NIKU Temahefte 13

Utgravningene i Erkebispegården 

i Trondheim 

Aktivitet og plantebruk belyst 

ved botaniske analysar 

Paula Utigard Sandvik 

NIKU Temahefte nr. 13

NIKU temahefte nr.13 Utgravningene i Erkebispegården i Trondheim. Aktivitet og plantebruk belyst ved botaniske analysar 

Sandvik, Paula Utigard, 

Aktivitet og plantebruk belyst 

ved botaniske analysar 

Utgravningene i Erkebispegården i Trondheim - 

NIKU Temahefte nr 13: 1-110 

Trondheim, februar 2000 

ISSN: 0807-5948 

ISBN: 82-426-1104-1 

Opphavsrett: 

NIKU Norsk institutt for Kulturminneforskning 

Copyright foto: 

Riksantikvaren 

Design og layout: 

Ingrid Brandslet 

Tegnekontoret, NINA • NIKU 

Forside illustrasjon: 

Monica Wancke 

Sats: NINA•NIKU 

Trykk: Norservice AS 

Papir: 90 gr. Multi Copy 

Opplag: 200 

Pris pr. stk/enhet: NOK 150.- 

Kontaktadresse: 

Norsk institutt for Kulturminneforskning 

Tungasletta 2 

7485Trondheim 

Telefon: 73 80 14 00 

- 2 -


FORORD 

Ved de fleste utgravninger samles det jordprøver. Dette er 

omtrent det eneste som er felles for arkeologiens innsats 

for «botanikken». Innsamlingsmetoder, prøvestørrelse, 

problemstillinger og budsjettposter for en videre bearbeiding 

av dette materialet er høyst varierende og ofte mangelfull. 

Det har vist seg at det er et stort informasjonspotensiale 

i jordprøver hvis de samles og analyseres i tråd med 

en planlagt og fruktbar strategi, mens det i motsatt fall fyller 

mye i hyllene og gir lite informasjon. 

Med dette som bakgrunn var det ønskelig å ha en botaniker 

integrert i utgravningsprosjektet i Erkebispegården allerede 

fra starten, slik at gode innsamlingsrutiner m.m. 

kunne etableres fra første stund. For å få til det ønskede 

samarbeide, var det også viktig at botanikeren hadde innsikt 

i arkeologenes tenkemåte, problemstillinger og materiale. 

Vi har vært så heldige å ha samme botaniker, Paula 

Utigard Sandvik, engasjert under hele prosjekttiden. 

Sandvik har deltatt i det arkeologiske feltarbeidet, og er 

derfor vel innsatt i de tolkningsmessige implikasjoner 

rundt konstruksjoner og jordlag. Hun har deltatt i våre diskusjoner 

rundt tolkninger og strategi, i felt og i etterarbeid, 

og hun har vært aktiv i strateagien rundt prøveinnsamling 

for naturvitenskapelige analyser, evalueringen av prøvene 

i forhold til prosjektets målsetninger og problemstillinger, 

samt at hun har vært ansvarlig for analysering av prøvene. 

Foreliggende rapport er derfor et resultat av et så tett og 

godt samarbeid mellom arkeologi og botanikk som vel 

mulig, og der vi har hatt gjensidig støtte av hverandres fagkunnskaper 

helt fra starten i 1991. 

Ved Utgravningene i Erkebispegården har det først og 

fremst vært tolkning av jordlag som aktivitetsspor og 

kunnskap om diett og plantebruk som har vært vesentlig. I 

foreliggende rapport er det derfor konsentrert rundt analyse 

av makrofossile rester. Kun i unntakstilfeller har det 

vært behov for pollenalanlyse. Analysene av prøver fra 

det første graveår i 1991 er allerede publisert (Sandvik 

1992). Foreliggende rapport redegjør for analysene for 

årene 1992-95, samt oppsummerer resultatene for hele 

prosjektet. 

FORFATTERENS FORORD 

Utgravinga i Erkebispegården vart gjennomført i tidsrommet 

1991-95. Gjennom dette lange tidsrommet, der ingen 

dag var den andre lik, var det engasjert mange arkeologar 

og ein paleoøkolog for å arbeida med prosjektet. For meg 

som er paleoøkolog gav prosjektet rike høve til å samla 

kunnskap om arkeologi, eit fagfelt som eg hadde liten 

praktisk kunnskap om på førehand. Arbeidet var variert og 

førte med seg kontaktar med mange fagmiljø. Etter kvart 

som arbeidet gjekk sin gang vart det klårt at jordprøvene 

hadde potensiale langt ut over det som prosjektengasjementet 

gav tid til å utnytta. Då eg valte å gå i gang med eit 

dr. ing. studium ved Institutt for geologi og bergteknikk, 

NTNU i 1994, var ein av grunnane eit ønskje om å gå vidare 

i arbeidet med materialet frå utgravinga i Erkebispegården. 

Denne rapporten set sluttstrek for arbeidet som er 

utført hittil. Eilif Dahl uttrykte det slik: Et ufullkomment arbeid 

som er gjort, er nyttigere enn et fullkomment arbeid 

som ikke er gjort (Eilif Dahl (1984) sitert i Fremstad 1997). 

Frå hausten 1991 til sommaren 1997 hadde eg arbeidsplass 

ved Institutt for naturhistorie, Vitenskapsmuseet, 

NTNU, og eg vil gjerne takka for godt arbeidsmiljø gjennom 

denne perioden. Elles skal det rettast takk til Hilde 

Grimnes Olsen, NINA-NIKU, for databasen som er særleg 

tilpassa makrofossilanalysane av materiale frå Erkebispegården, 

Elen Roaldset og Kåre Rokoengen, Institutt for geologi 

og bergteknikk, NTNU, og Kåre Sand, Trondheim 

kommune, for inspirerande diskusjonar om grunntilhøva 

på Nidarneset. Sist, men ikkje minst, takk til kollegaene i 

prosjektet: Robert Bazely, Chris McLees, Marit Longva, 

Sæbjørg Walaker Nordeide, Anders Olsson, Anna 

Petersén og Tom Saunders. De har alle møtt meg og spørsmåla 

mine med konstruktiv interesse, og det har vore ei 

stor glede for meg å samarbeida med dykk alle. 

1 Bakgrunn 

Trondheim juli 1998 

Paula Utigard Sandvik 

Verken Riksantikvaren eller NIKU har eget laboratoriumutstyr 

til bruk for botaniker. Vi har derfor vært avhengige 

av å leie kontor og laboratorieplass, hvilket har velvillig 

blitt stilt disposisjon ved Botanisk institutt, NTNU og 

Botanisk avdeling, Vitenskapsmuseet, NTNU. Vi vil herved 

takke disse institusjonene for samarbeidet, som har 

gjort dette prosjektet mulig. Den største takken går likevel 

til Sandvik som med engasjement, samarbeidsvilje, selvstendighet 

og strukturert arbeidsmåte, har gjennomført 

prosjektet. 

Sæbjørg Walaker Nordeide 

prosjektleder 

- 3 -


0X 

Bergen 

Oslo 

N 

Tromsø 

Trondheim 

Erkebispegårdens plassering i Trondheim. Middelalderbyen skravert. 

Map of Trondheim showing the location of the Archbishop´s Palace. 

(The shaded area shows the excent of the medieval town) 

-60 

-70 

-80 

-90 

-100 

-110 

-120 

-130 

-140 

85X 

80X 

75X 

70X 

65X 

60X 

55X 

50X 

45X 

40X 

35X 

30X 

25X 

20X 

15X 

10X 

5X 

17 

16 

15 

14 

13 

12 

11 

10 

9 

8 

7 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

A 

Kontorbyggning 

N 

;;;;;; 

;;;;;; 

;;;;; 

+ 

K 

E 

H G F 

A 

B 

B C D E F G H I K L M N O P Q R S T 

C 

D 

I 

a 

c 

b 

d 

N 

Utgravningene i Erkebispegården i Trondheim. Utgravningsfeltet 1991 - 

1995 skravert. The location of the 1991 - 1995 excavations in the 

Archbishop´s Palace (shaded). 

Bakeribyggning 

Østre flukt 

ringmur 

Riksant. 

0Y 6Y 12Y 18Y 24Y 30Y 36Y 42Y 48Y 54Y 60Y 66Y 72Y 78Y 84Y 90Y 96Y 102Y 108Y 114Y 

Kommunen -80Y -70Y -60Y -50Y -40Y -30Y -20Y -10Y -0Y 10Y 20Y 30Y 

Utgravningsfeltets inndeling i delfelt og ruter. Koordinatsystemet 1991 - 1995 (origo i sørvestre hjørne), i forhold til det kommunale koordinatsystemet 

(origo i Domkirkens tårn.) 

The site sub-divisions (Areas A to K) and the coordinate system (both the council´s standard system and the excavation project´s adjusted system). 

The excavations in the Archbishops Palace 1991 - 1995 - site location plans. 

Figur 1. Oversyn over utgravingane i Erkebispegården 1991 - 1995. 

- 4 -


INNHALD 

Side: 

Forord .........................................................................................................................................................3 

Oversikt over utgravningene i Erkebispegården 1991 - 1995 .....................................................................4 

Innhald .......................................................................................................................................................5 

Figurliste ...................................................................................................................................................7 

Tabelliste.................................................................................................................................................... 8 

Kap. 1 

Kap. 2 

Kap. 3 

BAKGRUNN 

1.1 Byen ....................................................................................................................................9 

1.2 Erkebispegården ....................................................................................................................9 

1.3 Landskapet ............................................................................................................................9 

1.4 Utgravinga i Erkebispegården..............................................................................................10 

METODIKK 

2.1 Materiale og kjeldekritikk....................................................................................................10 

2.2 Innsamling av materiale.......................................................................................................11 

2.3 Laboratoriearbeidet .............................................................................................................12 

Makrofossilar ..................................................................................................................12 

Mikrofossilar ...................................................................................................................12 

A. Pollen ...................................................................................................................12 

B. Diatomear.............................................................................................................12 

2.4 Dateringar ...........................................................................................................................12 

2.5 Presentasjon av resultata .....................................................................................................12 

RESULTAT 

3.1 Analyserte prøver fordelt på periodane ...............................................................................13 

3.2 Naturbakken .......................................................................................................................15 

3.3 Periode 1.............................................................................................................................16 

3.4 Periode 2.............................................................................................................................17 

3.5 Periode 3.............................................................................................................................19 

3.6 Periode 4.............................................................................................................................21 

3.7 Periode 5.............................................................................................................................24 

3.8 Periode 6.............................................................................................................................26 

3.9 Periode 7.............................................................................................................................35 

3.10 Periode 8.............................................................................................................................37 

3.11 Periode 9.............................................................................................................................40 

3.12 Periode 10...........................................................................................................................45 

3.13 Periode 11 ...........................................................................................................................46 

3.14 Periode 12...........................................................................................................................49 

- 5 -


Kap. 4 PLANTERESTAR FORDELT I TID OG ROM .................................................................................49 

4.1 Plantene ..............................................................................................................................49 

4.2 Lokal dyrking ......................................................................................................................57 

4.2.1 Åkerbruk ...................................................................................................................51 

4.2.2 Hagebruk ..................................................................................................................51 

Frukt..........................................................................................................................51 

Grønnsaker ...............................................................................................................51 

4.3 Viltveksande matplanter ......................................................................................................52 

4.4 Giftige planter .....................................................................................................................53 

4.5 Handel med planter ............................................................................................................53 

4.5.1 Fiken .........................................................................................................................53 

4.5.2 Druer.........................................................................................................................54 

4.5.3 Korn, humle og andre planter ...................................................................................54 

Kap. 5 TOLKINGAR ................................................................................................................................56 

5.1 Latriner og møkk .................................................................................................................56 

5.1 Konstruksjonar og strukturar................................................................................................57 

Bygningar..................................................................................................................57 

Verkstadene...............................................................................................................57 

Våpenverkstaden.......................................................................................................57 

Skomakerverkstad .....................................................................................................57 

Verkstader med ukjent funksjon ................................................................................58 

Fjøs og uthus .............................................................................................................58 

Fiskekummen............................................................................................................58 

Gropene i Periode 6, Fase 3......................................................................................59 

Fysisk avgrensing av området....................................................................................59 

Kap. 6 SUMMARY ..................................................................................................................................60 

Kap. 7 LITTERATUR OG KJELDER ..........................................................................................................61 

FOTO AV DIASPORAR.............................................................................................................................64 

TABELLAR.................................................................................................................................................66 

- 6 -


FIGURLISTE 

Side: 

Fig. 1 Oversyn over utgravingane i Erkebispegården 1991 - 1995. ......................................................................................... 4 

Fig. 2i Nidarneset med markering av utbreiinga av leira .........................................................................................................10 

Fig. 3 Oversyn over dateringar ...............................................................................................................................................14 

Fig. 4 Naturbakken.................................................................................................................................................................15 

Fig. 5 Periode 1, fase 1...........................................................................................................................................................16 

Fig. 6 Periode 2, fase 1. ..........................................................................................................................................17 


Fig. 8 Plasseringa av den eldste ringmuren.............................................................................................................................19 


Fig. 10 Periode 4, fase 1. .........................................................................................................................................................21 



Fig. 13 Periode 5, fase 1...........................................................................................................................................................24 

Fig. 14 Periode 5, fase 3.i.........................................................................................................................................................25 







Fig. 21 Periode 7, fase 3. .........................................................................................................................................................36 

Fig. 22 Lagdelinga i fyllmassen i K243 (jfr 536)........................................................................................................................36 







Fig. 29 Periode 10, fase 1 ........................................................................................................................................................45 

Fig. 30 Periode 11, fase 1. ........................................................................................................................................................46 


Fig. 32 Periode 11, fase 3. .......................................................................................................................................................48 


Fig. 34 Foto av diasporar. ...................................................................................................................................................64-65 

- 7 -


TABELLISTE 

Tab. 1 Oversyn over analyserte prøver fordelt på delfelt og periode ...............................................................15 

Tab. 2 Plantene i periode 1. ............................................................................................................................50 

Tab. 3 Naturbakken og periode 1, gruppene 1.1-1.4, inkl. symbolliste for tabellane . ....................................66 

Tab. 4 Periode 2 og 3, gruppene 2.5-3.12.......................................................................................................67 

Tab. 5 Periode 4, gruppene 4.23-4.41. ...........................................................................................................68 

Tab. 6 Periode 4, gruppene 4.42-4.59. ...........................................................................................................70 

Tab. 7 Periode 5, gruppene 5.75-5.101. .........................................................................................................72 

Tab. 8 Periode 6: gruppene 6.118-6.128.........................................................................................................73 

Tab. 9 Periode 6: gruppene 6.130-6.138. .......................................................................................................74 

Tab. 10 Periode 6: gruppene 6.141-6.142. .......................................................................................................76 


Tab. 12 Periode 6: gruppe 6.150.......................................................................................................................80 

Tab. 13 Periode 6: gruppene 6.151-6.163. .......................................................................................................82 





Tab. 18 Periode 6: gruppene 6.198-6.209 ........................................................................................................89 



Tab. 21 Periode 8: gruppene 8.251-8.259 ........................................................................................................93 




Tab. 25 Periode 9: gruppene 9.297-9.300.......................................................................................................100 

Tab. 26 Periode 9: gruppene 9.303-9.308.......................................................................................................102 

Tab. 27 Periode 10: gruppene 10.319-10.327. ...............................................................................................104 

Tab. 28 Periode 11: gruppene 11.334-11.356. ................................................................................................106 

Tab. 29 Periode 11: gruppene 11.362-11.376. ................................................................................................108 

Tab. 30 Periode 11 og 12: gruppene 11.378-12.409. ......................................................................................109 

Tab. 31 Norske og vitenskaplege namn på planter .........................................................................................110 

- 8 -


KAPITTEL 1. 

BAKGRUNN 

Deler av bygningane i Erkebispegården i Trondheim 

gjekk tapt i ein brann i 1983. Før ein kunne erstatta 

bygningane som gjekk tapt, var det klårt at ein måtte 

gjennomføra omfattande arkeologiske utgravingar. Planlegginga 

av desse undersøkingane starta alt i 1985 då 

Øivind Lunde gjennomførte utgravingar av fleire sjakter 

for å få oversyn over tilstanden til kulturlaga, både kor 

tjukke dei var og korleis dei var bygd opp (TA 1985/10). 

1.1. Byen 

Frå 1970-åra og fram til utgravingane på Erkebispegården 

starta i mai 1991 hadde det vore gjennomført 

fleire store arkeologiske utgravingar i Trondheim. I 

samband med nokre av desse hadde analysar av planterestar 

gått inn som ein del av undersøkinga. Lisa B. 

Bjerck, Ola Foldøy, Kerstin Griffin, Peter Marsden, 

Paula Utigard Sandvik, Synøve Fjeldstad Selvik, Thyra 

Solem, Per Størmer og Philip Tallantire har alle analysert 

planterestar frå bygrunnen i Trondheim. Sandvik 

(1992) gjev eit kort oversyn over undersøkingane som 

er utført før 1992, kva resultat som er tilgjengeleg i trykt 

form og kva som er upublisert. Etter 1992 er det analysert 

materiale frå Bersvendsveita (Towle og Sandvik 

1997), der det også tidlegare er utført utgravingar som 

inkluderer analysar av planterestar (Fulks og Sandvik 

1987) og frå Vestfrontplassen (Reed et. al. 1997). 

Analysane av planterestar har gjeve innsyn i den naturleg 

vegetasjon som var på Nidarneset og endringar som 

kom som følgje av menneskeleg påverknad. Jordbruksaktivitet 

og verknaden av ulike sider ved busetnad, 

handel og handverk blir synleggjort gjennom desse 

analysane. 

Undersøkingane omfattar stort sett prøver frå mellomalderlag, 

i særleg grad er tidsrommet 1000-1200 AD representert. 

Unntaket er nokre få prøver av lag frå 1700- 

talet. 

Det må også nemnast at mange store og viktige utgravingar 

i Trondheim er gjennomført utan eller med sterkt 

avgrensa bruk av analysar av jordprøver. Tidsrommet 

etter omlag 1250 er generelt dårleg dokumentert gjennom 

analysar av jordprøver, og dermed er det vanskeleg 

å følgja utviklinga i plantelivet og bruken av planter 

frå byen vart grunnlagt og framover mot vår tid. 

1.2. Erkebispegården 

Ein hadde grunn til å tru at dei eldste av dei ståande 

bygningane i nordfløya på Erkebispegården vart bygd 

ca. 1170 og at resten av bygningane i nord og vest kom 

til noko seinare (Fischer et al. 1977). Erkebispesetet i 

Nidaros vart oppretta i 1152/1153 og frå denne tida av 

meiner ein å kunne rekna med at byen i større grad enn 

tidlegare kom i kontakt med mange land i Europa. 

Erkebispegården kunne vera av dei miljøa i Noreg som 

først kom i kontakt ikkje berre med nye straumar innan 

åndslivet, men også med materielle gode. Til dømes 

kunne ulike former for matemne som ikkje kunne skaffast 

frå landsdelen, men som det var tilgang på lengre 

sør i Europa, koma til byen som eit resultat av denne 

kontakten. Kva vart tilført gjennom handelssamband, 

både innanlands og gjennom import frå andre deler av 

Europa og kva hadde lokalt opphav? 

1.3. Landskapet 

Elles var lite kjend om korleis området var brukt både 

før etableringa av erkesetet og gjennom dei knapt fire 

hundre åra erkebispane rådde over området. Frå 1600- 

talet og fram mot vår tid aukar mengda av skriftlege 

kjelder som gjev kunnskap om området. 

Ein meinte at det var ein gard på søre Nidarneset før 

erkebispesetet vart oppretta. Tanken har oppstått på 

grunnlag av opplysningar i skriftelege kjelder og nokre 

få lausfunn som var datert til sein jarnalder og såleis var 

eldre enn grunnlegginga av byen. Garden vart mest truleg 

lokalisert mellom Kalvskinnet og området der Erkebispegården 

og Domkyrkja seinare vart bygd (Blom 

1997). 

Før utgravingsprosjektet i Erkebispegården starta våren 

1991, hadde ein fått kunnskap om søre delen av 

Nidarneset gjennom paleoøkologiske og geologiske 

undersøkingar supplert med 14 C dateringar. Desse undersøkingane 

hadde vist at området mellom Prinsens 

gate i vest og Erling Skakkes gate i nord er dekt av leirlag, 

mest truleg skredmassar (Sandvik 1990a). Leirlag 

som i dag er inntil 4-5 m tjukke, dekkjer dei fluviale avsetningane 

bygd opp av Nidelva (Reite 1983). 14 C-dateringar 

utført i samband med undersøkingar på Ytre 

Kongsgård (Sandvik 1990b), syner at det første skredet 

som nådde den delen av platået fann stad i tidsrommet 

AD90-410. Alt i tidsrommet 365-40BC vart det avsett 

lag rike på trekol over sandøra, noko som kan tyde på 

at menneska alt før Kristi fødsel hadde tilhald på søre 

Nidarneset. 

-- 9 - -


Undersøkingane som Geoteknisk seksjon ved plankontoret 

i Trondheim kommune gjennomførte i april 1991 

(Sand 1991), slo endeleg fast at leira vart ført til området 

av eitt eller kanskje fleire skred. Oppå leirmassane 

er det gjennom hundreåra akkumulert kulturlag som i 

dag er mellom 1 og 2,5 m tjukke, dei mektigaste laga 

fann ein i sør-austre del av det planlagte utgravingsfeltet. 

Observasjonane av borkjernane gav grunn til å tru 

at tilhøva var vekslande og utgravingane i 1991, som 

omfatta delfelta A og B, slo fast at tilstanden til organisk 

materiale i desse kulturlaga til dels var svært dårleg. 

Truleg er årsaka at mange av laga er rike på fluviale avsetningar 

som sand og grus, og bygningsrestar som tegl 

og mørtel, og er dermed svært porøse. Slike lag er luftige 

og gjev gode livsvilkår for mikroorganismar som bryt 

ned organisk materiale. 

KAPITTEL 2. 

METODIKK 

Metodikken kan delast inn i to hovudbolkar: planlegging 

og gjennomføring. Etter mi meining skjer det kanskje 

viktigaste metodiske arbeidet under planlegginga, 

altså før ei kan seiast å ha startar ei undersøking. På 

bakgrunn av kunnskapen ein har om lokaliteten som 

ein skal undersøke og tilgjengelege ressursar, både med 

omsyn til tilgang på spesialistar innan ulike fagområde, 

økonomiske ressursar og tidsrammer, må ein prioritere 

og ta val. Gjennomføringa er sjølvsagt også viktig, men 

ein arbeider då innan rammer som er lagt under planlegginga. 

God planlegging hindrar likevel ikkje at det 

kan oppstå overraskingar undervegs i arbeidet, og ein 

må alltid ha rom for justeringar undervegs. 

2.1. Materiale og kjeldekritikk. 

Paleoøkologiske rekonstruksjonar er basert på at ein 

finn materiale som inneheld restar av livsformer, i dette 

tilfellet særleg planter. Tidsrommet frå plantene levde til 

vi finn dei kan variere sterkt. Uansett har restane gjennomgått 

både mekanisk og biokjemisk nedbryting. 

Knørzer (1984) nemner mange grunnar til at plantemateriale 

kan bli brote ned: 1) tillaginga av maten som 

omfattar knusing eller maling, som for korn og krydder, 

2) koking og tygging, 3) fordøyinga, 4) aktiviteten til insekta 

som lever i avfall og 5) bakteriell nedbryting og 

rotning. 

Figur 2. 

Nidarneset med markering av utbreiinga av leira (etter 

Sandvik 1990b). 

Ulike deler av plantene har ulik evna til å stå imot desse 

nedbrytingsmekanismene. Det ein finn er stort sett 

dei mest motstandsdyktige delane, i særleg grad diasporar 

og pollen. Planter som ikkje vart nytta som mat 

unngår nedbrytinga som er knytt til tillaging og fordøying, 

men resten av problema rammar også dei. 

1.4. Utgravinga i Erkebispegården 

Utgravinga i Erkebispegården, TA 1991/1, vart gjennomført 

i tidsrommet 1991-1995. Målet for undersøkingane 

var å studere utnyttinga av og aktiviteten på 

området på bestemte tidspunkt og endringane som 

fann stad over tid. Parallelt med utgravingane tok ein 

jordprøver for botaniske, entomologiske og osteologiske 

undersøkingar. 

Gjennom denne utgravinga venta ein å få ny kunnskap 

om utviklinga av og tilhøva på ein del av byen der det 

tidlegare har vore gjennomført få og små undersøkingar. 

Ein vona vidare å få grunnlag for å samanlikna tilhøva 

i Erkebispegården med handverks- og handelsmiljøet 

lengre nord på Nidarneset. 

For dei delane som skal bli bevarte er det dessutan viktig 

å koma i godt selskap. Røynslene frå analysane av 

dette materialet syner at organisk materiale i varierande 

grad tek skade av opphaldet over tid i den sandige og 

sterkt mørtelhaldige delen av massane. Bein er oftast til 

stades og i god stand, medan planterestar manglar, 

mest truleg fordi dei er mindre motstandsdyktige og har 

gått tapt. Dette syner at nedbrytinga har vore selektiv. 

Fundamentet for tolkingane er det som ikkje har gått 

tapt undervegs. 

Generelt ser det ut til at djupe kulturlag avsett over kort 

tid sikrar tilstanden til organisk materiale fordi lagringstilhøve 

blir betre enn i grunne lag. I nokre av periodane 

er det klåre skilje mellom ulike deler av feltet. Som 

- 10 - 

- 10


nemnt under omtalen av periode 9, går det eit skilje 

mellom koordinatane x28, y75 og x33, y68 på delfelt 

E. Alt under utgravingane kom det tydeleg fram at både 

tømmer og lag rike på plantemateriale var i ekstremt 

god stand sør for det omtala skiljet. 

Når kulturlaga er tynne og organisk materiale i dårleg 

stand, kan det ha samanheng med at avfallshandteringa 

har variert gjennom tidene, og at reinhaldet i ulike bygningar 

og område har vore ulikt innan same tidsrom. I 

1313 er det rettarbøter frå kong Håkon Magnusson for 

Nidaros som gjeld fleire tilhøve i byen. Det blir mellom 

anna lagt ned forbod mot å bera avfall, bork eller stein 

i elva og bøter for dei som gjer det (Regesta Norvegica 

nr.859). Dette syner at ein kvitta seg med avfall ved å 

kasta det i elva. Noko av avfallet, derimot, hadde nytteverdi. 

Møkk, både frå menneske og dyr, vart brukt til 

gjødsel på åkrar, og det var dyrka mark på Nidarneset 

på skrinne, sandige område som Televerkstomta, der 

ein kunne ha god nytte av gjødsling. 

2.2 Innsamling av materiale 

Det er tidlegare gjort greie for korleis innsamlinga av 

prøvene for botaniske, entomologiske og osteologiske 

analysar er planlagt og utført under denne utgravinga 

(Sandvik 1992). Før presentasjonen av resultata av dei 

botaniske analysane startar, er det viktig å minna om tilhøva 

for prøvetaking under denne særskilde utgravinga 

og summere opp røynslene som er samla under og etter 

utgravingssesongen. 

Utgravingane i Erkebispegården vart utført under vekslande 

klimatiske tilhøve. I korte periodar var Trondheim 

prega av ekstreme varme, i lange periodar med svært 

godt arbeidsver, men også periodar med store nedbørsmengder 

som «drukna» feltet. Under periodar med mykje 

regn var risikoen for forureining av materiale stor. 

Generelt er det vanskeleg å sjå planterestane i kulturlag 

under utgravingane, men variasjonen er stor. Restar av 

ved er lett å sjå, særleg dersom ein finn dei som deler 

av konstruksjonar, medan flislag kan framstå meir utydelege. 

Andre typar planterestar, t. d. konsentrasjonar 

av mose, slike som ein ofte finn i latriner, er også lett å 

oppdaga. Pollen og mange typar diasporar er meir motstandsdyktige 

mot nedbryting enn både ved og mose. 

Samstundes er slike partiklar små, og i alle fall pollen er 

uråd å oppdaga i felt. Under utgravingane i 1992 opplevde 

vi likevel å finne lag der konsentrasjonar av diasporar 

var lett synlege med det blotte auge. 

Under utgravinga er hovudsaka å identifisere stratigrafiske 

einingar i form av lag og strukturar og å ta vare på 

funnmaterialet, som også omfattar jordprøver, frå dei 

einskilde laga. Jordprøvene er samla inn etter retningsliner 

som ein har kome fram til for dette prosjektet (notat 

19/2-91, S.W. Nordeide, Arkivet til Riksantikvaren, 

Trondheim). Vi hadde valt ein strategi for innsamling av 

jordprøver der vi tok prøver berre av nokre av laga. 

Siktemålet med analysane av makrofossilar er å utvida 

kunnskapen om aktiviteten på feltet og funksjonen til 

ulike konstruksjonar samt å kartleggje kva for plantemateriale 

som var til stades til ulike tider. Difor valte ein 

å ta prøver frå lag som under utgravingane vart vurdert 

til å ha klår relasjon til bruksfase og konstruksjonar. 

Materialet vart innsamla med tanke på analysar av 

både botaniske og zoologiske restar. Før utgraveringane 

starta våren 1991 kom det i gang samarbeid mellom 

entomologane Reidar Mehl, Statens institutt for folkehelse 

og John O. Solem, Institutt for naturhistorie, 

Vitenskapsmuseet, NTNU og prosjektet. Resultatet vart 

at ein tok prøver frå same laga og strukturane både til 

botaniske og entomologiske studiar i 1991. Anne Karin 

Hufthammer, Zoologisk museum, Bergen, som er ansvarleg 

for analysane av det osteologiske materialet, 

ønskte å supplera beinmaterialet som vart samla under 

gravinga, med bein frå sikta jordprøver. Frå starten av 

utgravingssesongen i 1992 vart det tekne parallelle 

jordprøvene til botaniske, entomologiske og osteologiske 

analysar. 

På same vis som i 1991 (Sandvik 1992), vart innsamlinga 

av prøver til fossilanalysar styrt av subjektiv vurdering 

frå den ansvarlege. Dette er, i følgje van der 

Veen (1983), «judgement sampling» samla etter «human 

subjectiv» strategi. Ulempa med eit avgrensa utval 

av prøver er at ein har ulik strategi for innsamling av 

jordprøver og andre typar av funn. Jordprøvene representerer 

ikkje alle lag, og materialet er dermed ikkje 

komplett. Dersom vala ein gjer under prøvetakinga ikkje 

er vellukka, har ein lite materiale å falla attende på. 

Framgangsmåten har den fordelen at ein arbeider innan 

realistiske rammer. Ein kan ikkje rekna med at det 

er interessant å analysere planterestar frå alle lag, og 

ressursmessig er det heilt urealistisk å rekna med at ein 

kan gjennomføra eit slikt analyseprogram i ei mellomalderutgraving, 

der talet på identifiserte lag kan koma 

opp i mange tusen. Røynslene frå Erkebispegården viser 

at innsamling av prøver basert på medvetne val og 

samråding mellom naturvitarar og arkeologar kan vera 

fruktbart. Gjennom ein slik arbeidsmåte vel ein ut prøvene 

medan inntrykka er ferske, og utsett ikkje vala, 

som ofte er problemfylte. 

Det vart samla prøver med ulikt volum til dei ulike typane 

analysar, til botaniske ca. 0,5 l, til entomologiske 

ca. 1 l og til osteologiske ca. 5 l. Før prøvetakinga fann 

stad vart overflata grundig rensa slik at ein så langt råd 

kunne unngå forureining frå flora og fauna på og nær 

området. Materialet vart overført til mjølkekartongar eller 

plastposar som straks vart lukka tett og merkt med 

opplysningar om delfelt, rute, lagnummer og koordina- 

- 11 -


tar. Kvar prøve fekk eige tilvekstnummer (N-nummer) 

og det vart fylt ut eit standardisert skjema med relevante 

opplysningar: delfelt og lagnummer, dato, relasjonar 

til konstruksjon og over-og underliggjande lag, eventuelle 

andre opplysningar om funnsituasjonen og grunngjeving 

for innsamlinga av prøva. Alle prøvene vart koordinatfesta 

i horisontalplanet, etter kvart vurderte vi 

det slik at alle prøver også burde koordinatfestast i vertikalplanet. 

Med den tida som var til disposisjon, let det seg ikkje 

gjera å analysere alle prøvene som var samla inn. Ein 

måtte gjera nye utval, desse evalueringane gjorde naturvitaren, 

i dette tilfellet botanikaren, og arkeologane 

saman. 

Alle innsamla jordprøver vart registrert i funndatabasen 

for utgravinga i Erkebispegården, som i dag ligg føre i 

Data Ease og Access 7.0 for Windows 95. 

2.3. Laboratoriearbeidet 

Prosjektet har leigd arbeidsplass og utstyr for preparering 

og analysering av prøver. Makrofossilprøvene er 

preparert ved Institutt for naturhistorie, Vitenskapsmuseet, 

NTNU, og pollenprøvene ved Pollenlaboratoriet, 

Botanisk institutt, NTNU. Prøver for diatomeanalyser 

er preparert ved NGU. All preparering og alle 

analysar er utført av botanikaren ved prosjektet. 

Makrofossilar 

For makrofossilanalysar er eit bestemt volum, vanlegvis 

100 cm 3 , i nokre få tilfelle 200 cm 3 preparert. Framgangsmåten 

ved prepareringa er omtala av Griffin 

(1988) og Wasylikova (1985). Som standard prosedyre 

er prøva sila gjennom silar med maskevidder på 1 mm, 

0,6 mm og 0,25 mm. Ein bør merka seg at fraksjonen 

mindre enn 0,25 mm, som omfattar finsand, silt og leire, 

dermed går tapt. Dersom prøvene inneheldt store 

delar med grovt materiale, er det i tillegg nytta sikt med 

maskevidde 2 og/eller 6 mm. Dei ulike fraksjonane av 

materialet vart lagra i destillert vatn til analysane kunne 

finne stad. 

Analysane er gjennomført med ei Leitz lupe med 6, 12, 

25 og 40 x forstørring. Alt materiale større enn 0,6 mm 

er fullstendig analysert. I fraksjonen 0,6-0.25 mm er deler 

av materialet fullstendig analysert. Diasporar, mosar 

og anna botanisk materiale er sortert ut og lagt over i 

eigne boksar, resten av prøva er teke vare på til eventuelt 

seinare bruk. Andre fossiltypar som er registrert og til 

dels sortert ut og som blir trekt inn i diskusjonen er insektrestar 

og eggeskal. Insektrestane er delt inn i to store 

grupper: fluepupper og insekt. Under arbeidet med 

analysane har ei mindre referansesamlinga av recente 

diasporar og tilgjengeleg utsortert materiale frå tidlegare 

undersøkingar av prøver frå bygrunnen i Trondheim 

vore nytta. I tillegg er følgjande litteratur om botaniske 

makrofossilar vore til stor hjelp: Anderberg 1994, 

Beijerinck 1947, Berggren 1968 og 1981, Frank & Stika 

1988, Griffin 1979; 1988, Hjelmqvist 1991, Jacomet 

1987, Jensen 1979; 1986, Katz et al. 1965; 1977, 

Korsmo 1934, Körber-Grohne 1991, Schoch et al. 

1988. 

Mikrofossilar 

A: Pollen 

Prøvene, 1,4 cm 3 , vart preparert for absolutt analysar 

(Stockmarr 1971) etter standard prosedyre 

(Fægri et al. 1989). Minerogent materiale vart fjerna 

med HF. Under analysane vart eit Zeiss mikroskop 

med 10x, 25x, 40x og 63x forstørring og 

med fasekontrastutstyr nytta. Resultata av pollenanalysane 

er ikkje framstilt i diagram, og resultata 

blir trekt inn i diskusjonane som supplement til 

makrofossilanalysane. Kvaliteten på desse prøvene 

var sterkt vekslande og det var store mengder 

trekolstøv i dei. 

B: Diatomear 

Prøvene er preparert for diatomeanalysar etter 

standard framgangsmåte (Bjørg Stabell, pers. 

meddl.). Resultata av distomèanalysane er heller 

ikkje framstilt i diagram. Resultata er trekt inn i 

diskusjonane der det er relevant. 

2.4. Dateringar 

Tidfestinga er basert på ulike dateringsmetodar: 14 C-dateringar, 

dendrokronologiske dateringar og dateringar 

gjort på funnmaterialet (Figur 3). 14 C-dateringane er utført 

ved Laboratoriet for radiologisk datering, NTNU, 

dei dendrokronolgiske dateringane er utført av Terje 

Thun, Botanisk institutt, NTNU. I teksten er 14 C-dateringar 

oppgjevne med kalibrerte alder +/- 1 standardavvik. 

Olsson (in prep) gjev komplett oversyn over dateringsgrunnlaget 

og dateringane. 

2.5. Presentasjon av materialet 

Alle prøvene er presentert i samsvar med inndelinga i 

stratigrafirapportane (Hommedal og Larsson 1999, 

McLees 1998 a og b, Olsson og Petersèn 1998, 

Petersèn 1998, Saunders 1997a og b Inndelinga er hierarkisk, 

basert på den kronologisk rekkefølgja til hendingane. 

Kort fortalt er laga samanstilt i grupper, i alt 

411, med eit varierande antal lag innan kvar gruppe. 

Fleire grupper dannar ein fase, ein til fire fasar er samla 

i ei overordna eining: perioden. Det er i alt 12 periodar 

- 12 -


i tillegg til naturbakken. Dette gjer at det etter mi meining 

lett å finne samanhengane mellom arkeologiske 

og botaniske opplysningar. 

Innan kvart lag er det registrert planterestar, minerogene 

partiklar og ein del dyrerestar. Resultata er lagra i ein 

eigen database i Access 7.0 som er spesielt tilpassa for 

dette prosjektet av overingeniør Hilde Grimnes Olsen, 

NINA-NIKU. Databasen er kopla mot funndatabasen, 

og har synt seg å vera eit uunnverleg hjelpemiddel for å 

halda orden i dette omfattande materialet. Alle tabellane 

er skrivne ut frå databasen, og seinare redigert i 

Word 6.0. 

Periodane blir omtala kronologisk med naturbakken 

først, deretter periodane frå 1, den eldste, til 12, den 

yngste. Innan perioden blir fasane omtala kronologisk. 

Innan kvar fase blir gruppene ramma for omtalen og 

diskusjonane av laget som den einskilde prøva kjem 

frå, dvs. lagnummer og N-nr. I dei tilfella laget har korrelasjonar 

på andre felt, dvs. der same lag går over to 

eller fleire delfelt, er korrelasjonane teke med. Tanken 

vår er at prøva representerer laget og eventuelle korrelerte 

lag. Gruppene blir omtala kronologisk dersom ikkje 

andre koplingar er logisk, som til dømes i tilfelle der 

to eller fleire grupper høyrer saman. 

Resultata av analysane er presentert i tabellane 3-30. I 

desse tabellane er prøvene ordna etter periodane, frå 1, 

den eldste til 12, den yngste, deretter etter gruppenummer 

og innan gruppa etter stigande N-nr. 

KAPITTEL 3. 

RESULTAT 

3.1. Analyserte prøver fordelt på 

periodar 

Utgravingsfeltet på Erkebispegården, 1991/1, var delt 

inn i elleve delfelt: A-I, K og M. Inndelinga av feltet går 

fram av figur 1. Delfelt M er murverket (Hommedal og 

Larsson 1999). Bazely et al (1993), McLees (1998a og 

b), Olsson og Petersèn (1998), Petersèn (1998) og 

Saunders (1997a og b) gjer utførleg greie for bakgrunnene 

for den stratigrafiske inndeling av delfelta A-K. 

Dei gjer også greie for korrelasjonane mellom lag som 

går over fleire delfelt. Laga på kvart av delfelta går inn i 

separate nummerseriar. For å unngå samanblanding av 

lag frå ulike delfelt i denne rapporten, er feltkoden 

brukt saman med lagnumret, til dømes er E416 lag 416 

på delfelt E. 

