Husmannsvesenet - fagrapport - Luster kommune

Eit nytt innlegg i denne debatten kom i 2007. Historikaren og bygdebokforfattaren
Håvard Havin Kongsrud diskuterer i ein artikkel i Historisk tidsskrift sjølve husmannsomgrepet
på 1600-talet, særleg inspirert utifrå dei ovan nemnde bidraga frå dei siste åra. Kongsrud
problematiserer den tradisjonelle definisjonen av ein husmann utifrå skyldperspektivet, noko
som blir anakronistisk i forhold til tida før det matrikuleringsarbeidet som vart gjort på slutten
av 1660-åra. 55
Kongsrud sitt poeng, utifrå hans eigen empiri frå Aurskog på 1660-talet, er at det
ikkje går an å identifisere husmannen og husmannsfamilien før på 1660-talet utifrå den vanlege
definisjonen av omgrepet. Det viste seg å vere skattemessig irrelevant om ein plass var skyldsett
eller ikkje før 1668. Det er først frå dette året at det kan trekkast eit klart skilje mellom avgifter
av husmannsplassar og skyld av gardar. 56
Kongsrud meiner at ein god, historiefagleg definisjon
av husmannsvesenet – i ein periode der husmannsfamiliane skilte seg ut ved at dei sikra
livsgrunnlaget ved å bruke ein vesentleg del av arbeidskrafta si utanfor den jorda dei sjølv
kontrollerte – bør innehalde eit ledd om jordveien (åkeren) sitt omfang og ekskludere familiar
som ikkje var avhengige av å bruke ein vesentleg del av arbeidskrafta si på den jorda dei rådde
over. 57
Det siste bidraget i denne debatten som har blitt registrert er frå 2008, og er også skrive
av Ernst Berge Drange. Også her tek han for seg det som han har kalla ”den skjulte
busetnaden” på 16- og 1700-talet på Ryfylke. Når det gjeld Kongsrud si argumentering om at
omgrepet i den tidlege perioden ikkje bør knytast til skyldsetting, meiner Drange at dette ikkje
er ei like viktig problemstilling i Ryfylke som i Østfold. Drange trekker også her fram kor viktig
skogbruksnæringa var for framveksten av husmennene – som han kallar ”entreprenørar i
skogbruket” - i Ryfylke på slutten av 1500-talet. 58
2.3 2.3 2.3 2.3Husmannsvesenet
Husmannsvesenet Husmannsvesenet Husmannsvesenet i i i i eit eit eit eit nordeuropeisk nordeuropeisk nordeuropeisk nordeuropeisk perspektiv perspektiv perspektiv perspektiv
Før vi går vidare i gjennomgangen av husmannsvesenet i Noreg kan det vere på sin plass å heve
synet og først sjå litt utover landegrensene. Simen Skappel går mot slutten av si bok kort inn på
husmannsvesenet i andre land. Husmannsvesenet er, som eit arbeidssystem i jordbruket, ikkje
noko særnorsk fenomen, hevdar han. Tilsvarande har vore tilfelle i fleire andre land, med ein
framvekst og utvikling som er mykje lik det norske husmannsvesenet. 59
Skappel nemner særleg Sverige som eit land der ein kan sjå den same utviklinga.
Husmannsvesenet i Sverige, eller torparsystemet, oppstod på eit seinare tidspunkt, og kan
55
56
57
58
59
Kongsrud 2007, s. 94ff.
Kongsrud 2007, s. 105.
Kongsrud 2007, s. 106.
Drange 2008, s. 82ff.
Skappel 1922, s. 177.
18