Dünyanın En Eski Şehri - Özel Ege Lisesi

ÇNDEKLER
Giri………………………………………………………………………………….......5
Önsöz………………………………………………………….....................................6
I.BÖLÜM
1)”Dünyanın En Eski ehri”……………………………….....................................7
2) Antep’in Kimlik Kartı……………………………………………………………….8
2.1.Gaziantep’in Corafi Özellikleri ………………………………………………..8
2.2 Doal Yaam…………......................................................................................8
2.3.lçeleri ve Köyleri………………………………………………........................9-10
2.4 .Antep adının anlamı………………………………………………………………11
2.5.Antep ile ilgili söylenmi sözler……………………………………………..12-13
2.6.Antep ile ilgili ilginç bilgiler…………………………………………………..12-13
II.BÖLÜM
1)Tarih Öncesi ve ilk çalarda Antep ……………………………………………13-14
1.1. Dülük Antik Kenti………………………………………………...........................13
1. 2.Tilmen Höyük………………………………………………………………………14
1.3 .Yesemek Heykel Atölyesi ve Açık Hava Müzesi..........................................14
1.4.Halfeti ve Rumkale……………………………………………..............................14
1.5.Tarih Öncesi ve Gaziantep Kalesi……………………………………………….15
1. 6.Zeugma(Belkıs Harabeleri)………………………………………………………15
1

2)slam ve Osmanlı Yönetiminde Antep…………………………………………16-17
2.1.Antep’te Hüküm Süren Uygarlıklar……………………………………………16-17
2.2.Tarihi Antep Evleri ve Etnografya Müzesi……………………………………18-19
2.3.Hanlar ve Bedestenler………………………………………………………………19
2.4.Dini Yapılar…………………………………………................................................20
2.5.Tarihi Tahmis Kahvesi……………………………………………………………….21
2. 6.Osmanlı Yönetiminde Antep……………………………………………………….21
3) Kurtulu Savaı’nda Antep………………………………………….........................22
3. 1.Antep’in ngiliz ve Fransızlar Tarafından gali…………………………………22
3. 2.gale Urayan Bölge Halkının Tepkileri………………………………………….23
3. 3.Antep Savunması……………………………………………………………………..24
3. 3.1.Karabıyıklı Olayı…………………………………………………………………….24
3.3.2. Karayılan……………………………………………………………………………...25
3.3.3.ahin Bey’in Antep-Kilis Yolundaki faaliyetleri ve ehit dümesi…………26
3.3.4.Antep Çok zor dayanıyor…………………………………………………………….27
3.3.5.Kefen Bayraklı kale…………………………………………………………………...28
3.3.6. Antep’in Gazilik Kanunu…………………………………………………………….29
3.3.7. Atatürk ve Antep………………………………………………………………….30-31
III.BÖLÜM
1)Antep Kültürü………………………………………………………………………………32
1.1.Antep’de el sanatları……………………………………………………………………32
1.1.1. Dokumacılık………………………………………………………………………….. 32
1.1.2.Sedef Kakmacılık………………………………………………………………..........33
2

1.1.3.Yemenicilik…………………………………………………………………………33
1.1.4.Bakırcılık………………………………………………………………………….....34
1.1.5.Antep El i……………………………………………………………………….....34
1.1.6.Kuyumculuk………………………………………………………………………...35
1.2.Aba Güreleri ve Aba Dokumacılıı………………………………………………35
1.3.Sahre Alemleri………………………………………………………………………..35
1.4. Antep’in Düün adetleri……………………………………………………………36
1.4.1 Düür Gezme………………………………………………………………………..36
1.4.2 Beklik Takma………………………………………………………………………..36
1.4.3. Balık ve Kalın………………………………………………………………………37
1.4.4. Yatak Biçme…………………………………………………………………………37
1.4.5. Çehiz( Çeyiz ) ……………………………………………………………………….38
1.4.6. Gelinci ve Düün Günü……………………………………………………………38
1.4.7. Masta………………………………………………………………………………….39
2)Antep Mutfaı…………………………………………………………………………….39
2.1.Mehur Yemekler………………………………………………………………..........39
2. 2.Antep Fıstıı……………………………………………………………………..........40
3) Günümüzde Gaziantep ………………………………………………………………..41
3.1. Gaziantep’in Ekonomisi …………………………………………………………….41
3.1.1. Sanayi Dalları……………………………………………………………………….42
3.1.2. Ticaret Yapısı………………………………………………………………………..43
3.1.3. Maden Kaynakları…………………………………………………………………..44
3.2. Gaziantepte Eitim …………………………………………………………………..45
3.2.1. Gaziantep ili Eitim Durumu……………………………………………………..45
3

3.2.2. Gaziantepte Halk Eitimi……………………………………………………45
3.2.3. Gaziantep Üniversitesi……………………………………………………46-47
3.3. Gaziantep’te Festivaller ve Turizm statistikleri……………………………48
3.3.1.Festivaller ve Fuarlar…………………………………………………………48
3.3.2. Kültür statistikleri……………………………………………………………49
3.3.3 Turizm statistikleri……………………………………………………………50
3.4. Gaziantep ve Doal Çevre……………………………………………………51
3.4.1. Aaçlandırma…………………………………………………………………51
3.4.2. Hava Kirlilii…………………………………………………………………51-52
3.4.3. Su Kirlilii………………………………………………………………………..52
SONUÇ…………………………………………………………………………53
Ekler ………………………………………………………………………………..54-57
Resimler…………………………………………………………………………...58-61
Kaynakça………………………………………………………………………………62
4

“Bu projeyi hazırlarken bize büyük destek olan tarih öretmenimiz Pınar Sözer
Tonga’ya, Gaziantep Valilii’ne,Gaziantep Turizm l Müdürlüü’ne, Gaziantep Arkeoloji ve
Hasan Süzer Etnografya Müzesi’ne, Gaziantep Büyükehir Belediye Bakanlıı’na,okulumuz
idari ve personel birimlerine çok teekkür ederiz”
5

Önsöz;
,
Devletler zaferlerle kurulur fakat zengin bir kültür ve salam bir ekonomiyle devam
eder. Bu nedenle Atatürk “Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür.”demitir. te Antep, Türk
kültürünün en güzel örneklerinden biridir. 5600 yıllık geçmii ile dünyanın en eski kenti olan
Gaziantep, tarih boyunca 11 medeniyete ev sahiplii yapmı ve önemli bir kültür, ticaret
merkezi olmutur.
Baımsızlıın simgesi olan bu kent, Fransız igaline karı canıyla, kanıyla mücadele
ederek, teslim olmamı, 6317 ehit, 18000 dul ve yetimiyle baımsızlıın bedelini aır bir
ekilde ödemitir. Türk kültürünü günümüze taıyan, Türk’ün vatan ve özgürlük sevgisinin en
güzel örnei olan bu kent, Kurtulu Savaı’mızın mealesini yakmıtır. Tüm bu güzellikleri ve
kahramanlıkları örenip paylamak için Gaziantep’i proje konusu olarak seçtik.
Mustafa Kemal Atatürk 27 Ocak 1933’te Antep’e bir geliinde, bölge halkına olan
sevgisini ve takdirini göstermek adına nüfus kütügüne kendisini hemehri olarak kayıt
ettirmitir. Gaziantep’in kültürünü yaatan ve baımsızlık uruna ömrünü feda eden herkesi
saygıyla anıyoruz.
6

I.BÖLÜM:
1) DÜNYANIN EN ESK EHR:
Gaziantep/Turkey 5600 years
Jerusalem/Israel 5000 years
Kerkuk/Iraq 5000 years
Zurich/Switzerland 5000 years
Konya/Turkey 4600 years
Giza/Egypt 4568 years
Sian/China 4200 years
Asyut/Egypt 4160 years
Luxor/Egypt 4160 years
Lisbon/Portugal 4000 years
“The New Book of World Rankings”adlı George Thomas Kurlan’ın eserinde 419. Sayfada
ehirlerin yaları adlı bölümde Gaziantep’in dünyanın en eski ehri olduu yer almaktadır. Bu
bilgiye yalnızca Mehmet Barlas’ın gazete haberi yaptıı bu Amerika’lı yazarın kitabında deil
daha pek çok yerde rastlanmaktadır.
7

2) ANTEP’N KMLK KARTI
2.1. Gazi Antep’in Corafi özellikleri :
Corafi konum olarak Gaziantep Akdeniz ile Güneydou Anadolu Bölgesinin birletii
noktada yer alır.Dou’da anlı Urfa , Kuzeydou’da Adıyaman , Kuzeybatı’da
Kahramanmara , Batı’da Osmaniye , Güneybatı’da Hatay ,Güney’de Kilis ve Suriye ile sınır
komusudur.
Yüzölçümü 6222 km² ile Türkiye topraklarının %1’ini kaplar. % 52’sini dalar , % 27’sini
ovalar kaplar.Güneydou Anadolu’nun 1. Türkiye’nin 6. Büyük kentidir.
2.2. Doal yaam:
Çok eski çalardan beri dut ve kavak aaçlarının bolluu ile mehur olan Antep’in bu
özelliini canlı tutmak için ehrin birçok yerinde doal yaam parkları düzenlenmitir.100.Yıl
Atatürk Kültür Parkı , yapımı tamamlandıında Ortadou ve Balkanların en büyük kültür parkı
olacaktır.3.500.000 m² alan üzerine kurulmakta olan parkın bir kısmı tamamlanmıtır.Parkın
içinde ; be yıldızlı oteller , olimpik spor tesisleri , 450.000 m²’lik kavaklık mesire alanında ;
anfitiyatrolar ,araçlı açık hava sinemaları , yüzme havuzları , çay bahçeleri ve çocuk uçurtma
tepeleri bulunmaktadır.
Kavak aaçları ile kaplı olan mesire alanında bisiklet ve kou parkurları bulunmakla beraber
tarihi kır kahvesi de parkın en önemli yapısıdır.Fransız igali sırasında tesis olarak kullanılan
kahve , Cumhuriyetten sonra kır kahvesi olarak tekrar açılmıtır.
40 km²’lik alana sahip Dülükbaba Orman Koruluu da 5000 kiilik kamp ve piknik
kapasitesiyle ülkemizin en büyük koruluklarındandır.
350 hektarlık Burç Ormanı piknik alanı , izcilik kampları ve aaç müzesinin bulunduu bir
dinlenme yeridir.Burç Göleti ise hafta sonu yüzmek ve balık tutmak isteyenlerin gözde
mekanıdır.Bir baka doal yaam alanı ise ; dört yılda yapımı tamamlanan ve 2002’de
hizmete giren Türkiye’nin en büyük hayvanat bahçesidir.250tür ve 4000 canlıyı barındıran
hayvanat bahçesini yılda yaklaık 650.000 kii gezmektedir.Tamamı ancak tren turlarıyla
8

gezilebilen alandaki 400 m² ve 30 m yükseklindeki dev ku kafesinin Türkiye’de benzeri
yoktur.
Eskiden beri ipek dokumacılıının merkezi olan Antep’te en çok görülen aaçlardan olan
dutun sıkça görüldüü dinlenme alanlarına da raslanmaktadır.
Hızızr Yaylası ve Sof Daı dinlenme alanları da ehrin en güzel doaya sahip yerlerindendir.
2.3. lçeleri ve Köyleri :
Gaziantep’in 9 ilçesi vardır
Her ilçe mutlaka tarihi , kültürel ya da doal bir yönüyle Antep’in çok özel bir parçasını
oluturur.
lçeleri:
ahin Bey : Adını Gaziantep savunmasındaki kahramandan alır.
ehit Kamil : Adını Gaziantep savunmasındaki kahramandan alır.
Araban : Araban Kalesi , Septimus Severus Köprüsü.
slahiye : Yasemek Heykel Atölyesi , Tilman Höyük , Sakçagözü
Nizip : Zeugma (Belkıs Harabeleri)
Karkamı : Karkamı Harabeleri ve Barajı
Yavuzeli : Halfeti ve Rumkale
Nurdaı : Yamaç paraütü ile ünlüdür.
Ouzeli:
9

Köyleri:
Antep’in köyleri ikiye ayrılır.Dereci köyler (Fıstıkçılar) , Pekmezci köyler (Tahçiler) Nizip-Kilis
karayolunun kuzeyinde kalan köylere pekmezci köyleri denir.Bu bölgede üzüm çok
yetitirilir.Sayıları 60 tanedir..Üzüm pekmezi üretirler.(Cevizli ,Göllüce , Körüm , Çörekli ,
Gülpınar ,Erikli bunlardan bazılarıdır.)
Nizip-Kilis karayolunun güneyinde kalan köyler ise dere yatklarında bulunduu için bolca
fıstık yetitirilen bölgelerdir.50 köyden oluur.(Kızılcakent , Yeniyazı , Altında Söütlü , Arıl ,
Kurtulu bunlardan bazılarıdır.)
10

LÇE ADI
BELEDYE*
SAYISI
KÖY
SAYISI
11
KÖY
BALANTISI
SAYISI
LÇE MERKEZ ve
BELDE
MAH.SAYILARI
AHNBEY 4 76 7 103
EHTKAML 3 71 17 57
ARABAN 2 39 9 12
SLAHYE 5 48 11 28
KARKAMI 1 35 5 3
NZP 6 79 31 33
NURDAI 3 32 22 14
OUZEL 2 76 53 9
YAVUZEL 1 38 17 5
T O P L A M 28 494 171 264
2.4.Antep Adının Anlamı:
Antep’in yetitirdii bilim adamı , tarihçi Bedrüddin Ayni ; Antep’in asıl adının Kala-ı Füsus
(Yüzük Kalesi) olduunu söyler.Yüzük kalesi denen Antep’in zalim hükümdarı Ayni halka
kötü davranılarından dolayı tövbe etmi halk azında Ayni tövbe etti diye söylenerek
Ayıntap’a dönümütür.Antep’in eski adı Ayıntap’tır.Baka bir rivayete göre ; adını suyun
güzelliinden ve bolluundan almıtır.Ayın : Kaynak , suyun çıktıı yer. Tap : Parlak ve
güzel demektir.Bu nedenle Ayıntap : ‘Güzel pınar’ anlamına gelir.Ayıntap adı M.Ö. 1136 ilk
kez Urfa’lı Mateor’un yazılarında geçer.Baka bir rivayete göre eski adı Hantab Ayıntap’a
dönümütür.Han , Hitit dilinde hükümdar , Tab ise toprak demektir.Hükümdar topraı demek
olduu söylenir.