Alle periodane og naturbakken er representert i den delen 

av materialet som vart prioritert for analysar og som 

dannar grunnlaget for den botaniske delen av undersøkinga. 

Fordelinga av analyserte prøver på periodar og 

delfelt går fram av tabell 1. Det analyserte materialet representerer 

117 av dei 411 gruppene. Datering av periodane 

går fram av fig. 3. 

I slutten av gjennomgangen av kvar einskild periode er 

det ei kort oppsummering av tilhøva i perioden. 

Det er brukt berre norske plantenamn både i tabellane 

og i teksten bortsett frå i tabell 31 der både norske og 

vitskaplege namn på plantene er med. Fossiltypar som 

ikkje er identifiserte er oppført som ubestemte i tabellane. 

Namna på høgare planter er i følgje Lid og Lid 1994. 

Mosenamna er i følgje Frisvoll et al. 1984. Namna på 

diatomèar er i følgje Cleve-Euler 1951-1955. 

Kapittel 3 omfattar den kronologiske gjennomgangen 

av periodane. I kapittel 4 blir plantene og ulike sider 

ved bruk og utbreiing presentert og diskutert. I kapittel 

5 blir det gjeve eit oversyn over funna av planterestar i 

høve til konstruksjonar og lag. 

Symbol 

Ringmur 

Steinbygning 

Tømmerbygning 

Mogeleg tømmerbygning 

Arbeidsplass 

Renne 

Gjerde 

Stolpehol 

Mogeleg stolpehol 

Fundament for stolpe 

Brunn/sisterne 

Nedgraving 

Mogeleg nedgraving 

Steinfundament 

Veg 

Brulegging 

Mogeleg brulegging 

Plattform 

Mogeleg plattform 

Kjellar 

Mogeleg eldstad 

Eldstad 

Omn 

Avfallsgrop 

Trapp 

Latrine 

Spiraltrapp 

- 13 -

NIKU temahefte nr.13 Utgravningene i Erkebispegården i Trondheim. Aktivitet og plantebruk ved botaniske analysar 

Reformasjon 

1537 Magasintiden 

1200 1300 1400 1500 1600 1700 1800 1900 2000 

Øst- og sørfløyen 

brenner 

1983 

Lensherreordn. 

opphører 

1660 

Gården 

brenner 

1532 

Erkesetet stiftes 

1152/53 

Viktige begivenheter: 

År e.Kr. 

;; 

;; 

900 1000 1100 

;;;;;;; 

QQQQQQ 

 

;;;;;;; ;;;; 

;;;;;;;;;;; 

;;;;;; 

QQQQQQ 

 

År e. Kr. 

Period 1: Datering 

C14 

Dendro 

Keramikk 

Mynter 

Dokumenter 

Daterings 

grunnlag 

;;;; QQQQ 

;;; ;;; 

;;; ;;; 

;;; ;;; 

;;;;;;; 

Daterings grunnlag 

(Usikker start / slutt i raster) 

;;;; 

;;;; 


C14 

Dendro 

Keramikk 

Mynter 

Dokumenter 

Daterings 

grunnlag 

;;;;;;; ;;;; 

;; 

;; 

;;; QQQ 

;;; QQQ 

;;;; 

C14 

Dendro 

Keramikk 

Mynter 

Dokumenter 

Daterings 

grunnlag 


;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;; 

;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;; 

C14 

Dendro 

Keramikk 

Mynter 

Dokumenter 


C14 

Dendro 

Keramikk 

Mynter 

Dokumenter 

Daterings 

grunnlag 

Daterings 

grunnlag 

;; 

;; 

;; ;;; 

;;;; ; ;; 

; ;;;;; 

;; 

;; 

;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;; 

;;;; 

;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;; 

;; 

;;;; ; 

;; ;; ; 

;; ;; ; 

;;; 

;; 

;; ; 

;; ;;; ;; 

; ;; ;; 


C14 

Dendro 

Keramikk 

Mynter 

Dokumenter 

Daterings 

grunnlag 


C14 

Dendro 

Keramikk 

Mynter 

Dokumenter 

Daterings 

grunnlag 


C14 

Dendro 

Keramikk 

Mynter 

Dokumenter 

Daterings 

grunnlag 


C14 

Dendro 

Keramikk 

Mynter 

Dokumenter 

Daterings 

grunnlag 


C14 

Dendro 

Keramikk 

Mynter 

Dokumenter 

Daterings 

grunnlag 


C14 

Dendro 

Keramikk 

Mynter 

Dokumenter 

Daterings 

grunnlag 


C14 

Dendro 

Keramikk 

Mynter 

Dokumenter 

Daterings 

grunnlag 


C14 

Dendro 

Keramikk 

Mynter 

Dokumenter 

Daterings 

grunnlag 

Figur 3. 

Oversyn over dateringar. (Olsson, in prep.) 

- 14 -


Tabell 1 

Prøver fordelt på periode og delfelt 

PERIODE TOTALT A B C D E F G H I K 

Naturbakke 2 1 1 

1 9 3 6 

2 3 1 1 1 

3 5 4 1 

4 22 2 5 1 3 9 2 

5 7 1 1 3 2 

6 117 21 4 6 4 17 19 26 18 1 1 

7 9 1 2 2 3 1 

8 15 3 6 1 1 4 

9 37 4 2 1 1 6 13 8 2 

10 10 2 2 2 2 2 

11 29 5 2 4 3 1 7 7 

12 3 1 1 1 

Sum 268 35 11 21 20 31 46 60 41 2 1 

3.2. Naturbakken 

Overflate 

Forstyrra masse 

Kompakt leire 

Organisk 

Sand 

Figur 4. 

Naturbakken. (Etter Sandvik 1990a). 

- 15 - 

Kunnskapen om tilhøva på søre delen av Nidarneset er 

oppsummert tidlegare (sjå bakgrunn). Som ein ser av 

dette er det to horisontar som representerer starten på 

oppbygginga av kulturlaga på dette området og desse 

to horisontane er skilde av skredmassane. Materiale frå 

den eldste horisonten på Ytre Kongsgård er 14 C-datert 

til 365-40BC og AD90-410. Eit tilsvarande materiale 

vart påvist under utgravinga på Vestfrontplassen. Det er 

omtala som eit torvliknade materiale og låg under leire 

i eit nivå på 10,55 m o.h. Det er 14 C-datert til 1950 +/- 

60 BP, kalibrert alder ca. 1 BC til AD 82 (Reed et al. 

1997.). 

Naturbakken som blir omtala her, ligg på toppen av 

skredmaterialet og er den yngste av desse to naturbakkane. 

Denne overflata, som har ein alder på mellom 

2000 og 1600 år, skrånar mot sør og aust frå ei lite platå 

som ligg på kote ca. 13,5 i nord-vestre delen av 

Erkebispegården. Før oppbygging av kulturlaga starta, 

såg landskapet annleis ut enn no. Strandnivået låg mellom 

6 og 8 m høgare enn i dag. Nidarneset var mindre 

enn i dag og elveløpet hadde naturleg nok ei noko 

anna utforming 

Det er analysert to prøver frå naturbakken og resultata 

er presentert i tabell 3.


C144/N128165=H915/N169491/15=D595=E834= 

F1255=G1244 

dannar topplaget av naturbakken og er minerogent materiale 

dominert av finsand/silt/leire, dvs. i kornstorleiken 

mindre enn 0,2 mm. Det er ikkje påvist organiske 

restar større enn 0,200 mm i C144, i H915 er det nokre 

få fragment av diasporar frå det eittårige åkerugraset 

meldestokk. Funna gjev ingen indikasjon på miljøet i 

området før oppbygginga av kulturlaga starta. 

Scale 1: 800 

N 

W 

S 

E 

75X/60Y 

75X/84Y 

65X/84Y 

55X/84Y 

45X/84Y 

3.3. Periode 1: Nidarneset gard 

35X/84Y 

Denne perioden omfattar spora etter den tidlegaste aktiviteten 

på området. Det er funne restar etter konstruksjonar 

i form av eit flettverksgjerde og delar av ei bygninga, 

K1, med ein del strukturar kring. 

25X/30Y 

K1 

25X/84Y 

Det er lite funnmateriale som kan daterast frå denne 

perioden i Erkebispegården. Tidfestinga er gjort på 

grunnlaget av resultata av tre 14 C-dateringar. Samkøyring 

av desse resultata tidfestar aktivitetsspora til 

tidsrommet 968-1038 e. Kr (+/- 1 standardavvik). I ei 

undersøking som vart gjennomførd av Fischer på 1950- 

talet, vart det påvist sannsynlege bygningsrestar i tre 

like utanfor noverande nordfløy i Erkebispegården. 

Treverket er 14 C-datert til AD 890-1030 (Hommedal in 

prep.). Det er vidare utført radiologiske dateringar av 

materiale i dei eldste kulturlaga over skredmassane frå 

utgravingane på Vestfrontplassen, og resultata (Reed et 

al. 1997) fell innan same tidsrom som dateringane som 

er nemnt tidlegare 

Perioden har ein fase og gruppene 1-4. 

Fase 1. 

Det er prøver frå ni lag i denne fasen og alle gruppene er 

representert. Konstruksjonen K1 som høyrer til i denne 

fasen, er vidare inndelt i K1.1-K1.6 for å skilje mellom 

dei ulike delane av K1. Resultata er framstilt i tabell 3. 

Gruppe 1.1 (Tabell 3) er konstruksjonen K1. 

Tre av prøvene er frå fyllmassen i grøftene som stolpane 

i K1 var sett ned i og har såleis direkte tilknyting til konstruksjonen. 

K1.1 er grøfta som fundamentstolpane for veggen er 

sett ned i. 

H912/N169488 

frå fyllmassen i grøfta H914 er minerogen med restar av 

bringebær og melder. Det er funne nokre beina i dette 

laget. 

0X/30Y 

0X/36Y 

0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 

Figur 5. 

Fase 1 i periode 1 med K1, stolpehol og groper. 

(Nordeide in prep.) 

K1.2. er ei inndeling med bjelkar som er sett vinkelrett 

på K1.1 

H925/N169497 

er, som H912, minerogent materiale med restar av 

bringebær og melder. 

K1.4 er eit mogeleg gjerde som er sett ned i grøfta 

H906 

H905/N169485 

er frå fyllmassen i grøft H906 og er dominert av materiale 

med storleik mindre enn 0,2 mm. Det er lite organisk 

materiale, men restar av både bringebær og melder, 

planter som veks på open, nitrogenrik grunn. 

Materialet er svært likt H912 og H925, K1.1 og K1.2. 

K1.5 er ei nedgraving H930 med fyllmasse som er rik 

på organisk materiale 

H929/N172578 og N172579=G1260 

er del av fyllmasse, og er rik på planterestar og fiskebein. 

Det er påvist krekling, bringebær og pors, mose 

og fluepupper, alt dette er restar som ein finn i latriner 

eller anna matavfall. Det same gjeld fragmenta av klintefrø. 

Åkerdylle, vassarve, åkervortemjølk, tungras, linbendel, 

då, jordrøyk, smånesle, meldestokk, pengegras, 

krypsoleie, søtvier og følblom er alle planter som 

gjerne veks i tilknyting til busetnad og/eller dyrking. 

Storr og gras er vanlege innslag i husdyrmøkk. Saman- 

10X/84Y 

0X/84Y 

- 16 -


settinga liknar organisk avfall, ei blanding mellom latrine 

og møkk. Som ein ser av tabell 3 er desse to prøvene, 

som er frå same lag, ulike med omsyn til innhald av 

planterestar, men det er både fiskebein og fluepupper 

tilstade i begge to. N172578 er meir avfallsprega enn 

N172579. H930 ligg søraust i feltet utanfor K1, og er 

kutta ned i naturbakken, som her er sand- og siltblanda 

leire. Gropa er tolka som ei avfallsgrop. Det er påvist 

spor av innvollsparasittar av typen spolorm (Ascaris sp.) 

i fyllmassen (Hartvigsen 1997). 

K1.6. er nokre isolerte stolpehol. 

H901/N172574 

er dominert av materiale i fraksjonen med storleik mindre 

enn 0,2 mm. Det er lite organisk innhald i dette materiale, 

som er fyllmasse i H902, eit stolpehol som blir 

rekna å ha tilknyting til K1. 

Gruppene 1.2 og 1.3 

er markoverflata aust for K1 på G og F, og er delt inn i 

to grupper etter kva type minerogene lausmassar som 

dominerer i overflata. 

Gruppe 1.2 (Tabell 3) 

som ligg på G, er lag dominert av finsand og silt. 

G1254/N172587 

er dominert av materiale i storleiken mindre enn 0,2 

mm og det organisk innhaldet er lågt. Der er litt bringebær, 

som er ei nitrofil bærbusk, og ugrastypane meldestokk, 

syre og jordrøyk er tilstade. 


som også ligg på G, er siltig leire. 

G1255/N172586=H931 

er sandig, dominert av materiale med storleik større 

enn 0,2 mm og med lågt innhald av organisk materiale. 


er diverse nedgravingar med ukjent funksjon på E, F og G. 

krekling er viltveksande matplanter. Krekling og pors kan 

vanskeleg ha funne høvelege stader å vekse på 

Nidarneset, men er truleg henta frå omlandet. Plantene 

som er påvist frå periode 1, høyrde med i artsinventaret i 

Erkebispegården gjennom mange hundre år, samstundes 

som nye artar kom til. Samansetjinga av planter tyder på 

at det var busetnad med åkerbruk på eller nær dette området 

for ca. 1000 år sidan. Jordprøver frå lag av same alder 

frå utgravingane på Vestfrontplassen, ca 100 m lengre 

nord på Nidarneset, inneheld både kornpollen og åkerugras 

(Reed et al. 1997). 

Det er å vona at det også blir gjennomført analysar av 

beina og insekta frå desse eldste laga. Dermed blir alle 

opplysningane som ligg i dette materialet henta ut og 

grunnlaget for tolkingane av tilhøva i denne tidlegaste 

fasen av busetnaden i området så god som råd er. 

3.4. Periode 2: 

Oppbygginga av jordsmonn 

Tidspunktet for starten på periode 2 er uviss, men slutten 

er sett til ca. 1170, då bygginga av Erkebispegården 

starta (meir om dette under periode 3). Perioden er delt 

inn i to fasar og gruppene 2.5-2.8. Gruppene 2.5 og 2.6 

representerer perioden, og resultata er presentert i tabell 

4. 

Fase 1 

Scale 1: 800 

N 

W 

S 

E 

75X/60Y 

75X/84Y 

65X/84Y 

55X/84Y 

45X/84Y 

35X/84Y 

G1246/N166361 

er dominert av minerogent materiale i fraksjonen mindre 

enn 0,2 mm. Det er restar av meldestokk, tiggarsoleie, 

smånesla og litt trekol. 

25X/30Y 

25X/84Y 

Oppsummering av periode 1: 

Materialet frå denne perioden er minerogent, silt og leire 

dominerer, men det er også meir sandige lag. Generelt er 

det lite organiske restar med unntak av fyllmassen H929 

i gropa H930, som er rike på restar av mange typar planter. 

Mange er ugras, eitt - eller fleirårige typar og mange 

av dei er nitrogenelskande. Både bringebær, pors og 

- 17 - 

0X/30Y 

0X/36Y 

0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 

0X/84Y 

Figur 6. 

Fase 1 i periode 2. Akkumulering av jordsmonn 


10X/84Y



er det 0,45-0.40 m tjukke jordsmonnet som er påvist 

over mesteparten av feltet i denne perioden, bortsett frå 

på delfelt B, I og K. Laget (A675=C385=D56 

8=E718=F1238= G1186=H824) er leirrikt med innblanda 

organisk materiale. Det er analysert planterestar 

frå to prøve frå laget. 

C385/N136625=A675=D568/N138789=E718=F1 

238=G1186=H824 

er sandig og det er små mengder av organisk materiale 

bortsett frå trekol. Det er registrert restar av åkerugraset 

meldestokk, dessutan litt insektrestar, som ikkje er identifisert 

til art. 

D568/N138789=A675=C385/N136625=E718=F1 

238=G1186=H824 

som er frå lengre sør i feltet, er også for ein stor del sand 

og silt. Det er fleire typar planterestar i dette laget enn i 

C385, og i tillegg til meldestokk er det funn av jordrøyk 

og bringebær. 

Det er funne mange typar gjenstandar i dette laget: naglar, 

spikar, lodd/søkke, digel, flaskeskår og vindusglas. 

Funna vitnar om aktivitet av mange slag, men ingen av 

funna har tilknyting til jordbruk. 

Fase 2 

Scale 1: 800 

N 

W 

S 

E 

75X/60Y 

75X/84Y 

65X/84Y 

55X/84Y 

45X/84Y 


er diverse nedgravingar med usikker funksjon på H. 

H893/N169484 

er dominert av trekol, i tillegg er det brente bein og 

planterestar som ikkje er brent. Det er meldestokk, då, 

frytle, bringebær og vassarve i laget, alle platetypar som 

også vart påvist i materialet frå periode 1. H894 er ei av 

fleire nedgravingar, og H893 er deler av fyllmassen. 

Den brente delen av materialet kan vera restar frå ein 

bålplass. Plantene kan godt ha vokse i nærleiken. 

Samandrag: 

Det er analysert tre prøver. Det er påvist to typar planter 

i tillegg til typane som vart påvist frå periode 1. 

Hundekjeks er fleirårig og veks på god jord på eng, i 

skog og på flaummark. Frytle veks ofte saman med gras 

og storr og kan vera deler av høyet frå slåttemark. 

Det er ingen restar av konstruksjonar frå denne perioden 

og ingen dateringar av noko slag. Jordsmonnet som 

er ca. 0,40-0,45 m tjukt, er sandig silt med høgt innhald 

av leire og finfordelt organisk materiale. 

Som del av laboratoriekurset i dr. ing. kurset Leir og 

kolloidmineralogi ved NTNU vart i alt fire prøver frå 

ulike nivå i dette laget analysert med røntgendiffraksjon. 

Røntgendiffraksjonsanalyser viser at det skjer ei 

anrikning av fosfat frå nedre lag og oppover. Dette indikere 

at tilførselen av fosfat auka medan laget vart bygd 

opp (Elen Roaldset, pers. meddl.). Kjeldene til fosfattilførselen 

kan vera organisk avfall, ofte møkk eller bein. 

Mineralinnhaldet i leirfraksjonen er elles likt gjennom 

laget og likt leira frå nedre del av leirlaget på Ytre 

Kongsgård (Sandvik 1990 b). På Vestfrontplassen, i 

same stratigrafiske posisjon som på Erkebispegården, er 

det påvist eit liknande jordsmonnslag med ei vertikal 

utstrekning på 0,10-0,15 m (Reed et al. 1997). 

25X/30Y 

35X/84Y 

25X/84Y 

10X/84Y 

Dorothea og Gerhard Fischer fann restar av trekonstruksjonar 

inne på gardsplassen i Erkebispegårdene. 

Det vart utført 14 C-dateringar på deler av treverket frå 

konstruksjonane i 1959, men resultata har hittil ikkje 

vore publisert. Laboratoriet for Radiologisk datering 

ved NTNU har kalibrert resultata og dei blir publisert i 

Hommedal (in prep.). Treverket er frå ein sopbrunn, ei 

trebrulegging og ei bygning: 

T- 206: 1050 +/- 100 AD 1020-1250 (Sop-brunn) 

0X/30Y 

Figur 7. 

Fase 2 i periode 2. 


0X/36Y 

0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 

0X/84Y 

T- 207: 1050 +/- 100 AD 1020-1250 (Trebrulegging) 

T- 205: 1150 +/- 100 AD 1160-1280 (Trehus) 

- 18 -


Dateringane fell innan tidsrammene for periodane 2 

og/eller 3. Diverre er ikkje desse konstruksjonane kopla 

stratigrafisk til utgravingsfeltet i Erkebispegården. 


Etableringa av Erkebispegården 

Perioden er delt inn i to fasar og gruppene 3.9-3.18. 

Gruppene 3.11 og 3.12 er representert og presentert i 

tabell 4. 

Erkebispedømmet vart etablert ved starten på denne 

perioden. Fundamentet til K9, den eldste ringmuren 

som går i retning sørvest til nordaust og kryssar utgravingsfeltet 

i det sør-austre hjørnet, vart anlagt. Det ser ut 

til at muren følgjer terrenget og er lagt langs kanten på 

ein terrasse (Figur 8). Dei eldste delane av dei ståande 

bygningane i nordfløya i Erkebispegården. både Austhuset, 

Vesthuset og det mellomliggjande portrommet, 

blir datert til denne perioden. Avgrensinga av gardsanlegget 

mot nord er dermed fastsett, medan avgrensinga 

av anlegget mot vest og sør er usikker. 

H856/N169483 

er avsett under golvborda K10.2 i bygninga. Prøva inneheld 

store mengder med flis av kleberstein blanda 

med restar av ved og litt trekol. Det er påvist restar av 

fleire typar åkerugras i denne prøva. Meldestokk er 

vanlegast og dessutan er det mange fragment av diasporar 

av andre melder. Vidare er det åkervortemjølk og 

jordrøyk i laget. 

Samansetjinga tyder på at dette er materiale som var 

avsett før bygninga vart reist. Både Domkyrkja og 

Erkebispegården er i stor monn bygd av kleberstein, og 

spreiinga av kleberflis som er påvist over store området, 

er resultat av byggearbeidet som gjekk føre. Funna av 

kleberflis under K10 viser at arbeidet med å reisa steinbygningane 

var i gang før K10 vart bygd. 

Scale 1: 800 

N 

W 

S 

E 

75X/60Y 

75X/84Y 

65X/84Y 

55X/84Y 

45X/84Y 

35X/84Y 

Fase 1 


er konstruksjonen av K10, ei bygning med hjørneldstad 

på H. 

25X/30Y 

K12 

K9 

25X/84Y 

0X/30Y 

K10 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

Figur 9. 

Fase 1 i periode 3 med K10. (Nordeide in prep.) 

5X/84Y 

Figur 8. 

Plassering av den eldste ringmuren. 

(Schwach 1838) 

- 19 -


Planterestane under K10 er av dei same ugrastypane 

som vart påvist i periodane 1 og 2. 

Gruppe 3.11(Tabell 4) 

på F er fleire nedgravingar som går ned i naturbakken. 

Funksjonen er ukjent. Materialet som er analysert er frå 

fyllmassen i ei av desse nedgravingane. 

F1309/N166392 

er organisk materiale med store mengder planterestar 

av mange typar. Det meste er ugras: vassarve og smånesle, 

då, åkerdylle og pengeurt. Det er også mat: jordbær, 

krekling og bringebær, dessutan uspesifisert bærlyng 

og fragment av klintefrø. Desse planterestane i tillegg 

til insekt og fluepupper, tyder på at materialet er 

avsett som avfall og/eller latrine. 

Gruppe 3.12 (Tabell 4). 

I tillegg til K9 og K10 vart det funne nokre andre typar 

konstruksjonar i denne perioden: Innanfor og nordvest 

for ringmuren låg eit rennesystem, ei plankekledd grop 

og K12, ei mogeleg bygning. Det er analysert prøver frå 

lag avsett under golvborda i bygninga K10 og fyllmassen 

i rennene og gropa i K12. Det var ikkje funne gjenstandar 

i noko av laga som er analyserte. 

Oppsummering av periode 3 

Materialet frå K10 seier lite om funksjonen til bygninga. 

Innhaldet av kleberflis tyder på at laget er avsett før golvet 

i bygninga var lagt, og at det dermed er deler av 

fundamentet for bygninga. I følgje funndatabasen er det 

ikkje funne gjenstandar i H856. 

Rennesystemet og gropa på F er rike på organisk materiale, 

mesteparten sterkt omdanna, med innhald av planter 

og delvis fluepupper som til saman indikerer avfall 

og latrine. Dette tyder på at renna og gropa har hatt 

funksjon i tilknyting til avfallshandtering, kanskje i K12. 

Planterestane som er påvist er åkerugras av fleire typar, 

dei fleste er kjent frå periodane 1 og 2, men fleire nye 

typar kjem til i denne perioden. Av nye matplanter er 

jordbær og bærlyng-slekta påvist, av ugras engsoleie, 

engsyre, hanekam, grasstjerneblom og knoppurt, den 

siste ikkje er bestemt til art. Kvar er opphavet til åkerugrasa 

som vart spreidd etter at Erkebispegården vart etablert? 

Er alt dette planter som voks på åkrar innan 

gardsanlegget, eller er dei spreidd frå åkrar på andre 

delar av Nidarneset? 

To av prøvene er frå fyllmassen, F1316, i gropa, den 

tredje frå fyllmassen, F1303, i den Y-forma renna. 


er sandig med fleire typar ugrasfrø og litt jordbær. Det 

er dessutan både fiskebein, fluepupper og insekt i dette 

laget. 


er frå ein mosekonsentrasjon i F1316. Dette materialet er 

rikare på planterestar enn prøva frå same lag som er omtala 

tidlegare. Materialet er sandig med mose, fluepupper, 

insekt og ugrasfrø. Det er påvist jordbær og klintefragment. 

Begge desse prøvene er rike på storr, planter 

som har synt seg å vera dominerande i restar av husdyrgjødsel 

(jfr. periode 1 og 9). Dette materialet inneheld 

restar som kan vera deler av både latrine og møkk. 


frå renna er finfordelt organisk materiale blanda med 

silt/finsand. Vassarve, melder og då er vanlege typar, i 

tillegg til andre ugras. Av matplanter er berre jordbær 

registrert. Det er korkje fluepupper eller mose i dette 

materialet. Dette kan tyde på at renna var avløp for gropa, 

og leia bort den flytande delen av avfallet slik at 

gropa ikkje trong bli tømt så ofte som ein elles kunne 

venta, dersom dette var ei latrinegrop. Strømmen som 

oppstod når det rann væske frå gropa, har ikkje vore 

sterk nok til å transportere grovare deler som sand og 

mose, men kan likevel ha ført med seg insektegga, og 

dermed har ingen fluepupper vorte utvikla i renna. 

- 20 -



Høgmellomalderen i 

Erkebispegården 

Perioden som omfattar tidsrommet frå midt på 1200-talet 

til midt på 1400-talet, er delt inn i tre fasar og gruppene 

4.19-4.59. Tretten av gruppene er representert (sjå 

nærare om utvalet under den einskilde fasen) og resultata 

presentert i tabellane 5 og 6. 

Gjennom dette lange tidsrommet vart Erkebispegården 

vidareutvikla. Av dei bygningane som framleis står, er 

det særleg vestfløyen som skriv seg frå denne perioden. 

Der vart reist ein ringmur, K19, mot søraust og det vart 

bygd ei hjørnebygning mot nordvest i forlenginga av 

Austhuset, som vart reist i periode 3. 


består av eit mogeleg gjerde, ein eldstad og ein del 

nedgravingar på F. 

F1131/N166379 

er dominert av ved med innslag av litt metall. Det er 

små mengder smånesle, stornesle, vassarve og meldestokk 

i dette laget, alle desse er vanlege åkerugras som 

og kan og veska på opne område der det er nitrogenrikt 

jordsmonn. Det er funn av både jarn og slagg i laget. 

Fase 2 

Det er analysert i alt atten prøver frå gruppene 4.27, 

4.29, 4.30, 4.36, 4.37. Resultata er presentert i tabell 5 

og 6. 

Byen var også under utvikling, ein endra og tilførte og 

fekk mange nye impulsar også av materiell karakter. I 

1349/50 ramma Svartedauen både Nidaros og resten 

av landet, og denne pesta sette djupe og varige spor etter 

seg både i busetnad og økonomi. 

Scale 1: 800 

N 

W 

S 

E 

75X/60Y 

75X/84Y 

65X/84Y 

Fase 1 

55X/84Y 

Scale 1: 800 

N 

75X/60Y 

75X/84Y 

K33 

45X/84Y 

W 

E 

65X/84Y 

35X/84Y 

S 

55X/84Y 

25X/30Y 

K30 

K31 

K29 

25X/84Y 

K32 

45X/84Y 

K27 

K31 K19 

K39 

10X/84Y 

35X/84Y 

0X/30Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 

0X/72Y 

0X/84Y 

25X/30Y 

0X/30Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

Figur 10. 

Fase 1 i periode 4 med gjerde, eldstaden og nedgravingane. 


K22 

K19 

25X/84Y 

5X/84Y 

Figur 11. 

Fase 2 i periode 4 med den eldste hallbygninga på feltet, 

K27, og den treskodde renna K29. (Nordeide in prep.) 


omfattar konstruksjonen og endringane av den eldste 

hallbygninga K27, som går over deler av F og G. Deler 

av treverket i denne bygninga er dendrokronologisk datert. 

Fire av stokkane er frå tidsrommet 1225 til 1253, 

ein femte stokk er datert til 1143. (Thun 1991-1995). 

F1188/N166385=G1200 

er vedrestar blanda med ugras. Prøva er dominert av 

materiale i fraksjonen 0,6-0,2 mm, noko som syner 

sterk grad av nedbryting av treverket. Det er litt meldestokk 

og soleier, begge vanlege ugras, i laget, i tillegg er 

- 21 -


det fiskehvirvlar, brente bein, klebersteinsflis og trekol. 

Det er funne fleire typar bein, men ingen gjenstandar i 

dette laget. Resultata gjev ingen indikasjon på funksjonen 

til bygninga. 


på E, F, G og I omfattar konstruksjonen og bruken av 

den treskodde renna K29 og er representert med prøver 

frå tre lag. 

G1220/N166347=E832=F1192 

er dominert av finfordelt organisk materiale, ved og litt 

trekol. Det er restar av mange typar ugras: meldestokk, 

smånesle og klinte. Matplanter som krekling og jordbær 

er også tilstade. Klinte er påvist i form av fragment 

av diasporar, og vi veit at slike fragment vart spreidd 

med mjøl og er å rekna som restar av mjølmat. I tillegg 

var det både fiskehvirvlar og insekt i dette materialet. 

G1225/N166350=I166 

er truleg primærfyllet i renna. Dette materialet syner 

stor likskap med G1220, men det er færre planterestar. 

Til gjengjeld er det to typar til stades som manglar i dei 

andre prøvene: tiggarsoleie og ugraset åkervortemjølk 

G1238/N166353 

er siltig/sandig med restar av ved og anna finfordelt organisk 

materiale. Det er både meldestokk og klinte i 

dette materialet, men elles er det lite planterestar samanlikna 

med dei to andre laga i gruppa. 

Fyllmassen i renna K29 er dominert av åkerugras som 

alle kan ha vokse på eller nær staden der dei vart funne. 

Fragmenta av klintefrø og restar av krekling indikerer 

matavfall, det same gjeld pors som vart brukt i ølbrygging. 

Det er liten grunn til å tru at pors og krekling 

kunne finne høvelege stader å vekse i Erkebispegården, 

truleg var desse plantene tilført frå områda kring byen. 

Det er ikkje fluepupper i dette materialet. Grunnen kan 

vera at dersom det stadig rann væske gjennom renna, 

kan det ha vore ein lite høveleg stad for egglegging, 

sjølv om næringstilgangen var god nok (jfr. K12). Renna 

kan ha fungert som avløp frå bygningar der det var matrestar 

i avløpsvatnet og frå område der det voks ugras. 

Det er ingen gjenstandsfunn i desse laga, med unntak 

av nokre bein i G1225. 


på G omfattar K30, ei tømra bygning som sto på syllsteinar. 

G1211/N166343 

er avfall frå eldstaden i bygninga og dominert av trekol. 

Det er både forkola og uforkola diasporar i prøva. Både 

smånesle, stornesle og arve er forkola og har tydelegvis 

vore deler av materiale som har vore brent. Resten har 

mest truleg kome til etter at eldstaden gjekk ut av bruk. 

I denne delen av materialet er det meldestokk, raudt 

hønsegras, pengeurt, alle ugras, og det er spor etter mat 

i form av både jordbær og krekling, som begge er viltveksande 

bærslag, og kirsebær, som mest truleg vart 

dyrka. I tillegg er det insekt, skjellfragment, brente og 

ubrente bein, litt tegl og metall. Det er ikkje funne gjenstandar 

i dette laget. 

Gruppene 4.36 og 4.37 

på C er to grupper av nedgravingar med ukjent funksjon. 

Nedgravingane er ikkje markert på figur 11. 


C434/N136630 

er frå deler av fyllmassen i C425, ei form for renne, som 

ein trur er den eldste «konstruksjonen» på C. Prøva er 

sandig og fattig på organisk materiale. Under analysane 

vart det funne ein spirande diaspore i denne prøva. Det 

er uråd å seia om diasporen, som er frå slekta svineblom 

(Senecio sp.), høyrer til i og er av same alder som 

resten av laget eller om det er forureining frå dagens vegetasjon. 

Det er fleire artar i denne slekta, nokre av dei 

veks som ugras på opne stader i området i dag, nokre 

høyrer ikkje med i floraen i landsdelen. 


ei gruppe med fleire grunne groper lengst nordvest på 

feltet. Det er analysert tre prøver frå fyllmassen i to av 

gropene. 


er frå grop C383. Det er litt restar av bringebær og nesle, 

som begge er nitrogenelskande planter, og i tillegg 

er det marikåpe. Det er funne uglasert tegl og potteskår 

i laget. 

C384/N136609 og C387/N136612 

er begge frå gropa C389. Begge laga er sandige med 

noko organisk materiale, og materialet er i hovudsak i 

fraksjonen mindre enn 200 micron. Det er restar av 

mange typar ugras. Meldestokk er dominerande type 

saman med små mengder av pengeurt, krypsoleie, stornesle 

og smånesle. Fleire typar arver, både vassarve, 

grasstjerneblom og ei ubestemt type (Silene sp.) er funne 

i dette laget, i tillegg er det villrot/bulmeurt, som er 

påvist for første gong. Der er og ein del matplanter: 

bringebær, fiken og jordbær. 

Funna gjev ingen indikasjon på funksjonen til gropene. 

Plantene som er funne i fyllmassen har mest truleg vokse 

på området omkring, eller der ein henta materiale til 

å fylla i gropene. Funna av fleire typar matemne, fluepupper 

og insekt tyder på at området kring gropene var 

ope, og at det vart spreidd latrine og/eller matavfall. 

- 22 -



er mogeleg destruksjon av K39, ei svært dårleg bevart 

bygninga med ukjend funksjon på felt H, 

H748/N169474 

er heilt dominert av trekol, men planterestane, som er 

av tiggarsoleie, storr og linbendel, er ikkje forkola og 

kan vera restar av vegetasjon som grodde opp etter 

brannen. Det er i tillegg litt insekt og ein meisel i dette 

laget. 

Fase 3 

Gruppene 4.42, 4.46, 4.51, 4.52, 4.53, 4.57 og 4.59 

representerer fasen. Resultata er presentert i tabell 6. 

Scale 1: 800 

N 

W 

25X/30Y 

0X/30Y 

S 

E 

Figur 12. 

Fase 3 i periode 4 viser mellom anna K27, den eldste 

hallbygninga på feltet som framleis var i bruk, men i 

noko endra i høve til tidlegare. (Nordeide in prep.) 


på felt G er fleire stolpehol og lag. 

Det er fire prøver frå tre av laga i denne gruppa: 

75X/60Y 

; ;; 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 

K27 

K57 

0X/72Y 

K19 

75X/84Y 

65X/84Y 

55X/84Y 

45X/84Y 

35X/84Y 

25X/84Y 

5X/84Y 

0X/84Y 

Det er få funn av planterestar i materialet, og korkje 

ugras eller matplanter. Gjenstandsfunna er av typar 

som er knytt til dagleglivet: metall, potteskår, baksteheller, 

bryne, fiber og tregjenstandar. Hallbygninga K27, 

som vart reist i fase 2, var framleis i bruk i fase 3,men 

vart endra. Gruppe 4.42 har tilknyting til K27, men 

funnmaterialet i gruppa er av blanda opphav og tolkingane 

er vanskelege. 

Gruppene 4.46, 4.51 og 4.52 omfattar alle lag av siltig 

finsand som er spreidd over området. Det er analysert 

prøver frå lag i alle desse tre gruppene. 


på E, F og G er materiale avsett i tilknyting til ei mogeleg 

bygning som ikkje har fått konstruksjonsnummer 

fordi tolkinga er usikker. 

G1155/N167742=F1040 

er dominert av materiale der størstedelen er i fraksjonen 

mindre enn 0,2 mm, altså finsand og silt. Det er 

restar av meldestokk, vassarve og då, alle åkerugras og 

bringebær saman med litt bein. 

Det er fleire typar gjenstandsfunn frå laget, mesteparten 

er naglar og spikar, men det er i tillegg reiskapar: eit 

spinnehjul, bryne, lodd og dessutan tekstilrestar. 


på felt D, E, F og E er avsett mellom to leirplattformer. 

E710/N154429 

er sandig og rikt på avfall av ulike typar, også mange typar 

organiske restar. Av planter er det storr, meldestokk, 

åkervortemjølk, jordrøyk, då, jonsokblom, pors, soleie, 

linbendel, pengeurt og stornesle. Med unntak av pors 

kan alle desse plantene ha vokse på eller nær Erkebispegården 

i dette tidsrommet (sjå gruppe 4.53 i denne 

perioden). I tillegg er det ved, fiskebein, fiskehvirvlar, 

fluepupper, insekt og ubestemt fiber. Dessutan er 

det mengder av metalldråpar og fragment av metall i 

dette laget. 


er siltig sand avsett på felta A, B, C, D og K. 

C355/N136597=A612/N118533=B583=D558 

er sterkt sandig med ein del vedrestar. Det er registrert 

restar av åkerugraset meldestokk og litt insekt, og det er 

funne vindusglas i laget, som ligg på vestdelen av feltet, 

frå C til A. 

G1188/167754 og 167757, G1192/N167760 og 

G1199/N167763 

er alle dominert av minerogent, sandig materiale og 

med vedrestar og litt trekol. 

- 23 - 


som er på H lengst sørvest i feltet, kan ha hatt tilknyting 

til bygninga i gruppe 4.41. 

H759/N169478 

er moldrikt og rikt på plantarestar, alle er av pors: frukter, 

bladrestar og kvist. Dette kan vera restar etter øl-


brygging (Krzywinski & Soltvedt 1988). Pors vart tidlegare 

brukt som smakstilsetning til øl (sjå også kap. 4). 

Det er også påvist spor av pors i materiale frå gruppene 

4.29 og 4.51 I tillegg til rike funn av pors er det deler av 

ei bakstehelle. Dette tyder på at bygninga har hatt funksjon 

i tilknyting til hushald. Det er i tillegg jarn og slagg 

i laget. 

Gruppe 4.57 (Tabell 6 og Sandvik 1992) 

er eit steinfundament på A. 

A648/118534 er omtala i Sandvik 1992. 


siste halvdel av 1400-talet fram til 

ca. 1500 

Bygginga av den noverande ringmuren mot aust, K78, 

ga garden ny avgrensing. Perioden er delt inn i tre fasar 

og gruppene 5.60-5.103. Fem av gruppene er representert 

og resultata er framstilt i tabell 7. 

Fase 1 

er representert av gruppene 5,75 og 5.77. 


er destruksjonen av den eldste hallbygninga, K27, på F. 

F1082/N166376 

er rikt på restar av grasstenglar og i tillegg er det restar 

av mange typar ugras: då, raudtvitann, tiggarsoleie, 

tungras og raudt hønsegras. Det er fluepupper, insekt 

og mose som indikerar organisk avfall. Gjenstandsfunna 

er av mange typar: metall, sko og tre. 

Det ligg fleire bjelkar i dette laget, noko som kan tyde 

på at i alle fall noko av materialet er restar av taket på 

bygninga. Treverket let seg diverre ikkje datere dendrokronologisk. 

