1 TC Sağlık Bakanlığı Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ...

T.C. 

Sağlık Bakanlığı 

Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları 

Eğitim ve Araştırma Hastanesi 

Başhekim: Doç. Dr. Erhan Kurt 

7. Psikiyatri Birimi 

Klinik Şefi: Doç. Dr. M. Cem Đlnem 

YATARAK TEDAVĐ GÖREN KRONĐK PSĐKOTĐK HASTALARDAN AYAKTAN 

TEDAVĐYE GELMEYENLERĐN ÖZELLĐKLERĐ 

Uzmanlık Tezi 

Dr. Filiz Çakır 

Đstanbul 2009 

1

Erhan Kurt’a, 

Bu çalışmanın gerçekleşmesine olanak sağlayan hastanemiz başhekimi Doç. Dr. 

Asistanlık sürecim boyunca, bilgi, deneyim ve klinik yaklaşımlarından yararlandığım, 

klinik şefim, hocam ve tez danışmanım Doç. Dr. M. Cem Đlnem’e, 

Eğitimim süresince mesleki bilgi ve tecrübelerinden yararlanma fırsatı bulduğum, 

birlikte çalışmaktan keyif aldığım Doç. Dr. Nesrin Karamustafalıoğlu, Dr. Ferhan Yener ve 

Dr. Faruk Aslaner’e, 

Rotasyonlarım sırasında yanlarında çalışma olanağı bulduğum ve birikimlerinden 

yararlandığım klinik şeflerim Doç. Dr. Duran Çakmak’a, Doç. Dr. Niyazi Uygur’a, Prof. Dr. 

Hayrettin Kara’ya, Prof. Dr. Kemal Sayar’a, Doç. Dr. Baki Arpacı’ya, Doç. Dr. Yüksel 

Altuntaş’a ve Prof. Dr. Ülkü Göktürk’e, 

Çalışmamı değerlendirmek için vakit ayırdıkları ve katkıları için, tez jürisi olan klinik 

şefime ve diğer hocalarım, Doç. Dr. Solmaz Türkcan ve Doç. Dr. Nihat Alpay’a, 

Asistanlık sürem boyunca birlikte keyifle çalıştığım tüm şef yardımcıları, 

başasistanlar, uzmanlar, asistanlar, psikolog, hemşire, sağlık memuru, sekreter ve yardımcı 

sağlık personeline, 

Tez çalışmam süresince bana yardımcı olan Arşiv, Bilgi Đşlem ve Santral çalışanı 

arkadaşlarıma, 

Beni bugünlere getiren, her zaman yanımda olan annem, babam ve biricik kardeşime, 

Çalışmamın istatistik analizlerini yapan ve her aşamasında hep yanımda olan, en 

büyük desteğim, hayat arkadaşım Olcay Çelik’e, 

En önemlisi kendilerinden çok şey öğrendiğim hastalarıma 

2 

teşekkür ederim…

ĐÇĐNDEKĐLER 

3 

Sayfa 

Giriş ve Amaç……………………………………………………………………………..4 

Genel Bilgiler……………………………………………………………………………..6 

Yöntem ve Gereçler…………………………………………………………………….67 

Bulgular…………………………………………………………………………………69 

Tartışma……………………………………………………………………………….107 

Sonuç ve Öneriler……………………………………………………………………..121 

Özet……………………………………………………………………………………122 

Summary……………………………………………………………………………...123 

Kaynaklar……………………………………………………...……………………..124 

Ekler………………………………………………………………………………….139

GĐRĐŞ ve AMAÇ 

Hemen bütün hastalıklarda, özellikle kronik hastalıklarda tedaviye uyum sorunu 

tedavinin başarısını engelleyen önemli bir olgudur. 

Tüm psikiyatrik hasta gruplarında tedaviyi sürdürmeme ve/veya kontrol randevularına 

gelmeme oranı % 20-50 olarak bildirilmekte iken (1,2), psikotik hastalarda bu oran % 70-80’e 

kadar çıkabilmektedir (3). 

Şizofreni ve benzeri psikotik hastalıklarda, hastaneden taburcu olduktan sonra 

kontrollerine gelmeme oranları 1/3-1/2 arasında bildirilmektedir (4-6). Özellikle hastaların ilk 

ataktan sonra kontrollere gelmemeleri, tedaviye uyumlarının yetersiz olacağının bir göstergesi 

olabilir ve hastalığın seyrini olumsuz etkileyebilir. 

Tedaviyi etkileyen birçok etken bulunmaktadır. Özellikle içgörüsü olmayan psikotik 

hastalarda tedavi uyumu birçok sorun taşımaktadır. Bunlar arasında; hastalıkla ve hastanın 

özellikleriyle, ilaçla ve çevreyle ilişkili sorunlar önde gelmektedir (7). 

Hastadan kaynaklanan uyumsuzluk nedenleri arasında; genç yaşta (7,8,9), erkek 

cinsiyetinde olmak (7,10,11), işsiz olmak (9), hastalığın ataklar halinde gidişi (8) gibi 

özellikler yer almaktadır. 

Compton, bir seri olguda ayaktan tedaviyi sürdürmeye engel olan etkenleri bireysel, 

aileye ilişkin, sağlık sistemine ilişkin ve tedavi yan etkilerine ilişkin etkenler olarak 

sınıflandırmıştır (12). 

Bireysel etkenler olarak; paranoyanın yetersiz remisyonu, içgörünün olmaması, 

olumsuz premorbid özellikler, düşük işlevsellik, antipsikotik tedaviyi uygulayamama, madde 

kullanımı, hastalık ve tedavisi konusunda olumsuz inanç ve tutumlar, etiketlenme korkusu, 

hastaneye zorla yatırılmış olmayı belirtmektedir. 

4

Compton, aileye ilişkin etkenler arasında: yetersiz aile desteği; hastalık ve tedavisi 

konusunda yetersiz bilgiye, olumsuz inanç ve tutumlara sahip olma ve hastalıkla etiketlenme 

korkusunu sıralamaktadır. Hastanın ve ailenin hastalığı açıklama modelleri ve çare arama 

yöntemlerinin tıbbi modelden farklı olması da tedaviye uyumu etkilemektedir. 

Sisteme ilişkin etkenler arasında; hastaneye polis ya da ambulansla getirilme, 

taburculuk sonrası hizmet yetersizliği ileri sürülmektedir. 

Lacro ve arkadaşları da, gözden geçirme yazılarında yetersiz “taburculuk öncesi 

programı” ve yaşam çevresi düzenlemesinin tedaviye uyumsuzlukta önemli etkenler olduğunu 

belirtmektedir (13). 

Tedaviye uyumsuzluk nedenleri arasında antipsikotik ilaçların yan etkileri de önemli 

bir etkendir (14-17). Özellikle tipik antipsikotiklerle ortaya çıkan ekstrapiramidal sistem yan 

etkileri, atipiklerle ortaya çıkan aşırı kilo alma gibi durumlar hastanın ilaç kullanımını 

güçleştirebilmektedir. 

Hastanın akut atak sırasındaki tedavisi kadar, daha sonraki tedavisi de önem 

taşımaktadır. Hastanede yatış sürecinde hasta ile kurulan ilişkide hastanın ve ailesinin 

güveninin kazanılması, hastalık ve tedavisi konusunda bilgilendirilmesi, tedavi işbirliğini 

olumlu etkilemektedir. 

Ayaktan tedavi programları, düzenli randevuların verilmesi gibi etkenler de hastanın 

tedaviye uyumunu yakından etkilemektedir. 

Amaç: Yukarıda sıraladığımız nedenlerle, tedavi üzerinde önemli etkisi bulunan bu 

sorunu inecelemek üzere bu çalışma ile taburculuk sonrası izlem muayenelerine gelmeyen 

kronik psikotik hastaların ayaktan izleme gelmeme nedenlerini, özellikle önlenebilir nedenleri 

saptamayı amaçladık. 

5

GENEL BĐLGĐLER 

Psikotik terimi, geçmişte çok değişik biçimlerde tanımlanmış ancak bunlardan hiçbiri 

genel kabul görmemiştir. 

Psikotik’in en dar tanımı hezeyanlar ya da belirgin hallüsinasyonlarla sınırlıdır; 

hallüsinasyonlar, patolojik bir niteliklerinin olduğuna ilişkin içgörü olmadan ortaya çıkıyor 

olmalıdır. 

Biraz daha az kısıtlı bir tanımlama, kişinin hallüsinatuar yaşantılar olarak algıladığı 

belirgin hallüsinasyonları da kapsar. 

Daha geniş bir tanımlama şizofreninin diğer pozitif semptomlarını (yani dezorganize 

konuşma, ileri derecede dezorganize ya da katatonik davranış) da kapsar. 

Daha önceki sınıflandırmalarda (örn. DSM-II ve ICD-9) kullanılan tanım, belirtilere 

dayalı bu tanımlamalardan farklı olarak, olasılıkla çok daha fazla kapsayıcıydı ve 

işlevsellikteki bozulmanın şiddeti üzerinde odaklanıyordu, şöyle ki mental bir bozukluk 

“yaşamın sıradan gereklerini karşılama yeterliğiyle ilgili bir bozulma”ya neden oluyorsa 

bunun için “psikotik” terimi kullanılıyordu. 

En sonunda bu terim kavramsal olarak ego sınırlarının kaybı ya da gerçeği 

değerlendirme bozukluğu olarak tanımlanmıştır (18). 

6

ŞĐZOFRENĐ 

Şizofreni her toplumda ve sosyoekonomik düzeyde görülebilen tanımı, sınırları, klinik 

belirtileri ve seyri bakımından çeşitlilik gösteren ağır bir ruhsal bozukluktur. Şizofreni, 

bireyin düşünce, duyu, hareket, algılama sürecini etkiler. Bu hastalıkta; öğrenme, yargılama, 

çalışma becerisi ve kişiler arası ilişkiler gibi zihinsel ve sosyal işlevlerin değişik alanlarında 

belirgin bozulma olabilmektedir (19). 

Şizofreni geçen yüzyıldan beri ruh hekimliğini en çok uğraştıran, fakat bugün bile 

çeşitli yönleri tam açıklanamamış bir ruhsal bozukluktur. 19.yüzyıldan kalma bir etki ile halk 

arasında korku uyandıran ve “erken bunama” diye bilinen bu hastalık, genç yaşta başlayan, 

insanın kişilerarası ilişkilerden ve gerçeklerden uzaklaşarak, kendine özgü içekapanım 

dünyasında yaşadığı; düşünce, duygu ve davranışlarda önemli bozulmaların görüldüğü yıkıcı 

bir ruhsal bozukluktur (20). 

Şizofreni insana acı veren zorlayıcı ve karmaşık bir psikiyatrik bozukluktur. Hastalığın 

temel semptomları hastalar arasında yüksek oranda değişiklik göstermektedir. Bu 

semptomlar; varsanılar, sanrılar, dezorganize konuşma ve davranış, uygunsuz duygulanım, 

bilişsel kayıplar, psikososyal işlevsellikte bozulmadır. Birçok vaka da semptomların 

başlangıcı sinsidir, genellikle öncesinde yavaş yavaş gelişen sosyal geri çekilme, azalmış ilgi 

ve merak, dış görünüş ve hijyende değişiklikler, bilişsellikte değişiklikler, garip ve tuhaf 

davranışlarla karekterize prodromal evre görülür (21). 

Şizofreni, populasyonun yaklaşık % 1’ini etkiler, genellikle 25 yaşından önce başlar, 

yaşam boyu devam eder ve bütün sosyal sınıflardaki insanlarda görülür. Hastalık hakkında 

yaygın bir bilgisizlik olduğundan, hasta ve aileleri sıklıkla yetersiz bakım ve sosyal 

dışlanmadan yakınırlar. Şizofreni tek bir hastalık olarak tartışılmış olsa da, olasılıkla heterojen 

etiyolojili bir grup bozukluğu içerir ve kapsadığı hastaların klinik görünümü, tedaviye 

yanıtları ve gidişleri farklıdır (22). 

7

TARĐHÇE 

Eski çağ Sanskrit yazılarında ve Hipokrat okuluna bağlı eski Yunan hekimlerinin 

yazılarında şizofrenik türde belirti gösteren ruh hastalıklarının tanımlandığı bildirilmektedir. 

17. yüzyılda Willis’in, 18. yüzyılda Pinel’in bu hastalığı az çok tanıdıklarına ilişkin yazıları 

vardır. 18. yüzyılın başında Đngiltere’de John Halsam, George Man’ın gençlik çağında 

başlayan, içe kapanma, düşünce bozukluğu ile belirli olarak tanımladıkları ve bir ad 

veremedikleri iç kökenli (endojen) bozukluğun şizofreni olduğu düşünülebilir (22,23,24). 

Hastalık ilk kez biçimsel olarak Benedict Morel tarafından 13-14 yaşlarında başlayıp 

bilişsel yozlaşma ile otistik yaşamaya başlayan bir vakanın tanımlamasında kullanılmış ve 

dementia precox olarak adlandırılmıştır (27). Morel “Dementia Praecox” (erken bunama) 

deyimini ilk olarak 1860’da kullanmıştır. 

Hecker 1871’de ‘‘hebefreni’’yi ve Kahlbaum 1874’de “katatoni”yi tanımladıktan 

sonra, tanınmış Alman ruh hekimi Kraepelin 1896’da bu iki hastalık tipine paranoid ve basit 

tipleri de ekleyerek, tümünü “dementia praecox” tanısı altında topladı. Bu terime göre 

hastalıkta 1- erken başlama, 2- bunama olması gerekiyordu (22). 

Kraepelin akıl hastalıklarını yıkımla gidenler (dementia praecox) ve gitmeyenler 

(manik depresif psikoz) olmak üzere iki büyük grupta toplayarak sınıflandırma yapmıştır. 

Kraepelin bu kavram ile ilerleyici zihinsel yıkımı vurgulamak istemiştir (27). 

1911’de yayınladığı “Dementia Praecox veya Şizofreniler Grubu” adlı kitabı ile yeni 

bir çığır açmış olan Đsviçre’li Eugen Bleuler, Kraepelin’in sandığı gibi hastalığın erken 

yaşlarda başlamasının ve bunama ile sonuçlanmasının zorunlu olmadığını göstermiştir. Bu 

hastalıkta kişinin ruhsal hayatındaki yarılmaya (schisme) önem vererek “schizofrenia” yani 

zihin bölünmesi, yarılması adını önerdi ve zamanla bu terim kabul görmüştür. Artık 

günümüzde dementia praecox (erken bunama) terimi kullanılmamaktadır (24). 

Bleuler, şizofreni semptomlarını temel (birincil) ve tali (ikincil) olarak ayırmıştır. En 

önemli temel semptomun, çağrışım (assosiasyon) bozukluklarıyla belirli, düşünce bozukluğu 

olduğunu ileri sürmüştür. Diğer temel semptomları affektif bozukluklar, otizm ve ambivalans 

8

olarak saymıştır. Bleuler’in “4A belirtisi” Assosiasyon, Affekt, Otizm (Autism) ve 

Ambivalansı kapsıyordu. Tali (ikincil) semptomlar arasında hallüsinasyon ve hezeyanlar vardı 

(22,24). 

Gabriel Langfeldt kuramsal formülasyonlara girmektense, ampirik deneylerden yola 

çıkarak, bir takım ölçütler tanımlamıştır. Langfeldt, bu bozukluğu, gerçek şizofreni ve 

şizofreniform psikoz olarak ikiye ayırmıştır. Gerçek şizofreni tanısını, sinsi bir başlangıç, 

otizm, duygusal küntlük, depersonalizasyon, derealizasyon belirti ve bulgularına 

dayandırmıştır. Langfeldt’den sonra araştırmacılar gerçek şizofreniyi; “çekirdek şizofreni”, 

“süreç (process) şizofreni’’ ya da “remisyona girmeyen şizofreni” olarak da adlandırmaktadır 

(24). 

Kurt Schneider şizofrenide birinci sıra semptomlar olarak adlandırdığı, bir takım 

semptomları tanımlamıştır. Schneider bu semptomların (düşünce yayınlanması, düşünce 

sokulması, tartışan ve yorum yapan sesler) sadece şizofreniye özgü belirtiler olmadığını, 

ancak bunların tanı koymada pragmatik değerlerinin büyük olduğu üzerinde durmuştur. 

Schneider ikinci sıra belirtilerle de tanı konulabileceğini öne sürmüştür (25). Schneideryan 

bulgular DSM tanı sistemini büyük ölçüde etkilemiştir (27). 

Kişilerarası “interpersonal” psikoanalitik okulunun kurucusu olan Harry Stack 

Sullivan, toplumsal yalıtımın şizofreninin hem bir nedeni, hem de bir belirtisi olduğu üzerinde 

durmuştur (24). 

Freud da şizofreniyi, “birincil özseverlik (narsisizm)” dönemine gerileme sonucunda 

ortaya çıkan, bir klinik tablo olarak ele almıştır. Psikanalistler de, şizofrenide doğuştan yapısal 

bir yatkınlığın, bir ego zayıflığının ve birincil narsisistik duruma kolayca gerileyebilme 

eğiliminin olduğunu kabul ederler. Böyle bir zeminde çevre ilişkilerinde küçük büyük 

incinmeler, bu gerileme eğilimini kamçılarlar (23,26). 

9

EPĐDEMĐYOLOJĐ 

Bir bozukluğun insidansı yeni olguların oranını ifade etmektedir, genellikle 100.000 

kişide bir yılda görülen yeni olgu sayısı ile ölçülmektedir. Warner ve Girolamo tarafından 

yapılan geniş bir derlemede standart metotlarla (DSM-4, ICD-10) tanı konulan şizofreni 

çalışmalarının çoğunda toplum örneklemlerindeki yaş düzeltilmiş yıllık insidans 100.000 

kişide 10-40 yeni olgudur (30). 

Bozukluğun prevalansı belirli bir zamanda (nokta prevalansı) veya belirlenen bir süre 

içerisinde (period prevalansı) etkilenen popülasyon oranıdır. Bir hastalığın prevalans oranları 

yalnız insidans oranlarının fonksiyonu değil, aynı zamanda da kronisite, göç, mortalitenin de 

fonksiyonudur. Warner ve Girolamo 100-1700 arasında geniş bir nokta prevalans oranları 

saptamışlardır. Ortalama 100.000 kişide 580 dir (30). 

Morbid risk, riskli yaş aralığına kadar yaşayan hastalarda yaşamları boyunca herhangi 

bir zamanda şizofreni kriterlerini karşılayan popülasyon oranıdır. Şizofreninin morbid risk 

tahminleri % 0,5- 1,5 arasında değişmektedir (31). 

Şizofreni prevalans oranları, yüksek düzeyde endüstrileşmiş bölgelere göre 

gelişmemiş ve gelişmekte olan bölgelerde anlamlı olarak daha düşüktür (31). 

ABD’de şizofreninin yıllık insidansı, 1000 kişide 0.3-0.6’dır. Yaşamboyu 

prevalansının % 1-1.5 dolaylarında olduğu ileri sürülmektedir. Avrupa’da ise yıllık insidansın 

1000 kişide 0.1-0.5 arasında olduğu, şizofreni gelişmesi için yaşam boyu prevalansın 1000 

kişide 7-9 arasında olduğu, nokta prevalansının ise 1000 kişide 2.5-5.3 arasında olduğu 

bildirilmektedir. Dolayısıyla şizofreninin yaşam boyu prevalansının % 0.5 ile %1 arasında 

değiştiği öngörülebilir. Şizofreni tüm toplumlarda ve coğrafi alanlarda görülür. Đnsidans ve 

prevalans oranları, dünyanın her yerinde yaklaşık olarak birbirine eşittir (22,24). 

Şizofreni prevalansı genel popülasyonda % 1,0; Şizofreni hastasının monozigot 

ikizinde % 47,0; Şizofreni hastası iki ebeveynin çocuğunda % 40,0; Şizofreni hastasının 

10

dizigot ikizinde % 12,0; Şizofreni hastası bir ebeveynin çocuğunda % 12,0; Şizofreni 

hastasının ikiz olmayan kardeşlerinde ise % 8,0 olarak bildirilmektedir (22). 

Çalışmalarda önemli bir bulgu, şizofreni gelişme olasılığının, kış ve baharın erken 

dönemlerinde doğanlarda daha fazla ve baharın geç dönemi ve yaz mevsiminde doğanlarda 

ise daha düşük olmasıdır. Şizofreni oluşumuyla ilgili viral hipotezler yavaş virüsleri, 

retrovirüsleri ve viral yolla aktive olan otoimmun reaksiyonları içerir. Bazı çalışmalar 

hamileliğin ikinci üç ayı sırasında influenza ile karşılaşılmasından sonra (sıklıkla kış 

mevsiminde ortaya çıkar) şizofreni sıklığında artış olduğunu göstermiştir (24,28). 

Şizofrenik bozukluklar psikiyatrik bozukluklar içinde yaygın bir bozukluk grubu 

olmamasına karşın, çeşitli özelliklerinden dolayı üzerinde en çok durulan ve en çok çalışılan 

psikiyatrik bozukluk gruplarından biridir. Hastaların işlevselliğini ve hasta yakınlarını (geniş 

anlamda toplumu) olumsuz olarak önemli ölçüde etkiler. Bunlar ve benzeri özellikleri 

üzerinde çok sayıda çalışma yapılmış olup çalışmalar günümüzde de sürmektedir. Bu 

çalışmalar tüm toplumlarda ve kültürlerde şizofrenik bozuklukların görece benzer sıklıkta ve 

benzer belirtilerle görüldüğünü göstermiş, son 180 yıldır insidansının önemli oranda 

değişmediğini ortaya koymuştur (29). 

Şizofreni her büyüklükteki yerleşim yerinde görülebilmekle beraber özellikle endüstri 

kentlerinde, nüfus yoğunluğunun yüksek olduğu yerlerde şizofrenik bozuklukların prevalans 

oranı kırsal kesiminkinden daha yüksek bulunmuştur. Bunun nedeni kentlerin hızlı bir sosyal 

değişme ve sosyal düzensizlik yaşarken, kırsal kesimin sosyal yönden daha yerleşik, stabil ve 

düzenli olması olabilir (32). 

Şizofreni sıklıkla 15-45 yaşları arasında başlar. Hastalığın başlamasında etkili 

psikososyal faktörler bulunabilir ancak bunların varlığı şart değildir. Hasta yavaş yavaş içine 

kapanmaya, kendine özgü bir dünyanın içine girmeye başlar (33). 

Şizofreni semptomları genelde genç erişkin yaşta başladığından, bozukluk hasta ve 

ailesinin bir yaşam sürecindeki beklentilerini çok fazla değiştirebilmektedir. Şizofreninin 

başlangıç yaşı erkeklerde 15-24 kadınlarda 25-34 civarındadır. Bu yaşlar her iki cinsinde 

potansiyel olarak üretken olduğu ve hastalığın üretkenliği en kötü etkileyebileceği dönemdir 

(34). 

11

Kadınlarda başlama yaşı erkeklere göre 5-10 yaş daha ileridir, 25-30 yaşları arasında 

ilk kez hospitalize edilen şizofren hastaların çoğu erkektir. Geç başlangıçlı şizofrenlerde ise 

kadınların erkeklere oranı daha yüksektir (33). 

Şizofreni için kadın ve erkeklerin eşit morbid riske (%1) sahip olduğu gösterilmiştir. 

Hastalığa yakalanma riski ve insidans oranları erkeklerde yirmili, kadınlarda otuzlu yaşlarda 

daha yüksektir. Kadınlar sadece erkeklerden daha geç yaşta hastalık başlangıç yaşına sahip 

değildir, aynı zamanda hastalığı daha hafif formlarda geçirmektedirler. Şizofren kadınların 

premorbid işlevselliği daha iyidir, beyin taramalarında daha az anomali vardır, hastanede kalış 

süreleri daha kısadır, psikoz epizodlarını takiben daha fazla tam düzelme olmaktadır ve anti 

psikotik ilaçlara daha fazla yanıt vermektedirler (31). 

Şizofreni, hiç evlenmemiş kişilerde aynı yaştaki evlenmiş kişilerden daha sık 

görülmektedir. Evli olmayan şizofrenili kişilerde evli olanlara göre daha kötü premorbid 

işlevsellik, daha erken başlangıç yaşı ve daha ağır hastalık vardır, bu bağlantılar erkeklerde 

kadınlardan daha güçlüdür. Evliliğin (herhangi kişiler arası yakın ilişkinin) şizofreni 

başlangıcına karşı yatkın kişilerde koruyucu olduğu düşünülmektedir (31). 

Özellikle batı Avrupadaki bazı çalışmalar yeni göç etmiş popülasyonlarda şizofreni 

prevalansının daha sık olduğunu bulmaktadır. Göç edenlerin ilk jenerasyonundan sonra 

şizofreni prevalansı normale dönme eğilimindedir (31). 

Son elli yıldaki araştırmalar ölüm oranının şizofrenik hastalarda genel nüfusa göre iki 

kat daha yüksek olduğunu göstermiştir. Şizofrenik hastalarda en önemli ölüm nedenleri 

intihar, kazalar ve diğer hastalıklardır. Erken ölüm riski 55 yaşından öncedir, bir başka deyişle 

bozukluğun en belirgin olduğu zamandadır (35). 

Đntihar şizofrenik hastalar arasında yaygın bir ölüm nedenidir. Tüm şizofrenik 

hastaların 1/3- 1/2 yaşamları boyunca en az bir kere intihar girişiminde bulunur ve tüm 

hastaların % 10-15 intihardan ölür. Bir araştırmaya göre tamamlanmış intiharların 2/3 

şizofrenik hastalara aittir. Kadın ve erkek şizofrenik hastalar arasında intihar oranı yönünden 

fark yoktur. Đngiltere‘de yapılan bir çalışmada şizofrenik hastalarda yaşam boyu intihar riski 

% 4 olarak bulunmuştur (32). 

12

Bazı çalışmalar tüm şizofrenik hastaların % 80 ninden fazlasında aynı zamanda bir 

tıbbi ya da cerrahi hastalık olduğunu, bunların yarısından fazlasına ise tanı konamadığını 

bulmuştur. Şizofrenik hastalardaki yüksek ölüm oranı bu hastalıklarının tanıyı ve tedaviyi 

karıştırabileceği gerçeğiyle ilgili olabilir (32). 

ETĐYOLOJĐ 

Şizofreni tek bir hastalık olarak tartışılmış olsa da, tanı kategorisi olasılıkla heterojen 

etiyolojili benzer davranış belirtileri gösteren, bir bozukluklar grubunu içerir. Şizofreni 

hastaları farklı klinik görünümler, tedavi yanıtları ve hastalık gidişi gösterirler (22). 

1) Stres yatkınlık modeli 

Kraepelin, Bleuler ve Freud kendi dönemlerindeki tüm araştırmalar bir anormalliği 

belirleme konusunda başarısız olmuş olsa da, şizofreninin biyolojik anormallik sonucu 

geliştiğine inanmışlardı (25). Biyolojik, psikososyal ve çevresel etkenlerin karşılıklı 

etkileşiminin anlatımı olan, stres yatkınlık modeline göre, özel bir yatkınlığı bulunan bir kişi, 

stresli bir durumla karşılaştığında şizofreni belirtileri geliştirebilir. Birçok genel stres- 

yatkınlık modelinde yatkınlık veya stres; biyolojik, çevresel veya her ikisi birden olabilir. 

Çevresel etmenler biyolojik (infeksiyon) ve psikolojik (aile içi sorun veya bir yakının ölümü) 

etmenlerle birlikte olabilmektedir. Bununla birlikte bu konudaki araştırmalar aile ve diğer 

bakım verenlerle etkileşimin şizofreni hastalarının stres düzeylerine ve baş etme yetilerine 

etkilerini, hastalık seyrinde yarattıkları değişimleri konu alan bir ilgiye yol açmıştır 

(22,24,25). 

Hastalığın seyrini etkileyen etkenler arasında; ilk psikotik atağın başlangıç yaşı, 

hastanın tedaviye uyum ve yanıtı, hastanın sosyal becerisi ve kişilerarası işlevselliği ile 

yineleyen atakların sıklığı sayılabilir. 

Bu çalışmalar, daha ileri dönemlerde duygu-dışavurumunun etkileri üzerinde 

sürdürülecek çalışmaların öncüsü olmuş ve sonuçta düşmanca tutum sergileyen, aşırı kontrol 

13

uygulayan ailelerin, alevlenme oranlarında artışa neden olduğu belirlenmiştir. Günümüzde 

genetik etkenlerin aileiçi etkileşimleri ve bireyin çevre koşulları ile baş edebilme yetisini 

etkileyebileceği düşünülmektedir (25). 

2)Nörobiyolojik teoriler 

Şizofreninin nedeni bilinmemekle birlikte son yıllarda, çok sayıdaki çalışmada limbik 

sistem, frontal korteks, serebellum ve bazal gangliyonları içeren, beynin belirli bölgelerindeki 

patofizyoloji üzerinde durulmaktadır. 

Kendi aralarında bağlantıları olan, bu dört alandan birindeki işlev bozukluğu, bir 

diğerindeki primer patolojik süreci etkileyebilir. Beyin görüntüleme yöntemleri ve 

postmortem beyin dokularındaki nöropatolojik çalışmalar, şizofreni hastalarının bir 

bölümünde hatta birçoğunda, limbik sistemin primer patolojide potansiyel bölge olduğunu 

göstermiştir (22). 

3)Nörogelişimsel teoriler 

Şizofreni hastasının DNA’sındaki bir anormallik; prenatal dönem ve erken çocukluk 

dönemindeki beyin gelişimi ve bağlantı oluşma aşamasında, yanlış sinaps bağlantılarının 

kurulmasına neden olabilmektedir. Bu durum nöron seleksiyonu ve göçünün erken 

evrelerinde, fetal beyin gelişiminde ortaya çıkan anormalliklerden kaynaklanmaktadır (36). 

Şizofreni, belki de beyinde yaşamın başlangıcından itibaren ortaya çıkan gelişim 

bozukluğunun bir sonucudur; bu gelişim bozukluğu ya erişkinlikte yanlış nöronların sağ 

kalmasına yol açan seçim hatasından ya da sağ kalan nöronların beynin doğru bölgelerine göç 

edememelerinden, uygun bağlantıları kuramamalarından ve daha sonra (ergenliğin sonları ve 

erişkinlik döneminde) kullanılmaya başladıklarında aksamasından kaynaklanabilir (25). 

Doğum komplikasyonları ile şizofreni gelişimi arasında bağlantı bulunmuştur. 

Çalışmalarda, erken-başlangıçlı, erkek ve kronik şizofrenik olgularda, doğum 

komplikasyonlarının (periventriküler kanamalar, hipoksi ve iskemik lezyonlar) kontrol 

grubuna oranla daha sık olduğu saptanmıştır. Bu tür bağıntı geç-başlangıçlı, kadın ve akut 

şizofrenik hastalarda belirlenmemiştir. Doğum anormalliklerinin mi şizofreniye yol açtığı 

14

yoksa fetusa ilişkin preşizofrenik anormalliklerin mi doğum komplikasyonlarına zemin 

hazırladığı açık değildir. 

Đnvivo beyin görüntülemesine dayanan yapısal anormallikler içinde en tutarlı olanı, 

beyin ventriküllerindeki büyümedir. Gri cevherdeki kayıp, hastalık öncesi erken çocukluk 

döneminde zayıf sosyal ilişki, eğitim uyumunda yetersizlik ve doğum komplikasyonları ile 

paralellik göstermektedir. 

Şizofreni hastalarındaki postmortem çalışmalarda amigdala, hipokampüs, 

parahipokampal girus ve internal pallidum gibi limbik ve temporal yapıların hacimlerinde 

azalma ve korpus kallozum agenezisi gözlenmiştir (25,37,38). 

4)Şizofrenide nörodejeneratif teoriler 

Beyin görüntüleme çalışmalarında, şizofreni hastalarının beyninde fonksiyonel ve 

yapısal bozuklukların saptanması, hastalığın seyri sırasında nöron fonksiyonlarında progresif 

kayba yol açan, bir nörodejeneratif sürecin devam ettiğini düşündürmektedir (36). 

5)Nörotransmitterlerle ilgili teoriler 

a)Dopamin 

Dopamin hipotezinin en basit anlatımına göre şizofreni; aşırı dopaminerjik aktivitenin 

bir sonucu olarak ortaya çıkar. Bu teori iki gözleme dayanmaktadır. I- Birçok antipsikotik 

ilacın (yani, dopamin reseptör antagonistleri) etkisi ve gücü, dopamin (D2) reseptörlerine 

antagonist etki edebilme yetenekleriyle paralellik gösterir. II- Amfetamin gibi dopaminerjik 

aktiviteyi artıran ilaçlar psikomimetiktir (20,22,36). 

b) Serotonin 

Kuvvetli serotonin ilişkili aktiviteye sahip, serotonin dopamin antagonisti (SDA) 

ilaçlarla (klozapin, risperidon, sertindol) ilgili gözlemlerden sonra serotonin, şizofreni 

araştırmalarında dikkatleri üzerinde toplamıştır. Özellikle 5-HT2 reseptöründeki 

15

antagonizmin psikotik belirtilerin azaltılmasında önemli olduğu ve D2 antagonizmasıyla 

ilişkili hareket bozukluklarının gelişmesine karşı hafifletici etkisinin bulunduğu 

vurgulanmıştır (22,33,36). 

c) Norepinefrin 

Dopaminerjik ve noradrenerjik aktivite arasındaki ilişkinin açık olmamasına karşın, 

noradrenerjik sistemdeki anormalliklerin, hastayı sıklıkla relaps için yatkın hale getirdiği ve 

noradrenerjik sistemin dopaminerjik aktiviteyi düzenlediğini öne süren veriler giderek 

artmaktadır. Şizofreni hastalarının bir kesiminde beyinde ve beyin omirilik sıvısında 

noradrenalinin arttığı ve bu yolla dopaminin çoğaldığı bildirilmiştir (20,24,25,36). 

d) GABA 

Mevcut veriler, bazı şizofreni hastalarının hipokampüste azalmış GABA’erjik 

nöronlara sahip olduğu şeklindeki hipotezle uyumludur. Teorik olarak inhibitör GABA’erjik 

nöron kaybı dopaminerjik ve noradrenerjik nöronlarda hiperaktiviteye yol açmaktadır 

(33,24,36). 

e) Glutamat 

Öne sürülen hipotezlerde glutamatın hipoaktivitesi, hiperaktivitesi ve yol açtığı 

nörotoksisite üzerinde durulmaktadır. Glutamat antagonisti olan fensiklidinin akut 

alınmasıyla, şizofreniye benzer bir sendromun ortaya çıkmasından dolayı, şizofreni 

etiyolojisinde glutamatın da etkisi olduğu ileri sürülmektedir (22,25,36) 

f)Diğer nörotransmitterler 

Şizofreni belki heterojen bir bozukluk olduğundan, olasılıkla farklı 

nörotransmitterlerdeki anormallikler aynı davranış sendromuna yol açar (22). 

16

6)Genetik Etkenler 

Genetik çalışmalar, şizofreninin geçişinde genetik bir komponent olduğunu şiddetle 

öne sürmektedir. Monozigot ikizlerde hastalık konkordansı % 33-78 arasında değişirken, aynı 

oran dizigot ikizlerde % 8-28 arasında değişir. Şizofrenlerin birinci dereceden akrabalarında 

şizofreni gelişme riski, normal kişilerin akrabalarına göre en az beş kat daha yüksektir. 

Ebeveynlerden her ikisinin de şizofreni hastalığına sahip olması durumunda, 

çocuklarda şizofreni gelişme şansı % 40’tan daha yüksektir (33,39). 

KLĐNĐK ÖZELLĐKLER 

Hastalık bireyin toplum içindeki işlevselliğini, kişiler arası ilişkiler geliştirmesini 

olumsuz yönde etkiler. Klinik görünümü önemli ölçüde değişiklik gösterir. Belirti ve 

bulguların altında yatan bağımsız patofizyolojik süreçlerin sınıflandırılması Kraepelin’e dek 

uzanmaktadır. Kraepelin şizofreniyi karekterize eden iki sürecin olduğunu öne sürmüştür. Đlk 

alan iradenin itici gücünü kalıcı şekilde biçimlendiren emosyonel aktivitelerin zayıflamasıdır. 

Duygusal donukluk, irade kaybı ve mental aktivitelerin zayıflığı bu özelliğin sonucudur ve 

avolüsyonel sendrom olarak adlandırılır, bu günümüzde kullanılan birincil negatif semptomlar 

ya da defisit sendromunu kavramının öncüsüdür. Krapelin’ nin ikinci tanımladığı alan 

entelektüel, duygusal ve iradesel aktivitelerin ayrı ayrı kendi içlerinde ve birbirleriyle iç 

bütünlüğünün kaybını içermektedir (40). 

1970 lerde Strauss şizofrenik semptomların pozitif semptomlar, negatif semptomlar ve 

ilişkilendirme bozuklukları olarak üç spesifik semptom kümesinde toplandığını bildirmiştir. 

Carpenter bu üç semptom alanını psikotik semptomlar, bilişsel semptomlar ve negatif 

semptomlar olarak sınıflamıştır (40). 

17

Şizofreninin klinik bulgu ve belirtilerinin tartışmaları üç ana başlıkta 

toplanmaktadır: 

1. Şizofreni için hiçbir patognomonik bulgu veya belirti yoktur; şizofrenide görülen 

her bir bulgu veya belirti diğer psikiyatrik veya nörolojik hastalıklarda da görülebilir. Bu 

gözlem belirli bulgu ve belirtilerin şizofreni için tanısallık gösterdiği şeklindeki sık işitilen 

klinik düşüncenin aksinedir. Bundan dolayı, şizofreni tanısı için hastanın tıbbi ve psikiyatrik 

öyküsü, aile ve sosyal geçmişi hakkında olabildiğince kapsamlı bilgi toplamak, aile bireyleri 

ve arkadaşları ile görüşmek, ayrıntılı bir ruhsal durum muayenesi gerçekleştirmek son derece 

önemlidir. Klinisyen sadece değişebilen bir ruhsal durum değerlendirmesiyle, şizofreni tanısı 

koyamaz. 

2. Zamanla hastanın belirtileri değişir. Örneğin, bir hasta aralıklı halüsinasyonlara 

sahip olabilir ve sosyal durumlara uyumu değişkenlik gösterebilir veya hastalığın gidişi 

sırasında gelip geçici bir duygudurum bozukluğu belirtileri görülebilir. 