2.5.Antep le lgili Söylenmi Sözler:
Evliya Çelebi ;
Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Antep için öyle der :”Bu ehri anlatmaya ne dil ne de
kalem yeter .Dünya yüzünden geni bir ili , göz alıcı büyük yapıları , her yerde aranan
eyası,birçok mezrası , bolluk ve verimlilii ,bitimsiz yiyecek ve içecek pınarları , ırmaklarıyla
burası Dünyanın Gözbebei ehridir.”
Yunus Emre ;
“Emri mürit ile oldum am’a revane ne mümkündür gide am’a böyle divane , murat olan
Ayıntap imi çıktı beyane”
smet nönü ;
“Gaziantep’in kahramanlıı kadar kibarlık ve nezaketi de mehurdur”
M. Kemal Atatürk ;
“Ben Gazianteplileri gözlerinden nasıl öpmem ki ; onlar yalnız Gaziantep’i deil Türkiyeyi de
kurtardılar”
M. Kemal Atatürk ;
“Türküm diyen her ehir , her kasaba ve en küçük Türk köyü , Gazianteplileri kahramanlık
misali olarak alabilirler ”
2.6.Antep le lgili lginç Bilgiler:
* Her yıl Uluslar arası Antep Fıstıı kültür ve sanat festivali düzenlenmektedir.
* Selçuklulardan beri Antep’te düzenlenen Aba güreleri kesintilere uramakla beraber
Antep’in kurtuluu olan 25 Aralık’ta geleneksel olarak düzenlenmeye devam etmektedir.
*Antep savunmasında 21.000 kiilik Fransız ordusunu 2000 kiilik Antepli vatansever 11 ay
boyunca oyalayarak , dümanın ilerleyiine izin vermemilerdir.
12

*Antep’te Kuva-ı Milliye Çınarlı , Musullu , Magarabaı , Aydınbaba ,Balıklı cephelerini açarak
Fransızlara karı direnmitir.
*ahinbey Anıtı 1935’de tamamlanmı , Antep’te bulunan ehit kemikleri otuz tabuta
doldurularak , halkın omuzlarında törenlerle bu anıtın altına gömülmütür.
*Antep’teki kebapçılarda günde toplam 35 ton odun kullanılır.
*1955’e kadar Antep’te 77 çeit üzüm türü vardı , ancak bu tarihte ABD’den gelen tarım
ilaçlarıyla balar yok oldu.
*Antep’in geleneksel el sanatlarının sürdüü kapalı çarıları vardır. Takunya üretenlere
kavaf, tahtadan yapılan kap üretenlere külekçi , at koum takımlarının yapılıp satıldıı yere
saraciye denir.Bu isimlerle anılan çarılar bulunur.
*Antep’in hamamları mehurdu.Türkülere bile konu olmutur.Her ailenin kil leeni
vardı.Hamam kapısında kil satılırdı.Kadınlar ıslak saçlarına kik sürerek yumuatır sonra
sabun ve liflerle temizlerlerdi.
*Kadife siyah gül Türkiye’de bir tek yerde yetiir , Halfeti’deki kumlu toprakta .Peyzaj
kataloglarına da Halfeti Siyah Gülü olarak geçmitir.
*Menengiç doada kendiliinden çıkan yabani fıstık aacıdır.Türkiye’de yalnızca Antepte bu
fıstıklar öütülerek menengiç kahvesi denilen özel bir içecek yapılır.
*100.000 mühür baskısı ile Gaziantep Arkeoloji Müzesi dünyanın en büyük mühür baskısı
koleksiyonuna sahiptir.
II.BÖLÜM
1) TARH ÖNCES ve LKÇALARDA ANTEP
1.1.Dülük Antik Kenti :
Dülük , Antik dönemde kuzey , güney dou ve batı’dan uzanan ticaret yollarının keistii
kavak noktasında bulunur.Dülük M.Ö. 600.000 yıllık tarihi ile dünyanın en eski
13

yerleimlerinden biridir.Dünyada bilinen yer altına ina edilen Mitras Tapınaklarının en
büyüü Dülükte bulunmutur.Antik Kent ve kutsal alan olarak ikiye ayrılır.
Hititler döneminde Tanrı Teup’a Roma Döneminde Zeus ve Jüpiter’e ait tapınak alanı olan
bölge Bizans zamanında bapiskoposluk merkezi olmu , Türk yönetiminde ise Evliya Davut
Ejder’in türbesiyle günümüze kadar kutsallıı devam etmitir.Gaziantep’in 10 km. kuzeyinde
bulunur.Zamanla Ayıntap büyümü ve Dülük ona balı bir köy haline gelmitir.
1.2.Tilmen Höyük :
Islahiye ilçesinde 50’yi geçen höyüklerin en büyüklerinden biridir.Hattua’tan sonra en
görkemli ve gelimi ehirlerindendir.Yüksek surlarla çevrili olan bu kentten bir çok arkeolojik
bulgu elde edilmitir.
1.3.Yesemek Heykel Atölyesi:
M.Ö. II. Binin dördüncü çeyrei ile M.S. 8. Yy. arasında yakın dounun en büyük ta ocaı ve
heykel ileme atölyesidir.3500 yıllık bu atölyede 300 heykel taslaı bulunmutur.Hitit
mparatoru I.uppililuma tarafından M.Ö. 1375’de iletmeye açılmı kent Asurlular
tarafından yıkılınca atölye özelliini kaybetmitir.
Ocaklardaki kaya bloklarının kesilmek istenen kenarına oyuklar açılıyor , buralara kuru odun
sıkıtırılıp üzerine bol su dökülüyor .Suyu emen aaç iip dinamit gibi patlayınca o kocaman
kayalar çatlıyor , çatlayan yerler balyozla ana kayadan ayrılıyordu.Heykellerin genel ekli
verildikten sonra nakliye yapılıyor, ince içilikleri gittikleri yerde tamamlanıyordu.Nemrut
Daındaki Kommegena Krallıına ait dev heykeller burada üretilmi bu açık hava müzesinde
1000 heykel kalıntısına rastlanmıtır.Hititlere ait bu atölye 1890’da günııına çıkarıldı.
1.4.Halfeti ve Rumkale :
Halfeti Urfa ile Antep arasında yer almakta olup bir kısım topraı Antep’in Yavuzeli ilçe
sınırlarının içinde kalmaktadır.2000 yılında topraklarının büyük kısmı Birecik Barajının suları
altında kalmıtır.
Fıstık tarlaları , camileri elektrik trafoları suyun altında kalmı olur .Tekneyle Baraj gölünde
dolaırken suyun yüzeyinde camii minareleri ve trafoların tepeleri görülmektedir.M.Ö. 885’de
14

Asurluların egemen olduu kent sonra Arap , Bizans , Mısır , Sasani , Ermeni ve Abbasi
egemenliine girmi Osmanlılar ise Mercidabık Savaıyla Halfeti’yi ele geçirmilerdir.Ermeni
ustaların ta içiliiyle yapılmı evlerden oluur.Modern yapı yoktur.Fırat Nehri ile Merzimen
Çayının birletii noktadaki bir kaya üzerine oyulan Rumkale’ye ancak tekne ile
ulaılabilir.Roma Döneminde sa’nın havarilerinden St.John Rumkale’de bir odaya kapanarak
ncil’in müsveddelerini burada yazmıtır.
1.5.Tarih Öncesi ve Gaziantep Kalesi :
Antep tarih öncesi dönemlerden Yontma Ta , Cilalı Ta ve Bakır-Ta devrini yaamı bir
kenttir.Bakırta Çaına ait , günümüzde aydınlatılan yerler arasında Sakçagözü ve Coba
Höyük ile Tunç Çaının yaandıı Gedikli ve Tilmen Höyük en önemli Yerleimlerdir.Yapılan
çalımalar bölgede 20 küçük krallıın oluturduu büyük bir devletin varlıını ortaya
koymutur.Hititler yıkıldıktan sonra ortaya çıkan ehir devletlerinin en güçlüsü Karkamı
Krallııdır.Bölge günümüzde askeri alan içinde kaldıı için kazı çalımaları
yapılamamaktadır.
Tunç Çaına kadar uzanan bir höyük üzerinde kurulmu olan Gaziantep Kalesi , Evliya
Çelebiye göre 36 burçludur ancak günümüzde 12 tanesi ayaktadır.Kalenin çevresi hendekle
kaplı olup kaleye bir köprüyle ulaılır.Roma döneminde yapılmı olup , Bizans Memlük
Dulkadirolu Beylii ve Osmanlılar zamanında onarılmıtır.Antep savunmasında da
kullanılımıtır.
1.6.Zeugma (Belkıs Harabeleri) :
Belkıs Köyünün yakınında 7 tepe üzerinde kurulmu antik kent M.Ö.3000 yıllık geçmie
sahiptir.Zeugma ilk kez , M.Ö. 300’de Makedonya Kralı B.skender’in komutanlarından
Selevkos tarafından Fırat Nehri’nin kıyısına kurulmutur.General , kendi adı ile Fırat’ın adını
birletirerek Selevkeia Euphrates ismini vermitir.Nehrin karısına da ei Apama adına
Apameia kentini kurarak her iki kentin balantısını salamak için bir köprü yaptırmıtır.
M.Ö.100’de Selevkos’un kızı Laodikeia Kommegene Kralı I.Mithrades ile evlenince , bu kent
Kommegene Krallıına çeyiz olarak verilmi ve krallıın dört büyük kentinden biri
olmutur.Nemrut Daındaki heykeller bu kentin geliriyle yapılmıtır.40 yıl bu devlete ait
olduktan sonra M.Ö.64’de Romalılar kenti igal ettiler.Köprübaı anlamına gelen Zeugma
adını Romalılar verdiler.
15

Roma’nın 4. Lejyonu aileleriyle birlikte üst düzey komutanlar bu kente yerletiler.Hem askeri
hem de ticari bir merkez olan Zeugma gittikçe zenginleti.Fırat kenarında lüks villalar
yapılmaya balandı.Kent kendi bronz sikkelerini bastı.Ticaret çok geliince noter belgelerinin
mektupların , gümrük mallarının onaylanması için mühürler yapıldı.Zeugma’da bulunan
100.000 çeit mühür kentin gelimilik düzeyini göstermektedir.
2000’de Gap projesinin bir parçası olan Birecik Barajı’nın suları altında kaldı.çleri çok deerli
mozaiklerle kaplı villalar suya gömüldü.Günümüzde Dionysos villası restorasyonu yapılmakta
ve görülebilmektedir.Bu villada temiz su boruları ve kanalizasyon sistemi bulunmutur.Bu ileri
uygarlık Sasani saldırıları ve artarda gelen depremlerle yıkılmıtır.1993’den beri sular altında
kalacaı belli olan Zeugma o tarihten 2000 yılına kadar bütçe olmadıı gerekçesiyle yalnızca
yılda 1 ay kazı yapılarak çok az eser kurtarılmıtır.Bölgeden çıkarılan mozaikler restore
edilmi ancak sergilenecek salon bulunamadıı için Gaziantep müzesinin bahçe ve
depolarına yerletirilmitir.1/3 ‘i hala sular altında olan Zeugma’dan çıkarılan 884 m² mozaik
depoda beklemektedir.
Poseidon,Oceanus ve Tethys Mozaii ; Poseidon villasının sı havuzunun tabanında
bulunmu olup M.S. 2. 3. yy. aittir.Deniz tanrısı poseidon’un elinde üçlü zıpkını tutarak
gümü renkli , ön tarafı at , arkası balık olan yaratıın çektii altın araba ile deniz üzerinde
yol alıını gösterir.
Antep’in simgesi haline gelen Çingene Kızı (Gaia) mozaii dünyaca ünlüdür.M.S. 2. yy’da
yapılmıtır.Bazı arkeologlara göre toprak ana Gaia’dır.1998 yılı kazılarında bulunmutur.
2) SLAM ve OSMANLI YÖNETMNDE ANTEP:
2.1.Antep’te Hüküm Süren Uygarlıklar :
Gaziantep’in geçirdii tarihi devirler öyledir;
1-Tarih öncesi
2-lk çalar
a-Hititler b-Asurlular c-Helenistik Dönem d) Romalılar
3-Ortaça
16

a- slam Arap Çaı (Dört Halife-Emeviler-Abbasiler) b-Türk slam Çaı(Selçuklular-
Memlükller)
4-Osmanlı Dönemi
5-Cumhuriyet dönemi
Eski dünyanın ekonomik merkezi Mezopotamya idi.Çünkü ön Asya ve Mısır’dan,Hindistan’a
giden büyük yol Gaziantep üzerinden Mezopotamya’ya gidiyordu.Fırat Nehri,Basra Körfezi’ni
Toroslar’a balıyordu.Hind,Basra ve Fırat Nehri boyunca gidip gelen su araçları ile taınan
ticaret eyaları Sümer,Babil ve Asur’dan,Antep yöresine getiriliyordu.Dou Akdeniz
kıyılarında kurulan ticaret ehirleri ile Fırat Nehri yolu arasındaki en kısa balantıyı Antep’ten
geçen ana kara yolu salıyordu.
M.Ö. : 1200 ile 700 arasında Antep’te,Hitit ehir Devletleri kuruldu.
M.Ö. : 2000 ile 1800 arasında Asur ticaret kolonileri,Mezopotamya’dan Kayseri’ye
geldiklerinde Antep bölgesinde de ticaret merkezleri kurmulardı.
M.Ö. : 850’de Asurlular Gaziantep’te hüküm süren Eti ehir Devleti’ni hakimiyetleri altına
aldılar.
M.Ö. : 717-612 yılları arasında Antep’te Asur kültürü hüküm sürdü.
M.Ö. : 545’de ran’da kurulan Pers mparatorluu,Anadolu’daki Lidya Krallıı’na son verince
Gaziantep yöresinde ranlı ehir devletleri kuruldu.
M.Ö. : 333’de Asya seferine çıkan Makedonya Kralı B.skender,Anadolu ve ran üzerine
yürüyerek Pers mparatorluu’nu ortadan kaldırdı.skender’in ölümüyle fethettii topraklar
komutanları arasında paylaıldı ve Selevkas,Gaziantep ve çevresini ele geçirerek Helenistik
Krallıı’nı kurdu.64 yıl bölgeyi idare etti.
M.Ö. : 64 M.S. 395 yılları arasında Roma mparatoru Pompeyüs,Antep ve çevresini ele
geçirdi.sa’nın 12 havarisinden biri olan Johannes Run kaleyi merkez yaparak ncil’in
nüshalarını derleyip temize geçirdi ve Gaziantep yöresinde slamiyet’in yayılmasını
saladı.M.S. 636’ya kadar Dou Roma(Bizans)’nın bir parçası olarak yaadı.Dört Halife’den
Hz. Ömer zamanında fethedildi.Dört Halife’den sonra gelen Emevi ve Abbasi dönemlerinde
de Antep,Arap yönetiminde kaldı.(634-964)Abbasiler döneminde Bizans sınırında Avasım
denilen özel sınır eyaletleri kurularak savaçı Türkmenler bu bölgelere yerletirilmeye
baladılar.Arap sevleti böylece sınır güvenliini salamı olacaktı.Antep’te bu Avasım
17