Planterestane er av generelle ugrastyper 

som mest truleg har invadert staden etter at bygninga 

gjekk ut av bruk. 

Samandrag 

Perioden strekkjer seg over eit langt tidsrom. Fasane 1 

og 3 er dårleg representert i det analyserte materialet, 

medan det er mange prøver frå fase 2. Det er stor variasjon 

mellom desse prøvene i organisk innhald. 

I fase 1 er det restar av pors, nitrogenelskande ugras og 

vassarve. 

Scale 1: 800 

N 

W 

25X/30Y 

0X/30Y 

K73 

S 

E 

K70 

75X/60Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 

; ;; ; ;; 

; ; 

; ; 

; 

Figur 13. 

Fase 1 i periode 5 med ringmuren K78. 


K76 

K68 

K57 

K62 

0X/72Y 

K19 

75X/84Y 

65X/84Y 

55X/84Y 

45X/84Y 

35X/84Y 

25X/84Y 

10X/84Y 

0X/84Y 

I fase 2 er det svake spor etter «vanlege» mat, dvs. bær 

og frukt, og fiken er for første gong påvist. I tilknyting til 

K41 er det dessutan det einaste mogelege sporet etter 

ølbrygging i Erkebispegården. Det er til gjengjeld ei 

prøve dominert av pors, mest frukter, men også frø og 

blad. Prøvene elles er knytt til bygningar, rennesystem 

og groper. Prøvene frå rennene inneheld litt matrestar i 

form av krekling og jordbær, men mest ugras. 

I fase 3 kjem ingen nye planter inn i høve til fase 2. I tillegg 

til åkerugrasa, er det innslag av avfall. Aktiviteten i 

bygninga kan vera opphavet til avfallet og vera årsaka til 

spreiing av latrine. Matemna i denne fasen er av same typar 

som dei som er funne i laga frå rennene i fase 2. 

Det kjem til mange planter som ikkje er påvist i materialet 

frå periode 1-3 i Erkebispegården, mellom dei er fiken 

og villrot/bulmeurt. 

- 24 - 


er ei samling av fleire avfallslag på E og F. 

E786/N166373=F1041 

er nitrogenrikt organisk materiale dominert av nesle, 

både stornesle og smånesle. I tillegg er det kvitkløver, 

pengeurt og linbendel. I laget er det i tillegg funne 

mynt, armbrøstbolt, kniv og bryne 

F1035/N166370 

er avfall av ei annan typar enn E786. Laget, som er 

funnrikt, er rikt på uorganisk materiale som metall og 

potteskår, i tillegg er det tekstil og tjære og både brente 

og ubrente bein. Det er indikasjonar på matrestar i form 

av fiken, agnar av korn, fluepupper og insekt. Jordsmonnet 

er finfordelt og størsteparten er i fraksjonen 

mindre enn 0,2 mm.


Det er mange restar av nesler og noko vassarve i begge 

laga og, dessutan meldestokk og villrot/bulmeurt i 

F1035. Det er funne fleire typar reiskap i laga frå denne 

gruppa. 


er ei grop på C. 


er frå C433, ei gropa som syllstokken på den eldste 

myntverkstaden, K126, som blir bygd i periode 6, er 

lagt over. Gropa er difor berre delvis utgrova. I dette 

materialet er det åkerugras i store mengder. Meldestokk 

er dominerande type også i denne prøva, i tillegg er det 

funne villrot /bulmeurt. Villrot, som er eittårig, er nokre 

gonger funnen veksande på avfallplassar i Trøndelag, 

men meir vanleg lengre sør i Noreg. Planta er giftig og 

vart i små dosar brukt som medisin (sjå også kap. 4). 

Området ser ut til å ha vore ope, og det er ingen funn 

av gjenstandar, men litt bein. 

Fase 3 

er representert av gruppene 5.87, 5.95 og 5.101. 

Scale 1: 400 

N 

W 

S 

E 

75X/60Y 

K57 

; 

; 

; 

K78 

75X/84Y 

K80 

65X/84Y 

55X/84Y 

45X/84Y 

H704/N166329 

er frå under golvet ved eldstaden i bygninga. Materialet 

er sandig med trekol, ved og mange typar bein og metall 

i form av spikar og bly. 

Ingen av funna frå desse to laga gjev nokon indikasjon 

på kva funksjon bygninga hadde. 


på D og E er lag av siltig sand blanda med metallavfall. 

D569/N154426 

er siltig finsand dominert av minerogent materiale mindre 

enn 0.2 mm. Det er ikkje påvist planterestar frå dette 

laget, men ein del gjenstandar av uorganisk materiale: 

Metall, potteskår, spikar og hogd kleberstein. 


er ei nedgraving på I. 

I116/N154423 

er ei blanding av trekol og ikkje-forkola materiale. Det 

er mengder av restar av tiggarsoleie og spor av matplanter 

i form av litt bringebær og krekling. Det er ingen 

andre indikasjonar på matavfall i laget. Mellom 

gjenstandsfunna er det både sko, metall, potteskår og 

glas. 

Oppsummering av periode 5 

Det er lite materiale frå denne perioden. Plantene indikerer 

at området var av typen skrotemark der det vart 

spreidd matavfall. 

35X/84Y 

25X/30Y 

25X/84Y 

K87 

K91 

K82 

K62 

K27 K19 

10X/84Y 

0X/30Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 

0X/72Y 

0X/84Y 

Figur 14. 

Fase 3 i periode 5 med K87. (Nordeide in prep.) 

Gruppe 5.87 (Tabell 7) er konstruksjonen og bruken av 

K87 på H, ei lettbygd bygning med eldstad i midten. 

H697/N169473 

er materiale frå ei grop i eldstaden i bygninga og er ei 

blanding av sand og mørtel med trekol og ubrente bein. 

- 25 -



Verkstaddrifta 

Periode 6 strekkjer seg frå ca.1500 fram til brannen i 

Erkebispegården i 1532. I denne perioden får anlegget 

ei anna avgrensing mot sør ved at det blir bygd ein ny 

ringmur, K104, som går i retning aust-vest og i rett vinkel 

med K78, ringmuren mot aust som vart bygd i periode 

5. (Sjå figur 14) 

Innanfor murane skjer det omfattande omdisponering 

av grunnen. Deler av gardsanlegget i sør og aust blir 

omdanna til industriområdet for spesialisert produksjon 

av produkt som mynt og våpen. Vekthuset i vest blir ombygd. 

Perioden er delt inn i fire fasar og gruppene 103-223. 

Fase 1 

Ringmuren K104 blir bygd i sør og innanfor murane 

blir det første verkstadkomplekset reist. Fase 1 er representert 

av gruppene 6.118, 6.121, 6.126, 6.127, 6.128, 

6.130, 6.133, 6.134, 6,136, 6.138, 6.141, 6.142, 

6.144, 6.146, 6.149, 6.150, 6.151, 6.153 og 6.154, og 

resultata er presentert i tabellane 8-13. 

Scale 1: 800 

N 

W 

S 

E 

75X/60Y 

K57 

K144 

K125 

K126 

; ;; 

K127 

K78 

75X/84Y 

65X/84Y 

55X/84Y 

45X/84Y 

35X/84Y 

K118, på G og H. (Ikkje vist på figur 15). Renna fører 

vatn til cisterna K82 (Figur 14), som vart bygd i periode 

5 og går inn i gruppe 5.82. Ein veit ikkje kvar renna 

startar og kvar tilførselen av vatn kom frå, bortsett frå at 

inntaket låg vest for utgravingsfeltet. Renna er bygd av 

uthola trestokkar som er pakka inn i neverflak, noko 

som hindrar at vatn frå grunnen trenger inn i renna. Ein 

går ut frå at materialet som er avsett inne i renna er tilført 

saman med vatnet, frå området renna har tilførselen 

frå. 

H934/N166326=G1262 

er materiale avsett på sideveggen i vassleidning. Det er 

sterkt omdanna, homogent materiale med litt restar av 

marikåpe, krypsoleie og syre. Alle er planter som veks 

på opne område. 


er ein horisont med siltig finsand som dekkjer deler av 

E, F og G, og er avsett før konstruksjonen av bygningane 

K130, K133 og K134 starta. 

G1070/N167709=E761=F749 

er sandig materiale med mange diasporar: vassarve, tiggarsoleie 

og tungras dominerer, i tillegg er det bulmeurt, 

storr, gras og kornfragment. Elles er det ved, trekol, 

bein og interessante insektdelar med hovud med 

auge og ei kølle. Det er mange typar gjenstandar: sko, 

keramikk, vindusglas og metall, mest jarn. Dette laget 

vart tolka som hagejord under gravinga. Funna er ei 

blanding av fleire typar avfall, med restar av ugras, litt 

fluepupper, insekt og bein. 


er konstruksjonen og bruken av den eldste myntverkstaden, 

K126, på B og C. 

B539/119834 

er omtala i Sandvik (1992). 

25X/30Y 

0X/30Y 

K105 

K136 

K143 


K119 


0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 

Figur 15. 

Fase 1 i periode 6 med ringmuren K104 og konstruksjonar 

i tilknyting til det eldste verkstadkomplekset. 



K141 


; ;;;;;;;;;;; 

er konstruksjonen og bruken av ei overdekte trerenne, 

- 26 - 

K128 

0X/72Y 

K115 

K104 

25X/84Y 

5X/84Y 

0X/84Y 


er konstruksjonen av K127, ei bygning med mogeleg 

eldstad på C og D sør for den eldste myntverkstaden 

K126. 


er sandig med grus, litt trekol og mange fiskebein. 

Ingen andre organiske restar bortsett frå deler av ein sko 

vart påvist. Eit lite metallobjekt, truleg ein skolissedupp 

(N153347) vart funne i denne prøva. 

Gruppe 6.154 (Tabell 13) 

er mogelege brukslag i K127. 

D500/N138771=C388 

er sand med trekol og fiskebein. Laget er avsett like vest 

for ringmuren. Bortsett frå trekol og fiskebein, som kan


vera avfall frå matlaging i huset, er det ingen funn som 

indikerer bruken av huset. 

På sør-austre delen av feltet er det fleire bygningar, 

K128, K130 og K133, og mellom bygningane går renna 

K141. Gruppene som høyrer saman med renna, 6.128, 

6130, 6.133 og 6.141, blir diskutert saman. 

Gruppe 6.128: (Tabell 8) 

er konstruksjonen, endringar og bruk av K128, våpenverkstaden 

på E og F. 

Denne bygninga hadde hjørneeldstad. Funnmaterialet i 

og omkring bygninga syner at dette var ein verkstad der 

det vart produsert våpen. Mellom gjenstandsfunn er det 

spikar og ein vareplombe. 

E585/N138435 

er avsett utandørs i tilknyting til K130. Materialet er 

sandig med vedrestar og dei vanlege ugrastypene nesle, 

meldestokk og vassarve er påvist. Desse plantene høyrer 

med i det utvalet av planter som «går att» i materialet 

både inne i og omkring bygningane. 

Bygninga har to golvnivå, det eldste, K128.2, er eit tregolv, 

det yngste, K128.3 eit golv av uglaserte teglfliser. 

Alle funna i K128, også i laga som låg over K128.3 er 

stratigrafisk plassert i fase 2, men K128.3 er plassert i 

fase 3 (Saunders pers.meddl.). 


er frå eit mogeleg brukslag i tilknyting til tregolvet 

K128.2 i vestre delen av bygninga. Prøva er ei blanding 

av tegl og trekol med litt ved og sand. Fleire typar bein, 

metall, glas, deler av armbrøst og ei saks, og ugrastypane 

stornesle, meldestokk, klinte og den jordbuande 

soppen Cenococcum geophilum er registrert. 

E622/N138447=F692/154415 

er frå primære brukslag over teglgolvet K128.3 i austre 

delen av bygninga. E622 ligg omkring hjørneeldstaden 

og er dominert av trekolblanda sand med bein. Bein, 

fiskebein og hvirvlar kan vera hushaldsavfall. I tillegg er 

det små mengder av uforkola restar av fleire typar 

ugras, desse planterestane er truleg er avsett etter at 

bygninga brann. Brassica/Sinapis, då og vassarve er påvist 

og det er oppkutta horn i laget. 

E623/N138450=F695/N154418 og E624/N138453 

er også frå denne bygninga, frå materialet over teglgolvet 

K128.3 i vestrommet. E623 og F695 er frå søre delen 

av rommet, E624 frå nordre delen. Ved sida av 

sand, trekol, våpendeler: blykuler og armbrøstdeler, 

spikar og mynt, inneheld desse laga litt ved og spor av 

dei same typane ugras som i dei andre laga frå K128. I 

tillegg er det nokre få restar av matemne, eit byggkorn i 

E623 og ein bringebærstein i E624. 

F766/N166170 

er frå vestre hjørneeldstad. Laget er sand, mørtel og trekol 

og i tillegg litt restar av meldestokk, stornesle og 

fragment av nøtteskal. 

Funna syner at det vart spreidd litt matavfall i denne 

verkstadsbygninga i tillegg til at det vart bringa inn 

ugrastyper som kan ha vokse kring huset. 

Gruppe 6.130 (Tabell 9) 

er konstruksjon og bruk av bygninga K130 på E, F og G. 

- 27 - 


er konstruksjon, endringar av og bruken av K133. 

Denne bygninga, som ligg på F og G, ser ut til å ha 

fungert saman med eit verkstadkompleks vest for K128. 

G954/N166226 

er sand med litt bein og krypsoleie, då og meldestokk. 

G985/N166229, G998/N166232 og G980/N166241 

den siste frå eldstaden, er trekol og brente bein. 

Materialet i tilknyting til gruppe 6.133 er minerogent 

med trekol og brente bein. Funna av små mengder då, 

meldestokk og krypsoleie gjev lite grunnlag for tolking 

av funksjonane til bygninga. Gjenstandsfunn er dominert 

av uorganisk materiale: jarn, potteskår og spikar, 

men det er og funne ein sko. 

Gruppe 6.141 (Tabell 10 ) 

er K141, ei treskodd dreneringsrenne som går gjennom 

delfelta F, G og I og knyter saman bygningane K128, 

K130 og K133. Renna startar ved søre veggen på K130 

og går vidare aust og sør for K133 og ut gjennom ringmuren 

K104. Ein må anta at renna har fungert i høve til 

begge desse bygningane og leia avløpsvatn til utsida av 

ringmuren. 

F809/N166187=G1021/N166257 

er dominert av mange typar ugras: meldestokk, vassarve, 

både stor- og smånesle og linbendel. Vidare er det 

matrestar i form av jordbær, bringebær, og fragment av 

klintefrø som blir spreidd i saman med mjøl. Bork, 

bein, glas, potteskår, lær og sko høyrer saman med meir 

generelt avfall, medan mose og fluepupper saman med 

matrestar er indikatorar på latrine. Noko av dette materialet 

kan vera avsett etter at renna gjekk ut av bruk og 

området omkring var brakkmark med ugras. Det er elles 

vanskeleg å tenkje seg at ei renne kan fungere som 

avløp med alt dette grove materialet oppi. 

F830/N166190 

er dominert av materiale i fraksjonen 0,6-0,2 mm, i tillegg 

er det tekstil, spikar og sko. Det er mange planter, 

mest vassarve, smånesle, meldestokk og gras, mange 

typar ugras og bringebær, molte og jordbær.


F914/N166196 

var fyllmasse i eit lagga kar som var sett ned i renna. 

Materialet skil seg frå alt anna materiale som er analysert 

ved å vera rikt på hår, truleg menneskehår 

(Elisabeth Peacock, pers.meddl.). Det var i tillegg litt 

matrestar: blåbær/tytebær og bringebær, og mange 

ugrastypar. 

Gruppe 6.134 (Tabell 9 ) 

er konstruksjon og bruk av K134 som er ein lafta konstruksjon 

med mange deler. 

G1078/N167712 

er frå i K134.6, som er eit rennesystem i den sørlege delen 

av K134. Materialet er avsett under renna og er avfallsprega 

med litt jordbær og bringebær og fluepupper. 

G969/N166214 

er i K134.4, som er ei trebrulagt passasje i K134. 

Materialet, som er frå under trebrulegginga, er avfall 

med latrine. Dette sterkt organisk materialet er dominert 

av smånesle, vassarve, storr, gras, soleier og då. I 

tillegg er det fluepupper og insekt, og det er restar av fiken, 

molte og jordbær. 

Korkje utforminga av konstruksjonen eller materialet 

som vart avsett i K134, indikerer kva som var funksjonen 

til konstruksjonen. 


er konstruksjonen og bruken av skomakarverkstaden 

K136 på H. Gruppene 6.138 og 6.142 er lag som er avsett 

i tilknyting til bygninga. Bygninga hadde fleire 

golvnivå. K136.3 omfattar alle desse konstruksjonselementa, 

dessutan har kvart av golva fått eige lagnummer 

(McLees 1998). Materialet som er analysert var avsett i 

tilknyting til golva. 

H593/N166308 

er frå under plankegolvet H500 i vestre del av bygninga. 

Laget er sanddominert med litt trekol. 

H601/N166311 

låg mellom to golvnivå, under H587 og over H611. 

Dette materialet er langt meir organisk enn H593 og er 

rikt på biller. Det er mange typar planterestar, mesteparten 

er ugras, men det er og litt matplanter. Villrot/Bulmeurt er 

til stades. Identifisering av insektsrestane kunne gje 

grunnlag tolking av tilhøva i og funksjonane til bygninga. 

Gruppe 6.138 (Tabell 9 ) 

er brukslag på G og H knytt til K136. 

H640/N166317 

er materiale funne under H628, ein del plankar som 

var lagt ut sør for skomakarverkstaden K136. Dette er 

- 28 - 

heterogent organisk materiale med bein, fiskebein, fiskehvirvlar, 

fluepupper, insekt, mange restar av meitemark 

(Turbellaria) og skjell. Det var restar av diverse 

ugras, særleg stor-nesle, som er særleg nitrogenelskende. 

Materialet lukta sterkt av urin, og dette tyder på at 

ein nytta området sør for skomakarverkstaden når ein 

trong gå ein tur «utom nova». Den næraste latrina vi 

kjenner til frå fase 1 låg eit stykke unna. 


er også avsett i tilknyting til K136, utanfor bygninga på 

G og H 

H590/N166305 

er dominert av mørtel som er blanda med litt mose, lær, 

trekol og brente bein. Læravfallet kan knytast til aktiviteten 

i skomakarverkstaden, men elles er det ingen 

funn som syner nokon funksjon. 


er konstruksjon og bruk av cisterna og renna K144 på A 

og K. Cisterna vart etter kvart teken i bruk som latrine, 

og fyllmassen delt inn i sju lag. 

A506/N118323 

A511/N118325 

A512/N118328 

A521/N118524 

A522/N118526 

A533/N118531 

A657/N118315 

Resultata av analysane er nærare omtala av Sandvik 

(1992, 1995). Det må likevel knytast nokre kommentarar 

også her til denne latrina. Dette er den eldste av latrinene 

i periode 6, og dessutan det eldste sikre latrinematerialet 

som er påvist under utgravingane i Erkebispegården. 

I dette materialet vart det påvist restar av 

både druer og fiken i tillegg til mange typar viltveksande 

bærslag og fluepupper. 

Gruppe 6.146 (Tabell 11 og Sandvik 1992). 

Endring av mogeleg støttestolpefundament K57 på A 

A596/N118529, 

sjå Sandvik (1992). 


Planert overflate på A. 

A624/N118538, 

sjå Sandvik (1992). 


er utplanering og nedgravingar på F, G og H. Mesteparten 

av materialet er brent.


G992/N166238 og G1002/166248=H556 

er for det meste sand med brente bein og trekol. 

G1000/N166242 

er sandblanda mørtel med trekol og brente bein. Dette 

laget dekkjer over rennesystem K141. 

G1029/N166260 og G1032/N166266=H552 

er ei blanding av ubrente bein og sand med litt ugras av 

dei typane som er vanleg på skrotemark i Erkebispegården 

i dette tidsrommet. Materialet skil seg klårt frå 

fyllmassen i renna ved at det er rikt på bein. Beina er 

knust, truleg med tanke på eit eller anna formål 

(Bratbakk 1998). 

H552/N166296=G1032 

er korrelert med G1032, men er dominert av ved og 

dermed er laga svært ulike. Det er påvist ein del restar 

av matplanter, både fiken, krekling og nøtteskal. 

Ugrastypane er dei same som i G1032, men mengdene 

er større. Det er brente og ubrente bein, fiskehvirvlar, 

fiskeskjell, fluepupper og insekt i dette laget, som har ei 

samansettinga som liknar eit meir generelt avfall. 

H545/N166292 

ligg lengre vest enn dei andre laga i gruppa. Under utgravingane 

vart laget tolka som restar av eit torvtak. 

Materialet er minerogent, mesteparten er i fraksjonen 

mindre enn 0,2 mm. Dette laget skil seg klårt ut frå dei 

avfallsprega laga som høyrer til i gruppe 6.150 og er 

omtala tidlegare. 

H565/N166314 

vart også tolka som mogeleg rest av torvtak. 

Materialet er rikt på mosefragment, det er restar av 

mange typar planter, mellom anna både følblom, tågbær 

og haukskjegg som alle er uvanlege typar i materialet 

frå Erkebispegården. I tillegg er det restar av 

mange andre planter, noko som skil dette laget frå 

H545. Det er og likskap mellom dei to laga, det er 

ingen bein eller avfallsindikatorar i form av fluepupper 

i noko av dei, og dette skil dei frå resten av materialet 

i denne gruppa. 

H553/N166302 

er silt og finsand bein av mange typar, fluepupper, insekt 

og litt ugras. 

H561/N166299 

er ei blanding av trekol og ved, litt bein, insekt, fluepupper, 

nøtteskal og flint. Planterestane er av typar som 

er vanlege, unntaket er pors og slyngsøtvier. 

H603/N166323 

er blanda avfall, men utan restar av matplanter. Det er 

mange andre typar organiske materiale: brente og 

ubrente bein, fiskehvirvlar, fluepupper og insekt. Av 

planterestar er det mose, blad, barnåler, ved, trekol og 

mange ugrastypar i små mengder. 


er utplanering på I, området utanfor ringmuren. 

I96/N154402 

er dominert av trekol og del er litt bulmeurt og marikåpe 

i laget. Begge desse typane av planter er påvist i lag 

som er avsett inn i garden i denne fasen. 


er lag på D, E, F og G avsett i tilknyting til bygningane 

K128, K129, K130, K133 og K134. 

E594/N138444=D529=F687/N154406=G925/N16 

6211 

vart avsett nord for verkstadbygningane, mest truleg 

medan dei var i bruk. Materialet er dominert av vedrestar. 

Saman med veden er det restar av ugras, mest nesle, 

krypsoleie og då, insekt og fluepupper. 

Det er mykje horn og bein i laga frå fase 1. Nokre av 

dei ser ut til å vera avfall frå armbrøsterproduksjonen 

blanda med vedrestar og spreidd over eit område med 

skrotemarkpreg. 

Fase 2 

Fase 2 omfattar ei vidareutvikling av industriområdet. 

Det blir reist eit nytt komplekset av verkstadbygningar 

og området i sørvest blir steinsett med kuppelstein. 

Fasen er representert av gruppene 6.161, 6.162, 6,163, 

6.165, 6.178, 6.179 og resultata er presentert i tabellane 

13 og 14. 


er materiale som er dumpa på F og G 

F743/N166164 

er trekol og forkola materiale med innblanda metallbitar 

og metalldråpar eller små kuler. Dette er truleg avfall 

etter metallarbeid der ein del av prosessene har omfatta 

smelting av metall, noko som kan vera årsaka til 

spreiinga av metalldråpane. 

Gruppe 6.162 (Tabell 13). 

er konstruksjonen av K162, ei bygning sør for våpenverkstaden 

K128 på F. 

F596/N166146 

er sand med trekol og litt mørtel der størstedelen er i 

fraksjonen 0,6-0,2 mm. Dette kan vera avsett i samband 

med konstruksjonen av bygninga. 

- 29 -



er konstruksjonen og bruken av K163, ei stor latrine på 

søraustre delen av F. 

Scale 1: 800 

N 

W 

S 

E 

75X/60Y 

K144 

K125 

K126 

; ; 

; 

K127 

K57 

K78 

75X/84Y 

70X/84Y 

65X/84Y 

60X/84Y 

55X/84Y 

50X/84Y 

45X/84Y 

40X/84Y 

F640/N153657 

Planterestane er fragmenterte, det er fiken og litt ugras, 

bein, fiskebein og fiskeskjell i laget (jfr. F628). Under utgravinga 

av laget vart det dessutan funne knuste kirsebærsteinar. 

F628/N153654 

er sterkt organisk med restar av druer og fiken. Bortsett 

frå fragment av klinte, som følgjer med i mjøl, er det 

ingen spor av andre matplanter, men mange typar 

ugras: krypsoleie, meldestokk, tiggarsoleie og vassarve. 

Det er ein del fiskebein og andre bein i alle laga, noko 

som syner at det vart kasta matrestar i K163. 

25X/30Y 

K156 

K158 

K157 

K159 


K119 


K164 

K162 

K128 

K163 

35X/84Y 

30X/84Y 

25X/84Y 

K104 

10X/84Y 

På grunnlag av fordelinga av planterestar kan fyllmassen 

i denne latrina delast inn i tre hovudtypar. Dei to 

laga i botnen, F737 og F742, inneheld sterkt fragmentert 

korn, truleg restar av mjøl. Dei to øvste laga, F640 

og F628, inneheld druer og fiken, men ingen andre 

matplanter. Laget i midten, F734, inneheld alle typane 

som er påvist i laga både over og under, og i tillegg viltveksande 

bær og gras, dessutan egg av innvollsparasittar. 

0X/30Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

Figur 16. 

Fase 2 i periode 6 med komplekset av verkstadbygningar 

og den steinsette plassen. (Nordeide in prep.) 

Fyllmassen er på grunnlag av stratigrafien delt i to grupper: 

6.163.2 og 163.3. 

Det viste seg uråd å grava dei nedste laga av fyllmassen 

i K163. K163.2 omfattar difor delar av den primære 

fyllmassen og er representert av tre lag. 

F737/N166158 og F742/N166161 

er begge rike på kornrestar og fragment av klinte, og det 

er spor av tytebær. 

F734/N166155 

er den delen av fyllmassen som er rikast på planterestar. 

Alle typane av matplanter som er i laga i både K.6.163.2 

og K.6.163.3 er til stades. Det er mengder av tynne, mikroskopiske 

kornfragment, truleg restar av mjøl, og 

mange fragment av klintefrø. I tillegg til drue og fiken er 

det jordbær, karve og tytebær. Det er påvist små mengder 

egg av innvollsparasittar, piskeorm (Trichuris sp.) og ein 

annan uidentifisert type i dette laget (Hartvigsen 1997). 

Gruppe 6.163.3 er sett som ein seinare bruksfase, kanskje 

i tilknyting til bygninga K205 i fase 4. Ved sida av 

planterestane er det organisk materiale i form av både 

lær, tekstilar og hår. 

Det kan sjå ut som om delar av det vegetabilske kosthaldet 

endra seg medan fyllmassen i latrina vart avsett, 

frå mjølmat som graut og brød til innførte fruktslag som 

druer og fiken. Det er bein av ei eller anna type i alle 

laga, og mose, fluepupper og insekt i dei fleste. I botnlaget, 

F742, er det påvist kvile-egg (ephippium) frå 

vasslopper (Daphnia sp.), dette kan tyda på at det sto 

vatn i gropa under første del av oppfyllinga. 


er lag avsett på B, C, D, E og G, utomhus og i tilknyting 

til K126, K127, K128 og K130. 

D453/N138438=E527 

er sand med minimalt innhald av organisk materiale 

bortsett frå trekol og bein. 


er fullstendig dominert av trekol. blanda med små 

mengder ubrente restar av meldestokk, stornesle og einer. 

Laget er avsett utanfor og mot nordveggen på K128 

medan bygninga var i bruk. Mengdene av trekol i laga 

syner at det vart spreidd avfall frå eldstader eller liknande, 

truleg i bygningane. Analysane gjev ingen indikasjonar 

på funksjonen til huset og området omkring. 

Gruppene 6.178 og 6.179 (Tabell 14) 

er fleire tjukke lag med beinavfall som låg over store 

deler av G og H mellom verkstadbygninga K132 og 

K156 

- 30 -


Gruppe 6.178 

H365/ N153737 og N153743 =G824 

er eit reint beinlag med både heile og knuste bein og 

mange fiskebein, dessutan litt trekol og sand. 

Scale 1: 800 

N 

W 

E 

75X/60Y 

K194 

K193 

K196 K144 

K189 

75X/84Y 

65X/84Y 

H468/N153746og N153749 

er begge dominert av bein av mange typar, både heile 

og knuste. Det er ein liten skilnad mellom prøvene i det 

at N153746 har litt restar av stornesle, marikåpe, villrot, 

mose og insekt, medan det er meir trekol og fiskebein 

i 153749. Det er fiskeskjell og skjell i begge prøvene. 

S 

K195 

K185 

K78 

55X/84Y 

45X/84Y 

35X/84Y 


er lag som låg over ein kuppelsteinslagt gardsplass 

K159 og kan vera avsett i tilknyting til bygninga K158. 

Også desse laga inneheld mange bein, og er såleis av 

liknande type som laga i gruppe 6.178. 

25X/30Y 

K156 

K158 

K159 

K182 

K119 

K162 

K163 

K104 

25X/84Y 

H396/N153767=G684 

er ei blanding av bein og mørtel 

10X/84Y 

H435/N166270 

er mindre rikt på bein enn dei andre prøvene frå 6.178 

og 6.179. Denne er rik på ved og det er påvist stornesle, 

krypsoleie og fluepupper. 

Bratbak (1998) har sett nærare på beina i H468, fase 2 

og G1029 og G1032 frå fase 1. Konklusjonen er at bein 

vart knust før dei vart avsett, noko som tyder på at desse 

laga ikkje primært er deponert som avfall. 

Laga er konsentrert til ein avgrensa del av feltet. Medan 

myntproduksjonen var i gang, brukte ein diglar laga av 

beinoske når ein skulle reinsa metall. Dersom desse diglane 

vart produsert i Erkebispegården, kan dette rett og 

slett vera deler av råvarelagret til digelproduksjonen. 

Det var også produsert våpendeler i dette tidsrommet. 

Ein har førebels ikkje greidd å kopla opphopinga av 

bein til noko av desse handverka. 

Fase 3 

I fase tre vart verkstadbygningane frå fase 1 og dels fase 

2 rivne, og det vart bygd ein ny verkstad for myntproduksjon, 

K189. Fasen er representert av gruppene 

6.180, 6.182, 6.185, 6.189, 6.194, 6.196 og 6.198 og 

resultata er presentert i tabellane 15-18. 


er siltige sandlag blanda med organisk materiale, og avsett 

på D, E, F og G over restane av bygningane K128, 

K130 og K134 frå fase 1 og 2. 

0X/30Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

Figur 17. 

Fase 3 i periode 6 med ny verkstadbygning for myntproduksjon. 


E561/N138429=D477 

er vedrestar blanda med siltig leire avsett vest for syllstokken 

til K180. Dette er truleg eit flislag, men blandinga 

av litt bringebær, kirsebær, villrot/bulmeurt og 

stornesle i laget indikerer spreiing av matplanter eller 

matavfall over denne delen av området. 

F690/N154409 og N154412=E550=G892 

er sand blanda med trekol, ved, mørtel og bein. 

N154409 er reint minerogen, medan 154412 inneheld 

krypsoleie, meldestokk, vassarve, storr fluepupper og 

insekt, ei blanding mellom ugrastyper og avfall. 

G859/N153758 

er siltig, finsand dominert av materiale mindre enn 200 

micron, med litt ugras og bein. 

G862/N153786 og N153789 

er blanda organisk avfall. Restane av fiken og bringebær 

indikerer matavfall, elles er det mange typar planter 

i laget, mellom anna melder, stornesle, opiumsvalmue 

og villrot/bulmeurt. Det er både ved, trekol, bein 

og fluepupper i laget. 

Gruppe 6.182 

er konstruksjon og bruk av dei to omnane K182 på G. 

Desse omnane hadde grunnplan som ein halvsirkel. 

- 31 -


Det er prøver frå tre lag i den austre omnen K182.1. 

G901/N166217 

er sand med brente bein og trekol. 

G882/N153770 

er mørtel med litt grus og trekol. 

G885/N153773 

er trekol og eit korn. 

Det er prøve frå eitt lag i den vestre omnen K182.2 

G899/N154422 

er mørtel og sand. 

Det er svært lite planterestar i materialet frå omnane: eit 

korn i G885, litt marikåpe og maure, og noko meir bein 

i G901 enn i dei andre laga. Funna gjev ikkje grunnlag 

for tolking av bruken av omnane. 


er konstruksjonen og gjenfyllinga av eit system av store, 

runde groper på C, D og E. Gropene låg mellom myntverkstaden 

K189 i nord og K162 i sør (Figur17). Ein 

kjenner ikkje årsaka til at dei vart konstruerte, kva for 

funksjon dei var tenkt å ha eller om dei nokon gong 

kom i bruk. Under utgravinga vart fyllmassen i gropene 

fjerna og dei vart ståande opne i periodar med nedbør. 

Det synte seg då at det var dårleg avrenning frå desse 

gropene, noko som tyder på at dei kunne nyttast til lagring 

av væske. Gropene har fått nummer K185.1-16, og 

det er analysert i alt åtte prøver frå fyllmassen i fem av 

dei. 

K185.1-185.7 låg på C. 

Det er prøver frå K185.1, gropa som låg lengst nord i 

den austre rada 

C290/N128177 

er siltig leirrik sand med minimale mengder organisk 

materiale. 

C300/N128183 

er siltig sand med litt meir organisk innhald enn i C290. 

K185.5 låg lengst nord i den vestlege rada. 

C322/N128198 og N128204 

frå botnlaget i gropa er sand med mange typar organiske 

restar. Begge prøvene er rike på stornesle, og det er 

små mengder vassarve, meldestokk, tiggarsoleie og 

krypsoleie. Alle desse plantene er vanlege ugras. Det er 

jordbær i begge prøvene og fiken i N128204. Det er 

både fluepupper og insekt til stades. Insekta er ei løpebiller 

av ei svært vanleg type (Clivina fossor) og ei tjuvbille 

(Ptinidae sp.) (John O. Solem, pers meddl.). 

C311/N128189 

er øvre deler av fyllmassen i gropa. Materialet er sand 

med blanda avfall: ved, mose, diasporar, nøtteskal, insekt 

og fleire typar bein. Det langt mindre spor etter 

planter i dette laget enn i C322, men typane er stort sett 

dei same. I tillegg er det påvist. åkervortemjølk, som 

også er eit åkerugras., 

K185.8-185.13 låg på D. 

K185.8 låg lengst nord i vestre rad. 

D459/N137761 

er sand med ved og avfall/møkk. Materialet er særleg 

rikt på smånesle og vassarve. Stornesle, meldestokk og 

villrot/bulmeurt er til stades. Vidare er det barnåler, 

mose og bork, fleire typar bein og både fluepupper og 

insekt. 

K185.13 låg i austre rad. 


er sandig med fleire typar ugras i små mengder, alle 

med slitt overflate. Det er bringebær, bulmeurt, tiggarsoleie 

og mest nesle. 

K185.14-185.16 låg på E. 

K185.16 låg lengst sør i austre rad. 

E522/N128403 

er sandig/siltig fyllmasse utan identifiserbare organiske 

restar. 

Det minerogene materialet i fyllmassen i alle gropene 

er likt. Det er difor ingen grunn til å tru at nedbrytinga 

av organisk materiale har variert frå grop til grop. Når 

innhaldet av planterestar varierer så mykje som det 

gjer, har det truleg samanheng med tilhøva der fyllmassen 

vart henta. Dersom fyllmassen vart henta nær gropene, 

syner innhaldet kva planter som voks og kva for 

avfall som vart spreidd kring gropene. Resultata syner 

meir organisk materiale i fyllmassen i gropene i midten 

og/eller mot vest enn i gropene mot aust. Dette kan indikere 

at det var rikare tilgang på organisk materiale 

vest for gropene, men analysane omfattar berre fem av 

i alt seksten groper, og grunnlaget for konklusjonar er 

spinkelt. 


er konstruksjon, ombygging og bruk av myntverkstaden 

K189 på A og B, og er representert av: 

A633/N118536 

B442/N115763 

B444/N115761 

som er diskutert i Sandvik 1992. 

- 32 -



er konstruksjon av bygning K194 på A og K. 

K38/N166335 

er sterkt organisk og dominert av vedrestar med litt nesle. 


er konstruksjon, bruken og nedlegging av cisterne/latrine 

K196 på A. Det er analysert i alt 10 prøver frå massen 

som vart deponert medan K196 var i bruk som latrine 

A411/N118298 

A435/N118300 

A437/N118302 

A443/N118305 

A475/N118314 

A475/N118310 

A475/N118312 

A508/N118321 

A509/N118319 

A513/N118521 

Resultata av analysane av makrofossilar er diskutert av 

Sandvik (1992; 1993). Hartvigsen (1997) har analysert 

innvollsparasittar i prøver frå laga A657, A512, A511 

og A521. Ho viser at det er både piskeorm (Trichuris 

sp.) og spolorm (Ascaris sp) i laga. Sjå også diskusjonen 

av latriner i kapitel 5. 


er lag avsett på A utanfor austre ringmur K78. 

A187/N119815 

Sjå Sandvik 1992. 

Fase 4 

Fase fire er den siste bygningsfasen i Erkebispegården 

før brannen i 1532. Fasen er representert av gruppene 

6.200, 6.202, 6.203, 6.205, 6.209 (Tabell 18), og 

6.214, 6.221, 6.222 og 6.223, (Tabell 19) 

Gruppene 6.200, 6.202 og 6.203 

ligg alle mellom bygningane K200 og K201 (Tabell 18). 


er konstruksjon av bygninga K200 på F og G. 

G768/N153710 

er dominert av trekol og med restar av stornesle, bein, 

fiskeskjell, mørtel og tegl. Dette laget er sett som deler 

av fundamentet for tregolvet K200.2, men innhaldet tyder 

på at det heller er deler av det brente golvet. 

Scale 1: 800 

N 

W 

25X/30Y 

0X/30Y 

S 

K156 

K158 

E 

K159 

K201 

K200 

K119 

K194 K193 

K196 K144 

; ; 

; 

; ;; ;; 

;; ; 

; 

; ;; 

; ;;; 

Figur 18. 

Fase 4 i periode 6 med den siste bygningsfasen før 

brannen i 1532. (Nordeide in prep.) 


mogelege brukslag på G mellom bygningane K200 og 

K201 

G840/N153755 

er ei blanding av treflis, bein og lær med litt ugras. 

Dette ser ut som avfall frå tre -og lærarbeid, der både 

meldestokk og stornesle kan ha vokse på det næringsrike 

materialet. 


er mogelege brukslag på F og G avsett utanfor bygningane 

K200 og K162 

. 

G817/N153723 og N153726 

er blanda organisk avfall av same type som i G840, 

gruppe 6.202, altså bein, treflis, lær og litt planterestar, 

fluepupper og insekt. Det er spor av matrestar: korn og 

bringebær i 153726 og eit ephippium av Daphnia sp. i 

153723. 


er konstruksjon av bygning K205 som vart bygd på E og F. 

K205 hadde fleire rom og ein langsgåande korridor på 

sørsida av huset. 

75X/60Y 

K195 

K205 

K163 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

K189 

K210 

K211 

K78 

K104 

75X/84Y 

65X/84Y 

55X/84Y 

45X/84Y 

35X/84Y 

25X/84Y 

10X/84Y 

- 33 -


F528/N153645 

som er sand med litt grus og minimalt med organisk 

materiale, låg i korridoren. 

F603/N153648=E442/N128385 

er begge frå det austre rommet. F603 er fin sand/silt 

med ved og trekol, og utan funn som indikere bruken 

av bygninga. E442 er rein sand frå under golvborda, og 

truleg deler av fundamentet for golvet. 