3. Klinisyen hastanın eğitim düzeyini, entelektüel yeteneğini ve alt kültürel konumunu 

hesaba katmalıdır. Soyut kavramları anlama yeteneğindeki bozulma, örneğin, hastanın eğitim 

veya zekâsını yansıtabilir. Dini organizasyonlar ve topluluklar organizasyon dışındakilere 

garip gelen adetlere sahip olabilir ve bunlar o kültürel yapı içinde normal olabilir (22,25). 

Premorbid-prodromal bulgu ve belirtiler 

Şizofreninin teorik formülasyonunda, premorbid bulgu ve belirtiler, hastalığın 

prodromal döneminden önce başlar. Premorbid bulgu ve belirtilerin hastalık süreci kendini 

kanıtlamadan önce bulunduğuna ve prodromal bulgu ve belirtilerin gelişmekte olan hastalığın 

bölümleri olduğuna işaret eder. Şizofreni hastalarının premorbid öyküsünde tipik ancak 

değişebilir şekilde şizoid veya şizotipal kişilik tiplerinden birisi vardır. Bu tip bir kişilik 

sessiz, pasif ve içe dönük olarak belirlenebilir ve sonuçta çoğunun az sayıda arkadaşı vardır. 

Bu konuda yapılan kontrollü bir çalışmada, erkek şizofreni hastalarında premorbid dönemde 

kötü sosyal işlevsellik, şizoid veya şizotipal kişilik özelliklerinin affektif bozukluğu olan 

kadın ve erkek hastalara göre daha sık olduğunu saptamışlardır (41). 

18

Çekingen bir ergenin yakın arkadaşları ve flörtleri olmayabilir ve takım sporlarından 

kaçınabilir. Böyle bir ergen sosyal etkinlikleri dışlayarak sinema ve televizyon izlemek veya 

müzik dinlemekten hoşlanabilir (22,41). 

Şizofren hasta aileleri; erkekler için çocukluk ve ergenlikte, kadınlar için erken 

erişkinlik dönemlerinde ilerleyici davranışsal bozukluklar bildirirler. Bu bozukluklar sosyal- 

içe çekilmeyi, akademik ve kişisel sorunları içerirler. Şizofreni geliştiren bir birey içe-dönük, 

utangaç, asosyal ve çocukluk döneminde arkadaşı olmayan veya sadece birkaç arkadaşı olan 

bir kişi olarak tanınmış olabilir. Bu bireyler öncelikle bedensel belirtilerden yakınabilirler. 

Ardından büyü gibi, ileri derecede alışılmadık hobilerle ilgilenmeye başlayabilirler. Kişi 

acayip düşünce tarzı, alışılmadık konuşma içeriği veya hallüsinatuar deneyimlerle karışık 

anormal duygulanım sergileyebilir (22,25,42,43). 

Geçici bir psikotik atak hastanın psikiyatriste veya bir diğer hekime getirilmesine yol 

açabilir ancak pek çok şizofreni hastası prodromal dönemin başlangıcına kadar herhangi bir 

anormallik göstermez. Hastanın davranışlarının veya bilişsel işlevlerinin bazı alanlarında 

değişikliğin oluştuğu prodromal dönem aylardan yıllara kadar uzayabilir. Hastalar ve ana- 

babaları; kişilik değişiklikleri, içe-çekilme, azalmış akademik performans, cinselliğe ve 

önceden zevk veren diğer aktivitelere karşı ilgi kaybı, obsesif-kompulsif ve ritüalistik 

davranış, kişisel bakımda azalma, sinirlilik, sığlaşmış duygulanım, büyüsel düşünce ve artmış 

saldırganlık bildirirler. Bu belirtiler sıklıkla normal ergenliğin bir parçası olabileceğinden, 

yaklaşan psikozu belirlemek profesyoneller için bile güçtür (22,25,42,43). 

Prodromal bulgu ve belirtiler, şizofreni tanısı konulduktan sonra geriye dönük olarak 

belirlendiğinden, geçerlilikleri kesin değildir, bunlara bakılarak şizofreni tanısı konulmaz. 

Bununla beraber ilk hastaneye yatış, bozukluğun başlangıcı olarak kabul edilmesine karşın, 

bulgu ve belirtiler sıklıkla aylar hatta yıllar öncesinden süregelebilmektedir. Baş, sırt ve kas 

ağrısı, güçsüzlük ve sindirim sorunları gibi bedensel yakınmalarla başlayabilir. Başlangıç 

tanısı temaruz veya somatizasyon bozukluğu olabilir. Aile ve arkadaşları hastanın giderek 

değişmekte olduğunu ve kişisel, sosyal ve mesleki etkinliklerde eskisi gibi işlevsellik 

gösteremediğini fark ederler. Hasta bu aşamada soyut düşünceler, felsefi, büyüsel ve dini yeni 

uğraşlar geliştirmeye başlayabilir. Ayrıca prodromal bulgu ve belirtiler garip davranış, 

anormal duygulanım, alışılmışın dışında konuşma, garip düşünceler ve garip algısal 

deneyimleri içerebilir (22,25,42). 

19

TANI 

Şizofreni tanısı için çoğunluk tarafından kabul edilmiş olan DSM-4-TR’deki tanı 

kriterleri kullanılmaktadır. DSM-4-TR şizofreninin tanısal temelini üç ana belirti grubu 

üzerine kurmuştur. Bunlardan birincisi sanrılar, varsanılar, çağrışımda ve duygulanımda 

bozukluklar ile dezorganizasyon belirtilerinin varlığıdır. Đkincisi bu olgularda okul iş, 

kişilerarası ilişkiler ve kendine bakımda yıkım olmasıdır. Üçüncü koşul ise en az 6 aylık bir 

sürenin olmasıdır. Diğer ölçütler ise diğer tanı grupları ile ilişkileri belirtir. 

ICD-10 tanı kılavuzu DSM-4-TR’e büyük oranda benzemektedir. ICD-10’da altı aylık 

süre koşulu bulunmamakla birlikte prodromal dönem kabul edilmektedir. 

DSM-4-TR’e göre şizofreninin tanı ölçütleri: 

A- Karekteristik semptomlar: Bir aylık dönem boyunca (başarıyla tedavi edilmişse 

daha kısa bir süre), bu sürenini önemli bir kesiminde aşağıdakilerden ikisinin ya da daha 

fazlasının bulunması 

1. Hezeyanlar (sanrılar) 

2. Halüsinasyon 

3. Dezorganize konuşma 

4. Đleri derecede dezorganize ya da katatonik davranış 

5. Negatif semptomlar (duygulanımda düzleşme, istemsizlik… ) 

B- Toplumsal, mesleki işlev bozukluğu: Đş, kişiler arası ilişkiler ya da kendine bakım 

gibi önemli işlevsellik alanlarından bir ya da birden fazlası, bu bozukluğun başlangıcından 

beri geçen sürenin önemli bir kesiminde, bu bozukluğun başlangıcından önce erişilen düzeyin 

belirgin olarak altında kalmıştır. 

C- Süre: Bu bozukluğun süre giden belirtileri en az 6 ay süreyle kalıcı olur. Bu 6 aylık 

süre, en az bir ay süreyle (başarıyla tedavi edilmişse daha kısa bir süre) A tanı ölçütünü 

karşılayan semptomları kapsamalıdır; prodromal ya da residüel semptomların bulunduğu 

20

dönemleri kapsayabilir. Bu bozukluğun belirtileri, prodromal ya da residüel dönemlerde, 

sadece negatif semptomlarla ya da A tanı ölçütünde sıralanan iki ya da daha fazla semptomun 

daha hafif biçimleriyle kendilerini gösterebilir. 

D- Şizoaffektif bozukluğun ve duygudurum bozukluğunun dışlanması: 

Şizoaffektif bozukluk ve psikotik özellikler gösteren duygudurum bozukluğu dışlanmıştır; 

çünkü ya (1) aktif evre semptomları ile birlikte aynı zamanda majör depresif, manik ya da 

mixt epizodlar ortaya çıkmamıştır ya da (2) aktif evre semptomları sırasında duygudurum 

epizodları ortaya çıkmışsa bile bunların toplam süresi aktif ve rezidüel dönemlerin süresine 

göre daha kısa olmuştur. 

E- Madde kullanımının – genel tıbbi durumun dışlanması: Bu bozukluk bir 

maddenin doğrudan fizyolojik etkilerine ya da genel bir tıbbi duruma bağlı olarak ortaya 

çıkmamıştır. 

F- Bir yaygın gelişimsel bozuklukla ilgisi: Otistik bozukluk ya da diğer bir yaygın 

gelişimsel bozukluk öyküsü varsa, ancak en az bir ay süreyle (başarıyla tedavi edilmişse daha 

kısa bir süre) belirgin hezeyan ya da halüsinasyonlar da varsa şizofreni ek tanısı 

konulabilir(18). 

ICD–10 Tanı Ölçütleri: 

Aşağıdaki A, B, C, D gruplarındaki belirtilerden en az birisinin açıkça bulunması, eğer 

belirtiler çok açık değilse bunlardan en az ikisinin bulunması veya E, F, G, H gruplarındaki 

belirtilerden en az ikisinin bulunması ve bunların en az bir ay veya daha uzun süre, zamanın 

büyük kısmında sürmesi gereklidir: 

yayınlanması. 

A. Düşünce yankılanması, düşünce sokulması veya çekilmesi ve düşünce 

B. Kontrol edilme, etkilenme veya edilgenlik sanrıları, sanrılı algılama. 

21

C. Hastanın davranışlarını yorumlayan ve birbiriyle hastayı tartışan işitme varsanıları 

veya bedenin belli bölgesinden gelen varsanısal sesler. 

D. Tümü ile olanak dışı, kültüre uymayan, süreklilik gösteren başka sanrılar. Örneğin 

dinsel veya siyasal kimliğe ve yeteneklere sahip olma. 

E. Herhangi bir türden inatçı varsanılar, bu varsanılar duygulanımla uyum 

göstermeyen gelip gecici veya yarı sistemli sanrılarla veya aşırı değer kazanmış fikirlerle 

birlikte olmalı veya haftalarca, aylarca kesintisiz olarak hergün bulunmalıdır. 

F. Düşünce akımında kopma ve başka düşünce sokulmaları sonucunda çağrışımlarda 

dağınıklık, uygunsuz konuşma veya neolojizm. 

G. Katatonik davranış, örneğin; eksitasyon, belirli pozisyonda kalma, balmumu 

esnekliği, negativizm, mutizm ve stupor. 

H. “Negatif belirtiler”, örneğin; belirgin apati, konuşma azlığı, duygusal tepkilerde 

küntleşme veya uygunsuzluk gibi; bu belirtiler genellikle sosyal çekilme ve sosyal 

performansın düşmesine yol açarlar; bu belirtilerin depresyona veya nöroleptik tedavisine 

bağlı olmadığının bilinmesi gerekir. 

I. Kişiliğin bazı yönleri ile ilişkili belirgin ve sürekli nitelik değişiklikleri, bunlar ilgi 

yitimi, amaçsızlık, tembellik, kendi kendisiyle uğraşma ve sosyal cekilme biçiminde ortaya 

çıkabilir (44). 

Şizofreni Alt Tipleri 

Şizofreninin özgün belirtilerinin neler olduğu, bozukluğun sınırları, alt tipleri ve bu alt 

tiplerin nasıl belirlenebileceği, ilişkili olduğu fizyopatolojik etkenler, gidişi ve tedavisi gibi 

konular hala yeterince açık değildir. 

ICD–10’da şizofreni 10 alt gruptur. DSM-4-TR’den farklı olarak post-şizofrenik 

depresyon ve basit şizofreni yer almıştır. Ayrıca bu gruplara uymayanlar için başka ve 

belirlenmemiş tanı grupları bulunmaktadır. 

22

ICD–10’a göre alttipler: 

F 20 Şizofreni, 

F 20. 0 Paranoid şizofreni, 

F 20. 1 Hebefrenik şizofreni, 

F 20. 2 Katatonik şizofreni, 

F 20. 3 Ayrışmamış şizofreni, 

F 20. 4 Post- şizofrenik depresyon, 

F 20. 5 Rezidüel şizofreni, 

F 20. 6 Basit şizofreni, 

F 20. 7 Diğer şizofreni, 

F 20. 8 Şizofreni belirlenmemiş 

DSM-4-TR’ de ise şizofreni 5 alt gruba ayrılır: 

Şizofreninin alt tipleri değerlendirme sırasında önde gelen semptomlara göre 

tanımlanır. Alt tiplerin prognozları ve tedaviye verdikleri yanıt değişkendir ancak bunlardan 

prognozu en iyi olan ve tedaviye en iyi yanıt vereni Paranoid tiptir, prognozu en kötü olanı ve 

tedaviye en az yanıt vereni desorganize tiptir. Özel bir alt tipin tanısı, yapılan en son 

değerlendirme ya da hastaneye yatırılma sırasındaki klinik görünüme göre konur, bu yüzden 

zamanla değişebilir. 

1. Paranoid Tip: 

Paranoid tip şizofreninin başlıca özelliği, bilişsel işlevselliğin ve duygulanımın görece 

korunduğu bir kapsamda, belirgin hezeyanların ya da işitme hallüsinasyonlarının varlığıdır. 

Başlangıcı diğer şizofreni tiplerine göre yaşamın daha ileri dönemlerinde olur ve ayırt ettirici 

özellikleri zamanla daha sabitleşir. Nöropsikolojik ya da bilişsel testlerde çok az bir bozukluk 

gösterirler ya da hiç bozukluk göstermeyebilirler. Elde edilen bazı kanıtlar Paranoid tip için 

prognozun, özellikle mesleki işlevsellik ve bağımsız yaşayabilme yeterliliği açısından, diğer 

şizofreni tiplerine göre oldukça daha iyi olduğunu düşündürmektedir. 

23

2. Desorganize tip: 

Desorganize tip şizofreninin başlıca özellikleri desorganize konuşma, dezorganize 

davranış ve donuk ya da uygunsuz duygulanımdır. Desorganize konuşmaya, konuşmanın 

içeriğiyle uygunsuz affekt eşlik edebilir. Davranışsal desorganizasyon (amaç yöneliminin 

olmaması) günlük yaşam etkinliklerini (yıkanma, giyinme ya da yemek hazırlama gibi) yerine 

getirme becerilerini ileri derecede bozabilir. Nöropsikolojik ve bilişsel testlerde performans 

bozuklukları görülebilir. Hastalık öncesi kişiliğin bozuk olması, erken ve sinsi başlaması ve 

belirgin remisyonlar göstermeden sürekli bir gidiş göstermesi diğer özellikleridir. 

3. Katatonik tip: 

Katatonik tip şizofreninin başlıca özeliği motor hareketsizlik, aşırı motor etkinlik, aşırı 

negativizm, mutizm, istemli davranışlarda acayiplikler, ekolali ya da ekopraksiyi 

kapsayabilen belirgin bir psikomotor bozukluktur. Aşırı motor etkinlik açıkça amaçsızdır ve 

dış uyaranlardan etkilenmez. Ağır katatonik stuporda ya da eksitasyonda kendisini ya da 

başkasını yaralamasını önlemek için yakın gözlem altında tutlması gerekir. Malnütrisyon, 

bitkinlik, hiperpreksi ya da kendine zarar verme davranışları da olabilir. 

4. Farklılaşmamış Tip: 

Farklılaşmamış tip şizofreninin başlıca özelliği şizofreninin A tanı ölçütlerini 

karşılayan semptomların olması ancak bunların paranoid, desorganize ya da katatonik tip için 

tanı ölçütlerini karşılamamasıdır. 

5. Rezidüel tip: 

En az bir şizofreni epizodu olmuşsa ancak o sıradaki klinik görünümde belirgin pozitif 

psikotik semptomlar yoksa rezidüel tip şizofreni denmelidir. Negatif semptomların ya da iki 

ya da ikiden çok hafif pozitif semptomun varlığından anlaşılacağı üzere söz konusu 

bozukluğun süre giden kanıtları vardır. Rezidüel tipin gidişi zamanla sınırlı olabilir ve aktif 

24

ir epizodla tam remisyon arasında bir geçiş dönemi olabilir. Bununla birlikte hastalığın akut 

alevlenmeleri olsun ya da olmasın yıllar boyu sürekli olarak da bulunabilir (18). 

Şizofreni tipi yönünden bir diğer farklılık katatonik tiptedir. Gelişmiş ülkelerde 

katatoni sıktır, her 9 şizofrenden birisi katatonik şizofrendir. Bir diğer önemli farklılık da akut 

şizofrenik epizod sıklığıdır, gelişmiş ülkelerde az gelişmiş ülkelere göre 4 kat daha sıktır. Az 

gelişmiş ülkelerde ise dezorganize şizofreni ve şizoaffektif bozukluk fazladır (33). 

Şizofrenideki heterojenliğin azaltılması amacıyla kavramsallaştırılan pozitif ve negatif 

belirtiler alt tipleri belirleme çalışmalarına bir ivme kazandırmıştır. Pozitif belirtiler normalde 

varolan işlevlerin artmasını ya da çarpıtılmasını, negatif belirtiler ise normal işlevlerin 

zayıflamasını ya da kaybını anlatmaktadır. 

Negatif ve pozitif belirtiler henüz isimleri konmadan, şizofreninin klinik tanımları 

içinde anılmaya başlanmıştır. Pinel 1806’da günümüzde negatif belirtiler olarak tanımlanan 

bazı belirtiler tanımlamıştır. Negatif – pozitif ayrımı ise ilk kez Reynolds tarafından 1838’de 

yapılmıştır. Pozitif ve negatif belirtiler arasında işlevsel bir bağ kurmamış, belirtilerin 

patolojinin farklı boyutları olduğunu ifade etmiştir. Jackson 1875’de hastalığın sadece negatif 

belirtilere yol açtığını, negatif belirtilerin doku hasarından, pozitif belirtilerin ise doku 

hasarının disinhibitör etkilerinden kaynaklandığını ifade etmiştir (45). 

Crow negatif belirtilerin bulunup bulunmamasını klinik yaklaşımdaki en önemli ayıraç 

olarak kabul etmiştir. Şizofreni sınıflamasında iki tip sendrom önermiştir: 

Tip 1 sendromu; Varsanı, sanrı, bizar ve ajite davranış, dezorganize konuşma gibi 

pozitif belirtilerin bulunması, sendromun hastalığın akut döneminde ortaya çıkması, 

antipsikotik ilaç tedavisine iyi yanıt vermesi ve bilişsel yozlaşmanın görülmemesini 

içermektedir. 

Tip 2 sendromu; Duygulanımsal düzleşme, konuşma yoksulluğu, irade eksikliği, 

sosyal geri çekilme, motor aktivite azlığı, kendine bakımın bozulması, motivasyon eksikliği, 

dikkat yetersizliği ve bilişsel bozukluklar gibi negatif belirtilerden oluşmaktadır. Bu belirtiler 

sinsi başlangıçlıdır, prognozu kötüdür, ilaç tedavisine yeterli yanıt vermez. Bu olgulara aile 

öyküsü olasılığı daha yüksektir. Hastalık öncesi işlevsellik daha bozuktur (45). 

25

Carpenter, birincil ve sürekli negatif belirtilerle, başka etkenlere ikincil olarak gelişen 

negatif belirtiler arasında bir ayrım yaparak; birincil ve sürekli olanları defisit/eksiklik 

belirtileri olarak adlandırmayı önermiştir, defisit belirtiler pozitif belirtilerin alevlenmesi 

sırasında veya bu alevlenmelerin arasında görülebilmekte, hastanın kullandığı ilaçlardan 

bağımsız bir şekilde gözlenmekte, ilaç uygulanmasına ya da antipsikotiklerin kesilmesine 

yanıt vermemektedir. 

Yapılan araştırmalarda negatif belirtili hastaların eğitim sürelerinin daha az, hastalık 

öncesi toplumsal uyumlarının daha kötü, mesleki yetersizliklerinin daha belirgin olduğu öne 

sürülmüştür. 

Şizofreninin heterojen doğası belirtilerin sınıflamasına yansımıştır. Şizofreninin seyri 

içerisinde gözlenen belirtiler değişkenlik gösterip, enine kesitsel gözlemlerde tespit edilen alt 

gruplara tam olarak uymayabilirler. Geçerli ve anlaşılabilir bir şizofreni sınıflaması yapmak 

için hastalığın enine kesitsel özellikleri kadar uzunlamasına seyrine de önem verilmelidir (45). 

GĐDĐŞ, PROGNOZ VE SONLANIŞ 

Şizofreni çok değişik prognoz ve sonlanış özellikleri gösteren, kronik bir bozukluktur. 

Prognoz ve sonlanışın değerlendirilebilmesi için, kullanılan ölçütler şunlardır: Hastalık 

belirtileri, iş uyumu, toplumsal uyum, hastaneye yatış sayısı ve süresi, bilişsel yetiler, genel 

sağlık ve intihar girişimidir. Sinsi ve yavaş başlayıp yıllarca böyle sürüp giderken, aktif 

hastalık dönemleri ortaya çıkabilir. Bu dönemler kendiliğinden ya da tedaviyle yatışır. 

Bundan sonra, gene çok yavaş ilerleyen ve daha çok negatif belirtilerin baskın olduğu, 

rezidüel şizofreni türüne dönüşebilir (20,22). 

Bazı hastalarda delikanlılık ya da gençlik çağında, oldukça kısa sürede çok renkli 

pozitif belirtilerle ağır psikotik nöbet ortaya çıkar ve haftalarca, aylarca sürebilir. Bu dönem 

düzeldikten sonra uzun süre iyi uyum dönemi olabilir ya da durum giderek negatif belirtilerin 

baskın olduğu, kronik rezidüel şizofreniye dönüşebilir. Bazen aktif pozitif belirtiler yıllarca 

sürebilir (kronik paranoid şizofrenide olduğu gibi). Bazı hastalarda da iyileşmeler ve 

26

depreşmelerle hastalık yıllarca sürebilir. Hastaların bir kısmı çok az, bir kısmı da tamama 

yakın iyileşebilirler. 

Hastaneye yatarak tedavi görmüş hastalar sürekli ilaç kullanmış olsalar bile, yaklaşık 

% 35-40’ı ilk yıl içinde ikinci bir nöbet geçirirler. Nöbet sayısı arttıkça kronikleşme olasılığı 

artar. Hastalığın gidişi ve sonlanışını önceden kestirmek hemen hemen olanaksızdır. En az bir 

yıl izlemedikçe, gidiş ve sonlanış hakkında kesin bir şey söylemek aldatıcı olabilir. Yıllarca 

ağır şizofrenik bozukluk gösterenler arasında, normale yakın sosyal ve iş uyumu yapabilecek 

denli iyileşenler az değildir. Đzleme çalışmaları şizofreni hastalarının en az % 30-40’ının, orta 

ve iyi derecede düzeldiklerini, aile iş ve sosyal uyum yapabildiklerini göstermektedir 

(22,25,46). 

Genel olarak hastalık öncesi işlevsellik prognozu belirler. Hastaneye yatış süre ve 

sayıları, belirti tipi ve süresi ile genel işlevsellik düzeyine bakarak prognoz hakkında 

değerlendirmeler yapılabilir. Hastalığın yinelemesini etkileyen nedenler çok değişiktir. Bazı 

yinelemelerin tedaviden bağımsız olduğu, özel bir duyarlılığa bağlı olduğu ileri 

sürülmektedir. Bunun dışında stres etkenleri, fizyolojik homeostazın bozulması, başa çıkma 

düzeneklerinin yetersizliği, kültürel etkenler ve çevresel nedenler (korumalı çevre gibi) 

yinelemeleri etkileyebilmektedir (48). 

Prognozu diğer ruhsal hastalıklara göre daha kötüdür. Đntihar, fiziksel hastalık ve 

mortalite olasılığı daha yüksektir. Uzun dönemde her zaman ilerleyici bir şekilde kötüleşmez, 

genel olarak 5 yıl sonra plato yaptığı kabul edilmektedir. Prognoz olgudan olguya değişiklik 

gösterirken, erkeklerde seyir kadınlara göre daha kötüdür. 

Şizofreni heterojen bir sendromdur, şizofreninin şiddetinde yüzyılın başına göre bir 

azalmanın olması, antipsikotiklerin hastalığın doğal seyrini etkilemesiyle açıklanmaktadır. 

Literatürde antipsikotik öncesi ve sonrası dönemleri karşılaştıran çalışmalarda 

antipsikotiklerin erken dönemde şizofreni üzerinde olumlu etkileri olduğu yönündedir. 

Şizofreniklerde akut belirtilerin başlaması ile yardım arama arasında geçen süre duygudurum 

bozukluklarına göre daha uzundur. 

Tedaviye yanıt veren olgularda dâhil olmak üzere olguların yaklaşık % 80’ i beş yıl 

içinde ikinci bir atak geçirmektedir. Yeterli süre ilaç kullanmama veya ilacın bırakılmasının 

27

unda birincil önemi vardır. Birden fazla atağı olan olgularda ilaç kesilmesinden sonra 1-2 yıl 

içinde % 76 olgu yinelemektedir. Đlacın kesilmesi ile 6 ayda yineleme olasılığı % 53, birinci 

yılda % 65, 18 ayda % 62-80, 24 ayda % 94 olarak verilmektedir. Sürekli ilaç alanlarda 

aralıklı ilaç alanlara göre relaps hızı yarı yarıya azalmaktadır. Antipsikotik ilaçların kesilmesi 

ilk 5 yıldaki relaps hızını beş kat artırmaktadır (48). 

Olumlu prognoz göstergeleri 

Hastalık başlangıcının, aniden ve renkli pozitif belirtilerle gelişmesi, geç başlaması, 

affektif belirtilerin olması olumlu prognozu düşündürür. Hastalığın ortaya çıkmasında, ağır 

çevresel stres etmenlerinin yeri fazla ise de, gidiş ve sonlanış daha iyidir. Katatonik şizofreni, 

basit, hebefrenik ve paranoid türlerden daha iyi gidiş gösterir. Ancak, antipsikotik tedavi ile 

kötü prognozlu olarak bilinen türlerde de, olumlu sonuçlar alınabilmektedir. 

Ailede duygudurum bozukluğu öyküsü, konfüzyonun varlığı, dalgalanan seyir, pozitif 

belirtiler, psikotik saldırganlığın olmayışı da yine iyi prognoz göstergeleridir (22). 

Hastalık öncesinde toplum, iş ve seks yaşamına, göreceli olarak iyi uyum yapmış 

olanlarda, prognoz ve sonlanış daha iyidir. Aile ortamının düzenli, sağlıklı oluşu, aile ve 

toplum içinde denge bozukluğu belirtilerinin olmayışı, duygu dışavurumunun düşük oluşu, 

prognoza olumlu etki yapabilir. Gelişmekte olan ülkelerde şizofreni prognozu, gelişmiş 

ülkelere göre daha iyi bulunmuştur. Tedaviye erken dönemde başlanan, düzenli devam eden, 

aileleri yakın işbirliği kuran ve sürdüren hastalarda, prognoz daha olumlu görünmektedir 

(20,22,33). 

Olumsuz prognoz göstergeleri 

Hastalığın erken yaşta başlaması ve gelişmesi, olumsuz prognoz göstergesidir. 

Hastalık öncesi kişiliğin şizoid ya da şizotipal oluşu, belirtilerin sinsi ve yavaş ortaya çıkışı, 

kötü prognoz olasılığını artırır. 

28

Sosyal geri çekilme ve otizm, ayrışmamış ve desorganize tip şizofreni, bekarlık, 

boşanmışlık, dul olma, ortaya çıkarıcı bir olayın olmaması, nörolojik belirti ve bulguların 

olması, perinatal travma öyküsü olması da kötü prognoz kriterleri arasındadır (22). 

Hastaneye yatış sayısının çok, yatma sürelerinin uzun olduğu, iyileşme dönemlerinin 

kısa olduğu oranda prognoz kötüdür. Negatif belirtilerin baskın olduğu hastalar, tedaviden 

daha az yararlanmakta ve prognoz daha kötü olmaktadır. Ailede kalıtımsal yüklülük 

varlığında ise kronikleşme olasılığı yüksektir. Aile ortamının bozuk oluşu, aile ve toplum 

içinde denge bozukluğu belirtilerinin ve duygu dışavurumunun yüksek oluşu, prognoza 

olumsuz etki yapabilir. Hastanın kendisinden ve ailenin hastadan beklentileri yüksek ve aşırı 

baskıcı olduğu oranda, prognoz olumsuzdur (20,22,33,42). 

Şizofreni yaygın ve yeti yitimi yapan bir durum olduğu için çalışmaların çoğu; tam 

düzelme, rehospitalizasyon ihtiyacı, pozitif ve negatif semptomların derecesi, kişiler arası 

ilişkilerin kalitesi, çalışma yetisi ve mortalite gibi belirleyicilere odaklanmıştır. Birçok 

çalışma da tam iyileşmeyi araştırmıştır, bu da tüm semptomların tamamen düzelmesi, ilaca 

gereksinim kalmaması, en yüksek prepsikotik işlevselliğini kazanması ve kendisi, ailesi ve 

diğerleri tarafından ruhsal olarak hasta görülmemesini içermektedir. Henry T. ve arkadaşları 

bu tanımda küçük değişiklikler yaparak % 19-30 arasında tam iyileşme oranları 

bildirmişlerdir (31). 

En ideal sonlanım çalışmaları ilk atak hastalarını en az 5 yıl süreyle takip eden 

prospektif çalışmalardır. Varolan en kapsamlı uzun dönemli çalışmalar özetlendiğinde, 

hastaların % 15-20’sinde nüks gelişmeksizin tam iyileşme sağlandığı görülmektedir. 

Hastaların % 15’i ilk atağı etkin olarak asla atlatamayacak, semptomatik kalarak uzun 

dönemli yoğun sosyal ve medikal desteğe gereksinim duyacaktır. Bu iki kutup arasında yer 

alan hastaların büyük bölümü ilk atağı kısmen atlatacak fakat hastalık öncesi fonksiyon 

düzeyine ulaşamayacak, gelecekte tekrarlayan ataklar geçirecek ya da bu iki süreci birlikte 

yaşayacaktır (47). 

Hastalığın başlangıcında tedavi edilmeden geçen psikotik semptomların süresinin daha 

sonraki hastalık sürecini etkileyebileceği bilinmektedir. Đlk psikotik epizodun antipsikotik 

tedavisi belirgin olarak geciktiğinde hastanın multiepizodik bir seyrinin olması ve yaşamının 

29

geri kalanında daha fazla gün hastanede geçirme olasılığı artmakta ve tam iyileşme olarak 

tanımlanan bir sonuca daha az sahip olmaktadır (47). 

Rehospitalizasyon oranları şizofreni hastalarında yüksektir. Çalışmalar hastaneden 

çıkarıldıktan sonra hastaların % 40-50’sinin ilk yıl içinde, % 85’inin ise herhangi bir zamanda 

tekrar hospitalize edileceği gerçeğini göstermektedir. Rehospitalizasyon, hastalığın seyrinden 

çok başka değişkenlere bağlıdır. Hastaneye kabul politikalarına, toplumun sosyal destek ve 

kaynaklarının ne kadar etkin kullanıldıklarına bağlı olarak hastane dışında başarıyla yaşayan 

birçok psikotik hasta vardır (47). 

Hastaların çoğu hastaneden çıktıktan sonra da psikiyatrik semptomları yaşamaya 

devam etmektedir. Hastaneden çıktıktan sonra herhangi bir zamanda hastaların % 60-75’i tam 

pozitif semptomlar gösterir, yaklaşık % 50’sinde düşünce bozukluğu ve % 30-60’ında kalıcı 

kognitif semptomlar ve bilişsel bozulma görülür. Yüksek düzeyde anksiyete ve depresyon 

semptomları da izlemde tüm evrelerde saptanmıştır (22). 

Hastaların çoğu için bir şizofreni epizodunun ardından ciddi, uzun süreli mesleki 

işlevsellikte bozulma olmaktadır. Đzlem çalışmaları tüm zamanlı iş oranlarını % 15-56 

arasında bildirmektedir. Belirgin rezidüel semptomları olan hastalarda işsizlik oranı % 85 gibi 

yüksek bir orandadır (22). 

ŞĐZOFRENĐ TEDAVĐSĐ 

Şizofreni tedavisinde antipsikotik ilaçlar en önemli destek olmasına karşın araştırmalar 

psikoterapiyi de kapsayan psikososyal girişimlerin klinik iyileşmeye katkı sağladığını 

bulmuştur. Şizofreni hastalarının çoğu tek başına uygulanan bir tedaviye göre antipsikotik 

ilaçlarla psikososyal tedavilerin kombine edildiği tedavilerden daha fazla yarar görmektedir 

(22). 

30

Hastaneye yatış 

Şizofrenide akut atak sırasında çoğunlukla hastanede yatarak tedaviye ihtiyaç 

duyulmaktadır. Hızlı bir değerlendirmeden sonra antipsikotik tedaviye başlanmalı, akut 

psikotik semptomlar kontrol altına alınmalıdır (31). 

Şizofrenide hospitalizasyon endikasyonları: 

1. Hasta hastalığını kabullenmiyor ve/veya ilaç verilemiyorsa 

2. Kendine ve çevresine zarar verebilecek saldırgan davranışlar gösteriyorsa 

3. Hastanın aile içi ilişkileri bozuk, sosyal desteği azsa 

4. Hastanın kullandığı ilaçlara karşı aşırı duyarlılığı ya da yan etki anamnezi varsa 

6. EKT endikasyonu varsa 

7. Eşlik eden organik hastalığı varsa 

Akut kriz devresinde hasta acilen değerlendirilerek ilaç tedavisine hızla başlanmalıdır. 

Aile ile işbirliği halinde olmak son derece önemlidir. Çünkü akut tedaviyi takiben, 

başvurudan kısa süre sonra hasta yakınları ile birlikte sürdürülecek sosyal çalışmalar 

planlanıp, taburculuk işlemleri yapılmalıdır. 

Çoğu erişkin hasta, kısa süreli hospitalizasyonla oldukça düzelmektedir. Fakat yine de 

hastaların % 10-30 kadarı uzun süreli hospitalizasyona ihtiyaç duymaktadır. Hangi hastaların 

uzun süre interne edilmesi gerektiği hususunda anlaşma yoktur. Bunu etkileyen birçok faktör 

bulunmaktadır. Uzun süreli yatışların süresi çeşitli çalışmalarda 24-179 arasında 

değişmektedir. Bazı araştırmacılar ise 30 günden az yatışları kısa, 30 günden uzun yatışları ise 

uzun süreli yatışlar olarak nitelendirmişlerdir (49). 

Hastaneye yatma primer olarak tanı koyma amacı, tedavinin stabilizasyonu, özkıyım 

ve cinayet düşünceleri nedeniyle hastanın güvenliği ve temel beslenme, giyinme ve barınma 

gereksinimlerini de kapsayan ileri desorganize ve uygunsuz davranışların olduğu durumlarda 

gereklidir. 

31

Hastaneye yatış hastanın stresini azaltır ve günlük aktivitelerinin yapılandırılmasına 

yardımcı olur. Hastaneye yatışın uzunluğu hastalığın şiddetine ve ayaktan tedavi olanaklarına 

bağlıdır. Araştırmalar kısa süreli yatışın (4–6 hafta) uzun süreli hastane yatışı kadar etkili 

olduğunu ve aktif davranışsal yaklaşımı olan hastanelerin, koruyucu kurumlara ve içgörü 

yönelimli tedavi yaklaşımlarına göre daha etkili olduğunu göstermiştir (22). 

Farmakoterapiler 

Birinci kuşak antipsikotikler: 

Antipsikotikler klorpromazinin Fransa’da ilk kez sentez edildiği 1950’li yıllarda 

kullanıma girmiştir. Var olan tüm geleneksel antipsikotik ajanlar, yüksek afiniteli dopamin D2 

reseptör antagonistidirler. 

Klorpromazin, trifluoperazin, tiyoridazin, flufenazin, haloperidol, tiyotiksen, loksapin, 

molindon, pimozid bu gruptandır (40). 

Birinci kuşak antipsikotiklerin etkinliğinin sınırlı olduğu saptanmıştır. Birinci kuşak 

antipsikotikler pozitif semptomlar üzerinde etkinken; negatif semptomlar, kognitif defisitler, 

komorbid durumlar, çökkünlük, anksiyete ve madde kullanımı gibi şizofreninin diğer 

yönlerinde daha az etkilidirler. Birinci kuşak antipsikotiklerin EPS gibi ciddi yan etkirli vardır 

ve bu durum tedaviye uyumu bozmaktadır (31). 

Đkinci kuşak antipsikotikler: 

Atipik antipsikotik döneminin başlangıcı 1959’da klozapinin keşfidir (31). Atipik 

antipsikotikler reseptör bağlanması, yapı özellikleri ve yan etkileri açısından heterojen bir 

gruptur (40). 

Klozapin, olanzapin, risperidon, ketiapin, ziprasidon, aripiprazol, amisülpirid bu 

gruptandır. Klinik açıdan bakıldığında, ikinci kuşak antipsikotikler daha az EPS’ye neden 

olurken negatif fonksiyonlar üzerinde daha etkindir (36). 

32

Yeni kuşak antipsikotikler kognitif yıkımı tamir etmektedir, dikkat, bellek, öğrenme, 

yönetim becerileri gibi anahtar beyin fonksiyonlarını ve ek olarak pozitif, negatif ve mizaç 

semptomlarını düzelterek klinik seyri düzeltmektedir. Şizofreni hastasında etkin kognitif 

düzelme çok önemlidir, çünkü sosyal mesleki işlevselliğin tekrar kazanılması buna bağlıdır. 

Dikkatin, kısa süreli belleğin ve öğrenme yetilerinin bozulmamış olması etkin psikoterapi, 

sosyal beceri eğitimi veya mesleksel rehabilitasyon için önem taşımaktadır. 

EKT 

Đlk çalışmalar EKT’nin şizofreni tedavisinde farmakoterapiden daha iyi olduğunu 

desteklerken, son dönemdeki çalışmalar ise antipsikotiklerin EKT’ye göre belirgin üstünlüğü 

olduğunu göstermektedir (50). Günümüzde ABD’de uygulanan tüm EKT’lerin % 5-10’u 

şizofreni hastalarına yapılmaktadır (51). 

Tedavilere dirençli şizofreni olgularında antipsikotik ajanlarla beraber EKT 

uygulamasının, yalnız başına antipsikotik ya da EKT seçimine göre daha başarılı olduğuna 

yönelik kanıtlar vardır. Aynı çalışmalarda EKT’den fayda sağlayan şizofreni hastalarında 

depresyon hastalarına göre daha fazla sayıda tedavi seansı uygulamak gerektiği 

bildirilmektedir. Akut şizofrenik hastaların tedavisinde kronik gidiş gösteren şizofreni 

hastalarının tedavisine göre EKT belirgin derecede daha fazla düzelme sağlamaktadır (52,53). 

