OS FORNOSOs fornos de pan podían ser priva<strong>do</strong>s pertencen<strong>do</strong> deste xeito a unha casa ou unidadefamiliar. Estes a<strong>do</strong>itaban estar dentro da propiedade, xeralmente dentro da casa eintegra<strong>do</strong>s na lareira. Noutras casas atopábanse no exterior, independentes ou apega<strong>do</strong>s ósmuros da vivenda.Se eran comunais e pertencían a tó<strong>do</strong>los veciños dunha aldea facíanse quendas para coce-lopan unha vez á semana. Os fornos comunais eran máis grandes e a<strong>do</strong>itaban estar no centroda aldea. Podían ter dependencias para garda-la leña ou pousa-las cousas. As mesas depedra ou madeira para esta fin chamábanse tendais. Estes fornos comunais eranconstruí<strong>do</strong>s por tó<strong>do</strong>los veciños que se comprometían o seu mantemento e, se non o facíanasí, perdían o dereito de uso.Había tamén fornos que pertencían a un panadeiro ou forneiro que vendía o pan que cocíanel.As partes dun forno son as seguintes:Cámara ou capela: oco onde se acende o lume e se coce o pan. A<strong>do</strong>ita ter forma de medialaranxa.Chapité ou bufareira: é unha pedra saínte na parte superior da boca <strong>do</strong> forno para dete-lasfaíscas <strong>do</strong> lume.Boca ou boqueira: é a entrada <strong>do</strong> forno, pechase con dúas portas, a interior de pedra e aexterior de madeiraLareira: lousa de pedra situada ante a boca <strong>do</strong> forno cun burato no centro polo que se botaa cinza á borralleira.Borralleira, fornilla ou fornalleira: oco situa<strong>do</strong> baixo a lareira para xuntar nel a cinza quedespois se empregaría como abono nas leiras.ELABORACIÓN DO <strong>PAN</strong>Na elaboración <strong>do</strong> pan, independentemente <strong>do</strong> tipo de fariña utilizada, había que seguirunha serie de pasos que se explican a continuación:- Peneira<strong>do</strong> da fariña para quitarlle as impurezas. Este labor a<strong>do</strong>itábase facer sobre aartesa, caen<strong>do</strong> a fariña dentro da mesma.- Elaboración da masa engadín<strong>do</strong>lle á fariña auga morna e unhas areas de sal e amasan<strong>do</strong>coas mans ou coa axuda dunha penla ou ferra botán<strong>do</strong>lle logo o fermento ou isco, quea<strong>do</strong>itaba ser un anaco de masa da petada da semana anterior.6
- Leveda<strong>do</strong> da masa deixán<strong>do</strong>a na artesa ou nun cesto forra<strong>do</strong> cun pano limpo para quecrecera. A masa tapábase e achegábase a un lugar quente como a lareira para quelevedara máis axiña.- Prendi<strong>do</strong> <strong>do</strong> forno quentán<strong>do</strong>o mentres a masa levedaba, empregan<strong>do</strong> xestas, toxos,sarmentos, leña e ata carozos ou a casca das noces. Con esto facíase un mollo o que selle prendía lume no interior <strong>do</strong> forno. Despois íase engadin<strong>do</strong> leña ata alcanzar atemperatura requirida. Can<strong>do</strong> a masa estaba léveda, e antes de enfornar, retirábanse asbrasas co ro<strong>do</strong> deixan<strong>do</strong> unhas poucas xunto a porta para que non arrefriase oforno.Neste momento cortábase a masa en anacos e dábaselle a forma desexada.- Enforna<strong>do</strong> das pezas que se introducían no forno axudán<strong>do</strong>se dunha pa de ferro ou demadeira. Antes de metelas no forno facíanselle marcas, buratos ou cortes para que opan “abrise”. Can<strong>do</strong> cocían varias persoas no mesmo forno cada unha facía unha marcadiferente. Unha vez dentro o pan, o forno pechábase tapan<strong>do</strong> as xuntas da porta conrestos de masa ou con bosta mesturada con auga. O tempo de cocción dependía dacapacidade e forma <strong>do</strong> forno, <strong>do</strong> tipo de pan e da leña empregada, pero polo xeralroldaba as dúas horas. Can<strong>do</strong> o pan estaba coci<strong>do</strong> sacábase <strong>do</strong> forno e gardábase naartesa ou no galleiro.TIPOS DE <strong>PAN</strong>Dependen <strong>do</strong> cereal emprega<strong>do</strong>, <strong>do</strong> tamaño da peza e de como se elabore. As fariñasmáis empregadas son a milla e a centea , aínda que non se a<strong>do</strong>ita usalas soas, senón quese mestura a unha coa outra.Segun<strong>do</strong> a fariña pre<strong>do</strong>minante e a forma podemos distinguir os seguintes tipos de pan :Boroa, brona ou broa: de fariña milla ten forma semiesférica e achatadaPetada: é unha boroa pequenaMolete ou Fogaza: de centeo e trigo é re<strong>do</strong>n<strong>do</strong> e groso. Ten un moño ou unha cruz nocentro da peza.Bolo: pan de millo, re<strong>do</strong>n<strong>do</strong>, moi baixo e con buratiños na superficie feitos cun paoCornecho: feito de fariña triga e coa masa gramada, é dicir, cunha segunda amasada naque se lle pode engadir manteiga, antes de metelo no forno. Está forma<strong>do</strong> por dúastrenzas das que sobresaen as catro puntas.Rosca: con forma de aro está tamén feito con masa gramada.Ripote ou bica rapeira: de fariña milla faise cos restos de masa que quedan na artesa.Bica, bolo <strong>do</strong> lar ou bica milla: masa de fariña de millo sen léve<strong>do</strong>. É re<strong>do</strong>nda e esmagada.Cócese sobre unha pedra plana e ben quente, tápase e póñenselle brasas ó re<strong>do</strong>r.Coa mesma masa <strong>do</strong> pan a base de fariña milla ou triga faise tamén a empanada .Hai lugares que son coñeci<strong>do</strong>s pola excelencia <strong>do</strong> seu pan como Cea, Carballo, Porriño ouSantiago de Compostela7