EHET TURDİ “AY YAMIURİ” METİN-İNCELEME-DİZİN

ÖN SÖZ
Köklü bir tarih ve kültür yapısına sahip olan Uygurlar en eski Türk boylarından
biridir. Tarihte pek çok büyük devlet kurmuş olan Uygur Türkleri günümüzde Çin’in “Uygur
Özerk Bölgesi”nde yaşamaktadırlar. Bu bölgede, Çin’in ezici politikaları yüzünden hayatları
mücadele ve yoksulluk içinde geçen Uygur Türkleri, tarihten günümüze kadar edebiyat
alanında pek çok şair ve yazarlar yetiştirmiş,bu şair ve yazarlar da edebî pek çok esere
imzalarını atmışlardır.
Başlangıçta Hakaniye şivesi ve sonraları da Çağatay Türkçesinden etkilenerek
şekillenen ve Doğu Türkçesi grubunda yer alan Uygur Türkçesi bugün gelişmiş bir edebî yazı
diline sahiptir.
Biz de hazırlamaya çalıştığımız bu tezde böylesine köklü bir tarihe ve edebiyata
sahip olan bu Türk boyunun dili üzerinde yapılan çalışmalara bir nebze de olsa katkıda
bulunabilmek amacıyla, çağdaş Uygur edebiyatı yazarlarından Ehet Turdi’nin “Ay Yamguri”
adlı roman metnini esas alarak Uygur Türkçesinin kelime zenginliğini ve gramer yapısını
inceleyip ortaya koymaya çalıştık.
Metne dayalı bir çalışma olarak hazırladığımız bu çalışmamızda öncelikle Uygur
Türkçesiyle ilgili yayınlanmış ve çalışmamızda istifade edebileceğimiz kaynaklara ulaşmaya
çalıştık. Daha sonra Arap harfli Uygur Türkçesiyle yazılmış olan 430 sayfalık metni
transkripsiyon işaretlerini kullanarak, Latin alfabesine çevirdik. Metni yazarken kitabın
aslındaki sayfa ve satır numaralarına sadık kaldık. Satır sonunda bölünen kelimeleri kelime
kökünün bulunduğu satıra dahil ettik. Daha sonra tezimizin Dizin bölümünü bilgisayar
programında gerçekleştirebilmek için programın gerektirdiği numaralandırma ve yazım
işlemini tamamladık, böylece alfabetik bir dizin elde ettik. Elde ettiğimiz bu alfabetik dizinin
tasnifini yaparken “Kutadgu Bilig Dizini”ni temel alarak; Muharrem Ergin, Reşit Rahmeti
Arat, Günay Karaağaç, Necmettin Hacıeminoğlu, Semih Tezcan, Ahmet Bican Ercilasun
başta olmak üzere pek çok bilim adamının bu konudaki çalışmalarından faydalandık. Bu
tasnif çalışmalarından sonra alfabetik olarak oluşturulan dizin bölümünü, ek dizini hâline
getirmiş olduk. Daha sonra kelimelerin metindeki anlamlarını belirttik ve kökenlerini
belirlemeye çalıştık. Dizin bölümünde kelimelerin aldıkları eklerden dolayı oluşan ses
hadiselerini (vurgusuz orta hece ünlüsünün düşmesi, orta hecede ünlü daralması, gerileyici
ünlü benzeşmesi vs.) dizinde kelimenin aldığı ekten sonra parantez içinde gösterdik. Kutadgu
Bilig İndeksi’nde fiil ismi yapan “-ma…, -mek; -ış, -iş; -ma/-me” ekleri hareket isimleri olarak
ek sırasında verilirken biz bunları madde başı olarak almayı tercih ettik. Dizin bölümünde
i