Ayrıca negatif belirtilerin hâkim olduğu şizofrenide EKT’nin bir etkisi olmadığı 

bilinmektedir. Psikofarmakolojik tedavilere cevapsızlıktan sonra EKT hem ülkemizde hem de 

yurt dışında sık başvurulan bir tedavi seçeneğidir (54,55). 

Psikososyal tedaviler ve rehabilitasyon 

Kalıcı belirtilerle giden ruhsal rahatsızlığın kişinin yaşamında oluşturduğu 

olumsuzluklar bireyi toplumdan ve dış gerçeklerden soyutlayarak verimsiz bir yaşama 

sürükleyebilir. Psikiyatrik rehabilitasyon, bu bireylerin ruhsal ve toplumsal gereksinimlerini 

karşılamak için uygulanan, kapsamlı, eşgüdümlü ve uzun süreli bir stratejiler bütünüdür. 

33

Süregen ve ciddi ruhsal rahatsızlığı olan bireylerin yaşadıkları yeti yitimi yanı sıra 

karşılaştıkları damgalanma, tedavi ve bakım olanaklarına yeterince kavuşamama, bireysel ve 

toplumsal gereksinimlerini yeterince karşılayamamaları onları daha da zor durumlara 

sokabilir. 

Süreğen ruhsal sorunları olan bireylerin toplum içerisinde ve bağımsız olarak en az 

destekle toplumsal mesleki ve ailevi rollerini sürdürebilmeleri için gerekli becerilerle 

donatılması ve yeterli toplumsal desteklerin sağlanması psikiyatrik rehabilitasyonun temel 

amacıdır (56). 

Psikososyal terapiler şizofrenide sosyal yetenekleri artırmak, kendi kendine yeterlilik, 

pratik beceriler ve kişiler arası ilişkileri artırmak için çeşitli yöntemleri kapsar. Amaç, ciddi 

hastalığı olan kişinin bağımsız yaşaması için sosyal ve iş becerileri geliştirmesini sağlamaktır. 

Bu tedaviler hastane, ayaktan tedavi klinikleri, ruh sağlığı merkezleri, gündüz 

hastaneleri, ev veya sosyal klüpler gibi birçok yerde yapılabilir. Bunlara örnek olarak; sosyal 

beceri eğitimi, aile yönelimli terapiler, davranışçı yada dinamik yönelimli grup terapileri, 

bilişsel davranışçı terapi, uğraşı terapisi verilebilir (22). 

Günümüzde şizofrenide psikoterapi yaklaşımları psikolojik-biyolojik ayrımı 

tartışmalarına yer vermeksizin 1970 ve 1980’li yıllardan itibaren uygun ilaç tedavilerine ek 

olarak bireysel gereksinimlere göre uygulanması gereken ruhsal ve toplumsal 

yaklaşımlar/girişimler olarak görülmektedir (57,58). 

Şizofrenide tedavi seçeneklerindeki artışın getirdiği umutlarla birlikte hastaların genel 

olarak klinik ve demografik özelliklerinin yıllar içerisinde çok fazla değişmediği söylenebilir. 

Yeni ileçlarla birlikte eklenen yeni sorunlar da ayrı bir yük oluşturmaktadır. Hastalar için 

gerekli ve yeterli tedavi olanaklarının yaygın bir şekilde sunulamamış olması ya da hastaların 

bu olanaklara kolaylıkla ulaşamaması da başka bir sorundur. Pek çok ülkede ya da kurumda 

ilaç tedavilerine eklenecek olan ruhsal toplumsal tedavilerin ve psikiyatrik rehabilitasyon 

olanaklarının bulunmadığı da bir gerçektir (59). 

34

Yıldız M ve ark tarafından 2004 yılında ülkemizde gerçekleştirilen bir çalışmada 8 

aylık ruhsal ve toplumsal beceri eğitimi ile hastaların toplumsal işlevselliklerinde yaşam 

kalitesinde ve tedavi uyumlarında belirgin bir artış olduğu gösterilmiştir (60). 

Buna göre ruhsal ve toplumsal beceri eğitimiyle şizofreni hastalarının temel olarak şu 

alanlarda eğitilmesi önemsenmelidir: hastaların bellek, dikkat, kavram oluşturma gibi bilişsel 

becerilerini geliştirmek; iletişim becerilerini geliştirmek; sorun çözme becerilerini 

geliştirmek; psikoz ve şizofreniyi anlamak; antipsikotik ilaç tedavisini ve yan etkileri 

öğrenmek; tedaviyi değerlendirmek; inatçı belirtilerle başetmeyi öğrenmek; uyarıcı işaretleri 

tanımak ve izlemek; alkol ve uyuşturucudan uzak durmak; faydasız ve hatta zararlı olabilecek 

tedavi arayışlarından uzak durmak; stresle başa çıkmak; özgüveni arttırmak, işe yararlık, 

aidiyet, amaçlarının olması gibi girişimlerde bulunmak; zamanı değerlendirmek ve günlük 

faaliyetler; arkadaşlık ilişkilerini geliştirmek; toplumsal faaliyetlere katılmak (61). 

Şizofreni farklı kökenlere ve farklı görünümlere sahip karmaşık bir hastalıktır. Her 

döneme ve o dönemdeki bireysel, ailesel ve çevresel kaynakların durumuna göre tedavi 

stratejileri de değişebilmektedir. Ancak her durumda ilk sağlanması ve korunması gereken şey 

hasta ile hekim arasında iyi bir tedavi işbirliğinin kurulmasıdır. 

Şizofreni hastalarının bilişsel yetilerinde azalma, dikkat, yoğunlaşma, bellek sorunları 

ve negatif belirtiler nedeniyle hekimlerin bir kısmı hastalarla az konuşma eğiliminde ya da 

konuşma tedavisinin fazlaca bir etkisi olmayacağı inancında olabilirler. Asla unutulmaması 

gereken bir konu hastaları hastalıklarının ötesinde birer varlık olmaları, aynen diğer hastalar 

ya da bizzat hekimlerin kendileri gibi bağımsız, güvenli ve toplumsal yaşamayı sağlayacak 

olan yaşamsal niteliklere sahip olmayı istemeleridir. En azından onların da bu haklara sahip 

oldukları düşünülmelidir. Hastaya zaman ayırmak, onu dinlemek, sorunları varsa eğer onları 

dile getirmedeki engellerini aşmada ona yardımcı olmak, benlik saygısının artması yönünde 

destekleyici tedavi uygulamak hastayla tedavi işbirliğinin kurulması ve tedavinin 

sürdürülmesinde en önemli etkendir (61). 

Hekimler hastalarla çok sınırlı zaman geçirirlerken aileler onlarla neredeyse tüm 

zamanlarını geçirirler. Erişkin şizofreni hastalarının önemli bir kısmı aileleriyle yaşamlarını 

sürdürmektedir. Bu nedenle hastalığı bütün yönleriyle yaşayan yalnızca hasta değil aynı 

zamanda aile ve yakın çevresidir. Bununla beraber Sherman M ve arkadaşlarının çalışmasında 

35

da vurgulandığı gibi ailelerin hastalıkla ilgili eğitim almaları ve tedaviye katılma düzeyleri 

batı ülkelerinde bile oldukça düşüktür (% 10’dan az). Ailelerin destek ve eğitim 

gereksinimleri ortadadır ve hekimlerin yeterli zaman ve enerji ayırıp bunu sağlamaları 

gerekmektedir (62). 

Şizofrenin rehabilitasyonunda bir diğer önemli konu da vaka yönetimidir. Burada 

temel amaç şizofrenisi olan bireye yaşadığı ortamda kurumlararası işbirliğini sağlayarak 

kaynakların hastanın gereksinimlerine göre kullanılmasını sağlamaktır. Đlaç temini ya da 

kullanımı, mali kaynakların temini, uygun barınma ortamının sağlanması ya da sürdürülmesi, 

gerektiğinde hastanın hastaneye ulaştırılması gibi alanlarda pratik yardımlar sağlanır. Hedef, 

hastanın tedavisinin sürdürülerek hastane yatışlarının azaltılması ve toplumsal işlevselliğin 

arttırılmasıdır. Özellikle sık sık yinelemesi ve hastane yatışı olan ve aile desteği bulunmayan 

ya da çok zayıf olan hastalar vaka yönetimi uygulamaları için önemli adaylardır (63). 

Boyer SL ve arkadaşlarının çalışmalarında da belirttikleri gibi; ofislerden yürütülen ve 

yaklaşık 10-15 hastanın sorumluluğunu üstlenen vaka yönetimi sistemi yanı sıra toplum 

içerisinde hastaya ve içinde bulunduğu çevreye yakın temasla yürütülen ve ekip halinde 

çalışılan toplumda yer alabilmeyi amaçlayan tedavi (assertive community treatment, ACT) 

programları da vardır. Bu programlar vaka yönetimine göre daha başarılı bulunmaktadır (64). 

Đş ve uğraş rehabilitasyonu, bireysel işe yerleştirme ve işte destekleme programları, 

gündüz hastaneleri, rehabilitasyon merkezleri, kulüpler, ya da dernekler gibi yerlerdeki resim, 

müzik, dans, folklor, elişi ve diğer uğraş çalışmaları da bir diğer önemli rehabilitasyon 

alanlarıdır (61). 

Bütün hastaları toplum içerisinde bağımsız ve faal bireyler haline getirmek nasıl çok 

zor ya da imkânsızsa, tüm ailelerin de hastalarına aynı oran ve ilgide sahip çıkmalarını 

beklemek o denli olanaksızdır. Bütün bu uygulamalara rağmen görülmüştür ki bir grup 

hastanın gerçekten hastane ortamında bakıma ve korunmaya gereksinimi vardır. Bu hastaların 

oranı hastaneden sonraki ayaktan tedavi ve rehabilitasyon merkezlerinin kalitesiyle doğru 

orantılı olarak değişmektedir. % 10-20 arasında değişen bu hasta grubu için hastane bakımının 

kalitesini arttırmak ve insan onuruna yakışır şekilde bakım görmelerini sağlamak da aynı 

derecede önem taşımaktadır (65). 

36

HEZEYANLI BOZUKLUK 

Hezeyanlı bozukluk veya eski kullanımıyla paranoya sistemli ve değişmez nitelikteki 

non-bizar hezeyanlarla karakterize bir psikiyatrik tablodur. Hezeyan, en kısa tanımıyla 

mantıklı düşünceyle değiştirilemeyen yanlış inançlardır. Dış gerçek yanlış yorumlamalarla 

hezeyan halini alır. 

Hezeyan tanısını koyarken kültürel değişkenler mutlaka göz önüne alınmalıdır. 

Örneğin cin görülmesi, cin çarpması gibi şikâyetlere, içinde bulunan topluluk tarafından 

normal karşılandığında hezeyan demek için daha dikkatli değerlendirilmelidir. Ya da 

sosyoekonomik olarak oldukça geri birinin beni CIA takip ediyor demesi belirgin bir şekilde 

hezeyanı gösterirken, eğitimli birinin benzer şikayeti yine içinde bulunduğu kültür normlarına 

göre değerlendirilmeilidir (66,67,68). 

Hezeyanlar bizar ya da non-bizar olabilir. Bizar yani gayrimümkün, saçma, akla uygun 

gelmeyen, hastanın içinde bulunduğu alt kültürün de kabul etmediği, olması fizik olarak 

mümkün olmayan yanlış inançlardır. Örneğin; hastanın beynine Marslılar tarafından çip 

takılıp, davranışlarının kontrol edilmesi gibi. Non-bizar yani mümkün hezeyanlar gerçek 

yaşamda da görülebilecek yanlış inançlardır. Örneğin sivil polislerin birini takip etmesi 

mümkündür, ama olmadığı halde bunu varmış gibi kabul etmek bir non-bizar hezeyandır. 

Hezeyanlar başta şizofreni olmak üzere birçok psikiyatrik hastalıkta görülebilir. Hezeyanlı 

bozuklukta non-bizar sistemli hezeyan dışında başkaca belirgin bir semptomatoloji görülmez 

(66,67,68). 

TARĐHÇE 

Daha önceleri Paranoid Bozukluk veya Paranoya olarak da bilinen hezeyanlı bozukluk 

tarihin eski dönemlerinden beri bilinmektedir. 1863 de Kahlbaum zihinsel olan ve kısmi 

delilik olarak adlandırdığı ayrı bir grup hastada ilk kez paranoya terimini kullanmıştır. 

37

Richard Von Krafft-Ebbing paranoyanın ana semptomunun hezeyanlar olduğunu 

vurgulamıştır. 

Bu konu ile ilgili kapsamlı bilimsel çalışma 19 vakalık serisi ile Emil Kraepelin’den 

gelmiştir. Kraepelin, dementia precox tablosuna benzeyen ancak, çok nadir görülen, yıkımın 

bulunmadığı, sabit, sistemli ve bizar olmayan hezeyanların bulunduğu kronik seyirli ayrı bir 

tabloyu tanımlayarak, paranoya adını vermiştir. Paranoyayı hezeyanların niteliğine bağlı 

olarak persekütuar, grandiyöz, kıskançlık, erotomanik ve hipokondriyak olarak 

sınıflandırmıştır. Kraepelin daha sonra hezeyanlara ilaveten işitme hallüsinasyonlarının da 

eşlik ettiği ayrı bir alt grubu parafreni adıyla tanımlamıştır. 

Paranoya teriminin sadece perseküsyon tipini çağrıştırması nedeniyle, 1977 yılında 

paranoya yerine hezeyanlı bozukluk terimi kullanılmaya başlanmıştır. Hezeyanlı bozukluk 

terimi 1987 yılında DSM-III-R’de yerini almış ve halen bu başlık altında kullanılmaya devam 

etmektedir. Hem DSM-III-R hem de DSM-IV-TR hezeyanlı bozukluk tanısı için Kraepelin’in 

kriterlerini kabul etmiştir (66,67,68). 

Hezeyanlı Bozukluğun Tanı Kriterleri (DSM-IV-TR) 

A. En az bir ay süreli (izlenme, zehirlenme, hastalık bulaşması, uzaktan sevilme veya 

eşi ya da sevgilisi tarafından aldatılıyor olma veya bir hastalığa sahip olma gibi, gerçek 

yaşamda ortaya çıkan durumları içeren) bizar olmayan -nonbizar- hezeyanlar. 

B. Şizofreni için A tanı kriterleri asla karşılanmaz. Not: Dokunma ve koku 

hallüsinasyonları hezeyanlı konu ile ilgili iseler hezeyanlı bozuklukta mevcut olabilirler. 

C. Hezeyan(lar)ın etkisi ve onun uzantılarından başka, işlevsellik bariz şekilde 

bozulmamıştır ve davranış aşikâr şekilde acayip ya da bizar değildir. 

D. Duygudurum dönemleri hezeyanlarla birlikte ortaya çıkmışsa, onların toplam süresi 

hezeyanlı dönemlerin süresine göre kısa olmuştur. 

E. Bozukluk (bir kötüye kullanım maddesi, bir ilaç gibi) bir maddenin direkt fizyolojik 

etkilerinden veya genel bir medikal durumdan dolayı değildir. 

38

Tipini belirtin (hâkim hezeyanlı konuya dayanan aşağıdaki tipler belirlenir) 

Erotomanik tip: Özellikle yüksek konumu olan, bir başka kişinin kendisine âşık 

olduğu hakkındaki hezeyanlar. 

Grandiyöz tip: Abartılmış değerde, güçte, bilgide, kimlikte ya da Tanrı veya ünlü bir 

kişi ile özel ilişkide olduğu hakkında hezeyanlardır. 

Kıskançlık tipi: Kişinin cinsel eşinin sadakatsız olduğu hakkında hezeyanlardır. 

Persekütuar tip: Kişinin (veya kişinin yakın olduğu birinin) bir şekilde kötü niyetli 

davrandığına ilişkin hezeyanlar. 

Somatik tip: Kişinin bir fizik kusuru ya da genel tıbbi bir duruma sahip olduğu 

hakkında hezeyandır. 

Mikst tip: Yukardaki tiplerden birden fazlası için karakteristik olan hezeyanlar vardır. 

Ancak bunlardan hiçbiri daha belirgin değildir. 

Belirlenmemiş tip (18). 

EPĐDEMĐYOLOJĐ 

Hastalığın doğası gereği yaşananlar gerçek olarak algılandığından ve hastanın 

hezeyanı dışında fonksiyonalitesi çok az bozulduğu için çevre tarafından da fark 

edilemediğinden psikiyatri kliniğine başvuru oldukça azdır. 

Psikiyatrik görüşme daha ziyade, bu vakaların sıklıkla adli makamlarla başları dertte 

olduğundan, mahkeme kanalı yoluyla olur. Bu yüzden bu hastalık hakkında sağlıklı 

epidemiyolojik verilere ulaşmak oldukça güçtür (69). 

39

ABD’de DSM-IV tanı kriterlerine göre sıklığı yaklaşık % 0.025-0.003 olarak tahmin 

edilmektedir. 2007 yılında yapılan Perala J ve arkadaşlarının çalışmalarında ise bu oran % 

0,18 olarak tesbit edilmiştir (69). 

Kadınlarda görülme sıklığı erkeklere göre biraz daha fazladır. Perala J ve 

arkadaşlarının çalışmalarında kadınların % 0,21’inde görülürken erkeklerdeki oran % 0,16 

olarak bulunmuştur. Hastalık 18 ile 90 arasında herhangi bir yaşta başlasa da, en sık başlangıç 

45-54 yaş arasında görülür (69). 

KLĐNĐK GÖRÜNÜM 

DSM-IV-TR’ye göre hezeyanlı bozukluk tanısı konabilmesi için hezeyanların en az 

bir ay süreyle devam etmesi şarttır. Hezeyanlar non-bizar, sistemli ve değişmez niteliktedir. 

Đçgörü her zaman bozuktur. Genellikle bir tane veya birbirleri ilişkili bir seri hezeyan vardır. 

Hezeyan ile ilişkili alanlar dışında genellikle fonksiyonellikte belirgin bir bozulma 

görülmez. Mizaç genellikle hezeyan ile uyumludur. Örneğin grandiyöz tipte hezeyanı 

olanlarda mizaç öforik, perseküsyon tipinde aşırı şüphecidir. Bazen dışardan ekzantrik, garip 

bir görüntü çizseler de hekim olmayanlar tarafından anlaşılmaları güçtür. Hayatlarının 

odağında hezeyanları yer alır. Sürekli iddialarını destekleyen delillerin peşindedirler 

(66,67,68). 

Çevresindekileri hezeyanlarına inandırabilirler. Đçgörü olmadığı için ne tedavi ararlar 

ne de kendilerine yapılan tedavi telkinlerini kabul ederler. Öz bakımları gayet yerinde, aşırı 

dikkatli, genellikle mesafeli tiplerdir (66,67,68). 

Hezeyanları yüzünden başkalarına zarar verme ihtimalleri yüksektir. Zaman zaman 

depresyona girebilirler. Hezeyanları için yardım aramasalar da depresyon nedeniyle hekime 

başvurabilirler. Bu nedenle orta yaşın üzerindeki her depresyonda hezeyanlı bozukluk 

mutlaka sorgulanmalıdır (70). 

40

DSM-IV içgörüsü yetersiz obsesif kompulsif bozukuluğu ve vücut dismorfik 

bozukluğunu hezeyanlı bozukluktan ayırmanın güçlüğüne işaret eder. Bu yüzden iki tanının 

hezeyanlı bozuklukla birlikte konmasına izin verir (18). 

ALT TĐPLERĐ 

Persekütuar (düşmanlık) tipi: 

Hezeyanlı bozukluğun en yaygın tipidir. Başkası veya başkaları tarafından kötülük 

gördüğüne/göreceğine inanır. Arkasından konuştuklarına, takip edildiklerine, kendileriyle 

uğraşıldığına, iftira atıldığına/atılacağına, zehirleneceklerine, gizlice uyuşturucuya maruz 

bırakılacaklarına inanırlar. 

Seçici dikkat belirgin şekilde artmıştır. Başkalarının özellikle perseküte oldukları 

kişilerin en ufak hareketlerini algılar ve abartırlar. Kötülük göreceklerine inandıkları kişi veya 

kişileri adli makamlara şikâyet edebilirler. Eğer adli makamların kendileri ile uğraştıklarına 

inanıyorlarsa onları bir üst makamlara şikâyet ederler. Ellerinde sayısız şikâyet dilekçesi 

vardır. 

Bazen hak aramanın kendisi hezeyan olabilir. Eskilerin hak arama paronayası dedikleri 

tabloda, kişi sürekli mahkemelere, Büyük Millet Meclisine hatta Cumhurbaşkanına dilekçe 

gönderirler. 

Bu kişiler sıklıkla gücenmiş, kızgın ve öfkeye meyillidirler. Kendilerine zarar 

verdiklerini veya vereceklerini düşündükleri kişilere karşı şiddete başvurabilirle 

(18,66,67,68). 

Kıskançlık tipi: 

Genel tema cinsel partnerin sadakatsizliğidir. Eşinin kendisi aldattığına başka biriyle 

olduğuna inanır. Bazen eş gerçekten de sadakatsiz davranabilir. Ancak bu durumda bile 

41

tepkinin büyüklüğü, aldatılma ile ilgili delil toplamaya gösterilen aşırı çaba, hezeyanı 

gösterebilir. 

Çeşitli ipuçları delil olarak değerlendirilir. Cep telefonları, faturalar, gidilen yerler 

sürekli araştırılır. Test etmek için, partner ile sürekli cinsel ilişki istenebilir. Eşin bu ilişki 

isteğine cevap vermemesi, başka biriyle olduğunun kesin kanıtıdır. Amaç eşi ile aşığını bir 

arada yakalamaktır. Ne kadar delil toplarlarsa toplasınlar, aldatılma konusunda asla kesin bir 

kanaate sahip olamazlar. Bu yüzden kendilerine göre buldukları her delil, yeni deliller bulmak 

için çabalarını arttırmalarına sebep olur. 

Hezeyanlı bozukluk içinde görülme sıklığının erkekte daha fazla görüldüğü yegâne alt 

tip budur. Eskiden Otello Sendromu olarak da tanımlanmıştır. Başlangıç genellikle anidir. 

Vakaların bir kısmında erektil disfonksiyon bulunabilir ve hezeyanın ortaya çıkışını 

tetikleyebilir. Eşleri ölünceye veya boşanıncaya kadar bu hezeyan sürer. Kıskançlık 

hezeyanında eşe karşı şiddet çok yaygındır. Vakaların bir kısmı eşin öldürülmesiyle 

sonlanabilir. 

Çevre genellikle bu tabloyu eşin kıskançlığı ile açıklarken, bazen hezeyanlara inanılıp, 

kişinin eşinin sadakati konusunda şüpheye düşülebilir. Sorunun kendisinden kaynaklandığını 

düşünen eşin öz bakımı bozulabilir, içe kapanabilir, suçluluk duyguları gelişebilir ve sonuç 

olarak bir depresyon tablosu yerleşebilir (18,66,67,68). 

Erotomanik tip: 

Clérambault-Kandinsky Kompleksi veya Passionelle Psikozu olarak da adlandırılmış 

olan erotomanik tipte genellikle daha yüksek statüdeki birinin kendisine âşık olduğuna 

hezeyani bir şekilde inanılır. 

Bu tür kişilerde sosyal ve mesleki işlevsellikte başarısızlık söz konusudur. Yalnız ve 

genellikle cinsel açıdan inhibe kişilerdir. Âşık olduğuna inanılan kişi kendisinden üst düzeyde 

bir mevkidedir. Genellikle birden başlar. Đlk aşk objesi olabilir. Karşısındaki kişinin reddedici 

davranışlarını, rasyonalize ederek aslında kendisine âşık olduğunu ama her hangi bir sebepten 

dolayı böyle davrandığını düşünür. 

42

Erotomani sadece hezeyanlı bozuklukta değil birçok psikiyatrik tabloda ortaya 

çıkabilir. Erotomanili kişilerin çoğu hezeyanlı bozukluk dışında bir tanı almışlardır. Kişi 

hezeyanını gizlemeye teşebbüs etse de, telefon mesajları, hediyeler, çiçekler, ziyaretler hatta 

gizlice takip etme gibi yollarla âşık olunan kişi ile temas etme çabaları yaygındır. 

Erotomaniyi, yeni bir kategori olan “Takipçi Tacizci” (Stalking) ile karıştırmamak 

gerekir. Burada takıntılı bir şekilde mağdur takip ve taciz edilir. Buradaki motivasyon 

hezeyan değildir. Antisosyal özellikler belirgindir (18,66,67,68). 

Somatik tip: 

Bir fiziksel kusurunun olduğuna veya ciddi bir hastalığının olduğuna dair yanlış 

inançla karakterize bir tablodur. Eskiden “Monosemptomatik Hipokondriyak Psikoz” olarak 

da adlandırılırdı. 

Hezeyanlı bozuklukla hipokondriyazis arasındaki temel fark, inancın derecesiyle 

ilgilidir. Aşırı anksiyete ve sürekli tetikte olma hali vardır. Şiddetli bir enfeksiyona 

yakalandığı, parazit infestasyonları ile vücudunun sarıldığı hezeyanları olabilir. Vücut 

sıvılarından kaynaklanan kokunun herkes tarafından duyulduğu, bedenin bazı organlarının 

çalışmadığı, derinin içinden böceklerin yürüdüğü, normal görülmesine rağmen vücudunda 

belirgin bir şekil bozukluğu olduğu şeklinde hezeyanlar da görülebilir. 

Genellikle her iki cins de eşit olarak etkilenmiştir. Bu hastalar genellikle ilk olarak 

dermatologlara, plastik cerrahlara, dâhiliyecilere ve gastroenterologlara başvurur. Eğer farkına 

varılmazsa bir süre sonra hekimleri canlarından bezdirebilir. Özellikle plastik cerrahi 

operasyonlarından önce mutlaka psikiyatrik konsültasyonun gerekliği bu vakalar da çok daha 

belirgin şekilde ortaya çıkar (18,66,67,68). 

Grandiyöz tip: 

Megalomani olarak da adlandırılır. Đnsanların çoğunda olmayan bir takım özelliklere 

sahip olduğu ama anlaşılamadığı hezeyanı vardır. Tek başına görülmesi oldukça nadirdir. 

Genellikle başka psikiyatrik tablolarla beraber görülür. Bu yüzden ayrı bir alt tip olarak 

sınıflandırılmasının gerekli olup olmadığı konusunda şüpheler vardır. 

43

Karma tip: 

Bir kişide aynı anda birden fazla hezeyanın olduğu durumlarda bu tanı konur. 

Belirlenmemiş tip: 

Başka psikiyatrik ve nörolojik tablolar altında görülen özel hezeyanlar, tek başlarına 

olduğunda hezeyanlı bozukluk başlığı altında değerlendirilir. 

Capgras Sendromu; tanıdığı kişilerin yerine aynı görünümdeki başka insanların 

geçirildiği hezeyanı. 

Cotard Sendromu; statüsü ve organları dâhil her şeyini kaybettiğine inandığı 

nihilistik hezeyan (18,66,67,68). 

AYIRICI TANI 

Ayrıcı tanıda öncellikle diğer psikiyatrik tablolar dikkate alınmalıdır. Ayrıca birçok 

dâhili ve nörolojik hastalıkta hezeyanlar görülebilir. Hezeyanlara sebep olan toksik, metabolik 

durumlar ve limbik sistem ile bazal gangliyonları etkileyen durumlar dikkate alınmalıdır. 

Alzheimer, Pick hastalığı, Huntington koresi, Parkinson gibi hastalıklara ayırıcı tanıda 

mutlaka dikkat edilmelidir. Demansların çoğunda hezeyan vardır. 

Demans ve delirium dışlandıktan sonra ilaç ve madde kullanımı öyküsü dikkatlice 

alınmalıdır. Bu maddeler arasında hezeyana en sık sebep olan iki madde amfetamin ve 

kokaindir. Bazen yoğun alkol kullanımının sonucu olarak hezeyanlı tablolar ortaya çıkabilir. 

Hezeyanlı bozuklukta madde kullanım öyküsü dikkatli bir şekilde araştırılmalıdır 

(18,66,67,68). 

44

TEDAVĐ 

Hezeyanlı bozukluk hastaları çok nadiren psikiyatrik bir yardım arayışına girerler. 

Daha ziyade başka branşlardaki hekimlerin veya mahkemelerin sevki ile psikiyatrik başvuru 

olur. 

Tedavide temel şart güvenilir bir hasta hekim ilişkisi kurmaktır. Hastaya güven telkin 

edilmeli, hezeyanları tartışılmamalı ya da kabul edilmiş gibi yapılmamalıdır. 

Hastanın hezeyanlarına bağlı olarak şiddete eğilimli olduğu acil durumlarda mutlaka 

hastaneye yatırmak gerekir. Hezeyanlı bozukluğun tedavisinde antipsikotikler kullanılır. 

Antipsikotikler içinde etkili olduğu kabul edilen ilaçların başında pimozid gelir (71). 

Ancak hezeyanlı bozuklukta etkisi kesin olarak ortaya konmuş bir tedavi yoktur. 

Psikoterapiler kismi fayda sağlayabilir (18,66,67,68). 

ŞĐZOAFFEKTĐF BOZUKLUK 

Đsminden de anlaşıldığı gibi şizoaffektif bozuklukta hem şizofreni, hem de affektif 

bozukluk bulguları vardır. Đlk kez 1913'de George H. Kirby ve 1921'de August Hoch şizofreni 

ve affektif bozukluk semptomları olan ve dementia praecox gibi yıkıma uğramayan bir grup 

hasta tanımladılar ve bunları manik-depressif psikoz grubunda sınıflandırdılar. 

1933'de Kasanin ilk kez "şizoaffektif bozukluk" deyimini kullandı. 1970'lere kadar 

hastalığın şizofreninin bir alt tipi olduğu kabul edildi. Daha sonra, iki uçluluğun sık olması, 

seyrinin şizofreniye göre daha iyi olması, lityumun bazı olgularda etkin olduğunun görülmesi 

şizoaffektif bozukluğun affektif bozukluklar kapsamında ele alınmasına neden oldu. 

Yine de, şizoaffektif bozukluk kavram olarak kaldı ve DSM-IV-TR’de şizofreni ve 

diğer psikotik bozukluklar bölümünde ayrı bir bölüm olarak yer aldı (17,74). 

45

Şizoaffektif bozukluğun başlıca özelliği, kimi zaman bir major depresif, manik ya da 

karma dönemle birlikte, şizofreniye özgü belirtilerin birlikte bulunduğu kesintisiz bir hastalık 

döneminin olmasıdır. Ayrıca hastalığın aynı dönemi içinde, en az 2 hafta süreyle, belirgin 

duygudurum belirtileri olmadan, hezeyanlar ya da hallüsinasyonlar da bulunmuş olmalıdır. 

Son olarak, hastalığın toplam süresinin önemli bir kesiminde duygudurum belirtileri görülmüş 

olmalıdır. Diğer bir deyişle, duygudurum belirtilerinin de olduğu, psikozda olunan toplam 

hastalık dönemi, duygudurum belirtileri olmadan hezeyan ya da hllüsinasyonların olduğu 

dönemden daha uzun sürmüş olmalıdır (18). 

Bu hastalarda işle ilgili işlevsellikte düşme olabilir, toplumsal ilişki kurmada azalma 

görülebilir, kendine bakım zorlukları ortaya çıkabilir. Artakalan veya negatif belirtiler 

şizofrenide görülenlere göre daha düşük yoğunlukta ve daha az kroniktir. 

Şizoaffektif bozukluğun süresi en az bir aydır. Kesintisiz hastalık dönemi yıllarca hatta 

onyıllarca sürebilir. Bozukluğun seyri alevlenmeler-yatışmalar biçiminde ya da uzun süreli 

kötüye gidiş biçiminde olabilir. 

Şizoaffektif bozukluğun iki tipi vardır: 

Bipolar Tip ve Depresif Tip (18,44). 

Şizoaffektif bozukluğun yaşam boyu prevalansı % 1'den azdır. Erkeklerde kadınlardan 

daha az görülür. Özellikle evli kadınlarda daha sıktır. Kadınlarda başlama yaşı tıpkı 

şizofrenide olduğu gibi erkeklere göre daha geçtir. Bozukluğun bipolar tipi genç erişkinlerde, 

depressif tipi ise yaşlılarda daha sık görülmektedir (17,74). 

Şizoaffektif bozukluğu olanların prognozu, şizofrenik bozukluğun prognozuyla 

duygulanım bozukluğunun prognozu arasındadır. 

Şizofreni ve duygulanım bozukluğunun ayırıcı tanısında yer alan bütün durumlar, 

şizoaffektif bozukluk ayırıcı tanısı için de geçerlidir. Steroid tedavisi alanlar, amfetamin ve 

fensiklidin kötüye kullanımı olanlar ve temporal epilepsisi olan hastaların bazıları, aynı anda 

şizofrenik bozukluk ve duygulanım bozukluğu semptomları gösterebilir (72,73). 

46

BTA (ATĐPĐK) PSĐKOZ 

Bu tanı şemsiyesi altında bugünkü tanı kriterlerine uymayan çeşitli klinik görünümler 

vardır. Aslında DSM-IV-TR’de bu kategori için çok özel tanı kriterleri yoktur. Daha ziyade, 

spesifik tanı koymada uygunsuz bilgilerin olduğu “psikotik semptomatoloji”yi (sanrılar, 

varsanılar, dezorganize konuşma, fazlaca dezorganize veya katatonik davranış benzeri) veya 

çelişkili bilgilerin olduğu veya herhangi bir spesifik psikotik bozukluk kriterlerine uymayan 

psikotik semptomları olan bozuklukları içerir. Duygudurum bozukluklarının eşlik etmediği ve 

şizofreni veya diğer hiçbir DSM-IV-TR kategorileri için patognomonik olmayan psikotik 

semptomları olan hastalar gibi. BTA psikoz tanısı alan diğer bir grup hasta, şizofreninin diğer 

semptomları olmayan, fonksiyonel bozukluğun eşlik ettiği uzun süreli sanrıları olan (böylece 

sanrılı bozukluk tanısı dışlanan) hastalardır (72). 

BTA psikoz tanısı, hekimin primer veya genel tıbbi durum veya madde ile 

indüklenmiş bir durumdan kaynaklanıp kaynaklanmadığını belirleyemediğinde de kullanılır. 

Psikoza medikal yatkınlık sıklıkla kroniktir, ve yeterli madde yoksunluğu periyodu olmayan 

birçoğu böyle bir fark yaratabilir. Ek olarak, bazı maddeler ileri klinik tanının olduğu uzamış 

psikotik semptomlara yol açabilir. Aslında, belli yasadışı maddelerin psikoz etyolojisindeki 

yatkınlık boyutu bilinmemektedir (72). 

Toplumda bu konunun prevalansı konusunda minimal bir bilgi vardır. Pratikte, BTA 

psikoz tanı koymada uygunsuz bilgi olduğunda veya şizofreni benzeri daha şiddetli bir 

tanıdan ilk tanının güvenilir olmaması nedeni ile kaçınıldığında sıklıkla kullanılır. Hekimler 

tarafından BTA psikoz tanısı konulan hastalar arasında en yaygın tanı şizofreni (%23) ve 

BTA psikoz (% 19)’dur. Literaratürde ilk başvuru sonrası bu tanı azalır (72). Ancak 

hastanemizde bu tanıyı alan hastaların tanılarının zaman içinde fazla değişmediği 

görülmektedir. 

47

KRONĐK PSĐKOTĐK HASTALARDA TABURCULUK SONRASI TAKĐP 

VE TEDAVĐYE UYUM 

Uyum (komplians) hastanın sağlıkla ilgili önerileri kabul etmesi ve bunlara uyması 

olarak tanımlanabilir (75). Bu tanım yalnızca reçete edilen ilaçların kullanımı şeklinde dar bir 

alanla sınırlı kalmayıp, hastanın klinisyenin tüm önerilerine davranış boyutunda uyum 

göstermesi şeklinde geniş bir alanı kapsamaktadır (76). 

Tedaviye uyumsuzluk; reçete edilen ilaçları kullanmamak ya da düzensiz kullanmak, 

reçete edilmeyen ilaçları kullanmak, randevuları kaçırmak, takiplere devam etmemek ve buna 

benzer diğer davranışlarda bulunmak şeklinde birçok boyutta karşımıza çıkmaktadır (77). 

Psikiyatrik hastalarda, ilaç uyumsuzluğu tedavi etkinliğini olumsuz yönde etkileyen 

sorunların başında gelmektedir (78). 

Đlaç uygulaması şizofreni ve diğer psikotik bozukluklarda tedavinin temel unsurudur 

(79). Antipsikotik ilaçlara uyumsuzluk oranı % 11-80 arasında değişmektedir ve klinik 

pratikte önemli sonuçları görülen ciddi bir sorundur (76). 

Thomas H ve arkadaşlarının çalışmalarında belirttiği gibi olguların üçte ikisi tedaviye 

tam ya da kısmi uyumsuzluk nedeniyle yeniden hastaneye yatmak zorunda kalmaktadır. Đlk 

yatıştan sonraki 1 yıl içinde tedaviye uyumsuzluk nedeniyle % 40 oranında relaps 

görülmektedir (80). 

Tedaviye uyum sorunları, hastaneye yeniden yatışı, morbidite ve mortaliteyi 

arttırmaktadır. Hastaneye yeniden yatış, mesleki ve ailesel sorunlara yol açmakta, bunlarla 

bağlantılı olarak hastanın yaşam kalitesi düşmektedir (76). 

Psikotik bozukluklarda ataktan sonra düzenlenecek olan idame tedavisinin nüks riskini 

azalttığı bilinmektedir. Genellikle idame tedavisi sırasında daha sık karşılaşılan uyum sorunu, 

hastalığın seyrinde erken dönemde alevlenmelere neden olarak prognozu olumsuz yönde 

48

etkilemektedir. Buna rağmen tedaviye uyumsuzluk klinik uygulamalarda çok sık karşılaşılan 

ve hastanın tekrar yatırılmasını gerektirebilen önemli bir sorundur (81). 

Uyumsuzluğu değerlendirirken esas amaç, tedavi uyumsuzluğunu öngören faktörleri 

bulup, uyumun şiddetini doğru bir şekilde ölçmek olmalıdır (76). 