eyaletlerden biri yapıldı.Ancak 964’te Bizans,Avasım bölgelerini,Araplardan geri aldı.1084’te
Selçuklu ailesinden Süleymanah,Bizans’tan,Antep ve çevresini aldı.Üçüncü Haçlı
Seferleri,Gaziantep bölgesinde de gerçekleti ve birçok Antep Türkü,Memlük Devleti
ordusuna katılarak mücadele ettiler.Moollar Anadolu topraklarını yamaladıkları dönemde
Mısır’daki,Memlük Devleti’ne balandılar.1516’da Osmanlıların,Mısır’ı almasına
dein,Antep,Memlük egemenliinde kaldı.Yavuz Sultan Selim’in,Mısır seferiyle,Antep ve
çevresi,Osmanlıların eline geçti ve Antep Türk airetleri,devlete en balı topluluklar arasında
sayılmaya baladılar.Bu airetler,isimlerini,Antep ve çevresindeki köy,da ve ovalara verdiler.
Osmanlı topraı olan Antep,15 Ocak 1919’da ngilizler,29 Ekim 1919’da Fransızlar ve
Fransız ordusundaki Ermeni birlikler tarafından igal edildi.Antep halkının kahramanca
direnii sonucunda 25 Aralık 1921’de Türk ordusunun Antep’e girmesiyle igalden kurtuldu.8
ubat 1921’de TBMM’nin çıkardıı kanun ile Antep’e ‘’Gazilik’’ ünvanı verildi.
2.2.Tarihi Antep Evleri ve Etnografya Müzesi :
Resim (1)-Etnorafya Müzesi
Tarihi Antep Evleri :
Tarihi XVII.yy’a kadar uzanan Osmanlı mparatorluu’nun bize miras bıraktıı evlere Türk
evi denir.Türk evlerinin en önemli özellii ana yapı malzemesinin ahap olması ve çatılarının
dört yana eimli olmasıdır.Antep evleri de bazı küçük farklarla klasik Türk evini
yansıtır.Yüksek duvarlı,iki katlı,çok odalı,avlulu evlerdir.Avlulara;yaantının büyük bölümünün
burada geçmesi nedeniyle’’hayat’’ denir.Avlu kenarlarında yapılmı su kuyuları ve avluların
18

ortasında ‘’gane’’ denilen küçük bir havuz bulunur.Ana yapı malzemesinin ta olması ve
havuz detayı ile klasik Türk evlerinden biraz farklılık gösterir.Onun dıında özellikler aynıdır.
Dayı Ahmet Aa Konaı,Antep evlerinin en güzel örneklerinden biridir.Bu konak,Kurtulu
Savaı sırasında Kuva-i Milliye’nin toplantılarına ev sahiplii yapmı,sahibi Dayı
Ahmet,Antep Savunması’nda kumandanlık yapmı,tüm maddi imkanlarını kurtulu için
harcamı bir vatanseverdir.
Antep evlerinin bir özellii de ev sahibinin dini,mezhebi,sevdii hayvan ve bitki
figürlerinin,evin duvarlarına resmedilmi olmasıdır.
Resim(2)-Tarihi Antep Evleri
Etnografya(Hasan Süzer) Müzesi:
1900’de yapılmı,ana kaya üzerine oyulmu,üç kattan oluan klasik bir Antep evidir.Restore
edilerek müze haline getirilmitir.Bir Ermeniye ait olduı söylentileri vardır.Altı mahzen
olup,ev sahiplerinin hayvanlarının barındıı su kuyusunun bulunduu ve erzaklarının
saklandıı yerdir.Antep ev ve aile yaantısının maketlerle ve mankenlerle canlandırıldıı
müze evin bodrum katı,Antep Savunması’nda sıınak olarak kullanılmıtır.
2.3.Hanlar ve Bedestenler :
Orta Ça’da,pek Yolu,Antakya ve Gaziantep’ten geçerek ran ve Afaganistan’ın kuzeyindeki
Pamir Ovası’na kadar uzanırdı.Bu nedenle Antep’tepek çok han ve bedesten bulunmaktadır.
19

Bedestenler,ince,uzun,üstü kapalı çarılar olup Zincirli Bedesten ve Mecidiye Bedesten
günümüze kadar ticari fonksiyonunu devam ettirenlerdir.
Kentlerdeki alıveri ve konaklama merkezlerine han,yol üstünde bulunanlara da
kervansaray denirdi.Hanlarda hem yolcular konaklar hem ambar olarak kullanılır hem de mal
satılırdı.Hanların girii ahır,üst katlar odalardan oluurdu.Anadolu Hanı,Yeni Han,Millet
Hanı,Tuz Hanı,Beyaz Han,Kürkçü Han,Antep’teki birçok handan bazılarıdır.
2.4.Dini Yapılar :
Gaziantep’te Antik Dönem inançlarının yanısıra Musevilik,Hıristiyanlık ve Müslümanlıa ait
önemli dini yapılar günümüze kadar varlıını sürdürmütür.Filistin’de,srail devletinin
kurulduu 1948’e kadar Yahudi’lerin youn olarak yaadıı bölge Antep’ti.Dümeci
Mahallesi,Yahudi Havrası’nda ibadet ederlerdi.Ayrıca Hz. Musa’nın yeeni Hz. Yua
peygamberin türbesi de burada bulunmaktadır.
Kadirli,Fevkani,Valide Meryem Kilisesi de Hıristiyanların önemli ibadet yerleriydi.Ali Nacar
Camii,Boyacı Camii,irvani Camii,Kurtulu Camii de Müslümanların en önemli
camilerindendir.Boyaç Camii’nin minberindeki ahap içilii Antep’in en eski ahap içilii
örneine sahiptir.Bu camiilerden Ali Nacar Camisi’nin bir hikayesi vardır;
Antep’te Ali Nacar adında bir marangoz varmı.Çok yetenekli bir adammı,onun yaptıı
ilemeleri,oymaları,civarda yapan yokmu.Yıllarca uramı ve bu iten çok zengin olmu.Bir
gün Allah’a ükretmek,teekkür etmek için bir camii yaptırmaya karar vermi.Ama bu inaat
için bütün paranın helal para olması gerekiyormu.Öyle olup olmadıını anlamak için özel
kilitli bir kutu yapmı,parayı içine koyarak dereye atmı.Eer kutu bana geri dönerse paranın
helal olduunu anlayacaım demi.
Aylar sonra kutuyu bir köylü bulmu,açmaya çalımı ancak kutu açılmamı.Antep’teki
marangozlara götürmü ancak hiçbiri açamamı.Marangozlardan biri,Ali Nacar adlı bir usta
vardır,hepimizden daha yeteneklidir bir de ona götür deyince köylü kutuyu götürmü.Ali
Nacar kendi kutusunu görünce öçok sevinmi,hemen açmı ve o parayla camii yaptırmı.
Derenin camiiye ulaabilmesi için de bir su benti yaptırmı ve Ali bendi,zamanla Allaben
adına dönümü.Böylece Antep’in mehur deresi Alleben ortay çıkmı.
20

2.5.Tarihi Tahmis Kahvesi :
Resim(3)-400 Yıllık Tahmis Kahvesi
1640’da IV. Murat’ın emriyle Sancakbeyi Mustafa Aa tarafından yaptırılmıtır.Bu kahve ve
etrafındaki dükkanların yapım amacı Mevlevihane’ye gelir getirmektir.
1901-1903 arasında iki kez yanan kahveyi,Mevlevihane’nin postnilik yapan eyh Memmet’i
33 dükkanıyla birlikte onartmıtır.Tahmis,kahvenin dövüldüü yer anlamına
gelir.Kahve,cevizden yapılan büyük dübeklerde dövülürmü,400 yıllık bu kahvehane hala
kahvehane olarak hizmet vermekte,yanındaki Tekke Mevlevihanesi ise müze olarak
görülebilmektdir.Türk kahvesi dıında,Antep’e özgü menengiç kahvesi de
yapılmaktadır.Menengiç,dalarda kendiliinden yetien, birçok rahatsızlıa iyi gelen,hem
zevk için hem de ilaç niyetine çilen yabani bir çeit fıstıktır.Öütülüp sütle piirilerek servis
edilir.
2.6.Osmanlı Yönetiminde Antep:
Osmanlı Devleti,Mercidabık Savaı’ndan sonra aldıı Antep bölgesine,Arapların yaadıı
kısımlara Ouzların Çepni,Boyat,Yazır ve Alayuntlu boylarını yerletirerek bölgede
Türklemeyi hızlandırdı.Tarım,hayvancılık,kuyumculuk balıca geçim kaynaklarıydı.ehrin
nüfusu 201.000’di.Bunun 199.000’i Türk,2000’i Yahudi,Ermeni ve Kürt’tü.Erkekler,uzun
palto,belde uzun bir al,balarında fes ile dolaırlardı.Kadınlar,bol miktarda gerdanlık
takarlardı.
II. Mahmut zamanında,Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paa,Mora syanı’nın bastırılması
için padiaha yardım etmi ve Mora ve Suriye valiliklerinin kendisine verilmesini
21

istemiti.Devlet,bu konudaki istei yerine getirmeyince Kavalalı,olu brahim Paa’yı
silahlandırarak Suriye’ye gönderdi.brahim’in ordusu,Suriye’yi igal edip,Antep’e girdi.Antep
halkı igalcilere direndi.brahim,II.Mamhut’u yenerek Kütahya’ya kadar ilerledi.ngiliz ve
Fransızların arabuluculuu ile brahim Paa ile padiah arasında Kütahya Antlaması
imzalandı.Mehmet Ali Paa’ya,Mısır’ın yanında Adana,Halep,am,Cidde valilkleri verildi.
Mısır hakimi Kavalalı ile Osmanlı arasındaki sınır Antep’in ortasından geçirildi.Kütahya
Antlaması ile ikiye bölünen Antep halkı,1833’den 1840’a kadar Osmanlı-Mısır arasındaki
sava hazırlıklarına ve çatımalara ahit oldu.II.Mahmut,Nizip Savaı’nda brahim Paa’ya
yenilince halk korkuya kapıldı.Çünkü savatan önce brahim Paa’’Anteplilerin hepsini
öldürüp Antep’i yakacaım,yerine de arpa ekeceim’’diye yemin etmiti.Halkın bir kısmı
korkudan Mara’a göç etti.Daha sonra 120 medrese hocası toplanarak brahim Paa’yı,
Antep’in giriinde karıladılar.Heyetin baındaki Hafız Mustafa Efendi,brahim Paa’yı ikna
etti.brahim Paa halkın dönmesine izin verdi.Ona gösterilen alana da arpa ekecekti.brahim
Paa,Antep’te baskıcı bir yönetim kurdu.Vergileri arttırdı ve Türkleri Mısır ordusuna asker
yaptı.Fransız yazar Moltke’nin ’’Anadolu,Suriye ve Filistin’e Seayahat’’ kitabında,Antep
halkının,brahim Paa’nın yönetiminden memnun olmadıını anlatmaktadır.
3) KURTULU SAVAI’NDA ANTEP:
3.1.Antep’in ngilizler Tarafından gali ve Fransızlara Devri :
Halep'te bulunan ngilizler, Mondros Mütarekesinin 7. maddesine dayanarak 15 Ocak
1919'da bir süvari livası (tugayı) ve beraberindeki kuvvetle Antep'i igal ettiler. Amerikan
Kolejini ve çevresindeki Ermeni evlerini kıla ve karargâh edindiler. Antepliler bu igali,
mütareke hükümlerine uyulmadıı gerekçesiyle protesto ettiler. Sözde ngilizler kıı geçirmek
ve hayvanlara yem temin etmek amacıyla Antep' i igal ettiklerini açıkladılarsa da, bir ay
sonra Mara ve Urfa’yı da igal etmekle bu iddialarını fiilen yalanladılar. ngilizler ehre
girdiklerinde halkın elindeki silahların 24 saat içinde toplanmasını istediler ve on dört araba
silah topladılar.
1.Dünya Savaında Suriye’ye gönderilen Ermeniler de fırsattan istifade ederek ngilizlerle
birlikte Antep'e döndüler. Dönenler arasında Antepli olmayan ve asayisizlikten dolayı
memleketlerine gidemeyen Sivas, Erzurum ve dier Anadolu ehirlerinden gelen Ermeniler
de bulunmaktaydı. Türklere karı büyük bir hırs, kin ve nefretle dolu olan bu Ermeniler, ngiliz
makamlarını etkileyerek, sert ve zalim bir idare kurulmasına çalıtılar. Türklerin satıa
22

çıkardıkları taınabilir mallarını “Ermeni Malıdır” diye gasbettiler. Silah arama bahanesi ile
ehir günlerce baskı altında tutuldu, bütün evler arandı, sokaa çıkma yasaı ilan edildi.
Türkler; ekmek bıçaklarına kadar ellerindeki kesici ve patlayıcı silahlarını ngiliz makamlarına
teslim etmek zorunda kaldılar.
3.2.gale Urayan Bölge Halkının Tepkileri
ngiltere’nin igali altında tuttuu bölgeyi, Suriye tilâf namesi ile Fransızlara devretmesi
üzerine, 2000 kiilik Fransız birlii ve bir Ermeni taburu 29 Ekim 1919’da ehre girdi.Bu
haksız igallere karı bölge ehirlerinde çeitli protestolar ve tepkiler meydana gelmitir.
5 Kasım 1919 Cuma günü, yani Antep'in Fransızlar tarafından igalinin birinci günü, bir
Ermeni tercümanla ehre inen bir Fransız subayının, Akyol Camiinde asılı Türk Bayraı'nı,
orada bulunan bir Türk polisine zorla indirtmesi, ehirde büyük tepki yarattı halk toplanarak
hükümet Konaına yürüdü ve bayraı tekrar çektirdi. Uyandırdı. halk galeyana geldi. Zorla da
olsa Türk Bayraını indiren polisin derhal görevinden atılması salanmıtır. Bu hareket
Fransızlar nezdinde protesto edilmitir. 5 Kasım 1919 da Türklerin birkaç kez vaki olan
protestoları karısında Fransız Komutanlıı, Ermeni Alayına mensup kıta'ları Antep'ten
çekilmeye ikna etmitir.
Fransızlara ve Ermeni askerlere güvenen yerli Ermeniler güçlendikçe takınlıklarını
artırdılar. Ermeniler semtlerinde rastladıkları Türkleri tehdit ediyor ve dövüyorlardı. Türkler
Ermenilerin çounlukta olduu semtlerde dolaamaz olmulardı.
10 Kasım 1919'da Ermeni askerleriyle Türk Polisleri arasında bir kavga çıktıında, Cemiyet-i
slamiye bu fırsattan istifade ederek Antep'in Fransızlar tarafından igalini protesto etmitir.
23 Kasım 1919'da Antep'te büyük bir miting yapılmıtır.
Bu arada bizzat Mustafa Kemal Paa, 1 Aralık 1919'da Kazım Karabekir'e "son derece gizli
tutulması" gereken bir telgraf göndermitir. Buna göre Kilikya, Urfa, Mara ve Ayıntap
igalinin ve Ermenilerin yaptıkları cinayetlerin iddetle protesto edilmesini ve maneviye ile
mücadelenin ilanını bildiriyordu. Padiahın igaller karısında sessiz kalmasına karın M.
Kemal Samsuna çıkmı ve bir yandan kongreler toplayarak direni bilincini uyandırmaya
çalııyordu.Halkın iki seçenei vardı. Ya padiahın dedii gibi sessizce bekleyip kadere razı
olacaklardı.Ya da M. Kemal’in dedii gibi ulusun baımsızlıını yine ulusun azim ve kararı
kurtaracaktı.Onlar ikinciyi seçtiler .sonuna kadar direneceklerdi.Kısa zamanda Sivas’tan bir
haber geldi.Sivas kongresi kararlarına göre herkesin direnmesi ve ehirlerde Müdafa_i
Hukuk derneklerinin oluması isteniyordu.1919 Kasımında Müdafaa-i Hukuk Dernei Antep
ubesi kuruldu.Komu illerden silahlar alındı.ehir 27 semte ayrıldı.Her bölgeye o yörenin
23