E458/N128388=F607 

som er sand utan organisk materiale bortsett frå litt trekol 

er frå det vestre rommet. 


er utplanering på B, C, D og E. 

E448/N128379=D398 og E439/N128382=D382 

er siltig leirig sand og fattige på organiske restar bortsett 

frå litt fiskebein og trekol. 


er oske og avfallslag på F og G. 

F548/N153636 

er blanda avfall med trekol, tegl, ved og få planterestar. 

medan det er restar av fleire typar planter i F493. Storr, 

gras og nesle dominerer, og i tillegg er det små mengder 

av mange typar planter. 


er brenning og destruksjon av bygningar og andre konstruksjonar 

på A, B, C, D, E og F; K189, K194, K195, 

K210 og K211. 

B435/N115759 

Sjå Sandvik 1992. 

Samandrag: 

Materialet frå denne perioden utgjer over halvparten av 

det totale materialet frå utgravingane i Erkebispegården, 

trass i at perioden strekkjer seg over eit tidsrom 

på berre ca. 30 år. Grunnene er at tilhøva i Erkebispegården 

var svært dynamisk i denne perioden. Området 

skifta heilt eller delvis karakter fleire gonger gjennom 

endringar som omfatta riving og nybygging av bygningar. 

Det som særmerker denne perioden i høve til dei 

tidlegare periodane er funna av i alt tre latriner med 

godt bevart fyllmasse. Både plante- og dyrerestane som 

vart funne i latrinene gjev innsyn i både kosthald og hygieniske 

tilhøve i Erkebispegården i seinmellomalderen. 

F516/N153630=G753 

er blanda avfall, minerogent med ved og litt planterestar, 

beinfragment og fiskeskjel. 

F526/N153633/7 

er blanda avfall, sand med stein, grus og litt mørtel, 

brente og ubrente bein, trekol og restar av stornesle. 

G732/N153704/10 

er trekol, ved, litt bein og nesle. 

I 1532 brann Erkebispegården og store deler av bygningsmassen 

vart øydelagt. Gruppe 6.221-6.223 er 

restane av denne brannen. 


er brenning og destruksjon av bygningane K156 og 

K158 på H. 

H398/N153734 

er trekol og bein, brente og ubrente. Dette er deler av 

brannlaget. 


er brenning og destruksjon av bygningane K200 og 

K205 på E, F og G. 

F493/N153627=E459/N128376 

er blanda avfall med sand, mørtel, tegl, bein og fiskebein, 

brente og ubrente. E459 er fattig på planterestar, 

- 34 -



1532 - ca. 1590 

Mynt verkstaden som vart bygd opp att etter brannen, 

var i drift til reformasjonen i 1537 da erkebispedømet 

vart avvikla. Gardsanlegget som hadde vore senter for 

erkebispestolen i Nidaros i ca. fire hundre år, frå midt 

på 1100-talet (sjå periode 3), fekk ein meir verdsleg 

funksjon, og frå 1556 vart Erkebispegården sete for 

lensherren. Perioden er delt inn i tre fasar og gruppene 

224-247. 

Fase 1 

Fase 1 er representert av gruppe 7.226. 

finn ein korn i tilknyting til myntverkstaden, kan det 

tenkjast at eldstadene også har vore nytta til matlaging? 

I gjenstandsmaterialet frå laget er det mellom anna 

blankettar, noko som heilt opplagt knyter fyllmassen i 

B341 til aktiviteten i myntverkstaden. 

Fase 2 

Fase 2 er representert av gruppene 7.236 og 7.240. 

Scale 1: 800 

N 

W 

S 

E 

75X/60Y 

K231 

75X/84Y 

65X/84Y 

55X/84Y 

Scale 1: 800 

N 

W 

E 

75X/60Y 

75X/84Y 

65X/84Y 

K78 

45X/84Y 

S 

K226 

35X/84Y 

55X/84Y 

25X/30Y 

25X/84Y 

K78 

45X/84Y 

K238 

35X/84Y 

K104 

10X/84Y 

25X/30Y 

25X/84Y 

0X/30Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

0X/30Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

Figur 19. 

Fase 1 i periode 7 med den yngste myntverkstaden 

K226. (Nordeide in prep.) 


omfattar bygginga og endringane av K226, den tredje 

og yngste myntverkstaden på A og B. 

B341 /N115750 

er deler av fyllmassen i B390, eit mogeleg stolpehol 

som har tilknyting til myntverkstaden. B341 har utstrekning 

ut over stolpeholet (Chris McLees pers. komm.). 

Mesteparten av det organiske materialet i dette laget er 

forkola, og kan såleis vera avsett i samband med brannen 

i 1532. Det er store mengder forkola korn i dette 

laget, mykje av det er bygg og havre. Generelt er det få 

funn av korn i materialet frå Erkebispegården. Kvifor 

K104 

10X/84Y 

Figur 20. 

Fase 2 i periode 7. (Nordeide in prep.) 


på G og H er utjamning av marka som dekkjer over 

K201 frå fase 4 i periode 6. 

G772/N153718 

er siltig finsand med litt trekol, planterestar og bein. Det 

er marikåpe, kvitkløver og krypsoleie i dette laget. 


er lag på eit opent område på G og H. Det er prøver frå 

to lag frå gruppa. 

G750/N153707=F413 

er ei blanding av treflis, skjell og bein. Smånesle og tiggarsoleie 

tyder på at det er eit nitrogenrikt brakkområde. 

I gjenstandsmaterialet er det organisk materiale i 

form av sko, lær. 

H348/N153731 

er dominert av bein blanda med noko ved. Det er ei 

- 35 -


«rein» prøve utan avfallsindikatorar som t.d. fluepupper 

o.l, og minner om beinlaga i gruppene 6.178 og 

6.179. I gjenstandsmaterialet er det sko, potteskår, 

vindusglas og metall. 

Fase 3 

Fase 3 er representert av gruppene 7.243 og 7.247. 

C299/N128186 og N136620 

er del av K243.4, primære lag avsett i den nordlege delen, 

K243.5. Laget er dominert av mose av typen etasjehusmose 

og laget vart i første omgang oppfatta som 

latrine. Det er ingen matrestar i laget, men insekt og fluepupper, 

og samla sett er det grunn til å tvila på at dette 

er latrine. Det er funne lær, glas og potteskår i laget. 

Scale 1: 800 

N 

75X/60Y 

75X/84Y 

m 

1,5 

m 

1,5 

W 

E 

65X/84Y 

1,0 

D411 

1,0 

S 

55X/84Y 

0,5 

0 

D433 

D413 

D415 

D432 

D433 

0,5 

0 

K243 

K78 

45X/84Y 

0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 

35X/84Y 

Figur 22. 

Lagdelinga i fyllmassen i K243. (Sandvik 1994) 

25X/30Y 

25X/84Y 

K104 

10X/84Y 

To andre prøver er frå K243.6, lag avsett i den sørlege 

delen av kummen, K243.3 under primærbruken. Det er 

ingen stratigrafisk kontakt mellom laga i sør-og nordlege 

delen av kummen, men C299 blir oppfatta som eit 

lag som tilsvarar D433. 

0X/30Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

Figur 21. 

Fase 3 i periode 7 med K243, den store, tømra kummen. 


To av gruppene som blir omtala i det følgjande omfattar 

fyllmassen i kummen K243. Det gjeld 7.243, som er 

laga som er avsett under konstruksjonen og den primære 

bruken, og 8.259, som er lag avsett då kummen 

gjekk ut av bruk og vart fylt i (Figur 22). Kummen var i 

bruk frå periode 7, fase 3, gruppe 7.243 til periode 8, 

fase 1, gruppe 8.259. Både forma på konstruksjonen 

K243 og innhaldet i fyllmassen var av ein slik art at ein 

ønskte å gå nærare inn i materiale. Under utgravinga 

vart det funne bakparten av skjelettet av ein karpefisk, 

truleg ein karuss, i eit av botnlaga (D432). Det vart difor 

analysert makrofossilar frå alle laga og pollen og diatomèar 

frå eit utval av laga. 


er bygging og primærbruken av K243. K243 er ein store, 

rektangulære kum med lafta karm og ei intern inndeling, 

også i lafteteknikk. Kummen er delt i ein sørlege 

del, K243.3, og ein nordlege del, K243.4. 


er dominert av mose, i tillegg er det litt jordbær. Det er 

mange fluepupper og litt insekt, læravkutt, potteskår, 

metall og vindusglas. Laget er av same type som C299. 


er langt mindre rik på mose enn D433. Derimot er det 

mengdene av andre planterestar, mest meldestokk og 

linbendel, ein del storbendel, villrot og åkervortemjølk.Det 

er matrestar i form av bringebær. Som i C299 

og D433 er det ein del sko, vindusglas og potteskår, 

men det er færre fluepupper. Det funnet som skil dette 

laget frå alt anna materiale frå Erkebispegården er bakre 

delen av eit skjelett av ein karpefisk, mest truleg ein karuss 

(Nordeide og Hufthammer 1993, Hufthammer 

1999). 

Alle desse laga er dominert av eller er rike på mose. 

Mosen kan ha vore brukt som tetningsmasse i og omkring 

den lafta karmen på kummen. 

- 36 -


Mikrofossilar 

Pollen og sporar 

D432 og D433 er analysert for pollen og sporar. 

Andelen av treslagspollen er låg, gran, furu, bjørk og or 

er representert. Gras er dominerande pollentype i begge 

prøvene, og kornpollen er vanleg i D432, men ikkje 

i botnlaget, D433. Det er svært store mengder trekolstøv 

i prøvene. I D432 er det påvist ein mikroskopisk 

grønalge, Zygospora, som lever i grunt, ope vatn. resultata 

er ikkje presentert i diagram eller tabell. 

Diatomèar 

Resultata av analysane syner klåre skilnad mellom 

D432 (N137739) og D433 (137742). D432 inneheld 

mange diatomear, medan D433 er fattige på denne fossiltypen. 

Dei identifiserte distomèane er typar som høyrer 

til i ferskvatn i relativt næringsrike miljø (Cleve-Euler 

1951-55). Floraen i N137739 er variert med omsyn til 

artar, men samansettinga er vanskeleg å tolka (Bjørg 

Stabell pers. meddl.). Resultata er ikkje presentert i diagram 

eller tabell. 


ca. 1590 til 1640 

Lensherrane som hadde sete i garden, flytta gardsdrifta 

innom murane. Det vart reist fjøs og andre uthus i tømmer 

i sør-og aust, og under utgravinga vart det funne 

store mengder treverk som syner storleiken på desse 

bygningane, og gav godt grunnlag for dendrokronologiske 

dateringar av bygningsfasane. Perioden er delt 

inn i tre fasar og gruppene 248-283. 

Fase 1 

Fase 1 er representert av gruppene 8.251 8.252 8.258 

8.259 8.261 

Scale 1: 800 

N 

W 

S 

E 

75X/60Y 

75X/84Y 

65X/84Y 

Kummen blir diskutert vidare under gruppe 8.259 og i 

kapittel 5. 

K260 

K258 

55X/84Y 


er lag utomhus på G og H. 

K78 

45X/84Y 

35X/84Y 

G625/N153701=H325 

er sand med ved, trekol, bein og planterestar. Vidare er 

det restar av ein del planter som blir spreidd saman 

med mat, dette gjeld fiken, klinte, korn og jordbær. 

Smånesle og stornesle dominerer, noko som tyder på at 

grunnen var nitrogenrik. Vassarve, krypsoleie og då er 

vanleg, tiggarsoleie og åkervortemjølk til stades. 

Matrestane kan vera spreidd frå hushalda i bygningane. 

25X/30Y 

K257 

K256 

K249 

K119 

K255 

K104 

25X/84Y 

10X/84Y 

Samandrag: 

I denne perioden går garden over frå å vera erkebispesete 

til lensherresete. Det er lite materiale frå fasane 1 

og 2, dei to eldste. Planterestane speglar eit skrotemarkprega 

område med nitrogenrik grunn. Fase 3 er dominert 

av materiale frå lag avsett i ein lafta konstruksjon 

der det er brukt mose til tetting mellom stokkane. Det 

er funne restar av planter og dyr som tyder på at konstruksjonen 

er ein kum som var fylt med vatn og som 

var bygd for å ha levande fisk i. Kring bygningane er det 

spreidd avfall med matrestar, mellom anna fiken, korn 

og jordbær. 

0X/30Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

Figur 23. 

Fase 1 i periode 8 med mellom anna K249 og den ombygde 

brunnen K82. (Nordeide in prep.) 


er deler av ein lafta konstruksjon med ukjent funksjon 

nord for K249. 

G545/N153692 

er rik på mange typar organisk materiale. Det er matrestar 

i form av fiken, korn og jordbær, og det eldste 

funnet av krydderplanta koriander i Erkebispegården er 

frå dette laget. Det er vidare litt opiumsvalmue, meldestokk, 

ryllik, vassarve og storr i store mengder, og dessutan 

bukkeblad, jordrøyk og linbendel. Det er bein av 

mange typar, lær, fluepupper og insekt. Funksjonen til 

konstruksjonen er ikkje kjent, men innhaldet i G545 sy- 

- 37 -


ner at det vart avsett ei blanding av latrine og avfall 

inne i konstruksjonen. 


er ei endring av brunnen K82. Brunnen vart etablert i 

periode 5, gruppe 5.82, og bygd om i periode 6, gruppe 

6.118. Under endringa i periode 8 vart det lagt til 

nye omfar på toppen av laftekassa. Oftast blir brunnar 

som går ut av bruk fylt opp med latrine og anna avfall, 

som til dømes K144, K196 og K258. Denne brunnen 

danna eit unntak. Det var lagt plankar over toppen på 

laftekassa og yngre lag bygd opp over desse plankane. 

Resultatet vart at det sto att eit tomrom inne i laftekassa. 

G1145/N167739 

er materiale avsett i botnen av konstruksjonen. Det er 

klintefragment, mose, fluepupper og insekt i dette laget. 

Mest truleg er dette avsett etter at brunnen hadde gått ut 

av bruk. 


er bygginga og bruken av brunnen K258. 

K258 var truleg konstruert som brunn, men vart etter 

kvart fylt med latrine. Denne laftakassa var plassert i 

nord-austre delen (K243.4) i K243. 

C329/N128216 representerer den primære fyllmassen 

K258.2, over låg C323/N136591 og på toppen låg 

C276/N128174, begge dei to siste laga er del av den 

øvre fyllmassen K258.3. 

Alle desse laga er dominert av ved. Med omsyn til andre 

planterestar er botnlaget, C329, langt den rikaste. 

Der er det matplanter i form av fiken, lin og jordbær, og 

i tillegg vassarve, meldestokk, linbendel, stornesle og 

smånesle, alle vanlege ugrastypar. Desse funna, saman 

med restar av insekt og fluepupper syner at brunnen etter 

kvart vart brukt som latrinegrop eller i alle fall fylt 

opp med latrine. Det er ikkje påvist moserestar i dette 

laget. 

C323, frå midtre del av fyllmassen, og C276, frå topplaget, 

inneheld færre typar planterestar og i små mengder. 

Av matemne er det berre eit kornfragment. Meldestokk, 

hundekjeks, løvetann og villrot/bulmeurt er påvist. 


er attfyllinga av fiskekummen, K243, på C og D (Sjå figur 

22) 

D415/N128275, N128278 og N13774 

har stor utstrekning både horisontalt og vertikalt, og 

N128275, N128278 og N137745 er prøver frå ulike 

deler av dette laget 

Prøvene er like på det viset at dei er leirige/siltige med 

ein del sand. 

Makrofossilar 

N137745 er rikast på plante- og dyrerestar. Av særleg 

interesse er funna av kvileegg (Ephippium) av vasslopper 

(Daphnia sp.). Vassloppene er små krepsdyr som 

har heile livssyklusen sin knytt til vatn (Økland 1975). 

Funna av kvileegga syner at det har stått vatn i kummen, 

og styrker tolkinga av at K243 var ein fiskekum. 

Insektvengane som vart funne er av insektet vannkjær 

som lever i vatn (John Solem, pers. meddl.). Desse funna 

tyder på at i alle fall deler av D415 vart avsett i vatn. 

I denne prøva er det vidare store mengder restar av 

vassarve, stornesle og meldestokk, og noko hundekjeks. 

N128275 inneheld dei same fossiltypene som 

N137745, men det er færre kvileegg. 

N128278 er heilt dominert av mose. Det er få andre 

planterestar i prøva, men både insekt og fluepupper. Alt 

i alt er innhaldet i prøva likt C299 (Gruppe 7.243). 

Skilnaden mellom i prøvene frå D415 med omsyn til 

innhaldet av makrofossilar er såpass store at det kan 

tyde på at D415 eigentleg er fleire lag, men at ein ikkje 

hadde grunnlag for å skilje dei frå kvarandre under utgravinga. 

Mikrofossilar 

D415, N128275 og N128278 er analysert for pollen og 

sporar. Andelen av treslagspollen er låg i begge, gran, 

furu, bjørk og or er representert. I N128275 er pollentypene 

gras og nesle vanlegaste, medan gras dominerer i 

128278. Kornpollen er vanleg, og det er svært store 

mengder trekolstøv i begge prøvene. 

Diatomèar 

Resultata av analysane syner at prøvene frå laga i kummen 

fordeler seg på to klåre grupper. D432, N137739 

(Gruppe 7.243), og N137745, D415, inneheld begge 

mange diatomear, medan dei andre prøvene frå D415 

og D433 er fattige på denne fossiltypen. Dei identifiserte 

distomèane er typar som høyrer til i ferskvatn i næringsrikt 

miljø (Cleve-Euler 1951-55). I N137745 er to 

til tre artar av slekta Nitzchia sp. heilt dominerande, 

medan floraen i N137739 er variert med omsyn til artar, 

men med ei samansetting som er vanskeleg å tolka 

(Bjørg Stabell pers. meddl.). 

D413/N128272 og D411/N128269 

er uvanleg rike på planterestar, både med omsyn til typar 

og mengder. D413 er dominert av store mengder 

jordbærsteinar. Planterestane i D411, som låg over 

- 38 -


D413, er av dei same typane som i D413, og også denne 

prøva er dominert av steinar av jordbær. Mange andre 

typar viltveksande bær, både bringebær, molte, 

bærlyngtypen, altså tytebær/blåbær/blokkebær og krekling 

er også representert. Alle desse bærslaga veks vilt i 

område omkring byen også i dag. 

Fase 2 

Fase 2 er representert av gruppa 8.265. 

Scale 1: 800 

N 

75X/60Y 

75X/84Y 

Både eple, plomme, kirsebær, humle og lin er planter 

som kan vera dyrka lokalt, i byen eller andre delar av 

Trøndelag. Vindruer og fiken er begge innførte matvarer, 

som er påvist attende til 1400-talet i Erkebispegården. 

W 

S 

E 

K260 

65X/84Y 

55X/84Y 

K258 

Mange typar ugras er til stades, både vassarve, krossblomar, 

krypsoleie og hundekjeks. Eit frø av ein søtvier, 

mest truleg slyngsøtvier er funne i denne prøva (Jfr. periode 

1). Denne planta veks i småskog, mest ved bekkar 

og er i Noreg funnen nord til området kring Trondheimsfjorden. 

(Lid og Lid 1994). Planta er giftig. 

25X/30Y 

K265 

K78 

45X/84Y 

35X/84Y 

25X/84Y 

Desse to laga inneheld insekt og fluepupper, og har 

mange likskapstrekk med materialet frå latrinene K144 

og K196, periode 6 (Sandvik 1992). Skilnaden er at delen 

av viltveksande bærslag som molte, tytebær/blåbær/blokkebær 

og krekling er større i D411 og D413 

enn i latrinene i periode 6, og plomme kjem inn som 

ny type. 

D385/N128259 

er øvste del av fyllmassen og avsluttar bruken av K243. 

Laget inneheld litt stornesle og mange typar bein og ser 

ut til å vera avfall heller enn latrine. 


er siltige sandlag og nedgravingar på D. E. F og G 

E437/N128373 

er dominert av ved og er sandig med restar av jordbær, 

klinte og fleire andre typar ugras: hundekjeks, krypsoleie, 

raudt hønsegras, syre, vassarve stornesle og smånesle, 

altså ein rik ugrasflora. Både insekt og fluepupper 

er tilstade. 

F397/N153606=G455 

er sand med litt tegl, mørtel og trekol. Konsistensen liknar 

andre prøver som er tolka som hagejord. Skilnaden 

er at dette materialet er rikt på planterestar. Stornesle, i 

tillegg til mange andre ugras indikerer ein skrotmarkflora, 

noko som kan tyde på gjenveksing av eit nitrogenrik 

område. 

0X/30Y 

Figur 24. 

Fase 2 i periode 8 med mellom anna K265. 



er bygginga og endringar av bygninga K265. Denne 

bygninga hadde eldstad og var truleg bustad 

G484/N153686 

er sand med litt bringebær og nesle, trekol, ved, flint og 

bein. Ingen av funna gjev indikasjon på bruken av huset. 

Fase 3 

K267 

K266 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

Fase 3 er representert av gruppa 8.279. 

K256 

K119 K119 


er bygginga og endringane av bygning K279. Eldstaden 

frå K265, gruppe 8.265, er brukt også i denne nye bygninga. 

K279 har fleire golvnivå, noko som syner at bygninga 

vart endra fleire gonger 

G429/N153668 

er frå K279.4, eitt av golvnivåa. Materialet er minerogent 

med bein, fiskebein og trekol og inneheld ingen 

spor etter funksjonen til bygninga. 

K104 

10X/84Y 

- 39 -


Scale 1: 800 

N 

75X/60Y 

75X/84Y 


Herrehustida 1640 til 1672 

W 

S 

E 

K260 

K258 

K78 

65X/84Y 

55X/84Y 

45X/84Y 

35X/84Y 

I dette tidsrommet set lensherrane sterkt preg på anlegget. 

Det blir gjennomført omfattande bygningsarbeid i 

garden, og Herrehuset med rom for administrative 

funksjonar og andre aktivitetar blir bygd. Det blir også 

bygd fleire uthus, mellom anna fjøs for ein stor buskap. 

Søre ringmur, K104, blir reparert. Ved slutten av perioden 

blir Herrehuset og resten av bygningane rivne, 

lensherrestyret blir avvikla og militære styresmakter tek 

over. Perioden er delt inn i tre fasar og gruppene 284- 

318. 

25X/30Y 

K279 

25X/84Y 

Fase 1 

K267 

K266 

K256 

K119 K119 

K104 

5X/84Y 

Fase 1 er det første gardskomplekset, og omfattar konstruksjonen 

av bygningane K284 (Herrehuset), K288, 

K290 (fjøset) og K293. Fasen er representert av gruppene 

9.284, 9.287, 9.289, 9.290, 9.1291 og 9.293. 

0X/30Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

Figur 25. 

Fase 3 i periode 8 med mellom anna K279. 


Scale 1: 400 

N 

W 

S 

E 

75X/60Y 

K284 

75X/84Y 

65X/84Y 

Samandrag: 

Perioden er først og fremst interessant på grunn av fiskekummen 

og funna av latriner og avfall som syner kva 

planter som vart nytta i denne perioden samanlikna 

med periodane 1-7. (Sjå også periode 7). 

K294 

K78 

55X/84Y 

45X/84Y 

35X/84Y 

25X/30Y 

K286 

K288 

25X/84Y 

K290 

K293 

K104 

10X/84Y 

0X/30Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 

0X/72Y 

0X/84Y 

- 40 - 

Figur 26. 

Fase 1 i periode 9 med K284, K288, K290 og K293. 



er konstruksjonen og endringane av K284, Herrehuset, 

på A, B, C, D og K. 

A99/N114547=B216 

A168/N114550 

A223=B265/N115875 

A242/N115868


A313/N115866 

B227/N115739 

B217/N115737 

Materialet frå K284 på A og B er nærare omtala i 

Sandvik 1992: 

C164/N128173=D244 

er sand med innslag av mørtel og tegl, potteskår, metall 

og krittpiper, og syner stor likskap med prøvene frå nordre 

del av Herrehuset, K284 (Delfelt A og B). Det er 

også funne blankettar frå myntproduksjonen i periodane 

6 og 7 i laget, noko som syner innslag av eldre, redeponert 

materiale i laga i periode 9. Det er ingen 

identifiserbare planterestar, men store mengder bein i 

laga frå denne gruppa. Resultata av dei osteologiske 

analysane syner at mesteparten av beina var av husdyr, 

i første rekkje storfe, sau og geit, men også høns og gris. 

Det var både katt og hund i garden. Av vilt og fisk vart 

det nytta hjort, fjellrype, grågås og hare, dessutan gjedde, 

torsk og til og med hai vart påvist (Hufthammer 

1999). 


er utjamning av delar av området mellom Herrehuset, 

K284, og uthuset K288. 

E422/N128370=F341 

er sandig med finfordelt organisk materiale. Under utgravinga 

vart det funne skal av hasselnøtter og steinar 

av plomme og kirsebær i dette laget, men ingen av desse 

typane eller andre planterestane vart påvist under 

analysane av jordprøvene. Det var både plomme - og 

kirsebærsteinar i nokre av laga i periode 8, og denne typen 

restar kan vera avsett i periode 9 som resultat av redeponering, 

jfr. gruppe 9.284. Det er gjenstandsfunn av 

mange typar: bryne, potteskår og vindusglas, men ingen 

funn som indikerer funksjonane til området. 


er eit ope område vest for K290. 

G369/N143640 

er eit særprega materiale som inneheld mengder av 

fjør, og mange typar planter. Klinte, vassarve og linbendel 

dominerer, av desse vart vassarve sett som ei særleg 

god matplante for høns og gris (Høeg 1976). Diasporane 

av arver, melder, linbendel og klinte i dette laget 

er fragmentert, noko som i følgje Körber-Grohne 

(1984) er karakteristisk for planterestar i hønsegjødsel 

fordi høns hakkar i stykke maten. I tillegg er det ved, 

mose fluepupper, meitemarkkokongar og insektvengar. 

Dette laget er difor truleg avfall får eit hønsehus som 

var lokalisert i vestre delen av K290. Dei osteologiske 

analysane syner ein del hønsebein i laga frå denne fasen 

(Hufthammer 1999). 

H182/N145355=G330 

er rikt på bein av mange typar, men bortsett frå ved er 

det få planterestar i laget. Laget, som er avsett vest for 

muren til bygning K290, er blanda avfall. 

H209/N145265=G335 

er mesteparten sand, tegl og mørtel. Det er få planterestar, 

men mange typar bein. Også dette laget er avsett 

vest for K290 jfr. H182. 

Det er stor likskap mellom desse to laga, begge er rike 

på bein og potteskår, i tillegg er det funne fiskesøkke, 

vindusglas og delar av glaskar. 


er bygginga, endringane og bruken av fjøset K290. 

Endringane omfatta mellom anna at det vart skifta tregolv 

i fjøset fleire gonger, nye golv vart lagt over dei 

gamle. Desse ulike golvnivåa dannar grunnlaget for ei 

vidare inndeling i undergrupper. 

K290.2: Første golvnivå 

F310/N143578=G362 

er ved og finfordelt organisk materiale der restar av 

storr og marikåpe er vanlegast. 

F315/N143587=G359/N143649 

er ei blanding av ved og finfordelt organisk materiale 

med få gjenkjennbare planterestar. Det er fluepupper 

og insekt, dessutan er det påvist kvileegg av vasslopper 

(Daphnia sp). Husdyr måtte få vatn inn i fjøset, og kvileegga 

kan ha kome med vatnet inn (sjå gruppe 8.259). 

Begge desse laga er avsett over det eldste golvet i bygninga, 

F322. 

F328/N143593 

er ei blanding av høy og ved med noko mose. Det er 

planterestar av mange typar, mesteparten er gras, storr 

og engplanter, men det er også ein del matplanter så 

som fiken, bringebær og jordbær. Desse matplantene 

og mosen kan tyde på at fjøset vart nytta som dass. Det 

er også fluepupper i dette materialet. 

G359/N143649=F315 

er ved med mose og planterestar, dessutan insekt, mellom 

anna venger, og fluepupper. 

Begge desse laga er avsett under golvet, truleg fordi 

møkk og anna materialet frå fjøset har ramla ned mellom 

sprekkene i plankegolvet 

G384/N143654/=F345 

er eit treflislag, truleg restar etter konstruksjonen av 

bygninga, blanda med restar av høy og ugras, insekt og 

fluepupper. 

- 41 -


K9.290.4: Andre golvnivå 

F270/N143546 

er ei blanding av høy, ved og litt trekol. Det er ein del 

engplanter, m.a. kvitkløver og litt ugras i laget, men lite 

planterestar samanlikna med dei andre laga frå denne 

gruppa. 

F276/N143553 

er svært rikt på planterestar, storr dominerer og gras er 

vanleg. I tillegg er det mange typar ugras og myrplanta 

bukkeblad er til stades. Denne planta veks på våte stader 

og kan ha kome inn saman med høy frå myrslått. 

F296/N143570=G317/N143631 

er ekstremt rik på planterestar, storr, marikåpe, frytle og 

vassarve dominerer, og det er både insekt og fluepupper 

i dette laget. 


er konstruksjonen av bygninga K293, eit lite uthus 

lengst sør-aust på området 

F306/N143573/6 

er litt restar av engplanter, men mesteparten er ved og i 

tillegg er det litt bein. Laget, som stratigrafisk låg over 

golvet i bygninga, er nok for det meste restar av golvet. 

Fase 2 

Fase 2 omfattar det andre gardskomplekset. Bygningane 

K284, K290, K293 som var bygd i fase 1, var framleis 

var i bruk i fase 2, i tillegg kom bygningane K300 

og K301 og gardsplassen K299, som alle vart bygd i 

denne fasen. Fasen er representert av gruppene 9.297, 

9.299, 9.300, 9.303 og 9.305. 

G317/N143631=F296 

er ei blanding av bygningsrester og møkk med restar av 

engplanter. Det er både sand, grus, tegl, trekol og bein i 

dette materialet. Det er vidare mange fluepupper og insekt. 

Scale 1: 800 

N 

W 

S 

E 

75X/60Y 

K284 

75X/84Y 

65X/84Y 

Desse laga er avsett mellom to golvnivå, K290.2 og 

K290.4. 

K294 

55X/84Y 

45X/84Y 

Alle laga i denne gruppa er organiske og dominert av 

restar av høy og møkk. To lag, F276 og F296, skil seg ut 

som særleg rike. Det er potteskår og metall i gjenstandsmateriale. 


er konstruksjonsavfall og ein mogeleg gangveg på D, E, 

F og G, vest og nord for bygningane. 

25X/30Y 

K302 

K301 

K304 

K290 

K299 

K293 

K300 

K104 

K78 

35X/84Y 

25X/84Y 

F348/N143596 

er høy og blanda organisk avfall, ved med restar av 

mange typar ugras: stornesle, jordrøyk og hundekjeks. 

Ved sida av den vanlege forplanta storr er det kløver. 

Vidare er det insekt og bein 

G398/N143656=G380=D363=E367=E376=F332= 

F337 

er ei blanding av mose og mange typar planter. Mesteparten 

er forplanter som storr, frytle, marikåpe og gras, i 

tillegg er det innslag av linbendel, løvetann, engsoleie, 

vassarve, tiggarsoleie, syrer og planter frå krossblomfamilien. 

Det er litt matplanter i form av bringebær, jordbær 

og kornfragment i laget og dessutan fluepupper. 

Det er mange krøtterband i laga frå denne gruppa, 

noko som kan ha samanheng med at krøttera vart ført 

denne vegen på tur ut av Erkebispegården til beite. Det 

er elles gjenstandsmateriale i form av sko, potteskår, 

tau, tekstilar og diverse treobjekt. 

- 42 - 

0X/30Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

Figur 27. 

Fase 2 i periode 9 med bygningane K284, K290 og K293, 

og K300, K301 og gardsplassen. (Nordeide in prep.) 


er lag dumpa på E, F og G mellom K290 og ringmuren. 

F262/N143530 

er grusig/sandig med tegl, mørtel og trekol. Det er små 

mengder restar av bringebær, jordrøyk, soleier, nesle, 

storr og vassarve, og dessutan bein og skjell. 

F287/N143567=E216 

er ei blanding av minerogent og organisk materiale. 

Mesteparten er mørtel, sand og tegl, dessutan fiskebein 

og små mengder av dei same plantene som i F262. 

10X/84Y


Desse to laga er like, men funna i dei gjev ikkje grunnlag 

for å tolka funksjonen til området i sør-aust mellom 

fjøset og ringmuren. 

G350/N143637 

er ei blanding av ved, litt minerogent materiale og 

møkk. Her er det matplanter som lin. bringebær og 

jordbær, engvekstar og ugras, insekt og fluepupper. Innhaldet 

tyder på at husdyrhaldet preget store deler av 

området vest for F262 og F287. 

Ingen av laga inneheld matrestar og berre G350 kan 

tolkast som møkk. Det ser ikkje ut til at det vart kasta 

avfall mellom bygningane og ringmuren, eller at husdyrhaldet 

hadde innverknad på området i søraust. 


er den trebrulagte gardsplassen K299 

Trebrulegginga går over D, E, F og G. 

E295/N128356=F263=G283 

er mest ved og lite av andre planterestar. Det er litt jordbær 

og bringebær, storr og vassarve i dette laget, som er 

avsett under plankane på gardsplassen. Det vart funne 

mange kuband i tillegg til sko, lærkutt, tau og potteskår 

i laga i denne gruppa. 


er konstruksjonen og bruken av fjøsbygning K300 på D 

og E. 

D324/N128251 

er for det meste sand blanda med trekol, ved, fiskebein, 

insekt og nokre få planterestar. Laget er avsett under 

golvet, K300 i den nordre delen av bygninga 

E364/N128344 

er særleg rikt på storr, og det er rikeleg av gras og frytle. 

Det er ingen fluepupper og insekt, heller ikkje avfall i 

form av bein. Materialet, som er avsett over tregolv 

K300.2, kan vera høy. 

E416/N128362 

er fragmentert og sterkt omdanna organisk materiale 

med restar av mange typar planter, dessutan fluepupper 

og insektrestar. Dette er møkk avsett under golvet i 

K300. 

Begge laga er delar av brukslaga K300.5 i K300. E364 

som er avsett over golvet i bygninga, skil seg sterkt ut 

frå alle andre prøver i dette materialet med eit ekstremt 

stort innhald av diasporar. Typane syre, sev, storr og 

gras dominerer, dessutan er det innslag av marikåpe, 

meldestokk, åkervortemjølk, krypsoleie og tiggarsoleie. 

Det er ingen fluepupper eller insekt i denne prøva som 

ser ut til å vera restar av høy heller enn møkk. Dei same 

plantene, men i langt mindre mengder er også tilstade i 

E416 som er avsett under golvet i bygninga. Både insekt 

og fluepupper er vanleg i denne prøva, noko som 

tyder på at det er møkk heller enn høy. 


er utjamninga av eit ope område på G og H 

G307/N143634=H213 

er ved og. restar av mange typar planter, både storr, 

gras, marikåpe og frytle, ugras og engvekstar og dessutan 

insekt, fluepupper og minerogent materiale. 

Innhaldet tyder på at opphavet til dette laget er meir samansett 

enn i dei typiske møkkprøvene, F276 og F296. 

I gjenstandsmaterialet er det potteskår, vindusglas og 

anna glas. 


er det trebrulagte området på G aust for uthusbygninga 

K301 

G274/N143627 

er blanda minerogent materiale med planterestar og 

bein. Det er få planterestar, ei blanding av matplanter 

og forplanter. I funnmaterialet er det litt potteskår og 

glas. 

Fase 3 

Fase 3 er det tredje gardskomplekset, og omfattar bygningane 

K284, K290, K300 og K301, som framleis er i 

bruk, og bygninga K307 og gardsplassen K308 som blir 

bygd i denne fasen. Fasen er representert av gruppene 

9.307 0g 9.308. 


er konstruksjonane og bruken av bygninga K307 på F 

F275/N143556 

er restar av både ugras og storr, fluepupper, fiskebein, 

eggeskal og ved. Laget har stor likskap med E416, fase 

2, gruppe 9.300, og desse laga går på det næraste over 

i kvarandre mellom låven i søraust og fjøset lengre 

nord. I gjenstandsmeterialet er det potteskår, krittpiper, 

spikar, glas og lær. Dette er møkk blanda med avfall 

F219/N143524 

er svært rikt på restar av gras og ugras, dessutan insekt 

og fluepupper. I gjenstandsmaterialet er det potteskår, 

krittpiper, metall, glas, sko og læravkutt (jfr. F275), materiale 

som ikkje har tilknyting til fjøs og husdyrbruk. 

- 43 -


Scale 1: 800 

N 

W 

S 

E 

75X/60Y 

K294 

K284 

75X/84Y 

65X/84Y 

55X/84Y 

Laga som høyrer til i denne gruppa, som alle er frå 

gardsplassen, er generelt meir organisk enn materialet i 

gruppe 9.307, som er avsett i låven. Dette kan ein tolka 

slik at reinhaldet innomhus reduserte opphoping av 

materiale, medan områda utomhus vart lagerområde 

for avfall spreidd frå bygningane og møkk frå dyr som 

passerte på veg ut og inn i garden. 

25X/30Y 

0X/30Y 

K302 

K301 

K304 

K290 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

Figur 28. 

Fase 3 i periode 9 med bygningane K284, K290, K300, 

K301, K307 og gardsplassen K308. (Nordeide in prep.) 


er K308, den trebrulagte gardsplassen på D, E, F og G 

vest-nordvest for K307 

E224/N128326 

er vedrestar med store mengder andre planterestar. 

Dominerande typar er storr, og marikåpe og smånesle 

er vanleg til stades. Det er i tillegg mange andre ugras 

og engvekstar. Fluepupper og fiskebein er registrert. 

K308 

K310 

K307 

K300 

K104 

K78 

45X/84Y 

35X/84Y 

25X/84Y 

10X/84Y 

Samandrag: 

Prøvene frå denne perioden er sterkt varierande med 

omsyn til innhald av planterestar. Laga frå Herrehuset 

var minerogene og inneheld lite planterestar og gjev 

dermed avgrensa informasjon om tilhøva i ulike rom i 

huset. 

Det mest interessante og uvanlege ved denne perioden 

er preget av kuskit og fjøs. Materialet avsett inne i fjøsbygningane 

K290, K300 og K301 var rikt på restar av 

særleg gras, storr og engplanter av fleire typar, alle forplanter 

for husdyr. Vest for K290 var det avsett hønsemøkk 

i fase 1, noko som syner at det var hønsehald 

inne i garden i alle fall delar av perioden. Gardsplassane 

K299 (fase 2) og K308 (fase 3) hadde funksjonell 

tilknyting til fjøsbygningane, og ein reknar med at 

dyra måtte passere over gardsplassen på tur til og frå 

beite. Det vart påvist avtrykk av klauv i lag G384 i tilknyting 

til områda utanfor K290 

Som nemnt tidlegare (kap. 2.1) var det stor skilnad i tilstanden 

til plantemateriale inklusive treverket på ulike 

deler av feltet. I denne perioden, særleg i søraust på E 

og F, var treverk og anna plantemateriale i svært god 

stand gjennom alle fasane. Materialet bør nyttast vidare 

med sikte på å utvida kunnskapen om husdyrhald og 

ressurstilgang på 1600-talet. 

E276/N128332=D293 

er vedrester med planterestar av dei same typane som i 

E224, men i mindre mengder. Det er litt minerogent 

innslag, dessutan fluepupper og fiskebein. Under analysane 

av prøva frå dette laget vart det funne eit spirande 

frø av kvitkløver. Det voks kvitkløver på opne område 

i Erkebispegården medan utgravingane var i gang, 

og frøet som spira kan vera forureining spreidd frå vegetasjonen 

kring utgravingsfeltet, men det kan også 

vera eitt av dei gamle frøa som spira (Milberg 1993). 

