MÃ¥lestokk - Cappelen Damm

Lurer på kvamålestokken tilglobusen er …

Forstørre og forminskeKor stor er billai røynda?Eg lurer påkor stor elgeneigentleg er …Er billa og elgen forstørra eller forminska?Korleis kan vi finne ut kor mykje forstørra eller forminska billaeigentleg er?Når vi skal teikne i bøker eller på plakatar, må vi ofte forstørresmå ting slik at vi kan sjå kva det er. Store ting må vi forminske.Under ser du ei marihøne som er vist i tre ulike lengder:8 mm 4 mm16 mmMålestokk 1 : 1 Målestokk 1 : 2 Målestokk 2 : 1I midten har marihøna den same lengda som i røynda. Da seier viat målestokken er éin til éin og skriv 1 : 1.88

På figuren til venstre er marihøna forminska i målestokken 1 : 2.Det betyr at alle linjestykka er halverte i forhold til kva dei verkeleger.På figuren til høgre er marihøna forstørra i målestokken 2 : 1.Det betyr at alle linjestykka er teikna dobbelt så store som det deiverkeleg er.Når lengda forandrar seg, blir også breidda forandra i den samemålestokken.1Du skal teikne i boka di. Kva vil du forminske, forstørre ellerteikne i verkeleg storleik?a) ein bakterie d) ein meitemark g) ei loppeb) ein maur e) ei måkec) ein bil f) ei snøklokke2Sjå på figurane under. Kva er forstørra, forminska eller teikna iverkeleg storleik?Målestokk89

3Under ser du tre ting som er teikna i målestokken 2 : 1.Det vil seie dobbel storleik av den verkelege.Teikn tinga i verkeleg storleik.4a) Forstørr mauren slik at han blir fire gonger lengre.b) Kor lang og brei blir han no?2 cm51,5 cmLengda til eit viskelêr er 3 cm.Kva blir lengda til viskelêret dersom du teiknar det i målestokkena) 2 : 1 b) 3 : 1 c) 4 : 16Lengda til ein mobiltelefon er 9 cm.Kva blir lengda til mobiltelefonendersom du teiknar han i målestokkena) 2 : 1b) 3 : 1c) 5 : 17Mobiltelefonen i oppgåve 6 er 4,5 cm brei.Kva blir breidda dersom du teiknar han i målestokkena) 2 : 1 b) 3 : 1 c) 5 : 18Teikn mobiltelefonen frå oppgåve 6 og 7 i målestokken 1 : 2.9Kva blir lengda til mobiltelefonen dersom du teiknar hani målestokken 1 : 3?90

10Lengda til ein kulepenn er 15 cm.Kor lang blir kulepennen dersom han blir teikna i målestokkena) 1 : 3 b) 1 : 5 c) 1 : 211Kva for nokre av målestokkane under viser forstørring, forminskingeller verkeleg storleik?1 : 3 1 : 13 : 1 1 : 10 0004 : 1 10 : 112Kva målestokk er dei forminska rektangla teikna i?a)6 cm8 cm? cm4 cmMålestokk91

)4 cm10 cm2 cm?13Kor lange er sidene i dei forminska rektangla i oppgåve 12?14a) Forstørr lappen slik at målestokken blir 2 : 1.b) Kor mange små lappar er det plass til i den forstørra lappen?Hei!Kjøp frø tilsmåfuglane.Mor.Kor mykjestørre blir arealetdersom vi forstørrarlappen tregonger?92

15a) Teikn den gule lappen i målestokken 3 : 1.b) Kor mange små lappar får du plass til i den forstørra lappen?c) Kor mange små lappar får du plass til dersom lappen blirforstørra i målestokken 4 : 1?De treng:Limband ogfleire A5-ark16a) Forstørr eit A5-ark i målestokken 3 : 1ved å lime saman fleire A5-ark.Hvor mange A5-ark trenger dere?b) Kor mange gonger blir arealet forstørra?c) Dersom de skulle forstørre A5-arket imålestokken 5 : 1, kor mange A5-arkville de trenge da?17Kalkulatoren og fyrstikka er teikna i målestokken 1 : 2.a) Teikn kalkulatoren og fyrstikka i målestokken 1 : 1.b) Kor mange forminska kalkulatorar (målestokken 1: 2)får du plass til i kalkulatoren du har teikna?5,5 cm2,5 cmMålestokk93