Aker ve arkadaşlarının çalışmalarında belirttikleri gibi tedaviye uyumsuzluğun 

nedenleri arasında; kişinin hastalığa karşı içgörüsünün olmaması veya yetersiz olması, 

hastanın psikotik düzeydeki psikopatolojisi, ilaç kullanımına karşı hastanın yaşadığı kuruntu 

ve korkular, hastalığın seyri gibi doğrudan kişinin mevcut psikiyatrik durumuyla ilgili 

nedenler sayılabileceği gibi, ilaçlara bağlı ortaya çıkan yan etkiler, ilaç rejimine uymada 

yaşanılan sorunlar, sosyal ve çevresel desteğin yetersiz olması, ekonomik güçlükler, tedaviye 

karşı yetersiz bilgilenme veya tedaviyi yanlış yorumlama, bölgenin ve hastanenin şartları, 

hastanın ve çevresinin ilaç tedavisine ve ruhsal hastalığa karşı tutumu, ilaç kullanımının 

toplumsal hayatta yarattığı düşünülen güçlükler, kültürel inançlar (özellikle toplumumuzda 

çok sık görülen medyum, şifacı, hoca gibi insanlardan yardım beklentileri), tedavi konusunda 

görülen baskı gibi etkenler de belirleyici rol oynamaktadır (82,83). 

Bir çok çalışmada özellikle hastanın birlikte yaşadığı yakınlarının ya da ailesinin ilaç 

tedavisine karşı olan tutumunun önemine vurgu yapılmıştır (83,84,85). 

UYUMSUZLUĞUN NEDENLERĐ 

Hastalığa Bağlı Etkenler 

Uyumsuzluk, çeşitli psikopatolojik durumlar, organik mental durumlar ve özellikle de 

sanrıların içeriği ile ilişkilidir. Kötülük görme, büyüklük ve kontrol edilme sanrılarının ön 

planda olduğu pozitif belirtiler ilaç uyumunu ciddi biçimde bozmaktadır. Ayrıca negatif 

belirtiler, motivasyon eksikliği ve apati de uyumu bozmaktadır (82,86). 

Hastalığın akut döneminde hostilite, hastalığın inkârı ve psikotik dağınıklık gibi 

semptomlar tedavi reddine sebep olabilir. 

49

Yapılan çalışmalarda, hastalık süresinin uzun olması ve yatış sayısının fazlalığı ilaç 

uyumsuzluğu ile ilişkili bulunmuştur. Özellikle hastalık süresinin uzunluğu ve sık yatışlar, 

hastalarda; hastalıklarının hiç düzelmeyeceği ve tedavi girişimlerinin etkili olamayacağı 

şeklindeki düşüncelerin gelişmesine neden olarak tedavi uyumlarını bozmaktadır (82). 

Olfson ve arkadaşları ilaç uyumunu değerlendirdikleri 213 şizofreni ve şizoaffektif 

bozukluğu olan hastayla 2000 yılında yaptıkları bir çalışmada; genellikle hastaların 

hastaneden çıkışı izleyen ilk 3 ay içinde yaklaşık % 50’sinin kısmi uyumsuzluk, % 20’sinin 

ise tam uyumsuzluk gösterdiklerini rapor etmişlerdir (87). 

Aker ve arkadaşlarının Psikotik Bozukluğu olan 37 hastayla yaptıkları bir çalışmada, 

hastaların hastaneden çıktıktan sonraki ilk 10 gün içinde ilacı bıraktıkları ve uyumsuzluğun 

başladığı bildirilmiştir. Bu dönemde çeşitli bilişsel yetersizlikler, nüksün risk ve sonuçlarını 

değerlendirme yetisinde azalma gibi etkenler, bazı hastaların uyumunu zorlaştırır (82). 

Eştanıların varlığı uyumu olumsuz yönde etkileyen diğer bir faktördür. Özellikle alkol 

ya da madde kullanımı eştanıları tedavi uyumunu en fazla bozan iki tanı olarak belirlenmiştir. 

Perkins DO ve Lacro JP’nin yaptıkları çalışmalarda; daha uyumlu hastaların daha fazla 

depresif belirtileri olduğu, ancak depresif belirtilerin şiddeti arttıkça ilaç uyumunun da 

giderek bozulduğu belirtilmiştir. Çaresizlik ve umutsuzluk duyguları tedaviye olan inancı 

azaltmaktadır (88,89). 

Şiddetli psikopatoloji, hastanın içgörüsünü olumsuz bir şekilde etkileyerek bir kısır 

döngü oluşturmakta ve bu şekilde ilaç uyumunu bozmaktadır. Aker ve arkadaşları 2000 

yılında 37 hastada yaptıkları bir çalışmada ilaç uyumsuzluğunu etkileyen etkenlerin başında 

şiddetli psikopatolojinin geldiğini (% 64,9) bulmuştur (82). 

Đçgörü Eksikliği 

Đçgörü eksikliği ve tedavi uyumsuzluğu yaygın bir şekilde birliktelik gösterir ve 

sıklıkla hastalığın kötü sonuçlanmasına sebep olur. Lacro ve arkadaşları ilaç uyumsuzluğu ve 

50

iskleri ile ilgili yazdıkları bir gözden geçirme yazısında ilaç uyumsuzluğunun en fazla içgörü 

eksikliği ile ilişkili olduğunu ileri sürmüştür (89). 

Şizofrenik bireylerin belirtilerini algılayışları, bunları nasıl tanımladıkları, 

hastalıklarının seyrinden ve tedaviden neler bekledikleri araştırılarak içgörünün düzeyi dolaylı 

olarak ölçülebilir. Đçgörü eksikliği, kişinin hastalığına karşı olan umutsuzluğu, bilgilenme 

eksikliğini de beraberinde getirir. Rusch N ve arkadaşlarının çalışmalarında da belirttikleri 

gibi içgörü ve uyum azlığının farklı sebepleri olabilir, bunlar; nörokognitif defisitler, 

şizofrenik bireylerin daha da abartılı kullandıkları savunma mekanizmaları olan inkâr ve 

yansıtmanın birer sonucu olarak davranışa yansıması olabilir (90,91). 

Holzinger ve arkadaşlarının 2002’de yaptıkları şizofreni hastalarında subjektif hastalık 

teorisini ve tedaviye uyumu araştıran bir çalışmada hastaların yardım anlaşması açısından 

değerlendirilmesi uyumun en iyi tek göstergesi olarak tanımlanmıştır (90). 

Unutulmamalıdır ki hastalığına yeterince içgörüsü olmadığı halde ilaçlarını düzenli 

kullanan ve takiplerine düzenli gelen hastalar olabildiği gibi içgörüsü olduğu halde tedaviyi 

sürdürmeme eğiliminde olan hastalar da vardır. Durum tamamen hastanın öznel tutumu 

bağlamında değerlendirilmelidir (59). 

Psikoaktif Madde Kullanımı 

Yapılan çalışmalarda şizofrenik bireylerde psikoaktif madde kullanımının, ilaç 

uyumunu ciddi biçimde bozduğu görülmüştür. Bebbington ve arkadaşlarının yaptıkları bir 

çalışmada uyumsuzlukla en kuvvetli ilişkinin ikili tanısı olanlarda, özellikle de alkol kötüye 

kullanımı olduğunda gözlemlenmiştir (92). 

Olfson ve arkadaşlarının 2000 yılında yaptıkları karşılaştırmalı bir çalışmada ilaç 

uyumsuzluğu olan şizofrenik bireylerin ilaç uyumu olanlara göre öykülerinde daha fazla 

madde kötüye kullanımı ya da bağımlılığı bulunduğunu rapor etmişlerdir (87). 

51

Alkol ve madde kullanımı ile tedavi uyumsuzluğu arasındaki ilişkinin sebep mi sonuç 

mu yoksa tesadüfî bir birliktelik mi olduğu tartışmalıdır. Bireye göre düşünmek 

gerekmektedir. 

Đlaçla Đlgili Etkenler 

Đlaçla ilgili faktörler, tedavi rejiminin karmaşıklığı, olumlu etkilerin geç ortaya 

çıkması, ilacı kesmenin ardından uzunca bir süre sonra ortaya çıkan olumsuz etkiler ve 

istenmeyen yan etkiler şeklinde sayılabilir (79). 

Farklı formlarda birçok ilacın aynı anda kullanılması ya da ilacı bölerek verme 

zorunluluğu gibi etkenler tedavi rejimini karmaşık hale getirir. Aker ve arkadaşlarının 

çalışmalarında, uyum ile yazılan ilaç sayısı ve ilaç alınma sıklığı arasında ters orantılı bir 

ilişki bulmuştur. Bu çalışmada en sık görülen uyumsuzluk şeklinin doz atlamak olduğu 

belirlenmiştir. Parenteral ilaç rejimlerinin de uyumu ciddi biçimde bozduğu, yapılan 

takiplerde % 40 oranında tedaviye uyumsuzluk olduğu gözlenmiştir (82). 

Uyumsuzluk aynı zamanda bazı sıkıntı verici yan etkiler yüzünden öğrenilen bir şey 

de olabilir. Đlaçların istenmeyen yan etkileri hastayı sıkıntıya sokar ve uyumsuzluğa neden 

olur. Midrasi ve arkadaşları yaptıkları çalışmada, hastaların tedaviyi bırakmalarının nörolojik, 

endokrin, antikolinerjik ve ekstrapiramidal sistem yan etkilerinin ortaya çıkması sebebi ile 

olduğunu göstermiştir (76). 

Yapılan birçok çalışmada da hastaların % 40’nın ilk 1 yıl içinde, % 75’inin 2 yıl içinde 

çeşitli yan etkiler nedeni ile ilacı bıraktıkları bildirilmiştir (87,93,94). 

Aker ve arkadaşlarının çalışmasında da yan etkiler nedeni ile görülen ilaç 

uyumsuzluğu yaklaşık % 40 oranında ikinci sırada yer almıştır. Tedavinin erken 

dönemlerinde ortaya çıkan akut distoni, akatizi ve akinezi gibi yan etkiler tedaviye uyumu 

etkiler. Ayrıca tedaviye disforik yanıt verenler, nöroleptiklerin yol açtığı defisit sendromu 

yaşayanlar uyumsuzluk için özel bir risk grubu oluşturur. Sedasyon bireyin yerine getirmesi 

gereken alanlardaki işlevselliğini bozması nedeni ile bireyde uyumsuzluğa yol açar. Libido 

kaybı, erektil disfonksiyon, retrograd ejekulasyon, anorgazmi gibi cinsel işlev sorunları % 80 

52

oranında gözlenir, bireyin bu tür yan etkilere maruz kalması hem psikozunu alevlendirebilir, 

hem de bu sebepten dolayı ilacı bırakmasına neden olur. Kilo alımı da uyumu olumsuz yönde 

etkileyen diğer bir nedendir (87,93,94). 

Đlginçtir ki birçok çalışmacı da yan etkilerin tedavi uyumu üzerinde olumsuz etkisi 

olmadığı hatta olumlu etkiler yarattığını iddia etmiştir. Bu paradoksik bulgu hekim-hasta 

ilişkisinde meydana gelen dolaylı bir iyileşmeden kaynaklanabilir ya da ilacın neden olduğu 

bir yan etki geliştiğinde tedavi hakkında bilgi verilmesi ile açıklanabilir (95). 

Parashos ve arkadaşları tarafından 2000 yılında şizofrenide ilaç uyumsuzluğu ile ilgili 

hasta ve yakınlarıyla görüşerek yapılan çalışmada, hastaların zihinlerinde ilaçlarla ilgili bazı 

yanlış düşünceler, korkular, önyargılar ve ilaçlar ve hastalıkla ilgili çevreden gelen olumsuz 

yüklü ve yanlış bilgilerin de tedaviye uyumu bozucu etkileri üzerinde durmuşlardır. Buna 

göre belirlenen önyargılar ve olumsuzluklar şunlardır; “ilaç kullanmak kişinin özdenetimini 

kaybetmesine neden olur; sürekli ilaç kullanmak kişiliğin değişmesine yol açar; sürekli ilaç 

kullanmak yetersizliğin göstergesidir; ilaçlar bağımlılık ve kısırlık yaparlar; yaşam boyu ilaç 

kullanmak zorunda olmak çok kötüdür; ilaç kullanmak damgalanmaya neden olur; ilaçlar işe 

yaramayabilir, belki de boşuna kullanılmaktadır; ilaç kullanma nedeni ile kişinin yaşam 

biçimi değişir” (96). 

Tedavi Ekibi 

Tedavi ekibinin hastalığa karşı olan inanç ve tutumu, nüks ve tardiv diskinezi 

konusundaki öngörüleri hastanın tedaviye uyumunu etkileyebilir. 

Olfson ve arkadaşlarının 2000 yılında 213 hastada yaptıkları çalışmalarında ilaç 

uyumsuzluğu olan hastaların hastanede yatışları süresince tedavi ekibiyle terapötik 

uyumlarının zayıf olduğunu ve yatarak tedavi görmelerinin aileleri tarafından reddedildiğini 

göstermiştir (87). 

Tedavide süreklilik kadar tedavi ekibinin sürekliliği de önemlidir. Genelde dünyanın 

hemen her yerinde aynı sorunla karşılaşılmaktadır. Hastaların aynı tedavi ekibini her seferinde 

bulmaları zor olmaktadır. Hâlbuki şizofreni gibi uzun süreli bir hastalığın tedavisinde ve 

53

ehabilitasyonunda başarı önemli ölçüde tedavinin ve tedavi ekibinin sürekliliğine bağlıdır. 

Tedavi ekibindeki süreklilik, aynı ekiple tedaviyi sürdürme anlamını taşımaktadır. Bu durum 

hem hasta açısından hem de ekip açısından çok büyük yararlar taşır. Hastanın tedavi ekibine 

yakınlığı, onları tanıması, güvenmesi, onlardan sürekli kabul ve destek görmesi tedavinin 

etkinliğine güçlü bir katkı sağlayacağı gibi aynı ekip üyelerinin hastayı ve yakınlarını kendi 

olanaklarının boyutlarıyla tanıyor olmaları da hastaya yardımın zamanında ve etkin bir şekilde 

ulaşmasını sağlar (65). 

Hastaya Đlişkin Etkenler 

Yaş, cinsiyet, kişilik özellikleri ve mental kapasitenin tedaviye uyumu etkilediği 

görülmektedir. Yapılan çalışmaların bazılarında yaşı daha genç olanlarda, erkeklerde, bazı 

azınlık etnik grup bireylerinde uyumsuzluk daha fazla görülmekteyken, bazı çalışmalarda ise 

geç yaş grubunda uyumsuzluk daha fazla görülmektedir. Demografik faktörler görece önemli 

değildir, her cins, yaş ve sosyal sınıfta uyumsuzluk görülebilir (89). 

Tedaviye daha önceden uyum göstermemiş olmak, sonraki uyumsuzluğun en önemli 

göstergesidir. Bireyin hastalık ve ilaçla ilgili inançları ve verilen önerilere uyumu kişilik 

özellikleri doğrultusunda olmaktadır. Özellikle narsisistik ve paranoid kişilik özelliklerinin 

olması uyumu olumsuz biçimde etkilemektedir (82). 

Premorbid kognitif işlevselliğin bozuk olması, unutma, görme ve işitme azlığı hastaya 

ilişkin diğer uyumsuzluk etkenleridir (91). 

Aileye Đlişkin Etkenler 

Şizofrenide tedavi uyumunu birçok faktör etkilemektedir fakat bu etkenler arasında 

ailenin rolü üzerinde çok az durulmuştur. Ailenin ilaca ve hastalığa bakış tarzı ve tutumu ile 

duygu dışavurumunun yüksekliği tedaviye uyumu etkileyen nedenlerdir. 

Selwood ve arkadaşlarının 79 şizofreni ailesiyle yaptıkları bir çalışmada bakım veren 

ailenin hastalıkla ilgili bilgisi ve duygu dışavurumunun tedavi uyumu ile ilişkisi 

54

araştırılmıştır. Ailenin duygu dışavurumunun değerlendirilmesinin, hastanın tedavi 

uyumsuzluğunun anlaşılmasına yardımcı olabileceği ileri sürülmüştür (97). 

Aker ve arkadaşlarının yaptıkları bir çalışmada hasta yakınlarının ilaç tedavisine karşı 

tutumu araştırılmıştır. Bu çalışmada psikotik bozuklukların doğasının hasta yakınlarının ilaç 

tedavisi ile ilgili tutumlarında önemli bir rolü olduğu görülmüştür. Ailede diğer psikotik 

hastaların bulunması, kullanılan ilaçların benzerliği ve yan etkilerinin gözlenmesi, hastada 

tedavi ile ilgili olumsuz düşüncelere yol açtığı ve uyumsuzluğu arttırdığı gözlenmiştir (85). 

Unutulmaması gereken bir başka önemli nokta da bazı aile üyeleri veya hasta 

yakınlarının zamanla yoruldukları ve bakım vericilikten, hastalığın sonuçlarıyla uğraşmaktan 

yılgınlığa düştükleri gerçeğidir. Bunun çok ciddiye alınması gerekir (59). 

Çevresel Etkenler ve Sosyal Destek Eksikliği 

Thomas H ve arkadaşlarının da çalışmalarında belirttiği gibi aile, arkadaş desteği veya 

bir işte çalışıyor olma da uyumu etkiler. Herhangibir işte çalışan hastalar, işyerinde ilaç 

kullanmaktan veya hastaneye gitmek içi izin istemekten dolayı etiketlenebilecekleri kaygısı 

ile uyumsuz olabilirler, sıklıkla doz atlamak ve randevulara düzensiz gelmek şeklinde 

uyumsuzluk gösterirler (80). 

Sağlık sisteminin yapısı, sağlık merkezlerine olan coğrafi uzaklık, randevuları 

bekleme zamanı, sosyal güvence ve ilaç maliyeti uyumu etkileyen önemli nedenlerdir 

Sosyal ve çevresel destek eksikliği, hastalık süresi ile ilişkili gözükmektedir. 

Hastalığın kronik seyri nedeniyle bakım verenlerin ilgilerinin azalması yanında, bakım 

verenlerin anne-baba olduğu olgularda bakım verenlerin süreç içinde fiziksel engellerinin 

artması ve ölmeleri durumunda hastaların sosyal ve çevresel desteklernin çok azalacağı bir 

gerçektir. Tedaviye uyum için önemli olan düzenli kontroller, sosyal ve çevresel desteğin 

zamanla azalmasıyla aksayabilir ve bu da hastalığın hem seyrini hem de şiddetini olumsuz 

yönde etkileyebilir (80). 

55

Yapılan araştırmalarda ruhsal hastalığa karşı olumsuz tutum ve ile hastalığın olumsuz 

seyri arasında anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Şizofrenisi olan bireyi etkeleyen ve dışlama 

eğiliminde olan toplum için, düzenli psikiyatrist ziyaretleri ve ilaç kullanımı, başka hiçbir 

hastalıkta olmadığı kadar, hastalık hakkında olumsuz kanıların pekişmesini sağlayan iki 

etmendir. Bu hastanın tedavi arayışını güçleştirebilir (82,83). 

Ekonomik güçlükler nedeni ile ilaç kullanımının ve kontrollerin aksaması hastalığın 

süregenleşmesine ve özellikle pozitif belirtilerle seyreden vakalarda hastanın çevresi ile 

uyumunu olumsuz yönde etkileyerek, hastalarda ve hasta yakınlarında hastalıkla ilgili 

olumsuz fikir ve tutumların gelişmesine neden olabilir (82). 

1980’den sonraki yayınların yakın zamanda yapılan kapsamlı bir gözden 

geçirmesinde, Lacro ve arkadaşları incelenen 39 yayında tedaviye bağlı olmama ile en çok 

ilişkili unsurları; zayıf içgörü, ilaç kullanımına karşı olumsuz tutumlar ya da kişisel yanıtlar, 

daha önceki bağlı olmama davranışları, madde bağımlılığı, daha kısa hastalık süresi, yetersiz 

taburculuk planlaması ya da olumsuz çevre koşulları olarak bildirmektedir. Öte yandan; yaş, 

cinsiyet, etnik özellik, medeni hal, eğitim düzeyi, nöro-bilişsel bozukluk, psikotik 

semptomların şiddeti, ilaç tipi, ilaca bağlı yan etkilerin şideti, daha yüksek antipsikotik 

dozları, duygudurum semptomları varlığı, ilaç uygulama yolu ve ailenin katılımı tedaviye 

bağlı olmama ile ilişkili unsurlar olarak saptanmamıştır. Tedaviye bağlılık ve yaş, nöro- 

bilişsel bozukluk, ilaca bağlı yan etkilerin şiddeti ve aile katılımı gibi özel unsurlar arasında 

ilişki olmaması, klinik bilgilerin ve güncel yayınların karşıtı bir görüştür (89). 

Perkins D tarafından yapılan ve 1980–2002 arasındaki yayınların gözden geçirildiği 

bir başka çalışma, aksine uyumu etkileyebilecek; hastanın hastalığı ile ilgili bilgisi ve tedavi 

yararlarına olan inancı, ilaç tedavisinden beklenen yan etkilerin (ekstrapiramidal yan etkiler, 

nöroleptik disfori, akatizi, cinsel işlev bozukluğu, kilo artışı) yanısıra tedaviye ulaşma 

kolaylığı, aile veya toplum desteği derecesi gibi unsurlara dikkat çekmektedir (88). 

Weis ve arkadaşları psikotik bozukluğu olan 162 ayaktan hastada, tedaviye uyumun 

seyrini araştırmışlardır. Başlangıçta tedaviye bağlı olan hastaların % 50’si ortalama 13,7 ay 

bağlı kalmışlardır ve başlangıçta tedaviye uyumsuz olan hastaların % 75’i 1 ay sonunda 

uyumsuz bulunmuştur. Bu çalışmada tedaviye uyumla ilgili en çok ilişkili unsurun hastayla 

yapılan yardım anlaşması olduğu tespit edilmiştir. Çalışmanın bir başka sonucu da klozapin 

56

eçete edilen hastaların ilaç tedavisini sürdürdüğü zamanın anlamlı olarak daha fazla 

olmasıdır. Klozapin uyumu semptomlarda ve bilinçte büyük düzelme yaparak arttırmaktadır 

ancak klozapin tedavisi sırasında gereken yakın izlemin önemi de yadsınamaz (98). 

Kampman ve arkadaşlarının 2003’te yayınladıkları 4 yıllık izlem çalışmasında 

şizofreni tanısı konmuş ve tekrar tekrar hastaneye yatmış ve uzun süreli tedaviye uyumsuzluk 

öyküsü olan 41 hasta iki gruba ayrılmıştır. Hastaların 18’i çıktıktan sonra ayaktan hasta 

bakımı almışlardır; buna hem antipsikotik ilaç tedavisi hem de sonraki 4 yıl boyunca bir 

hemşire tarafından 2–4 haftada bir ev ziyaretleri dâhildir. Bu gruptaki hastalardan 9’unda 

hastaneye yatma gerekmezken, 4 yıl içinde tüm grupta hastanede yatılan gün sayısı yaklaşık 

% 80 azalmıştır. Örnek grup boyutu küçük olsa da bu çalışma kaynakların odaklandığı ve ev 

temelli tedavi modellerinin uygulandığı ısrarlı ayaktan hasta tedavisinin önemini 

göstermektedir (99). 

Diaz ve arkadaşları tarafından 2004 yılında yapılan ilaç alımının elektronik 

monitörizasyon araçlarıyla izlendiği 50 kişilik küçük bir grupta yapılan çalışmada hastane 

çıkışından sonraki 3 ay içerisinde tedaviye uyum % 47 bulunmuştur. Bu çalışmada 

antipsikotik sınıfının tedaviye uyumla ilişkisi bulunmamış, ancak gün içinde alınması gereken 

doz sıklığının uyumda belirleyici olduğu görülmüştür (100). 

Şizofrenide pozitif semptomların içgörü ve kavrayışı kısıtlaması, negatif semptomların 

irade ve motivasyonu düşürmesi, bilişsel bozuklukların ise hafızaya olan etkileri tedavi 

uyumunu olumsuz etkileyen faktörler olduğu değişik çalışmalarda gösterilmiştir 

(101,102,103). 

Bir olasılık, hastalık farkındalığını ve tedavi motivasyonunu arttırmak için psikoeğitim 

uygulamalarından faydalanmak olabilir. Ancak Beverly ve arkadaşlarının 2005 yılında 

yaptıkları çalışmaları şizofreni ve şizoaffektif hastalığı olanlarda psikoeğitimin tedaviye 

katkısı olmasına rağmen yalnızca ilaç uyumu esas alındığında beklenen etkiyi göstermediğini 

ve uzun dönemde uyumsuzluğu azaltmada anlamlı bir fark yaratmadığını göstermektedir 

(104). 

57

Almanya’da 2006 yılında Pitschel-Walz G ve arkadaşları tarafından 386 hastada 

yapılan bir çalışmada ailelerin de katıldığı düzenli psikoeğitimin şizofreni tedavisindeki 

başarıyı arttırdığı gösterilmiş ve tüm hastalara psikoeğitim uygulanması önerilmiştir (105). 

Sivas’ta Tel H ve arkadaşları tarafından 60 hastada yapılan bir araştırmada psikoeğitim 

verilen ailelerin hastaların semptomlarını daha rahat algıladıkları ve uyum ile ilgili 

problemleri daha erken fark ettikleri gözlenmiştir (106). 

Freudenreich O ve arkadaşlarının 2004 yılında yaptıkları çalışmada atipik ilaç 

kullanan, hastalığının farkında olan, daha az ekstrapiramidal semptomlar yaşayan ve sosyal 

fonksiyonları daha fazla olan hastaların daha uyumlu olacağı savını test etmişlerdir. Ancak 

sonuçlar klasik-atipik ilaç kullanımının ya da ekstrapiramidal etkilerin uyumda belirleyici 

olmadığı gösterilmiştir. Buna karşın hastalık semptomlarının farkında olmama, negatif 

semptomlar ve çalışıyor olma (muhtemelen damgalanmak istenmemesi sebebi ile) ilaç 

alımına karşı negatif bir tutum sergilenmesinde rol oynayan faktörler olarak bulunmuştur 

(107). 

Tek başına antipsikotik tipinin ve yalnızca uyuma yönelik psikoeğitimin uyumu 

arttırmadığı düşünülürse, bir seçenek de ilaç formunu değiştirmek olabilir. Hastaların büyük 

çoğunluğu ağızdan ilaç kullanmaktadır. Oral form ilaç kullanan hastalarda tedaviye uyumu 

takip oldukça zordur. Hasta kendisini gerçekte olduğundan daha uyumlu göstermeye meyilli 

olabilir. Hasta yakınlarından alınan bilgiler de genelde hastadan alınandan farklıdır. Tablet 

sayımı ve kanda ilaç miktarını izleme gibi yöntemler ise hem hastaya itici gelir hem de 

kolayca gerçeği saklamak mümkündür (108). 

Tedaviye uyumsuzluğundan şüphelenilen hastalarda tedavi klavuzları intramüsküler 

uzun etkili antipsikotik enjeksiyonunu önermektedir. Ancak uzun etkili enjeksiyon, hasta 

uyumsuzluğunu engellemek için tek başına yeterli değildir, zira hastanın kontrollerine 

gelmeyip ilacını almaması olasıdır. Ayrıca depo formundaki klasik antipsikotik 

ekstrapiramidal yan etkilerle uyumu bozma olasılığı da bulunmaktadır. Bu formun en kritik 

faydası hastanın ilacını almadığının hemen fark edilmesi ve dolayısı ile hekime gecikmeden 

ve hastalığın alevlenmesini beklemeden durumu düzeltmek için fırsat vermesidir. Ancak kimi 

hastalar enjeksiyon korkuları, enjeksiyon yerinde hissedilen ağrı, meydana gelebilecek yan 

58

etkilerden çekinme ve başkalarınca kontrol ediliyor olma hissi sebebi ile enjeksiyona sıcak 

bakmamaktadırlar (109,110). 

Kullanılan antipsikotik sınıfının tedaviye uyumu etkileyebileceği düşünülebilir, ancak 

bu konu tartışmalıdır. Yapılan uzun dönem çalışmaları genelde antipsikotik sınıfının uyum 

üzerinde fazla bir etkisi olmadığı yönündedir. Aynı sınıftaki ilaçlar arası farka bakmadan 

atipik ve klasik sınıfları karşılaştıran çalışmalarda uyum yönünden önemli bir fark 

bulunmamıştır. Örneğin Valenstein ve arkadaşları ayaktan tedavi gören yaklaşık 60 bin 

hastanın kayıtları üzerinde yaptıkları geniş çaplı bir çalışmada atipik antipsikotiklerin uyumu 

arttırmadığını göstermişlerdir (110,111). 

Hastaneye yatırılan hastalarda antipsikotiklere karşı tutumu arştıran Sajatovic ve 

arkadaşları da ayaktan tedavi süresince tutumun hemen hiç değişmediğini ve klasik ile atipik 

antipsikotikler arasında birini tercih ettirecek kadar önemli bir fark bulunmadığını 

bildirmişlerdir (112). 

Dilbaz N ve arkadaşlarının yaptıkları bir çalışmada hasta uyumsuzluğu uzun dönemde 

% 25, akut dönemde ise % 51 bulunmuş ve her iki dönemde de uyumsuzluk sebeplerinin 

başında hastalığın yadsınması (% 53,9) gelmiştir (113). 

Compton M ve arkadaşlarının 2006’da, ruh sağlığı hastalıkları hastanesinden yeni 

taburcu olan 221 hastada yaptıkları çalışmada hastaların taburculuk sonrası ilk randevuya 

gelmeme sebepleri araştırılmış ve dört önemli etken saptanmıştır. Yatış ve taburculuk 

sırasındaki gönülsüzlük (içgörü eksikliği dâhil) veya tedavisi sonlandırılmadan taburculuk, 

taburculuk sırasında hastaların kim tarafından nerede takip edileceklerinin belirlenmemiş 

olması (hastanın kendisini takip edecek ekiple tanıştırılması ve takip edileceği yerin 

gezdirilmesi), hastaların birincil destek gruplarının eksen 4 problemleri ve verilen randevu 

tarihi ile taburculuk arasında geçen sürenin uzunluğu. Diğer önemli etkenler de hastanın yatışı 

ve taburculuğu sırasında yaşadığı yan etki deneyimleri, bir iş sahibi olmaması, hastaların tüm 

tedavi ekibinin yeterliliği hakkında ne düşündüğü olarak bildirilmiştir. Diğer bazı 

çalışmalarda uyumsuzlukla ilgili bildirilen parametrelerden genç ve erkek olma, sağlık 

sigortası durumu bu çalışmada ilgili bulunmamıştır. Ayrıca bazı çalışmaların ayaktan takip 

randevuları arasındaki sürenin uzunluğunun randevuları kaçırma ile doğru orantılı olduğunu 

gösterdiği üzerinde durulmuştur (114). 

59

Nelson ve arkadaşları 2000 yılında yapmış oldukları çalışmada taburculuk sonrası ilk 

randevuya gelmeyenlerin gelenlere oranla sonraki yıl içinde iki kez daha fazla rehospitalize 

edildiklerini göstermştir. Ayrıca uyumsuzluğun önde gelen nedenlerinden biri olarak da 

taburculuk sonrası ilk randevuya kadar geçen sürenin öneminden bahsetmişlerdir (115). 

Kruse ve arkadaşlarının 2002 yılında yaptıkları çalışmada taburculuk sonrası ilk 

randevuya gelip gelmemenin tedaviye uyumun iyi bir göstergesi olduğu üzerinde durulmuş; 

taburculuk sonrası ilk iki hafta içinde randevu verilen hastaların iki hafta sonrasında bir 

zamana randevu verilenlere göre 4 kez daha uyumlu olduğunu bulmuşlardır, ayrıca kentlerden 

gelen hastaların köylerden gelen hastalara göre ilk randevularına gelmede 5 kez daha uyumlu 

olduklarını ve etnik gruplar arasında ilk randevuya uyumda farklılıklar olduğunu 

saptamışlardır. Bunun sosyoekonomik düzey ve kültürel değişkenlerle ilgisi olduğunu 

bildirmişlerdir. Ancak hastaneye olan coğrafi uzaklık ilk randevuya uyumda anlamlı bir etken 

olarak saptanmamıştır. Bunun bölgesel merkezlerin azlığı, hastaların tedavi motivasyonu veya 

özelleşmiş merkezlerin ve üniversite hastanelerinin tercihi gibi açıklamaları olabileceği 

belirtilmiştir. Ayrıca ilk randevu için taburculuk sonrası bir hemşire veya vaka yöneticisi 

tarafından hasta ve yakınlarına telefonla ulaşılmasının önemi üzerinde durmuşlardır (116). 

Kruse ve arkadaşları tarafından ilk randevularına gelmeyen 313 hastada 2002 yılında 

yapılan çalışmada uyumsuzluk için beş önemli prediktör tespit edilmiş; genç olmak, etnik 

farklılıklar, yetersiz aile destek sistemi (maddi imkânsızlık dâhil), sağlık sigortası sahibi 

olmamak ve antipsikotik ilaç tedavisini almıyor olmak; ilaçlarını alıyor olmak randevulara 

uyumu da arttırıcı bir faktör olarak bulunmuş. Ayrıca ilk randevuya gelmemenin artmış 

rehospitalizasyon, kendine ve başkalarına şiddet davranışı riski ile ilişkili olduğu 

belirtilmiştir. Etnik farklılıklarla ilgili olarak uyumsuzluğun maddi imkânsızlıktan çok 

kültürel bariyerlerle ilgili olduğu bulunmuştur (117). 

Boyer ve arkadaşlarının 2000 yılında yaptıkları çalışmada randevulara uyumu arttıran 

faktörler; kadın olmak, hastaneye yatışta gönüllü olmak; ayaktan taburculuk programının 

taburculuktan önce başlatılması, aile görüşmeleri, aile ve diğer bakımverenler için destek 

sistemleri, taburculuk planının ayaktan takibi yürütecek ekip ve klinikle birlikte yapılması 

olarak belirlenmiştir. Bu stratejiler uyumu üç kattan fazla arttıran faktörler olarak 

bulunmuştur. Ayrıca hastanın taburculuktan önce kendisini takip edecek ekiple tanıştırılması, 

60

taburculuktan önce hastaya takip edileceği kliniğin tanıtılması, taburculuk planının aile ile 

tartışılması, ailenin veya destek grubunun hastayı ziyareti, vaka yöneticisinin atanmasının da 

önemi üzerinde durulmuştur (119). 

Edlund ve arkadaşları tarafından 2002’de yapılan çalışmada da ayaktan takiplere 

uyumsuzluk nedenleri arasında düşük gelir, genç ve erkek olma, sadece ilaç tedavisi ile takip 

ediliyor olmak, sağlık sigortasının yokluğu, hastanın tedavi ekibi ve tedavisi hakkındaki 

olumsuz düşünceleri, hastanede kendisini rahat hissetmeme, damgalanma kaygısı ve 

bilgisizlik bildirilmiştir (119). 

Zanjani F ve arkadaşları tarafından 2008 yılında yayınlanan çalışmada telefon bazlı 

vaka yöneticisi sevkinin tedaviye uyumu arttırmada etkisi araştırılmış ve etkili olduğu 

bulunmuştur (120). 

2004 yılında Coodin ve arkadaşları tarafından şizofreni, şizoaffektif bozukluk ve 

hezeyanlı bozukluk tanıları almış olan, randevularına gelmeyen 342 hastada yaptıkları 

çalışmada randevularına uyumsuz olan hastaların % 20’sinden fazlasının daha genç, alkol ve 

madde kullanımı olan ve daha düşük sosyal işlevsellik gösteren hastalar olduğu tespit 

edilmiştir (121). 

Weinerman R ve arkadaşları tarafından yapılan çalışmada ilk randevularına gelmeyen 

hastaların, randevularının günün hangi saatinde olduğunun uyuma etkisi olup olmadığına 

bakılmış ve randevusu öğleden sonra olan hastaların daha uyumlu olduğu bildirilmiştir (122). 

Nose M ve arkadaşları tarafından 2003 yılında psikozda uyumsuzluk ve başa çıkma 

stratejileri konusunda yapılan geniş çaplı metaanalizde uyumsuzluk iki şekilde ele alınmıştır; 

psikotropik ilaçların önerildiği şekildiği kullanılması ve randevulara önerildiği şekilde sadık 

kalınması. Bu konudaki çalışmalar dört farklı yöntem kullanmışlardır. Hasta ve yakınlarıyla 

görüşmeler, hasta dosyalarının ve kayıtların incelenmesi, değerlendirme ölçeklerinin 

kullanımı ve idrar testleri. Hasta uyumunu arttırma amaçlı klinik görüşmeler de beş gruba 

ayrılmıştır; eğitim stratejileri, psikoterapiler, hatırlatmalar, servislerin özel hareket tarzları ve 

aileyle görüşmeler (123). 

61

Kaynaklar genel olarak ilaç alımı ve randevulara devam konusunda uyumun 

arttırılması için söz konusu müdahelelerin ortalama 6 ay veya daha uzun sürdüğünde iki kez 

daha fazla etkili olduğunu söylemekte ve önermektedirler. Daha önceki gözden geçirme 

çalışmaları da psikotik hastalıklarda taburculuk öncesi randevu planının oluşturulmasının, 

telefon ve mektup hatırlatmalarının kullanımının, hasta ve yakınlarının tedavi, ilaçlar ve 

oluşabilecek yan etkiler konusunda bilgilendirilmesinin önemli olduğunu söylemektedir 

(124). 

Zygmunt A ve arkadaşlarının gözden geçirme çalışması söz konusu edilen tüm 

müdahelelerin etkili olduğunu göstermektedir. Servislerin özel stratejileri olarak; taburculuk 

öncesi hastanın ayaktan takip edecek ekiple tanıştırılması, tedavi ve ilaçlar hakkında 

destekleyici eğitim görüşmelerinin taburculuk öncesi yapılması özellikle etkili bulunmuştur. 

Psikoz söz konusu olduğunda tek tek tanılar ve hatta özelde belirti ve bulgularla uyumun 

arasındaki ilişkinin de araştırılması gereği üzerinde durulmuştur (125). 

Đkinci önemli nokta ise müdahelelerin uzun süreli etkilerinin ne kadar olduğudur. Bu 

nedenle etkili olduğu bilinen stratejilerin rutin ve sık olarak devam ettirilmesinin 

gerekliliğidir. Nose M ve arkadaşlarının gözden geçirme çalışmasında da özellikle taburculuk 

öncesi yapılan müdalelelerin, hastaların daha uyumlu olması ve taburculuk sonrası ilk 

randevularına gelip gelmemede -ki bunun hastanın sonraki uyumu açısından önemli bir 

gösterge olduğu kabul edilerek- önemli bir etken olduğu belirtilmiştir. Ve bunun tüm 

psikiyatrik servislerde bir rutin olması gereği üzerinde durulmuştur (123). 

