Husmannsvesenet - fagrapport - Luster kommune

husmenn, sju var mindre gardbrukarar eller søner av mindre gardbrukarar, medan resten truleg
var handverkarar og dagarbeidarar. Beitrusten meiner at foreininga var lita og ganske passiv, og
frå den delen av bygda der det var flest husmenn var det faktisk berre eitt medlem. 170
Kva rolle spelte så husmennene i Thrane-rørsla og kva var det dei ønskte?
Historikarane har påpeikt at Thrane-rørsla ikkje var revolusjonær, den ville ikkje ha ei total
samfunnsomvelting. Leiaren sjølv, Thrane, var sa ved fleire høve at det ikkje var revolusjon han
ønskte. 171
Einar Hovdhaugen meiner det er eit stort spørsmål kor djupt opprørskjensla stakk i
husmannsklassa. Den sterke oppslutninga, særleg på Austlandet, fortel ifølgje Hovdhaugen om
ein nødssituasjon og ei indre spenning i samfunnet. Men det at det ”sovna så stille inn” overalt,
meiner han kan tyde på at det var eit blaff. Det gamle, lagnadsbundne synet i bondesamfunnet
kan ha verka dempande på opprørstanken hos mange husmenn. 172
Vidare meiner Hovdhaugen
at Thrane-rørsla helst førte til ei skjerping av klassemotsetnadane, og for mange av dei
husmennene som hadde vore direkte involverte, var det ein draum og eit håp som slokna,
særleg for dei som hadde vore lokale førarar. Han viser mellom anna til at mange thranittar
emigrerte – noko også Thrane sjølv gjorde – til Amerika, då den store utvandringa tok til for
fullt i tiåret som kom. 173
Kva grunnlag han baserer dette på, går ikkje fram. Tore Pryser viser
mellom anna at ingen av thranittane i Ullensaker utvandra til Amerika, men at dei aller fleste
vart verande i bygda. 174
Edvard Bull d. y. hevdar at dei utslaga av ”revolusjonære” draumar i 1850-51 var knytt
til dei områda der husmenn dominerte i rørsla. Dei få vitnesbyrda frå husmannshald frå denne
perioden som han har funne, ber preg av at husmennene ville ha ei ny oppdeling av jorda, og at
maktbruk vart diskutert på møter. 175
Brynjulf Handgaard viser til at det berre eksisterer få
førstehandsskildringar frå verksemda i dei lokale arbeidarforeiningane. I eit referat frå eit møte
kan ein lese om at det vart snakk om å samle ein thranitthær på Fåberg mot gardbrukarane og
embetsmennene. 176
Om dette var tomt snakk eller ikkje, så meiner Handgaard at arbeidsfolket
gjennom Thrane-rørsla fekk opp auga for at dei var ein maktfaktor, og at å ta makta i samfunnet
med vald var ein utveg dei diskuterte. 177
Sjur Sjur Fedje Fedje og og Landarbeidarforeiningane
Landarbeidarforeiningane
Landarbeidarforeiningane
170
171
172
173
174
175
176
177
Beitrusten 1976, s. 30.
Steiro 1974, s. 86ff.
Hovdhaugen 1975, s. 112.
Hovdhaugen 1975, s. 113.
Pryser 1977, s. 254.
Bull 1985, s. 102ff.
Handgaard 1977, s. 125.
Handgaard 1977, s. 126.
38