F271/N143548 

er minerogent med mange typar organisk materiale, 

men i små mengder samanlikna med andre lag frå denne 

delen av området i fase 3. Syre, stornesle, smånesle, 

marikåpe. arve, sev og gras er vanleg, dessutan fragment 

av klintefrø som ein finn i mjøl eller mjølvarer, og 

som kan vera spreidd saman med avfall. I tillegg er det 

insekt og fluepupper. 

- 44 -


3.12. Periode 10 

Periode 10 strekkjer seg frå 1672 til 1700. Lensherretida 

i Erkebispegården vart avslutta, og militære styresmakter 

tok over gardsanlegget. 

Perioden har ein fase og gruppene 319-328.¨ 

Fase 1 

Fase 1 er representert av gruppene 10.319, 10.320, 

10.321, 10.325, 10.326 og 10.327. 


er konstruksjonen av K319, bygninga på A, B, C og D). 

Denne bygninga vart reist på murane til Herrehuset, 

K284, som vart bygd og riven i periode 9. 

B177/N114482=A156 

B194/N114485 

Prøvene er nærare omtala i Sandvik 1992. 


er lag avsett utanfor bygningane på D og E. 

Scale 1: 400 

N 

W 

E 

75X/60Y 

75X/84Y 

65X/84Y 

er restar etter husdyrbruket. Den arkeologiske tolkinga 

av dette laget er at det er avfall etter rivinga av fjøset 

K300. I gjenstandsmateriale er det potteskår, sko, vindusglas, 

slagg. 


er utjamning på D, E, F, G og H 

D271/N128248=E217 

er minerogent sandig materiale blanda med restar av 

ugras, sporar og jordbuande sopp, og det er påvist kvileegg 

av vasslopper Daphnia sp. i laget. Det er funn 

mange potteskår i laget som truleg er avfall som er 

spreidd på skrotemark. 

F200/N143518=G226=H180 

er rik på gras og ugras, i tillegg er det ved, insekt, fluepupper, 

fiskebein og andre bein. 

Planterestane som er påvist i nokre av laga frå gruppene 

10.320 og 10.321 er av same type som dei ein finn i 

materialet avsett i og omkring fjøsa i periode 9. Etter det 

ein veit var det ikkje husdyrhald og fjøs i garden periode 

10, materialet må difor vera avsett som resultat av 

redeponering av lag frå periode 9. Ingen av funna syner 

teikn på ny aktivitet i området. 


er materiale som er dumpa på D, E, F og G 

S 

K319 

55X/84Y 

45X/84Y 

K78 

D237/N128232=E205 

er sand og silt med lite innhald av organisk materiale. 

Det er nokre få restar av matplantene fiken og bringebær 

og et par typar ugras er registrert. Det er mange 

gjenstandsfunn i dette laget, alle av uorganiske materiale. 

35X/84Y 

25X/30Y 

25X/84Y 

Gruppe 10.326 K78 (Tabell 27 og Sandvik 

1992) 

er dumping av materiale på A aust for ringmuren. 

K322 

K304 

K104 

A134/N114540 

A135/N114542 

10X/84Y 

Laga er omtala i Sandvik 1992. 

0X/30Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 

Figur 29. 

Fase 1 i periode 10 med bygninga K319. 


E296/N128338 

er sterkt organisk med restar av gras, frytle og storr, 

mose, insekt og fluepupper. Resultata av analysane syner 

at dette materialet har stor likskap med materialet 

avsett i og kring fjøsbygningane i periode 9, og at laget 

- 45 - 

0X/72Y 

0X/84Y 

Resultata av dei osteologiske analysane som er tilgjengelege 

no, syner eit rikt utval av animalsk restar var rikt, 

noko som tyder på at det vart nytta svært mange former 

for både kjøt og fisk i kosthaldet (Hufthammer 1999). 


er siltige sandlag på D, E og F 

E181/128309=D182 =F185/N143515 

er mesteparten grus og sand med tegl. Det er lite orga-


nisk materiale, men restar av mange planter: vassarve, 

storr, tungras, jordrøyk, krypsoleie og marikåpe, dessutan 

fluepupper og fiskebein. Området ser ut til å ha 

vore skrotemark der det voks ugras og vart spreidd avfall. 

Samandrag: 

Funna syner at det er ein del redeponert materiale frå 

periode 9 i laga i denne perioden. Det ser ut til at området 

har vore av typen skrotemark, og tilhøva for bevaring 

av organisk materiale med unntak for bein var dårleg. 

Det er ikkje indikasjonar på utnyttinga av området 

etter avviklinga av gardsdrifta. 

3.13. Periode 11 

ca. 1700-1780 

Gardsanlegget vart militært og det vart bygd bustad for 

proviantforvaltarane inne i garden. 

Perioden er delt inn i fire fasar med gruppene 329-398. 

Fase 1 


11.338. 11.344 og 11.349. 

Scale 1: 800 

N 

W 

25X/30Y 

0X/30Y 

S 

E 

75X/60Y 

Figur 30. 



K350 

K345 

K338 

K332 

; 

; 

; 

; 

; 

K334 

K341 

K344 

K343 

K104 

K78 

75X/84Y 

65X/84Y 

K349 

55X/84Y 

45X/84Y 

35X/84Y 

25X/84Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

10X/84Y 


er bygginga av K334, truleg den eldste bustaden for 

proviantforvaltaren, på C, D og E. Bygninga hadde kjellar 

der golvet var kuppelstein lagt i sand og med ein 

brunn i midten av kjellaren 

D253/N128245 

er rein sand mellom kuppelstein på kjellargolvet 

K334.1. 


er ei avfallsgrop/latrine på E mellom K334 og ringmuren 

K78, mest truleg brukt av dei som budde i K334. 

E173/N128295 

er svært rik på mange typar av både plante-og insektsrestar. 

Alt under utgravinga av denne gropa kunne ein 

observere mengder av gule partiklar i fyllmassen. 

Analysane synte at alt dette var fikensteinar. Det var i 

tillegg druer til stades saman med restar av mange typar 

viltveksande bær, både jordbær. bringebær og molte. 

Som kjent hadde trønderane fått smaken for og tilgang 

på både druer og fiken langt tidlegare enn dette 

(Sandvik 1992). Det er både insekt og fluepupper i laget, 

og i tillegg til alle restane av frukt og bær store skår 

av ei vinflaske 


er siltige sandlag på G og H. 

G181/N143624=H66/9 

er blanda minerogent materiale med noko ved, nokre 

få ugras og litt bein. 


er K338, ei trekledd renne på F, G og I. K338.1 er sjølve 

renna, K338.2 er primær fyllmasse i renna. 

E174/128292 

er dominert av ved, i tillegg er det restar av storr, marikåpe, 

meldestokk og krypsoleie. Plantene i fyllmassen, 

K338.2, gjev ingen indikasjon på kva renna var brukt 

til. Alle desse plantene kan ha vokse på området kring 

renna. Renna går vidare innover mot gardsplassen i 

Erkebispegården, men ut over det kjenner ein ikkje til 

kvar renna kjem frå. 


er ei avfallsgrop på A utanfor ringmuren K78 

A249/N115870 

(Sjå Sandvik 1992) 

frå austsida av ringmuren, er dominert av bringebærsteinar, 

og i gjenstandsmaterialet er det potteskår, krittpiper 

og metall. Sidan det er planterestar berre av 

bringebær i dette laget kan det tyde på at det voks 

- 46 -


bringebær utanfor muren, der det vart kasta avfall og 

grunnen kunne bli rik på nitrogen. 

Fase 2 

Fase 2 er representert av gruppene 11.355, 11.356 og 

11.362. 

Scale 1: 800 

N 

W 

25X/30Y 

0X/30Y 

S 

K367 

K355 

E 

K365 

K366 

K362 

; ; 

; ; 

; 

Figur 31. 

Fase 2 i periode 11 med K355, proviantforvaltarbustaden. 



er oppføring av bygning K355, den andre proviantforvaltarbustaden 

på H. Bygninga hadde mange rom, og 

det er prøver frå brukslag frå fleire rom og kjellaren i 

bygninga. 

H32/N145326 

er sand med lite organisk materiale. Det er påvist eit 

fragment av eit forkola korn og i tillegg litt bein. 

Materialet er frå rommet i nord-aust. 

H33/N145329 

er også sand med lite organisk innhald bortsett frå litt 

bein. Materialet er frå inngangspartiet i bygninga 

H46/N145332 

er sandig med restar av meldestokk, linbendel og storr, 

dessutan litt bein, skjell og fiskebein. Lager er frå rommet 

i sør-aust. 

H48/N145335 

er også sandig med grus, men i tillegg er det trekol og 

75X/60Y 

K356 

K345 

K358 

K334 

K364 

K332 

K341 

K344 

K343 

K104 

K349 

K78 

75X/84Y 

65X/84Y 

55X/84Y 

45X/84Y 

35X/84Y 

25X/84Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 

10X/84Y 

forkola korn av både bygg, havre og rug. Det var i tillegg 

små mengder av åkerugraset klinte. Dette rommet, 

som låg midt i sørlege delen av bygninga, kan ha vore 

brukt til lagring av korn. 

H88/145335 

er dominert av ved, i tillegg er det er funne litt krekling, 

meldestokk og stornesle. Laget er nedre del av fyllmassen 

i K355.8, kjellaren i proviantforvaltarbustaden. Det 

vart funne gjenstandar i form av potteskår, metall, krittpiper 

og både vindusglas og anna glas i dette laget. 

Funna gjev ingen indikasjon på bruken av kjellaren. 


er oppføring av bygning K356, eit uthus eller mogeleg 

vognskjul på F og G. 

F26 /N143510 

er grus og sand. Korkje innhaldet i jordprøvene eller 

gjenstandsmaterialet gav indikasjonar på funksjonen til 

bygningen. 


er oppføringa av K362, ein mogeleg verkstad på G 

G105/N143609 

er dominert av ved, i tillegg er det trekol, grus, sand, silt 

og tegl. Dette er anten restar etter eit tregolv eller etter 

konstruksjonen av bygninga. 

G137/N143612 

er grus, sand, silt med tegl og mørtel. Det er trekol, bein 

og skjell og planterestar i form av eit forkola korn og 

bringebær. Materialet gjev ingen indikasjonar på funksjonen 

til bygninga. 

Fase 3 


11.374, 11.376 og 11.378. 


har tilknyting til K334.1, steinkjellaren i K334. I kjellaren 

var det ein brunn som gjekk ut av bruk og vart fylt i. 

Det er minimale funn av gjenstandar i laga frå denne 

gruppa. 

Fyllmassen D396/N128260 låg på toppen, under låg 

D401/N128263 og i botnen D404/N128266. Alle desse 

laga er sand blanda med ved, elles er det ingen planterestar, 

men det er funne ein del bein. Ein kan merka 

seg at denne brunnen vart fylt i med bygningsavfall og 

sand då bygninga gjekk ut av bruk, vanlegvis vart brunnane 

fylt med latrine eller anna avfall Grunnen kan 

vera at ein hadde tilgang til ei anna latrine og difor ikkje 

trong nytta brunnen til avfallsdeponi. 

- 47 -


Scale 1: 800 

N 

W 

S 

E 

75X/60Y 

K374 

75X/84Y 

65X/84Y 

55X/84Y 

tebær/blokkebær, dessutan koriander, korn og store 

mengder fragment av klinte. Det er ikkje identifisert 

matplanter av typar som ikkje har vore i bruk i Erkebispegården 

i tidlegare periodar, men det er ein del 

planterestar i dette materialet som framleis ikkje er 

identifisert, og det kan vera meir kunnskap å henta 

gjennom meir inngåande analysar av planterestane. 

25X/30Y 

K367 

K365 

K373 

K78 

45X/84Y 

35X/84Y 

25X/84Y 

Det som i særleg grad skil denne fyllmassen frå fyllmassen 

i andre latriner/avfallsbingae er denne eit stort utval i 

gjenstandar av mange typar. Det er store mengder av 

potteskår og glas, mange treobjekt, lærfragment, sko, ei 

dokke, deler av eit korsett, ein kost og eit solur. Elles er 

det funne eggeskal og tekstilfragment. Særleg rikt var 

H117. 

0X/30Y 

K355 

K366 

K356 K358 

K381 

K104 

K377 

K364 

10X/84Y 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 


er lag dumpa over golvet i K362 på G. 

G57/N154434 

er sand og grus med trekol, litt tegl og mørtel, potteskår 

og glas, men ingen planterestar. 

Figur 32. 



Fase 4 

Fase 4 er representert av gruppe 11.393. 


er utjamning på C, D og E før bygginga av K373 

Scale 1: 800 

N 

75X/60Y 

75X/84Y 

E77/N128289 

er dominert av ved, som truleg er konstruksjonsavfall 

og /eller restar etter reparasjonar. 

W 

S 

E 

K385 

65X/84Y 

55X/84Y 

Den yngste bygninga som sto på denne delen av feltet 

og som brann i 1983, var bygd i 1809. K372 er altså eldre 

enn 1809. 

K78 

45X/84Y 


er oppføring av bygning K374 på B og C 

35X/84Y 

B44/N114473 

(Sjå Sandvik 1992). 

25X/30Y 

K367 

K355 

K365 

K366 

25X/84Y 


er oppføring og bruk av K376, uthus der delen mot sør 

var ein kombinasjon mellom latrine og avfallsbinge. 

K376.2 på G og H er treramma kring avfallet, K376.3 er 

fyllmassen der dei analyserte prøvene er tekne. 

G37/N143606=H109,G154/N143621,G174/N143 

618, H117/N145342 og H122/N145349 

er alle del av K376.3, fyllmassen i latrina/avfallsbingen. 

Av desse skil midtre delen av fyllmassen, G154 og 

H117, seg ut fordi desse laga inneheld store mengder 

restar av mange typar planter. Av matplanter er det fiken, 

bringebær, jordbær, krekling, molte og blåbær/ty- 

- 48 

0X/30Y 

Figur 33. 

Fase 4 i periode 11. (Nordeide in prep.) 

K387 

0X/36Y 0X/48Y 0X/60Y 0X/72Y 0X/84Y 


er jordsmonnslag på A, B, C, D, E, F og K 

Materialet frå A og B er omtala i Sandvik 1992. 

K104 

10X/84Y


A17/N114509 

A31/N114510 

A39/N114511 

A46/N114512 

B17/N114469 

Gjenstandane frå desse laga er av uorganiske materiale, 

dvs. potteskår, glas og metall. 

Samandrag: 

Materialet frå denne perioden er svært varierande med 

omsyn til planterestar. Materialet frå dei to latrinene/avfallsgropene 

K344 og K376 saman med det forkola materialet 

frå proviantforvaltarbustaden K355 gjev innsyn 

i kosthaldet på 1700-talet og gjev grunnlag for å samanlikningar 

kosthaldet i ulike tidsrom, og utviklinga 

av kosthaldet fram mot vår tid 

3.14. Periode 12 

ca. 1780-1983 

Perioden er delt inn i tre fasar og gruppene 399-411. 

Fase 2 

Fase 2 er representert av gruppene 12.402, 12.408 og 

12.409. 


er konstruksjon av austre magasinbygning (feltatilleribygninga) 

K402, på A, B, C, D, E og K 

A11/N114497 

Sjå Sandvik (1992). 

Gruppe 12.408 og 409 (Tabell 30) 

er begge knytt til omforming av landskapet. 

Gruppe 12.408 

er på C. 

C110/N128168 

er leire, silt og finsand. Dette laget var avsett aust for 

ringmuren. 

Gruppe 12.409 

er på I, sør for ringmuren. 

I153/N166332 

er sand, mørtel, tegl. Det er påvist eit byggkorn, skjell 

og trekol. 

Samandrag: 

Det er lite materiale og minimalt med planterestar frå 

denne perioden. 

- 49 - 

KAPITTEL 4. 

PLANTERESTAR FORDELT I 

TID OG ROM 

Denne rapporten er først og fremst basert på resultata 

av analysane av planterestar i kulturlaga i Erkebispegården. 

Ein treng ha i minnet at kulturlag er bygd opp 

av ei blanding av organisk og uorganisk materiale, og 

planterestane utgjer berre ein del av heilskapen. Som 

ein ser av tabellane 3-30, har eg i tillegg til å registrere 

planterestar også registrert mellom anna ein del minerogenet 

materiale, insektrestar og bein (Sjå 2.3). 

Hartvigsen (1997) har analysert innvollsparasittar i materialet 

frå nokre av latrinene, og resultata frå desse 

analysane er trekt inn i diskusjonen om helsetilhøve og 

hygiene. Hufthammer (1999) og Bratbak (1998) har 

analysert delar av beina, i hovudsak frå delfelta A og B. 

Alt ein finn i kulturlag blir knytt til menneskeleg aktivitet 

i vid forstand, sjølv om ikkje alt er spreidd av menneska. 

Mange planter og dyr finn livsrom i miljø som 

menneska skaper, utan at medvetne val frå menneska si 

side er årsak til at livsformene er på staden. Mange artar 

er sterkt spesialisert og lever i livsmiljøet som kan vera 

særprega økosystem og sterkt avgrensa fysisk sett. 

Graden av tilknyting til menneskeskapte miljø varierer, 

livsformer som tarmparasittar lever i menneska, medan 

andre livsformer kan ha tilhald i fleire miljø og med varierande 

grad av påverknad frå menneska. 

4.1 Plantene 

Kva så med plantene, kvar kom dei frå opprinneleg og 

korleis kan vi tyde funna vi gjer i dag? Alt i periode 1 er 

det registrert mange planterestar, dei fleste er av typar 

som kan ha danna grunnlaget for lokalfloraen som utvikla 

seg på Nidarneset etter kvart som bysamfunnet 

vart etablert. Samstundes er det funne planter som neppe 

har vokse på staden, men er tilført frå andre stader. 

Tabell 2 syner plantene som er påvist i dei eldste kulturlaga 

i Erkebispegården, frå tidsrommet 900-1000. 

Plantene er gruppert i eitt-årige, eitt - fleirårige og fleirårige, 

og miljøet der dei som oftast veks er omtala. For 

dei eitt-årige er det oppgjeve om dei spreier seg med 

frø åleine eller i tillegg med utløparar. Ein går ut frå at 

same art hadde liknande krav til livsmiljø då som no. 

Omtalen av plantene i Lid og Lid (1994) og Fremstad 

(1997) dannar grunnlag for tolkingane av miljøet. 

Det er mange eittårige planter til stades i det eldste materialet 

i Erkebispegården. Dette er planter som overlever 

frå år til år gjennom frøspreiing, og i særleg grad er


tilpassa å leva på grunn som kvart år blir omrota. Åkerbruk, 

som særleg omfatta korndyrking, men og lindyrking, 

etterlet seg spor først og fremst i form av restar av 

eittårige, frøspreidde planter, og ofte i mindre grad i 

form av restar etter plantene som vart dyrke. 

Dei vanlegaste eitt-årige ugrasa frå Erkebispegården for 

ca 1000 år sidan er meldestokk og vassarve, i tillegg er 

det både då, jordrøyk, klinte, linbendel, smånesle og 

åkervortemjølk. Dette er planter som vi kjenner som 

ugras i samband med dyrking. 

Nokre av plantene i tabell 2 stiller særlege krav til næringstilstanden 

i jordsmonnet. Både nesler og bringebær 

er nitrofile og veks ofte saman. Jordsmonn som blir 

omrota eller av andre grunnar er ustabilt, skapar problem 

for fleirårige planter fordi risikoen er stor for at 

både røter og overjordiske deler blir skadd. Skrotemark, 

opa, udyrka mark nær busetnad, høver betre for fleirårige 

planter, der får dei stå i ro. Fleirårige artar som kan 

vekse på slike stader og som er påvist i materialet frå 

periode 1, er engkall, følblom, gras, krypsoleie, marikåpe, 

stornesle, storr og åkerdylle. Både krypsoleie og 

stornesle spreier seg både med frø og krypande jordstenglar. 

Krekling og pors er vanlege i vegetasjonen i utmarksområda 

nær byen i dag, og truleg var dei det for ca. tusen 

år sidan også. Pors veks gjerne på myr, krekling 

meir variert, og det er lite truleg at desse plantene fann 

høvelege veksestader på Nidarneset. Begge desse plantene 

vart brukt i mat, pors til smaksetting av øl 

(Krzywinski & Soltvedt 1988), krekling oftast saman 

med andre bær i mos og graut. Funna av desse plantene 

tyder på at det vart bringa plantematerialet til 

Nidarneset frå andre deler av området. 

Tabell 2 

Plantene i periode 1, x=1-9 funn, xx=10 eller fleire funn 

Veksemåte, Norsk namn Spreiing, veksestad Funn 

1. årig Då, uspes. Frø, kulturmark: åker/tangvoll xx 

1.årig Engkall, uspes. Frø, variert, halvparasitt x 

1. årig Jordrøyk Frø, kulturmark: åker, skrotemark x 

1. årig Klinte Frø, kulturmark: åker x 

1. årig Guldå/Kvassdå Frø, kulturmark: åker, skrotemark x 

1. årig Linbendel Frø, kulturmark: åker xx 

1. årig Meldestokk Frø, kulturmark: åker, hage xx 

1. årig Pengeurt Frø, kulturmark: åker, skrotemark x 

1. årig Raudt hønsegras Frø, kulturmark: åker, hage x 

1. årid Smånesle Frø. kulturmark: hage, åker x 

1. årig Tiggarsoleie Frø, ustabil sand-og leirgrunn x 

1. årig Tungras Frø, kulturmark/havstrand x 

1. årig Vassarve Frø og røter, kulturmark xx 

1. årig Åkervortemjølk Frø, kulturmark: åker, hage x 

1. og fleirårig Gras, uspes. Variert x 

1. og fleirårig Maure, uspes. Variert x 

1. årig, sjeldan fleirårig Melde, uspes. Variert x 

1, 2 og fleirårige Mure, uspes. Variert x 

1 og toårige, Kål/sennep, uspes. Kulturmark: åker, hage x 

1 og toårige Slirekne, uspes. Kulturmark: variert x 

Fleirårig Følblom Variert x 

Fleirårig Krypsoleie Kulturmark; variert x 

Fleirårig Marikåpe, uspes. Variert x 

Fleirårig Stornesle Kulturmark/hogstfelt x 

Fleirårig Storr, flat nøtt Variert xx 

Fleirårig Storr, trekanta nøtt Variert x 

Fleirårig Åkerdylle Kulturmark: variert x 

Fleirårig, busk Bringebær Variert, nitrogenrik grunn xx 

Fleirårig, busk Krekling Myr, lynghei, rabbar x 

Fleirårig, busk Pors Myr og vassakantar, x 

Fleirårig, busk Slyngsøtvier Skogkantar og kratt x 

- 50 -


Dei eldste kulturlaga som vart påvist under utgravingane 

i Erkebispegården er på grunnlag av 14 C-dateringane 

datert til tidsrommet 900 til 1100, dei yngste kulturlaga 

er under 200 år gamle. Gjennom dette tidsrommet 

vart Nidarneset erobra av menneska som endra området 

og påverka miljøet. Opplysningar frå skriftelege 

kjelder og andre utgravingar frå Nidarneset har fortalt 

deler av historia. Desse resultata saman med resultata 

frå utgravingane i Erkebispegården utvidar kunnskapen 

også om vegetasjonen og utnyttinga av planter. Figur 34 

syner eit utval av diasporar frå planter av ulike typar, og 

frå kulturlag av ulik alder 

4.2 Lokal dyrking 

4.2.1 Åkerbruk 

Undersøkingar har synt at korndyrkinga var etablert i 

områda kring Trondheimsfjorden for meir enn 2000 år 

sidan, altså lenge før byen var grunnlagt (Sandvik og 

Selvik 1995); og det både var og er rike kornbygder 

kring Trondheimsfjorden. Det er funne både ardspor og 

kornpollen som er datert til før 1000-talet frå delar av 

Nidarneset. Det er påvist restar etter korndyrking frå 

Televerkstomta (Griffin, pers. meddl.), ved hotell Britannia 

(Bjerck og Jansson 1988) og i dei eldste laga frå 

Folkebibliotekstomta (Selvik 1985; Griffin og Sandvik 

1989; 1991). 

Det er ingen synlege spor etter åkrar innan utgravingsfeltet 

i Erkebispegården, men det er mange makroskopiske 

restar av åkerugras i dei eldste kulturlaga, periode 

1. Deler av utvalet er påvist også i materiale frå undersøkingane 

frå lokalitetar lengre nord på Nidarneset frå 

same tid. Dette utvalet (Tabell 2 og 3) dannar så og seia 

fundamentet for utviklinga av plantelivet og bruken av 

planter i Erkebispegården og på resten av Nidarneset. 

Mange av ugrasa: vassarve, linbendel, nesle og åkerdylle, 

er framleis vanlege i Trøndelag i tilknyting til dyrka 

mark. Meldestokk var vanleg tidlegare enn i dag. 

Åkervortemjølk veks i dag som kulturspreidd, men er 

ikkje vanleg i landsdelen. Krzywinski, Fjelldal og 

Soltvedt (1983) set funn av restar av åkervortemjølk i 

mellomalderlag i Bergen i samband med import av 

korn frå områda i mellom-Europa, og ikkje lokal dyrking. 

Klinte og kornblom er i dag heilt borte frå ugrasfloraen 

i åkrane i Trøndelag. Klinte var tidlegare vanleg i både 

lin-og kornåkrar, men er no sett som ein trua art over 

heile Europa. Storleiken på klintefrøa gjer at dei følgde 

kornet gjennom dei reinseprosessane som var i bruk 

tidlegare, og fragment av frøa kom dermed med i mjølet 

og maten. Dei fleste funna av klinte er fragment, 

noko som viser at klinte kan vera tilført kulturlaga gjennom 

mjøl. Det er funne fragment av klintefrø i lag datert 

attende til 1000-talet frå Folkebibliotekstomta 

(Griffin og Sandvik 1989; 1991). I nokre få tilfelle er det 

funne heile frø av klinte i Erkebispegården. Generelt 

sett kunne alle frøtypane som følgde med varer som 

vart ført til Trondheim frå omlandet eller utlandet, føre 

til at planter vart spreidd frå opprinneleg veksestad til 

nye område. 

Lin var også dyrka, i hovudsak som fiberplante. Det 

eldste funnet av lin i Erkebispegården er gjort i latriner 

og avfall frå andre halvparten av 1500 -talet. 

Funnstaden tyde på at linfrø var ein del av kosthaldet. 

Frøa er næringsrike og rike på feitt, og ein kan pressa 

linolje av dei eller eta dei. Høeg (1976) fortel at suppe 

koka på linfrø vart brukt mot forkjøling. Det er funne lin 

i dei eldste kulturlaga på Folkebibliotekstomta (Griffin 

og Sandvik 1989; 1991). Frostatingsloven nemner også 

lin, og seier at dottera skal ha alt lin og garn etter mor si 

(Hagland og Sandnes 1995). 

Ugras og dyrka planter var lenge to sider av same sak. 

Etter kvart har dyrkingsmetodane og driftsformene i 

jordbruket endra seg. I dag blir ugrasfrøa fjerna frå såvarene, 

og ugrasa blir reinsa frå åkrane både med mekaniske 

og kjemiske middel. Resultatet er at både klinte 

og mange andre artar har forsvunne frå floraen i åkrane, 

og dermed er det langt færre artane no enn tidlegare 

som indikerar åkerbruk. 

4.2.2 Hagebruk 

Frukt 

Dei eldste funna av eple, pære, og kirsebær i Erkebispegården 

går attende til ca. 1500, (Periode 6). 

Plomme kom inn først i siste halvparten av 1500-talet 

(Periode 8). Det er påvist eple attende til 1000-talet på 

Folkebibliotekstomta. Det ser elles ut til at munkane var 

hagebrukspionerane som fekk i gang fruktdyrkinga i 

Trøndelag. Munkane i klostret på Tautra var kjent for 

frukthagane sine der dei dyrka både eple og kirsebær 

(Nordhagen 1941), og kirsebær frå klostret på Tautra 

blir rekna som opphavet til Frostakirsebær som blir dyrka 

i landsdelen i dag (Arne Røsvik pers. medd.). I andre 

landsdelar var fruktdyrkinga viktig i seinmellomalderen, 

Hamar hadde såleis både mostpressar og podemeister 

ca. 1500 i følgje Hamarkrøniken (Pettersen 

1986). Alt i Osebergskipet, som er eit før-kristent gravminne 

og datert til 900-talet (Holmboe 1927), er eple 

lagt ved som ein del av gravgodset. 

Grønsaker 

Av årsaker som er nemnt tidlegare (Kapittel 2), er det 

vanskeleg å etterspora grønsaker gjennom makrofossilanalyser 

fordi det blir att få restar. I materialet frå 

- 51 -


Erkebispegården er det ein del frø som kan plasserast 

innan slektene Brassica og Sinapis. Slektene inkluderer 

både nytteplanter som kål og nepe og ein del ugras som 

åkerkål. Funn av frø frå desse slektene gjev åleine ikkje 

grunnlag for å identifisere artar (Terttu Lämpiainen, 

pers. meddl.). 

Frostatingsloven nemner både løk og kvann og seier 

følgjande: “Om ein mann gjeng i annan manns laukgard 

eller kvanngard er han rettlaus jamvel om menn 

slår og dengjer han og tek frå han alt han eig” (Hagland 

og Sandnes 1995). 

Vi veit at det vart dyrka ein del grønsaker i mellomalderen 

som vi ikkje nyttar i særleg stor grad i dag. Kvann er 

lite brukt som matplantene i dag, men var tilgjengeleg 

på torget i Nidaros i Olav Tryggvason si tid (Snorres 

kongesoger). Kvann kan vekse som bladplante i mange 

år, og både blad og røter er aromatiske og kan nyttast i 

mat. Planta dør etter blomstringa og frøsetting. 

Humle er påvist frå ca. 1500 i Erkebispegården, men 

kom tidleg i dyrking og er også omtala i Frostatingslova. 

Humle voks truleg også i tindvedkrattet på Nidarneset 

før byen vart grunnlagt (Selvik 1985). Hoblomane, som 

er svært aromatiske og vart brukt i ølbrygginga, måtte 

haustast før frøet fekk utvikla seg, noko som gjer at ein 

ikkje lett finn makroskopiske resta av humle. 

Meldestokk, som tidlegare er omtala som ugras, er ei 

godt brukbar matplante. Geraghty (1996) fortel at planta 

vart nytta som grønsak i Irland og omsett på torget i 

Dublin fram til 1800-talet. Det er restar av meldestokk i 

alle prøvene frå periode 1 der det er påvist planterestar 

Den tidlegaste omtalen av ein norsk hage er frå Nidaros 

(DN bd. II, nr. 108). I 1311 gav kong Håkon Magnusson 

korsbrødrene almenningen som låg utanom garden deira 

ved hagen mot at dei skulle avgi ein annan allmenning 

nedanfor hagen ut mot Håvardsgården og til 

Almenningen ved Strumpegården. Som ein ser er det 

mange opplysningar om grannelaget som denne hagen 

låg i, men namna har gått tapt. Denne hagen kan ikkje 

lokaliserast i høve til dagens bybilde. Det er kjent at 

Korsbrødrene hadde tilhald i området der Katedralskulen 

seinare vart bygd. Ein kan slå fast at ein ikkje veit 

kvar hagen låg og kva som vart dyrka, men at hagebruk 

var etablert i byen i 1311. Klostra har vore sett som innfallsporten 

som bringa mange nye planter inn i norsk 

flora. Hamarkrøniken (Pettersen 1986) fortel at pilegrimar 

bringa med seg planter heim etter turar sørover i 

Europa. Fægri (1987) syner at det er vanskeleg å vita 

sikkert kva deler av dagens flora som har kome inn på 

dette viset. 

Hagebruket utvikla seg med tida. I 1658 var det ein 

«Urtegårdsmann» hos lensherren i Erksbispegården, og 

oppgåva hans var å halda hagen i stand. Frå same tid 

blir det også omtala ein «fordums» kålhage i tilknytting 

til Erkebispegården (Koren 1903) 

4.3 Viltveksande matplanter 

Det er funne restar av bringebær, krekling og pors i materiale 

frå Erkebispegården frå seint 900-talet til tidleg 

1000-talet. 

Mesteparten av funna av viltveksande matplanter frå 

Erkebispegarden er gjort i materiale frå tidleg på 1500- 

talet (Periode 6). Årsaka er truleg at det først i denne perioden 

var det fleire latriner og dermed godt utval i materiale 

som er rikt på matrestar. Ein finn restar av viltveksande 

bær både i latrinene frå Erkebispegården 

(Sandvik 1992), Folkebibliotekstomta (Griffin og 

Sandvik 1989) og Televerkstomta (Griffin, upubl.) i 

Trondheim. Latrinene i Erkebispegården er 300-400 år 

yngre enn dei andre som er omtala, noko som gjer at 

ein ikkje har grunnlag for å seia om bruken av dei ulike 

typane av bær endra seg gjennom tidene, varierte med 

sosial status, eller om folk til alle tider har ete dei same 

typane. Teoretisk sett kunne dei som budde i Erkebispegården 

ha hatt betre høve enn andre deler av folket 

både i Trondheim og elles i landsdelen til å skaffe seg 

det dei likte best i matvegen, også av viltveksande bær. 

Funna frå latrinene i Erkebispegården frå seinmellomalderen 

viser at dei som budde i garden åt dei same typane 

av viltveksande bær som dei som levde lengre nord 

i byen i tidleg mellomalder 

Molte og tytebær er dei bærtypane som toler å bli lagra 

over lengre tid og dermed er meir til heilårsbruk enn 

andre bærslag. Årsaka er at desse bærslaga er rike på 

benzosyre og altså frå naturen si side er utstyrt med 

konserveringsmiddel. Vidare er krekling, blåbær/blokkebær, 

nype, rognebær og heggebær påviste. Ein kan 

merka seg at alle desse typane av viltveksande bær 

også i dag veks i områda omkring byen. 

Grøn (1927) hevdar at ville bær var lågt vurdert og av 

lita interesse som mat i mellomalderen. Resultata frå 

denne undersøkinga og andre undersøkingar av lag frå 

norske mellomalderbyar (Foldøy og Griffin 1986, 

Griffin 1988, 1994, Griffin og Sandvik 1989; 1991, 

Krzywinski, Fjelldal og Soltvedt 1983) syner at alle typar 

ville bær vart brukt som mat. Allemannsretten har 

gjennom alle tidene sikra alle retten til å plukka viltveksande 

bær i skog og mark, og dermed også sikra gratis 

tilgang på viktige næringsemne, som C-vitamin, og 

smaksvariasjon i kosten. Bruk av viltveksande bær har 

ein ubroten tradisjon i kosthaldet i Noreg. Vi kan ikkje 

tidfesta starten, men truleg går bruken av viltveksande 

bær attende i tid til den tidlegaste busetnaden i landet 

og er ubroten fram til i dag. 

- 52 -


Pors er ein annan av dei viltveksande ressursane som 

kunne haustast i vegetasjonen på myrene kring byen. 

Funna av pors i Erkebispegården er få og spreidde, med 

eitt unntak. Frå høgmellomalderen, periode 4, er det 

funne ein større konsentrasjon av restar av pors. I hushaldet 

vart pors brukt på to ulike vis. Planta er aromatisk 

og vart brukt som smakstilsetning i ølbrygging. 

Funnet syner at ein truleg brygga porsøl i Erkebispegården. 

Funn frå Bryggen i Bergen syner at bruken av 

pors i ølbrygging hadde stort omfang (Krzywinski & 

Soltvedt 1988). Pors er også eit fargeemne og gjev ei 

klår, gul farge på ull. 

4.4 Giftige planter 

Det er også gjort funn av restar av ein del planter som 

er svært giftige. Nokre av dei har vore nytta og dyrka til 

medisinsk bruk, andre ikkje. Alle kan vera skadelege, i 

alle fall dersom dosane blir store nok. Klinte, som er 

omtala tidlegare saman med åkerugrasa, er ei av giftplantene, 

og er funne i dei eldste kulturlaga i Erkebispegården. 

Fragment av klintefrø forureina mjølet og sette 

bitter smak. Giftstoffet i klinte verka slik at den generelle 

helsetilstand kunne bli nedsett hos dei som åt mat 

laga av forureina mjøl, og ein meiner at eit av resultat 

av dette var at menneska lettare vart mottakelege for 

sjukdommar som til dømes lepra (Høiland 1992). 

Bulmeurt, som er påvist frå høgmellomalderen, periode 

4, i Erkebispegården, er ei av dei plantene som kan ha 

vokse som ugras på opne område av typen skrotemark. 

Planta inneheldt giftstoff som i store dosar tok livat av 

både folk og fe, men i små dosar har planta medisinsk 

effekt. Dei eldste funna frå Folkebibliotekstomta er frå 

1175-1300, fase 7, og altså omlag frå same tidsrom 

som funne frå Erkebispegården. Bulmeurt er rekna som 

kulturspreidd og dukkar opp no og då på skrotemark, 

men var vanlegare før enn no. 

Tiggarsoleie hadde eit særleg bruksområde og har fått 

namnet sitt fordi den etsande effekten av safta i planta 

vart utnytta av tiggarane. Den som smurde safta på huda 

si fekk hudirritasjon og sår og ein ynkverdig utsjånad. 

Andre menneske vart påverka til å syna medkjensle og 

gje gåver, og innkomsten auka. Tiggarsoleie er påvist attende 

til periode 1 i Erkebispegården. Dei eldste funna 

frå Folkebibliotekstomta er datert til1025-1075, men 

med tida blir funna vanlegare begge stadene. Tiggarsoleie 

blir brukt som indikator på leirrik grunn, noko som 

var tilgjengeleg særleg på søre delen av Nidarneset. 

Tiggarsoleie vart ikkje påvist under florakartlegginga som 

Trøndelagsavdelinga av Norsk Botanisk forening gjennomførte 

på Nidarneset for nokre år sidan. 

Opiumsvalmue, som er påvist frå tidleg på 1500-talet, 

periode 6, i Erkebispegården, er hittil ikkje funnen i kul- 

turlag frå andre deler av byen. Planta er mest kjent som 

medisinplante, primært som kjelde til opium og brukt 

som smertestillande middel. Frøa blir brukt i matlaging. 

Dette er ei av plantene som vart brukt reint dekorativt i 

gamle hagar (von Essen 1997) 

4.5 Handel med planter 

I følgje Snorre vart Nidaros grunnlagt som kaupang i 

997. Det vart såleis drive handel i Nidaros før erkesetet 

vart etablert, også med planter både til mat, fiber og 

ymse anna bruk. Då Olav Tryggvason kom frå torget 

med kvannstilk til dronning Tyre (Snorres kongesoger), 

var det ei gåva som mest truleg var av lokalt opphav. 

Nokre av plantene som kunne veska i landsdelen, vart 

dyrka eller hausta for sal. Andre voks i andre delar av 

Europa og under heilt andre klimatiske tilhøve enn dei 

vi har i Skandinavia. Sjølv under dyrking, med stell og 

gjødsling, er Trondheim langt forbi nordgrensa for 

mange planter. Likevel finn vi restar av slike planter i 

kulturlaga i Trondheim, noko som først og fremst syner 

at byen fekk tilført varer frå områda lengre sør i Europa. 

Etterspurnaden gjorde at dei vart bringa heilt til 

Trondheim for sal. 

Eit brev erkebiskop Sigurd sendte til pave Gregor IX i 

1237 (Regesta Norvegica 822-1263 nr. 669) gjev dei 

eldste indikasjonen vi har om import av planteprodukt 

til Erkebispestolen. Erkebiskopen ønskjer å bruka lokale 

former for brød og drikke til altergangen, men paven 

presiserer at det skal vera vin og oblatar av kveite. 