sevilen tanınan bir kiisi semt reisi olarak atandı. Her bölge reisi kendi bölgesinde halktan
birlikler kurarak Kuva-i Milliye’yi oluturdu. Yiyecek ihtiyacını karılamak için bir komisyon
kuruldu.ehreküstüdeki eyh Camii hastane olarak düzenlendi.
Antep halkının sabrını taıran ikinci olay daha kötüydü. 21 Ocak 1920 günü akama doru
bugünkü nönü Caddesinde, askeri fırın önünde 10-12 yalarında olu Mehmet Kamil ile
geçmekte olan bir Türk kadınına fırındaki Fransızlardan iki sarho asker sarkıntılık ederek
peçesini açmak istemilerdi. Mehmet Kamil anasını savunmak için Fransızlara tala hücum
etmi ve iki Fransız askeri tarafından hemen orada süngülenerek ehit edilmiti.
Bu olay üzerine dükkânlar günlerce kapalı kaldı. Fransızlara yiyecek hiç bir ey satılmadı.
Zor durumda kalan Fransızlar Kilis’ teki garnizonlarından yiyecek taımaya kara verdiler.
ehit Kamil’in cenazesi büyük bir tepkiye dönütü ve halkın direniini arttırdı. Kuva-i Milliye
erzak sevkiyatı olacaını duyunca Antep Kilis yolunu tutmaya ve yardım malzemelerini
Antep’e ulatırmamaya karar verdiler.
3.3. Antep Savunması :
3.3.1Karabıyıklı Olayı
-
gal döneminde Gaziantep bölgesinde motorlu ve atlı araçların geçmesine en elverili Kilis-
Antep-Mara yoluydu. Suriye’den hareket eden Fransız igal kuvvetleri, takviye birlikler ile
erzak kolları trenle Kilis yakınında bulunan Katma stasyonu’na ve takiben Kilis-Antep yolu ile
Antep’e geliyorlardı. Antep’ten hareket eden Fransız nakliye kolları sarp tepelerden geçerek
Mara’a gidiyorlardı.
Aralık 1919’da Antep-Mara ve slahiye-Mara karayollarında Fransız nakliye kolları devamlı
olarak Türk çetelerinin baskınlarına uramaya balamıtı. Mara’ta Türkler gizlice savaa
hazırlanıyordu. Böylece ilk savalar düman birliklerinin gelip geçtii yollar üzerinde
balamıtır. Antep-Mara karayolu üzerinde Fransız birlikleri öldürücü darbeyi 20 Ocak 1920
tarihinde Karabıyıklı’da Karayılan Çetesi vurmutur.
Karabıyıklı baskını Antep-Mara yolunu Fransızlara kapatmıtır. Bu baskın tam bir zaferdi.
Karayılan ismi bu olaydan sonra Gaziantep bölgesinde bilinir olmutu.
24

Antep’te bulunan Fransız birlikleri Mara’a gitmeye bir daha teebbüs edemediler. Karabıyıklı
baskını sonucunda Mara-Antep karayolunun önemli kısmı tamamen Türklerin eline
geçmiti. Bunun sonucunda Kuvâ-yı Milliyecilerin Antep ile Antep-Kilis yolu üzerinde
faaliyetlerinin artırmaları kolaylamıtır.
3.3.2 Karayılan :
M. kemal Antep savunmasını örgütlemesi için Kılıç Ali’yi bölgeye göndermiti. Kılıç Ali
halktan yıldırım ve imek taburları kurdu.Fransızlar maara baından taarruza geçtiler.Halk
direnerek yinede Fransızları ehre sokmadı.Gece baskını düzenleyip Fransızları
vurdular.Samsak tepede çok Antepli ehit oldu.Onlardan biri de 32 yaındaki
karayılandı.Karayılan ( 1888 ... 24.05.1920 )
Asıl adı Mehmet olan Karayılan; Gaziantep’in 40 km. kuzeyinde Kahramanmara ili Pazarcık
ilçesi Höcüklü köyü Elifler mezrasında 1888 yılında domutur.
Karayılan, hayvan sürüleri bulunan ve çevresine göre zengin sayılan bir köylü ailesine
mensuptu. Karayılan’ın babası 1904 yılında Ermeni ekıyaları tarafından obasına yapılan
baskın sırasında ehit edilmitir. Bu tarihte Karayılan 16 yaındaydı. Genç yata yalnız kalan
Karayılan, kendi kendine okuma-yazmayı örenmi, bir süre köy imamlıı yapmıtır. Birinci
Dünya Savaı’nda Sarıkamı’ta savamı, çeitli yararlıklar göstermitir. Karayılan, daha
sonra köyüne dönmütür. Hükümet kuvvetleriyle birlikte ekıya Bozan Aa’yı vurmu, tüm
hayvanlarının sürülerini satıp, silah almı ve Kuva-i Milliye’yi tekilatlandırmıtır .Antep
savaı iddetlenince çetesiyle Karabıyıklı’da dümana ilk ve kesin darbeyi indiren Karayılan,
Kuvâ-yi Milliye safına katılmıtır. Daha sonra Dülük köyüne gelerek ehri kuatan Fransız
çemberini yarmı ve Antep’e girmitir. Karargah olarak önce Bekir Bey sonra Karagöz
camisini kullanmıtır. ehir içi ve ehir dıı savalarına katılmıtır. Kendisine ıhın
Daı’ndaki ( Sarımsak Tepe ) Fransızları püskürtmesi emri verilen Karayılan, bu çarpımada
( 24 Mayıs 1920 tarihinde ) ehit dümütür.
Bu olayla birlikte Karayılan ismi, Antep Halkını temsil eden kahramanlardan biri olmutur.
25

3.3.3 ahin Bey’in Antep-Kilis Yolundaki Faaliyetleri:
Fransızlar, balangıçta Anteplilerden pasif direni görüyorlardı. Antep ve köylüleri, Fransızlar
ve Ermenilerin tahıl ve tahkimat ihtiyaçlarının karılanmaması amacıyla erzak ve kereste
satmıyorlardı. Antep’ten erzak tedarik edemeyeceklerini anlayan Fransızlar, yiyecek
maddelerini dier bölgelerden getirmek zorunda kaldılar.
Fransızlar, ikmallerini devamlı olarak Antep-Kilis yolunu kullanarak yaptıklarından burası
önem taımaktaydı. Heyet-i Merkeziye aldıı tedbirlerle Mara yolunu Fransızlara kapattıktan
sonra Fransızların tümen karargâhı olan Katma’dan ve Kilis Garnizonu’ndan Antep’e gelecek
yardımlar önlenmitir.
Antep-Kilis yolunun müdafaası görevi ilk önce Mısırzade Nuri Bey’e verilmiti. te, tam bu
sıralarda ahin Bey Antep’e gelmiti. ahin Bey’e bu lakap halk tarafından verilmitir. Asıl
adı Mehmet Sait’tir. 1877’de Gaziantep’in Bostancı Mahallesinde domu, 1899’da Yemen’e
er olarak gitmitir. 1911’de Trablusgarp Savalarına gönüllü olarak katılmıtır. Balkan
Savalarında, Birinci Dünya Savaında Çanakkale, Romanya, Filistin cephelerinde
savamıtır. 1917 Ekim’inde ise Sina Cephesinde görev almı, ngilizlere esir dümü ve
Aralık 1919’a kadar kalmıtır. Mütarekeden sonra ngilizler Türk esirleri serbest
bırakmılardır. Mehmet Said Mısırdan stanbul’a döndü. stanbul’dan Antep Nizip askerlik
ubesinde görev yapmak için yola çıkmıtı.Antep’e geldiinde Kuva-i Milliye komutanı olarak
ahin Bey adıyla Antep-Kilis yolundaki göreve getirildi.1920 Martında yol üzerinde karargah
kurarak köylülerden asker topladı.8 Martta 300 araçlı bir erzak kafilesine saldırdılar ve
Fransız konvoyu Kilis’e geri çekilmek zorunda kaldı. Bu esnada Fransızlar, Katma-Kilis-
Antep yolu ile takviye kuvvetleri getirmekte ve bu yol üzerinde serbestçe hareket
etmekteydiler.
Antep Savunması’nı her eyin üstünde tutan ahin Bey, Çapalı Köyüne giderek burayı
merkez yaptı, 100 kiilik bir kuvvet oluturdu. Bir süre sonra üç önemli yerde siperler
kazdıran ahin Bey, yolun kontrolünü tamamen saladı.
3 ubat 1920 tarihinde Kilis’ten Antep’e hareket eden iki bölüün himayesindeki 150 arabalı
bir Fransız erzak kolu ahin Bey kuvvetleri tarafından Kertil’de pusuya düürülerek geri
dönmek zorunda bırakılmıtır.
26

4 ubat 1920’de Kilis yoluna hakim olan milli kuvvetler telgraf hatlarını tahrip ederek,
Fransızların Kilis ile olan her türlü irtibatını kesmilerdi. Bu esnada Antepliler, bir taraftan
ahin Bey’e cephane ve erzak göndermekte, dier taraftan ehir içi tekilatının tanzimine
çalımaktaydılar.
Fransızlar, 18 ubat ‘ta bu yoldan geçmeyi bir daha denediler fakat ahin Bey kuvvetlerince
malup edilerek Kilis’e geri çekildiler .Bir hafta sonra yola çıkan kafile de geri dönmek
zorunda kalınca 400 nakliye araçlı yeni bir konvoy Fransız birliklerinin korumasında yola
çıktı.26 Martta çatıma baladı.27, 28.günlerde de aralıksız devam etti.ahin beyin
birliklerinin büyük kısmı ehit oldu.28 Martta Elmalı Köyüne çekilen ahin Bey’in yanında
birkaç kiilik bir birlik kalmıtı.Elmalı Köprüsünde ahin Bey ve adamları ellerinde süngülerle
bekliyorlardı silah sesleri durmutu. Çünkü cephaneleri bitmiti. Fransızlar da atei kesip
köprüye geldiler ahin Beyden yoldan çekilmelerini istediler. ahin Bey ve arkadaları
süngülerle karılık verince Fransız süngüleri altında can verdi. Düman arabaları cesedimi
çinemeden Antep’e giremez demiti öyle de oldu.
ahin Bey 30 yaındaydı. Fransız piyadelerinin süngü darbeleri altında 28 Mart 1920
tarihinde ehit dütü. ahin Bey dıında birçok Kuva-i Milliye lideri vardı.
Antep’teki Milli Kuvvetlerden Kilis’te Kamil Polat, Nizip’te Habe, Urfa’da Ali Saip Bey ve
Pehlivanzade Nuri’nin milis kuvvetleri bulunuyordu. Bunların bir komuta altında
birletirilmesini planlayan Kılıç Ali, Anteplilerin savunma gücünü artırmıtır.
3.3.4.Antep Çok Zor Dayanıyor:
Kılıç Ali, TBMM açılınca Antep millet vekili olarak Ankara’ya gidince Ali efik Bey Özdemir
Bey lakabıyla Antep Kuva-i Milliye’sinin yönetimini ele aldı. 29 Temmuz 1929’de youn bir
Fransız bombardımanı baladı. Top mermileri ehrin ortasına dütükçe etrafa parçalanan
insanlar daılıyordu. Fransızlar direnie devam ederseniz tüm evleri yok edeceiz 2 saat
içinde teslim olun kaleye beyaz bayrak asın dediler.13 Austosta halk Karatarla Camii
avlusunda toplandılar teslim olun çarısı için verecekleri cevabı tartıtılar. Kurtuluncaya
kadar direni kararı aldılar ve kaleye büyük bir Türk bayraı çektiler Anteplilerin cevabını ve
kaledeki beyaz bayraı görmek için dürbün baında bekleyen Fransız komutanlar Türk
bayraını görünce daha youn bir bombalamaya baladılar.
31 Austos1920’de TBMM ‘ye bir telgraf çeken Antep halkı telgrafta öyle diyordu:
“Silahımız yok gece gündüz aralıksız bombalamalar devam ediyor.Cesetleri parça parça
toplayıp gömüyoruz.Salgın hastalıklar baladı. Antep’i kurtarmaya gelmeyecekseniz ehirle
birlikte kendimizi yakalım Cevap bekliyoruz”. ifreli telgrafla u yazı geldi:Kurtulu
27

savaımızın kaderini belirleyecek sava batı cephesindedir.Elimizdeki asker
yetersizdir.Antep’e yardım göndermek mümkün deildir.Umutları kırmamak için bu durum
halktan saklandı. Çok yakında bir birliin yardıma gelecei söylendi.Direnie devam
edildi.Fransız general asker sayısını arttırarak 20.000’e çıkarttı.Antep de ise 850 silahsız
2000 tüfekli yaklaık 3000 kiilik bir direni birlii vardı.
Fransızlardan tekrar kaleye beyaz bayrak çekip teslim olun önerisi geldi. Bu da reddedilince
Antep’e 11 Aralıkta 500 top mermisi atıldı. Bir yandan bombalama ve direni devam ediyor
bir yandan da çareler aranıyordu. Meclise bir telgraf daha çekildi.Ankara’ dan yine olumsuz
cevap geldi.Cephaneler bitmiti. El tezgâhlarında silahlar tamir ediliyor, çelik mermiler
yapılıyor, derme çatma direni devam ediyordu.
Çınarlı Camii önünde Antep ‘in en kanlı çarpımalarından biri yapıldı.5 Ekimde Fransız
taarruzu baladı. Hiç ummadıkları bir direnile karılaıp geri çekildiler.14 Ekimde tekrar
saldırdılar Caminin yarısı yıkıldı. Burada çok ehit verildi bir subayla 20 Fransız askeri
süngülendi.
Fransızlar yine ehri ele geçiremediler. Çınarlı Camiinin üzerinde ehitler anıtı
vardır.Üzerinde öyle yazar:”Bu anıt yurduna saldıranların tecavüzlerini kırmaya yemin eden
ehir halkı adına ehitlerin semaya kaldırdıı ahadet parmaıdır”.Çınarlı cephesi savaı
vatanını savunan bir halkın yokluklar içinde neler yapabileceinin destansı bir örneidir.
3.3.5 Kefen Bayraklı Kale:
Fransızlar saldırıya halk da direnie geçtikçe eyh Camii avlusu yaralı askerlerle doluyordu.
Yaralıları yatıracak yer bulunamıyordu yalnızca sargı bezi ve tentürdiyot vardı.Onlar da kısa
süre de bitti.Kloroform ve eter olmadıı için uyuturulmadan ameliyat yapılıyor kollar bacaklar
insanların çılıkları arsında kesiliyordu.23 Aralıkta Fransızlar Musulludan saldırıya
geçtiler.Kı artları, yokluk, perianlık giderek aırlaıyordu.Evler çarılar camiiler toplardan
darmadaın olmutu.Tanklar halk direnii karısında geri çekilip ehri dıarıdan
bombalamaya karar verdiler.
Halk igalin dıında açlıktan da ölmeye balamıtı. Zerdali çekirdeinden ekmek yapılıp
yeniyordu.Bir süre sonra anlaıldı ki bu ekmei yiyenler oksisiyanürden zehirlenerek
ölüyorlardı.bu ekmeklerin yenmemesi söylendi ama kimse dinlemedi dut yapraı ,ot ölmü
hayvanlar, ölmü atlar kadınlar tarafından parçalanıyor evlerine götürülüyordu.Halk
toplanarak bir açlık beyannamesi hazırladı.Güvercin postasıyla civar kazalara ve illere
28