Gallucci G ve arkadaşları da 2005 yılında yaptıkları çalışmalarında taburculuk sonrası 

ilk randevuya gelmemenin uyumsuzluğun iyi bir göstergesi olduğuna değinmiş ve ilk 

randevuya kadar geçen bekleme süresinin özellikle ilk 1 haftanın önemi üzerinde 

durmuşlardır. Đlk randevu için bekleme süresinin uzamasının sonraki randevulara uyumu 

bozduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca ilk randevuya uyumsuzlukta genç ve erkek olmanın risk 

faktörü olduğunu söylemişlerdir (126). 

Agarwal MR ve arkadaşlarının şizofrenide tedaviye uyumsuzluğu araştırdıkları 

çalışmalarında uyumsuz hastaları; daha genç, daha kısa hastalık öyküsüne sahip, hastalığının 

başlangıç yaşı 20 ve 30’lu yaşlar arasında olan, hastalığı epizodik seyreden, daha az yan etki 

62

ildiren, daha fazla pozitif semptom yaşayan, bakımveren yakınları işsiz olan, zayıf içgörü 

sahibi ve tedaviye subjektif olumsuz yanıt verenler olarak belirlemişlerdir (127). 

Mitchell AJ ve arkadaşları tarafından 2007 yılında yapılan çalışmada, ayaktan tedavide 

başlangıç randevusuna gelmemenin, izlem randevularına uyumsuzluktan farklı prognostik 

öneme sahip olduğu vurgulanmıştır. Yaptıkları çalışmada, ilk randevu için uyumsuzluğun 

Cuma günlerinde, kış aylarında, geriatrik yaş grubunda, alkol ve madde kullanım 

bozukluklarında, rehabilitasyon psikiyatrisinde, kognitif davranışçı terapiler ve psikososyal 

tedavilerde daha yüksek olduğunu bulmuşlardır. Ve tüm psikiyatrik servislerin bir 

“uyumsuzluk yönetimi protokolü” sahibi olmaları gerektiği belirtilmiştir (128). 

Kitcheman J ve arkadaşları, 2008 yılında genel psikiyatri kliniğinde, 764 hastada 

yaptıkları çalışmada; ilk randevunun 24-48 saat öncesinde gönderilen “oryantasyon eğitimi 

mektupları”nın uyumu önemli ölçüde arttırdığını ve ilk randevuya gelmenin devam eden 

takiplere uyumda önemli bir gösterge olduğunu bulmuşlardır (129). 

Orlosky MJ ve arkadaşları 2007’de yayınlanan çalışmalarında; 2003 ve 2004 

yıllarında genel psikiyatri hastanesinden taburcu olan, vaka yöneticisi tarafından evinde 

izlenen hastalarda ilk randevuya gelişteki uyumu, bu yöntemin kullanılmadığı önceki 

yıllardaki ilk randevuya uyum açısından karşılaştırmışlardır. Sonuç olarak; evlerinde vaka 

yöneticisi tarafından izlenen hastaların % 71,6’sının taburculuk sonrası ilk 7 gün içinde 

(önceki yıllardaki oran: % 66,6), % 88,3’ünün taburculuk sonrası ilk 30 gün içinde (önceki 

yıllardaki oran: % 84,0) ilk randevularına uyum sağladıklarını, dolayısıyla bu programın 

anlamlı ölçüde etkili olduğunu göstermişlerdir (130). 

Glyngdal P ve arkadaşları tarafından yapılan çalışmada 6 aylık bir dönem içindeki 

hastaların 137’sinin (% 32) ilk randevularına gelmediği belirlenmiş ve bu hastalarla kontakt 

kurmak için yapılan (hatırlatma, randevu verme, ayaktan takip planı gibi) tüm çalışmaların 

uyumsuzluğu % 16’ya düşürdüğü saptanmıştır. Ayrıca ilk randevu için beklenen sürenin 

uzunluğuna değinilmiş, özellikle psikotik ve bağımlı hasta grubu için daha da önem taşıdığı 

vurgulanmıştır (131). 

Otero J ve arkadaşları tarafından yapılan bir başka çalışmada ise ilk randevularına 

gelmeyen 235 hasta ile gelen 300 hasta karşılaştırılmış ve diğer çalışmaların gösterdiğinin 

63

aksine yaş ve cinsiyet ile uyumsuzluk arasında bağlantı bulunmamıştır. Sevk edildikleri 

coğrafi bölge açısından bakıldığında ise merkezle daha önceki bağlantısı 1 yıldan fazla 

olanlar, merkeze hiç gelmeyenlere oranla daha uyumlu bulunmuşlardır (132). 

Agara AJ ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada hastaneden taburcu olmadan önce 

yapılan grup psikoeğitiminin taburculuk sonrası uyuma etkisi araştırılmış ve bunun için 

şizofreni ve psikotik depresyon tanılı 48 hasta alınmış. Sonuç olarak hastanede yatmakta iken 

yapılan grup psikoeğitimi uygulamasının taburculuk sonrası randevulara uyumda 9 ay 

boyunca, tüm psikiyatrik tanılar ve yaş gruplarında etkili olduğu belirtilmiştir (133). 

Speigel ve arkadaşları şizofren hastaların ailelerinin taburculuk sonrası, klinik ekip 

üyeleri tarafından, akut sorunların, kişilerarası problemlerin çözümü ve ailelerin eğitimi için 

yapılan periyodik ev ziyaretlerinin uyuma etkisini araştırmışlar ve ev ziyaretlerinin önemi 

üzerinde durmuşlardır (134). 

Mitchell ve arkadaşları 2007 yılındaki gözden geçirme çalışmalarında psikiyatrik 

hastaların randevularına gelmeme sebeplerini araştırmışlardır. Đngiltere sağlık departmanı 

2003 verilerinde psikiyatri hastalarının % 20’si randevularını kaçırmaktadır ve bu diğer tıbbi 

durumlar için söz konusu olanın yaklaşık 2 katıdır. Randevularını kaçıran hastaların ise % 

50’si drop out olmaktadır (135). Ancak yapılan çalışmalar çok daha yüksek ve çeşitli oranlar 

vermektedir. Servisten ve sistemden kaynaklanan hatalar yaygındır. Ayrıca hastayla kurulan 

terapötik işbirliğinin ve klinisyenin hasta tarafından algılanan “yardımseverliği”nin önemi 

üzerinde durulmuştur. Uyumun önemli göstergeleri, hastanın duyduğu güven ve memnuniyet 

ve tedavi kararlarına katılımının derecesidir. Uyumu arttırmak için kullanılan düzenli mektup 

veya telefon hatırlatmaları, randevuların alınmasının ve zamanının hasta için uygun ve rahat 

olması, taburculuk planları, hasta geribildirimleri, klinisyenin ulaşılabilir olması gibi 

önlemlerin önemi vurgulanmıştır (135). Ayrıca yapılan bazı çalışmalar hastaların 

randevularına gelmemesinin yarattığı dolaylı maliyetlerin yüksekliğini göstermektedir (141). 

Çalışmacılar randevulara uyumsuzluktan bahsederken hastaları ilk randevuya 

gelmeyenler-takip randevularına gelmeyenler ve randevularına sıklıkla uymayanlar-drop out 

olanlar şeklinde ayırmanın faydalı olacağını belirtmişlerdir. Đlk randevulara gelmeme, izlem 

64

andevularına gelmemeden daima yüksek oranda bulunmuştur. Ayrıca kısmi uyumsuzluk, 

drop outtan fazla bulunmuştur (135). Ancak mevcut literatürün çoğunluğu bu şekilde ayrım 

gözetmemiştir. Takip randevularının süresi göz önüne alındığında ise, yapılan çalışmalar 

göstermektedir ki 2 yıla sonrasında hastaların % 50’den fazlası drop out olmaktadır. Bu 

oranlar psikotik hastalar söz konusu olduğunda daha da yükselmektedir (142). Yapılan 

karşılaştırmalı çalışmalar göstermektedir ki izlem muayenelerine gelmeyen hastalar gelenlere 

oranla 4 kez daha fazla rehospitalize edilmektedir (115). 

Uyumsuzluğun bir sonucu da acil servislerde görülmektedir; Đngiltere’de yapılan bir 

çalışmaya göre akıl hastalığına sahip suisid kurbanlarının % 28’i akıl sağlığı servisleriyle 

ilişkisini kesmiş ve % 24’ü son 1 ay içinde hastaneden taburcu olmuş ve çoğu henüz 

taburculuk sonrası takiplerine gitmemiştir (143). 

Patel ve ark çalışmalarında klozapin ile haftalık veya iki haftalık kan sayımı 

takipleriyle tedavi edilen hastalarda tedaviye devam etmeme oranlarını % 10 olarak 

bulmuşlardır (144). Bu da ilaç kullanımı, takiplere uyum ve yaşam kalitesi arasındaki yakın 

ilişkiyi göstermektedir. Tüm bunlarla birlikte Smoller ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmaya 

göre; akıl sağlığı servislerindeki yüksek randevulara uyumsuzluk oranlarına rağmen 

psikiyatristler bu hastalarla ilişkiye geçmek konusunda diğer doktorlara oranla daha az çaba 

gösterme eğilimindedir (145,135). 

Takiplere uyumsuzluk bakımverenin daha fazla sorun yaşamasına neden olmakta, 

hasta ve bakımveren arasındaki ilişkiyi de bozmaktadır ve bu durum da bir kısır döngüye 

neden olmaktadır. Uyumsuzlukla başetme konusunda en önemli stratejilerden biri servisin 

randevulara gelmeyen hastalara ulaşmak ve sorunu çözmek konusunda uyguladığı bir 

program olması gerekliliğidir. Mitchell ve arkadaşları randevulara uyumsuzluğun 

göstergelerini şöyle belirlemişlerdir: Çevresel ve demografik faktörler; genç yaş, düşük 

sosyoekonomik durum, sağlık sigortasının olmayışı, ilaç uyumsuzluğu, evsiz olma, kliniğe 

uzaklık, ulaşım sorunları. Hasta kaynaklı sorunlar; unutma, uyuyakalma, randevu tarihini 

şaşırma, hastalığın şiddeti, yüksek anksiyete düzeyi, düşük sosyal istenirlik skorları, bağlanma 

bozukluğu, hastalığa karşı düşük içgörü. Kognitif problemler; demans. Hastalık faktörleri; 

kişilik bozukluğu, madde kullanımı, nevrotik bozukluklar, tanının net olmayışı. Klinisyene ve 

sevk sistemine ait sorunlar; hasta ve sevk sistemleri arasındaki iletşimsizlik, tedavinin başında 

65

olmak, terapötik işbirliğinin kalitesi, karar süreçlerine hastanın katılmayışı, sevk ve randevu 

tarihleri arasındaki uzunluk, sevk edenin psikiyatri hakkındaki tutumu (135). 

Shoffner ve arkadaşlarının 2007 yılında yapmış oldukları çalışmada telefon 

hatırlatmalarının randevulara uyuma etkisi araştırılmış ve etkili olduğu görülmüştür (136). 

Killaspy ve arkadaşları prospektif çalışmalarında, randevulara uyumsuzlukta sosyal 

izolasyon ve psikiyatrik hastalığın şiddetinin önemi üzerinde durmuşlardır (137). 

Yıldız M ve arkadaşlarının ülkemizde yaptıkları çalışmada Sosyal Beceri Eğitimi 

programının Belirtilerle Başetme ve Đlaç Tedavisi Yaklaşımı modüllerinin 8 ay süren 

uygulaması sonucu şizofreni hastalarının belirtilerinde iyileşme saptanmış ve tedaviye uyum 

artmıştır (138). 

Marder SR’nin gözden geçirme çalışmasında şizofrenide tedaviye uyumsuzluğun 

nedenleri olarak ilaçların yan etkileri, psikotik semptomların ağırlığı, bilişsel bozukluk, 

ilaçların tedavideki rolünü anlayamama, hastaların hastalıkları hakkında bilgi eksikliğinin 

önemi belirtilmiş ve başetme stratejileri olarak da hastaların tedavi, ilaçlar ve yan etkiler 

konusunda eğitimi ve uzun etkili depo ilaçların üzerinde durmuşlardır (139). 

Cruz ve arkadaşlarının makalesinde, randevulara uyumsuzluğun oranının hastanenin 

hizmet kalitesinin de bir göstergesi olduğu, vaka yönetiminin önemi, ev ziyaretleri, hastaneye 

ulaşımın sağlanması, bireysel ve grup psikoterapileri, eğlence ve sosyal programlar, 

randevular için esnek programlar gibi müdahelelerin önemi belirtilmiştir (140). 

Bu bilgiler ışığında hastalarımızın tedaviye uyumunun önemi göz önünde 

bulundurularak; hastanemizin genel psikiyatri servislerinde yatan ve taburculuk sonrası izlem 

muayenelerine gelmeyen kronik psikotik hastaların ayaktan izleme gelmeme ve ilaç 

kullanmama nedenlerini, özellikle önlenebilir nedenleri saptamayı amaçladık. 

66

YÖNTEM VE GEREÇLER 

Araştırmaya öncelikle 01.03.2006 – 31.5.2008 tarihleri arasında Bakırköy Prof. Dr. 

Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Egitim ve Araştırma Hastanesi genel 

psikiyatri (psikoz) servislerinde yatışı olan hastalar alındı. 

Hastalar kronik psikotik bozukluğu olanlardan seçildi. Bunun için şizofreni, 

şizoaffektif bozukluk, hezeyanlı bozukluk ve atipik psikoz tanıları olanlar alındı. Tanı 

karmaşası olmaması için son iki yatışındaki teşhisleri aynı olan hastalar seçildi. 

Kısa süreli psikotik bozukluklar, genel tıbbi duruma bağlı psikotik bozukluklar, madde 

kullanımına bağlı psikotik bozukluklar ve mental retardasyon tanıları olanlar çalışma dışı 

bırakıldı. Bu tanı kriterlerine uyan toplam 4453 hasta tespit edildi. 

Bu hasta listesi poliklinik listeleri ile karşılaştırılarak taburculuk sonrası en az 6 ay 

boyunca ayaktan tedavi ünitesine gelmeyen hastalar tespit edildi (2114 kişi; % 47,4) 

2114 kişilik ana hasta grubumuzdan rastlantısal olarak 350 kişi seçildi. Bu hastalar 

hakkında sosyodemografik veriler, telefon numaraları ve hastalıkla ilgili değişkenler (ekler, 

form 1), arşiv dosyaları taranarak elde edildi. 

Daha sonra bu hastalara ve yakınlarına, elde edilen telefon numaralarından ulaşılarak, 

literatür verileri gözönünde bulundurularak hazırlanan sorular (ekler, form 2) yöneltildi. 

Toplam 308 hasta ve yakınına telefonla ulaşıldı. Form 2’de sorulan soruların bir kısmı tek 

seçenekli, bir kısmı çok seçenekli idi. 

308 kişilik örneklemimizin, 2114 kişilik ana kütleyi % 95 güven aralığında % 5,16 

hata payı ile temsil edebileceği hesaplandı. 23 hasta, 285 hasta yakını ile görüşüldü. 24 

hastanın ex, 15 hastanın kayıp olduğu öğrenildi. 

67

Bu şekilde hastanemizden taburcu olduktan sonra ayaktan takibe gelmeyen kronik 

psikotik hastaların tedaviye devam etmeme, ilaç kullanmama ve hastanemize gelmeme 

sebepleri öğrenilmeye çalışıldı. 

ĐSTATiSTiKSEL YÖNTEMLER 

Bu çalışmada istatistiksel analizler MODALISA 4DD v5.1 programı ile yapılmıştır. 

Verilerin değerlendirilmesinde betimleyici istatistiksel metotların (ortalama, standart sapma) 

yanı sıra, 3 veya daha fazla grupların niceliksel karşılaştırmalarında tek yönlü varyans analizi 

(ANOVA) ve Fisher Testi, ikili grupların niceliksel karşılaştırmasında bağımsız t testi, nitel 

verilerin karşılaştırmalarında ki-kare testi, sayısal değişkenlerin birbirleri ile ilişkisini 

belirlemede Pearson korelasyon testi kullanılmıştır. Niteliksel verilerin ki-kare testi 

kullanılarak karşılaştırılması sonucu anlamlılık tespit edilmiş ise hangi 

modalitenin/modalitelerin buna sebep olduğu, en yüksek lokal ki-kare değerinin ölçülmesi 

yoluyla bulunmuştur. Gruplar arası niceliksel verilerin ANOVA ile karşılaştırılmasında 

anlamlılık tespit edilmişse, hangi faktörlerin bu anlamlılığa sebep olduğunun anlaşılması için 

ise faktör analizi kullanılmıştır. Sonuçlar, anlamlılık p

BULGULAR 

Çalışmaya 01.03.2006 – 31.5.2008 tarihleri arasında Bakırköy Prof. Dr. Mazhar 

Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Egitim ve Araştırma Hastanesi genel psikiyatri 

servislerinden taburcu olduktan sonra ayaktan takiplerine gelmeyen, kronik psikotik hastalığı 

olan 308 hasta dâhil edilmiştir. 

Tablo 1: Görüşülen Kişi 

69 

Hasta Sayısı (n) Yüzde (%) 

Kendisi 23 7,5 % 

Yakını 285 92,5 % 

Toplam 308 100,0 % 

Çalışmamız için 23 hasta (% 7,5) ve 285 hasta yakını (92,5 %) ile görüşüldü. (Tablo 1) 

Tablo 2: Durum 


Ex 24 7,8 % 

Kayıp 15 4,9 % 

Yaşıyor 269 87,3 % 

Toplam 308 100,0 % 

24 hastanın ex (7,8 %), 15 hastanın kayıp (4,9 %) olduğu öğrenildi (Tablo 2). Bazı 

hastaların yakınları olmadığından mahalle muhtarlıkları veya polis karakolları ile görüşme 

yapılarak durumları hakkında bilgi edinildi. Bu nedenle kayıp olarak geçen hastaların bir 

kısmı sokakta yaşayan, kimsesi ve kalacak yeri olmayan ve nerede olduğu bilinmeyen 

hastalardı.

Tablo 3: Ex Nedeni 


Bilinmiyor 9 37,6 % 

Suisid 12 50,0 % 

Kaza 2 8,3 % 

Diğer 1 4,1 % 

Toplam 24 100 % 

Yapılan görüşmelerde hasta yakınlarına ex nedeni soruldu. 12 hasta suisid ( 50,0 %), 2 

hasta kaza (8,3 %) nedeni ile, 1 hasta diğer tıbbi nedenler (4,1 %) ile ex olmuştu. 9 hastada ex 

nedeni bilinmiyordu (37,6 %) (Tablo 3). Ancak hasta yakınlarının suisid ve akıl hastalığı 

konusundaki damgalanma endişeleri sebebi ile kaza ve bilinmeyen sebepler arasında da 

suisidler olabileceği düşünüldü. 

Tablo 4: Cinsiyet Dağılımı 


Erkek 219 71,1 % 

Kadın 89 28,9 % 

Toplam 308 100,0 % 

Çalışmaya alınan hastaların 219’u (71,1 %) erkek, 89’u (28,9 %) kadın hastalardan 

oluşuyordu (Tablo 4). Bu sayılar ayaktan takiplere uyumsuzluk konusunda mevcut literatüre 

uymakla birlikte, hastanemiz hasta profilinde de hastaların çoğunluğunu erkek hastalar 

oluştumaktadır. 

70

Tablo 5: Yaş Özellikleri 

Hasta Sayısı (n) Minimum yaş Maksimum yaş Ortalama yaş 

71 

Standart 

sapma 

Kadın 89 22 68 40,87 10,4 

Erkek 219 19 83 39,94 10,84 

Toplam 308 19 83 40,21 10,7 

Çalışmaya alınan hasta grubunun 19–83 arasında yaş dağılımı gösterdiği, kadınlarda 

maksimum yaşın 68 minimum yaşın 22, erkeklerde ise maksimum yaşın 83, minimum yaşın 

19 olduğu tespit edilmiştir. Genel yaş ortalaması 40,21 (SS 10,7) yıl olarak hesaplanırken, 

kadınların yaş ortalamasının 40,87 (SS 10,4) yıl, erkeklerin yaş ortalamasının ise 39,94 (SS 

10,84) yıl olduğu bulunmuştur. (Tablo 5) 

Tablo 6: Eğitim Durumu 



Okuryazar değil 17 5,5 % 

Okuryazar 8 2,6 % 

Đlkokul 146 47,4 % 

Ortaokul 43 14,0 % 

Lise 71 23,1 % 

Yüksekokul 8 2,6 % 

Üniversite 13 4,2 % 

Toplam 308 100,0 % 

Hastaların 146’sı (47,4 %) ilkokul, 43’ü (14,0 %) ortaokul, 71’i (23,1 %) lise, 8’i (2,6 

%) 2 yıllık yüksekokul, 13’ü ise (4,2 %) üniversite mezunu idi. 8 ‘i (2,6 %) okula gitmemiş 

ancak okuryazar, 17’si (5,5 %) okuryazar değil, 2’sinin ise (0,6 %) eğitim durumu bilinmiyor 

idi. (Tablo 6)

Tablo 7: Medeni Durum 

72 



Bekâr 173 56,2 % 

Boşanmış 45 14,6 % 

Dul 9 2,9 % 

Evli 73 23,7 % 

Evli-ayrı 7 2,3 % 

Toplam 308 100,0 % 

Genel hasta grubu medeni durum dağılımı açısından değerlendirildiğinde; bekâr 

olanların sayısı 173 (56,2%), boşanmış olanların sayısı 45 (14,6%), dul olanların sayısı 9 

(2,9%), evli olanların sayısı 73 (23,7%), evli olup ayrı yaşayanların sayısı ise 7 (2,3%) kişi 

bulunmuştur. 1 kişinin dosyasında bu konuda yeterli bilgi yoktu. (Tablo 7) 

Tablo 8: Kardeş Sayısı 

Ortalama 4,61 

Standart Sapma 2,01 

Minimum 1 

Maksimum 11 

Toplam 294 

Bilinmiyor 14 

Hastalar minimum 1, maksimum 11 kardeşin bulunduğu (ortalama 4,61) ailelerden 

geliyorlardı. 14 kişinin dosyasında bu konuda yeterli bilgi yoktu. (Tablo 8)

Tablo 9: Çocuk Sayısı 

Ortalama 0,93 


Minimum 0 

Maksimum 10 

Toplam 305 

Bilinmiyor 3 

Hastaların sahip olduğu çocuk sayısı minimum 0, maksimum 10 idi (ortalama 0,93), 3 

kişinin dosyasında bu konuda yeterli bilgi yoktu. (Tablo 9) 

Tablo 10: Yaşadığı Yer 


Đl 193 62,7 % 

Đlçe 84 27,3 % 

Köy 31 10,1 % 

Toplam 308 100,0 % 

Hastalar yaşadığı yer açısından incelediğinde; 193’ü il merkezinde (62,7 %), 84’ü 

ilçelerde (27,3 %), 31’i ise köylerde (10,1 %) yaşıyordu. Ancak il merkezinde yaşayanların 

büyük bir kısmı Đstanbul içinde yaşamakta idiler. (Tablo 10 ve Tablo 11) 

Tablo 11: Đstanbulda Yaşayanlar Ve Diğerleri 


Đstanbul 198 64,3 % 

Diğer 110 35,7 % 

Toplam 308 100 % 

73

Tablo 12: Meslek 


Çalışmıyor 177 57,5 % 

Serbest 36 11,7 % 

Đşçi 18 5,8 % 

Memur 5 1,6 % 

Emekli 29 9,4 % 

Öğrenci 0 0 % 

Ev hanımı 43 14,0 % 

Toplam 308 100,0 % 

Hasta grubunun çalışma yaşamı incelendiğinde; büyük bir kısmı, 177’si (57,5 %) 

çalışmıyor, 36’sı (11,7 %) serbest olarak farklı işlerde çalışıyor, 18’i (5,8 %) işçi, 5’i (1,6 %) 

memur, 29’u (9,4 %) emekli, 43’ü (14,0 %) ise ev hanımı idi. (Tablo 12) 

Tablo 13: Kiminle Yaşıyor? 

74 


Yalnız 36 11,7 % 

Anne-Baba 165 53,6 % 

Eş ve/veya Çocuklar 78 25,3 % 

Diger akrabalar 23 7,5 % 

Yurt-Bakımevi 1 0,3 % 

Diğer 5 1,6 % 

Toplam 308 100,0 %

Hastaların 36’sı (11,7 %) yalnız, 165’i (53,6 %) anne-babasıyla, 78’i (25,3 %) eş 

ve/veya çocuklarıyla, 23’ü (7,5 %) diğer akrabalarıyla, 1 tanesi (0,3 %) bakımevinde, 5 tanesi 

ise diğer kurumlarda (1,6 %) yaşıyordu. (Tablo13) 

Tablo 14: Sosyal Güvence 


Yok 63 20,5 % 

SSK 98 31,8 % 

Bağ-Kur 20 6,5 % 

ES 33 10,7 % 

YK 91 29,5 % 

Yurtdışı 3 1,0 % 

Toplam 308 100,0 % 

Hastaların 63’nün (20,5 %) sosyal güvencesi olmadığı, 98’inin (31,8 %) SSK’lı 

olduğu, 20’sinin (6,5 %) Bağ-Kur’lu olduğu, 33’nün (10,7 %) Emekli Sandığı mensubu, 

91’nin (29,5 %) Yeşil Kartlı, 3’nün (1,0 %) Yurt Dışından sosyal güvencesi olduğu belirlendi. 

(Tablo 14) 

Tablo 15: Tanısı 


Şizofreni 172 55,8 % 

Şizoaffektif Bozukluk 29 9,4 % 

Atipik Psikoz 97 31,5 % 

Hezeyanlı Bozukluk 10 3,2 % 

Toplam 308 100,0 % 

75

Hastaların 172’si (55,8 %) şizofreni, 29’u (9,4 %) şizoaffektif bozukluk, 97’si (31,5 

%) atipik psikoz, 10 tanesi ise (3,2 %) hezeyanlı bozukluk tanısı almışlardı. Tanı karmaşası 

olmaması için son iki yatışındaki tanıları aynı olan hastalar çalışmaya alındı. (Tablo 15) 

Tablo 16: Hastalığın Başlama Yaşı 

Ortalama Standart 

Sapma 

Hasta Sayısı 

Minimum Maksimum 

76 

(n) 

Bilinmiyor 

Kadın 25,35 8,47 10 48 80 9 

Erkek 24,11 7,65 10 78 202 17 

Genel 24,46 7,90 10 78 282 26 

Hastalık başlama yaşı genel hasta grubunda ortalama 24,46; standart sapma 7,90; 

minimum 10; maksimum 78 olarak bulundu, 26 hastada başlangıç yaşı bilinmiyordu. Kadın 

hastalarda hastalığın başlama yaşı ortalama 25,35; standart sapma 8,47; minimum 10; 

maksimum 48 olarak bulundu. Erkek hastalarda hastalığın başlama yaşı ortalama 24,11; 

standart sapma 7,65; minimum 10; maksimum 78 yaş olarak bulundu. Kadın ve erkek hastalar 

arasında hastalığın başlama yaşı açısından istatistik olarak anlamlı fark bulunmadı (p>0,05). 

(Tablo 16) 

Tablo 17: Hastalık Süresi (Yıl) 

Ortalama 13,73 


Minimum 2 

Maksimum 40 

Toplam 282 

Bilinmiyor 26 

Hastalık süresi genel hasta grubunda ortalama 13,73 yıl; standart sapma 8,52; 

minimum 2 yıl; maksimum 40 yıl olarak bulundu, 26 hastada hastalık süresi bilinmiyordu. 

(Tablo 17)

Tablo 18: Đlk Tedavi Yaşı 

Ortalama Standart 

Sapma 

Hasta Sayısı 

Minimum Maksimum 

77 

(n) 

Bilinmiyor 

Kadın 29,92 10,31 15 55 49 40 

Erkek 25,02 8,29 13 79 136 83 

Genel 26,32 9,11 13 79 185 123 

Hastaların ilk tedavi yaşı genel hasta grubunda ortalama 26,32; standart sapma 9,11; 

minimum 13; maksimum 79 olarak tespit edildi, 123 hastada ilk tedavi yaşı bilinmiyordu. 

Kadın hastalarda ilk tedavi yaşı ortalama 29,92; standart sapma 10,31; minimum 15; 

maksimum 55 olarak bulundu. Erkek hastalarda ise ilk tedavi yaşı ortalama 25,02; standart 

sapma 8,29; minimum 13; maksimum 79 olarak bulundu. Kadın ve erkekler arasında tedaviye 

başlama yaşı açısından istatistikî olarak anlamlı fark bulundu, kadınlarda tedaviye başlama 

yaşı daha geçti (p

Tablo 20: Toplam Yatış Süresi (Gün) 

Ortalama 107,83 


Minimum 12 

Maksimum 913 

Toplam 308 

Hastaların hastanemizdeki tüm yatışlarına ait toplam yatış süresi ortalama 107,83 gün; 

standart sapma 111,32; minimum 12 gün; maksimum 913 gün olarak bulundu. (Tablo 20) 

Tablo 21: EKT Yapılmış mı? 



Evet 155 50,3 % 

Hayır 149 48,4 % 

Toplam 308 100,0 % 

Genel hasta grubunda hastanemizde EKT tedavisi uygulananlar 155 kişi (50,3 %), 

EKT tedavisi uygulanmayanlar 149 kişi (48,4 %) idi, 4 kişinin dosyasında bu konuda yeterli 

bilgi yoktu. (Tablo 21) 

Tablo 22: Sigara Đçiyor mu? 



Evet 223 72,4 % 

Hayır 80 26,0 % 

Toplam 308 100,0 % 

78

Hastaların 223’ü (72,4 %) sigara kullanıyor, 80’i ise (26,0 %) kullanmıyordu. 5 

hastanın (1,6 %) dosyasında bu konuda yeterli bilgi yoktu. (Tablo 22) 

Tablo 23: Alkol Kullanıyor mu? 



Evet 68 22,1 % 

Hayır 234 76,0 % 

Toplam 308 100,0 % 

Hastaların 68’i (22,1 %) alkol kullanıyor, 234’ü ise (76,0 %) kullanmıyordu. 6 

hastanın (1,9 %) dosyasında bu konuda yeterli bilgi yoktu. (Tablo 23) 

Tablo 24: Madde Kullanıyor mu? 


Bilinmiyor 5 1,6% 

Evet 52 16,9% 

Hayır 251 81,5% 

Total 308 100,0% 

Hastaların 52’si (16,9%) psikoaktif madde kullanıyor, 251’i ise (81,5%) 

kullanmıyordu. 5 hastanın (1,6%) dosyasında bu konuda yeterli bilgi yoktu. (Tablo 24) 

79

Tablo 25: Alkol Ve Madde Kullananlar 


Alkol+madde kullananlar 28 9,1 

Alkol/alkol+madde/madde kullananlar 91 29,6 

Olgular arasında alkol ve maddeyi birlikte kullananlar 28 kişi (9,1 %), alkol veya 

maddenin herhangi birini veya ikisini birden kullananlar ise toplam 91 kişi (29,6 %) olarak 

bulundu. (Tablo 25) 

Tablo 26: Suisid Girişimi 



Var 90 29,2 % 

Yok 208 67,5 % 

Toplam 308 100,0 % 

Olguların 90’ında (29,2 %) bir veya daha fazla suisid girişimi mevcuttu, 208 hastada 

(67,5 %) ise tespit edilmedi. 10 hastanın dosyasında (3,2 %) bu konuda yeterli bilgi yoktu. 

(Tablo 26) 

Tablo 27: Suisid Girişimi Sayısı 

Ortalama 2,20 


Minimum 1 

Maksimum 8 

Toplam suisid 145 

Toplam hasta 66 

Bilinmiyor 24 

(Suisid girişimi olan 90 hastanın 24’ünde suisid girişimi sayısı bilinmemektedir.) 

80

Suisid girişimi olan 90 hastanın ortalama 2,20; standart sapma 1,59; minimum 1; 

maksimum 8; toplam 145 suisid girişimi mevcuttu, 24 hastanın ise bu konuda dosyasında 

yeterli bilgi mevcut değildi. (Tablo 27) 

Tablo 28: Suisid Girişimi Tipi 



Ası 12 13,3 % 

Yüksekten atlama 28 31,1 % 

Kesici-delici alet 17 18,8 % 

Đlaç 30 33,3 % 

Yüksek doz madde/toksin 5 5,5 % 

Araba, Tren altına atlama 6 6,6 % 

Denize atlama 2 2,2 % 

Gaz 2 2,2 % 

Suisid girişimi olan kişi sayısı 90 113,0 % 

(Bir kişi için birden fazla cevap olduğundan toplam % 100’den farklı çıkmıştır.) 

Suisid girişimlerinin 12’si ası yoluyla (13,3 %), 28’i yüksekten atlama yoluyla (31,1 

%), 17’si kesici-delici alet kullanarak (18,8 %), 30’u ilaç alarak (33,3 %), 5’i yüksek doz 

uyuşturucu madde veya toksik madde alarak (5,5 %), 6’sı araba, tren gibi taşıtların altına 

atlamak suretiyle (6,6 %), 2’si denize atlayarak (2,2 %), 2’si ise evde likid gazı açmak 

suretiyle (2,2 %) gerçekleştirilmiştir. 13’ü hakkında dosyalarda yeterli bilgi bulunmamaktadır. 

(Tablo 28) Yapılan görüşmelerde ex. nedeni sorulduğunda; hasta yakınları, 12 hastanın (% 

3,9) suisid ile ex. olduğu bilgisini vermiştir. 

81

Tablo 29: Self-Destrüktif Davranış 



Var 52 16,9 % 

Yok 221 71,8 % 

Toplam 308 100,0 % 

Olguların 52’sinde (16,9 %) major self-destrüktif davranış (karnına bıçak saplamak; 

penisini kesmeye, gözünü çıkarmaya çalışmak,..) saptanmış, 221’inde ise (71,8 %) 

saptanmamıştır. 35’si ise (% 11,3 ) bilinmemektedir. (Tablo 29) 

Tablo 30: Adli Olay 



Var 63 20,5 % 

Yok 234 76,0 % 

Toplam 308 100,0 % 

Hastaların 63’ünün (20,5 %) bir adli olaya karıştığı saptanmış, 234’ünde ise (76,0 %) 

saptanmamıştır. 11 hastada (% 3,5) bu konuda yeterli dosya bilgisi mevcut değildir. (Tablo 

30) 

82

Tablo 31: Adli Olay Tipi 



Ağaç kesme 1 1,5 % 

Askeri ceza kanununa muhalefet 1 1,5 % 

Bıçaklama 7 11,1 % 

Cinayet 5 7,9 % 

Cinsel saldırı 3 4,7 % 

Darp 3 4,7 % 

Görevli memura hakaret 4 6,3 % 

Yangın çıkarma 5 7,9 % 

Gasp 2 3,1 % 

Hırsızlık 3 4,7 % 

Kamu malına zarar verme 2 3,1 % 

Kavga 6 9,5 % 

Madde satma 1 1,5 % 

Mala zarar verme 2 3,1 % 

Meskene tecavüz 1 1,5 % 

Saldırı 2 3,1 % 

Suç dellileri ile oynama 1 1,5 % 

Tehdit 3 4,7 % 

Yaralama 8 12,6 % 

Yurtdışında kaçak bulunmak 1 1,5 % 

Adli olayı olan toplam kişi sayısı 63 111,1 % 

(Bir kişi için birden fazla cevap olduğundan ve adli olayı olan ancak tipi bilinmeyen 8 kişi 

olduğundan toplam % 100’den farklı çıkmıştır.) 

83

Adli olayların 1’i ağaç kesme (1,5 %), 1’i askeri ceza kanununa muhalefet (1,5 %), 

7’si bıçaklama (11,1 %), 5’i cinayet (7,9 %), 3’ü cinsel saldırı (4,7 %), 3’ü darp (4,7 %), 4’ü 

görevli memura hakaret (6,3 %), 5’i yangın çıkarma (7,9 %), 2’si gasp (3,1 %), 3’ü hırsızlık 

(4,7 %), 2’si kamu malına zarar verme (3,1 %), 6’sı kavga (9,5 %), 1’i madde satma (1,5 %), 

2’si mala zarar verme (3,1 %), 1’i meskene tecavüz (1,5 %), 2’si saldırı (3,1 %), 1’i suç 

delilleri ile oynama (1,5 %), 3’ü tehdit (4,7 %), 8’i yaralama (12,6 %), 1’i de yurtdışında 

kaçak bulunmak (1,5 %) nedeni iledir. 8’i ise bilinmemektedir. (Tablo 31) 

Đnsana karşı şiddet içeren suçlar toplamı 39 (56,5 %) (adli olayı olan hastaların % 

61,9’u) olarak bulunmuştur. (Tablo 31) 

Tablo 32: Ailede Psikiyatrik Hastalık Öyküsü 



Var 140 45,5 % 

Yok 152 49,4 % 

Toplam 308 100,0 % 

Olguların ailelerinde psikiyatrik hastalık öyküsü varlığı dosya bilgilerinden elde edildi. 

Burada kastedilen tüm psikiyatrik hastalıklar olmasına rağmen hastanemiz dosya kayıtlarında 

öncelikle kastedilen ciddi kronik -çoğunlukla psikotik- hastalıklardır. Ailesinde psikiyatrik 

hastalık öyküsü olan hasta sayısı 140 (45,5 %) idi. 152 hastanın (49,4 %) ailesinde ise 

psikiyatrik hastalık öyküsü saptanmamıştı. 16 hastanın dosyasında bu konuda yeterli bilgi 

mevcut değildi. (Tablo 32) 

84

Tablo 33: Yakınlık Tipi 

85 

Hasta Akrabaya 

Sahip Hasta 

Sayısı (n) 

Yüzde (%) 


1. Derece 103 73,5 % 

2. Derece 69 49,2 % 

3. Derece 18 12,8 % 

Ailede psikiyatrik hastalık olan toplam kişi 

sayısı 

140 136,9 % 

(Bir kişi için birden fazla cevap olduğundan ve ailede psikiyatrik hastalık öyküsü olan ancak 

yakınlık tipi bilinmeyen 2 kişi olduğundan toplam % 100’den farklı çıkmıştır.) 

