame. University<br />
of Florida, Ga<strong>in</strong>esville. [Work<strong>in</strong>g Paper 269.] www.wid.msu.edu/resources/<br />
papers/pdf/WP269.pdf.<br />
Herskovits, M.J. & F.S. Herskovits, 1936<br />
Sur<strong>in</strong>ame folk-lore. New York: Columbia University Press. [Ook beschikbaar<br />
via: www.dbnl.org/tekst/hers005suri01_01/]<br />
Heyde, A., 1985<br />
Geneeskrachtige planten <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame en hun toepass<strong>in</strong>g. Paramaribo: West-<br />
fort.<br />
Janssen, J., 2005<br />
‘Toename AIDS Sur<strong>in</strong>ame.’ Spits, 5 januari 2005.<br />
T<strong>in</strong>de <strong>van</strong> Andel, Sanne de Korte, Daphne Koopmans, Joelaika Behari-Ramdas & Sofie Ruysschaert ‘Wasi ondrosei’<br />
69
70<br />
Klooster, Ch. <strong>van</strong> ’t, 2003<br />
‘<strong>Het</strong> <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> medic<strong>in</strong>ale planten door Sur<strong>in</strong>amers <strong>in</strong> Amsterdam.’ Oso;<br />
Tijdschrift voor Sur<strong>in</strong>amistiek 22 (2): 271-287.<br />
Koopmans, D., 2007<br />
The use of traditional health care for menstruation and menopause related<br />
issues among Sur<strong>in</strong>amese Maroon and Creole women. Wetenschappelijk<br />
stage verslag, Academisch Medisch Centrum, Universiteit <strong>van</strong> Amsterdam.<br />
Korte, S. de, 2006<br />
The use of traditional health care <strong>in</strong> obstetric care by Creole and Maroon<br />
women <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame. Wetenschappelijk stageverslag, Academisch Medisch<br />
Centrum, Universiteit <strong>van</strong> Amsterdam.<br />
Kramer, M.A., J.A.R. <strong>van</strong> den Hoek, R.A. Cout<strong>in</strong>ho & M. Pr<strong>in</strong>s, 2005<br />
‘Sexual risk behaviour among Sur<strong>in</strong>amese and Antillean migrants travell<strong>in</strong>g to<br />
their countries of orig<strong>in</strong>.’ Sexually Transmitted Infections 81: 508-510.<br />
Kun, K., 1998<br />
‘Vag<strong>in</strong>al dry<strong>in</strong>g agents and HIV transmission.’ International Family Plann<strong>in</strong>g<br />
Perspectives 24 (2): 93-94.<br />
Lanjouw, J. & H. Uittien, 1935<br />
‘Sur<strong>in</strong>aamsche geneeskruiden <strong>in</strong> de tijd <strong>van</strong> L<strong>in</strong>naeus.’ West-Indische Gids<br />
17: 173-190.<br />
Patra, W., 2006<br />
Paranam Klem. Masanga 2000: Marrons Fighter. CD, vol. 4. Paramaribo:<br />
Digital Universal.<br />
Price, S., 1993<br />
Co-wives and calabashes. Ann Arbor: University of Michigan Press. [Oorspr.<br />
1984.]<br />
Runganga, A.O. & J. Kasule, 1995<br />
‘The The vag<strong>in</strong>al use of herbs/substances; An HIV transmission facilitatory fac- fac-<br />
tor?’ AIDS Care 7: 639-645.<br />
Sedoc, N., 1992<br />
Afrosur<strong>in</strong>aamse natuurgeneeswijzen. Paramaribo: Vaco.<br />
Stephen, H., 1983<br />
Geneeskruiden <strong>van</strong> Sur<strong>in</strong>ame; Hun toepass<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de volksgeneeskunde en <strong>in</strong><br />
de magie. Amsterdam: De Driehoek.<br />
Stockmann, L., 1984<br />
‘Creoolse vrouwengeheimen en rituelen <strong>in</strong> Nederland.’ In: P. <strong>van</strong> Gelder, P. <strong>van</strong><br />