Tilførselen av gode også i matvegen kunne skje på andre 

måtar enn gjennom handel. Eit brev frå 1338 til 

Arne Einarson Vade syner at ymse jordiske gode vart utveksla 

mellom dei geistlege. Biskop Håkon i Bergen 

skriv at biskop Jon av Skålholt på Island var i Bergen, 

innkalla av erkebiskop Pål, som han vonar å treffa der. 

Erkebiskop Pål derimot var i Nidaros og då biskop Jon 

vart sjuk og ikkje kunne reisa til Nidaros sjølv, sendte 

han nordover presten sira Runolv som fekk med seg to 

esker ingefærkaker (Regesta Norvegica 1337-1350 

nr.193). 

4.5.1. Fiken 

Fiken er først funne i lag frå høgmellomalderen, periode 

4, i materiale frå Erkebispegården, men fram til 

1500-talet, periode 6, er det få funn. Ut frå det eg kjenner 

til, er desse funna av fiken dei første frå kulturlag frå 

utgravingar i Trondheim. Det er ikkje dermed sagt at 

ein må til Erkebispegården for å finne fiken frå mellomalderlag. 

Dei eldste funna av fiken frå Gamlebyen i 

Oslo er frå ca. AD1200-1250 (Griffin 1988). Tidlegare 

analysert materiale frå utgravingar i Trondheim (kap. 

1.1) er frå tida fram til ca. AD1250. Sidan det ikkje er 

- 53 -


gjennomført systematiske analysar av planterestar frå 

Trondheim, bortsett frå Erkebispegården, frå tidsrommet 

ca. AD1250 til ca. AD1400, manglar ein informasjon 

om tidsrommet då fiken mest truleg vart introdusert 

også her. 

4.5.2 Druer 

Dei eldste druesteinane i materiale frå Erkebispegården 

er frå starten av periode 6, ca. 1500. Vindruer høyrer ikkje 

heime i floraen i Trøndelag i dag og gjorde det heilt 

sikkert heller ikkje i sein-mellomalderen, sjølv om utbreiinga 

av druer går lengre mot nord en fiken. Ut frå 

kjende opplysningar er det tidlegare gjort berre eitt 

funn av druesteinar i materiale frå bygrunnen i 

Trondheim. Under utgravingane i Erling Skakkes gate i 

1972 vart det funne ein avfallsbinge, og i fyllmassen 

fann ein ein druestein saman med steinar av plomme, 

kirsebær og hegg (Griffin, upubl). Bingen er datert til 

1750-1780 (Ian W.Reed, pers meddl.) så denne druesteinen 

er altså mellom 250 og 300 år yngra enn dei eldste 

funna frå Erkebispegarden (Sandvik 1992). Griffin 

(1979,1988) har påvist druesteinar i prøver frå utgravingane 

i Gamlebyen i Oslo attende til 1200-1250 AD, 

samtidig med dei eldste funna av fiken. Under utgravingane 

i på Bryggen i Bergen gjorde ein til dels svært 

rike funn av druesteinar i lag frå 13-og 14-hundreåret 

(Herteig 1969). Det vart også gjort funn som kan tyde 

på at det vart transportert friske druer til Bergen (Herteig 

op. cit., Knut Krzywinski pers. meddl.) Vanlegvis vart 

druene tørka til rosiner før dei vart transporterte over 

store strekningar for sal (Griffin 1979). 

Grøn (1927) gjer greie for skriftelege kjelder som omtalar 

det norske kosthaldet før 1500. Han omtalar også 

druer og trekkjer den slutninga at druer vart innført som 

rosiner til Noreg i seinmellomalderen. Rosiner var, seier 

han: «en luksusartikel som kun kan kjøpes av de 

høyeste geistlige» og vidare: «som et lite trekk blandt 

mange andre illustrerer dette ogsaa den ganske vidtdrevne 

luksus i kostholdet blandt de høieste klassene». 

Funna av druer i Trondheim er hittil få, og avgrensa til 

Erkebispegården, som opplagt blir sett på som eit høgstatusmiljø. 

Samstundes ser ein av funna frå Erkebispegården 

at viltveksande bær, frukt som kan vera dyrka 

lokalt og druer og fiken vart brukt saman. Fruktdyrking 

og innførsel av druer og fiken førte ikkje til at dei lokale 

ressursane gjekk ut av bruk, men kom til som eit supplement, 

både næringsmessig og kulinarisk. 

Dei rike funna frå Bryggen i Bergen attende til 12-og 

13-hundretalet som er omtala tidlegare, tyder på at druer, 

dvs. rosiner, var meir vanleg der tilgangen var god, 

slik som i Hansabyen Bergen (Griffin 1979). Druer kunne 

dyrkast nord for Alpane, og i elvedalane i Tyskland 

blir det framleis dyrka druer for vinproduksjon. 

Analysar av planterestar frå utgravingar i Hansabyen 

Lübeck (van Haaster 1991), viser at både druer og fiken 

vart brukt frå ca. AD1200 der. Fiken veks i landa kring 

Middelhavet og var eit importprodukt også i Tyskland. 

Tradisjonen for bruken av dette ettertrakta næringsemnet 

går 9000-10000 år attende i tida i Middelhavsområdet 

(Hopf & Zohary 1994). Apicius, som levde 

400-500 e.Kr, har oppskrifter med skinke og fiken 

(Edwards 1985). Gjennom funna av restar av fiken kan 

ein følgja handelsvegane frå middelhavsområdet og 

nordover i Europa. Lübeck var transitthamn for denne 

handelen, men vi veit ikkje kvar kjelda for fikenleveransene 

eigentleg var, bortsett frå at ein må sør til 

Middelhavet for å dyrka fiken. Det er i alle fall registrert 

restar av fiken i materiale frå mange byar i Nord-Europa 

frå ca. AD 1200 (Behre 1991, Griffin 1979, 1988, van 

Haaster 1991, Knørzer 1975, Wietholdt und Schultz 

1991). Systematisering av desse funna kan gje grunnlag 

for å kartlegga dyrkinga, organiseringa av handelen og 

handelsvegane som er føresetnaden for at store område 

i Nord-Europa fekk tilgang på fiken innafor eit relativt 

avgrensa tidsrom. 

Samanliknar ein frekvensen for funn av fiken og druer, 

ser ein at trass i at fiken hadde lengre veg mellom produsent 

i Middelhavsområdet og forbrukarane i 

Trondheim, er det fleire funn av fiken enn druer, og funna 

går lengre attende i tid. Noko av årsaka kan vera at 

det er svært mange steinar i ein fiken, medan det vanlegvis 

er få i kvar drue. 

4.5.3 Korn, humle og andre planter 

Rekneskapsbøkene til erkebiskop Olav Engelbrektson 

for 1532-1538 (Seip 1936) bringar oss rett inn i dagleglivet 

i Erkebispegården og på Steinvikholmen. Rekneskapa 

gjev oversyn over sveineløn, der maten utgjorde 

ein del av løna (Trygve Lysaker, pers. meddl.), og mat til 

«skiibs behoff». Matlista syner at sveinane til erkebispen 

hadde eit både variert, godt og solid kosthald med 

eit stort utval av rettar av både fisk og kjøt. Det var 

mange fastedagar i katolsk tid og dermed «fiske dage» 

med serveringa av «tørre flyndrer oc grødt» eller «karuser 

oc tørre gedder». Utanom fastedagane baud ein til 

dømes på «Steicht twngher (tunge) met kriidder oc ein 

ret bagelsze» eller «oster oc løff». 

Ein del av matvarene som blir nemnt i rekneskapsbøkene 

er vegetabilske. Dette gjeld malt, både norsk og tysk, 

som vi veit vart brukt til ølbrygging saman med humle. 

Tilførselen av korn og humle var i stor grad basert på 

import. Ein bør særleg merka seg at for nokre av matvarene, 

både malt, humle og mjøl, er det presisert at opphavet 

var tysk. Dette syner at ein måtte langt av veg for å 

skaffa mange matvarer. Erkebiskop Olav Engelbrektsson 

seier i eit dokument som gjaldt førebuingane til riksmø- 

- 54 -


tet i Bud i 1533 at Noreg må styrke innanlandsk dyrking 

av humle og korn. Desse varene blir i stor grad importert, 

noko som gjer at vi blir avhengige av tilførsel 

frå hanseatane (Fjellbu et al. 1955). Ut frå dette veit vi 

ein del av kornet vi finn restar av ikkje er dyrka i Noreg, 

men det er ikkje grunnlag for å skilja mellom innført og 

lokalt dyrka korn ut frå funn av makroskopisk plantemateriale. 

Kornvarer er ei matvare som kan vera vanskeleg å identifisere. 

Korn blir vanlegvis male til mjøl og karbohydrata 

omdanna gjennom fordøyinga. Restane er fragment 

av hinnene i kornet, og identifikasjon til art er basert 

på nøye mikroskopering (Bell & Dickson 1989). I 

dette materialet er det påvist kornfragment i ei av latrinene 

i periode 6 (6.163), men kornslaget er ikkje identifisert. 

Vidare er erter, bønner og gryn og både norsk og tysk 

mjøl omtala i dei skriftelege kjeldene. Mellom planteartane 

som er identifiserte i materiale frå utgravingane, er 

det ingen spor etter erter og bønner. Dette har truleg samanheng 

med at erter og bønner er så store at dei vart 

tygde i stykke. 

Mange av dei identifiserte restane er av planter som ikkje 

er omtala i rekneskapsbøkene eller i anna skriftleg 

materiale, trass i at det ser ut til at plantene har vore 

vanleg nytta til mat. Dette gjeld fiken, som måtte kjøpast, 

og rosiner, som berre er omtala i rekneskapa frå 

Bergen. Ein kan forstå at slikt som viltveksande bær, 

næringsemne som alltid har vore hausta gratis i naturen, 

sjeldan vil dukka opp i rekneskap. Greig (1996) 

har gått gjennom og samanlikna engelske, skriftelege 

kjelder som omhandlar planter med resultata av analysane 

av planterestar frå arkeologiske undersøkingar. 

Han syner at mange av plantene som er omtala i skriftelege 

kjelder, ikkje blir funne i materiale frå utgravingar, 

medan mange av plantene som blir funne, aldri er 

omtala i skriftlege kjelder. Dette syner at ulike typar av 

kjelder supplerer kvarandre, og at ein bør ha oversyn 

over alle kjeldene for å skapa eit heilt bilete av plantelivet 

og utnyttinga av planter til spesielle tider og endringane 

over tid. 

Erkebispesetet har alt frå etableringa i 1152/53 vore eit 

senter for kontakt med omverda. Plantemateriale med 

opphav i andre deler av Europa som vart bringa til 

Trondheim som mat eller som forureining i vegetabilske 

matvarer, kunne spira, slå rot og etablere seg. Ofte var 

det ugrasfrø saman med matemna, særleg i kornvarer, 

noko som var ei av årsakene til spreiing av planter. 

Krydder er det også lite funn av, krydder vart vanlegvis 

knust før bruk og eventuelle restar ikkje lette å identifisere 

visuelt. Av dei typane som er identifiserte, er det 

nokre få funn av koriander og karve, frø som har unngått 

å bli knust. Koriander som ser ut til å ha vore vanleg 

i bruk i landa kring austre delen av Middelhavet frå 

eit par tusen år f. Kr., er først påvist i Trondheim frå seint 

på 1500-talet (gruppe 8.251). Koriander kan vekse i 

Noreg, og har nokre stader forvilla seg frå hagar, medan 

karve er viltveksande i store delar av landet. Krydder, 

men ikkje kva type, er nemnt brukt i kjøtrettar som vart 

servert for mannskapet til erkebiskop Olav Engelbrektsson 

tidleg på 1530-talet. 

Alt dette kan vera vegetabiler som var i vanleg bruk 

kring 1500, i alle fall mellom dei som hadde økonomi 

til å kjøpa importert mat, Erkebiskopane hadde gard og 

dreiv eigen handel i Bergen, men det ligg nær å tru at 

hanseatane bringa mange næringsemne til Noreg. 

Hanseatane var si tids svar på Rema 1000. Dei bringa 

same typar varer til store område og gav dermed folket 

innan desse områda eit felles multiplum i matvegen. 

Skilja mellom ulike deler av nedslagsfeltet til hanseatane 

oppstod først og fremst på grunn av variasjonen i lokal 

vegetasjon og dermed tilgangen på lokale ressursar. 

Til dømes førte ulik lokalflora til variasjon i utvalet av 

viltveksande bær brukt til mat. 

- 55 -


KAPITTEL 5. 

TOLKINGAR 

Tolkingane av resultata av analyser av makro-og mikrofossilar 

frå kulturlag er både interessant og vanskeleg. 

Som tidlegare diskutert, har planterestane i kulturlag 

gjennomgått mange prosessar frå plantene voks og til vi 

finn dei som deler av kulturlaga. Vi veit at resultatet av 

prosessene er ei hardhendt sorteringa og at berre dei 

mest motstandsdyktige delane blir bevart over lengre 

tid. I materialet i Erkebispegården var det svært stor variasjon 

mellom laga i innhaldet av både plante- og dyrerestar, 

og nokre lag var svært rike, medan andre var 

reint minerogene. 

Under den kronologiske gjennomgangen av materialet 

i kapittel 3, vart alle prøvene sett inn i stratigrafisk samanheng. 

I kapittel 4 er ein del av plantene som er påvist 

gjennom analysane nærare presentert og diskutert. 

I dette kapitlet blir materialet diskutert i høve til konstruksjonar 

og funksjonar, og det blir lagt vekt på å få 

fram kva funksjonar og miljø som let seg etterspore 

gjennom funna av makro-og mikrofossilar i kulturlag. 

Spørsmålet ein må stilla seg er: Kva krav bør ein stiller 

til ei samling av planterestar i eit lag før ein nyttar dei 

som grunnlag for å tolke miljøet laget var avsett? 

5.1 Latriner og møkk 

I arkeologisk samanheng kan latrine både vera ein konstruksjon 

og ein type materiale. Her skal først og fremst 

latrine som materialtype diskuterast, konstruksjonane 

tek andre seg av. 

Mosekonsentrasjonar som luktar vondt blir vanlegvis, 

med god grunn, tolka som latrine. Mose vart brukt til 

ymse hygieniske formål, til å tørka seg med etter dobesøket, 

til sanitetsbind eller bandasje. Både tørkemosen 

og sanitetsbinda vart kasta i do etter bruk og avsett saman 

med avføring. Som før nemnt er ikkje alle typar 

matrestar i avføring i så god stand at ein kan identifisere 

dei etter at dei har passert tarmkanalen. Andre typar 

held seg bra, og særleg bær- og fruktsteinar og dessutan 

ugrasfrø som følgjer med andre matvarer, ofte saman 

med til dømes kornprodukt, er i god stand og opptrer i 

rikelege mengder i latrine. 

Saman med latrine og husdyrmøkk, oftast, men ikkje 

alltid, finn ein fluepupper og insekt. Insekta legg egg i 

møkka fordi det der er rik tilgang på næring og ofte ei 

viss utvikling av varme, noko som er gunstig når egga 

skal utvikla seg via pupper til vaksne individ. Både egga 

og puppene er stasjonære og restane etter puppehylster 

er vanleg i både møkk og latrine. Insekta legg ikkje egg 

om vinteren i eit klima som vårt, og når det, som her, i 

nokre tilfelle ikkje er insekt og fluepupper i laga i latrinene, 

gjev det grunn til å anta at ein har funne ei “vinterlatrine”. 

Både latrine og møkk kan innehalda egg av tarmparasittar 

dersom individet, mennesket eller dyret, er infisert 

med slike parasittar. Det er fleire latriner frå tidleg på 

1500-talet (Periode 6) i Erkebispegården. Analysane av 

egg av innvollsparasittar som er gjennomført (Hartvigsen 

1997) syner at mengdene av parasittegg varierar sterkt. 

Det er påvist svært få parasittegg i K163, medan K144 

og K196 er rike på slike funn. Både i desse latrinene og 

latrina frå 1700-talet er piskeorm (Trichuris sp.) vanlegast, 

spolorm (Ascaris sp.) er tilstades i mindre grad, i 

tillegger det påvist ein del egg som ikkje er identifisert. 

Det ville vera nyttig i arbeidet med tolkingar dersom 

faunaen av tarmparasittar kunne danne grunnlag for å 

skilja mellom møkk frå menneske og dyr. Diverre har 

det enno ikkje vore høve til å gjennomføre analysar for 

identifikasjon av tarmparasittar i møkka frå fjøsa frå 

1600-talet, og dermed er det ikkje grunnlag for å trekkje 

samanlikningar mellom folk og dyr i Erkebispegården 

med omsyn til tarmparasittar. 

Mose som har lege lenge i jorda, kan ofte lukta vondt, 

og vond lukt er dessutan ein subjektiv karakteristikk. 

Mose har hatt mange bruksområde gjennom tidene, og 

vart ikkje berre brukt til hygieniske formål. Heilt opp 

mot vår tid har mose vore brukt til isolasjon, mellom 

anna som tetting mellom stokkane i tømra hus (Høeg 

1976). Mose brukt som isolasjonsmateriale er mellom 

anna påvist i tilknytting til ein av myntverkstadene 

(gruppe 6.189), der det er tetta kring muren mot nordaust 

med lag av rein husetasjemose. 

Det er påvist fleire latriner, og massive lag med møkk i 

Erkebispegården. Resultata av analysane syner at innhaldet 

i avføringa speglar kosthaldet, og dermed syner 

om det er menneske eller dyr som er opphavet til møkka. 

Funn av moselag åleine er ikkje nok til at ein kan 

tolka materialet som latrine, ein treng i tillegg å finna 

andre typar av restar, som kan vera av både planter og 

dyr, som støtte for tolkinga. 

Mose vart nokre gonger brukt til dyrefor, og vart i så fall 

ein del av møkka. I husdyrmøkk frå 1600-talet i Erkebispegården 

er det noko mose, men restar av gras og 

halvgras dominerar. I tillegg er det eng- og beiteplanter 

som til dømes frytle, marikåpe, syre og høymole. 

- 56 

Kor mange ulike indikatorane skal vera til stades samstundes 

før ein kan klassifisere eit materiale som latrine? 

Undersøkinga i Erkebispegården har lagt grunnlaget 

for samanlikning. Det syner seg at materialet frå latrine 

kan vera med og utan fluepupper, med og utan


innvollsparasittar og med og utan synlege kornfragment. 

Bær-og fruktsteinar saman med fragment av frø 

fra klinte, ser ut til å vera dei mest konstante indikatorane 

for latriner i alle periodane der det er funne latriner i 

Erkebispegården. I avfallsgropa frå periode 1, K1.5, 

som skriv seg frå før etableringa av Erkebispegården og 

er den eldste påviste mogelege avfallsgropa og /eller latrina, 

var det også bærsteinar og fragment av klintefrø. 

Det same gjeld for latrinene og avfallsgropene frå 

Televerkstomta og dei eldste fasane frå Folkebibliotekstomta 

(Griffin og Sandvik 1989, 1991, Griffin, pers. 

meddl.). 

5.2 Konstruksjonar og strukturar 

Det indre rommet i Erkebispegården har vore inndelt 

på mange ulike måtar gjennom tida, og for funksjonar 

som spenner frå spesialisert handverk til gardsbruk. 

Bygningar 

Generelt sett kunne ein vente at dersom funksjonen til 

ei bygning fører med seg at det vart tilført og brukt plantemateriale, 

så skal ein gjera funn av planterestar som 

syner dette. Det er påvist mange typar bygningar i 

Erkebispegården, og grovt sett kan dei delast inn i to 

grupper: Bygningar med eldstad og bygningar utan eldstad. 

Bustadhus i Noreg må ha eldstad, men annan 

bruk kan og krevja det. Når ei bygning har eldstad, veit 

ein at det stadig blir tilført plantemateriale i form av 

ved, og det kan bli avsett både flis og trekol. Trass i dette 

finn ein ikkje mange restar av trekol eller ved avsett 

inne i bygningane i Erkebispegården, reinsemda har tydelegvis 

hindra opphoping av avfall innandørs. Dette 

kan også vera ein av grunnane til at ein sjeldan finn 

spor etter til dømes matlaging inne i bygningane. Ein 

annan grunn kan vera at det er tørrare inne i bygningar 

enn utanfor, og dermed blir organisk materiale øydelagt. 

Først i dei tilfella der plante-og dyrerestar blir avsett 

i tilknytting til fuktige miljø som latriner eller avløpsrenner, 

finn ein materiale som inneheld informasjon 

om kosthald og hygiene. 

Som diskutert tidlegare, er det ikkje sikkert at ein finn 

noko organisk materiale som kan gje grunnlag for å tolkingar, 

sjølv i bygningar som ein ut frå skriftelege kjelder 

veit har hatt mange ulike funksjonar. Herrehuset frå 

1600-talet, K293 i periode 9, er eit godt døme på dette. 

Alt organisk materiale er i form av ved og trekol, og det 

er ingen funn av planterestar som gjev grunnlag for tolkingar 

av bruken av dei ulike deler av bygninga 

(Sandvik 1992). Proviantforvaltarbustaden frå 1700-talet, 

K355 i periode 11, inneheld ein del forkola korn og 

byr difor på på litt meir informasjon, men den beste informasjonskjelda 

er ei latrine i direkte tilknytting til 

bygninga. Det er god grunn til å anta at innhaldet i latrina, 

avføring og store mengder av ymse avfall, i første 

rekke reflekterar kosthaldet til dei som budde i og brukte 

proviantforvaltarbustaden. Ein merker seg samstundes 

at det er få spor etter matemne i laga som vart avsett 

utomhus medan bygninga var i bruk. 

Verkstadene 

Sør og austfløya i Erkebispegården var industriområde 

frå ca. 1500 til reformasjonen i 1537, periode 6 og delear 

av periode 7. Det vart reist mange bygningar i dette 

tidsrommet, og dei fleste av dei hadde eldstad. Det 

var i alt tre verkstader for myntproduksjon, K126 og 

K189 i periode 6 og K226 i periode 7. Plantematerialet 

frå verkstadene i periode 6 er med eitt unntak likt, deler 

av grunnmuren på K189 var isolert med mose. 

Materiale i den yngste myntverkstaden, K226 frå periode 

7, er rikare og inneheld ein del forkola korn. Dette 

kan tyda på at at sjølv om bygninga var ein myntverkstad, 

kunne eldstaden gjera nytte til matlaging. 

Alle desse bygningane ligg i den delen av området der 

det generelt sett har vore dårlege tilhøve for bevaring av 

organisk materiale. Arbeidet i myntverkstaden førte 

med seg risiko for brann, og det var god runn til å unngå 

opphoping av brannfarleg avfall inne i bygningane. 

Golva i myntverkstadene var dessutan lagt med glasert 

teglflis og var lette å halda reine 

Våpenverkstadene 

I periode 6 fase 2 vart det produsert og/eller reparert våpen, 

mellom anna armbrøster. Fleire av bygningane, i 

alle fall både K128 og K130, ser ut til å vera nytta som 

verkstader for dette handverket. 

Utomhus og i tilknyting til K130 (E585/N138435), ser 

det ut til å ha vore opa, sandig mark, med ugrastypene 

meldestokk, stornesle og vassarve. Inne i bygningane er 

det også resta av stornesle, meldestokk, fragment av 

klintefrø og den jordbuande soppen Cenococcum geophilum. 

Planterestane ser ut til å har vorte med inn frå 

områda kring bygninga, kanskje sete fast på skorne, og 

reinhaldet i denne bygninga har ikkje vore betre enn at 

restane vart verande inne. 

Skomakarverkstad 

Ein skomakar hadde verkstaden sin i K136, periode 6, 

fase 1 vest i sørfløya, på H. Det er fleire golvnivå i denne 

bygninga og restar av mange typar planter, mest 

ugras. Mellom to av golva er diversiteten av planter 

stor. Særlig oppsamlinga av organiske restar har skapt 

trivsel for insekt. 

- 57 -


Utanfor bygninga vart det avsett mose og trekol, brente 

bein, og lær. Like sør for bygninga, under plankane 

H628, hadde materialet som lukta sterkt av urin. Var 

det kanskje dit dei gjekk når dei måtte «utom nova»? 

Det kunne høve bra for etter det vi veit var det eit stykke 

å gå til næraste latrine 

Verkstader med ukjent funksjon 

K133 periode 6, fase 1, var truleg del av eit verkstadkompleks 

vest for våpenverkstaden K128. Samanlikning 

av samansetninga av dei samla funna frå denne bygningar 

og funna frå verkstadene med kjent funksjon, fører 

heller ikkje tolkinga vidare. 

Når ein samanliknar typane av verkstadane som har 

kjent funksjon, ser ein at ingen av funksjonane i seg 

sjølv kan knytast til utnytting av planter. Når det blir 

funne planterestar i bygningane. kan det vera fleire 

grunnar til det. 

Det har truleg vore meir eller mindre god orden i desse 

bygningane. Arbeidet i myntverkstaden kravde truleg 

god orden i huset, og føresetnaden for godt reinhald er 

god fordi det er glaserte fliser som er lett å halda reine i 

golvet. Arbeidet med horn og bein skjer i ei bygning 

der golvet dels er av plankar, dels av uglaserte teglfliser. 

Det er meir planterestar i laga frå denne bygningane 

enn frå myntverkstadane. Mesteparten av plantere er 

restar av ugras som kan ha vokse kring bygningane, og 

som truleg er avsett inne i bygninga som resultat av 

ferdsel ut og inn. Golva er ikkje så lette å halda reine 

som golvet i myntverkstadane. I skomakarverkstaden 

har det vore fleire golv, og mellom golva er det funne 

insekt og restar av planter av mange typar. Utanfor bygninga 

var det avsett mose og trekol, brente bein og lær, 

og samla sett gjev alt dette intrykk av låg reinhaldsstandard. 

Fjøs og uthus 

Generelt sett er bygningane i Erkebispegården fattige 

på plantemateriale, men det er nokre unntak. Fjøs-og 

uthusbygningane frå 1600-talet, periode 9, som høyrer 

til det same bygningskomplekset som Herrehuset, byr 

på eit svært rikt materiale. Det er store mengder tømmer 

frå desse bygningane, og både dette og anna bygningstømmer 

har vore verdfulle for utbetringa av dei 

dendrokronologiske kurvene for både furu og gran for 

landsdelen (Terje Thun 1991-1995). Minst like viktig er 

kulturlaga frå desse uthusa som gjev grunnlag for å etterspora 

mange sider av husdyrbruket på 1600-talet, og 

som også er nyttig meir generelt som referanseramme 

også for tolking av møkk og dermed tilhøva i husdyrbruket, 

til dømes av materialet frå 900-1000-talet, periode 

1. 

Analysane syner at plantetypane syre, frytle, storr og 

gras dominerer i materialet frå fjøsa, dessutan er det 

innslag av vekslande mengder av marikåpe, meldestokk, 

åkervortemjølk, krypsoleie og tiggarsoleie, vassarve 

og mange andre ugrasartar. Fossilinnhaldet i desse 

prøvene, funn av band til tjoring av krøtter og trekk ved 

bygningane syner til saman mange sider av husdyrbruket 

på 1600-talet. 

Fiskekummen K243 i periode 7 og 8 

Ein av kuriositetane under denne utgravinga, K243, vart 

blottlagt sommaren 1992. Som det går fram av faseplana 

for fase 3, periode 7 (Figur 21), er det ein rektangulær 

konstruksjon med ein karm av lafta tømmer med 

lengste akse nord-sør. Konstruksjonen er seinare gjennomskoren 

av kjellaren i ei bygning frå 1700-talet, 

K334, periode 11. Det var ingen kjente parallellar til 

denne konstruksjonen, og korkje forma eller storleiken 

på konstruksjonen gav åleine grunnlag for tolking av 

funksjonen. 

Analysane av plante og dyrerestar gjev grunnlag for å 

dele fyllmassen (Figur 22) inn i fleire grupper. 

Botnlaga, C299 og D433 er mosedominert, og det ser 

ut til at dei vart avsett i samband med konstruksjonen 

fordi ein har nytta mose til tetting av konstruksjonen 

mellom karmen og den minerogene grunnen som dannar 

botnen. Det er lite planterestar ut over mose i desse 

laga. litt ugras, men ingen typar som ikkje alt har vore 

påvist i eldre lag. 

Brukslaga, D432 og delar av D415, omfattar materialet 

som vart avsett i vatn. I D432 vart det gjort eit unikt 

funn, nemleg bakre delen av skjelettet av ein karpefisk, 

mest truleg ein karuss (Hufthammer 1999).Både i dette 

laget og delar av lager over, D415, var det ferskvassalgar 

av fleire typar. I D415 var det dessutan kvileegg 

(Ephippium) av vasslopper (Daphnia sp.) som lever heile 

livssyklusen sin i ferskvatn (Økland 1975, John O. 

Solem pers. meddl.). Desse funnet syner at kummen i 

lange periodar var fylt med vatn, og gjev støtte til teorien 

om at dette var ein fiskekum. Det er elles kjent at 

lensherrane i Erkebispegården på 1600-talet hadde 

damanlegg i omlandet for ulike typar av fisk (Koren 

1903), men denne kummen frå 1500-talet er ca. 100 år 

eldre og dessutan lokalisert inne i garden. I tillegg til det 

som er nemnt før, er det varierande mengder med mose 

i brukslaga og litt restar av andre planter. 

Latrine og avfall vart dumpa i kummen etter at bruken 

som fiskedam tok slutt. Laga D413 og D411 er massive 

latrinelag blanda med anna matavfall, særleg i form av 

bein. Samansettinga av planterestane i desse laga har 

stor likskap med prøvene frå latrinene frå tidleg på 

1500-talet, i periode 6 (Sandvik 1992). 

- 58 -


Bruken av K243 blir avslutta med påfyllinga av D385. 

Dette laget skil seg klårt frå resten av fyllmassen, det er 

korkje avsett i vatn eller latrine. 

Som ein ser av dette var K243 bygd som fiskekum og 

fungerte som det ei tid. Deretter vart kummen nytta 

som avfallsdeponi før endeleg attfylling klargjorde området 

for ny aktivitet. 

Gropene, periode 6 fase 3 

Mellom myntverkstaden, K189, og bygninga K162 i periode 

6, fase 3, vart det anlagt ein konstruksjonstype 

som hittil ikkje er tolka. Seksten gropene vart systematisk 

spreidd over området (Figur 17). Plasseringa kan 

tyda på at funksjonene var knytt til ein eller annan form 

for produksjon som var aktuell berre i fase 3 i periode 

6, men ikkje i fasane før og etter. Planterestane som er 

til stades i desse gropene er mest truleg komne dit saman 

med resten av fyllmassen. Dominansen av ugras 

er klår, noko som tyder på at området nær inntil har 

vore kulturmark av typen skrotemark. Det er ein klår 

skilnad mellom materialet frå dei ulike gropene med 

omsyn til innhald av planterestar i fyllmassen, men ingen 

funn som er til hjelp i tolkinga av funksjonane til 

gropene. Samansettinga av fyllmassen synes å ha samanheng 

med kvar gropene er plassert på området. I 

gropene mot vest er det ei viss innblanding av latrine 

og/eller gjødsel i fyllmassen, resten av fyllmassen er 

reint minerogen. 

Fysiske avgrensing av området 

Formålet med nokre av konstruksjonane som framleis 

er synleg eller er påviste under utgravinga, er å oppnå å 

avgrensa Erkebispegården. Kva ligg bak ønskje om slike 

avgrensningar, kva er det ein vil ta vare på til ulike tider? 

På 900-1000 talet vart delar av området fysisk inndelt 

med eit flettverksgjerde som går i retning frå sør-aust til 

nord-vest (Figur 5). Det ser ut til at området nord-aust 

for gjerdet var den interessante delen av rommet på 

denne tida, der låg K1 som er som er tolka som del av 

eit gardsanlegg (McLees 1998b). Som nemnt tidlegare 

har mange planter særlege krav til jordsmonn, lys og 

næring. Eit felles trekk ved mesteparten av plantene 

som er påvist frå periode 1, er at dei opptrer som ugras 

på kulturmark, i åker, på eng og skrotemark (Tabell 2). 

Det er fleire artar ugras, mesteparten eittårige, men 

også nokre fleirårige. Det er mange funn av gras og 

storr i laga, og analysane av materialet frå fjøsa frå 

1600-talet har synt at dette er planter som er dominerande 

i dyrefor og dermed i møkk. Nokre av funna er av 

matplanter, og typar som krekling og pors kan neppe ha 

funne veksestader på Nidarneset for ca tusen år sidan. 

Det er få andre funn frå den sør-austre delen av neset. I 

plantematerialet frå utgravingar på Vestfrontplassen i 

1996 vart det påvist pollen av korn og ugras, og makrofossilar 

av dei same ugrastypane som dei som er funne 

i dei eldste laga frå Erkebispegården (Sandvik i Reed et 

al. 1997). Materiale ligg rett over skredmassane, og er 

14 C-datert til AD 978-1012 og AD 886-986 (Reed et al. 

1997). 

Fischer fann deler av trekonstruksjonar som vart 14 C- 

datert til AD 890-1150 vest for nordporten i Erkebispegården 

(Hommedal in prep. a, b). Desse resultata tyder 

på at det var busetnad på Nidarneset, og at det låg eit 

gardsanlegg nord for flettverksgjerdet K1.3 ved overgangen 

mellom vikingtid og mellomalder. 

Under restaureringsarbeidet i Nidarosdomen vart det 

funne eit skålforma spenne og eit vevsverd av jarn i 

nordre tverrskip. Uformingane tyder på at spennet skriv 

seg frå ca. 900 talet og vevsverdet frå ca. 300-400 talet. 

Det er truleg deler av gravgodset frå ei kvinnegrav 

(Ekroll 1997.). Vidare er det funne restar av ei ubrent 

grav med eit frankisk sverd frå jarnalder på Kalvskinnet 

(Blom 1956). Det er funne ardspor datert til 800-900- 

talet på Televerkstomta (Erik Jondell, pers. meddl.) 

Erkebispesetet vart etablert og den eldste delen av 

Erkebispegården vart bygd ca. 1170, i starten av periode 

3. Dette førte med seg ei ny inndeling av området. 

Det vart reist bygningar i nord, og garden vart avgrensa 

av ein mur mot aust og søraust, K9 (Figur 9). Eventuell 

avgrensing mot vest er ikkje kjent. Orienteringa av muren 

mot sør aust kan tyda på at ein ønskte ei tilknyting 

mellom elvebredden og Erkebispegården. 

Alt materialet frå tidsrommet ca. 1150 til seint på 1400 

talet, periodane 3, 4 og fase 1 i periode 5, er frå lag avsett 

inne i garden. Det er såleis ikkje analysert materiale 

som kan gje grunnlag for samanlikning mellom tilhøva 

utanfor og innanfor garden. 

Sist på 1400-talet, periode 5 (Figur 14), vart det bygd 

ein ny mur, K78, som avgrensa garden mot aust. Ca 

1500, periode 6, fase 1 (Figur 15) vart det bygd ny ringmur 

mot sør, K104. Desse murane gav saman Erkebispegården 

ei ny avgrensing mot omverda, og gjorde 

garden mindre enn tidlegare. Nokre av laga frå utsida 

av denne muren er analysert, men diverre er det lite 

planterestar i dette materialet og resultata gjev ikkje 

grunnlag for samanlikning av tilhøva innanfor og utanfor 

anlegget. 

Alt i alt må ein slå fast at informasjonen frå analysane 

av planterestane speglar tilhøva i det indre rommet, slik 

det var utforma til ulike tider. 

- 59 -


KAPITTEL 6. 

SUMMARY 

Erkebispegården, the Archbishops palace, in Trondheim 

is lying on the south-eastern part of Nidarneset, a peninsula 

which is a part of the delta plain at the mouth of 

Nidelva. At this part of the peninsula a 2-6 m thick clay 

layers which were brought to the area as a result of 

landslide activity, cover the sandy delta deposits 

(Sandvik 1990a). The oldest landslide took place between 

AD90-410 (Sandvik 1990), with geotechnical investigations 

showing evidence of three or four landslides 

altogether (Sand 1991). The clay deposit covers a 

thin organic horizon. Radiocarbon dates have shown 

that this horizon is between 2200 and 1600 years old. 

No part of Nidarneset has been dry land more than 

about 2500 years. The highest part of the area where 

the Cathedral and the Archbishops palace are built 

(Erkebispegården), is on top of this consolidated clay 

and today 16 m above sea level. 

The oldest part of the standing buildings in the Palace 

was erected about 1170. Some of the buildings were 

lost in a fire in 1983. The archaeological excavations 

started in may 1991 and were finished in 1995. During 

the excavation soil samples for botanical, entomological 

and osteological analysis were collected from selected 

layers, the selection based on discussions between 

the archaeologists and myself. So far macrofossils 

from 268 layers and pollen and diatoms from some few 

of these layers are analysed. Further, parasite ova from 

some latrine pits are analysed (Hartvigsen 1997). 

Many layers were poor in organic remains except for 

charcoal and bones, while others, especially from latrine 

pits and byres were rich in well preserved organic 

remains. Analysis of these layers gave information both 

about the environment, the vegetarian part of the diet, 

use of local plant resources and trade with plants. 

The results also show evidences a continuous tradition 

for use of wild growing plants for consumption. Wild 

berries growing in the area close to the town like 

strawberries (Fragaria vesca), cloudberries (Rubus chamaemorus), 

raspberries (Rubus idaeus) and different 

Vaccinium species were among the common finds. 

Sweet gale (Myrica gale) which is aromatic was used in 

brewing. 

Fruits, possibly grown in the Trøndelag region, like apples 

(Malus cf. domestica) and pears (Pyrus malus) are 

identified in layers dating back to c. 1500, while the oldest 

evidences for plums (Prunus cf. domestica) and 

cherries (Prunus cf. avium)are dated to mid-1500. The 

imported species figs (Ficus carica) and grapes (Vitis vinifera), 

which have not been found in medieval layers 

in Trondheim before, are also among the finds dated 

back to c. 1500. 

The palaeoecological investigation gave the fundament 

for the interpretation of a most uncommon feature: a 

fish pond. Finds of both macroscopic plant remains, diatoms, 

pollen, Daphnia sp. and fish bones together 

with the construction itself contributed to this interpretation. 

The excavation also brought excellent plantremains 

from some byres dated to 1640-1660. 

In addition to the finds of remains from both plants and 

animals, the latest archbishop Olav Engelbrektson’s accounts 

gave written information about the diet from the 

time AD1532 -1537. Unfortunately, there is still a time 

gap from about 1250 to 1500 from which there are few 

dietary informations from Trondheim except from the 

Archbishops palace. Hence there is no basis yet for any 

discussion of social differences in the diet inTrondheim 

or possible changes in diet through time. 

7. Litteratur og kjelder 

The results (See tables 3-30) indicate agrarian activity 

on the area before the oldest part of the Archbishop`s 

Palace was erected c. 1170. Investigations have shown 

remains of many annual weeds like corn cockle 

(Agrostemma githago), chick weed (Stellaria media), fat 

hen (Chenopodium album), stinging nettle (Urtica dioica), 

small nettle (Urtica urens), grasses (Poaceae), sedges 

(Cyperaceas) and other plants. Many of these 

plants, which mainly grow in connection to farm land 

and open disturbed soil, are identified both from this 

site and other parts of the peninsula from AD900-1000. 

The finds of cereals among the macroscopic remains 

were few, but pollen analysis showed that latrine layers 

were rich in cereal pollen. 

- 60 -


KAPITTEL 7. 

LITTERATUR OG KJELDER 

Anderberg, A-L. 1994 Atlas of seeds. Part 4. 

Bazely, R., McLees, C. and Nordeide, S. W. 1993. 

Excavations in Erkebispegården 1991. Areas 1A and 

1B: Stratigraphy and phasing. Arkeologiske undersøkelser 

nr. 7 

Behre, K-E. 1991. Die ersten Funde von Nahrungspflanzen 

aus dem Mittelalter Bremens. Bremisches 

Jahrbuch Bd. 70: 207-227. 