Å rekne med målestokkMatematikkboka har desse måla i verkeleg storleik:Lengd: 19 cmbreidd: 26 cmDersom vi vil vise boka i målestokken 2 : 1, får vi ei forstørring.Da må vi dividere breidda og lengda med 2:19 cm · 2 = 38 cm26 cm · 2 = 52 cmDersom vi vil vise boka i målestokken 1 : 2, får vi ei forminsking.Da må vi finne halvparten av lengda og breidda.19 cm : 2 = 9,5 cm26 cm : 2 = 13 cmAnne Rasch-Halvorsen • Toril Eskeland Rangnes • Oddvar AasenVTil høgre ser du boka vist imålestokken 1 : 4. Dette erogså ei forminsking.Vi har funne firedelenav lengda og breidda:19 cm : 4 = 4,75 cm26 cm : 4 = 6,50 cm6BGRUNNBOKNynorsk4,75 cm6,50 cm18Eit bilete er 11 cm langt og 7 cm breitt.Kva blir måla til biletet dersom vi forminskar eller forstørrar det tilmålestokkena) 1 : 2 b) 2 : 119Eit fotografi er 21 cm langt og 18,3 cm breitt.Kva blir måla til fotografiet dersom vi forminskar eller forstørrardet til målestokkena) 1 : 3 b) 3 : 194

20Bordplata til Jon er 80 cm lang og 55 cm brei. Han skal teiknebordplata i målestokken 1 : 5.a) Kva blir lengda og breiddatil bordplata på teikninga?b) Teikn bordplata i målestokken 1 : 5.21Under ser du eiteikning av soverommettil Patrik.Eg har teiknarommet mitt i målestokken1 : 50. Da er1 cm på teikninga 50 cmi røynda!Kor store er måla i røynda?a) Lengda til rommetb) Breidda til rommetc) Lengda til sengad) Breidda til sengae) Sidene på bordetMålestokk95

22Patrik er teikna i målestokken 1 : 20 på side 95.a) Kor høg er Patrik eigentleg?b) Kor høg ville du bli dersom du blei teikna i målestokken 1 : 20?23Mål lengda og breidda til eit rom på skolen din.Teikn rommet i målestokken 1 : 100.Rund av desimaltaltil heile tal. Da blir detlettare å rekne ut!24a) Mål lengda og breidda til rommet ditt heime.b) Rekn ut kva lengdene blir i målestokken 1 : 50.Teikn av og fyll ut tabellen.c) Teikn rommet ditt og senga di i målestokken 1 : 50.Lengda til rommetBreidda til rommetLengda til sengaBreidda til sengaVerkelege mål Målestokk 1 : 5025Vel tre ting i skolesekken din.a) Teikn skisser av tinga i målestokken 1 : 3.b) Skriv på verkelege lengder og dei forminska måla.96

Arbeidsteikningarog kartKva kanJulie gjere?Eg vil forstørrebokstavane i namnet mitti målestokken 3 : 1. Finst detein meir praktisk måte å gjeredet på enn å rekne ut alleavstandane?Når vi skal lage ei arbeidsteikning, kan det vere lurt å bruke rutepapir.Da kan vi telje ruter når vi forstørrar eller forminskar til rettstorleik. Andre gonger vil det vere upraktisk. Da må vi rekne utlengdene.Målestokk97

kopi11.126Teikn den første bokstaven i namnet ditt på rutearket.Forstørr bokstaven i målestokken 3 : 1.kopi11.227På arbeidsarket ser du korleis du kan klippe ut figurar og setjedei saman til eit kattebilete.a) Forstørr kvar figur på arbeidsarket i målestokken 4 : 1.b) Klipp ut og set figurane saman til ein katt.28Kaja skal snikre ei ramme tilurtehagen med lengd 80 cmog breidd 50 cm.a) Lag ei arbeidsteikning der1 cm på teikninga skalvere 10 cm i røynda.b) Kor mange meter plankartreng Kaja?kopi11.329a) Lag ei arbeidsteikning til ein enkel trebåt med strikkmotor,Bestem kva målestokk du vil bruke.b) Kor lang vil båten din bli i røynda?kopi11.430Arbeidsarket viser arbeidsteikningatil ei fuglekasse i målestokken 1 : 5.Rekn ut dei verkelege målatil fuglekassa.98