Ailede psikiyatrik hastalık olanların çoğunluğunu 1. derece akrabalar, 103 kişi (73,5 

%) oluşturmaktadır. 2. derece akrabalar 69 kişi (49,2 %), 3. derece akrabalar ise 18 kişi (12,8 

%) olarak bulunmuştur. (Tablo 33) 

Tablo 34: Aileye Karşı Saldırgan Tutum 



Var 202 65,6 % 

Yok 95 30,8 % 

Toplam 308 100,0 % 

Olguların 202’sinde (65,6 %) aileye karşı saldırgan tutum saptanmıştır. 95’inde ise 

(30,8 %) tespit edilmemiştir. 11’inde ise dosyalarında yeterli bilgi bulunmamıştır. (Tablo 34)

Tablo 35: Tedaviye Uyumla Đlgili Not 


Düzenli ilaç kullanıyor 26 8,4 % 

Düzensiz ilaç kullanıyor 78 25,3 % 

Đlaç kullanmıyor 183 59,4 % 

Not yok 21 6,8 % 

Toplam 308 100,0 % 

Hastaların dosyalarında bulunan bilgilere göre olguların 26’sı (8,4 %) düzenli ilaç 

kullanıyor, 78’si (25,3 %) düzensiz ilaç kullanıyor, 183’ü ise (59,4 %) ilaç kullanmıyordu. 

20’sinde ise (6,8 %) bu konuda not yoktu. (Tablo 35) 

Bu bölümden itibaren verilen bilgiler, hasta veya yakınlarıyla yapılan telefon 

görüşmelerinden elde edilen bilgilerdir. 

Tablo 36: Hastaneye Yatışı 



Đsteğe bağlı 58 18,8 % 

Đsteği dışında 211 68,5 % 

Toplam 308 100,0 % 

Olguların 58’si (18,8 %) hastaneye yatışı sırasında, yatışı isteğe bağlı yapılmış, 

211’inde ise (68,5 %) hastaneye yatışı isteği dışında gerçekleşmiştir. 39’unda ise (12,7 %) 

bilinmemektedir. Đsteğe bağlı yatışların büyük kısmı hastanın yakınları tarafından bir şekilde 

kandırılarak veya tedavi ekibince ikna edilerek olan yatışlardır. (Tablo 36) 

86

Tablo 37: Ekonomik Durumu 



Aileden biri/birileri kazanıyor 163 52,9 % 

Yardımla geçiniyor 28 9,1 % 

Toplam 308 100,0 % 

Olguların 163’ünde (52,9 %) geçim aileden bir veya birkaş kişinin çalışması ile 

sağlanırken, 28’i (9,1 %) yardımla geçiniyordu. 117’sinden (38,0 %) ise bu konuda bilgi 

alınamadı. (Tablo 37) Bilinmeyen (% 38,0) sayısının büyüklüğü: 177 hastanın (%57,5) 

çalışmadığı, 43’ünün (% 14) ev kadını olduğu; 63 hastanın (% 20,5) sosyal güvencesi 

bulunmadığı ve 91’inin (% 29,5) Yeşil Kartlı olduğu bilgisi ile açıklanabilmektedir. 

Tablo 38: Eve Giren Para 

(Ortalama ) (838,71 YTL)* 

(Standart sapma) (729,93)* 

Minimum 150 YTL 

Maksimum 5 000 YTL 

450 YTL’den az 24 14,72 % 

450-750 YTL 76 46,63 % 

750-1050 YTL 35 21,47 % 

1050-1350 YTL 12 7,36 % 

1350-1650 YTL 5 3,07 % 

1650-1950 YTL 2 1,23 % 

1950-2250 YTL 3 1,84 % 

2250 YTL’den fazla 6 3,99 % 

Toplam 163 kişi 

Bilinmiyor/yardımla geçiniyor 145 kişi 

87

Ortalama eve giren para 838,71 YTL idi; standart sapma 729,93; minimum 150 YTL; 

maksimum 5 000 YTL idi. 145 olguda bu konuda bilgi yoktu veya yardımla geçiniyordu. 

Hastaların 100’ünün (61,35 %) 750 YTL’den az geliri vardı. Verilerin dağılımı sola basık 

olduğundan ortalama bir değer söylemek mümkün olamamaktadır*. (Tablo 38) 

Tablo 39: Đlacı Hakkındaki Bilgisi 


Cevapsız 149 - 

Biliyor 53 33,3 % 

Eksik biliyor 35 22,0 % 

Bilmiyor 71 44,7 % 

Toplam cevap sayısı 159 100 % 

(Cevapsız olarak kabul edilenler ex, kayıp ve ilaç kullanmayanların toplamıdır.) 

Düzenli veya düzensiz ilaç kullanmakta olan olguların 53’ü (33,3 %) ilacının ne 

olduğunu biliyor, 35’i (22,0 %) ilaçlarının bir kısmını biliyor, 71’i (44,7 %) ise ne ilaç 

kullandığını bilmiyordu. (Tablo 39) 

Tablo 40: Hastalıkla Đlgili Bilgi Düzeyi 



Hiç bilgim yok 74 27,5 % 

Kısmen var 177 65,8 % 

Yeterince var 18 6,7 % 

Toplam cevap sayısı 269 100,0 % 

(Cevapsız olarak kabul edilenler ex ve kayıpların toplamıdır.) 

88

Olguların 74’nün (27,5 %) hastalıkla ilgili hiç bilgisi yoktu, 177’si (65,8 %) kısmen 

bilgi sahibiydi, 18’i (6,7 %) ise hastalıkla ilgili yeterince bilgi sahibiydi. (Tablo 40) 

Tablo 41: Tedaviden Fayda Görme 



Yarar görmüyor 114 42,4 % 

Kısmen yarar görüyor 130 48,4 % 

Yeterince yarar görüyor 25 9,2 % 



Olguların 114’ü (42,4 %) tedaviden fayda görmediğini, 130’u (48,4 %) kısmen fayda 

gördüğünü, 25’i (9,2 %) ise yeterince fayda gördüğünü düşünüyordu. (Tablo 41) 

Tablo 42: En Son Kontrol 

89 



Gitmiyorum 97 36,0 % 

Son 6 ay içerisinde BRSHH’a geldim 35 13,0 % 

Son 6 ay içinde başka bir hastaneye başvurdum 94 35,0 % 

Son 1 yıl içerisinde BRSHH’a geldim 9 3,3 % 

Son 1 yıl içinde başka bir hastaneye başvurdum 15 5,6 % 

1 yıldan uzun süre önce BRSHH’a geldim 7 2,6 % 

1 yıldan uzun süre önce başka bir hastaneye başvurdum 12 4,5 % 


(Cevapsız olarak kabul edilenler ex ve kayıpların toplamıdır.)

Hastaların 97’si (36,0 %) hiçbir yere kontrole gitmediklerini, 35’i (13,0 %) son 6 ay 

içinde polikliniğimize geldiklerini, 94’ü (35,0 %) son 6 ay içinde başka bir hastaneye kontrole 

gittiklerini, 9’u (3,3 %) son 1 yıl içinde hastanemize kontrole geldiklerini, 15’i (5,6 %) son 1 

yıl içinde başka bir hastaneye kontrole gittiklerini, 7’si (2,6 %) 1 yıldan daha uzun süre önce 

hastanemize kontrole geldiklerini, 12’si (4,5 %) ise son 1 yıldan daha uzun süre önce başka 

bir hastaneye kontrole gittiklerini belirtmişlerdir. (Tablo 42) 

Tablo 43: Tedaviye Devam Oranları 

90 



Başka hastaneyi tercih edenler 121 45,1 % 

Bakırköy RSH’ne gelenler 51 18,9 % 

Gitmeyenler 97 36,0 % 



Hastanemize gelenler toplam 51 kişi (18,9 %), başka bir hastaneye gidenler toplam 

121 kişi (45,1 %), hiç kontrole gitmeyenler 97 kişi (36,0 %) olarak bulunmuştur. (Tablo 43) 

Tablo 44: Başka Bir Hastaneyi Tercih Nedeni 


Bakırköy RSH’nden aldıgı tedaviden yarar görmediği için 30 24,8 % 

Daha iyi ayaktan tedavi imkani sundukları için 48 39,7 % 

Daha iyi yatarak tedavi imkânı sundukları için 47 38,9 % 

Sevk alamamak veya bölge hastanesi sayılmama 44 36,3 % 

Ulaşım sorunları 27 22,3 % 

Başka hastaneyi tercih eden toplam hasta sayısı 121 162 % 

(Bir kişi için birden fazla cevap olduğundan toplam % 100’den farklı çıkmıştır.)

Başka bir hastaneye giden hasta ve yakınlarına başka bir hastaneyi tercih nedenleri 

sorulduğunda; 30’u bu kurumdan aldığı tedaviden fayda görmediği için (24,8 %), 48’i daha 

iyi ayaktan tedavi imkânı sundukları için (39,7 %), 47’si daha iyi yatarak tedavi imkanı 

sundukları için (38,9 %), 44’ü sevk alamamak ve bölge hastanesi sayılmama sebepleri 

nedeniyle (36,3 %), 27’si ulaşım sorunları yüzünden (22,3 %) başka bir hastaneye gittiklerini 

belirtmişlerdir. (Tablo 44) 

Tablo 45: Tüm hasta grubunda BRSHH’ne Gelmeme Nedeni 

91 



Yol ve tedavi giderleri 62 23,0 % 

Ulaşım sorunu 53 19,7 % 

Bürokrasi 25 9,3 % 

Hastayı getirmeye ikna edememe 70 26,0 % 

Tedavi ekibinden memnun kalmama 93 34,6 % 

BRSHH'de hastamız yatırılmıyor 60 22,3 % 

Đlaç raporu var 104 38,7 % 

Toplam cevap veren kişi sayısı 269 181,2 % 



Hasta ve yakınlarına hastanemize gelmeme sebepleri sorulduğunda; 62 kişi yol ve 

tedavi giderleri nedeniyle (23,0 %), 53’ü ulaşım sorunları nedeni ile (19,7 %), 25’i bürokratik 

engeller (sevk alamama, sosyal şifa kontrol muayeneleri başka hastanede yapılanlar) 

dolayısıyla (9,3 %), 70’i hastayı getirmeye ikna edemediklerinden ötürü (26,0 %), 93’ü yatış 

sırasında tedavi ekibinden memnun kalmadığı için (34,6 %), 60’ı hastanemizde hastalarının 

yatırılmadığından şikâyet ettikleri için (22,3 %), 104’ü ilaç raporu olduğu için gerek 

görmediğinden (38,7 %) hastanemize gelmediklerini belirtmişlerdir. (Tablo 45)

Tablo 46:Görüşülen Kişi-BRSHH’a Gelmeme Sebebi 

Yakınların 

verdiği 

cevap sayısı 

(n) 

Yüzde (%) 

92 

Toplam 

cevap 

sayısı (n) 

Yüzde 

Yol ve tedavi giderleri 56 22,7 % 62 23,0 % 0,93 

(%) 

Ulaşım sorunu 49 19,9 % 53 19,7 % 0,95 

Bürokrasi 20 8,1 % 25 9,3 % 0,64 

Hastayı getirmeye ikna 

edememe 

Tedavi ekibinden memnun 

kalmama 

BRSHH'de hastamız 

yatırılmıyor 

70 28,4 % 70 26,0 % - 

84 34,1 % 93 34,6 % 0,91 

60 24,3 % 60 22,3 % - 

Đlaç raporu var 92 37,3 % 104 38,7 % 0,76 

BRSHH’a gelmeme sebeplerine verilen yanıta görüşülen kişi açısından bakıldığında 

hastalar ve hasta yakınlarının verdikleri yanıtlar arasında anlamlı fark bulunmamaktadır. 

Verilen yanıtlar arasında ilaç raporu varlığı, tedavi ekibinden memnun kalmama, hastayı 

getirmeye ikna edememe ve BRSHH’ta hastalarının yatırılmadığını düşünme öne 

çıkmaktadır. (Tablo 46) 

p

Tablo 47: Đlaç Kullanma Tarzı 

93 



Düzenli yardımlı 47 17,4 % 

Düzenli yardımsız 12 4,4 % 

Düzensiz yardımlı 70 26,1 % 

Düzensiz yardımsız 30 11,2 % 

Kullanmıyorum 110 40,9 % 

Toplam cevap veren kişi sayısı 269 100,0 % 


Hastaların ilaç kullanma düzenleri sorgulandığında; 110’unun hiç ilaç kullanmadığı 

(40,9 %), 47’sinin yardımla düzenli (17,4 %), 12’sinin yardımsız düzenli (4,4 %), 70’inin 

yardımla düzensiz (26,1 %), 30’nun yardımsız düzensiz (11,2 %) ilaç kullandığı 

belirlenmiştir. (Tablo 47) 

Toplam olarak hastaların 59’u düzenli (21,8), 100’ü düzensiz (37,3) olarak ilaç 

kullanmakta ve 110’u ise (40,9 %) hiç ilaç kullanmamaktadır. (Tablo 47) 

Tablo 48: Đlaç Kullanmama/Düzensiz Kullanma Nedeni 



Đlaçların yararına inanmama 81 38,5 % 

Đlaç kullanmaktan hoşlanmama 58 27,6 % 

Đlaçların yan etkileri 83 39,5 % 

Đlaç alacak veya katkı payı ödeyecek parası olmaması 33 15,7 % 

Diğer 53 25,2 % 

Kullanmayan ve düzensiz kullananların toplamı 210 146,5 %

(Cevapsız olarak kabul edilenler ex, kayıplar ve düzenli ilaç kullananların toplamıdır.) 


Düzensiz ilaç kullanan veya hiç ilaç kullanmayan hastalara sebepleri sorulduğunda; 81 

kişi ilaçların yararına inanmama sebebi ile (38,5 %), 58’i ilaç kullanmaktan hoşlanmama 

sebebi ile (27,6 %), 83’ü ilaçların yan etkileri sebebi ile (39,5 %), 33’ü ilaç alacak veya katkı 

payı ödeyecek parası olmaması sebebi ile (15,7 %), 53’ü ise başka sebeplerden ötürü (25,2 %) 

olduğunu belirtmişlerdir. (Tablo 48) 

Tablo 49: Diğer Đlaç Kullanmama/Düzensiz Kullanma Nedeni 

94 


Hezeyanlar 30 15,2 % 

Unutmak 21 10,0 % 

Ailenin ilgisizliği 1 - 

Bilgi eksikliği 1 - 

Toplam 53 25,2 % 

Diğer ilaç kullanmama veya düzensiz kullanma sebebi sorgulandığında; 30 hastanın 

hezeyanları nedeni ile (15,2 %), 21 hastanın unutma sebebi ile (10,0 %), 1 hastanın ailenin 

ilgisizliğinden ötürü, 1 hastanın da bilgi eksikliği nedeni ile olduğu anlaşılmıştır. (Tablo 49)

Tablo 50: Tedavide Aileye Đlişkin Sorunlar 

95 



Yol ve tedavi giderlerini karşılayamama 63 25,8 % 

Ulaşım sorunu 26 10,6 % 

Hastaneye getirecek kimsenin olmaması 126 51,6 % 

Ailenin hastalığa inanmaması 22 9,0 % 

Ailenin ilgisiz davranması 70 28,6 % 

Bilgisizlik 9 3,6 % 

Hasta sorun çıkarmadığı için kontrole getirmeme 84 34,4 % 

Toplam 244 163,6 % 

(Cevapsız olarak kabul edilenler ex, kayıplar ve aileye ilişkin sorun saptanmayanların 

toplamıdır.) 


Hastanın tedavisinde aileye ilişkin sorunlar sorgulandığında; 63 kişide yol ve tedavi 

giderlerini karşılayamama (25,8 %), 26 kişide ulaşım sorunu (10,6 %), 126 kişide hastayı 

hastaneye getirecek kimsenin olmaması (51,6 %), 22 kişide ailenin hastalığa inanmaması (9,0 

%), 70 kişide ailenin ilgisiz davranması (28,6 %), 9 kişide bilgisizlik (3,6 %), 84 kişide hasta 

sorun çıkarmadığı için kontrole getirmeme (34,4 %) saptandı. (Tablo 50) 

Tablo 51: Đlaç Raporu Var mı? 


Var 182 67,6 % 

Yok 87 32,4 % 

Toplam 269 100,0 %

Hastaların ilaç raporu olup olmadığı sorgulandığında; 182 hastanın ilaç raporu olduğu 

(67,6 %), 87 hastanın ise ilaç raporu olmadığı (32,4 %) belirlendi. (Tablo 51) 

Tablo 52: Rehabilitasyon - Gündüz Hastanesine Gelişi Var mı? 


Evet 10 3,7 % 

Hayır 259 96,3 % 

Toplam 269 100,0 % 

Hastaların hastanemiz Rehabilitasyon Merkezi-Gündüz Hastanesi’ne devamı 

sorgulandığında; 10 hastanın daha önce merkeze geldiği (3,7 %), 259’nun ise hiç gelişi 

olmadığı (96,3 %) belirlenmiştir. Gelenlerin de çoğunluğu düzensiz olarak devam etmektedir. 

(Tablo 52) 

Tablo 53: Tedavi Ekibinin Sık Değişmesi Gelmemesinde Bir Etken mi? 


Evet 134 49,8 % 

Hayır 135 50,1 % 

Toplam 269 100,0 % 

Hasta veya yakınlarına tedavi ekibinin her gelişlerinde farklı olması veya sık 

değişmesinin hastanemize gelmemelerinde bir sebep olup olmadığı sorulduğunda; 134’ü bu 

soruya “evet” (49,8 %), 135’i ise” hayır” (50,1 %) cevabını vermişlerdir. Bu sonuçlar 

istatistikî olarak anlamlı olmasa da (p>0,05) hastaların yarısı evet cevabı verdiğinden klinik 

olarak önem taşımaktadır. (Tablo 53) 

96

Tablo 54: Đlaç kullanma tarzı üzerine etki eden faktörler 

(p değeri) (f/t değeri) (Ki-kare değeri) 

Yaş 0,308 0,38 - 

Hastalık süresi 0,455 0,6 - 

Hastalık başlama yaşı 0,103 0,23 - 

Đlk tedavi yaşı 0,516 0,93 - 

Yatış sayısı p

Tablo 55: Đlaç kullanma tarzı ile alkol/madde kullanımı arasındaki etkileşim 

Chi2=10,7 df=2 p=0,005 

Alkol/Madde 

kullanımı 

98 

Đlaç kullanma tarzı 

Düzenli Düzensiz Kullanmıyor 

Kullanıyor 17 (22,1 %) 18 (23,4 %) 42 (54,5 %) 

Kullanmıyor 40 (21,4 %) 81 (43,3 %) 66 (35,3 %) 

Toplam 57 (21,6 %) 99 (37,5 %) 108 (40,9 %) 

(Alkol/madde kullanımı bilgisi dosyalardan alınmıştır, 6 kişinin dosyasında bu konuda bilgi 

yoktur. Đlaç kullanma tarzı hakkında bilgi, hasta veya yakınlarıyla yapılan telefon 

görüşmelerinden alınmıştır, ex ve kayıp olan toplam 39 kişi için bu bilgi alınamamıştır. Bu 

rakamlar hesaplamaya dâhil edilmemiştir.) 

Đlaç kullanma tarzı, alkol/madde kullanımına göre farklılaşmaktadır. Alkol ve /veya 

madde kullanımı olan hastalar daha fazla oranda, ilaçlarını kullanmamaktadır. (Tablo 55) 

Tablo 56: Tedaviye uyum notu ile ilaç kullanma tarzı arasındaki etkileşim 

Chi2=40,1 df=6 p=0,001 

Tedaviye 

uyum notu 



Düzenli 12 (20,4 %) 9 (9,0 %) - 

Düzensiz 12 (20,4 %) 38 (38,0 %) 18 (16,4 %) 

Kullanmıyor 28 (47,4 %) 49 (49,0 %) 85 (77,3 %) 

Not yok 7 (11,8 %) 4 (4,0 %) 7 (6,3 %) 

Toplam 59 ( 100,0 %) 100 (100,0 %) 110 (100,0 %) 

(Đlaç kullanma tarzı hakkında bilgi, hasta veya yakınlarıyla yapılan telefon görüşmelerinden 

alınmıştır, ex ve kayıp olan toplam 39 kişi için bu bilgi alınamamıştır. Bu sayı hesaplamaya 

dâhil edilmemiştir.) 

Đlaç kullanma tarzı, yatış dosyalarında bulunan tedaviye uyum notları ile koşut 

bulunmuştur. Görüşme sonucunda edinilen bilgiye göre, yatış dosyasında ilaçlarını düzenli 

aldığı belirtilen hastalar, ilaçlarını taburculuktan sonra da düzenli kullanmakta, düzensiz ilaç

aldığı belirtilen hastalar yine düzensiz ilaç kullanmakta, ilaç kullanmadığı belirtilen hastalar 

da ilaç kullanmamaya devam etmektedir. Bu durum hastanın önceki ilaç uyumunun sonraki 

uyum için önemli bir gösterge olduğunu bir kez daha göstermektedir. (Tablo 56) 

Tablo 57: Đlacı hakkında bilgisi ile ilaç kullanma tarzı arasındaki etkileşim 

Chi2=30,6 df=6 p=0,001 

Düzenli 

yardımlı 

Düzenli 

yardımsız 

99 

Düzensiz 

yardımlı 

Düzensiz 

yardımsız 

Biliyor 24 (52 %) 9 (75 %) 15 (22 %) 5 (17 %) 

Bilmiyor 12 (26 %) 1 (8 %) 34 (50 %) 22 (73 %) 

Eksik biliyor 10 (22 %) 2 (17 %) 19 (28 %) 3 (10 %) 

Toplam 46 (100 %) 12 ( 100 %) 68 (100 %) 30 (100 %) 

(Düzenli yardımlı kullanan 1 kişi ve düzensiz yardımlı kullanan 2 kişiden ilacı hakkında 

bilgisi alınamamıştır. Đlacı hakkında eksik bilgisi olan 1 kişi de ilacını kullanmadığını 

belirtmiştir.) 

Đlaç kullanma tarzı, hastanın ilaç hakkındaki bilgisine göre farklılaşmaktadır. Đlaçlarını 

bilenler daha çok düzenli ve yardımsız ilaç kullananlar, ilaçlarını bilmeyenler ise daha çok 

düzensiz ve yardımsız ilaç kullananlardır. (Tablo 57) 

Tablo 58:Hastaneye yatışı ile ilaç kullanma tarzı arasındaki etkileşim 

Chi2=31,3 df=2 p=0,001 



Đsteğe bağlı 25 (42,4 %) 26 (26,0 %) 7 (6,3 %) 

Đsteği dışında 34 (57,6 %) 74 (74,0 %) 103 (93,7 %) 

Toplam 59 (100,0 %) 100 (100,0 %) 110 (100,0 %) 

Đlaç kullanma tarzı hastanın son yatışındaki istemliliğine göre farklılaşmaktadır. Đsteği 

dışında yatırılan hastalar, daha fazla oranda ilaç kullanmamaktadır. (Tablo 58)

Tablo 59: En son kontrole geliş üzerine etki eden faktörler 


Yaş 0,176 0,516 - 

Cinsiyet 0,387 - 6,34 

Hastalık süresi 0,41 0,501 - 

Hastalık bilgisi p

Tablo 61: Đlaç raporu olup olmaması ile etkileşen faktörler 


Eve giren para 0,164 0,982 - 

Sosyal güvence p

Tablo 63: Đlaç raporu olup düzenli/düzensiz ilaç kullananların kontrole gidişleri 

Hasta sayısı (n) Yüzde (%) 

Gitmiyor 14 10,9 

BRSHH’ gelenler 34 26,4 

Başka hastaneye gidenler 81 62,8 

Toplam 129 100,0 

Düzenli veya düzensiz de olsa ilaç kullanan ve ilaç raporu olan hastaların % 62,8’i 

başka bir hastaneye kontrole gidenler iken; % 26,4’ü BRSHH’a gelen hastalardır; % 10,9’u 

ise kontrole gitmeyenlerdir. (Tablo 63) 

Tablo 64: Ex/Kayıp/Yaşıyor olma ile suisid girişimi arasındaki ilişki 

Chi2=18,4 df=1 p=0,001 

102 

Suisid girişimi öyküsü 

Var Yok Toplam 

Yaşıyor 67 (74,4 %) 194 (93,3 %) 261 (87,5 %) 

Ex/Kayıp 23 (25,5 %) 14 (6,7 %) 37 (12,5 %) 

Toplam 90 (100,0 %) 208 (100,0 %) 298 (100,0 %) 

Ex ve kayıp hastaların 23’ünde (% 25,5) dosyasında kayıtlı bulunan, daha önce 

bildirilmiş suisid girişimi öyküsü bulunmaktadır, 14’ünde (% 6,7) ise yoktur. Yaşayan 

hastaların ise 67’sinde (% 74,4) daha önce suisid girişimi varken, 194’ünde (% 93,3) 

bulunmamaktadır. Aradaki fark istatistik olarak anlamlıdır (p

Tablo 65: Tedavi ekibinin sık değişmesi ile başka bir hastaneyi tercih nedenleri 

arasındaki ilişki 

Başka bir 

hastaneyi 

tercih nedeni 

Tedavi ekibinin sık değişmesi gelmemesinde bir etken mi? 

Sevk alamamak 

veya bölge hastanesi 

sayılmama 

Evet Hayır Toplam p değeri 

10 (16 %) 34 (59 %) 44 p

Tablo 66: Tedavi ekibinin sık değişmesi ile BRSHH’a gelmeme nedenleri arasındaki 

ilişki 

BRSHH’a 

gelmeme 

nedeni 

Tedavi ekibinin sık değişmesi gelmemesinde bir etken mi? 

Yol ve tedavi 

giderleri 

Evet Hayır Toplam p değeri 

22 (16 %) 40 (17 %) 62 p

Tablo 67: Hastalıkla ilgili bilgi düzeyi ile en son kontrole geliş arasındaki ilişki 

Chi2=25 df=4 

p=0,001 

Hastalıkla ilgili 

bilgi düzeyi 

105 

En son kontrol 

Gitmiyor 

BRSHH’a 

giden 

Başka 

hastaneye 

giden 

Yeterince var 4 (4,2 %) 4 (7,8 %) 10 (8,2 %) 

Kısmen var 50 (51,5 %) 33 (64,7 %) 94 (77,6 %) 

Hiç bilgisi yok 43 (44,3 %) 14 (27,5 %) 17 (14,2 %) 

En son kontrol, hastalıkla ilgili bilgi düzeyi ile farklılaşmaktadır. Hastalıkla ilgili hiç 

bilgisi olmayanlar daha çok kontrole gitmeyenler iken, hastalıkla ilgili kısmen bilgisi olanlar 

daha çok başka bir hastaneye gitmektedirler. (Tablo 67) 

Tablo 68: Tedaviden fayda görme ile ilaç kullanma tarzı arasındaki ilişki 

Chi2=212,5 df=4 

p=0,001 

Tedaviden fayda 

görme 



Yeterince 21 (35,7 %) 4 (4,0 %) - 

Kısmen 34 (57,6 %) 84 (84,0 %) 12 (10,9 %) 

Yarar görmüyor 4 (6,7 %) 12 (12,0 %) 98 (89,1 %) 

Đlaç kullanma tarzı tedaviden fayda görme düşüncesine bağlı olarak farklılaşmaktadır. 

Tedaviden yeterince fayda gördüğünü düşünenler daha fazla düzenli ilaç kullanırken, kısmen 

fayda gördüğünü düşünenler düzensiz kullanmakta, fayda görmediğini düşünenler ise ilaç 

kullanmamaktadır. (Tablo 68)

Tablo 69: Tedaviden fayda gördüğünü düşünen ve başka hastaneye giden hastaların, 

BRSHH’a gelmeme sebepleri 

Yol ve tedavi giderleri 1 (2,9 %) 

Ulaşım sorunu 4 (11,8 %) 

Bürokrasi 3 (8,8 %) 

Tedavi ekibinden memnun kalmama 9 (26,5 %) 

Đlaç raporu var 10 (29,4 %) 

BRSHH’ta hastamız yatırılmıyor 3 (8,8 %) 

Hastayı getirmeye ikna edememe 4 (11,8 %) 

Tedaviden fayda gördüğünü düşünen (25 kişi) ve başka hastaneye giden (16/25 kişi) 

hastaların bize gelmeme sebeplerine bakıldığında, ilaç raporu varlığı ve tedavi ekibinden 

memnun kalmama sebepleri öne çıkmaktadır. (Tablo 69) 

106

TARTIŞMA 

Çalışmaya 01.03.2006 – 31.5.2008 tarihleri arasında Bakırköy Prof. Dr. Mazhar 

Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi genel psikiyatri 

(psikoz) servislerinde yatışı olan, kronik psikotik hastalar alınmıştır. Bunun için şizofreni, 

şizoaffektif bozukluk, hezeyanlı bozukluk ve atipik psikoz tanıları olanlar dâhil edilmiştir. 

Tanı karmaşası olmaması için son iki yatışındaki teşhisleri aynı olan hastalar seçilmiştir. Kısa 

süreli psikotik bozukluklar, genel tıbbi duruma bağlı psikotik bozukluklar, madde kullanımına 

bağlı psikotik bozukluklar ve mental retardasyon tanıları olanlar çalışma dışı bırakılmıştır. 

Tanı kriterlerine uyan toplam 4453 hasta tespit edilmiş ve bu hasta listesi poliklinik listeleri 

ile karşılaştırılarak, taburculuk sonrası en az 6 ay boyunca ayaktan tedavi ünitesine gelmeyen 

hastalar tespit edilmiştir (2114 kişi; %47,4). 

2114 kişilik ana hasta grubumuzdan rastlantısal olarak 350 kişilik örneklem grubu 

seçilerek bu hastalar hakkındaki sosyodemografik veriler, telefon numaraları ve hastalıkla 

ilgili değişkenler (ekler, form 1), arşiv dosyaları taranarak elde edilmiştir. Daha sonra bu 

hastalara ve yakınlarına, elde edilen telefon numaralarından ulaşılarak, literatür verileri 

gözönünde bulundurularak hazırlanan sorular (ekler, form 2) yöneltilmiş ve toplam 308 hasta 

ve yakınına telefonla ulaşılmıştır. Bu şekilde hastanemizden taburcu olduktan sonra ayaktan 

takibe gelmeyen kronik psikotik hastaların tedaviye devam etmeme, ilaç kullanmama ve 

hastanemize gelmeme sebepleri öğrenilmeye çalışılmıştır. 

23 hasta ve 285 hasta yakını ile görüşülmüş; 24 hastanın ex, 15 hastanın kayıp olduğu 

öğrenilmiştir. Bazı hastaların yakınları olmadığından mahalle muhtarlıkları veya polis 

karakolları ile görüşme yapılarak durumları hakkında bilgi edinilmiştir. Bu nedenle kayıp 

olarak geçen hastaların bir kısmı sokakta yaşayan, kimsesi ve kalacak yeri olmayan ve nerede 

olduğu bilinmeyen hastalardı. 

Yapılan görüşmelerde hasta yakınlarına ex nedeni sorulmuş; 12 hastanın suisid, 2 

hastanın kaza nedeni ile 1 hastanın ise diğer tıbbi nedenlerle ex olduğu öğrenilmiştir. 9 

hastanın ise ex nedeni bilinmemektedir. Ancak hasta yakınlarının suisid ve akıl hastalığı 

107

konusundaki damgalanma endişeleri sebebi ile gerçek nedeni bildirmeyebileceği, bu nedenle 

kaza ve bilinmeyen sebepler arasında da suisidler olabileceği düşünülmüştür. Ex ve kayıp 

hastaların 23’ünde (25,5 %) dosyasında kayıtlı bulunan, daha önce bildirilmiş suisid girişimi 

öyküsü bulunmaktadır, 14’ünde (6,7 %) ise yoktur. Yaşayan hastaların ise 67’sinde (74,4 %) 

daha önce suisid girişimi varken, 194’ünde (93,3 %) bulunmamaktadır. Aradaki fark istatistik 

olarak anlamlıdır (p0,05). Yapılan 

çalışmaların bazılarında yaşı daha genç olanlarda uyumsuzluk daha fazla görülmekteyken, 

bazı çalışmalarda ise geç yaş grubunda uyumsuzluk daha fazla görülmektedir (89,128). 

Literatürde taburculuk sonrası ayaktan takiplerine gelmeyenler üzerine yapılan çalışmaların 

bir kısmı yaşın bir etken olmadığını söylese de (89,132), daha çok çalışma genç hasta grubunu 

işaret etmektedir (89,114,119,121,126,127). 

Olgular eğitim durumu açısından değerlendirildiğinde; hastaların 214’ünün (69,5 %) 

ilköğretim ve altı, 92’sinin (29,9 %) lise ve üstü okullardan mezun olduğu belirlenmiştir. 

Medeni durum açısından değerlendirildiğinde ise; bekâr olanların oranı 56,2 %, boşanmış, dul 

ve evli olup ayrı yaşayanların toplam oranı 19,8 %, evli olanların oranı ise % 23,7 olarak 

bulunmuştur. Evli olmama oranları diğer çalışmalarla benzerlik göstermektedir 

(114,116,121). 

Hastalar yaşadığı yer açısından incelediğinde; % 62,7’sinin il merkezinde, % 

27,3’ünün ilçelerde, % 10,1’inin ise köylerde yaşadığı belirlenmiştir. Kruse ve arkadaşlarının 

2002 yılında yaptıkları çalışmada, taburculuk sonrası ilk randevuya gelip gelmemenin 

108

tedaviye uyumun iyi bir göstergesi olduğu üzerinde durulmuş; kentlerden gelen hastaların 

köylerden gelen hastalara göre ilk randevularına gelmede 5 kez daha uyumlu olduklarını ve 

etnik gruplar arasında da ilk randevuya uyumda farklılıklar olduğunu saptamışlardır. Bunun 

sosyoekonomik düzey ve kültürel değişkenlerle ilgisi olduğunu bildirmişlerdir. Ancak 

hastaneye olan coğrafi uzaklık ilk randevuya uyumda anlamlı bir etken olarak saptanmamıştır. 

Kentlerden ve köylerden gelen hastalar arasında uyum farkı oluşunun bölgesel merkezlerin 

azlığı, hastaların tedavi motivasyonu veya özelleşmiş merkezlerin ve üniversite hastanelerinin 

tercihi gibi açıklamaları olabileceği belirtilmiştir. Bizim çalışmamızda da il merkezinde 

yaşayan olguların büyük bir kısmı Đstanbul içinde yaşamakta idiler. Ancak Đstanbul’un genel 

sosyoekonomik durumu ve gelişmiş ülkelerdeki şehir tanımı göz önüne alındığında bu 

sonucun aslında literatürle uyumlu olmadığı da düşünülebilir (116). 

Hasta grubunun çalışma yaşamı incelendiğinde; büyük bir kısmının (57,5 %) 

çalışmadığı görülmüştür. Psikotik bozukluğu olanlarda genel nüfusa göre daha yüksek oranda 

işsizlik olduğu, uzmanlık gerektiren meslekleri sürdüremedikleri bilinmektedir. Yapılan 

çalışmalarda takiplere uyumsuzlukta, genel işlevsellik düzeyinin düşüklüğü ve çalışmıyor 

olma önemli bir etken olarak bulunmuştur (114,121). Ancak Thomas H ve arkadaşlarının da 

çalışmalarında belirttiği gibi bir işte çalışıyor olma da uyumu etkiler. Herhangi bir işte çalışan 

hastalar, işyerinde ilaç kullanmaktan veya hastaneye gitmek içi izin istemekten dolayı 

etiketlenebilecekleri kaygısı ile sıklıkla doz atlamak ve randevulara düzensiz gelmek şeklinde 

tedavide takibe uyumsuzluk gösterirler (80). 

Hastaların % 11,7’sinin yalnız, % 53,6’sinin anne-babasıyla, % 25,3’sinin eş ve/veya 

çocuklarıyla, % 7,5’inin ise diğer akrabalarıyla yaşadığı, yalnızca % 1,9’unun bakımevinde 

veya diğer kurumlarda yaşadığı belirlenmiştir. Anne-baba ile yaşayanların yüksek oranının ve 

yalnız yaşayanların mevcut literatüre göre nispeten düşük oranlarının toplumumuzun sosyal 

destek sistemleri ile ilişkili olduğu düşünülmüştür. Ancak Thomas H ve arkadaşlarının 

çalışmalarında da belirttikleri gibi; sosyal ve çevresel destek eksikliği, hastalık toplam süresi 

ile ilişkili gözükmektedir. Hastalığın kronik seyri nedeniyle bakım verenlerin ilgilerinin 

azalması yanında, bakım verenlerin anne-baba olduğu olgularda bakım verenlerin süreç içinde 

fiziksel engellerinin artması veya ölmeleri durumunda hastaların sosyal ve çevresel 

desteklerinin çok azalacağı bir gerçektir. Tedaviye uyum için önemli olan düzenli kontroller, 

sosyal ve çevresel desteğin zamanla azalmasıyla aksayabilir ve bu da hastalığın hem seyrini 

hem de şiddetini olumsuz yönde etkileyebilir (80). 

109

Olguların % 20,5’inin sosyal güvencesi olmadığı, % 31,8’inin SSK’lı olduğu, % 

6,5’inin Bağ-Kur’lu olduğu, % 10,7’sinin Emekli Sandığı mensubu, % 29,52’sinin Yeşil 

Kartlı, % 1,0’inin ise Yurt Dışından sosyal güvencesi olduğu belirlenmiştir. Sağlık sigortası 

sahibi olmama birçok çalışmada takiplere gelmemede risk faktörü olarak belirlenmiştir 

(117,119). Ancak Compton TC ve arkadaşlarının çalışmalarında olduğu gibi bazı çalışmalar 

da sağlık sigortası sahibi olmamayı uyumsuzlukla ilgili bulmamışlardır (114). 

Hastalık başlama yaşı genel hasta grubunda 10–78 arasında değişmektedir, ortalama 

24,46±7,90 olarak bulunmuştur. Kadın hastalarda hastalığın başlama yaşı 10–48 arasında 

değişmektedir, ortalama 25,35±8,47; Erkek hastalarda ise hastalığın başlama yaşı 10–78 

arasında değişmektedir ve ortalama 24,11±7,65 olarak bulunmuştur. Kadın ve erkek hastalar 

arasında hastalığın başlama yaşı açısından istatistik olarak anlamlı fark bulunmamıştır 

(p>0,05). Hastalık süresi genel hasta grubunda ortalama 13,73±8,52; minimum 2 yıl; 

maksimum 40 yıl olarak bulunmuştur. 