gönderildi.” nsanlar ve hayvanlar açlıktan ölüyor lütfen yarım edin.10 aydır direnirken
açlıktan ölmemeliyiz , ölmemek için ot yesek en fazla bir hafta dayanabiliriz” deniliyordu ( 25
Aralık 1920)
Açlıktan ölümler artınca ,açlıktan öleceimize savaarak ölelim dediler ve hem yiyecek hem
silah ve malzeme bulmak için 31 Ocak 1921 ‘de ehrin dıına çıkarak savamaya karar
verdiler.110 ehit verdiler.
8 ubatta Ankara’dan bir yardım geldi. Manevi yardımdı bu.Meclis bir kanun çıkararak
Antep’e gazi unvanını vermiti. Özdemir Bey 200 kiilik bir kuvvetle ehrin dıına çıkmıtı.
ehirde yalnızca yalılar kadınlar ve çocuklar kaldı.Antep de kalan bir avuç halk 11 ay
boyunca igale direnmi ama açlıa yenilmiti.ehirde silahlı bir tek kii bile kalmayınca bir
temsilci seçip Fransız karargahına gönderdiler.”Teslim oluyoruz” dediler Fransızlar” beyaz
bayrak asın bayraınızı indirin” dediler. Halk kabul etmedi. “Bayraımızı indirmeden beyaz
bayrak asarız” dediler.Halktan beyaz bez ya da çaraf aradılar ama kadınlar” biz ölülerimiz
için bile kefen bezi bulamadık “dediler. beyaz bez bulunamayınca eyh hastanesindeki
kefenlerden bir paça keserek kefenden teslim bayraını kaleye çektiler.Birkaç gün sonra
bayraı indirdiler Fransızlardan hiçbir tepki gelmedi.
3 ubatta Fransızlar ehre girdi. Halkın oluturduu savunma hatlarını gezen komutanlar,
savunmanın ehir halkı tarafından yapıldıına asla inanmadılar. Bu arada TBMM ile Fransa
arasında 20 Ekim 1921 Ankara antlaması yapıldı ve Fransızlar Antep bata olmak üzere
güney cephesinde igal ettikleri yerlerden çekildiler.25 Aralık 1921’de son Fransız kuvveti de
ehri terk etti.Anteplilerin istiklal madalyası olmadı .Çünkü onlar düzenli bir ordunun askerlik
kayıtlarında adı bulunan askerleri deillerdi.Neden madalya almadıkları sorulduunda biz
madalya için savamadık ki dediler.ehitlerin çocukları , torunları yıllar sonra parçalanmı
kemikleri gömdükleri yerden çıkarıp 6 tabuta koyarak törenlerle ehitler anıtının altına
gömdüler.Antep 11 ay boyunca Fransız igaline direndi ve 6317 ehit verdi.
M. Kemal Atatürk,27 ocak 1933’de Antep’e bir geliinde, bölge halkına olan sevgisini ve
takdirini göstermek adına nüfus kütüüne kendisini hemehri olarak kayıt ettirmitir.
3.3.6.Antep’in Gazilik Kanunu :
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin, 6 ubat 1921 tarih 147. Toplantısında, Bakanlar Kurulu
Bakanı ve Milli Savunma Bakanı Fevzi Çakmak meclis bakanlıına bir önerge sundu:
29

“ T.B.M.M Riyaset-i Celilesi’ne. Antep Livası merkezi olan Ayıntap kasabası namının,
Gaziayıntap’a tahviline dair icra vekilleri heyetinin 2 ubat 1337 ( 1921) tarihindeki
içtimasında kabul edilen ve T.B.M.M Riyaset-i Celilesi’nin tasvibine iktiran eden, Layiha-i
Kanuniye Sureti musaddakası rapten takdim kılınmakla iktizasının ifa ve neticesinin icra
buyurulmasını rica ederim efendim.”
cra Vekilleri Heyeti
Reis-i Mudafaa-i Milliye Vekili
Fevzi Layiha-i Kanuniye Sureti;
Madde 1- Ayıntap Livası merkezi olan Ayıntap kasabasının namı (Gaziayıntap) ‘a tahvil
olunmutur.
Madde 2- Bu kanunun icrasına Dahiliye Vekili memurdur.
Madde 3- bu kanun tarih-i nerinden itibaren mer’idir.
Kanun teklifi, böylece T.B.M.M’nin 6 ubat 1921 günlü 147’inci toplantısında oy birlii ile ve
alkılarla kabul edildi, 8 ubat 1921 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüe girdi. 20
Ekim 1921’de Ankara tilafnamesi ile Fransızlar Antep’i terk etmeyi resmen kabul etmilerdir.
Gerçekte ise Fransızlar 8 ubat 1921’de Antep Türkleri ile yaptıkları mütareke ile igallerinin
geçici olduunu belirterek Antep’i terk etmeye söz vermilerdi. 25 Aralık 1921’de Ankara’ya
balı kuvvetler Antep’e girmilerdir. Her yıl 25 Aralık Antep’in kurtulu günü olarak
kutlanmaktadır.
3.3.7.Atatürk ve Antep :
Atatürk, Milli Mücadele yıllarında, Gaziantep’lilerin düman karısındaki yiitçe direnilerini,
ölümle di die savalarını, savunmalarını cokuyla izlemi,onlara her fırsatta güç vermi,
Gaziantep’lileri övmütü.Gaziantep’e karı büyük bir sevgisi vardı ama bir türlü fırsat bulup
da bu ehre gelememiti.Milli Mücadeleyi balatmak üzere Anadolu’ya geçmeden önce
Suriye cephesinde 7. Ordu Komutanı olarak görev aldıı zaman,bir keresinde 1918 yılı Ekim
ayı balarında Kilis’e kadar gelmi, Kilis’te bir gece kalmı,Kaymakam brahim ve Kilis ileri
gelenleriyle görümütü. Gaziantep’e gelememiti. Gaziantep’liler onu ancak, 26 Ocak 1933
günü kucaklayabilmilerdi. 1933 yılı Ocak ayının 15’inde uzun süreli bir yurt gezisine çıkan
30

Atatürk Adana’dan sonra,26 Ocak 1933 günü Gaziantep’e yönelmiti.O gün Ramazan
Bayramı arefesiydi. Atatürk, bayramı Gaziantep’te geçirmek istiyordu. Haber Gaziantep’te
duyulur, duyulmaz halk iki bayramı bir arada kutlamanın sevinci içinde, ehirlerini bayrak ve
taklarla süslemilerdi.
Gaziantep Valisi Akif Bey’in bakanlıındaki bir heyet, Atatürk’ü karılamak üzere Narlı
istasyonuna hareket etti. Heyetle buluan Atatürk,onlarala birlikte saat 11’e doru
Gaziantep’e girdi. O gün ehir ana-baba günü,binlerce,onbinlerce insan, okullar, esnaf
birlikleri karılamaya çıkmılardı. Atatürk, karılayıcıları selamladıktan sonra, otomobiline
bindi. Yolda, Bakarakol’da arabasından inerek,bir süre halk arasında yürüdü, tekrar bindi,
Atatürk Bulvarı’ndan Halkevine geldi.Meydanlarda davul-zurnalar çalıyor, milli oyunlar
oynanıyordu. Halkevinde çeitli kuruluların yöneticileri ile görütü bilgi aldı. Atatürk,
Gaziantep’teki çalımalardan memnun görünüyordu. Akam, Gaziantep’liler, Atatürk’e ikiyüz
kiilik bir yemek verdiler. Yemein sonunda Gaziantep Milletvekili Kılıç Ali bir konuma
yapmı, sözlerini öyle tamamlamıtı. Gazi bizim Gazimiz, kainat ve insanlıın Ulu Gazisi…
Gaziantep’in yüreinden coan sesi dinliyormusun? Bu ses, tek ses olarak neden senin
büyük yüreine akıyor Gaziantep seninle yeniden kuruldu, çünkü sana inandı,balandı.Sana
inanan,sana balanan kendi varlıına inanır. Hakka inanır, sonsuzlua balanır. Sen her
eysin, Gazisin. Büyük Türk’ün bizzat kendisisin,özüsün,kütük adın Gazi Mustafa Kemal’dir.
Fakat dou adın, tarih adın, asıl adın Türkiye’dir. Ertesi gün,27 Ocak 1933 Cuma,bayramın
birinci günü, Atatürk’ün üzerinde lacivert bir elbise, gri kravat, siyah iskarpinler var. Valilikte
yapılan bayramlama törenine katıldı. Buradan, üstü açık bir arabayla Belediyeye
geldi.Belediye Meclisi salonunda toplanan Gaziantep’lilerle, ehrin sorunlarını görütü,
ihtiyaçlarını sordu.
Gaziantep’te bir lise açılması isteniyordu. Babakan smet nönü’ye bir telgraf gönderdi.
Gaziantep’teki ortaokulun lise haline getirilmesini, bu iin bir iki gün içinde
sonuçlandırılmasını istedi. Öyle ki, üç gün sonra 1 ubat 1933’te Gaziantep lisesi açılmıtı.
Bu arada bir de tören yapıldı. ehir meclisi Atatürk’e “Hemehrilik Belgesi” verilmesini
kararlatırdı. Atatürk, Gaziantep Nüfus Kütüünde ( Bey Mahallesi, hane 41, cilt 86, sayfa
56, Zübeyde’den doma, Ali Rıza olu, 1881 Selanik doumlu gazi Mustafa Kemal ) olarak
geçti. Hemehrilik Belgesi, Gaziantep Belediye Bakanı Hamdi Kutlar’ın bir konumasıyla
Atatürk’e verildi. Atatürk teekkür ederek: Gaziantep güzel ehir, Gaziantep’liler vatansever,
cesur ve çok çalıkandır. Bu ehir her hizmete layıktır. Gereken her yardım yapılacaktır
dedi. Belediyeden sonra Garnizon Komutanlıına gitti, subay ve erlerin bayramlarını kutladı.
Öleden sonra Narlı’ya buradan da Adana’ya dönüyordu. Atatürk, Gaziantep’in Kurtulu
Günü yıldönümleri olan 25 Aralık’ta sık sık Gaziantep’lileri kutluyordu. 25 Aralık 1936’da
31

Gaziantep’in 15. Kurtulu Yıldönümü günü u telgrafı göndermiti: “Türküm diyen her ehir,
her kasaba ve en küçük Türk köyü, Gaziantepliler’i kahramanlık örnei olarak alabilir”Bu
telgraftan bir yıl sonra 25 Aralık 1937’de Gaziantep’in 16. kurtulu yıldönümü dolayısıyla
Ankara Halkevi’nde düzenlenen toplantıya katılmı,Gaziantepliler’e de bir telgraf çekmiti.
Bu telgrafta:”Eer bir gün millet,vatan ve Cumhuriyetin yüksek çıkarları gerekirse, o çevre
kahramanlarının geçmite olduundan daha yüksek kahramanlıklar göstermeye hazır
olduklarına üphem olmadıı bilinmelidir”diyordu. Gaziantep’se Atatürk’ünü her zaman
saygıyla andı. Onun Gaziantep’e geli gününü,bir bayram olarak her yıl kutladı.
III. BÖLÜM :
1) ANTEP KÜLTÜRÜ:
1.1. Antep’de El sanatları:
Antep el sanatları Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinin kültürel mirasını günümüze
taımaktadır.Bu gün yalnızca Türkiye’de Antep ‘de görülen sanat dalları ve bu sanatlarda
Antep’e ait olan üsluplar görülmekte ve yava yava dünya tarafından da tanınmaktadır
1.1.1.Dokumacılık:
Dokumacılık denilince akla Antep’e özgü kutnu kuma gelir. Kutnu ipekli bir dokuma türüdür.
Ham maddesi suni ipek ve pamuk ipliidir. Ana renk sarı olmakla beraber 60’dan fazla çeidi
vardır. Mecidiye, zincirli, darcı çiçekli gibi isimler verilmitir.
Selçuklular zamanında dokunan kutnu kumalar; Hindistan, ran ve Arabistan’a satılırdı. Her
yeri dutluk olan Antep’te Dar’ül Harir denilen bir ipekçilik okulu vardı. imdi onun yerine
Gaziantep Lisesi vardır. Bu okul sayesinde Antep’te çok iyi ustalar yetimiti. Sabahları
erkenden omuzlarına ipek toplarını yüklenen ustalar. Kürkçü hanına gider, han duvarlarına
demir kazıklar çakar kazıkların arasına da çile halindeki ipei gererlerdi. 8-10 metrelik bir
tezgah haline gelen duvar yüzeyinde ipei ilerlerdi. (Mezzekçi) pek ustalarının çaktıı
kazıkların oyukları günümüzde hala Han duvarlarında görülmektedir. Gece geç saatlere kalar
tezgahlar çalıır ve zaman geçirmek zor olduu için türküsü bulunmaktadır. Antep’in mehur
“Gözlerin kör ola ölesin usta” türküsü buna güzel bir örnektir. pee keci denilirdi. Keci birçok
32

türküde keçi olarak söylene söylene ipekle ilgili türküler zamanla unutulmutur. Kumaların
güzellii bakentte fark edilince ünlü ustalar bakente getirilmi. stanbul’da ve Bursa’da da
pek ustalıı yaygınlamı. Ancak kutnu kuma yine de yalnızca Antep’te dokunurmu. Mor
rengi elde etmek çok zor olduu için özel kabul edilmi ve bakent, saray dıında mor renk
giyilmesini ve üretilmesini yasaklamı. Bu rengi yalnızca Antepli ustalar elde edebiliyormu.
Antep’te kutnu kuma dokumacılıının çok zor olduunu anlatan hasıl isimli bir türkü , bir
çırak tarafından ustasına yazılmıtır.
Resim(4)-Dokumacılk
1.1.2. Sedef Kakmacılık:
Sedef, deniz hayvanlarının kabuklarında bulunan fosforlu beyaz renkli parıltılı bir madde ile
pirinç tel ve ceviz aacının sanatçı ellerde bir büyüye dönüme sanatıdır. Sedef ilemecilii
yapanlara sedefkar denilir. XV. yüzyıl Osmanlısında sedef kakmacılık en parlak zamanını
yaamıtır. Geometrik desenler, çiçek motifleri ve kültür motifleri sedef parçaların oyulan
ceviz zemine yerletirilmesiyle oluur.
1.1.3. Yemenicilik:
Yapımında plastik maddeler kullanılmaz. Tamamı el dikiiyle yapılır. 5 ayrı hayvanın
derisinden özenle mal edilen yemenilerin alt tabanı manda ya da sıır yüzü keçi iç astarı
koyun iç taban sıır ya da olak derisinden yapılır. Hem ayak salıını korur, hem de alt ve
üst taban arasına konulan kil vücuttaki elektrii topraa verir. Türkiye’de tek yapıldıı yer
Antep ve Kilstir. Yemeni ustalarına köger denir. Rengine, ekline göre yemeni isimleri
deiir.
33

