Sjå ferdigmeldinga frå 2009 - Statsbygg
Sjå ferdigmeldinga frå 2009 - Statsbygg
Sjå ferdigmeldinga frå 2009 - Statsbygg
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Sámediggi<br />
Lei historjjálaé beaivi Norgga Sápmelac=c=aide go<br />
Gonagas Olav V rabai Sámedikki vuosttaé geardde<br />
golggotmánu 9. b. 1989:s Káráéjogas. Sámediggi<br />
ásahuvvui sámelága vuo∂ul, mii sisttisdoallá Sámedikki<br />
ja eará vuoigatvuo∂a áééiid. Muhto luodda sámi<br />
vuoigatvuo∂aid mie∂iheapmái lea leamaé guhkki.<br />
Loahpageahc=i 1800-logus ja álgu 1900-logus<br />
namuhuvvo dávjá sámi historjjá seavdnjadeamos<br />
áigodahkan. Dáruiduhttinpolitihkka lei buot servvodatsurggiin,<br />
dego skuvllas, ealáhusas, girkus ja<br />
suodjalusas. Norgga almmolaé politihkka lei báidnon<br />
sosiáladarwinismas, mii oinnii sápmelac=c=aid bázahallan<br />
olbmon primitiiva kultuvrrain. Sámiin eai lean<br />
makkárge vuoigatvuo∂at, eai indiviidalaé eaige kollektiivvalaé.<br />
Váttisvuo∂aid stuorrun, boazodoalus ja<br />
konflivttain gaskkal sámiid ja o∂∂ahuksejeddjiid,<br />
dagahii ahte fámuhisvuo∂adovdu lassánii sámiid<br />
gaskka. 1900-logu álggus álge sápmelac=c=at ásahit<br />
organisaéuvnnaid sihkkarastin dihte sámi<br />
vuoigatvuo∂aid. Norgga almmolaé sámepolitihkka<br />
rievddai maΩΩel 1945:a, danin go olbmuid jurdagat,<br />
olmmoéárvui ja unna náéuvnnaid vuoigatvuo∂aide,<br />
báidne stivrenfámuid. Sámiid dilli guorahallojuvvui,<br />
ja sápmelac=c=aid vuoigatvuohta seailluhit ja ovddidit<br />
sámegiela ja kultuvrra dohkkehuvvui virggálac=c=at<br />
1960-jagiin.<br />
Paradoksálalac=c=at éattai Álttá-Guovdageainnu eanu<br />
dulvadeapmi mii dagahii johtilis ovdáneami sámi<br />
vuoigatvuo∂ain Norggas. 1978:s mearridii Stuoradiggi<br />
buo∂∂udit Álttá-Guovdageainnu eanu ja hukset<br />
elrávdnjestaéuvnna. Dát mielddisbuvttii stuora vuosttildemiid,<br />
akéuvnnaid ja miellac=ájáhusaid, sihke<br />
luonddupolitihkkáriid ja sámiid bealis. 1980:s<br />
nammadii rá∂∂ehus Sámevuoigatvuo∂a lávdegotti<br />
guorahallan dihte sápmelac=c=aid riektedili. Lávdegotti<br />
bargu mielddisbuvttii earret eará sámelága mii lea<br />
vuo∂∂un Sámediggái.<br />
Jagi 2000:is sáhtte sámi álbmotválljejuvvon olbmot<br />
ja hálddahus váldit atnui o∂∂a sámedikkeviesu<br />
Káráéjogas. Dát lei o∂∂a áigodat álbmotválljejuvvon<br />
olbmuide ja hálddahussii, muhto vuosttaz=ettiin lei dát<br />
konkrehta symbola dan politihkalaé ja vuoigatvuo∂alaé<br />
stáhtusii mii sápmelac=c=ain álbmogin lea. Norga lea<br />
huksejuvvon guovtti álbmoga guovllu nala;<br />
norgalac=c=aid ja sápmelac=c=aid. Dát lea duogáz=in manne<br />
Norggas leat guokte naéunálaválljejuvvon<br />
c=oahkkaneami – Stuoradiggi ja Sámediggi. Sullii<br />
seamma áigge ledje proseassat jo∂us gaskkal Sámedikki<br />
ja guovddáé eiseválddiid, main ulbmil lei sirdit eanet<br />
fámu Sámediggái muhttin áééesurggiin. Éiehtadallamiid<br />
boa∂us lei ahte éattai ovttaoaivilvuohta earret eará<br />
sirdit Sámi oahpahusrá∂i Sámediggái. Sámi oahpahusrá∂∂i<br />
ásahuvvui 1975:s rá∂∂eaddi orgánan<br />
Oahpahusdepartementii sámi skuvlagaz=aldagaid<br />
oktavuo∂as. Sámi oahpahusrá∂∂i heaittihuvvui<br />
virggálac=c=at 31.12.1999 ja seammás válddi Sámediggi<br />
badjelasas bargoaddi ovddasvástádusa buot Sámi<br />
oahpahusrá∂i 25-27 bargiid badjel. Go Sámi<br />
oahpahusrá∂∂i lei Guovdageainnus ja das ledje<br />
kantuvrrat suohkana láigohanfitnodagas, de bázii<br />
doaibma Guovdageidnui, dál Sámedikki oahpahanossodahkan.<br />
Eará doaibma mii lei biddjon Guovdageidnui lei Sámi<br />
giellará∂∂i, vuolibué rá∂∂i Sámediggái. Sámi<br />
giellará∂∂i ásahuvvui sámelága olis gos lei c=állon ahte:<br />
“Dat ásahuvvo okta Sámi giellará∂∂i. Sámediggi<br />
nammada rá∂i miellahtuid ja várrelahtuid ja mearrida<br />
gii galgá leat rá∂i jo∂iheaddji ja nubbinjo∂iheaddji.<br />
Gonagas addá lagabut njuolggadusaid rá∂i c=oahkkádusa,<br />
organisaéuvnna, doaibmaáiggi ja bargguid<br />
birra.”. 1. b. o∂∂ajagimánu rájes jagi 2001:s rievddai<br />
Sámedikki siskkáldas organiseren. Dát dagahii ahte<br />
Sámedikki vuollásaé rá∂it heaittihuvvojedje.<br />
Ovddeé Sámi giellará∂i hálddahus éattai Sámedikki<br />
giellaossodahkan. Sámi giellará∂i hálddahus lei dassázii<br />
láigohan kánturlanjaid Sámi allaskuvllas. Go siskkáldas<br />
o∂∂asit organiseren lei c=a∂ahuvvon, de fárriiga<br />
Sámedikki giellaossodat ja Sámedikki oahpahusossodat<br />
ovttas ovtta suohkaneaiggáduvvon láigovissui. Oktiifárrema<br />
boa∂us lei fuomáéeapmi ahte lei dárbu<br />
liigeareálaide, go buot areálat viesus ledje anus. Ii lean<br />
vejolaé virgáibidjat olbmuid go eai lean kántursajit ja<br />
Sámediggi dárbbaéii gávdnat c=ovdosa boahtte áiggi<br />
14
Change language