der Veer & I. <strong>van</strong> Weter<strong>in</strong>g (red.), Bonoeman, rasta’s en andere Sur<strong>in</strong>amers;<br />
Onderzoek naar etnische groepen <strong>in</strong> Nederland. Amsterdam: Werkgroep<br />
AWIC, pp. 95-111. [Publicatie nr. 1.]<br />
Terborg, J., 2001<br />
Sexual behaviour and sexually transmitted diseases among the Saramaka and<br />
Ndjuka Maroons <strong>in</strong> the h<strong>in</strong>terland of Sur<strong>in</strong>ame. Paramaribo: ProHealth &<br />
Primary Health Care Sur<strong>in</strong>ame.<br />
OSO Tijdschrift voor Sur<strong>in</strong>amistiek en het Caraïbisch gebied 2008.1
Terborg, J., Ch. Antonius & C. Jurgens, 2005<br />
Evaluation of the STI/HIV/AIDS program of the Medical Mission, aimed at<br />
Saramaka and Ndjuka Maroons <strong>in</strong> the h<strong>in</strong>terland of Sur<strong>in</strong>ame 1998-2003.<br />
Paramaribo: ProHealth & Primary Health Care Sur<strong>in</strong>ame.<br />
United Nations Population Fund, 2007<br />
Sur<strong>in</strong>ame. www.unfpa.org/profile/sur<strong>in</strong>ame.cfm.<br />
VPRO, 1999<br />
Waskracht! Aflever<strong>in</strong>g 32/Item 1: Soekoe trobie en Brokoe pipi uit de Bigi<br />
boesie. 11 april 1999.<br />
T<strong>in</strong>de <strong>van</strong> Andel is postdoconderzoeker bij het Nationaal Herbarium Nederland<br />
(Universiteit Utrecht). Haar onderzoek richt zich op de medic<strong>in</strong>ale planten <strong>van</strong><br />
Sur<strong>in</strong>ame, en met name op de verander<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> plant<strong>gebruik</strong> na migratie <strong>van</strong><br />
Sur<strong>in</strong>amers naar Nederland. Zij verrichtte veldwerk <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame <strong>van</strong> januari tot<br />
en met juli 2006.<br />
Sanne de Korte en Daphne Koopmans studeren geneeskunde aan het Amsterdam<br />
Medisch Centrum (AMC) te Amsterdam. In 2006 deden zij beiden drie maanden<br />
onderzoek <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame voor hun wetenschappelijke stage. Dit onderzoek betrof<br />
het <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> traditionele geneeskunst rond zwangerschap en bevall<strong>in</strong>g (De<br />
Korte) en rond menstruatie en menopauze (Koopmans).<br />
Joelaika Behari-Ramdas was staflid <strong>van</strong> het Nationaal Herbarium Sur<strong>in</strong>ame <strong>van</strong><br />
de Anton de Kom Universiteit <strong>van</strong> Sur<strong>in</strong>ame te Paramaribo. In januari 2008<br />
behaalde zij haar MSc Biologie aan de Universiteit Leiden. Haar afstudeeronder-<br />
werp betrof de handel <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>aamse medic<strong>in</strong>ale planten <strong>in</strong> Nederland.<br />
Sofie Ruysschaert is promovenda aan de Universiteit Gent (België), bij het Labo-<br />
ratorium voor Tropische en Subtropische Landbouw en Etnobotanie. Zij deed <strong>in</strong><br />
2005 en <strong>in</strong> 2006 veldwerk <strong>in</strong> Sur<strong>in</strong>ame naar het <strong>gebruik</strong> <strong>van</strong> niet-hout bosproduc-<br />
ten <strong>in</strong> het achterland <strong>van</strong> Paramaribo (met name Powakka en Brownsweg).<br />
T<strong>in</strong>de <strong>van</strong> Andel, Sanne de Korte, Daphne Koopmans, Joelaika Behari-Ramdas & Sofie Ruysschaert ‘Wasi ondrosei’<br />
71