Resim(5)-Yemeniler
1.1.4. Bakırcılık:
Antep bakır ilemeciliinin özellii tek parça olarak imal edilmesi yani lehim ya da benzeri bir
yolla birletirme yapılmamasıdır. Yalnızca Antep’te yapılan bir ileme teknii ile çelik kalem
ve çekiç kullanılarak yapılan motifler yurtdıında da benzerlerinden ayrılır.
1.1.5. Antep El i:
Bursa ketesi, Panama bezi, Rize bezi vb. Kumalar üzerine susma (ileme) ve ajur (iplikleri
keserek çekme) teknii ile Antep ii dediimiz özel ve kente özgü motifler ortaya çıkar.
Motiflerin yapılı tekniine göre, filitreli, örümcek, verev çitme gibi isimleri vardır.
Resim(6)-Antep ii
34

Resim(7)-Yemeni Ustası
1.1.6. Kuyumculuk:
Selçuklular ve Osmanlı zamanından beri Antepdeki en gözde mesleklerdendir. Altın genelde
22 ayar olarak ilenir. Yöreye özgü motiflerle özel sipariler yapılır. Günümüzde de 60
imalatçısı 2000 çalıanı ile kent ekonomisine büyük katkısı vardır.
1.2. Aba Güreleri ve Aba Dokumacılıı:
Aba, geçmite deve öküz, at tüyünden, keçi kılından, koyun yününden dokunan özel bir
kumatan yapılan erkek giysisidir. Kolu olmayan önü arkası kapalıdır. Desenine
malzemesine göre tahtalı aba, sandıklı aba vb. isimler alır. Türklüe has mertlik, acı, kuvvet
ve asalet gibi deerlerin tamamı aba gürelerinin figürlerinde toplanmıtır. Bu güre hasat
sonu ve düünlerde yapılır. Düün sahibi düünden bir gün önce yöre köylerini düüne ve
güree davet eden “okuntu” adlı bir çarı kaıdı daıtır. Düüne gelen köylüler güreçileriyle
gelir. Pekmezci köylüler ile dere köylüleri rakip olur ve güreler birkaç gün sürerdi.
1.3. Sahre Alemleri:
Açık alan ve kır anlamına gelen Sahra kelimesi Antep azı ile Sahre’ye dönümütür. Sahre
yani piknik gelenei ve mesire yerlerini gezmek çok önemlidir. Birkaç çeit sahre vardır.
Esnaf Sahresi, Aile Sahreleri, Nianlı Sahresi esnaf grupları, evlenecek çiftin ailesi özel
piknikler düzenler. Büyük sofralar kurulup yemekler piirilir. Sahanda kaymak yemek adettir.
Kültürel deerlerini gelecee taıyarak yaayan Antep de anlattıklarımızın dıında;
zurnacılık, kilimcilik, gümü ilemecilii, semercilik de devam eden kültür varlıklarımızdandır.
35

Gaziantep de her ay çıkan “Gaziantep kültür” dergisi birçok deerimizi canlı tutmakta ve
gelecek nesillere aktarmaktadır.
1.4.Düün Adetleri:
Düün ve evlenme, Gaziantep'te de kutsal bir olayın balangıcıdır. Evliliin her aamasında
genellikle yöredeki töre ve inançlara göre hareket edilir. Evlenme adetleri limiz, merkezi dahil
olmak üzere; Nizip ilçesi Boyundur ve Uluyatır (Mizar), Ouzeli ilçesi Dokuzyol ( Urulu ),
Büyükkaracaören ve Hötoylu, Araban ilçesi Elif Beldesi ve Akbudak ( Süpürgüç ), Yavuzeli
lçesi Sarılar, Göçmez, Hacımallı ve Üçgöl, Karkamı ilçesi Elifolu, Alagöz, Alacalı, Çiftlik ve
Balaban köylerinde uygulanmaktadır.
1.4.1.Düür Gezme:
Düür gezme; evlilik çaına gelmi kızlara bakmaya gitmek demektir. Dügür, olan veya
erkek yeeni olanlar tarafından gezilir. Dügür gezenler, tanıdık dost ve akrabalarından,
evlenme yaında kızı olanların salıını ( haberini ) alırlar. Daha sonra haberleri yokmu gibi
belirlenen eve giderek kıza bakarlar. Düür gezenler için en önemli olan ey, kızın ailesinin
geçmiidir. Ondan sonra kızın marifetleri ve güzellii gelir.
Düürcüler kızı beenirlerse, birkaç gün sonra bir daha görmee giderler. kinci seferde de
beendikten sonra olana haber verirler ve kızı, gizlice yolda gösterirler. Düürcüler
beendiyse, olana fazla bir laf dümez.
Olan, kızı gizlice görüp beendikten sonra, evlenmenin ilk adımı olan erkekler arasında söz
alıp verme ii balar.
1.4.2. Beklik Takma:
Beklik takma; Gaziantep‘de nian takma yerine kullanılan bir tabirdir. Beklik takma
yapılmadan önce, kız evi tarafından istenilen ve erkek evi tarafından alınması zorunlu olan
giyecek eyaları alınır bu olaya “ Beklik Karartısı “ denir. Giyecekler beklik takılırken kız ve
erkek tarafından giyilir. Beklik karaltısının içinde, bir kat elbiselik, kundura çanta, pabuç ve iç
çamaırı bulunur. Eskiden hamam petamalı da verilirdi.
Bu hazırlıklar bitikten sonra; sıra yüzük takmaya gelir, nian mutlaka kız evinde yapılır. Olan
evi nian gününden birkaç gün önce dost ve akrabalarına haber yollayarak, nian gününü
36

ildirir. O gün, herkes, kız evinde toplanır. Niana daveti eskiden “ Okuyucu “ denilen
kadınlar yaparlardı. Günümüzde okuyucu kadınlardan kimse kalmamıtır.
Nian günü sabahı olan evi, kız evine, nianda yenilecek olan tüm yemek, tatlı ve meyveleri
yollamak zorundadır. Yemekler yenilir, getirilen elbiseler bir ip üzerinde sergilenir. Giyecekler
incelendikten sonra, tatlı yenilir ve yüzük takılır. Bu niana erkekler katılmaz, kadınlar
arasında yapılır.
1.4.3.Balık ve Kalın :
Gaziantep'te ve özellikle köylerinde kalın alma olayı hala devam etmektedir. Kalın, kız babası
tarafından, kızın çeyizine harcanmak üzere alınır. Kız babası, aldıı bu parayı baka bir
harcama için kullanmaz. Eer bu para kız için harcanmazsa, bu büyük bir terbiyesizlik olarak
kabul edilir.
Kalın parası, günün artlarına göre alınır ve bir usulü vardır. Kız istendikten sonra olun
evinden büyükler giderek, kız evinden ne kadar kalın istediklerini sorarlar. Eer istenilen para
çok ise; aile büyükleri araya girerek miktarı düürmeye çalıırlar. Olan evi, daha sonra
verebilecei miktarı kız evine bildirir. Be aaı, on yukarı ii balarlar. Yeniden kız evinde
toplanılır ve masrafları olan evi karılar. Bu toplantıya yalnızca erkekler katılır ve yenilip
içildikten sonra, olan babası herkesin önünde parayı kız babasına verir. Böylece kalın ii
halledilmi olur. Önceleri balık ve kalın gibi maddiyata dayanan kaynakları olamayanlar,
deiik usulü ile evlenirler. Deiik yapmak iki ailenin kız alıp vermesidir. Deiik yapmaya
evlenme yaına gelmi aabeyler karar verirler. Her aile bir kız alır, bir kız verir. Bu nedenle
balık alıp vermezler.
Bu usulü benimseyenler çoktur. Çünkü; masrafsız olarak yapılan bir evlilik yoludur. Bu usulde
gönül ii geçerli olmayıp, ailenin verecei kararlar önemlidir. Deiik yapan aileler, genellikle
fakir ailelerdir. Eer deiik, aynı köyün gençleri arasında deil de, baka bir köyle deiik
yapılıyorsa, o zaman; deitirilecek kızlar, at üstüne bindirilerek, dier köye doru yola
çıkarlar. ki köy arasında kafile karılaır. Daha sonra; iki tarafta kızları alır, köylerine
dönerler. Her köy arasında, ayrıca düün yapar.
1.4.5.Yatak Biçme :
Yatak biçme, imece usulüyle yapılan bir yardımlama ve elence günüdür. Yatak biçme, kız
evinde yapılır. Olan evinden ve kız evinden gelen kadınlar, yardımlaarak ,kızın çehizine
konacak yatak yüzlerini diker ve yorganları köpürler. Bir yandan i yapılırken, bir yandan da,
37

yemekler yapılır ve yenir. Yatak biçmeye çalgıcılar çaırmak adetler arasındadır. Yatak
biçmeye gelen kadınlar, yer, içer ve elenirler.
1.4.6.Çehiz (Çeyiz ):
Gaziantep'te çok önemli yer tutar. Özellikle kızlar çeyizleriyle deerlendirilir. Kız çeyizini para
olarak hesaplamak mümkün deildir. Bir kızın çeyizi doduu günde dizilmeye balar. Anne,
teyze, hala v.s. akrabalar da bu çeyize daima bir eyler eklerler.
Çeyiz alma kız evindeki kızın çeyizinin, olan evi tarafından alınıp, olan evine
götürülmesidir. Çeyiz alınacaı gün, olan evinin akrabaları olan evinde, kız evinin
akrabaları kız evinde toplanırlar.
Çeyiz günü, elenceyi olan evi yapar, kız evi ise; olan evinin gelmesini bekler. Kız evinde
hiçbir elence yapılmaz. Çeyiz alma adetleri günümüzde hala eksiksiz olarak devam etmekte
ve yapılmaktadır.
Kız evinden çeyiz almada da bazı adetler aırlıını korur. Çeyizlerin bulunduu evdeki kızın
sandıının üzerine, kızın erkek kardei veya yakın bir akrabası oturur. Olanın babası veya
bir aile büyüü, sandıın üzerinde oturan kiiyi kaldırmak için, bir miktar para verir. Para
verildikten sonra, çeyiz taıma ilemlerine geçilir.
Çeyiz taınırken meydanda bulunan her eya alınır. Yeni evlenecek olan çiftlere yardım
olarak ne bulunursa götürülür. Taıma ii yalnızca olan evine düer, kız tarafından kimse
taıma iine karımaz. Çeyiz taındıktan birkaç gün sonra, kız evinden birkaç kii çeyizin
taındıı eve giderek, evi dizerler. Gelen tüm çeyizler evin içersinde düzenlenir .
1.4.7.Gelinci Ve Düün Günü :
Gelinci, yöremize ait bir kadın düünü olup; düün salonuna kadınlardan baka kimse
alınmaz. Bazı yakın akrabalardan gelen olursa, kapıda beklemek zorunda kalır. Kına
gecesini takip eden günde, olan evinde,olanın bütün kadın akrabası, komuları, mahalle
kadınları toplanır. Çalıp söyler, oynar ve elenirler.
Gelinciye, gelin ile damat beraber gelir. Gelin olan kız, son yemeini babasıyla birlikte yer
daha sonra akrabaları tarafından giydirilir.
Gelinciler, elencenin ortalarına doru ara verir. Gelinciler yanlarında yiyecek ve içecek
38

getirirler. Getirilen yiyeceklerin baında “ Hedik “, bunun yanı sıra kuruyemiler, meyveler ve
yemekler yer alır. Yiyecek getirenler, getirmeyenlere daıtırlar. Böylece iyi bir dostluk ve
yakınlama ortamı da domu olur. Gelincinin yeniden ikinci bölümü balar. Kaynana gelinin
baına eker atar, ekerlerin bir kısmı da misafirlerin üzerine atar. Bu olay çocukların dört
gözle bekledikleri andır. Gelinci bittii zaman, gelinin arkadaları, gelini alarak gerdek
odasına götürürler. Yatsı'ya doru, damadın arkadaları gelerek, gelinden damadın
eyalarını isterler. Gelin, damadın giyecei eyaları kendi eliyle arkadalarına teslim eder.
Elbiseyi alan arkadaları damadı giydirdikten sonra namaza götürürler.
Memleketimizde, özellikle köy düünlerinde bu gelenek devam etmektedir. ehirde ise; bu
adet kalkmıtır. Düün günü, olan tarafı, mahsere kazanları ve elbetelerde pilav ve cacık,
sulu yemekler yapılır. Okuyucu vasıtasıyla, gelinciye olan kadınlar yer icer, çalar oynarlar.
1.4.8.Mata :
Gelinci ve düün günleri, davetlileri idare etmek, onları hakkıyla aırlamak, yemei ikram
eden, törenle ilgili dier ileri üzerine alan ve mühim roller oynayan kadına mata denir.
Matanın aldıı kararlara büyük küçük her ferdin, itaat etmesi mecburidir.
2) ANTEP MUTFAI:
2.1. Mehur Yemekler:
Antep mutfaı baklavası ve kebaplar ile dünyaca ünlüdür. Bu mutfak önceden hazırlanmı ve
kurutulmu yiyecekler açısından büyük zenginlie sahiptir. Bu nedenle Kurtulu Savaı’nda
Fransızlar ehri igal edip etrafını çevrelediklerinde, Antep dıarıdan hiç yiyecek gelmeden
aylarca dayanabilmiti. Biber ve domates salçası, nar ve sumak ekisi, döme tarhana,
süzme yourt, kaymak, kırma zeytin, kırık pirinç, firik, safran, kakule, kekik, cevizli, fıstıklı,
bademli sucuk, mahlep, her türlü kuru sebze Antep mutfaının olmazsa olmazlarıdır. Bol
ekili, acılı, salçalı tatlar sevilir. En ünlü yemekleri; simit kebabı, yeni dünya kebabı, Ali Nazik,
Beyran, Yuvalama, içli köfte, firikli acur dolması, mumbar, bulgurlu kuru kabak dolması,
lebeniye çorbası, zeytin piyazı, katmer ve baklavadır.
39

Resim(8)-Patlıcan Kebap
2.2. Antep Fıstıı:
Güney Anadolu Bölgesi, Türkiye Antep fıstıı üretiminin %94,2’sini karılar (32.986 ton).
Fıstık meyilli, kayalık ve kıaç kireçli toprakta yetiir. 100 gr. Antep fıstıı vücudun günlük ya
ihtiyacını karılar. Kandaki kolestrol seviyesini düürür. Kalp hastalıı riskini azaltır. Protein
ve vitamin yününden oldukça zengindir.Fıstık aacının boyu 6m kadardır.Fıstık fidesi
ekildikten sonra ilk meyvesini10-12 yıl sonra verir. Bir yıl ürün veriri bir yıl vermez.Aacın
ömrü 150 yıldır.Nisan ayında çiçek açar Austos ve Eylül ayında meyvesi toplanır.Fıstıklar
aaç silkelenerek toplanır.Fıstık salkımına cumba denir.Cumba üzerindeki pembe fıstıklar
olgun sarı fıstıklar ise olmamı boz denilen fıstıktır.Baklavada kullanılan sarı olan boz fıstıktır
o nedenle çok lezzetlidir.
Resim(9)-Antep Fıstıı
40