Beijerinck, W. 1947. Zadenatlas der Nederlandsche 

Flora. Wageningen. 

Bell, B. and Dickson, C. 1989. Excavations ar Warebeth 

(Stromness Cemetery) Broch, Orkney. With contributions 

by Timothy Sellar and Sally Foster. Proc. Soc. 

Antiq. Scot., 119: 101-131, fiche 1:C1-G2 

Berggren, G. 1969. Atlas of seeds. Part 2 Cyperaceae. 

Lund. 

Berggren, G. 1981. Atlas of seeds. Part 3. Stockholm. 

Bjerck, L.B. og Jansson, K. 1988. Fra åkerlapp til palmehave. 

Arkeologiske undersøkelser i Trondheim nr. 1. 

Blom, G.A. 1997. Hellig Olavs by. Middelalderen til 

1537. I J. Sandnes, R. Grankvist og A. Kirkhusmo: 

Trondheims historie, bd. 1. Universitetsforlaget. 416 s. 

Bratbak, O.F. 1998. Spesialprøver fra utgravningen av 

Erkebispegården. Arkivrapport ved Riksantikvarens arkiv 

i Trondheim. 

Cleve-Euler, A. 1951-55. Die dieatomeen von 

Schweden und Finland. Kungl. Svenska Vetensk. 

Hande. Ser. 4, I-V. 

DN = Diplomataricum Norvegicum. 

Edwards, J, 1984 The Roman cookery of Apicius. 

Ekroll, Øystein. 1997. Vikinggrav under Nidarosdomen. 

Spor nr 1 1997: 27-29. 

Espelund, A.,McLees, C.,Pagoldh, M. og Sandvik, P. U. 

1989: Smedene på Ørene. Metallverksteder i Middelalder-Trondheim. 

Arkeologiske undersøkelser i Trondheim 

nr. 2. 

von Essen, M. 1997. Hager til lyst og hygge. 

Fischer, D, Fischer, G. og Gjone. E. 1977. Erkebispegården 

i Trondheim. Foreningen til norske Fortidsminnesmerkers 

Bevaring Arbok 1975. 

Fjellbu, A., Petersen, T., Bergsgård,A., Andersen, Th. M., 

Schmidt, O. og Godal, T. (Red.) 1955. Nidaros erkebispestol 

og bispesete 1153-1953. Forlaget Land og Kirke. 

Oslo. 

Foldøy, O. og Griffin, K. 1986. Paleobotaniske analyser 

fra Øvre Langgate 65/67, Tønsberg. I:Blohme, M & 

Runeby, 1986. Innberetning over de arkeologiske utgravningene 

i Øvre Langgate 65/67. Tønsberg 1985. 

Upublisert rapport. Tønsberg. Bilag 5. 

Frank, K-S. & Stika, H-P. 1988. Bearbeitung der makroskopischen 

Pflanzen-und einiger Tierreste des Rømerkastells 

Sablonetum (Ellingen bei Weissenburg in 

Bayern). Bayerisches Landesamt fur Denkmalpflege 

Band 61. Im Verlag Michael Lassleben Kallmunz/Opf. 

1988. 

Fremstad, E. 1997. Vegetasjonstyper i Norge. NINA 

Temahefte 12: 1-279. 

Frisvoll, A.A., Elvebakk, A.,Flatberg, K.I., Halvorsen, R. 

og Skogen, A. 1984. Norske navn på moser. Polarflokken 

8: 5-59. 

Frostatingslova. Omsett av Jan Ragnar Hagland og Jørn 

Sandnes. Oslo |1994. 

Fulks, K. og Sandvik, P.U. 1987. Innberetning TA 

1987/6. Bersvendsveita. Paleoøkologiske undersøkingar. 

Arkivrapport. Riksantikvaren, Utgravningskontoret 

for Trondheim 

Fægri, K. 1987. Klostervesenets bidrag til Norges flora 

og vegetasjon. Foreningen til norske Fortidsminnesmerkers 

Bevaring Arbok 1987: 225-238. 

Fægri, K., Kaland, P.E. og Krzywinski, K. 1989. Textbook 

of Pollen Analysis, IV Edition. John Wiley & Sons Ldt. 

328 s. 

Geraghty, S. 1996: Viking Dublin: Botanical Evidence 

from Fishamble Street. National Museum of Ireland. 

Ser. C, vol. 2. Royal Irish Academy. Dublin 1996. 115 

p. John Wiley & Sons Ldt. 328 s. 

Greig, J. 1996. Archaeobotanical and historical records 

compared - a new look at taphonomy of edible and 

other useful plants from the 11th to the 18th centuries 

A.D. Circaea, The Journal of the Association for 

Environmental Archaeology 12 (2), (1996 for 1995): 

211-247. 

Griffin, K. 1979. Fossil records of fig, grape and walnut 

in Norway from Medieval time. Archaeo - Physika 8: 

57-67. 

Griffin, K. (upubl). Botaniske analyser fra utgravningene 

på Televerkstomten i Trondheim 

Griffin, K. 1988. Plants remains. I: De arkeologiske 

utgravningene i Gamlebyen, Oslo. Bd. 5: 15 - 108. 

Griffin. K. 1994. The Usage of Wild Berries and Other 

Fruits in the Medieval and Post-medieval Households 

in Norway. Botanical Journal of Scotland Vol 46/4: 

521-526. 

Griffin, K. og Foldøy, O. 1986. Botaniske analyser av 

jordprøver fra Baglergaten 2/4. I: Brendalsmo, J. 1986. 

Innberetning over de arkeologiske utgravningene i 

Baglergaten 2-4, Tønsberg, 1981-1982. Tønsberg. 

Bilag 11. Upublisert rapport. 

- 61 -


- 62 - 

Griffin, K. og Sandvik, P.U. 1989. Frukter, frø og andre 

makrofossiler. Funksjoner og aktiviteter belyst gjennom 

analyser av jordprøver. Folkebibliotekstomten: 

Meddelelser nr. 19. 

Griffin, K. og Sandvik, P.U. 1991. Plant remains from 

medieval Trondheim, Norway. Acta Interdisiplinaria 

Archaeologica Tomus VII: 111-115. 

Grøn, F. 1927. Om kostholdet i Norge indtil aar 1500. 

Det Norske Videnskabs-Akademi i Oslo ll. Hist.-Filos. 

Klasse 1926. No.5. Oslo. 264 sid. 

van Haaster, H. 1991. Umwelt und Nahrungswirtschaft 

in der Hansestadt Lubeck vom 12. jahrhundert 

bis in die Neuzeit. Lubecker Schriften zur 

Archaeologi und Kulturgeschichte (LSAK) Bd. 21: 

203-222. Bonn. 

Hamarkrøniken. Ny utgave ved Egil Pettersen 1986. 

133 p. 

Hartvigsen, R.1997. Parasittologiske undersøkelser av 

latriner. Utgravningene i Erkebispegården i 

Trondheim. Temahefte nr. 15: 1-21. 

Herteig, A. 1969. Kongers havn og handels sete. Oslo 

1969. 

Hjelmqvist, H. 1991. Några tradgårdsvaxter från Lunds 

medeltid. Svensk Bot. Tidskr. 85: 225-248. 

Holmboe, J.1921. Nytteplanter og ugræs i Osebergfundet. 

Osebergfundet 5. Christiania. 

Hommedal A.T. 1999. a): Delfelt M. i Hommedal, A.T. 

og Larsson:, S. Stratigrafisk analyse. Delfelt M og I. 

Utgravningene i Erkebispegården i Trondheim. NIKU 

Temahefte nr. 11. 

Hommedal, A.T. Erkebispegården i Trondheim. Dei 

ståande bygningane fortel. Utgravingane i Erkebispegården 

i Trondheim. NIKU Temahefte 19 (in prep). 

Hommedal, A.T. Erkebispegården i Trondheim. Rapport 

over mag.art. Dorothea P. Fischer og arkitekt Gerhard 

Fischer sine bygningsarkeologiske undersøkingar 

1952-1972. Arkivrapport ved Riksantikvarens arkiv i 

Trondheim. 

Hufthammer, A.K. 1999. Osteologiske analyser, delfelt 

A og B. Utgravningene i Erkebispegården. NIKU 

Temahefte nr. 17. 

Høeg, O.A. 1976. Planter og tradisjon. Oslo. 

Høiland, K. 1992. Å skille klinten fra hveten. Norsk 

Hagetidend 108 årgang. Nr. 6: 358-360. 

Jacomet, S. 1987. Prahistorisches Getreidefunde. (1 

Auflage). Basel. (Eigenverlag). Engelsk utgave ved 

James Greig. 70 s. 

Jensen, H. A. 1979. Seeds and other Diaspores in 

Medieval Layers From Svendborg. The Archaeology of 

Svendborg, Denmark. No. 2. Odense University 

Press. 102 s. 

Jensen, H. A. 1986. Seeds and other Diaspores in Soil 

Samples from Danish Town and Monastery Excavations, 

dated 700-1536 AD. Biologiske skrifter 26. Det 

Kongelig Danske Videnskabers Selskap. 107 s. 

Jondell, E. (upubl.). Utgravningene på Televerkstomten i 

Trondheim. 

Katz, N. Ya., Katz, S.V. & Kipiani, M.G. 1965. Atlas and 

keys of fruits and seeds occuring in the Quaternary deposits 

of the USSR. Nauka, Moskva. 365 s (Russisk 

tekst) 

Katz, N. Ya., Katz, S.V. & Skobeyeva, E.I. 1977. Atlas of 

Plant Remains in Peat. Nedra, Moskva & Leningrad. 

371 s (Russisk tekst). 

Knörtzer, K-H. 1975. Mittelalterliche und jüngere 

Planzenfunde aus Neuss am Rhein. ZAM, Z. f. 

Archäol. des Mittelalters 3: 129-181. 

Knörtzer, K-H. 1984. Aussagemöglichkeiten von paläoethnobotanischen 

Latrinenuntersuchungen. In (Eds.): 

W. van Zeist & W. A. Caspari: Plants and Ancient 

Man: 331-338. 

Korsmo. E. Ugressfrø. 1934. 

Koren, K. 1903. Af den svenske kommisær Lorentz 

Kreutz` arkiv 1658. Trondhjemske Samlinger andet 

hefte 1903 (Utgivet for 1902): 40-48. 

Krzywinski, K., Fjelldal, S. og Soltvedt, E-C.1983: 

Recent palaeoethnobotanical work at the mediaeval 

excavations at Bryggen, Bergen, Norway. In: Proudfoot, 

B.,Ed:»Site, Environment and Economy». BAR 

International Series 173: 45-169. 

Krzywinski, K. and Soltvedt, E-C. 1988: A medieval 

Brewery (1200-1450) at Bryggen, Bergen. The 

Bryggen Papers. Supplementary Series NO 3: 1-67. 

Körber-Grohne U. 1991. Identificaton methods. In 

(Eds.): W. van Zeist, K. Wasylikowa & K-E. Behre: 

Progress in Old Worlds Palaeoethnobotany: 3-24. 

A.A. Balkema. 

Lid, J. og D.T. 1994. Norsk flora. 6. utgåve ved Reidar 

Elven. Det norske samlaget, 1014 s. 

Marsden, P. 1991. Analysis of carbonised seed remains 

from Kjøpmannsgate, Trondheim, Norway. Environmental 

Report. Postexcavation skills, Leicester 

University. 

McLees, C. 1998a. Excavations in Erkebispegården. 

Stratigraphic Analysis: Area C. Grouping of Area A, B 

and K. Utgravningene i Erkebispegården i Trondheim - 

NIKU Temahefte nr. 5: 1-196. 

McLees, C. 1998b. Stratigraphic Analysis.: Area H. 

Utgravningene i Erkebispegården i Trondheim -NIKU 

Temahefte nr. 10: x-xx. 

Milberg, P. 1993. Soil seed banks and germination ecology 

in Sweedish semi-natural grassland. Ph.D.dissertation. 

Sweedish University of Agricultural Sciences. 

SLU/Repro, Uppsala. 

Nordeide, S.W. (ed.). Excavations in the Archbishop`s 

Palace: Methods, Chronology and Site Development.


Utgravningene i Erkebispegården i Trondheim -NIKU 

Temahefte nr. 12 (in prep.). 

Nordeide, S.W. og Hufthammer, A. K. 1993. Fiskedam i 

Erkebispegården i Trondheim. Spor 1993/1. 

Nordhagen, R. 1941. De gamle klosterhager. 

Foreningen til Norske Fortidsminnesmerkers Bevaring, 

Årsberetning 1939: 55-94. 

Olav Engelbriktssons rekneskapsbøker 1532-1538. Ved: 

J.A.Seip. 1936. Noregs Riksarkiv. 

Olsson, A. Chronology. In Nordeide, S. W. (ed.): 

Excavation in the Archbishop’s Place: Methods, 

Chronology and Site Development. Utgravingen i 

Erkebispegården i Trondheim. NIKU Temahefte 12 (in 

prep). 

Olsson, A. & Petersén, A. 1998. Stratigrafisk analys: 

Delfält G. Utgravningene i Erkebispegården i 

Trondheim. Temahefte nr. 9: 1-254. 

Petersèn, A. 1998. Stratigrafisk analys: Delfält D. Utgravningene 

i Erkebispegården i Trondheim. NIKU 

Temahefte nr. 6: 1-103. 

Reed, I. W., Kockum, J, Hughes, K. & Sandvik, P.U. 

1997. Utgravningene ved vestfronten av Nidaros 

domkirke. NIKU Oppdragsmelding 55. 130 s + 

Appendix. 

Regesta Norvegica 822-1350. 

Reite, A. 1983. Trondheim. Beskrivelse til kvartærgeologisk 

kart 1621 IV, M 1:50000. Nor.geol. unders. 

391, 44s. 

Sand, K. 1991. R.832 Erkebispegården. Grunnundersøkelser 

og geoteknisk vurdering. Geotekniskseksjon, 

Plankontoret i Trondheim kommune. 

Sandvik, P. U. 1990a. Prinsens gate 1c/Bispegata 8, TA- 

1987/8A-B og Bispegata 1, TA-1987/14. Paleoøkologiske 

undersøkingar. Arkivrapport. Riksantikvaren, 

Utgravningskontoret for Trondheim. 

Sandvik, P.U. 1990b. Ytre Kongsgård. TA-1988/10. 

Arkivrapport. Riksantikvaren, Utgravningskontoret for 

Trondheim 

Sandvik, P.U. 1992. Utgravningen i Erkebispegården 

delfelt 1A og 1B. Botaniske analysar. Arkeologiske undersøkelser 

i Trondheim nr. 8. 

Sandvik, P.U. 1994. Erkebispegården, The Archbishop’s 

Place, Trondheim, Norway, through late medieval and 

postmedieval time. Botanical Journal of Scotland Vol 

46/4: 527-532. 

Sandvik og Selvik 1995: Korndyrking i vegetasjonshistoria. 

Spor Nr. 2/1993: 26-29. 

Saunders, T. 1997a. Excavations in Erkebispegården. 

Area E: Stratigraphy and phasing. NIKU Temahefte 

nr.7: 1-132. 

Saunders, T. 1997b. Excavations in Erkebispegården. 

Area F: Stratigraphy and phasing. NIKU Temahefte 

nr.8: 1-182. 

- 63 - 

Schoch, W.H., Pawlik, B. & Schweingruber, F.H. 1988. 

Botanical macro-remains. Paul Haupt Publisher, Bern 

& Stuttgart. 227 s. 

Schwach, C.N. 1838. Throndhjems Domkirkes Historie 

og Beskrivelse i kort Udtog. Throndhjem. 

Selvik, S.F. 1986. Naturforhold på Nidarneset. En vegetasjonshistorisk 

rekonstruksjon. Folkebibliotekstomten: 

Meddelelser nr. 6. 

Snorres kongesoger. 1988. 3. opplag. 735 s. 

Stockmarr, J. 1971. Tablets with spores used in absolut 

pollen analysis. Pollen et spores 13: 621-651. 

Tallantire, P.M. 1979. Late Viking and Early Medieval 

Plant Material from Trondheim - a Problem in Interpretation. 

Archaeo-Physika 8: 295-302. 

Thun, T. 1991-1995. Dendrokronologiske dateringer fra 

Erkebispegården. Riksantikvarens arkiv, Trondheim. 

Towle, A.,.Booth, A. H. & Sandvik, P. U. 1998. Archaeological 

excavations in Bersvendveita, Trondheim 

1996-96. NIKU Oppdragsmelding 14: 1-36. 

Troels-Lund. Dagligt liv i Norden i det 1600 århundre. 

Bind 3: Fødemidler, hverdag og fest. 6. udgave 1969. 

486 s. 

van der Veen, M. 1983. Sampling for seeds. In W. van 

Zeist & W. A. Caspari (eds.): Plants and Ancient Man. 

Rotterdam. Balkema. 

Wasylikowa, K. 1984. Macrofossils. In: B. Berglund (Ed). 

Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology. 

John Wiley et. Sons. 869 s. 

Wiethold, J. und Schulz, F. 1991. Pflanzlich Grossreste 

aus einer Kloak des 16. Jahrhunderts der Grabung 

Kiel-Kloserkirchof/Hasstrasse (LA23). Mitteilung der 

Archäologischen Gesellschaft Schleswig-Holstein 

e.V.,Heft 2: 44-77. 

de Wolf, H. 1982. Method of coding of ecological data 

from diatoms for computer utilization. Mededelingen 

rijks geologische dienst vol. 36-2. 

Zohary, D.& Hopf, M. 1994. Domestication of plants in 

the Old World. 2.ed. Clarendon Press, Oxford. 

Økland, J. 1975. Ferskvannsøkologi. Universitetsforlaget. 

289 s.


FOTO AV DIASPORAR 

1 mm 1 mm 

1 mm 

Drue 

Foto: Per Fredriksen, VM, NTNU 

Vitis vinifera 

Fiken 

Foto: Per Fredriksen, VM, NTNU 

Ficus caria 

Eple 

Malus cf. communis 

Foto: Paula Utigard Sandvik, NIKU 

1 mm 

1 cm 

1 mm 

Pære 

Foto: Liv Grønli, NIKU 

Pyrus cf. domestica 

Plomme 


Prunus cf. domestrica 

Koriander 

Coriandrum sativum 


1 mm 

1 mm 

1 mm 

Lin 


Linum usitatissimum 

Bringebær 


Rubus idaeus 

Jordbær 


Fragaria vesca 

1 mm 

1 mm 

1 mm 

Molte 


Rubus chamaemorus 

Meldestokk Chenopodium album 


Hegg 


Prunus padus 

Figur 34. 

Foto av diasporar 

- 64 -


1 mm 1 mm 

1 mm 

Krekling 


Empetrum sp. 

Blå-/blokk-/tytebær 


Vaccinium sp. 

Kål/sennep 


Brassica/sinapis 

1 mm 

1 mm 

1 mm 

Hundekjeks 

Anthriscus sylvestris 


Jordrøyk 


Fumaria officinalis 

Div. nellikfam. 

Charyophyllacae 


1 mm 

1 mm 

1 mm 

Opumsvalmue Papaver somniferum 


Slyngsøtvier 


Solanum dulcamara 

Smånesle 


Urtica urens 

1 mm 

1 mm 

1 mm 

Div. storr 


Carex sp. 

Villrot/Bulmeurt Hysocyamus niger 


Åkervortemjølk Euphorbia helioscopia 


Figur 34. 

Forts. 

- 65 -


Symbolliste for tabellane 3-30 

f= fragment 

x=tilstade 

fk=forkola 

xx=vanleg 

fr= frukt 

xxx=rikeleg 

Tabell 3: Naturbakken og periode 1, gruppene 1.1-1.4. 

ms=makrospore 

Gruppenr. Naturbakke 1.1 1.2 1.3 1.4 

N-nr. 128165 169491 172574 169485 169488 169497 172578 172579 172586 166361 172587 

Lagnr. C144 H915 H901 H905 H912 H925 H929 H929 G1254 G1255 G1246 

Volum i l 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 

Kategori Art 

Viltveksande matplanter: 

Bringebær 1,8f 2,2f 1f 1 

Krekling, uspes. 1 

Pors 

1,1fr. 

Andre: 

Då, uspes. 1,15f 

Engkall 1 

Følblom 1 

Grasfam. 3 7 

Gulldå/Kvassdå 4 

Jordbuande sopp 1 1 

Jordrøyk 3f 1 

Klinte 

9f 

Krypsoleie 1 6 

Kål/sennep, uspes. 5 

Linbendel 1,9f 7,74f 1f 

Marikåpe, uspes. 1 

Maure, uspes. 1 

Meldefam. 3f 2f 

Meldestokk 5,2f 1,10f 19,2f 25,8f 2,5f 

Mure, uspes. 4 

Pengeurt 6 

Raudt hønsegras 7,4f 

Slirekne, ubest 1f 4 

Slyngsøtvier 1 

Smånesle 1 2f 

Stornesle 1 

Storr, flat nøtt 1 37 

Storr, trekanta nøtt 1 7 

Tiggarsoleie 1 

Tungras 3 

Ubestemte 1f 3 1 4 1 

Vassarve 36 66,4f 

Åkerdylle 1 

Åkervortemjølk 

2f 

Minerogent. 

Grus x x 

Mørtel 

x 

Sand xxx xxx xxx xxx xxx xxx x x xxx x xxx 

Botanisk: 

Bork 

x 

Diasporar x x x x x xx xxx x x x 

Mose x x 

Sopp 

x 

Trekol x x x x x x x x 

Ubestemt botanisk 

planterestar x x x xx 

Ved xx xx x 

Zoologiske: 

Bein x x x x 

Vasslopper 

x 

Fiskebein 

xx 

Fluepupper x x x 

Insekt 

x 

Meitemark xx x 

- 66 -


Tabell 4: 

Periode 2 og 3, gruppene 2.5-2.6 og 3.10-3.12. 

Gruppenr. 2.5 2.6 3,10 3.11 3.12 

N-nr. 136625 138789 169484 169483 166392 166389 172567 172568 

Lagnr. C385 D568 H893 H856 F1309 F1303 F1316 F1316 

Volum i l 0,2 

Kategori Art 


Bringebær 2,1f 1 1 

Bærlyng, uspes. 2 

Jordbær 28 1 8 1 


Andre: 

Då, uspes. 1f 2 

Engsoleie 1 3 

Engsyre 1 

Frytle, uspes. 4 15 

Grasstjerneblom 3 

Gulldå/Kvassdå 5 28 14 1 

Hanekam 1 

Hundekjeks 1 

Jonsokblom, uspes 6 

Jordbuande sopp 3 

Jordrøyk 1,4f 1 

Klinte 2f 8f 

Knoppurt, uspes. 

1f 

Krypsoleie 1,1f 

Kål/sennep, uspes. 1 6 

Linbendel 

11f 

Marikåpe, uspes. 1 2 

Meldefam. 14f 14f 10 8f 

Meldestokk 7 19f 6 5 26 11 

Mure 40 10 

Pengeurt 8 

Raudt hønsegras 1 4 2,3f 

Smånesle 96 2 5 

Soleie, uspes. 7,1f 5 


Storr, trekanta nøtt 2 37 27 

Tungras 4 

Ubestemte 2f 1,4f 2 8 xx 17f 18 

Vassarve 5 30 55 28 26 

Åkerdylle 7 


4f 

Minerogent: 

Grus x x 

Metall 

x 

Mørtel 

x 

Sand xxx x x xx x 1 xx x 

Botanisk: 

Diasporar x x x xx xx xx xx xx 

Mose 

xx 

Trekol xx x xxx x x x 

Ubestemte planterestar xx xxx xx xxx 

Ved xx xx xx 

Zoologiske: 

Bein x x 

Fiskebein 

x 

Fluepupper xx x xx 

Insekt x x x x xx 

Meitemark xx xx xx 

- 67 -


Tabell 5: 

Periode 4, gruppene 4.23-4.41 

Gruppenr. 4.23 4.27 4.29 4.30 4.36 4.37 4.41 

N-nr. 166379 166385 166347 166350 166353 166343 136630 136606 136609 136612 169474 

Lagnr. F1131 F1188 G1220 G1225 G1238 G1211 C434 C382 C384 C387 H748 

Volum i l 0,2 

Kategori Art 

Dyrka planter, truleg importerte: 

Fiken 2 

Dyrka planter, truleg lokale: 

Prunus,uspes. 

2f 

Villtveksande planter samla til føde: 

Bringebær 2,2f 1,1f 

Jordbær 3 1 2 

Krekling, uspes. 1 3 1 

Pors 

1fr 

Andre: 

Arve, uspes. 2 1 fk 1 1 2 


Grasstjerneblom 2,1f 1 

Gulldå/Kvassdå 3 1f 1 

Jonsokblom, uspes. 4 


Jordrøyk 

7f 

Klinte 8f 1f 

Krypsoleie 6,1f 1,2f 1 

Linbendel 1 1 


Meldefam. 2 

Meldestokk 6f 10 2,5f 4,2f 2,3f 2f 14,17f 12, 5f 

Mure 

1f 

Nellikfam. 13 

Pengeurt 6f 1f 1, 1f 

Raudt hønsegras 1 

Ryllik, uspes. 1 

Slirekne, ubest 8f 2 

Smånesle 1 11 1f 36fk 5 6 4 

Soleie, uspes. 1 

Spirande frø 1 

Stornesle 1 3fk 2 2 


Storr, trekanta nøtt 1 13 

Tiggarsoleie 1 1 

Ubestemte 8 1 1 6 2 1 1f 

Vassarve 3 22,8f 1, 1f 

Villrot/bulmeurt 9,2f 


1f 

Minerogent: 

Grus xx x 

Kleberstein 

x 

Metall x x x 

Mørtel x x x x 

Sand x x x x x x xxx xx xx xx x 

Tegl x x x x 

Forts. neste side 

- 68 -


Tabell 5: 

Forts. 

Gruppenr. 4.23 4.27 4.29 4.30 4.36 4.37 4.41 

N-nr. 166379 166385 166347 166350 166353 166343 136630 136606 136609 136612 169474 

Lagnr. F1131 F1188 G1220 G1225 G1238 G1211 C434 C382 C384 C387 H748 

Volum i l 0,2 

Kategori Art 

Botanisk: 

Barnåler 

x 

Bork x x 

Diasporar x x xx xx x x x x xx xx x 

Mose 

x 

Sopp 

xx 

Trekol x x x xxx x x x xxx 

Ubestemte planterestar xx xx x x x 

Ved xxx xxx xxx xxx xx xx xx 

Zoologiske: 

Bein x x 

Brente bein x x x x x 

Fiskebein 

x 

Fiskehvirvlar x x x 

Fluepupper 

x 

Insekt x x x x x x x 

Meitemark xx xx x x 

Skjell x x 

- 69 -


Tabell 6: 


Gruppenr. 4.42 4.46 4.51 4.52 4.53 4.57 4.59 

N-nr. 167754 167757 167760 167763 167742 154429 118533 136597 169478 118534 166376 

Lagnr. G1188 G1188 G1192 G1199 G1155 E710 A612 C355 H759 A648 F1082 

Kategori Art 


Korn, uspes. 1f 1f 


Bringebær 1 


Pors 1f 99 

Pors - frukter 67 

Andre: 

Gulldå/Kvassdå 1f 3 17f 

Jonsokblom 3 

Jordbuande sopp 1 1 1 

Jordrøyk 2f 1f 

Kvitkløver 1 

Lamium 1 1 

Linbendel 

3f 


Meldestokk 2,4f 2,5f 2,4f 2,6f 1 3 3,3f 

Mure 1 

Pengeurt 1 


Raudtvitann 1 


Stornesle 1 2 

Storr, flat nøtt 1 

Storr, trekanta nøtt 3 1 2 2 


Tungras 9 

Ubestemte 2 

Vassarve 2 1 

Åkervortemjølk 1 1f 

Minerogent: 

Grus x x x 

Leire x xx 

Metall 

xx 

Minerogent: 

Sand xx xx xx xx xxx xx xx xxx x x x 

Silt x x 

Tegl x x x x 

Botanisk: 

Barnåler 

x 

Blad 

x 

Bork 

x 

Diasporar x x x x x x x xxx xx 

Halm/gras 

xxx 

Mose x x 

Trekol x xx x xx x x 

Ubestemte planterestar xx xx xx xx xx x 

Ved xx xx xx xx xx xx xxx 


- 70 -


Tabell 6: 

Forts. 

Gruppenr. 4.42 4.46 4.51 4.52 4.53 4.57 4.59 

N-nr. 167754 167757 167760 167763 167742 154429 118533 136597 169478 118534 166376 

Lagnr. G1188 G1188 G1192 G1199 G1155 E710 A612 C355 H759 A648 F1082 

Kategori Art 

Zoologiske: 

Meitemark 

x 

Bein x x x x 

Brente bein x x 

Fiskebein 

x 

Fiskehvirvlar 

x 

Fluepupper x x 

Insekt x x x 

Skjell x x x x 

- 71 -


Tabell 7: 


Gruppenr. 5.75 5.77 5.87 5.95 5.101 

N-nr. 166370 166373 136627 166329 169473 154426 154423 

Lagnr. F1035 E786 C431 H704 H697 D569 I116 

Kategori Art 


Fiken 1 


Korn, uspes. 

2A 


Bringebær 2 


Andre: 

Frytle, uspes. 4 


Hanekam 2 

Krypsoleie 1f 2 

Kvitkløver 1 


Linbendel 1 

Meldefam. 

4f 

Meldestokk 40 27, 11f 3f 1 

Or uspes 1 

Pengeurt 3f 6f 

Raudtvitann 1 

Smånesle 60 19 1 3 

Stornesle 29 1 

Syre, uspes. 1 


Tungras 2 

Ubestemte 8 xxx 1 

Vassarve 9 7 1 

Villrot/bulemurt 4,1f 4, 1f 

Minerogent: 

Grus 

x 

Metall 

x 

Mørtel x x 

Sand xx x xx xx xxx xxx x 

Tegl x x x x x 

Botanisk: 

Barnåler 

x 

Bork 

x 

Diasporar xx xx xx x xx 

Trekol x x xx xx x xxx 

Ubestemt botanisk xx xx x x 

Ved xx x xx 

Zoologiske: 

Bein x x x x 


Fiskebein 

x 

Fiskehvirvlar 

x 

Fluepupper 

x 

Meitemark 

xx 

Insekt x x x x 

- 72 -


Tabell 8: 


Gruppenr. 6.118 6.121 6.126 6.127 6.128 

N-nr. 166326 167709 119834 136594 138432 138447 138450 138453 154415 154418 166170 

Lagnr. H934 G1070 B539 C346 E574 E622 E623 E624 F692 F695 F766 

Volum i l 0,02 

Kategori Art 


Bygg 1 

Korn, uspes. 

1f 


Bringebær 1 

Andre: 

Grasfam. 13 



Hundekjeks 2,1f 


Klinte 

1f 

Meldestokk 4,2f 1 1 1 1 2 


Smånesle 1 

Stornesle 1 2 1 13 1 




Tungras 67 

Ubestemte 1 


Villrot/bulmeurt 2 

Minerogent: 

Grus x xx x x xx 

Leire x xx 

Metall x x 

Mørtel xxx x x xx 

Sand xx xxx x x xx xx xx 

Silt x x xx 

Tegl x x x x x x x x 

Botanisk: 

Diasporar xx x x x x x x 

Mose x x 

Trekol x x x xx xxx xx x xx xx 

Ubestemte planterestar xxx xx x x 

Ved xx x x xx x xxx 

Zoologiske: 

Bein x x x x x x 


Fiskebein xx x x x x 

Fiskebein, nåleforma xx x x 

Fiskehvirvlar x x x x x 

Fluepupper 

x 


Meitemark 

x 

Skjell 

x 

- 73 -


Tabell 9: 

Periode 6, gruppene 6.130-6.138. 

Gruppenr. 6.130 6.133 6.134 6.136 6.138 

N-nr. 138435 166226 166229 166232 166241 167712 166214 166308 166311 166317 

Lagnr. 

Kategori Art E585 G954 G985 G998 G980 G1078 G969 H593 H601 H640 


Fiken 2 


Prunus 

2f 


Bringebær 1 1 

Jordbær 2 4 

Molte 1 

Rogn 4 

Andre: 

Arve, uspes. 1 

Bjørk, ubest 2 


Då, uspes. 1 

Engsoleie 2 2f 


Grasfam. 11 6 7 

Gulldå/Kvassdå 1 4f 

Hanekam 2 

Hundekjeks 2 


Jordrøyk 1 

Klinte 1f 1f 

Krypsoleie 1 1 5 19 

Kvitkløver 1 

Lamium, uspes. 2 4 

Linbendel 5 2,4f 



Meldefam. 1 

Meldestokk 5f 1,1f 2,3f 2 10 2f 

Mure, uspes. 3 

Opiumsvalmue 1 

Pengeurt 

1f 

Raudt hønsegras 3 1f 

Raudtvitann 2 


Skjermplantefam. 1 

Slirekne, ubest 11 2f 


Stornesle 4 2 6 3 


Storr, trekanta nøtt 31 



Tungras 8 4 3f 

Ubestemte 1 2 xx 4 

Vassarve 1, 1f 36 11 2f 

Villrot/bulemurt 3 


- 74 -


Tabell 9: 

Forts. 

Gruppenr. 6.130 6.133 6.134 6.136 6.138 


Lagnr. 

Kategori Art E585 G954 G985 G998 G980 G1078 G969 H593 H601 H640 

Minerogent: 

Grus x x 

Leire 

x 

Sand xxx x xxx xxx xx xx x xxx x xxx 

Silt 

x 

Tegl x x x 

Botanisk: 

Bork 

x 

Diasporar x x x xx xx x xx x 

Mose x x x x 

Trekol xx x x xxx x xx x 

Ubestemt botanisk xx x x xx xx x 

Ved xx xx xx x 

Zoologiske: 

Bein x x x x x x x 

Brente bein x x xx x x x 

Fiskebein x x x x 

Fiskehvirvlar x x 

Meitemark x x x x xx 

Fiskeskjell x x 

Fluepupper xx x xx x x 

Insekt x x x x x x 

Skjell x x x 

- 75 -


Tabell 10: 


Gruppenr. 6.141 6.142 

N-nr. 166187 166190 166196 166257 166305 

Lagnr. F809 F830 F914 G1021 H590 

Kategori Art 




Jordbær 4 1 2 3 

Molte 1 

Andre: 


Engsoleie 4 

Fjellsmelle 1 




Gulldå/Kvassdå 3 2 

Høymole 2 

Jonsokblom 3 

Klinte 15 f 6f 3f 

Korgplantefam. 1 

Krypsoleie 5 11 5,2f 

Linbendel 1 8 5 

Marikåpe, uspes. 4 2 1 

Maure, uspes. 1 1 

Meldestokk 15 14 10,2f 

Opiumsvalmue 2 1 

Pengeurt 1 1f 

Raudtvitann 1 

Slirekne, ubest 10 

Slyngsøtvier 1 3,2f 

Smånesle 55 63 42 52 

Soleie, uspes. 2f 1f 




Tungras 18 2 21 

Ubestemte 10 f 7f 2 x 

Vassarve 10 33 13 


Åkervortemjølk 1 

Minerogent: 

Metall 

x 

Mørtel x xxx 

Sand x xx x x 

Tegl x x 

Botanisk: 

Barnåler x x x 

Blad 

x 

Bork x x 

Diasporar xx xx xx xx x 

Mose xx x x 

Trekol x x x x 


- 76 -


Tabell 10: 

Forts. 

Gruppenr. 6.141 6.142 

N-nr. 166187 166190 166196 166257 166305 

Lagnr. F809 F830 F914 G1021 H590 

Kategori Art 

Botanisk: 

Ubestemte planterestar xx xx xx 

Ved xx xx xx x 

Zoologisk: 

Lær 

x 

Bein x x 

Brente bein 

x 

Fiskebein 

x 


Hår 

xx 


Meitemark x xx xx xx 

Skjell x x 

- 77 -


Tabell 11: 


Gruppenr. 6.144 6.146 6.149 

N-nr. 118315 118323 118325 118328 118524 118526 118531 118529 118538 

Lagnr. A657 A506 A511 A512 A521 A522 A533 A596 A624 

Kategori Art 


Fiken 10 16 5 5 

Vindrue 1 2, 1f 


Humle 3 


Bringebær 6 1 4 16 1 1 

Hassel 

1f 

Jordbær 1 8 8 9 1 5 

Molte 1 6 

Rogn 1 

Rose, uspes. 1 16 

Rubus, uspes. 1 1 

Andre: 

Grasfam. 1 10 


Jordbuande sopp 

Klinte 11f 3f 

Korgplantefam. 1 1 


Linbendel 1 

Marikåpe, uspes. 

Meldestokk 2 3 6,6.1/2 

Nellikfam. 1 


Pengeurt 2 


Smånesle 1 2 


Stornesle 9 1 



Ubestemte 4 

Vassarve 4 1 

Villrot/bulmeurt 

Minerogent: 

Grus x x xx xx xx 

Leire xx x 

Metall 

x 

Sand xxx x xx xx xx xx xx 

Silt xx x 

Slagg 

x 


Botanisk: 

Barnåler x x 

Blad 

x 

Diasporar xx xx xx xx x xx 

Mose xxx x xxx xx x x x 

Trekol x x x x x x x x xx 

Forts neste side 

- 78 -


Tabell 11: 

Forts. 

Gruppenr. 6.144 6.146 6.149 

N-nr. 118315 118323 118325 118328 118524 118526 118531 118529 118538 

Lagnr. A657 A506 A511 A512 A521 A522 A533 A596 A624 

Kategori Art 

Botanisk: 

Ubestemte planterestar 

x 

Ved x xx x xx 

Zoologiske: 

Bein x x x 

Eggeskal x x 


Fiskebein, nåleforma x x 


Fluepupper x x x 


Skjell x x 

- 79 -


Tabell 12: 

Periode 6, gruppe 6.150 

Gruppenr. 6.150 

N-nr. 166238 166242 166248 166260 166266 166292 166296 166299 166302 166314 166323 

Lagnr. G992 G1000 G1002 G1029 G1032 H545 H552 H561 H553 H565 H603 

Kategori Art 


Fiken 1 


Korn, uspes. 

1f 

Viltveksande planter samla til føde: 

Bringebær 2 

Hassel 

10f 


Pors 

1f 

Rose, uspes. 1 

Tågebær 1 

Andre: 

Dvergjamne 1 

Då, uspes. 

1f 




Haremat 3 

Haukskjegg, uspes. 4 

Jonsokblom 

2f 


Klinte 4 f 2f 1f 

Krypsoleie 1 1 1 1 1 

Kål/sennep, uspes. 1 1f 

Linbendel 2f 2 3f 


Meldefam. 4 

Meldestokk 7 4 4 4 4 

Pengeurt 1 

Raudt hønsegras 2 1 1 1 


Sevaks 5 

Slirekne, ubest 3 1 4 1 1 

Slyngsøtvier 1 2f 


Stornesle 1 1 3 

Storr, flat nøtt 1 2 1 


Tiggarsoleie 1 1 1 

Tungras 4f 5 2 

Ubestemte x 1 2 3 1 

Vassarve 1 1 3 5 3 


Minerogent: 

Flint 

x 

Kleberstein x x x 

Mørtel xx xxx x x x 

Sand xx xx xx xx xx xxx xx x xx x x 

Tegl x x 


- 80 -


Tabell 12: 

Forts. 