Hastaların ilk tedavi yaşı genel hasta grubunda 13–79 arasında değişmektedir, 

ortalama 26,32±9,11 olarak tespit edilmiştir. Kadın hastalarda ilk tedavi yaşı 15–55 arasında 

değişmektedir, ortalama 29,92±10,31; Erkek hastalarda ise ilk tedavi yaşı 13–79 arasında 

değişmektedir, ortalama 25,02±8,29 olarak bulunmuştur. Kadın ve erkekler arasında tedaviye 

başlama yaşı açısından istatistikî olarak anlamlı fark bulunmaktadır, kadınlarda tedaviye 

başlama yaşı daha geç olarak bulunmuştur (p

çalışmalarında olduğu gibi kimi yayınlar da daha kısa hastalık öyküsüne sahip, hastalığının 

başlangıç yaşı 20 ve 30’lu yaşlar arasında olan, tedavisine yeni başlanan hastaların daha 

uyumsuz olduğunu bildirmişlerdir (127). 

Hastalar alkol ve psikoaktif madde kullanımı açısından incelendiğinde; 68’inin (22,1 

%) alkol kullandığı, 234’ünün ise (76,0 %) kullanmadığı saptanmıştır, 52’sinin (16,9%) 

psikoaktif madde kullanmakta olduğu, 251’inin ise (81,5%) kullanmadığı bulunmuştur. 

Olgular arasında alkol ve maddeyi birlikte kullananların 28 kişi (9,1 %), alkol veya maddenin 

herhangi birini veya ikisini birden kullananların ise toplam 91 kişi (29,6 %) olduğu 

bulunmuştur. Yapılan çalışmalarda şizofrenik bireylerde psikoaktif madde kullanımının, ilaç 

uyumunu ciddi biçimde bozduğu görülmüştür. Bebbington ve arkadaşlarının yaptıkları bir 

çalışmada uyumsuzlukla en kuvvetli ilişki ikili tanısı olanlarda, özellikle de alkol kötüye 

kullanımı olduğunda gözlemlenmiştir (92). Olfson ve arkadaşlarının 2000 yılında yaptıkları 

karşılaştırmalı bir çalışmada ilaç uyumsuzluğu olan şizofrenik bireylerin, ilaç uyumu olanlara 

göre öykülerinde daha fazla madde kötüye kullanımı ya da bağımlılığı bulunduğu 

belirlenmiştir (87). Alkol ve madde kullanımı ile tedavi uyumsuzluğu arasındaki ilişkinin 

sebep mi sonuç mu yoksa tesadüfî bir birliktelik mi olduğu tartışmalıdır. Literatüre göre 

bireye göre düşünmek daha sağlıklı bir yoldur (89,121,128,135). 

Olgulara suisid girişimi açısından bakıldığında; 90’ında (29,2 %) bir veya daha fazla 

suisid girişimi mevcut olduğu tespit edilmiştir. Suisid girişimi olan 90 hastanın ortalama 

2,20±1,59; minimum 1; maksimum 8; toplam 145 suisid girişimi olduğu tespit edilmiştir. 

Olguların 52’sinde ise (16,9 %) major self-destrüktif davranış saptanmıştır. Đngiltere’de 

yapılan bir çalışmaya göre akıl hastalığı olan suisid kurbanlarının % 28’i akıl sağlığı 

servisleriyle ilişkisini kesmiş ve % 24’ü son 1 ay içinde hastaneden taburcu olmuş ve çoğu 

henüz taburculuk sonrası takiplerine bile gidememiştir (143). 

Hastaların 63’ünün (20,5 %) bir adli olaya karıştığı saptanmış, 234’ünde ise (76,0 %) 

saptanmamıştır. Đnsana karşı şiddet içeren suçlar toplamı 39 (56,5 %) (adli olayı olan 

hastaların % 61,9’u) olarak bulunmuştur. Olguların 202’sinde (65,6 %) aileye karşı saldırgan 

tutum saptanmıştır. 95’inde ise (30,8 %) tespit edilmemiştir. Kruse ve arkadaşları tarafından 

ilk randevularına gelmeyen 313 hastada 2002 yılında yapılan çalışmada, ilk randevuya 

gelmemenin artmış yeniden yatış ve kendine ve başkalarına şiddet davranışı riski ile ilişkili 

olduğu belirtilmiştir (117). 

111

Olguların ailelerinde psikiyatrik hastalık öyküsü varlığı dosya bilgilerinden elde 

edilmiştir. Burada kastedilen tüm psikiyatrik hastalıklar olmasına rağmen hastanemiz dosya 

kayıtlarında öncelikle kastedilen ciddi, kronik -çoğunlukla psikotik- hastalıklardır. Ailesinde 

psikiyatrik hastalık öyküsü olan hasta sayısı 140 (45,5 %) olarak bulunmuştur. 152 hastanın 

(49,4 %) ailesinde ise psikiyatrik hastalık öyküsü saptanmamıştır. Ailesinde psikiyatrik 

hastalık olanların çoğunluğunu 1. derece akrabaları olanlar, 103 kişidir (73,5 %). 2. derece 

akrabaları olanlar 69 kişi (49,2 %), 3. derece akrabaları olanlar ise 18 kişi (12,8 %) olarak 

bulunmuştur. Ailede başka psikotik hastaların bulunmasının, kullanılan ilaçların benzerliğinin 

ve yan etkilerinin gözlenmesinin, hastada tedavi ile ilgili olumsuz düşüncelere yol açtığı ve 

uyumsuzluğu arttırdığı gözlenmiştir (83,84,85). Yetersiz aile destek sisteminin önemi ise 

birçok çalışmada vurgulanmıştır (117,119,127,134). 

Hastaların dosyalarında bulunan bilgilere göre olguların 26’sının (8,4 %) düzenli ilaç 

kullandığı, 78’sinin (25,3 %) düzensiz olarak ilaç kullandığı, 183’ünün ise (59,4 %) ilaç 

kullanmadığı görülmektedir. Tedaviye daha önce uyum göstermemiş olmak, sonraki 

uyumsuzluğun en önemli göstergesidir (82). Đlaç kullanma tarzı, yatış dosyalarında bulunan 

tedaviye uyum notları ile koşut bulunmuştur. Görüşme sonucunda edinilen bilgiye göre, yatış 

dosyasında ilaçlarını düzenli aldığı belirtilen hastalar ilaçlarını taburculuktan sonra da düzenli 

kullanmakta, düzensiz ilaç aldığı belirtilen hastalar yine düzensiz ilaç kullanmakta, ilaç 

kullanmadığı belirtilen hastalar da ilaç kullanmamaya devam etmektedir. Bu durum bize 

hastanın önceki ilaç uyumunun sonraki uyum için önemli bir gösterge olduğunu 

göstermektedir. Bu gerçek, takiplerde dikkate alınmalıdır. 

Olgulara son yatışları sırasındaki onayları açısından bakıldığında; 58’sinin (18,8 %) 

hastaneye yatışı sırasında, yatışının isteğe bağlı yapılmış olduğu, 211’inin ise (68,5 %) 

hastaneye yatışının isteği dışında gerçekleşmiş olduğu saptanmıştır. Đsteğe bağlı yatışların 

büyük kısmı hastanın yakınları veya tedavi ekibi tarafından bir şekilde kandırılarak veya ikna 

edilmesi sonucu olan yatışlardır. Yatış sırasındaki istemliliğin, taburculuk sonrası randevulara 

ve ilaç alımına uyumda önemli etken olduğu farklı çalışmalarda vurgulanmıştır 

(82,87,89,90,114). Bu durum hastanın içgörüsü ile ilgili olduğu kadar, ailenin ve tedavi 

ekibinin tutumunun ve yatış-servis şartlarının da bir sonucu olması açısından önemlidir. 

112

Olguların ekonomik durumu incelendiğinde; 163’ünde (52,9 %) evin geçiminin 

aileden bir veya birkaç kişinin çalışması veya mevcut aylık geliri ile sağlandığı, 28’inin ise 

(9,1 %) çevreden gelen yardımlarla geçindiği tespit edilmiştir. Eve giren paranın ortalama 

838,71 YTL±729,93; minimum 150 YTL; maksimum 5 000 YTL olduğu tespit edilmiştir. 

Verilerin dağılımı sola basık olduğundan ortalama anlamlı olamamaktadır. Ancak hastaların 

100’ünün (61,35 %) 750 YTL’den az geliri olduğu bulunmuştur. Ekonomik güçlükler nedeni 

ile ilaç kullanımının ve kontrollerin aksaması; hastalığın süreğenleşmesine ve özellikle pozitif 

belirtilerle seyreden vakalarda hastanın çevresi ile uyumunu olumsuz yönde etkileyerek, 

hastalarda ve hasta yakınlarında hastalıkla ilgili olumsuz fikir ve tutumların gelişmesine 

neden olabilir (82). Düşük sosyoekonomik durum uyumu bir çok yönden bozmaktadır 

(80,82,117,119,127,135). 

Olgulara ilaçları sorulduğunda, düzenli veya düzensiz ilaç kullanmakta olan olguların 

53’ünün (33,3 %) ilacının ne olduğunu bildiği, 35’inin (22,0 %) ilaçlarının bir kısmını bildiği, 

71’inin (44,7 %) ise ne ilaç kullandığını bilmediği tespit edilmiştir. Olguların hastalıkla ilgili 

bilgileri sorgulandığında, 18’inin (6,7 %) hastalıkla ilgili yeterince bilgi sahibi olduğu, 

177’sinin (65,8 %) kısmen bilgi sahibi olduğu, 74’ünün (27,5 %) ise hastalıkla ilgili hiç 

bilgisi olmadığı bulunmuştur. Aker ve arkadaşlarının çalışmalarında (82) belirttikleri gibi 

tedaviye karşı yetersiz bilgilenme veya tedaviyi yanlış yorumlama, hastanın ve çevresinin ilaç 

tedavisine ve ruhsal hastalığa karşı tutumu, ilaç kullanımının toplumsal hayatta yarattığı 

düşünülen güçlükler, kültürel inançlar (özellikle toplumumuzda çok sık görülen medyum, 

şifacı, hoca gibi insanlardan yardım beklentileri), tedavi konusunda görülen baskı gibi 

etkenler de uyumsuzlukta belirleyici rol oynamaktadır ve tüm bunlarla başetmek klinisyenin 

görevidir (83,95). Parashos ve arkadaşları (2000) tarafından şizofrenide ilaç uyumsuzluğu ile 

ilgili olarak hasta ve yakınlarıyla görüşerek yapılan çalışmada, hastaların zihinlerindeki 

ilaçlara ilişkin bazı yanlış düşünceler, korkular, önyargılar ile; ilaçlar ve hastalıkla ilgili 

çevreden gelen olumsuz ve yanlış bilgilerin de tedaviye uyumu bozucu etkileri üzerinde 

durmuşlardır (96). Almanya’da 2006 yılında Pitschel-Walz G ve arkadaşları tarafından 386 

hastada yapılan bir çalışmada, ailelerin de katıldığı düzenli psikoeğitimin şizofreni 

tedavisindeki başarıyı arttırdığı gösterilmiş ve tüm hastalara psikoeğitim uygulanması 

önerilmiştir (105). Sivas’ta Tel H ve arkadaşları tarafından 60 hastada yapılan bir araştırmada 

psikoeğitim verilen ailelerin, hastaların semptomlarını daha rahat algıladıkları ve uyum ile 

ilgili problemleri daha erken fark ettikleri gözlenmiştir (106). Kaynaklar hasta ve yakınlarının 

tedavi, ilaçlar ve oluşabilecek yan etkiler konusunda bilgilendirilmesinin önemli olduğunu 

113

elirtmektedir (119,123,124). Bununla birlikte Sherman M ve arkadaşlarının çalışmasında da 

vurgulandığı gibi ailelerin hastalıkla ilgili eğitim almaları ve tedaviye katılma düzeyleri batı 

ülkelerinde bile oldukça düşüktür (% 10’dan az). Ailelerin destek ve eğitim gereksinimleri 

ortadadır ve hekimlerin yeterli zaman ve enerji ayırıp bunu sağlamaları gerekmektedir (62). 

Olgulara tedaviden fayda görüp görmedikleri sorulduğunda; 25’inin (9,2 %) tedaviden 

yeterince fayda gördüğünü düşündüğü, 114’ünün (42,4 %) tedaviden fayda görmediğini 

belirttiği, 130’unun ise (48,4 %) kısmen fayda gördüğünü belirttiği tespit edilmiştir. Şiddetli 

psikopatoloji ve yetersiz tedavi, hastanın içgörüsünü olumsuz bir şekilde etkileyerek bir kısır 

döngü oluşturmakta ve bu şekilde ilaç uyumunu bozmaktadır. Đçgörü eksikliği, yetersiz 

tedavi, kişinin hastalığına karşı olan umutsuzluğu; bilgilenme eksikliğini ve uyumsuzluğu 

beraberinde getirir. Kontrollerin ve ilaç kullanımının aksaması, hastalığın kronikleşmesine 

neden olur ve özellikle pozitif belirtilerle seyreden vakalarda hastanın çevresi ile uyumunu 

bozar; hastalarda ve hasta yakınlarında hastalıkla ilgili olumsuz fikir ve tutumların 

gelişmesine neden olarak bir kısır döngü oluşturabilir (82). 

Hastalara veya yakınlarına en son ne zaman ve nereye kontole gittikleri sorulduğunda; 

97’sinin (36,0 %) hiçbir yere kontrole gitmedikleri, 35’inin (13,0 %) son 6 ay içinde 

polikliniğimize geldikleri, 94’ünün (35,0 %) son 6 ay içinde başka bir hastaneye kontrole 

gittikleri, 9’unun (3,3 %) son 1 yıl içinde hastanemize kontrole geldikleri, 15’inin (5,6 %) son 

1 yıl içinde başka bir hastaneye kontrole gittikleri, 7’sinin (2,6 %) 1 yıldan daha uzun süre 

önce hastanemize kontrole geldikleri, 12’sinin (4,5 %) ise 1 yıldan daha uzun süre önce başka 

bir hastaneye kontrole gittikleri öğrenilmiştir. Hastanemize gelenler toplam 51 kişi (18,9 %), 

başka bir hastaneye gidenler toplam 121 kişi (45,1 %), hiç kontrole gitmeyenler 97 kişi (36,0 

%) olarak bulunmuştur. En son kontrole geliş ile yaş, cinsiyet, hastalık süresi ve ilaç bilgisi 

arasında farklılaşma bulunmamıştır. En son kontrol; hastalık bilgisi ve tedaviden görülen 

fayda ile farklılaşmaktadır. Hastalıkla ilgili hiç bilgisi olmayanlar ve tedaviden fayda 

görmediğini düşünenler daha çok kontrole gitmeyenler iken; hastalıkla ilgili kısmen bilgisi 

olanlar ve tedaviden yeterince fayda gördüğünü düşünenler ise daha çok başka bir hastaneye 

gitmektedir. Kruse ve arkadaşlarının 2002 yılında yaptıkları çalışmada taburculuk sonrası ilk 

randevuya gelip gelmemenin tedaviye uyumun iyi bir göstergesi olduğu üzerinde durulmuş; 

taburculuk sonrası ilk iki hafta içinde randevu verilen hastaların iki hafta sonrasında bir 

zamana randevu verilenlere göre 4 kez daha uyumlu olduğunu bulmuşlardır (116). 

Hastanemizde ise taburculuk sırasında, doktorlar tarafından hasta ve yakınlarına (farklı süreler 

114

verilmekle birlikte ortalama 15 gün sonrası) polikliniğe kontrole gelmeleri söylenmekte ancak 

randevu verilmemektedir. Weis ve arkadaşları psikotik bozukluğu olan 162 ayaktan tedavi 

gören hastada, tedaviye uyumun seyrini araştırmışlardır. Başlangıçta tedaviye bağlı olan 

hastaların % 50’si ortalama 13,7 ay bağlılığı sürdürmüşlerdir ve başlangıçta tedaviye 

uyumsuz olan hastaların ise % 75’i, 1 ay sonunda da uyumsuzdur (98). Diaz ve arkadaşları 

tarafından (2004) ilaç alımının elektronik monitörizasyon araçlarıyla izlendiği 50 kişilik 

küçük bir grupta yapılan çalışmada, hastane çıkışından sonraki 3 ay içerisinde tedaviye uyum 

% 47 bulunmuştur (100). Nelson ve arkadaşları 2000 yılında yapmış oldukları çalışmada 

taburculuk sonrası ilk randevuya gelmeyenlerin gelenlere oranla sonraki yıl içinde iki kat 

daha fazla yeniden hastaneye yatırıldıklarını göstermiştir. Ayrıca uyumsuzluğun önde gelen 

nedenlerinden biri olarak da taburculuk sonrası ilk randevuya kadar geçen sürenin öneminden 

bahsetmişlerdir (115). Gallucci G ve arkadaşları da 2005 yılında yaptıkları çalışmalarında 

taburculuk sonrası ilk randevuya gelmemenin uyumsuzluğun iyi bir göstergesi olduğuna 

değinmiş ve ilk randevuya kadar geçen bekleme süresinin özellikle ilk 1 haftanın önemi 

üzerinde durmuşlardır. Đlk randevu için bekleme süresinin uzamasının sonraki randevulara 

uyumu bozduğunu belirtmişlerdir. Mitchell AJ ve arkadaşları tarafından 2007 yılında yapılan 

çalışmada, ayaktan tedavide başlangıç randevusuna gelmemenin, izlem randevularına 

uyumsuzluktan farklı prognostik öneme sahip olduğu vurgulanmıştır. Ve tüm psikiyatrik 

servislerin bir “uyumsuzluk yönetimi protokolü” sahibi olmaları gerektiği belirtilmiştir (128). 

Başka bir hastaneye giden hasta ve yakınlarına, başka bir hastaneyi tercih nedenleri 

sorulduğunda; 30’u bu kurumdan aldığı tedaviden fayda görmediği için (24,8 %), 48’i daha 

iyi ayaktan tedavi imkânı sundukları için (39,7 %), 47’si daha iyi yatarak tedavi imkânı 

sundukları için (38,9 %), 44’ü sevk alamamak ve bölge hastanesi sayılmama sebepleri 

nedeniyle (36,3 %), 27’si ise ulaşım sorunları yüzünden (22,3 %) başka bir hastaneye 

gittiklerini belirtmişlerdir. Verilen yanıtlarda daha iyi ayaktan ve yatarak tedavi sunmaları 

yanıtlarının öne çıkması hastanemiz açısından önem taşımaktadır. Bu cevabı veren hasta 

yakınlarının özellikle hastanemizin randevu sisteminden şikâyetleri (telefonla ulaşmanın 

güçlüğü, uzak tarihlere randevu verilebilmesi, sabah erken saatlerde gelmenin zorluğu, uzun 

kuyruklar olabilmesi, kimi zaman randevu saatinde geldikleri halde sıra beklemek zorunda 

kalabilmeleri) ve verilen hizmet ile ilgili şikâyetler (hastaya ayrılan sürenin kısalığı, Ayaktan 

Tedavi Ünitesindeki doktorların sık değişmesi ve servislerin kalabalık olması, ihtiyaç 

duyduklarında ulaşacak bir görevli veya telefon numarası olmaması gibi şikâyetlerin yanısıra 

hastanemizde hastalarının yatırılma taleplerinin dikkate alınmadığı, hasta ve yakınlarına iyi 

115

davranılmadığı, hastanemizdeki yatışın “yatırılma” değil “kapatılma” olduğu gibi iddialar) 

öne çıkmaktadır. 

Hasta ve yakınlarına hastanemize gelmeme sebepleri sorulduğunda; 62 kişi yol ve 

tedavi giderleri nedeniyle (23,0 %), 53’ü ulaşım sorunları nedeni ile (19,7 %), 25’i bürokratik 

engeller (sevk alamama, sosyal şifa kontrol muayeneleri başka hastanede yapılanlar gibi) 

dolayısıyla (9,3 %), 70’i hastayı getirmeye ikna edemediklerinden ötürü (26,0 %), 93’ü yatış 

sırasında tedavi ekibinden memnun kalmadığı için (34,6 %), 60’ı hastanemizde hastalarının 

yatırılmadığından şikâyet ettikleri için (22,3 %), 104’ü ise ilaç raporu olduğu için gerek 

görmediğinden (38,7 %) hastanemize gelmediklerini belirtmişlerdir. Hasta ve yakınları 

arasında, tedavi ekibinden memnun kalmama yanıtını verenlere görüşülen kişi açısından 

bakıldığında, cevaplar arasında anlamlı fark bulunmamıştır. Olfson ve arkadaşlarının 2000 

yılında 213 hastada yaptıkları çalışmalarında ilaç uyumsuzluğu olan hastaların, hastanede 

yatışları süresince tedavi ekibiyle terapötik uyumlarının zayıf olduğunu ve yatarak tedavi 

görmelerinin aileleri tarafından reddedildiğini göstermiştir (87). Cruz ve arkadaşlarının 

makalesinde, randevulara uyumsuzluğun oranının hastanenin hizmet kalitesinin de bir 

göstergesi olduğu, vaka yönetiminin önemi, ev ziyaretleri, hastaneye ulaşımın sağlanması, 

bireysel ve grup psikoterapileri, eğlence ve sosyal programlar, randevular için esnek 

programlar gibi müdahalelerin önemi belirtilmiştir (140). Sebepler arasında özellikle hastayı 

getirmeye ikna edememe yanıtı, vaka yönetimi ve ev ziyaretlerinin önemini bir kez daha 

göstermektedir. Literatürden farklı olarak hastanemizi ilgilendiren iki önemli sebep daha göze 

çarpmaktadır; hastanemizde hastalarının yatırılmadığından şikâyet etme ve ilaç raporu olduğu 

için kontrole gerek görmeme. “BRSHH’ta hastamız yatırılmıyor” diyenlere “tedavide aileye 

ilişkin sorunlar” açısından bakıldığında; hastaneye getirecek kimsenin olmaması, hastanın 

şimdilik sorun çıkarmaması ve ailenin ilgisizliği anlamlı düzeyde dikkati çekmektedir. Hasta 

yakınları, hastalarını hastaneye getirecek kimse olmadığından getiremediklerini, ancak 

hastalarının durumu kötüleştiğinde ya polis zoruyla ya da yardım alarak zorla getirdiklerini 

belirtmekte ve hastanemize geldiklerinde ise hastalarının yatırılmadığından şikâyet 

etmektedirler. Yattığı süre içinde tedavi ekibinden memnun kalmama yanıtı da % 34,6 ile 

oldukça yüksek bulunmuştur. Literatürde psikozda daha çok genel olarak tedavi 

memnuniyetsizliğine bakılmış ve birbirinden farklı sonuçlar bulunmuştur (146,147,148). 

Tedaviden fayda gördüğünü düşünen ve başka hastaneye giden hastaların bize gelmeme 

sebeplerine bakıldığında, ilaç raporu varlığı ve tedavi ekibinden memnun kalmama sebepleri 

öne çıkmaktadır. 

116

Hastaların ilaç kullanma düzenleri sorgulandığında; 110’unun hiç ilaç kullanmadığı 

(40,9 %), 47’sinin yardımla-düzenli (17,4 %), 12’sinin yardımsız-düzenli (4,4 %), 70’inin 

yardımla-düzensiz (26,1 %), 30’nun yardımsız-düzensiz (11,2 %) olarak ilaç kullandığı 

belirlenmiştir. Toplam olarak hastaların 59’u düzenli (21,8), 100’ü düzensiz (37,3) olarak ilaç 

kullanmakta ve 110’u ise (40,9 %) hiç ilaç kullanmamaktadır. Literatürde antipsikotik ilaçlara 

uyumsuzluk oranı % 11–80 arasında değişmektedir ve klinik pratikte önemli sonuçları 

görülen ciddi bir sorundur (76). Olfson ve arkadaşları ilaç uyumunu değerlendirdikleri 

şizofreni ve şizoaffektif bozukluğu olan 213 hastayla 2000 yılında yaptıkları bir çalışmada; 

genellikle hastaların hastaneden çıkışı izleyen ilk 3 ay içinde yaklaşık % 50’sinin kısmi 

uyumsuzluk, % 20’sinin ise tam uyumsuzluk gösterdiklerini saptamıştır (87). Aker ve 

arkadaşlarının Psikotik Bozukluğu olan 37 hastayla yaptıkları bir çalışmada, hastaların 

hastaneden çıktıktan sonraki ilk 10 gün içinde ilacı bıraktıkları ve uyumsuzluğun başladığı 

bildirilmiştir (82). Kullanılan antipsikotik sınıfının tedaviye uyumu etkileyebileceği 

düşünülebilir, ancak bu konu tartışmalıdır. Yapılan uzun dönem çalışmaları genelde 

antipsikotik sınıfının uyum üzerinde fazla bir etkisi olmadığı yönündedir. Aynı sınıftaki 

ilaçlar arası farka bakmadan atipik ve klasik sınıfları karşılaştıran çalışmalarda uyum 

yönünden önemli bir fark bulunmamıştır. Örneğin Valenstein ve arkadaşları ayaktan tedavi 

gören yaklaşık 60 bin hastanın kayıtları üzerinde yaptıkları geniş çaplı bir çalışmada atipik 

antipsikotiklerin uyumu arttırmadığını göstermişlerdir (200,111). 

Đlaç kullanma tarzı ile yaş, hastalık süresi, hastalık başlama yaşı, ilk tedavi yaşı, adli 

olaya karışma, hastanın kiminle yaşadığı ve suisid girişimi varlığı arasında farklılaşma 

bulunmamıştır. Ancak ilaç kulanma tarzı; yatış sayısı, toplam yatış süresi, alkol/madde 

kullanımı, suisid sayısı, eve giren para, ilaç raporu varlığı, yatış istemliliği, tedaviye uyum 

notu ve ilaç bilgisine göre farklılaşmaktadır. Literatürde de bu bulgular birbirinden farklı 

sonuçlarla yer almıştır (82,88,89,114,115,117,119,121,126,127,128,135,139). Bizim 

çalışmamızda; Đlaç kullanma tarzı, alkol/madde kullanımına göre farklılaşmaktadır. Alkol ve 

/veya madde kullanımı olan hastalar daha fazla oranda, ilaçlarını kullanmamaktadır. Đlaç 

kullanma tarzı, hastanın ilaç hakkındaki bilgisine göre de farklılaşmaktadır. Đlaçlarını bilenler 

daha çok düzenli ve yardımsız ilaç kullananlar, ilaçlarını bilmeyenler ise daha çok düzensiz 

ve yardımsız ilaç kullananlardır. Đlaç kullanma tarzı hastanın son yatışındaki istemliliğine 

göre de farklılaşmaktadır. Đsteği dışında yatırılan hastalar daha fazla oranda, ilaç 

kullanmamaktadır. Đlaç kullanma tarzı tedaviden fayda görme düşüncesine bağlı olarak da 

117

farklılaşmaktadır. Tedaviden yeterince fayda gördüğünü düşünenler daha fazla oranda düzenli 

ilaç kullanırken, kısmen fayda gördüğünü düşünenler düzensiz kullanmakta, fayda 

görmediğini düşünenler ise ilaç kullanmamaktadır. 

Düzensiz ilaç kullanan veya hiç ilaç kullanmayan hastalara sebepleri sorulduğunda; 81 

kişi ilaçların yararına inanmama sebebi ile (38,5 %), 58’i ilaç kullanmaktan hoşlanmama 

sebebi ile (27,6 %), 83’ü ilaçların yan etkileri sebebi ile (39,5 %), 33’ü ilaç alacak veya katkı 

payı ödeyecek parası olmaması sebebi ile (15,7 %), 53’ü ise başka sebeplerden ötürü (25,2 %) 

olduğunu belirtmişlerdir. Diğer ilaç kullanmama veya düzensiz kullanma sebebi 

sorgulandığında ise; 30 hastanın hezeyanları nedeni ile (15,2 %), 21 kişinin unutma sebebi ile 

(10,0 %), 1 kişinin ailenin ilgisizliğinden ötürü, 1 kişinin de bilgi eksikliği nedeni ile olduğu 

anlaşılmıştır. Midrasi ve arkadaşları yaptıkları çalışmada, hastaların tedaviyi bırakma 

nedenlerinin nörolojik, endokrin, antikolinerjik ve ekstrapiramidal sistem yan etkilerinin 

ortaya çıkması olduğunu göstermiştir (76). Aker ve arkadaşlarının çalışmasında da yan etkiler 

nedeni ile görülen ilaç uyumsuzluğu, yaklaşık % 40 oranı ile ikinci sırada yer almıştır. 

Yapılan birçok çalışmada da hastaların % 40’nın ilk 1 yıl içinde, % 75’inin 2 yıl içinde çeşitli 

yan etkiler nedeni ile ilacı bıraktıkları bildirilmiştir (87,93,94). Yan etkilerden sonra, ilaçların 

yararına inanmama bir diğer önemli sebeptir. Burada da hasta ve yakınlarının eğitiminin ve 

kurulan ilişkinin önemi bir kez daha ortaya çıkmaktadır. 

Hastanın tedavisinde aileye ilişkin sorunlar sorgulandığında; 63 kişide yol ve tedavi 

giderlerini karşılayamama (25,8 %), 26 kişide ulaşım sorunu (10,6 %), 126 kişide hastayı 

hastaneye getirecek kimsenin olmaması (51,6 %), 22 kişide ailenin hastalığa inanmaması (9,0 

%), 70 kişide ailenin ilgisiz davranması (28,6 %), 9 kişide bilgi eksikliği (3,6 %), 84 kişide 

hasta sorun çıkarmadığı için kontrole getirmeme (34,4 %) sorun olarak saptanmıştır. 

Unutulmaması gereken bir başka önemli nokta da bazı aile üyeleri veya hasta yakınlarının 

zamanla yoruldukları ve bakım vericilikten, hastalığın sonuçlarıyla uğraşmaktan yılgınlığa 

düştükleri gerçeğidir. Bunun çok ciddiye alınması gerekir (59). Verilen yanıtlarda aileye 

ilişkin en önemli sebep hastayı hastaneye getirecek kimsenin olmaması sorunudur. BRSHH’a 

gelmeme sebebi olarak “hastamız yatırılmıyor” yanıtını verenlerde de tedavide aileye ilişkin 

saptanan sorunlar açısından bakıldığında, hastaneye getirecek kimsenin olmaması, hastanın 

şimdilik sorun çıkarmaması ve ailenin ilgisizliği öne çıkmaktadır. Burada da tedaviye ulaşma 

kolaylığı ve vaka yönetiminin önemi görülmektedir (88). Kampman ve arkadaşlarının 2003’te 

yayınladıkları 4 yıllık izlem çalışmasında, şizofreni tanısı konmuş ve tekrar tekrar hastaneye 

118

yatmış ve uzun süreli tedaviye uyumsuzluk öyküsü olan 41 hasta iki gruba ayrılmıştır. 

Çalışma grubundaki 18 hasta, çıktıktan sonra ayaktan hasta bakımı almışlardır; buna hem 

antipsikotik ilaç tedavisi hem de sonraki 4 yıl boyunca bir hemşire tarafından 2–4 haftada bir 

ev ziyaretleri dâhildir. Bu gruptaki hastalardan 9’unda hastaneye yatma gerekmezken, 4 yıl 

içinde tüm grupta hastanede yatılan gün sayısı yaklaşık % 80 azalmıştır. Örnek grup boyutu 

küçük olsa da bu çalışma kaynakların bilinçli kullanıldığı ve ev temelli tedavi modellerinin 

uygulandığı istikrarlı ayaktan hasta tedavisinin önemini göstermektedir (99). Orlosky MJ ve 

arkadaşları 2007’de yayınlanan çalışmalarında; 2003 ve 2004 yıllarında genel psikiyatri 

hastanesinden taburcu olan, vaka yöneticisi tarafından evinde izlenen hastalarda ilk randevuya 

gelişteki uyumu, bu yöntemin kullanılmadığı önceki yıllardaki ilk randevuya uyum ile 

karşılaştırmışlardır. Sonuç olarak; evlerinde vaka yöneticisi tarafından izlenen hastaların % 

71,6’sının taburculuk sonrası ilk 7 gün içinde (önceki yıllardaki oran: % 66,6); % 88,3’ünün 

taburculuk sonrası ilk 30 gün içinde (önceki yıllardaki oran: % 84,0) ilk randevularına uyum 

sağladıklarını, dolayısıyla bu programın anlamlı ölçüde etkili olduğunu göstermişlerdir (130). 

Hastaların ilaç raporu olup olmadığı sorgulandığında; 182 hastanın ilaç raporu olduğu 

(67,6 %), 87 hastanın ise ilaç raporu olmadığı (32,4 %) belirlenmiştir. Đlaç raporu varlığı, 

ekonomik duruma göre farklılaşmamakta, ancak ilaç kullanma tarzına ve sosyal güvenceye 

göre farklılaşmaktadır. Düzenli ve düzensiz ilaç kullananların içinde ilaç raporu olanların 

oranı, kullanmayanların içinde ilaç raporu olanlarından daha fazladır. Kullanmayanların ise % 

48’sinin ilaç raporu varken % 52’sinin ilaç raporu olmadığı bulunmuştur. Düzenli veya 

düzensiz ilaç kullanan ve ilaç raporu olan hastaların % 62,8’i başka bir hastaneye kontrole 

gidenler iken % 26,4’ü BRSHH’a gelen hastalardır, % 10,9’u ise kontrole gitmeyenlerdir. 

Hastaların hastanemizin Rehabilitasyon Merkezi-Gündüz Hastanesi’ne devamı 

sorgulandığında; 10 hastanın daha önce merkeze geldiği (3,7 %), 259’nun ise hiç gelişi 

olmadığı (96,3 %) belirlenmiştir. Gelenlerin de çoğunluğu düzensiz olarak devam etmektedir. 

Hasta veya yakınlarına tedavi ekibinin her gelişlerinde farklı olması veya sık 

değişmesinin hastanemize gelmemelerinde bir sebep olup olmadığı sorulduğunda; 134’ü bu 

soruya “evet” (49,8 %), 135’i ise “hayır” (50,1 %) cevabını vermişlerdir. Bu sonuçlar 

arasındaki fark istatistikî olarak anlamlı olmasa da (p>0,05) hastaların yarısı evet cevabı 

verdiğinden klinik olarak önem taşımaktadır. Tedavideki süreklilik kadar, tedavi ekibinin 

sürekliliği de önemlidir. Genelde dünyanın hemen her yerinde aynı sorunla karşılaşılmaktadır. 

119

Hastaların aynı tedavi ekibini her seferinde bulmaları zor olmaktadır. Hâlbuki şizofreni gibi 

uzun süreli bir hastalığın tedavisinde ve rehabilitasyonunda başarı önemli ölçüde tedavinin ve 

tedavi ekibinin sürekliliğine bağlıdır. Tedavi ekibindeki süreklilik, aynı ekiple tedaviyi 

sürdürme anlamını taşımaktadır. Bu durum hem hasta açısından hem de ekip açısından çok 

büyük yararlar taşır. Hastanın tedavi ekibine yakınlığı, onları tanıması, güvenmesi, onlardan 

sürekli kabul ve destek görmesi tedavinin etkililiğine güçlü bir katkı sağlayacağı gibi aynı 

ekip üyelerinin hastayı ve yakınlarını kendi olanakları ölçüsünde tanıyor olmaları da hastaya 

yardımın zamanında ve etkin bir şekilde ulaşmasını sağlar (65). 

Tedavi ekibinin sık değişmesinin hastanemize gelmemesinde bir etken olup olmadığı 

sorusuna “evet” yanıtını verenler arasında başka bir hastaneyi tercih sebepleri olarak daha iyi 

ayaktan ve yatarak tedavi imkânı sunmaları ve bu kurumdan aldığı tedaviden fayda görmeme; 

“hayır” yanıtını verenler arasında ise sevk alamamak ve bölge hastanesi sayılmama ve ulaşım 

sorunları öne çıkmaktadır. Tedavi ekibinin sık değişmesinin hastanemize gelmemesinde bir 

etken olup olmadığı sorusuna “evet” yanıtını verenler arasında BRSHH’a gelmeme sebepleri 

olarak tedavi ekibinden memnun kalmama; “hayır” yanıtını verenler arasında ise hastayı 

getirmeye ikna edememe, yol ve tedavi giderleri ve ulaşım sorunları öne çıkmaktadır. 

Çalışmamızın kısıtlılıkları arasında karşılaştırma grubu olmayışı, hasta hakkkındaki 

bilgilerin bir kısmının hasta dosyalarından elde edilmiş olması ve bu alanda standart ölçekler 

olmaması sayılabilir. Bu konuda daha fazla sayıda tedaviye uyumlu hastalarla karşılaştırılarak 

yapılmış, daha fazla parametrenin ayrıntılı incelendiği, uzun süreli çalışmalara gereksinim 

vardır. 

120

SONUÇ ve ÖNERĐLER 

Tedavi uyumunu arttırıcı girişimlerin başarısı açıkça kanıtlanmıştır. Bazı etkinlikler 

tedaviye uyumu düzeltebilir. Yapılan araştırmalar, psikotik bozukluğu olan hastaların 

tedaviye uyumlarını sağlayabilmek için birden fazla konuya eğilmek gerektiğini 

göstermektedir. Hastalarla ve yakınlarıyla iletişim ve bilgilendirme, terapötik planı 

basitleştirme, konsültasyon planlama, yan etkileri göz önünde bulundurarak basit, karmaşık 

olmayan ve etkin tedavi düzenleme, sosyal destek uyumu arttırmada çok önemlidir. 

Özellikle hastanemiz için dikkate alınması gerekenler; randevuların ve poliklinik 

görüşmelerinin ve bürokratik işlemlerin yeniden düzenlenmesi ve basitleştirilmesi, telefonla 

randevuların hatırlatılması, taburculuk sonrası ve izlem muayenelerini kaçıran hastalara 

telefonla ulaşılması ve hastanemiz için bir “uyumsuzlukla başetme protokolü” düzenlenmesi, 

tüm hasta ve yakınlarına düzenli eğitim ve rehabilitasyon olanakları sağlanmaya çalışılması, 

hastaneden çıkış için bir “taburculuk planı” oluşturulması. 

Elbette ki tüm bunlar sadece hastanemiz olanaklarıyla değil Bakanlığımız bünyesinde 

de ele alınarak ve kurumlararası işbirliği sağlanarak çözülmesi gereken sorunlardır. 

Özellikle ev temelli bakım ve tedavi seçeneğinin bir an önce ele alınması, “vaka 

yönetimi” kavramının oluşturulması ve geliştirilmesi, bu konuda eğitimli personel ve 

disiplinlerarası işbirliği sağlanması önem taşımaktadır. 

Bireysel olarak ise hasta ve yakınları ile terapötik işbirliği kurmak, hastalığı etkili bir 

şekilde tedavi etmek, içgörü kazandırmak, hastayı ve aileyi eğitmek ve sosyal destek 

sistemlerini elimizden geldiğince harekete geçirmeye çalışmak, engelleri kaldırmak için 

atılacak ilk önemli adımlardır. 