3) GÜNÜMÜZDE GAZANTEP :
3.1.Gaziantep’in Ekonomisi :
Gaziantep gerçekletirdii dev adımlarla, Cumhuriyet Tarihinin ilk yıllarından bu güne düzenli
ve hızlı büyüyen, kendi öz kaynaklarıyla bölgede cazibe merkezi haline gelmitir.Ekonomik
yönden çevresinde bulunan 20 ili etkisi altında bulunduran Gaziantep,Sanayi ve malatta
gelimi bir durumdadır.Dou ve Güneydou Anadolu Bölgesinde ekonomik bir merkez
durumunda olan Gaziantep'te özellikle malat Sanayi gelimi ve Türkiye'de önemli bir üretim
merkezi haline gelmitir.
Gaziantep'te üretimle birlikte toptan Ticaretin aırlıını oluturan kesimler içerisinde ise
gıda,tekstil,kimya ve makine imalatı gibi sektörler önemli bir yer igal etmektedir.
Gaziantep'in Sanayi yapısını 3 Kategoride incelemek mümkündür.
a- Evlerde yapılan malat ;
Bu malat türü öncelikle hane halkının kendi ihtiyaçlarını karılamak amacıyla yaptıı bir
üretimdir.Ancak köylerde yapılan pekli ve Pamuklu dokumalar ile çadır vs. yapımında
kullanılan keçe,kilim gibi imalatlar piyasada bulunabilmektedir.Gaziantep'in yerel bir ürünü
olan Fıstıın kabuklarını çıkartılması ve iç haline getirilmesi ii de yine evlerde yapılan bir
imalat türüdür.Tekstil Sanayisinin bir kısım ileri de (bobin sarma,masure .vb.) Yine evlerde
fason olarak yapılmaktadır.
b- Atölye tipi malat ;
Bu tür imalat artık en üst düzeye gelmi durumdadır. Varlıını kayda deer biçimde
hissettiren ve aır Sanayiye geçi için büyük bilgi ve beceri birikimini bünyesinde salamı
olan bu imalat türüne torna–tesfiye Atölyeleri,demir ve Profilcileri, Bakırcıları,
dökümcüleri,kasacıları,kaportacıları,oto tamirhanelerini, dingil ve karoser imalatçılarını ve
çeitli makine imalatçılarını örnek alarak verebiliriz. Daha öncede belirttiimiz gibi bölgede
hakim olan imalat türü atölye tipi imalattır. Yapılan üretimin %80'i il sınırları dıında
tüketilmektedir.
c- Fabrika ve Modern malat Tipi :
Son yıllarda olaan üstü bir çaba sarf edilerek Atölye tipi imalat alanından Fabrika Tipi
malata geçiin baarıldıı bazı Sanayi dalları bu gurubu tekil ettirmitir.Ayrıca bölgede
bolca yetien ve ihracaata verilen tarımsal ürünleri sanayi mamulü niteliine dönütürülmesi
41

ilemleri de bu bölümde yer almaktadır.Bilhassa Birlemi Milletler Tekilatının destei ile
kurulan KÜSGET – Küçük Sanayiyi Gelitirme Tekilatı'nın kurulması ve bu bölgeye 50 adet
fabrika binasının ina edilmesi metal sanayi i kolunda büyük bir ilerleme salamı, yine 70'li
yıllarda kurulan Organize Sanayi Bölgesi'de çok çeitli imalat türlerini bünyesinde toplayarak
Gaziantep'in sanayi görünüünü büyük çapta deitirmitir.
3.1.1.Sanayi Dalları :
a- Tekstil Sanayi;
Gaziantep imalat sanayi içerisinde tekstil sanayi %83'lük payla 1. sırada yer almaktadır.
Genellikle tekstil hammadde ve yarı mamul üretimi eklinde younlaan yapısı ile sanayi
potansiyelinin, Dokuma, giyim eyası ve konfeksiyon üretimi açısından parlak bir gelecei
bulunmaktadır.
b- Gıda Sanayi;
Gaziantep imalat sanayi içerisinde %6'lık pay ile yer alan gıda sanayi iyeri sayısı açısından
Türkiye içerisindeki %4'lük bir pay ile 3. sırada bulunmaktadır. gıda sanayisi içerisinde
makarna üretimi Türkiye ihtiyacının %60'ını, mercimek üretimi %70'ini, un, irmik üretimi
%60'ını karılamaktadır.
c- Kimya–Plastik Sanayi;
Gaziantep imalat sanayi içerisinde kimya- plastik sektörü %4'lük bir paya sahip olup, Türkiye
imalat sanayi içerisindeki yeri bakımından önemli bir potansiyel arz ettii görülmektedir.
d- Metal Ve Makine Sanayi;
Gaziantep imalat sanayi içerisinde metal ve makine sektörü %1'lik paya sahip olup, gıda,
tekstil ve plastik sanayisine dayalı olarak gelimitir
e- Otomotiv Yan Sanayi;
Gaziantep ticaret ve sanayisine paralel olarak gelien sanayi dallarından biri olan otomotiv
yan sanayi, Gaziantep'ten geçen uluslar arası taıt araçlarının tamirat, bakım, onarım ve
yenileme ilemlerinin yapılabilmesi bakımından gelecei parlaktır.
42

f- naat Yan Sanayi;
Yarattıı istihdam potansiyeli açısından çevre llerden gelen göç ve nüfus artıı hızı
dolayısıyla hızla gelien Gaziantep'te konut ihtiyacına paralel olarak %4'lük kısımla inaat
yan sanayisi gelimi durumdadır.
g- Orman, Aaç Ve Kaıt Ürünleri Sanayi;
Küçük ve orta ölçekli sanayi iletmeleri eklinde yapılanmı olan bu sektör, çounlukla
Küçük Sanayi Sitesi içerisinde faaliyet göstermektedir.
h- Elektronik Sektörü;
Gelien sanayi sektörlerine paralel olarak elektronik yan sanayisinin geliimi yolunda önemli
adımlar atılmaktadır.
ı- Deri Ve lenmi Deri Sanayi;
Bölgenin canlı hayvan ihracat merkezi konumunda olan Gaziantep'te dericilik, basit ileme
yöntemleri ile toplanılarak, zmir, stanbul gibi deri ileme merkezlerine sevkiyatı yapılmak
suretiyle gelime yolundadır. Mevcut deri ise, küçük atölye eklinde kurulan ayakkabı
imalathanelerinde üretilerek Dou ve Güneydou Anadolu Bölgesi bata olmak üzere çevre
illerin ayakkabı ihtiyacını karılamaktadır.
3.1.2.Ticaret Yapısı:
Gaziantep yıllardan beri kendi öz kaynaklarını harekete geçirerek , tamamen kendi insanının
zekası ve teebbüsçü oluu sayesinde, devletten çok az yardım alarak , Güneydou ve
Douda bir model kent, Türkiye'de ise gerek genel büyüklük gerekse sanayi kapasitesi
bakımından sayılı bir il olmutur.
Bölge insanının atılımcı gücü birçok gelimeyi de beraberinde getirmitir. Balangıçta aile
irketi olarak yola çıkan kurulular zamanla büyümü ve dev holdingler meydana
getirmilerdir.u anda Türkiye'de sayılı kurulular ve irketler arasında Gaziantep firmaları da
bulunmaktadır.Bu günkü seviyesine kendi öz gücüyle gelen , ender bir kent olan Gaziantep'in
bunda sonraki asıl hedefi pazarlardır.Gaziantep'ten gerçekleen ihracaatın bugün önemli bir
kısmı Ortadou ve Avrupa ülkelerine yapılmaktadır.
43

3.1.3.Maden Kaynakları :
a-Aliminyum ( Al )
slahiye-Cabbar Da, Hopuz, Gözkayası Sahaları
Islahiye-Kaplan Banısı Sahası
Islahiye-ahinlik-Akçada Tepe Sahaları
Islahiye-Kuruda-Toprak Tepe-Sulumaara Tepe zuhurları
b-Asbest ( Asb )
Nurdaı-Durmular Köyü zuhurları
c-Boksıt ( Bx )
Islahiye (Kaplanbanısı, Cabbar Hopuz, Kinaz, ahinlik, Topaktepe) Sahaları
d-Demir ( Fe )
ahinbey-Burç-emlik Sahası
e-Krom ( Cr )
Islahiye (Kartalköy, Sarıkaya, Kalaycık, Aalarabazı, Çolaklar, Yesemek, Küçükkatranlı,
Büyükkatranlı, Çubuk, Alacaköy, Melikanlı, emlik, Kazıklıköy, Martavan) yatak ve zuhurları
f-Manganez ( Mn )
ahinbey-Burç-Zülfikar, Narlıca, Yeniyapan Sahaları
44

3.2. Gaziantep’de Eitim :
3.2.1.Gaziantep li Eitim Durumu (2000) (l Toplamı)
Eitim Durumu Adet %
Okuma yazma bilmeyen 175 258 16.2
Bir okul bitirmeyen 292 725 27.0
lkokul bitiren 401 305 37.1
lk Öretim 28 256 2.6
Ortaokul bitiren 57 293 5.3
Ortaokul dengi meslek okulu bitiren 1 432 0.3
Lise 78 631 7.2
Lise dengi meslek okulu bitiren 14 235 1.3
Yüksek öretim 31 377 2.9
Dier 151 0.1
Toplam 1 0806 63 100.0
3.2.2.Gaziantep’te Halk Eitimi :
Antep’de Yaygın Eitim faaliyetleri Halk Eitimi Bakanlıı koordinatörlüün-de, ikisi l
Merkezinde olmak üzere, 9 lçe Halk Eitimi Merkezi Müdürlüü'nce yürütülmektedir. Bu
merkezlerimizde 2001-2002 Eitim-Öretim yılında 28 kadrolu öretmen, 11 kadrolu usta
öretici, 454 ücretli ve fahri usta öretici görev yapmaktadır.
2001 - 2002 Eitim Öretim Yılında Önderliini Sayın Cumhurbakanımız Ahmet Necdet
Sezer'in eleri Sayın Semra Sezer'in yaptıı Ulusal Eitime Destek Kampanyası
çerçevesinde bata giyim, makine nakıı, ev mefruat, balama, mandolin, halk oyunları, el
45

sanatları, halıcılık, kilimcilik, üniversiteye hazırlık, Anadolu ve Fen Liselerine hazırlık,
bilgisayar, kalorifer ateçilik, anne-çocuk eitimi, avcılık, aırtmalı aba gürei, kuaförlük,
bilgisayar bakım ve onarım kursu ile kooperatifçilik olmak üzere 51 branta toplam 10.295
vatandaımız mesleki ve sosyal - kültürel kurslara katılmıtır.
Okuma-yazma kurslarına ise büyük bir önem verilmekte olup, açılan 233 adet 1. ve 2.
kademe okuma yazma kurslarında 3.776 yetikine okuma - yazma öretilmitir.
2001 - 2002 Eitim-Öretim yılında Bakanlıı ile çeitli firmalar arasında imzalanan
protokoller gerei düzenlenen yarımalara Halk Eitim Merkezleri aktif bir ekilde katılmı
olup, Makine Nakıı dalında Nizip Halk Eitimi Merkezi ve Akam Sanat Okulu Müdürlüü
Türkiye 2.si ve mansiyon ödülü, Cam ve Porselen Boyama Yarımasında ise; ehitkamil
Halk Eitimi Merkezi Türkiye 2.si, Cam boyama dalında ahinbey Halk Eitimi Merkezi
mansiyon ödülü almılardır.
2002 - 2003 Eitim – Öretim yılında da yine Ulusal Eitime Destek Kampanyası etkin bir
ekilde devam etmektedir. 20 ubat 2003 tarihi itibariyle l genelinde 42 branta 365 kurs
açılmı olup; 5.474'ü kadın, 3.016'sı erkek olmak üzere toplam 8.490 kursiyere eitim
verilmektedir. Bu kurslardan 113'ü ahinbey lçesinde, 64'ü ehitkamil lçesinde, 17'si
Yavuzeli lçesinde, 49'u Nizip lçesinde, 30'u Karkamı lçesinde, 9'u Ouzeli lçesinde, 40'ı
slahiye lçesinde, 27'si Nurdaı lçesinde, 16'sı Araban lçesinde açılmıtır.
42 adet 1. ve 2. Kademe Okuma- Yazma Kurslarına da 357 kadın, 275 erkek olmak üzere,
toplam 632 yetikin devam etmektedir.
2002-2003 eitim öretim yılı taımalı ilköretim uygulaması nedeniyle il ve ilçelerinde
toplam 65 taıma merkezi ilköretim okullarına 500 köy ilköretim okulundan 4.290 Kız,
5.820 Erkek örenci olmak üzere toplam 10.110 örenci taınmakta olup, yıllık toplam gider
2.798.162.198.347 TL.'dir
3.2.3.Gaziantep Üniversitesi:
Gaziantep`te yüksek öretim 1973 yılında Orta Dou Teknik Üniversitesi`ne balı Makine
Mühendislii Bölümü ile balamı ve 1987 yılında ise üniversite tüzel kiiliini kazanmıtır.
46

Kuruluundan bu yana dengeli bir ekilde gelimesini sürdüren Gaziantep Üniversitesi,
çevre il (Kilis) ve ilçelere (Nizip,Ouzeli) yayılarak 7 Fakülte, 4 Yüksekokul, Türk Musikisi
Devlet Konservatuarı, 3 Enstitü ve 7 Meslek Yüksekokulundan oluan bir bölge üniversitesi
haline gelmitir. Balı birimlere ilave olarak, Adıyaman Mesleki Teknik Eitim Fakültesi ile
Yabancı Diller Yüksekokulu`nun ayrıca Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi ve Ouzeli`nde
birer meslek yüksekokulunun kurulması çalımaları sürmektedir. Tüm fakülte ve
yüksekokullarda örenci alınan bölüm ve program sayısı 2002 yılında toplam 104 olmutur.
Mevcut öretim elemanı sayısı 763 olup, 2002 yılı itibariyle yaklaık 11.000 örenci eitim
öretim görmektedir.
Üniversitenin Mühendislik Fakültesinde, Fen Edebiyat Fakültesinin ise ngiliz Dili ve
Edebiyatı Bölümü`nde örenim dili ngilizce olup, bu iki birimin yanı sıra Tıp Fakültesi ve
Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksekokulunda zorunlu yabancı dil hazırlık sınıfı
okutulmaktadır.
Üniversite, örencilerine ve tüm akademik personele sunduu gelimi kütüphane
imkanları, modern aratırma laboratuarları ve bilgi-ilem alt yapısı ile her türlü aratırma ve
gelitirme faaliyetlerini en üst düzeyde desteklemektedir.
Bilimsel yayın sıralamasında Gaziantep Üniversitesi Türkiye`nin vakıf üniversiteleri dahil
olmak üzere tüm üniversiteleri arasında 10 devlet üniversiteleri arasında ise 5. sırada olup
Türkiye`nin en iyi üniversiteleri arasında yer almaktadır
47