Avstanden mellom to punkt på eit kartPå alle kart er det ført opp kva målestokk kartet er teikna i.I tillegg er det markert ei linje som viser forholdet mellomavstanden i røynda og avstanden på kartet.1 cm på dette kartet over Lilleby skole svarer til 1000 cm = 10 mi røynda. 5 cm svarer til 5000 cm = 50 m i røynda.Målestokk99

31Mål avstandane på kartet på den førre sida, og finn ut om lag korlangt det er i røynda melloma) skoleporten og treetb) huska og leikehyttac) leikehytta og skoleportend) inngangen på skolebygget og leikehytta3233Lag to spørsmål til kartet over, og la ein medelev svarepå spørsmåla.20 m = 2000 cm!Ein av korridorane på skolen er 20 m lang.Kor lang vil denne avstanden bli på kartetnår målestokken er 1 : 1000?34a) Teikn eit kart over grupperommet ditt i målestokken 1 : 50.b) Kor mange centimeter i røynda er 1 cm på kartet?c) Kor mange meter i røynda er 2 cm på kartet?35Eit kart er teikna i målestokken 1 : 25.Kor mange centimeter i røynda er 1 cm på kartet?36Julie samanliknar to kart over det same området.Kart A er i målestokken 1 : 25 og kart B i målestokken 1 : 50.Kva for ein av påstandane er rett?1 Lengdene på kart A er dobbelt så lange som på kart B.2 Lengdene på kart A er like lange som på kart B.3 Lengdene på kart A er halvparten så lange som på kart B.100

Kor langter det å sykle fråhuset til Kaja tilNordli?Korleis kan vifinne avstanden nårvegen ikkje er rett?NordliKajaPatrikMålestokk 1 : 10 0000 100 200 300 400 500 mEg ville hellerha brukt ein 5 cmlang hyssing!Når vi skal finne avstandar som ikkjeer rette på kartet, kan vi bruke eimindre eining. Papirpila ovanforer 2 cm lang og svarer til ein avstand på 200 mnår målestokken til kartet er 1 : 10 000.No vi kan måle avstanden mellom huset til Kaja og Nordlived å flytte pila langs vegen.37Sjå på kartet øvst på sida.Kor langt er det å sykle fråa) Kaja sitt hus til Nordlib) Patrik sitt hus til NordliMålestokk101

38Familien til Patrik skal på ferie til Spania. Dei vil først reise medfly til Barcelona og så vidare til Madrid.a) Kva er målestokken på kartet?b) Lag ei målepil. Vel sjølv kor lang ho skal vere.102Målestokk 1 : 7 000 0000 70 140 kmCappelens atlas for barnetrinnet

c) Bruk målepila og finn ut om lag kor langt det er i luftlinjefrå Madrid til Valencia.Frå Valencia reiser dei vidare til Alicante.d) Kor langt er det i luftlinje frå Madrid til Valencia?Frå Alicante følgjer dei kysten sørover til Malaga.e) Om lag kor langt er det i luftlinje frå Alicante til Malaga?39Lag tre spørsmål til kartet over Spania, og la ein medelevsvare på spørsmåla.kopi11.540Klart for felles problemløysing! Klipp ut korta på arbeidsarket.Gå saman i grupper og fordel korta. Finn løysinga saman.Målestokk103

Kan eg?Oppgåve 1Ei fyrstikk er 5 cm i røynda.Mål teikning av fyrstikka og finn ut kor mange gongerho er forstørra.Oppgåve 2Ei stoppenål er 4 cm lang.Teikn stoppenåla i målestokken 1: 4.kopi11.1Oppgåve 3a) Kor mange kvadratcentimeter dekkjerfiguren til høgre?b) Forstørr figuren i målestokken 4 : 1rutearket.c) Kor mange kvadratcentimeter dekkjerfiguren no?2 cmOppgåve 4Vaktmeisteren skal setje opp ei sandkasse i skolegarden.Ho skal vere 2 m lang og 1 m brei.Kva målestokk bør vaktmeisteren brukepå arbeidsteikninga?A: 1 : 2000B: 2 : 1C: 1 : 20104

Oppgåve 5Om lag kor brei er Island i røynda?Cappelens atlas for barnetrinnetOppgåve 6Sant eller usant?a) Målestokken 1 : 1 betyr korkje forstørring eller forminsking.b) Dersom du doblar lengda og breidda til eit frimerke, blirstorleiken like stor som fire frimerke til saman.c) Målestokken 1 : 2 betyr at lengdene er fordobla.d) Målestokken 1 : 2 betyr at lengdene er halverte.e) Ein agurk som er teikna i målestokken 1 : 4, er mindre ennden same agurken teikna i målestokken 1 : 7.Målestokk105