Sonuç olarak, tüm bunlar yapıldığında tedaviye uyumda önemli artış sağlanacak, 

kronik psikotik hastaların yaşam kalitesi ve işlevselliği artıp nüksleri azalacaktır. Bu konuda, 

uyumu değerlendiren ve uyumu arttırmaya yönelik daha fazla çalışmaya gereksinim vardır. 

121

ÖZET 

Hemen bütün hastalıklarda, özellikle kronik hastalıklarda tedaviye uyum sorunu 

tedavinin başarısını engelleyen önemli bir etmendir. Psikiyatrik hasta gruplarında tedaviyi 

sürdürmeme, kontrol randevularına gelmeme oranı % 20-50 olarak bildirilmekte iken, 

psikotik hastalarda bu oran % 70-80’e kadar çıkabilmektedir. Tedaviyi etkileyen birçok etken 

bulunmaktadır. Özellikle içgörüsü olmayan psikotik hastalarda tedavi uyumu birçok sorun 

taşımaktadır. Bu sorunlar bireysel, aileye ilişkin, sisteme ilişkin ve tedavi yan etkilerine ilişkin 

etkenler olarak sınıflandırılabilir. 

Bu bilgiler ışığında araştırmamıza öncelikle 01.03.2006 – 31.5.2008 tarihleri arasında 

hastanemiz genel psikiyatri (psikoz) servislerinde yatışı olan ve son iki yatışındaki teşhisleri 

aynı olan, kronik psikotik bozukluk hastaları (şizofreni, şizoaffektif bozukluk, hezeyanlı 

bozukluk ve atipik psikoz) alınmıştır. Kısa süreli psikotik bozukluklar, genel tıbbi duruma 

bağlı psikotik bozukluklar, madde kullanımına bağlı psikotik bozukluklar ve mental 

retardasyon tanıları olanlar çalışma dışı bırakılmıştır. Çalışma kriterlerine uyan toplam 4453 

hasta tespit edilmiştir. 

Bu hasta listesi poliklinik listeleri ile karşılaştırılarak taburculuk sonrası en az 6 ay 

boyunca ayaktan tedavi ünitesine gelmeyen hastalar tespit edilmiş (2114 kişi, 47,4 %) ve 

2114 kişilik ana kütlemizden rastsal olarak 350 kişi seçilmiştir. Bu hastalar hakkında 

sosyodemografik veriler, telefon numaraları ve hastalıkla ilgili değişkenler (ekler, form 1), 

arşiv dosyaları taranarak elde edilmiştir. Daha sonra bu hastalara ve yakınlarına, elde edilen 

telefon numaralarından ulaşılarak, literatür verileri gözönünde bulundurularak hazırlanan 

sorular (ekler, form 2) yöneltilmiştir. 

Toplam 308 hasta ve yakınına telefonla ulaşılmış ve 23 hasta, 285 hasta yakını ile 

görüşülmüştür. 24 hastanın ex, 15 hastanın kayıp olduğu öğrenilmiştir. Bu şekilde, 

hastanemizden taburcu olduktan sonra ayaktan takibe gelmeyen kronik psikotik hastaların 

tedaviye devam etmeme, ilaç kullanmama ve hastanemize gelmeme sebepleri öğrenilmeye 

çalışılmıştır. Elde edilen sonuçlar literatür bilgileri ışığında tartışılmış ve kronik psikotik 

hastaların takip ve tedavilerine uyumlarının, yaşam kalitelerinin, işlevselliklerinin 

arttırılmasına ve bu konuda yapılabileceklere yönelik uygulamalarla ilgili önerilerde 

bulunulmuştur. 

122

SUMMARY 

Almost for all disease, especially for chronic ones, compliance is an important factor 

prevents the success of treatment. While non-compliance and no-show in outpatient follow up 

appointments declared as 20% - 50% for psychiatric patient populations, it can be 70% - 80% 

for psychotic patients. For all disease, especially for psychotic patients without insight, there 

are many factors affecting compliance which can be classified as personal problems and 

problems concerning family, health system and side effects of medication. 

In light of this information, patients hospitalized at least two times to psychosis in- 

patient clinics of BMH between 01.03.06 – 31.05.08 with chronic psychotic disorder 

(Schizophrenia, schizoaffective disorders, paranoid disorders and atypical psychotic 

disorders) diagnosis and have the same diagnosis at their last two hospitalizations are selected 

for our survey. Brief psychotic disorders, mental disorders due to general medical condition 

not elsewhere classified, substance induced psychotic disorders and mental retardation cases 

are excluded. 4453 patients meet the criteria are detected. 

Initially, comparing with patient lists of outpatient clinics, 2114 patients (47,4% of 

4453) who have not attended to any appointment in 6 months after discharge are listed and 

randomly 350 of them selected for our survey. Socio-demographics, telephone numbers and 

variables of disease profiles (appendix, form no. 1) are retrieved from hospital archives. 

Patients and relatives are interviewed by telephone with questionnaire (appendix, form no. 2) 

prepared according to related literature. 

In total, 305 people (23 patients and 285 patient relatives) are interviewed and it’s 

observed that 24 of our sample were dead and 15 people are missing. With rest of the sample, 

reasons of chronic psychotic patients for no-show in outpatient follow up appointments in 

BMH and reasons for treatment non-compliance after discharge from our hospital are tried to 

be understood. Obtained results are discussed in the light of recent literature and some 

suggestions about what can be done to increase follow-ups, treatment compliance, quality of 

life and functionality of chronic psychotic patients are proposed. 

Key words: chronic psychotic disorders, non attendence to first appointment, after 

discharge, out patient follow-up, noncompliance. 

123

KAYNAKLAR 

1. Mason C. Non-attendance at out-patient clinic: A case study. J Adv Nurs 1992; 17: 554- 

560. 

2. Nose M, Barbui C, Gray R, Tansella M. Clinical interventions for treatment non-adherence 

in psychosis: Meta-analysis. Br J Psychiatry 2003; 183: 197–206. 

3. Breen R, Thornhiii JT. Noncompliance with medication for psychiatric disorders. Reasons 

and remedies. CNS Drugs 1998; 9: 457–471. 

4. Miner CR, Rosenthal RN, Hellerstein DJ, Muenz LR. Prediction of compliance with 

outpatient referral among inpatients with schizophrenia and psychoactive substance use 

disorders. Arch Gen Psychiatry 1997; 54: 706–712. 

5. Bogin OL, Anish SS, Taub HA, Klein GE. The effects of a referral coordinator on 

compliance with psychiatric discharge plans. Hosp Community Psychiatry 1984; 35: 702– 

706. 

6. Solomon P, Davis J, Gordon B. Discharged state hospital patient’s characteristics and use 

of aftercare: effect on community tenure. Am J Psychiatry 1984; 141: 1566–1570. 

7. Yegenoglu S, Wertheimer AL, Dubin WR. Demographical factors affecting patient compli- 

ance (adherence) to medications in an outpatient psychiatric clinic: a preliminary study. Fabad 

J Pharm Sci 2004; 28: 77–84. 

8. Agarwal MR, Sharma VK, Kishore Kumar KV, Lowe D. Non-compliance with treatment 

in patients suffering from schizophrenia: a study to evaluate possible contributing factors. Int 

J Soc Psychiatry 1998; 44: 92–106. 

124

9. Coodin S, Staley D, Cortens B, Desrochers R, McLandress S. Patient factors associated 

with missed appointments in persons with schizophrenia. Can J Psychiatry 2004; 49: 145– 

148. 

10. Kampman O, Laippala P, Vaananen J, Koivisto E, Kiviniemi P, Kilkku N et al. Indicators 

of medication compliance in fırst-episode psychosis. Psychiatry Res 2002; 110: 39–48. 

11. Coldham EL, Addington J, Addington D. Medication adherence of individuals with a first 

episode of psychosis. Acta Psychiatr Scand 2002; 106: 286–290. 

12. Compton MT. Barriers to initial outpatient treatment engagement following first hospitali- 

zation for a first episode of nonaffective psychosis: a descriptive case series. J Psychiatr Pract 

2005; 11: 62–69. 

13. Lacro JP, Dunn LB, Dolder CR, Leckband SG, Jeste DV. Prevalence of and risk factors 

for medication nonadherence in patients with schizophrenia: a comprehensive review of 

recent literature. J Clin Psychiatry 2002; 63: 892–908. 

14. Fleischhacker WW, Meise U, Gunther V, Kurz M. Compliance with antipsychotic drug 

treatment: influence of side effects. Acta Psychiatr Scand Suppl 1994; 382: 11–15. 

15. Weiden P, Mott T, Curcio N. Recognition and management of neuroleptic noncompliance. 

C Shriqui, H Nasrallah (eds), Contemporary Issues in the Treatment of Schizophrenia. 

Washington, OC, American Psychiatric Press, 1995, s.411-434. 

16. Awad AG, Voruganti LNP, Heslegrave RJ. Assessment of the patient's subjective experi- 

ences in acute neuroleptic treatment: implications for compliance and outcome. Int Clin 

Psychopharmacol 1996; 11: 55–60. 

17. Perkins D. Predictors of noncompliance in patients with schizophrenia. J Clin Psychiatry 

2002; 63: 1121–1128. 

18. Amerikan Psikiyatri Birliği: Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Gözden 

125

Geçirilmiş Dördüncü Baskı (DSM-4-TR) (2000). Amerikan Psikiyatri Birliği, Washington 

DC, Çeviri Editörü Köroğlu E, Hekimler Yayın Birliği, Ankara. 

19. Heinrichs DW, Hanlon TE, Carpenter WT. The Quality of life scale: an ınstrument for 

rating the schizophrenic deficit syndrome. Schizophr Bull 1984; 10(3): 388–389. 

20. Öztürk O. Ruh Sağlığı ve Bozuklukları 2001; Sayfa: 217- 255, Ankara. 

21. Conley Robert R, Kelly Deanna L. Pharmacologic Treatment of Schizophrenia 2003; 13– 

20–21, 107–127, 209–217. 

22. Kaplan & Sadock. Klinik Psikiyatri (Synopsis of Psychiatry). Ninth edition’den. Çeviri 

editörü: Hamdullah Aydın. Syf: 134–154, 2. baskı. Güneş kitabevi. Đstanbul. 2005. 

23. Işık E. Güncel Şizofreni. 1.Baskı. Ankara, 2006. 

24. Kaplan HI, Sadock BJ. Kaplan & Sadock’s. Synopsis of Psychiatry. Behavioral Sciences/ 

Clinical Psychiatry. Eighth edition.1998 USA. 

25. Current Psikiyatri Tanı ve Tedavi. Current Diagnosis & Treatment Đn Psiychiatry.”den 

çeviri editörleri: Birsöz S, Karaman T. Syf:261–265. 1. baskı. Güneş kitabevi. Ankara, 2003. 

26. Fenichel O. Nevrozların Psikanalitik Teorisi. Çeviri: Tuncer S Đzmir 1974. 

27. Güleç Cengiz, Köroğlu Ertuğrul. Psikiyatri Temel Kitabı. Cilt 1. Hekimler Yayın Birliği. 

Syf: 321–325, Ankara. 1997. 

28. Boyd JH, Pulver AE, Stewart W. Season of birth: Schizophrenia and bipolar disorder. 

Schizophr. Bull. 1986; 12: 173-185. 

29. Hinterhuber H.Liensberger D: Epidemiology of schizophrenic disorders. Wien Med 

Wochenschr 148 ( 11–12): 253–258, 1998. 

126

30. Warner R, de Girolamo G. Epidemiology of Mental Disorders and Psychosocial 

Problems: Schizophrenia. Geneva, World Health Organisation, 1995. 

31. Nasrallah Henry A, MD ve Donald J. Smeltzer MA Şizofreni güncel tanı ve tedavi kitabı 

Syf: (27—31) ( 94—99) Çeviri editörü Köksal Alptekin.1. baskı. AND yayıncılık. Đstanbul, 

2005. 

32. Ege psikiyatri yayınları- Pskiyatrik epidemiyoloji. Editör: Orhan Doğan. Syf: 15–28. 

Şubat, 2002. 

33. Ceylan M. Emin Araştırma ve Klinik Uygulamada Biyolojik Psikiyatri- Şizofreni. 1. cilt, 

2. baskı Syf: 14–15–16–17, 31–760, Đstanbul, 2002. 

34. Eaton WW. Epidemiology of schizophrenia. Epidemiology Review.1985; 7: 105–126. 

35. Herrman HE, Baldwin JA, Christie D: A record linkage study of Mortality and general 

hospital discharge in patients diagnosed as schizophrenic. Psychol Med 13: 581- 593, 1983. 

36. Stahl SM. Essential Psychopharmacology, Neuroscientific Basis and Practical Application 

Second Edition. 401–459. Cambridge University Pres. Cambridge 2000. 

37. Hultman CM, Öhnes A. Prenatal and neonatal risk factors for schizophrenia. Br. J. 

Psychiatr. 1997; 170: 128–133. 

38. Geddes, J, Lawrie, S, Obstetric complication of schizophrenia: a meta-analysis. British 

Journal of Psychiatry 1995;167: 786–793. 

39. Gottesman I. Schizophrenia Genesis: The orijins madness 1991. Newyork WH Freeman 

and Company. 

40. Conley Robert R, Kelly Deanna L. Pharmacologic Treatment of Schizophrenia 2003. pg: 

13–20–21, 107–127, 209–217. 

127

41. Foerster A, Lewis S, Owen M: Premorbid Adjustment and Personality in Psychosis: 

Effects of sex and diagnosis. Br. J. Psychiatry 1991; 158: 171–176. 

42. Häfner H: Gender differences in Schizophrenia. Psychoendocrinology 2003; 28: Suppl 2: 

17–54. 

43. Castle DJ. Women and shizophrenia: an epidemiological perspevtive. In: Castle DJ, 

McGrath J, Kulkarni, J (Eds.), Women and shizophrenia. Cambridge University Press. 

Cambridge, pp. 2000; 19–34. 

44. ICD–10 Ruhsal ve Davranışsal Bozukluklar Sınıflandırması Klinik Tanımlar ve Tanı 

Kılavuzları. Dünya Sağlık Örgütü (çev. Ed. Özturk O, Uluğ B) Türkiye Sinir ve Ruh Sağlığı 

Derneği, Ankara, 1993. 

45. Erkoç Şahap, Oral Timuçin, Şizofreni, Syf: 246–266 5US yayın. Đstanbul, 2001. 

46. Seeman, MV, MDCM, FRCPC, FACP. Medscape General Medicine 2 (2), 2000.© 2000 

Medscape. 

47. Shon W lewis and Robert W Buchanan, Fast Facts, Indespensable Guides to Clinical 

Practise. Schizophrenia. Syf: 24–25.Yayın editörü: Arif Nihat Dursun. AND yayıncılık. 2. 

Baskı. Đstanbul, 2002. 

48. Apaçık A- Uzmanlık Tezi. Geleneksel ve Yeni antipsikotik tedavi uygulanan şizofreni 

hastalarında yaşam kalitesi. Bakırköy Ruh Sinir Hastalıkları hastanesi, 2005. 

49. Eisenberg JM. Clinical economics: A guide to the economic analysis of Clinical practises. 

JAMA 262: 2879–2886, 1989. 

50. Abrams R. Electroconvulsive Therapy. 3rd Edition. Oxford Universty Pres. New york. 

1997. 

51. Thompson JW, Weiner RD, Myers CP, Use of ECT in the United States in 1975, 1980 

and 1986. Am J Psychiatry 1994; 151: 1657–1661. 

128

52. Krueger RB, Sackeim HA ECT and schizophrenia. In SCHizophrenia. Edited by Hirsch 

SR, Weinberg DR: Cambridge, MA, Blackwell, 1995. 

53. Weiner RD, Coffey CE. Đndications for use of electroconvulsive therapy, in review of 

Psychiatry, vol 7. Edited by Frances AJ, Hales RE. Washington, DC American Psychiatric 

Pres.1988. 

54. Rasmussen KG. Clinical applications of recent research on electronconvulsive therapy. 

Bull Menninger Clin 2003; 67(1): 18–31. 

55. Cebrail Kısa, Erol Göka. Elektrokonvülzif tedavi için endikasyon ve kontrendikasyonlar. 

3P dergisi. Aralık 2003: 11: (Ek 4); 12–18. 

56. Yıldız M: Psikiyatrik Rehabilitasyon. Syf: 151–163, Bireyden Topluma Ruh Sağlığı. Ed. 

Işık Sayıl. Erler Matbaacılık. Đstanbul, 2004. 

57. Huxley NA, Rendal M. Psychosocial treatments in schizophrenia: a review of the past 20 

years. J Nerv Ment Dis. 188: 187–201, 2000. 

58. Lauriello J, Lenroot R. Maximizing the synergy between pharmacotherapy and 

psychosocial therapies for schizophrenia. Psych Clin N Am.26: 191–211, 2003. 

59. Soygür H, Alptekin K. Şizofreni ve diğer psikotik bozukluklar. Bölüm 22. Yıldız M. 

Şizofrenide ruhsal toplumsal tedavi: kapsayıcı bir yaklaşım.427–475. 1 baskı, 2007, Ankara. 

60. Yıldız M, Veznedaroğlu B. Psychosocial skills training on social functioning and quality 

of life in the treatment of schizophrenia: a controlled study in Turkey. Int J Psych Clin Pract. 

8: 219–225, 2004. 

61. Yıldız M. Psychosocial treatments of schizophrenia. Turkiye Klinikleri J Int Med Sci. 

1(12): 67–73, 2005. 

129

62. Sherman M. Rehab rounds: the support and family education(SAFE) program: Mental 

health facts for families. Psychiatr Serv 54: 35–37, 2003. 

63. Liberman RP, Kopelowicz A. Psychiatric rehabilitation. Compherensive textbook of 

psychiatry. 7. baskı, cilt 2, Sadock BJ, Sadock WA. (Ed). Baltimore, Williams and Wilkins, 

2000: 3218–3245. 

64. Boyer SL, Bond GR: Does assertive community treatment reduce burnout? A comparison 

with traditional case management. Mental Health Serv Res 1999: 31–45. 

65.Yıldız M. Şizofreni; hastalığı anlamak ve onunla yaşamayı öğrenmek. Okuyanus yayınları. 

133–150. 2.baskı, 2005, Đstanbul. 

66. Duran A. Başka psikotik bozukluklar. Cerrahpaşa Psikiyatri Kitabı. Ed. Đlkay E. Đstanbul 

2002; 363–390. 

67. Fennig S, Fochtmann LJ, Bromet EJ. Sanrılı Bozukluk ve Paylaşılmış Psikotik Bozukluk 

Kaplan & Sadock’s Comrehensive Textbook of Psychiatry. Aydın H-Bozkurt A (Çeviri Eds). 

Sekizinci Baskı. Güneş Kitabevi. 2007; 1525–1533. 

68. Prof. Dr. B. Mert Savrun, Đ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri 

111 Türkiye’de Sık Karşılaşılan Psikiyatrik Hastalıklar Sempozyum Dizisi No:62, Mart 2008 

S: 111–116. 

69. Perälä J, Suvisaari J, Saarni SI, Kuoppasalmi K, Isometsä E, Pirkola S, Partonen T, 

Tuulio- Henriksson A, Hintikka J, Kieseppä T, Härkänen T, Koskinen S, Lönnqvist J. 

Lifetime prevalence of psychotic and bipolar I disorders in a general population. Arch Gen 

Psychiatry. 2007 Jan; 64(1): 19–28. 

70. Taylor PJ. Delusional disorder and delusions: is there a risk of violence in social 

interactions about the core symptom? Behav Sci Law. 2006; 24(3): 313–31. 

71. Rathbone J, McMonagle T. Pimozide for schizophrenia or related psychoses. Cochrane 

Database Syst Rev. 2007 Jul 18; (3): 321–23. 

130

72. Kaplan & Sadock’s: Comprehensive Textbook Of Psychiatry, Eigth Ed, Williams and 

Wilkins, 2007. 

73. Köroğlu E: Şizofreni Tanı ve Tedavi Klavuzu. Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 2008. 

74. Verimli A, Karadağ F: Şizoaffektif bozukluk. Psikiyatri Temel Kitabı, I. baskı, cilt I. 

Güleç C, Köroğlu E (ed). Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 1997, s.361–365. 

75. Bartko G,Herczeg I, Zador G: Clinical Symptomatology and Drug Compliance in 

schizophrenipatients. Acta Psych Scand 1988: 74–76. 

76. Misdrahi D, Llorca PM, Lancon C, Bayle FJ: Compliance in Schizophrenia: predictive 

factors, therapeutical considerations and research implications. Encephale 28(3 Pt 1): 266–72, 

2002. 

77. Doc Herty JP, Fiester SJ: The Ttherepatic aliance and compliance with 

psychopharmacology. Review of Psychiatry Am. Psychiatric Press 1985 vol. 4, 607–32. 

78. Faloon IRH: Developing and maintaining adherence to long term drug taking regimen, 

Schizophrenie Bulletin 1984: 412–417. 

79. Pan PC, Tantan D: Clinical charecteristics, health beliefs and compliance with 

maintanance treatments, a comparison between regular and irregular attenders at a depot 

clinic. Acta Psych Scand 79: 564–570, 1989. 

80. Thomas H, Glashan M, Carpenter W: Does attitude toward psychosis related to outcome. 

Am J Psych 138: 6, 1989. 

81. Eskin M:Rural populations views on mental ilness in Turkey. The Đnternational J Soc 

Psych 135(4): 324–28, 1989. 

131

82. Aker T, Üstünsoy S, Kuğu N, Yazıcı A: Psikotik bozukluğu olan hastalarda tedaviye 

uyum ve ilaç tedavisine uyumsuzluğu değerlendirme ölçeği, 36. Ulusal Psikiyatri Kongresi, 

poster bildirisi, 2000. 

83. Smith J, birchwood M:Relatives and patients as partners in management of schizophrenia. 

British J Psych 1990: 156: 654–660. 

84. Mantonakis J, Markidis M, Kontaxakis V, Liakos A: A scale of negative attitudes towards 

medication among relatives of schizophrenic patients. Acta Psychiatry Scand 71: 186–189, 

1985. 

85. Aker T, Çıtak S, Ceyhanlı A, Sarılgan C, Taştan U, Ögel K, Özmen E: Hasta yakınlarının 

ilaç tedavisine karşı tutumu, 30. Ulusal psikiyatri kongresi, Poster bildirisi, 1994. 

86. Perkins DO: Adherence to anthipsychotic medications: J Clin Psychiatru 60(suppl21): 25– 

30, 1999. 

87. Olfson, Mechanic D, Hansell S: Predicting medication noncompliance after hospital 

discharge among patients with schizophrenia: Psychiatr Serv 51(2): 216–22, 2000. 

88. Perkins DO: Predictors of noncompliance in patients with schizophrenia: J Clin Psych 

63(12): 1121–8, 2002. 

89. Lacro JP, Dunn LB: Prevalance of and risk factors for medication nonadherence in 

patients with schizophrenia: a comprehensive review of recent literature: Am J Psych 63(12): 

1121–8, 2002. 

90. Holzinger A, Loffler W: Subjective ilness theory and antipsychotic medication 

compliance by patients with schizophrenia. J Nerv Ment Dis 190(9): 597–603, 2002. 

91. Rusch N, Corrigan PW: Motivational interviewing to improve insight and treatment 

adherence in schizophrenia. Psychiatr Rehabil J 26(1): 23–32, 2002. 

132

92. Bebbington PE: The content and context of compliance. Int Clin Psychopharm 9(suppl5): 

41–50, 1995. 

93. Lindstrom E: Patient compliance with drug therapy in schizophrenia. Economic and 

clinical issues. Pharmacoeconom 18(2): 106–24, 2000. 

94. Janicak PG: Compliance; Principles and practice of Psychopharmacotherapy Lippincot 

Williams and Wilkins 2001 third edition 43–44. 

95. Kemp R, Kirov G, Everitt B, Hayward P, David A: Randomized controlled trial of 

compliance therapy. Br J Psychiatry 172: 413–419, 1998. 

96. Parashos IA, Xiromeritis K. The problem of noncompliance in schizophrenia: opinions of 

patients and their reatives. A pilot study. Int J Psych Clin Pract.4: 147–150, 2000. 

97. Sellwood W,Tarrier n: The family and compliance in schizophrenia: the influence of 

clinical variables, relatives, knowledge and expressed emotion: Psych Med 33 (1) 91–6, 2003. 

98. Weis K, Smith T, Hull J: Predictors of risk of nonadherence in outpatients with 

schizophrenia and other psychotic disorders. Schizophr Bull 2002: 28: 341–349. 

99. Kampman O, Illi A,Poutanen: Four year outcome in noncompliant schizophrenia patients 

treated with or without homebased ambulatory outpatient care: Eur Psychiatry 2003; 18: 1–5. 

100. Diaz E, Neuse E, Sullivan MC: Adherence to conventional and atypical antipsychotics 

after hospital discharge. J Clin Psychiatry 2004; 65: 354–360. 

101. Collins AA, Remington GJ: Đnsight, neurocognitive function and symptom clusters in 

chronic schizophrenia. Schizophr Res 1997; 27: 34–44. 

102. Schmand B, Kuipers T: Cognitive disorders and negative symptoms as correlates of 

motivational deficites in psychotic patients: Psychol Med 1994; 24: 869–884. 

133

103. Sharma T, Antonova L: Cognitive function in schizophrenia. Deficits, functional 

consequences and future treatment. Psychiatr Clin North Am 2003; 26: 25–40. 

104. Beverly MJ, Fisger R: A trial of compliance therapy in outpatients with schizophrenia or 

schizoaffektive disorder. J Clin Psych 2005; 66: 997–1001. 

105. Pitschel-Walz G, Bauml J,Bender W: Psycheducation and compliance in the treatment of 

schizophrenia: results of the Munich Psychosis Information Project study. J Clin Psych 2006; 

443–452. 

106. Tel H, Terakye G: Şizofrenik hasta ailelerine yönelik bir psikoeğitimsel yaklaşım 

uygulaması denemesi. Anadolu Psikiyetri Dergisi 2000; 1: 133–142. 

107. Freudenrich O, Cather C, Evins AE: Attitudes of schizophrenia outpatients toward 

psychiatric medications: relationship to clinical variables and insight. J Clin Psychiztr 

2004;65: 1372–1376. 

108. Farmer KC: Methods for measuring and monitoring medication regimen adherence in 

clinical trials and clinical practice. Clin Ther 1999;21: 1074–1090. 

109. Keith SJ, Kane JM: Partial compliance and patient consequences in schizophrenia: our 

patients can do better. J Clin Psych 2003; 64: 1308–1315. 

110. Gerlach J. Oral versus depot administration of neuroleptics in relapse prevention. Acta 

Psychiatr Scand Suppl 1994; 382: 28–32. 

111. Valenstein M, Rorsch DS. Poor antipsychotic adherence among patients with 

schizophrenia: medication and patient factors. Schizophr Bull 2004; 30: 255–264. 

112. Sajatovic M, Blow FC. Insight into illness and attiyudes toward medications among 

inpatients with schizophrenia. Psychiatry Serv 2002; 53: 1319–1321. 

134

113. Dilbaz N, Karamustafalıoğlu O, Oral T.Psikiyatri polikliniğine başvuran şizofreni 

hastalarında tedaviye uyumun ve uyumu etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi. Klinik 

Psikofarmakoloji Bülteni 2006; 16: 223–232. 

114. Compton TC, Rudish EB: Predictors of missed first appointments at community mental 

health centers after psyciatric hospitalization. Psychiatric Services 57: 531–537, 2006. 

115. Nelson EA, Maruish M: Effects of discharge planning and compliance with outpatient 

appoinyments on readmission rates. Psychiatric Services. 51: 885–889, 2000. 

116. Kruse GR, Rohland BM: Factors associated with attendance at a first appointment after 

discharge from a psychiatric hospital. Psychiatric Services 53: 473–476, 2002. 

117. Kruse GR, Rohland BM, Xiaoyan W: Factors associated with missed first appointments 

at a psychiatric clinic. Psychiatric Services 53; 1173–1176, 2002. 

118. Boyer CA, McAlpine DD: Identifying risk factors and key strategies in linkage to 

outpatient psychiatric care. Am J Psych. 157: 1592–1598, 2000. 

119. Edlund MJ, Wang PS: Dropping out of mental health treatment: Patterns and predictors 

among epidemiological survey respondents in the United States and Ontario. Am J Psych. 

159: 845–851, 2002. 

120. Zanjani F, Miller B: Effectiveness of Telephone-Based Referral Care Management, a 

Brief Intervention to Improve Psychiatric Treatment Engagement. Psychiatr Serv 59: 776– 

781, 2008. 

121. Coodin S, staley D: Patient factors associaated with missed appointments in persons with 

schizophrenia. Can J Psiychiatry; 49(2): 145–8, 2004. 

122. Weinerman R, Glossop V, Wong R: Time of day influences nonattendance at Urgent 

Short-Term Mental Health Unit in Victoria, British Columbia. Can J Psych 48(5): 342–4, 

2003. 

135

123. Nose M, Barbui C, Gray C: Clinical interventions for treatment non-adherence in 

psychosis: meta-analysis. British J Psychiatry. 183; 197–116, 2003. 

124. Chen A: noncompliance in community psychiatry: a review of clinical interventions. 

Hosp and Comm Psychiatr. 42; 282–287, 1991. 

125. Zygmunt A, Olfson M, Boyer CA: Đnterventions to improve medication adherence in 

schizophrenia. Am J Psych. 159; 1653–1664, 2002. 

126. Galucci G, Swartz w: Impact of the wait for an initial appointment on the rate of kept 

appointments at a mental health center. Psychiatric Services 56: 344–346, 2005. 

127. Agarwal MR, Sharma VK: Noncompliance with treatment in patients suffering from 

schizophrenia: a study to evaluate possible contributing factors. J Social Psychiatry 44: 92– 

106, 1998. 

128. Mitchell AJ, Selmes T: A comparative survey of missed initial and follow-up 

appointments to psychiatric specialties in the United Kingdom. Psych Serv. 58: 868–871, 

2007. 

129. Kitcheman J, Adams CE, Pervaiz A: Does an encouraging letter encourage attendance at 

psychiatric out-patient clinics? The Leeds PROMPTS randomized study. Psych Med. 38(5): 

717–23, 2008. 

130. Orlosky MJ, Caiati D, Hadad J: Improvement of psychiatric ambulatory follow-up care 

by use of care coordinators. Am J Med Qual. 22(2): 95–7, 2007. 

131. Glyngdal P, Sorensen P: Non-compliance in community psychiatry: failed appointments 

in referral system to psychiatric outpatient treatment. Nord j Psych. 56(2): 151–6, 2002. 

132. Otero J, Lugue A: Factors associated to non-attendance to psychiatric first visit. Actas 

Esp Psiquiatr. 29(3): 153–8, 2001. 

136

133. Agara AJ, Onibi OE: Effects of group psychoeducation on compliance with scheduled 

clinic appointments in a neuro-psychiatric hospital in southwest Nigeria: a randomized control 

trial. Ann Acad Med Sing. 36(4): 272–5, 2007. 

134. Speigel D, Wissler T: Using family consultation as psychiatric aftercare for schizophreic 

patients. Hosp Comm Psych 38: 1096–1099, 1987. 

135. Mitchell A, Selmes T: Why don’t patients attent their appointments? Maintaining 

engagement with psychiatric services. Advences in Psychiatric Treatment. 13423–434, 2007. 

136. Shoffner J, Staudt M: Using telephone reminders to increase attendance at psychiatric 

appointments: findings of a pilot study in rural appalachia. 

137. Killaspy H, Banerjee S: Prospective controlled study of psychiatric out-patient non- 

attendance. Brit J of Psych. 176, 160–165, 2000. 

138. Yıldız M, Yazıcı A,Ünal S. Şizofreninin ruhsal-toplumsal tedavisinde sosyal beceri 

eğitimi. Türk Psik Derg. 13(1): 41–47, 2002. 

139. Marder SR: Overview of partial compliance. J Clin Psych. 64(16): 3–9, 2003. 

140. Cruz M, Cruz RF: Best practise for managing noncompliance with psychiatric 

appointments in community-based care. 52(11): 1443–1446, 2001. 

141. Stone C, Palmer J: Reducing nonattedance at outpatient clinics. J of the Royal Society of 

Med. 92, 114–118, 1999. 

142. Percudani M, Belloni G. Monitoring community psychiatric services in Đtaly: differences 

between patients who leave care and those who stay in treatment. British J of Psych. 180, 

254–259, 2002. 

143. Royal College of Psychiatrists. Report of the confidental inquiry into homicides and 

suisides by mentally people. Royal college of psychiatists, 1996. 

137

144. Patel N, Crismon M. Drug adherence: effects of decreased visit frequency on adherence 

to clozapine therapy. Pharmacoterapy. 25, 1242–1247, 2005. 

145. Smoller Jw, McLean RY. How do clinicians respond to patients who miss appointments? 

J of Psych. 59, 330–338, 1998. 

146. Berghofer G, Lang A. Satisfaction of Inpatients and Outpatients With Staff, 

Environment, and Other Patients. Psychiatric Services. 51: 104–106, 2001. 

147. Gerber J, Pamela N, Prince MA. Measuring Client Satisfaction With Assertive 

Community Treatment. Psychiatric Services 50: 546–550, 1999. 

148. Scott A, Boydell M, Goering P, Carrie C. Effects of Client Interviewers on Client- 

Reported Satisfaction With Mental Health Services. Psychiatric Services 50: 961–963, 1999. 

138

FORM 1: 

Adı Soyadı: …… 

Telefon numaraları: …… 

Hasta No: …… 

Cinsiyet: Kadın Erkek 

Doğum Yeri: …… 

Doğum Tarihi: …… 

Kardeş Sayısı: …… 

Eğitim düzeyi: Okuryazar değil 

Okuryazar 

Đlkokul 

Ortaokul 

Lise 

Yüksekokul 

Üniversite 

Medeni Durum: Bekâr 

Evli 

Boşanmış 

Dul 

Evli-ayrı yaşıyor 

EKLER 

139

Çocuk Sayısı: …… 

Yaşadığı Yer : Đl 

Nerede Yaşıyor: …… 

Đlçe 

Köy 

Meslek: Çalışmıyor 

Serbest 

Memur 

Đşçi 

Emekli 

Ev hanımı 

Öğrenci 

Kiminle Yaşadığı: Yalnız 

Eş ve/veya çocuklar 

Anne-baba 

Diğer akrabalar 

Yurt-bakımevi 

Diğer 

Sosyal Güvence: Yok 

SSK 

ES 

Bağ-Kur 

YK 

Yurtdışı 

Hastalığın Başlama Yaşı: …… 

Hastalık Süresi: …… 

140

Đlk Tedavi Yaşı: …… 

Tanısı (Son iki yatışındaki): …… 

Yatış Sayısı: …… 

Toplam Yatış Süresi: …… 

EKT Yapılmış mı: Evet Hayır 

Sigara Kullanımı : Var Yok 

Alkol Kullanımı: Var Yok 

Madde Kullanımı: Var Yok 

Suisid Girişimi: Var Yok 

Suisid Girişiminin Tipi: …… 

Suisid Girişimi Sayısı: …… 

Self Destrüktif Davranış: Var Yok 

Adli Olay: Var Yok 

Adli Olayın Tipi: …… 

Aile Öyküsü: Var Yok 

Yakınlık Derecesi: 1. derece akraba 

2. derece akraba 

3. derece akraba 

141

Aile Üyelerine Saldırgan Veya Tehditkâr Tutum: Var Yok 

Tedaviye Uyum Đle Đlgili Not: Düzenli ilaç kullanıyor 

FORM 2: 

Kiminle görüşüldüğü 

Hasta 

Hasta Yakını 

Hastaneye yatışı 

Đsteğe bağlı 

Đsteği dışında 

Ekonomik Durumu 

Direkt 

Yardımla 

Eve giren para……. 

Đlacı Hakkındaki Bilgisi 

Bilmiyor 

Eksik Biliyor 

Biliyor 

Düzensiz ilaç kullanıyor 

Kullanmıyor 

142

Hastalıkla ilgili bilgi düzeyi 

Yeterince var 

Kısmen bilgim var 

Hiç bilgim yok. 

Tedaviden yarar görme 

Yeterince 

Kısmen 

Yarar görmüyorum 

En son ne zaman kontrole gittiniz 

Gitmiyorum 

Son 6 ay içinde kliniğinize başvurdum 

Son 6 ay içinde başka bir hastaneye başvurdum 

Son 1 yıl içinde kliniğinize başvurdum 

Son 1 yıl içinde başka bir hastaneye başvurdum. 

Bir yıldan uzun bir süre önce kliniğinize başvurdum. 

Bir yıldan uzun bir süre önce başka bir hastaneye başvurdum. 

Başka bir hastaneyi tercih nedeniniz 

Sevk alamamak veya bölge hastanesi sayılmama 

Ulaşım sorunları 

Daha iyi yatarak tedavi imkanı sundukları için 

Daha iyi ayaktan tedavi imkanı sundukları için 

Bu kurumdan aldığı tedaviden yarar görmediği için 

143

BRSHH’ne gelmeme nedeniniz 

Yol ve tedavi giderleri 

Ulaşım sorunu 

Bürokratik sorunlar 

Tedavi ekibinden memnun kalmama 

Đlaç Raporu Var 

BRSHH’de Hastamız Yatırılmıyor 

Hastayı getirmeye ikna edememe 


Düzenli: Yardımla Yardımsız 

Düzensiz: Yardımla Yardımsız 

Kullanmıyorum 

Đlaç kullanmama ya da düzensiz kullanma nedeni 

Đlaçların yararına inanmama 

Đlaçların yan etkileri 

Đlaç alacak veya katkı payı ödeyecek parasının olmaması 

Đlaç kullanmaktan hoşlanmama 

Diğer…. 

Tedavide aileye ilişkin sorunlar 

Ailenin ilgisiz davranması 

Hastaneye getirecek kimsenin olmaması 

Ailenin hastalığa inanmaması 

Yol ve tedavi giderini karşılayamama 

Ulaşım sorunu 

Hasta sorun çıkarmadığı sürece kontrole getirmeme 

Diğer…. 

144

Đlaç raporu var mı 

Evet 

Hayır 

Rehabilitasyon-Gündüz Hastanesi’ne geliyor mu 

Evet 

Hayır 

Tedavi ekibinin sık değişmesi gelmemesinde bir etken mi 

Evet 

Hayır 

145

1 TC Sağlık Bakanlığı Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?