Husmannsvesenet - fagrapport - Luster kommune

femti prosent. 20
Skappel skriv såleis: ”En fuldstændig social omveltning har fundet sted i tiden
mellem de to opgaver. Fra at være relativt faatallig vokser navnlig husmandsklassen […] i denne
tid med en forbausende fart, saa den efterhaanden blir en av de største og vigtigste
samfundsklasser. Det er en nydannelsens tid paa det sociale omraade, en ny lagdannelse finder
sted, den nyere tids hær av landarbeidere tropper op.” 21
Skappel går djupare ned i materien, og viser kor i landet denne folkeauken har vore
størst. Her er det særlig Hedmark, Buskerud, Telemark: ei tredobling, Akershus og Oppland:
to og ein halv gong så mange, samt Vestfold og Østfold: ei dobling, som utmerkar seg. 22
Deretter
konkluderer Skappel med at folkemengda i det heile tatt har auka mest i de områda som
livnærer seg med åkerbruk og skogsdrift, og minst i kystdistrikta, som i all hovudsak har fiske
som næringsveg. 23
Som ei følgje av dette trekkjer Skappel inn skogsdrift og trelastnæringa som
årsaksforklaring. Skappel hevdar, utifrå den engelske økonomen Robert Malthus sin teori, at
det er økonomiske årsaker som står bak folkeauken: ”[F]olkemængdens mer eller mindre
raske vekst [er] ikke et uttryk for frugtbarheten, men i det store hele for eksistensmidlernes
større eller mindre forøkelse. Folkemængdens bevægelse gjennem vielser, fødsler og dødsfald
maa sees i sammenhæng med samfundets økonomiske tilstande.” 24
Dei regionale forskjellane i
folkeauken ser han då utifrå framveksten av skogsindustri ”og den dermed forbundne handel
og industri” som skyt fart særleg på Opplanda og Austlandet i denne perioden. 25
Argumentet til
Skappel er som følgjer: Skogsdrifta skaffa ikkje berre auka inntekt for den som eigde skogen,
men også til den skoglause bonden (husmannen), som tok på seg arbeid som hogst,
tømmerkøyring m. m. Skogsdrifta skaffa også arbeid til mange arbeidarar. Dette skogsarbeidet
vart som regel gjort om hausten og vinteren, altså i tider då det elles var knapt med arbeid for
alle dei som ikkje var knytt til gardbrukarane som gardstenarar. Derfor vart det lettare for
arbeidarar å vere ”lauskarar”. Desse lausarbeidaren gjekk så før eller seinare over i
husmannsklassen. I tillegg vart det no vesentleg lettare å livnære seg som husmenn. Tidlegare
hadde arbeidarar berre vore sikra ei godt lønna arbeidskraft i onnetidene, og om vinteren måtte
arbeidaren ofte gå ledig. Når det no opna seg moglegheiter for sikkert arbeid iallfall for delar av
vinteren, så var det no lagt til rette for eit eksistensgrunnlag for ei langt større gruppe av
lauskarar og husmenn enn tidlegare. 26
20
21
22
23
24
25
26
Skappel 1922, s. 33f.
Skappel 1922, s. 34.
Skappel 1922, s. 36.
Skappel 1922, s. 36.
Skappel 1922, s. 34.
Skappel 1922, s. 36.
Skappel 1922, s. 37.
12