3.3. Gaziantep’de Festivaller ve Turizm statistikleri :
3.3.1. Festivaller ve Fuarlar :
ADI YAPILDII
YER
48
KUTLAMA GÜNÜ SÜRES
Atatürk’ün Gaziantep’e gelii Gaziantep 26 Ocak 1 gün
Antep’e Gazilik Ünvanının Verilii Gaziantep 8 ubat 1 gün
Turizm Haftası Kutlamaları ve Turizm
Fuarı
Gaziantep 15-22 Nisan 1 Hafta
Hıdırellez enlikleri Gaziantep 6 Mayıs 1 gün
Gaziantep Sanayi Fuarı Gaziantep Mayıs ayı içi 5 gün
Esnaf Sahresi Gaziantep Austos ayı içi 1 gün
slahiye Üzüm, Biber ve Kültür Festival slahiye 23-24 Austos 2 gün
Fıstık Festivali Nizip 4-5 Eylül 2 gün
Ouzeli Nar ve Kültür Festivali Ouzeli 28 Eylül 1 gün
Otomobil Fuarı Gaziantep Ekim ayı içi 7 gün
Cumhuriyet Kupası Aba Güreleri Gaziantep 29 Ekim 1 gün
Gaziantep’in Düman galinden
Kurtuluu
Gaziantep 25 Aralık 1 gün

3.3.2.Kültür statistikleri (2005)
Konular Gaziantep
Matbaa Sayısı 150
Müze Sayısı 3
Müze Ziyaretçi Sayısı 53.459
Kütüphane Sayısı 14
Kitap Sayısı 119.078
Kütüphane Kullanıcı
Sayısı
49
653.675
Sinema Salonu Sayısı 7
Tiyatro Salonu Sayısı 1
Veriler en son 2005’de güncellenmitir

3.3.3.Turizm statistikleri (2005)
Konular Gaziantep
Turizm letme Bel.Otel Sayısı 22
Turizm letme Belgeli Lokanta Sayısı 11
Turizm letme Belgeli Müstakil Elence Yeri Sayısı 4
Turizm Yatırım Belgeli Otel Sayısı 8
Turizm Yatırım Belgeli Restaurant Sayısı 3
Turizm letme Belgeli Seyahat Acentası Sayısı 44
Anket Kapsamına Alınan Belediye Belgeli Otel Sayısı 11
Gaziantep Sınırlarından Giri Yapan Türk Sayısı 30.015
Gaziantep Sınırlarından Giri Yapan Yabancı Sayısı 24.289
Gazintep Sınırlarından Çıkı Yapan Türk Sayısı 37.932
Gaziantep Sınırlarından Çıkı Yapan Yabancı Sayısı 20.734
Turizm letme Belgeli Otellerde Konaklayan Türk
Sayısı
Turizm letme Belgeli Otellerde Konaklayan Yabancı
Sayısı
Anket Kapsamına Alınan Belediye Belgeli Otellerde
Konaklayan Türk Sayısı
Anket Kapsamına Alınan Belediye Belgeli Otellerde
Konaklayan Yabanc ı Sayısı
Veriler en son 2005’de güncellenmitir
50
192.911
24.492
29.441
1.668

3.4.Gaziantep Ve Doal Çevre :
3.4.1. Aaçlandırma :
Antep, bitki ve orman toplulukları kızılçam, karaçam, sedir, selvi, kayın, kavak, mee, ardıç,
yabani zeytin, sandal, akçeme, terebantin, sakız, funda, tesbih, ladin, sütleen, karaçalı,
ısırgan, delice, böürtlen ve çayır otlarıdır. En fazla bulunan türler ise mee ve kızılçamdır.
Mee ormanları bozuk ormanlar olup koruma altındadır. Orman ürünü elde edilmemektedir.
Kızılçam ormanları faydalanılan verimli alanlarıdır. Yakın çevresindeki Dülükbaba, Burç,
Yelligedik, Erikçe, Taslıca gibi ormanlar aaçlandırma çalıması yapılarak meydana
getirilmi ormanlardır.
1952 yılında Türkiye’ de ve Antep’de ilk orman dıı aaçlandırma faaliyeti olarak balayan
Dülükbaba Aaçlandırması yanında su ana kadar ilimizde 16374 Ha. Aaçlandırma, 5815
Ha.Erozyon Kontrolü ve 366 Ha. Özel Aaçlandırma olmak üzere toplam 22591 Ha. alanda
Aaçlandırma Çalıması yapılmıtır.
3.4.2.Hava Kirlilii :
Gaziantep ilinde Organize Sanayi kurulduktan sonra fabrikaların artması, tarımın
marinalatırılarak üretimin iyiletirilmesi, sanayinin gelimesi bunların sonucu olarak kırsal
kesimden ehre göçün artması ve özellikle Gaziantep ilinin Akdeniz Bölgesi ve Güneydou
Anadolu Bölgeleri'nin balantı noktası olması, göçlerin younluk kazanmasına ve il
nüfusunun hızla artmasına neden olmutur. ehre youn göçün olması çarpık ve plansız bir
kentlemeyi beraberinde getirmitir. Sanayi bakımından gelimi olması nedeniyle yakın
illerin kırsal alanlarından ekonomik nedenlerle göç edenler kente gelen nüfusun içinde önemli
bir paya sahiptir. Yapılamanın plansız olmasından dolayı alt yapının da yeterli olmadıı
görülmektedir. Ekonomik gücü zayıf olan ailelerin kullanmı olduu ve kalitesiz yakıt
nedeniyle hava kirlilii ehrimizde oldukça artmı durumda iken alınan olduu tedbirler ile
hava kirliliini kontrol altına alınmıtır. Bunun sonucu olarak kirlilikte 2. derece il
sıralamasından 3. derece il sıralamasına çıkmıtır.
Hava kalitesinin korunması amacıyla ehrin 3 ayrı noktasında sabit hava kirlilii ölçüm
istasyonlarımız çalımaktadır. Bu istasyonlardan alınan deerlere göre kirlilik önlemleri
alınmaktadır.
51

2003 ve 2004 yıllarında alınan deerler sonucu Antepteki hava kirlilii oranının yüksek
olmadıı tespit edilmitir. ehirde hava kirliliine neden olan bir etkende kursun izabecilerdir.
Ancak bunlarından bazılarına 2004 yılında yapılan çalımalar neticesinde filtre sistemi
yaptırılmı ve alıcı ortama emisyon bırakılmaması salanmıtır. Ancak bu sistemde yetersiz
kalmakta olup, izabecilerin sanayi bölgesi dıında yerleim alanlarının uzaında bir yerde
faaliyet göstermesi kirliliin daha da azaltılmasını salayacaktır
3.4.3.Su Kirlilii :
Antep’te Yüzeysel ve Yer altı Su kaynaklarımızla ilgili olarak Çevre ve Orman Bakanlıımızın
2001/6 sayılı Genelgesi dorultusunda yaptıımız çalımalarda imdiye kadar 7 ilçe, 18
belde ayrıca Merkez ahinbey ve ehitkamil ilçeleri ile birlikte Gaziantep Merkezde dahil
olmak üzere toplam 28 yerleim biriminin su kaynakları ile ilgili çalımalar tamamlanmıtır.
Yapılan çalımalarda tüm ilçe ve belde belediyeleri de dahil toplam 11.027 lt/sn su
kullanılmaktadır. Ayrıca yine kullanıma alınmayan 800 lt/sn kaynak suyu da dere yataklarına
alınmaktadır. Böylece kullanılabilir mevcut su limiti 11.827 lt/sn olarak belirlenmitir. Tespit
edilen bu rakam içerisine köy içme suları ile ahıslara ait kuyular dahil deildir. Toplam
11.827 lt/sn olan içme suyunun karılandıı kaynaklar ise 21 adet Sondaj Kuyu, 20 adet
Kaynak Suyu, 2 adet Baraj Gölünden olmak üzere toplam 43 adet kaynaktan
karılanmaktadır. Ülkemizde ehirlerin nüfusu hızla artmakta, yetkili kurulular bu artan
nüfusun mesken, içme suyu, kanalizasyon ve elektrik ihtiyaçlarını karılamakta büyük
zorluklar çekmektedir. Özellikle, Büyükehirlerin içme suyu sorunu ehir nüfusu arttıkça artan
nüfusa paralel olarak artmakta, halkın içme ve kullanma suyu için ödenmesi gereken bedel
giderek artmaktadır. ehirlerde adam basına düsen günlük su tüketiminin miktarı,
günümüzde kalkınmılık ve refahın bir ölçüsü sayılmaktadır. Temiz ve yeter miktarda suya
kavuturulamayan ehirlerde pislik ve salgın hastalıklar yaygınlamakta, meydana gelen
salık problemlerinin masraflarından baka kiilerin kaybettikleri çalıma gücünden dolayı da
toplum büyük ekonomik kayıplara uramaktadır.
52

SONUÇ
Hakkında pek çok ey bilmediimiz Antep kentinin Türk kültürü için ne kadar önemli
olduunu fark ettik. Antep’in yok olmasının Türk kültüründen de büyük bir parça alıp
götürmesi demek olduunu anladık. . Bu kent ile ilgili bilinecek ve görülecek okadar çok ey
var ki size de bu güzellikleri görmenizi ve Antep kültürünü yakından tanımanızı tavsiye
ediyoruz.
53

Ek: 1
Gaziantep Savunması Esnasında Verilen 6317 ehitten Resmi Kayıtlarda Tespit
Edilebilenlerin simleri Aaıda Belirtilmitir.
ADI ahadet Tarihi
Baıbozuk-Kellecieyh Ei 09.09.1920
Baıbozuk-Kıymetliolu Ei 09.09.1920
Baıbozuk-Hara Mustafa’nın Ei 14.09.1920
Er-Mustafa Olu Abbas Mustafa 07.03.1920
Er-Baıbozuk-Abdi Tandırekmekçi 19.07.1920
Er-Mehmet Olu Abdo 05.02.1920
Er-Mustafa Çavu Olu Abdo 16.02.1920
Baıbozuk-Develi Olu Abdulkadir 24.04.1920
Baıbozuk-Hacı Mehmet Olu Abdulkadir
Hassünoulları
54
11.03.1920
Er-Halil Olu Abdulkadir 17.06.1920
Baıbozuk-Kanlı Hasan Olu Abdullah 19.03.1920
Baıbozuk-Mehmet Olu Abdullah 20.03.1920
Mıstıkolu Abdullah Körükçü 10.04.1920
Baıbozuk smail Olu Abdurahman 27.07.1920
Mehmet Olu Abdurahman Tarakçıkara 27.08.1920
Er-Adile Faik Efendinin Ei 21.06.1920
Ahmet Olu Ahmet Öksüz 02.10.1920
Baıbozuk Hacı Ahmet Olu Ahmet 28.03.1920
Hacı Küçük Olu Ahmet Öksüz 02.10.1921

Baıbozuk Hacı Ahmet Olu Ahmet 28.03.1920
Hacı Küçük Olu Ahmet 28.02.1920
Baıbozuk Hasan Olu Ahmet/Molla Ahmet
Oulları
55
11.03.1920
bo Olu Ahmet / Eren 21.11.1921
Baıbozuk-Karadayı Olu Ahmet 18.08.1920
Demirba Mehmet Olu Ahmet Kömürcühacı 24.09.1920
27.Semt Efradından Selim baba Mehmet Olu
Ahmet
16.08.1920
5.Semt Efradından Süleymanolu Olu Ahmet 30.09.1920
Er-Abdullah Olu Ahmet / Topalolu 29.06.1922
Er-Ayvaz Olu Ahmet / Topalolu 26.02.1920
Er/Yıldırım Taburu Efradı 20.08.1920
Hamal Hasan Olu Ahmet Turan 17.10.1920
naat Efradından-Abidin Olu Ali 05.09.1920
Hamis Olu Ali 26.02.1920
Yıldırım Taburu Efradı-Hüseyin Olu Ali 05.09.1920
Baıbozuk-Yacı Alibaba Olu Ali 24.04.1920
Baıbozuk -Yahya Olu Ali Kelleci 09.09.1920
Er-Abidin Olu Ali Bakkal 03.02.1920
Er/Baıbozuk Ali Olu Ali Tarakçı 18.07.1920
Er/Baıbozuk Ali Olu Ali 26.08.1920
Er-Mustafa Olu Ali/Turanzade 04.08.1920
Er-21.Semt Efradı-Sait Olu Ali 01.06.1920
Baıbozuk-Ökke Olu Ali Bayram 20.08.1920

Er/naat Efradından-Eyüp Olu Ali Çavu 19.08.1920
Ahmet Olu Arap 24.10.1920
Hacı Mennan Olu Arap 20.09.1920
Kamber Mehmet Olu Arap 05.10.1920
Hasan Olu Argan / Ahraz 19.09.1920
Baıbozuk-eyho Mehmet Olu Arif 04.09.1920
Er/Mücahit-Arap Olu Arif 01.06.1920
Er/nzibat-Cuma Olu Arif 13.04.1920
Abdurrahman Kızı Asya ahadet Tarihi 05.08.1920
Mustafa Kızı Asya ahadet Tarihi 15.06.1920
Ömer Kızı Atiye/smail Beyin Olu ahadet
Tarihi
56
20.09.1920
Aye / Görcükolu Ökke 27.06.1920
Er/Baıbozuk-Hasan Efendi Kızı Aye
Mazıcızade
12.04.1920
Ayyu Molla Mıstıkın Ei 19.02.1920
Mehmet Olu Baki / Bakkal Baba 09.10.1920
Baba Mustafa Olu Bal Ali

Ek :2
HAIL
Alatirik söndü kalkın haıla
Haılı getirin çökün baına
Çifte kurun desin nezzik taına
Gözlerin kör ola ölesin usta
Haıl parasıyla bulgur kaynattık
Mangal maasıyla saçım kıvrattık
Ustamın düününde köçek oynattık
Gözlerin kör ola ölesin usta
Ustamın giydii samanı sarı
Ustam seni soksun al kızıl arı
Usta paran yoksa etme bu karı
Gözlerin kör ola ölesin usta
Bir direzin çektim ince sedirlik
lemedi koptu zavallı mekik
Acerini almayha yok ki metelik
Gözlerin kör ola ölesin usta.
Kaynak Kii :Anonim
Derleyen : Serdar ERDAL
57

,
Çingene kız Gaia Zeugma Mozaii
58
Zeugma’da kazı çalımaları
Menengiç (Yabani Antep Fıstıı)

Halfeti Siyah Gülü
Antep Fıstıı
Kavaklık Mesiresinde Sonbahar
59

ahin Bey’in Vurulduu yer
Halfeti ve Rumkale
Gaziantep Kalesi Yeni ve Eski Görünümü
60

Sedef kakmacılık
61
Bakırcılık
Elmacı Pazarı ve Baharatlar

KAYNAKÇA
Gaziantep Tarih ve Kültür Dergisi (Son10 sayı)
Gaziantep Halkevi ve Bapınar Dergisi (Sayfa 104-118)
Gaziantep Ticaret Odası
ahin Bey Belediyesi
Gaziantep Büyükehir Belediyesi
Gaziantep Valilii
Gaziantep Turizm l Müdürlüü
XVIII.YY’ın ikinci yarısında Gaziantep Zeynel Özlü (Sayfa 119, 145, 146)
Kültür ve Turizm Bakanlıı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüü DVD
Türk Spor Kültürü’nde Aba Güreleri Öretim Görevlisi Murat ahin (Sayfa 49-579
www.turizm.gov.tr
62