Eg reknar meir41Ein blyant er 8 cm lang.Teikn blyanten i målestokkena) 1 : 2 b) 1 : 4 c) 3 : 142Mia har teikna blyanten i oppgåve 41 med ei lengd på 16 cm.Kva målestokk er han teikna i?43Avgjer om målestokkane betyr at noko er forstørra, er i verkelegstorleik eller er forminska.a) 1 : 1000 c) 1 : 1 e) 1 : 7b) 400 : 1 d) 7 : 7 f) 6 : 144Patrik skal teikne eit fint vindauge.Kva blir breidda og høgda til vindauget på teikninga dersom han brukera) målestokken 1 :10 b) målestokken 1 : 2080 cm>>10660 cm

45Forstørr figurane under ia) målestokken 2 : 1b) målestokken 3 : 1AB46Kor mange gonger større blir arealet av figur Ai oppgåve 45 når målestokken era) 2 : 1b) 3 : 1Oppdagar dumønsteret?47I røynda er eska 12 cm lang.I kva målestokk er eska teikna?A 1 : 2B 1 : 4C 3 : 148Diameteren til eit telys er 4 cm, og høgda er 1,5 cm.a) Teikn telyset sett rett ovanfrå i målestokken 3 : 1.b) Teikn telyset sett frå sida i målestokken 3 : 1.Målestokk107

Du treng:Teiknepapir,saks49Rektangelet er teiknai målestokken 1 : 3.Forstørr rektangelet til verkelegstorleik, og brett ein frosk vedå følgje denne forklaringa:6 cm4 cm1. Lag brettane somvist, og brett innsidene.2. Brett dei øvstehjørna av denytste trekantenopp og ut tilsidene.3. Brett inn sidekantenmotmidten.5. Brett tilbake. 6. Snu frosken.4. Brett opp.Trykk og slepp,så hoppar frosken!108

50Mål lengda og breidda til eit rektangulært viskelêr.Teikn viskelêret ia) verkeleg storleikb) målestokken 1,5 : 1c) målestokken 1 : 1,551I røynda er diameteren til den runde eska 14 cm.I kva målestokk er eska teikna?A 1 : 1,5B 1 : 3,54 cmC 3,5 : 152Kaja skal teikne ei skisse til ei bru i målestokken 1 : 50.Lengda til den verkelege brua er 1200 cm.Kva blir lengda til brua på teikninga?Du treng:Saks, stivtpapi og lim53a) Teikn fyrstikkeska bretta ut på det stive papiret i målestokken 2 :1.b) Brett og lim saman eska.c) Kva er lengda, breidda og høgda til den eska du har laga?d) Kor mange vanlege fyrstikkesker får du plass til i den forstørrautgåva?e) Kor mange vanlege fyrstikkesker ville det ha vore plass tildersom den nye eska var laga i målestokken 3 : 1?2 cm3,5 cm6 cmMålestokk109

54I kva målestokk er kartet over Storbritannia teikna?0 70 140 kmCappelens atlas for barnetrinnet55Kor langt er det i luftlinje fråa) London til Cardiffb) London til Edinburghc) Dublin til Belfastd) Birmingham til Manchester110

Du treng:Saks, papi oghyssing56Lag ei papirpil, eller klipp ein bit av ein hyssing. Mål avstandane iluftlinje på kartet, teikn av og fyll ut tabellen.Frå Til KilometerLondonLondonLondonCorkAberdeenPlymouthNewcastleEdinburghBelfastBirmingham57Planlegg ei ønskereise til Storbritannia.Kvar vil de reise?Kva transportmiddel vil de bruke?Kor langt er det frå stad til stad med fly, bil eller tog?On your marks,ready …!Målestokk111

Arbeidsteikning og kartEi arbeidsteikning er som regel laga i ein annan målestokk ennverkeleg storleik. Da må vi bruke målestokken til å rekne ut deiverkelege måla på det vi skal lage.Kart blir laga i små målestokkar. Jo større område eit kart skaldekkje, jo mindre blir målestokken. Det er ofte teikna opp ei linjesom viser kor lang ei bestemt lengd på kartet er i røynda.Målestokk 1 : 4 500 000Cappelens atlas for barnetrinnet0 5 10 15 20 25 kmMålestokk113