Gruppenr. 6.150 

N-nr. 166238 166242 166248 166260 166266 166292 166296 166299 166302 166314 166323 

Lagnr. G992 G1000 G1002 G1029 G1032 H545 H552 H561 H553 H565 H603 

Kategori Art 

Botanisk: 

Barnåler x x 

Blad 

x 

Bork 

x 

Diasporar x x x x x xx xx xx xx xx 

Mose x x x x x xx x 

Sopp 

x 

Trekol xx xx x x x x x xx x x x 

Uspes. planterest. x x xx xx 

Ved xx xxx xx xx xx 

Zoologiske: 

Bein x xx xx xx xx x x x x 

Brente bein xx x x x x x x x x 

Fiskebein x xx xx x 


Fiskeskjell 

x 

Fluepupper x x x x x x x 


Lær x x x 

Meitemark x x 

Skjell x x x x x 

- 81 -


Tabell 13: 


Gruppenr. 6.151 6.153 6.154 6.161 6.162 6.163 

N-nr. 154402138444 154406 166211 138771 166164 166146 153654 153657 166155 166158 166161 

Lagnr. I96 E594 F687 G925 D500 F743 F596 F628 F640 F734 F737 F742 

Kategori Art 


Fiken 58 4 2 

Vindrue 8,1f 1 


Korn, uspes. 2 4A 1,4f 


Jordbær 1 

Karve 2 

Tytebær 2 2 

Andre: 




Grasfam. 25 


Hundekjeks 

1f 

Jonsokblom 1 


x 

Klinte 40f 125f 46f 9f 

Knoppurt, uspes. 1,4f 

Krypsoleie 1 1 2 1 

Kvitkløver 2 


Linbendel 4f 4 1 


Meldestokk 3 2,4f 3 4 10 1 4 

Mure 1 

Myrmaure 2 

Pengeurt 1 1 1 

Raudt hønsegras 2 2 







Tungras 4 

Ubestemte 13 4f 1 4f 1 10f 4 

Vassarve 7,2f 14 4 10 3 5 

Villrot/bulmeurt 1 1f 

Åkervorte-mjølk 1 

Minerogent: 

Flint 

x 

Grus x x x 

Leire 

xx 

Metall x xx x 

Mørtel x x xx x 

Sand x x x x xx x xxx x x x x xxx 

Silt 

xx 



- 82 -


Tabell 13: 

Forts. 

Gruppenr. 6.151 6.153 6.154 6.161 6.162 6.163 

N-nr. 154402138444 154406 166211 138771 166164 166146 153654 153657 166155 166158 166161 

Lagnr. I96 E594 F687 G925 D500 F743 F596 F628 F640 F734 F737 F742 

Kategori Art 

Botanisk: 


Diasporar x xx x xx x x x xx xx xx xx xx 

Mose x x xx xx x 

Sopp x x 

Trekol xxx x xx xxx x x x x x x 

Ubestemte planterestar x xx 

Ved xxx xxx xxx xx xx x 

Zoologiske: 

Bein x x x xx x x x 

Brente bein x x x 

Daphnier 

x 

Fiskebein x x xx x x x x x 

Fiskebein, nåleforma 

xx 

Fiskehvirvlar x x xx x x 

Fiskeskjell 

x 

Fluepupper x x x xx x x x 


Meitemark x x 

Skjell x x x x x x 

- 83 -


Tabell 14: 


Gruppenr. 6.165 6.178 6.179 

N-nr. 138438 138768 153737 153743 153746 153749 153767 166270 

Lagnr. D453 E587 H365 H365 H468 H468 H396 H435 

Kategori Art 

Andre: 

Dvergjamne 2 

Einer 

1n 


Krypsoleie 1 


Meldestokk 

2f 


Ubestemte 1 1 1 


Minerogent: 

Glas 

x 

Grus x x xx x 

Mørtel xx x 

Sand xxx x x xx xx x x 

Silt 

xx 

Tegl x x x x 

Botanisk: 

Barnåler 

x 

Diasporar x x x x x 

Mose 

x 

Trekol xxx xx xx x xx x x 

Ubestemte planterestar x x 

Ved x x xx xxx 

Zoologiske: 

Bein xxx xxx xxx xxx xx x 

Brente bein x x x x x x 

Fiskebein x xx x xx x x 

Fiskehvirvlar x xx x xx xx x 

Fiskeskjell x x x 

Fluepupper 

x 

Insekt 

x 


- 84 -


Tabell 15: 


Gruppenr. 6.180 6.182 


Lagnr. E561 G859 G862 G862 F690 F690 G882 G885 G889 G901 

Kategori Art 


Fiken 1 


Kirsebær 

2f 

Korn, uspes. 1 


Bringebær 16 1 2 

Andre: 





Krypsoleie 2 

Lamium, uspes 1 

Linbendel 

3 f 



Meldefam. 

2, 3f 

Meldestokk 14 62 8f 1 


Sevaks, uspes. 1 

Smånesle 1 





Ubestemte 

3 f 

Vassarve 4 1 

Villrot/bulmeurt 2 1 

Åkervortemjølk 2 f 2 

Minerogent: 

Grus x x x 

Leire 

x 

Metall 

x 

Mørtel x x xxx xxx xxx xx 

Sand x xx xx x xxx xxx x xx xx xx 

Silt 

x 


Botanisk: 

Bork 

xx 

Diasporar xx x xx xx x x x 

Trekol x xx xx x x xx xx 

Ubestemt botanisk 

xx 

Ved xxx xx xx x 

Zoologiske: 

Bein x x xx xx x x 

Brente bein x x x x x xx 

Fiskebein x x 


xx 


Fiskeskjell 

x 

Fluepupper 

x 

Insekt x x 


- 85 -


Tabell 16: 

Periode 6, gruppene 6.185 og 6.189 

Gruppenr. 6.185 6.189 

N-nr. 128177 128183 128189 128198 128204 128403 137761 137764 115761 115763 118536 

Lagnr. C290 C300 C311 C322 C322 E522 D459 D463 A633 B444 B442 

Kategori Art 


Fiken 12 

Viltveksande planter samla til føde. 

Bringebær 1 

Hassel 

4f 

Jordbær 2 3 1 

Andre: 




Jordrøyk 1/2 

Klinte 

5f 

Krypsoleie 2 

Meldestokk 3, 1f 2 1f 1,7f 

Mure 2 

Nellikfam. 1 

Pengeurt 1 


Stornesle 2 101 1 1 14 


Syre, uspes. 6 1 



Vassarve 5 2 41, 9f 4 

Villrot/bulmeurt 1 1f 

Åkervortemjølk 1/2 

Minerogent: 

Grus x x x x x 

Leire xx xx xx x x x 

Sand xxx xxx xxx x xx xx x xxx xx xx x 

Silt xx xx xx x x 

Tegl xx x x x x x x x x 

Botanisk: 

Barnåler 

x 

Bork 

x 

Diasporar x xx xx xx x x 

Mose x x x x xxx 

Sopp 

x 

Trekol x x xx x x x x x 

Ubestemt botanisk x xx xx x x x 

Ved xx x x x xx x 

Zoologiske: 

Bein x x x x 

Fiskebein x x x x x x 

Fiskebein, nåleforma x 



Insekt x xx x x 

Meitemark x x 

Skjell xx x 

- 86 -


Tabell 17: 

Periode 6, gruppe 6.194 og 6.196 

Gruppenr. 6.194 6.196 

N-nr. 166335 118298 118300 118302 118305 118310 118312 118314 118319 118321 118521 

Lagnr. K38 A411 A435 A437 A443 A475 A475 A475 A509 A508 A513 

Kategori Art 


Fiken 16 55 3 43 18 2 1 

Vindrue 3, 1f 2, 1f 1f 


Eple 1 

Humle 2 

Pære 1 


Bringebær 21 1 1 14 19 

Bærlyng, uspes. 1 11 1 

Hassel 6f 4f 

Jordbær 1 6 15 259 97 19 178 

Molte 1 11 16 

Rogn 1 

Rose, ubest. 3 10 

Rubus 1 

Andre: 

Einer 6n 4n 1n 

Grasfam. 2 7 

Husetasjemose x xx xxx xx xxx xx 


Klinte 36f 6f 25f 13f 2f 6f 


Kål/sennep, uspes. 1 1 1 1 

Linbendel 2 

Meldestokk 1 1 1 1 

Mure 1 

Nellikfam. 1 1 2 


Skjermplantefam. 3 8, 3f 5 

Slirekne, ubest 1 2 

Smånesle 2 2 

Småsyre 1 




Tungras 2 


Vassarve 11 3 1 1 2 2 

Minerogent: 

Stein x x 

Grus x x x x x x x x x 

Leire x x x x 

Sand x xx xx xx xxx x x x xx xx xx 

Silt x x x x 

Tegl x x xx x x x 

Botanisk: 

Barnåler x x x x 

Blad x,f x 


- 87 -


Tabell 17: 

Forts. 

Gruppenr. 6.194 6.196 

N-nr. 166335 118298 118300 118302 118305 118310 118312 118314 118319 118321 118521 

Lagnr. K38 A411 A435 A437 A443 A475 A475 A475 A509 A508 A513 

Kategori Art 

Botanisk: 

Diasporar x x x xx xx xx xx xx xx xx 

Mose xxx xx xxx xx x xx 

Sopp 

x 

Trekol x x xx x x x x x x x x 

Ubestemt botanisk xxx xx 

Ved xx x x xx 

Zoologiske: 

Bein 

x 

Bein, brente 

x 



Fiskehvirvlar x x x x 

Insekt x xx x x x 

Meitemark 

x 

Skjell 

x 

- 88 -


Tabell 18: 


Gruppenr. 6.198 6.200 6.202 6.203 6.205 6.209 

N-nr. 119815 153710 153755 153723 153726 128385 128388 153645 153648 128379 128382 

Lagnr. A187 G768 G840 G817 G817 E442 E458 F528 F603 E448 E439 

Kategori Art 


Korn, uspes. 

1f 



Andre: 

Grasfam. 1 


Krypsoleie 1 

Linbendel 

2f 

Meldefam. 

4f 

Meldestokk 4 f 1 

Pengeurt 

1f 

Stornesle 21 8 1 1 1 1 1 1 


Minerogent: 

Grus x x x x 

Leire xx x 

Mørtel x x 

Sand xx x xx x xx xxx xxx xxx xxx xxx xx 

Silt x xx xx x 

Tegl x x x x x x 

Botanisk: 

Diasporar x x x xx x x x x 

Mose 

x 

Sopp 

x 

Trekol xx xxx xx x x x x x 

Ubestemt botanisk 1 x xx xx xx x 

Ved xx x xx x 

Zoologiske: 

Bein x x x x 

Brente bein x x x 

Daphnier 

x 

Fiskebein x x x x x x 

Fiskebein, nåleforma x 


Fiskeskjell 

x 

Fluepupper 

xx 

Insekt 

x 

Lær xx xx 

Meitemark 

x 


- 89 -


Tabell 19: 


Gruppenr. 6.214 6.221 6.222 6.223 

N-nr. 153630 153633 153636 153704 153734 128376 153627 115759 

Lagnr. E516 E526 E548 G732 H398 E459 F493 B435 

Kategori Art 


Korn, uspes. 1 6f 


Bringebær 1,1f 


Andre: 

Arve, uspes. 1 2 


Grasfam. 11 


Hundekjeks 1 1 1 


Jordrøyk 1 




Meldestokk 2 


Slirekne, uspes. 2 

Stornesle 5 4 10 1 9 



Tiggarsoleie 

Ubestemte 2 xx 2 x 

Vassarve 2 


2f 

Minerogent: 

Glas 

x 

Grus x 1 x x x xx 

Metall x x x 

Mørtel x x xx x xx 

Sand xx xx xx x xx x xx xx 


Botanisk: 

Barnåler 

x 

Bork 

x 

Diasporar x x x xx x xx 

Mose x x 

Trekol xx xx xx xx 

Ved xx xx xxx x 

Zoologiske: 

Meitemark 

x 

Bein x xx x x 

Brente bein x xx x x x x 

Fiskebein x x xx x x x 

Fiskehvirvlar x x xx x 

Fiskeskjell x x 

Fluepupper 

x 

Insekt x x 

Skjell x x x 

- 90 -


Tabell 20: 

Periode 7, gruppe 7.226-7.247 

Gruppenr. 7.226 7.236 7.240 7.243 7.247 

N-nr. 115750 153718 153707 153731 128186 136620 137739 137742 153701 

Lagnr. B341 G772 G750 H348 C299 C299 D432 D433 G625 

Kategori Art 


Fiken 1 

Valnøtt 1 f (?) 


Bygg 23 

Havre 58 

Korn, uspes. 31,50f 1 


Bringebær 1 

Jordbær 4 1 


Andre: 


Einer 

12n 


Grasfam. 1 


Haremat 3 

Hundekjeks 1 

Husetasjemose xxx xxx 

Jordbuande sopp 4ms 1 

Klinte 

4f 



Kvitkløver 2 

Linbendel 18 7 2f 


Meldestokk 16 

Nellikfam. 3 

Sevaks 1 

Smånesle 8 15 

Sodaurt 1 

Storbendel 1 




Ubestemte 1 

Vassarve 5 1 

Villrot/bulmeurt 1 1 

Åkervortemjølk 1, 2f 1 

Minerogent: 

Grus 

x 

Leire x xx 

Metall 

x 

Mørtel 

x 

Sand xx xxx x xx x xx xx 

Silt x x xx 

Slagg 

x 

Tegl x x x 


- 91 -


Tabell 20: 

Forts. 

Gruppenr. 7.226 7.236 7.240 7.243 7.247 

N-nr. 115750 153718 153707 153731 128186 136620 137739 137742 153701 

Lagnr. B341 G772 G750 H348 C299 C299 D432 D433 G625 

Kategori Art 

Botanisk: 

Barnåler 

xx 

Diasporar xx x xx x x xx x xx 

Flis 

x 

Mose xxx xxx xx xxx 

Sopp 

x 

Trekol xx x x xx x 

Ubestemt botanisk planterestar x x xx 

Ved xxx xx xx 

Zoologiske: 

Bein x xxx xx 

Brente bein 

x 

Fiskebein x x xx x 


Fiskeskjell 

x 

Fluepupper x x xx 

Insekt x x x x x 

Skjell 

x 

- 92 -


Tabell 21: 


Gruppenr. 8.251 8.252 8.258 8.259 

N-nr. 153692 167739 128174 136591 128216 128257 128269 128272 128275 128278 137745 

Lagnr. G545 G1145 C276 C323 C329 D385 D411 D413 D415 D415 D415 

Kategori Art 


Fiken 10 5 45 55 2 

Vindrue 4 


Eple 5 

Humle 

1f 

Kirsebær 4f 1 

Koriander 

1, 1f 

Korn, uspes. 1 1f 1f 

Lin 1 2f 1 

Plomme 8f 2 


Bringebær 18, 2f 45 3 1 

Bærlyng, uspes. 87 1 

Hassel 1f 4f 

Jordbær 12 5 206 1561 1 


Molte 5, 2f 19, 4f 

Rubus, uspes. 1 6 

Andre: 


Bukkeblad 4 



Hundekjeks 5 2 20f 1,3f 64 

Jordrøyk 3 

Klinte 14f 1f 10f 

Krypsoleie 1 1 1f 2 2 

Kål/sennep, uspes. 2 2f 1 1,10f 

Lamium sp. 1 1 

Linbendel 8 f 1 3, 2f 

Løvetann, uspes. 1 

Marikåpe, uspes. 10 1 3 

Meldestokk 40 1 2 4 3 42 

Mure 4 

Mynte, uspes. 2 

Opiumsvalmue 5 4 

Pengeurt 1 

Raudtvitann 2 


Sevaks 1 

Skjermplantefam. 

4f 

Slirekne, ubest 3 1f 

Slyngsøtvier 1 

Smånesle 3 32 

Storbendel 3 

Stornesle 2 2 16 3 13 63 




- 93 -


Tabell 21: 


Gruppenr. 8.251 8.252 8.258 8.259 

N-nr. 153692 167739 128174 136591 128216 128257 128269 128272 128275 128278 137745 

Lagnr. G545 G1145 C276 C323 C329 D385 D411 D413 D415 D415 D415 

Kategori Art 

Andre: 

Svæve, uspes. 2 

Syre, uspes. 4 7 12 

Tungras 2 

Ubestemte 8 1 4 1 1 

Vassarve 51 1 8 17, 2f 1 5 10, 8f 33 

Villrot/bulmeurt 1 f 1 1 2 1f 

Minerogent: 

Flint x x 

Grus x x 

Leire xx xx 

Mørtel 

x 

Sand x x x x xx xx x xx x xx 

Silt xx xx 

Tegl x x x x 1 x x 

Botanisk: 

Barnåler x x x x 

Bork x x x x x 

Diasporar xx xx xx x xx x xx xxx xx x xxx 

Flis x x 

Mose x x xx x x x xxx x 

Røter 

x 

Sopp 

x 

Trekol x x x x x xx x x 

Ubestemt botanisk xx xx xx xx x x x 

Ved x x xxx xxx xxx x x x x x 

Zoologiske: 

Bein xx x x xx x 

Brente bein 

x 

Vasslopper x xx 

Fiskebein, nåleforma x x x x xx x x 

Fiskehvirvlar x x x xx 

Fiskeskjell 

x 

Fluepupper xx x x xx xx xx 

Insekt xx x x xx xx xx x xx x 

Meitemark x x 

Skjell x x x xx x 

Ubestemte dyrerestar 

x 

- 94 -


Tabell 22: 

Periode 8, gruppene 8.261-279 

Gruppenr. 8.261 8.265 8.279 

N-nr. 128373 153606 153668 153686 

Lagnr. E437 F397 G484 G429 

Kategori Art 


Bringebær 1 

Jordbær 2 

Andre: 


Dvergjamne 1 

Då, uspes. 2 

Hundekjeks 7 3 

Klinte 

4f 

Krypsoleie 6 

Lamium 2 


Raudt hønsegras 

2f 

Slirekne, ubest 1,2f 






Ubestemte 1 

Vassarve 19 

Minerogent: 

Flint 

x 

Grus x x 

Mørtel x x 

Sand xx xxx xx xx 

Tegl x x x 

Botanisk: 

Diasporar xx xx x xx 

Trekol xx xx xx 

Ved xxx xx xx 

Zoologiske: 

Bein x xx xx 

Brente bein 

x 

Fiskebein xx x 


x 

Fiskehvirvlar xx xx 

Fluepupper 

x 

Insekt 

xx 

Meitemark 

x 

Skjell 

x 

- 95 -


Tabell 23: 


Gruppenr. 9.284 9.287 9.289 

N-nr. 114547 114550 115866 115875 115737 115739 128173 128370 143640 145265 145355 

Lagnr. A99 A168 A313 A223 B217 B227 C164 E422 G369 H209 H182 

Kategori Art 


Humle 1,3f 

Korn, uspes. 6f 1f 


Blåbær/blokkebær 4 

Bringebær 1 


Jordbær 1 

Molte 1 

Andre: 

Arve, uspes. 

150f 


Då, uspes. 2 

Engsoleie 15 

Engsyre 8 


Greinkjempe 1 


Hundekjeks 1 2 

Høymole 10,8 

Jordbuande sopp 1ms x 2 

Klinte 

85 f 


Krypsoleie 24 

Linbendel 81,50f 

Meldefam. 

40f 

Meldestokk 1 2 

Myrmaure 2 

Pengeurt 5 

Raudtvitann 6 

Smånesle 1 

Stornesle 3 




Tungras 4,5f 

Ubestemte 8 

Vassarve 

140, 34f 

Minerogent: 

Grus x xx x x x xx 

Metall x x 

Mørtel xx x x x xx 

Sand x xx xx xx xxx xxx xxx xx 

Tegl x x x x x x x x x x 

Botanisk: 

Barnåler 

x 

Diasporar x xxx x 

Mose x x x 

Sopp x x x 


- 96 -


Tabell 23: 

Forts. 

Gruppenr. 9.284 9.287 9.289 

N-nr. 114547 114550 115866 115875 115737 115739 128173 128370 143640 145265 145355 

Lagnr. A99 A168 A313 A223 B217 B227 C164 E422 G369 H209 H182 

Kategori Art 

Botanisk: 

Trekol x x x x x x x x x xx 

Ubestemt botanisk x xx xx x 

Ved xxx xxx x xxx xx x x 

Zoologiske: 

Bein x x x x 

Fiskebein x x x xx x 

Fiskebein, nåleforma x x x 


Fjør 

xx 

Fluepupper 

xx 

Meitemark 

x 

Skjell 

x 

- 97 -


Tabell 24: 


Gruppenr. 9.290 9.291 9.293 

N-nr. 143546143553 143570 143578 143587 143593 143631 143649 143654 143656 143596 143573 

Lagnr. F270 F276 F296 F310 F315 F328 G317 G359 G384 G398 F348 F306 

Kategori Art 


Fiken 2 1 


Korn, uspes. 

2f 


Bringebær 2 2 1 

Jordbær 3 7 


Rubus, ubest. 1 

Andre: 

Arve, uspes. 22 f 15 

Bukkeblad 3 1 1 2 

Dvergjamne 3 

Då, uspes. 1 3 

Engsoleie 5 

Frytle, uspes. 192 2 4 1 15 35 1 

Grasfam. 1 108 24 28 11 87 


Hanekam 6 

Hundekjeks 7f 19 f 1f 4,2f 1 18,58f 

Høymole 8 8 

Jonsokblom 1 2 


Jordrøyk 2f 1f 3 1 1f 

Kløver, uspes. 6 


Krossblomfam. 40f 10f 61 2 

Krypsoleie 40 27 10 20 18,5f 16 3 38 1,1f 6 

Kvitkløver 8 1 

Lamium 1 1,1f 1,1f 

Linbendel 40f 18f 8f 

Løvetann 1f 1 

Marikåpe, uspes. 1060 63 636 32 3 6 55 1 15 41 1 5 

Meldefam. 1 

Meldestokk 2 3 11 

Mure 24 2 9 1 3 


Or uspes 

xx 

Pengeurt 1 1f 

Raudt hønsegras 4,5f 1 


Seter/tundra-soleie 1 

Sev, uspes. 10 19 15 13 

Slirekne, ubest 6 1f 6 

Smånesle 2 2 


Storr, flat nøtt 45 174 15 40 7 1 100 2 

Storr, trekanta nøtt 72 1900 3768 330 20 700 70 8 87 350 24 12 

Svæve, uspes. 2 


- 98 -


Tabell 24: 

Forts. 

Gruppenr. 9.290 9.291 9.293 

N-nr. 143546143553 143570 143578 143587 143593 143631 143649 143654 143656 143596 143573 

Lagnr. F270 F276 F296 F310 F315 F328 G317 G359 G384 G398 F348 F306 

Kategori Art 

Andre: 

Syre, uspes. 2f 8 16 8 13 3 10 25 1 

Tiggarsoleie 1 4 4 

Ubestemte 7 5 1 2 3 4 1 

Vassarve 1 17 256 2 7 19 1 6,2f 37 3 

Åkervortemjølk 2f 2 

Minerogent: 

Grus x x x 

Mørtel x x x 

Sand x x x x x x x x 


Botanisk: 

Blad 

x 

Diasporar xx xxx xxx xx xx xxx xx xx xx xx xx xx 

Mose x xx x 

Trekol x x x x x x 

Ubestemt botanisk xx xx xx xx xxx xx x xx xx 

Ved xxx xx xxx xxx x xx xx xxx x xxx 

Zoologiske: 

Bein x x 

Vasslopper 

x 


x 

Fiskehvirvlar 

x 

Fluepupper x xx x xx x x 


Meitemark x x x x x xx 

Skjell x x 

Ubestemte dyrerestar x x 

- 99 -


Tabell 25: 


Gruppenr. 9.297 9.299 9.300 

N-nr. 143530 143567 143637 128356 128251 128344 128362 

Lagnr. F262 F287 G350 E295 D324 E364 E416 

Kategori Art 


Lin 1 


Bringebær 1 1/2 3 1 1 1 

Jordbær 4 1 

Andre: 



Engsoleie 11 


Grasfam. 15 300 4 



Hanekam 2 1, 2f 

Hundekjeks 7 

Jonsokblom 20 


Jordrøyk 1f 1f 3,5f 

Korgplantefam. 

1f 

Krossblomfam. 15 11 

Krypsoleie 1 8 18 

Kvitkløver 1 

Lamium 2 

Linbendel 1 

Marikåpe, uspes. 1 27 1 15 27 

Meldestokk 2 16 1f 6 


Sev, uspes. 1 


Smånesle 2 2 



Storr, trekanta nøtt 7f 1 30 3000 50 



Ubestemte 6 1 22 7 


Åkervortemjølk 2 1 

Minerogent: 

Grus xx xx x x 

Metall 

x 

Mørtel x xx 

Sand xx xx x x xx x x 

Tegl xx xx x x x x 

Botanisk: 

Barnåler 

x 

Bork 

x 

Diasporar xx x xx x x xxx xx 

Mose x x 


- 100 -


Tabell 25: 

Forts. 

Gruppenr. 9.297 9.299 9.300 

N-nr. 143530 143567 143637 128356 128251 128344 128362 

Lagnr. F262 F287 G350 E295 D324 E364 E416 

Kategori Art 

Botanisk: 

Sopp x x 

Trekol xx xx x xx x x 

Ubestemt botanisk x xx x xxx 

Ved xxx xxx xx xx x 

Zoologiske: 

Bein x x x 

Brente bein 

x 




Fluepupper x x xx 

Insekt x x xx 

Skjell x x x 

- 101 -


Tabell 26: 


Gruppenr. 9.303 9.305 9.307 9.308 

N-nr. 143634 143627 143556 143524 128326 128332 143548 

Lagnr. G307 G274 F275 F219 E224 E276 F271 

Kategori Art 


Fiken 3 


Korn, uspes. 

1f 


Bringebær 4 2 1,1f 

Jordbær 8 1 

Molte 1 


Rubus 8 

Tytebær 

1 blad 

Andre: 

Fiol 6 

Frytle, uspes. 52 4 3 1 6 39 



Hundekjeks 1 14 2 6, 2f 

Jonsokblom 1 2 1 

Jordrøyk 3 1,1f 

Krossblomfam. 

10f 

Krypsoleie 15,6f 3 8,2f 12 27 38 

Kvitkløver 3 4 2 

Linbendel 2 2 1,1f 

Marikåpe, uspes. 46 8 6 14 25 32 

Meldestokk 1 1 

Mure 19 4 6 14 

Pengeurt 1 1 



Smånesle 3 9 55 52 44 11 

Spirande frø 1 

Stornesle 2 1 7 1 2 

Storr, flat nøtt 12 6 13 17 

Storr, trekanta nøtt 81 8 85 32 460 147 318 

Syre, uspes. 7 2 6 17 12,5f 


Ubestemte 3 14 2 4 6 1 4 

Vassarve 36,10f 1 1 46 16 20 12 

Åkerdylle 1 

Minerogent: 

Grus x x x x x 

Mørtel 

x 

Sand x x x x x x 

Tegl x x x x x x 

Botanisk: 

Blad 

x 

Diasporar xx xx xx xx xxx xx xx 

Mose x x 

Trekol x x x 

Forts neste side 

- 102 -


Tabell 26: 

Forts. 

Gruppenr. 9.303 9.305 9.307 9.308 

N-nr. 143634 143627 143556 143524 128326 128332 143548 

Lagnr. G307 G274 F275 F219 E224 E276 F271 

Kategori Art 

Botanisk: 

Ubestemt botanisk x xx xxx x xx xx 

Ved xxx xx xxx xxx xxx xxx 

Zoologiske: 

Bein x x 


Eggeskal 

x 

Fiskebein 

x 



Fluepupper x x x x x x 

Insekt x x 1 x 

Skjell x x 

Meitemark x xx x x xx 

Ubestemte x x x 

- 103 -


Tabell 27: 

Periode 10 

Gruppenr. 10.319 10.320 10.321 10.325 10.326 10.327 

N-nr. 114482 114485 128338 128248 143518 128232 114540 114542 128309 143515 

Lagnr. B177 B194 E296 D271 F200 D237 A134 A135 E181 F185 

Kategori Art 


Bringebær 2,1f 1f 

Andre: 


Dvergjamne 5 5 

Frytle, uspes. 29 2 78 

Grasfam. 13 5 17 



Jordrøyk 1 1f 1 10,4f 

Klinte 

3f 

Krypsoleie 2 4 4, 2f 2,2f 

Kvitkløver 1 1 

Linbendel 16f 10 

Marikåpe, uspes. 8 3 1 3 3 

Meldestokk 1 

Mure 2 

Pengeurt 1 


Smånesle 1 4 






Tungras 17 

Ubestemte 2 12 

Vassarve 8 30 1 5 

Åkervortemjølk 1/2 1 

Minerogent: 

Grus x x x x x x xx 

Leire 

x 

Mørtel xx xx x 

Sand x x xx x x xxx x x xx 

Silt 

x 

Tegl x x x x x x x 

Botanisk: 

Barnåler 

x 

Blad 

x 

Diasporar x xx x xx x xx x 

Mose xx x x 

Sopp 

x 

Trekol x x x x x 

Ubestemt botanisk x xx x 

Ved x x x xx 

Zoologiske: 

Bein x x x 


Fiskebein x x x 


- 104 -


Tabell 27: 

Forts. 

Gruppenr. 10.319 10.320 10.321 10.325 10.326 10.327 

N-nr. 114482 114485 128338 128248 143518 128232 114540 114542 128309 143515 

Lagnr. B177 B194 E296 D271 F200 D237 A134 A135 E181 F185 

Kategori Art 

Zoologiske: 



Fluepupper x x x x 



Meitemark 

x 

Ubestemte dyrerestar 

x 

Vasslopper 

x 

- 105 -


Tabell 28: 


Gruppenr. 11.334 11.335 11.338 11.344 11.349 11.355 11.356 

N-nr. 128245 143624 128292 128295 115870 145326 145329 145332 145335 145338 143510 

Lagnr. D253 G181 E174 E173 A249 H32 H33 H46 H48 H88 F26 


Kategori Art 


Fiken 350 

Vindrue 4 


Bygg 1 6 

Havre 4 

Korn, uspes. 7,21f 

Kveite 6 

Rug 8 


Bringebær 20 41,15f 

Jordbær 1 


Molte 20 

Rubus 1 

Andre: 


Fiol, uspes 1 

Firfrøvikke 1/2 



Klinte 2f 1 

Krypsoleie 11 

Lamium 1 1 

Linbendel 1 1 

Marikåpe, uspes. 1 6 1 1 

Meldestokk 1/2 9,3f 1 1,1f 2f 

Stornesle 1 1/2 


Storr, trekanta nøtt 9 2f 

Ubestemte 1,2f x x 

Åkervortemjølk 2 

Minerogent: 

Grus x x xx xx xx xx x 

Metall 

x 

Mørtel x x x x x x 

Sand xxx x x x xxx xxx xxx xxx xx xxx 

Tegl x x x x x x x 

Botanisk: 

Barnåler 

x 

Diasporar x x xxx xx x x xx x 

Sopp 

x 

Trekol x x xx x xx x xx 

Ubestemte planterestar x x 

Ved xx xxx x x xxx 

Zoologiske: 

Meitemark 

x 

Bein x x 


- 106 -


Tabell 28: 

Forts. 

Gruppenr. 11.334 11.335 11.338 11.344 11.349 11.355 11.356 

N-nr. 128245 143624 128292 128295 115870 145326 145329 145332 145335 145338 143510 

Lagnr. D253 G181 E174 E173 A249 H32 H33 H46 H48 H88 F26 


Kategori Art 

Zoologiske: 


Fiskebein x x xx x x 


x 


Fluepupper 

x 

Insekt x x 


- 107 -


Tabell 29: 


Gruppenr. 11.362 11.370 11.372 11.374 11.376 

N-nr. 143609143612 128260 128263 128266 128289 114473 143606 143618 143621 145342 145349 

Lagnr. G105 G137 D396 D401 D404 E77 B44 G37 G174 G154 H117 H122 

Kategori Art 

Dyrka planter, truleg importert: 

Fiken 51 10 62 1 


Bygg 1,1f 1 

Koriander 1/2 1,2 x1/2 

Korn, uspes. 

30f 

Lin 

1f 

Viltveksande planter til føde: 

Bringebær 1 2 3 7 


Jordbær 23 365 205 1 


Molte 24 30 

Rose, uspes. 1 f 1 

Andre: 

Følblom 1 

Grasfam. 1 35 

Hanekam 1 

Jordbuande sopp x 5 1 

Klinte 12f 2f 700f 97f 

Kornblom 3 

Marikåpe, uspes. 2 1 1 2 

Maure, uspes. 1 1 

Meldefam. 2 3 

Meldestokk 2 

Raudt hønsegras 5,8f 4 

Smånesle 4 

Soleie, uspes. 

1f 

Stornesle 1 3 


Syre, uspes. 1 6f 1 

Tungras 9 1 

Ubestemte xx x 10 3 8 3 

Vassarve 6 7 

Åkerminneblom 3 3 

Åkertistel 2 

Minerogent: 

Grus x xx x x xx x x 

Leire 

x 

Mørtel x x xx x x x xx 

Sand x xx xxx x xx xx xx x x x xx 

Silt 

x 

Tegl x x x x xx x x x x 

Botanisk: 


Diasporar x x xx xx xxx xx xx 

Mose x x 

Sopp x x x 

Trekol x xx x x xx x x xx 


- 108 -


Tabell 29: 

Forts. 

Gruppenr. 11.362 11.370 11.372 11.374 11.376 

N-nr. 143609143612 128260 128263 128266 128289 114473 143606 143618 143621 145342 145349 

Lagnr. G105 G137 D396 D401 D404 E77 B44 G37 G174 G154 H117 H122 

Kategori Art 

Botanisk: 

Ubestemt 

botanisk x xx 

Ved xxx xx xxx xx xxx x 

Zoologiske: 

Bein x x x x 

Brente bein x x x x 


Fiskebein, nåleforma x x xx x 


Fiskeskjell x x x 

Insekt x x 


Meitemark 

x 

Tabell 30: 

Periode 11, gruppene 11.378 og 11.393, periode 12, gruppene 12.402-12.409 

Gruppenr. 11.378 11.393 12.402 12.408 12.409 

N-nr. 154434 114469 114509 114510 114511 114512 114497 128168 166332 

Lagnr. G57 B17 A17 A31 A39 A46 A11 C110 I153 

Kategori Art 

Andre: 

Bukkeblad 1 




Ubestemte 

x 

Minerogent: 

Glas 

x 

Grus xx x x x xx x x 

Leire 

xx 

Mørtel x x 

Sand xxx xxx xx xx xxx xx x xx xxx 

Silt 

xx 

Slagg 

x 


Botanisk: 

Blad x x 

Diasporar x x x x 

Sopp x x x 

Trekol xx xx x x xx x xx 

Ved x x x x x xx x 

Zoologisk: 

Bein 

x 

Fiskebein x x x 

Fiskehvirvlar 

x 

Fluepupper 

x 

Insekt 

x 

Skjell x x x 

- 109 -


Tabell 31: 

Norske og vitskaplege plantenamn. 

Art 

Art 

Art 

Art 

Arve, uspes. 

Bjørk, uspes. 

Bringebær 

Bukkeblad 

Bygg 

Bærlyng, uspes. 

Dauvnesle 

Dvergjamne 

Då, uspes. 

Einer 

Engkall, uspes. 

Engsoleie 

Engsyre 

Eple 

Ertefam. 

Fiken 

Fiol, 

Fjellsmelle 

Frytle, uspes. 

Følblom 

Grasfam. 

Grasstjerneblom 

Greinkjempe 

Gulldå/Kvassdå 

Hanekam 

Haremat 

Hassel 

Haukskjegg, uspes.. 

Havre 

Hegg 

Humle 

Hundekjeks 

Husetasjemose 

Høymole 

Jonsokblom, uspes. 


Jordbær 

Jordrøyk 

Karve 

Kirsebær 

Klengjemaure 

Klinte 

Kløver, uspes. 

Knoppurt, uspes. 

Korgplantefam. 

Koriander 

Korn, uspes. 

Kornblom 

Krekling, uspes. 

Krossblomfam. 

Krypsoleie 

Kveite, uspes. 

Kvitkløver 

Kål/sennep, uspes. 

Lamium, uspes. 

Lin 

Stellaria sp. 

Betula sp. 

Rubus idaeus 

Menyanthes trifoliata 

Hordeum vulgare 

Vaccinium sp. 

Lamium album 

Selaginella selaginoides 

Galeopsis sp. 

Juniperus communis 

Rhinanthus sp. 

Ranunculus acris 

Rumex acetosa 

Malus sylvestris 

FABACEAE 

Ficus carica 

Viola sp. 

Silene acaulis 

Luzula sp. 

Leontodon autumnalis 

POACEAE 

Stellaria graminea 

Plantago arenaria 

Galeopsis tetrahit/speciosa 

Lychnis flos-cuculi 

Lapsana communis 

Corylus avellana 

Crepis sp. 

Avena sativa 

Prunus padus 

Humulus lupulus 

Anthriscus sylvestris 

Hylocomium splendens 

Rumex longifolius 

Silene sp. 

Cenococcum geophilum 

Fragaria vesca 

Fumaria officinalis 

Carum carvi 

Prunus cerasus 

Galium aparine 

Agrostemma githago 

Trifolium sp. 

Centaurea sp. 

ASTERACEAE 

Coriandrum sativum 

Cerealia sp. 

Centaurea cyanus 

Empetrum sp. 

BRASSICACEAE 

Ranunculus repens 

Triticum sp. 

Trifolium repens 

Brassica/Sinapis sp. 

Lamium sp. 

Linum usitatissimum 

Lin, uspes. 

Linbendel 

Løvetann, uspes. 

Marikåpe, uspes. 

Maure, uspes. 

Meldefam. 

Meldestokk 

Molte 

Mure, uspes. 

Mynte, uspes. 

Myrmaure 

Nellikfam. 

Opiumsvalmue 

Or, uspes. 

Pengeurt 

Plomme 

Pors 

Pære 

Raudt hønsegras 

Raudtvitann 

Rogn 

Rose, uspes. 

Rubus, uspes. 

Rug 

Ryllik, uspes. 

Seter/tundra-soleie 

Sev, uspes. 

Sevaks, uspes. 

Skjermplantefam. 

Slirekne, ubest 

Slireknefam. 

Slyngsøtvier 

Smånesle 

Småsyre 

Sodaurt 

Soleie, uspes. 

Storbendel 

Stornesle 

Storr, flat nøtt 

Storr, trekanta nøtt 

Svæve, uspes. 

Syre, uspes. 

Tiggarsoleie 

Tungras 

Tytebær 

Tågebær 

Ubestemte 

Valnøtt 

Vassarve 

Villrot/bulmeurt 

Vindrue 

Åkerdylle 

Åkerminneblom 

Åkerreddik 

Åkertistel 


Linum sp. 

Spergula arvensis 

Taraxacum sp. 

Alchemilla sp. 

Galium sp. 

CHENOPODIACEAE 

Chenopodium album 

Rubus chamaemorus 

Potentilla sp. 

Mentha sp. 

Galium palustre 

CARYOPHYLLACEAE 

Papaver somnifera 

Alnus sp. 

Thlaspi arvense 

Prunus domestica 

Myrica gale 

Pyrus communis 

Persicaria lapathifolia ssp. lapathifolia 

Lamium purpureum 

Sorbus aucuparia 

Rosa sp. 

Rubus sp. 

Secale cereale 

Acillea sp. 

Ranunculus cf. hyperboreus 

Juncus sp. 

Scirpus sp. 

APIACEAE 

Polygonum sp. 

POLYGONACEAE 

Solanum dulcamara 

Urtica urens 

Rumex acetocella 

Salsola kali 

Ranunculus sp. 

Spergula maxima 

Urtica dioica 

Carex, distigmatae 

Carex, tristigmatae. 

Hieracium sp. 

Rumex sp. 

Ranunculus sceleratus 

Polygonum aviculare 

Vaccinium vitis-idaea 

Rubus saxatilis 

Ubestemte 

Juglans regia 

Stellaria media 

Hyoscyamus niger 

Vitis vinifera 

Sonchus arvensis 

Myosotis arvensis 

Raphanus raphanistrum 

Circium arvense 

Euphorbia helioscopia 

- 110 -

NIKU Temahefte 13

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?