Kongre Kitapçığı Tam Metine ulaşmak için tıklayınız...06.06.2011 ...

TARİHSEL SÜREÇTE SURİYE TİCARETİ: GÜVENLİK, SINIRLAR VE GÜNÜMÜZE
YANSIMALARI
Fatih KORAŞ* 61
SYRIAN TRADE IN HISTORICAL PROCESS: SECURITY, BORDERS AND THEIR
REFLECTIONS ON THE PRESENT
ABSTRACT
Trade is one of the most important human activities as a tool which has shaped the history of mankind.
It is not only an activity of good exchange but also a process of social, scientific and cultural exchange. The
important regions of the world in the history for the scientific, cultural and social development are the important
trade regions in the same time. Syria also such a region, has played a strategic role in the history of trade and
scientific development. It can also be seen that Syria is a region of struggles and wars from beginnings of the
history to the present and there are very firm connections between this reality and the trade. This paper is an
attempt to analyse the trade of Syrian region in the history and its relations with the security and borders.
En basit anlamda bir mal mübadelesi olarak tanımlanabilecek ticaretin, geniş bir bakış açısıyla
irdelendiğinde insanlık tarihini şekillendiren ve ona yön veren en önemli uğraşlardan biri olduğu görülür. Şöyle
ki, bilindiği üzere, insanın ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için toplum içinde yaşama zorunluluğu vardır. Üretim
faaliyetinin belirli bir alanında uzmanlaşan birey, diğer ihtiyaçlarını değiş-tokuş yaparak, yani ticaretle karşılar.
Birey odaklı bu tespitin toplum odaklı bir izdüşümü de vardır: Belli bir coğrafi alanda yaşayan toplum, bütün
ihtiyaçlarını o alandan karşılayamaz. Bu nedenle, bireyin her ihtiyacını kendi üretememesi gibi, toplum da tüm
ihtiyaçlarını kendi başına üretemez. Neticede, toplumlar arası ticaret bir gereklilik olarak ortaya çıkar. Tam bu
aşamada bir de güvenlik ve sınır sorunu yaşanmaya başlanır. Toplum, belirli ihtiyaçlarını karşıladığı coğrafi
alanını güvenlik altına almak zorundadır. Coğrafi alanın güvenliğinin sağlanması bir yandan toplumun belli
ihtiyaçlarını teminat altına alırken bir yandan da diğer toplumlarla yapılacak ticarette kullanılacak metanın
üretimini sağlar. Dolayısıyla ticaret, sınırlar ve güvenlik arasında önemli bir ilişki vardır.
Ticareti, güvenliği ve sınırları ihtiyacın ürünleri olarak açıkladıktan sonra, ihtiyaç kavramı üzerinde
biraz daha ayrıntılı olarak durmak açıklayıcı olacaktır. Bilindiği üzere, insan biyolojik açıdan diğer canlılarla
bazı ortak özellikler taşımaktadır. Buna bağlı olarak insan, yaşamının devam etmesi için diğer canlı türleri gibi
bazı doğal ihtiyaçlara sahiptir. Ancak, insan akıl sahibi olması hasebiyle diğer canlı türlerinden ayrılır ve bu
özelliği bazı diğer gereksinimleri de beraberinde getirir. Bu gereksinimler toplumsal ihtiyaçlar başlığı altında
toplanmıştır. Araştırmacılar, toplumsal ihtiyaçların ortaya çıkması için öncelikle doğal ihtiyaçların belli bir
düzeyde karşılanması gerektiğini tespit etmişlerdir. Bilim, felsefe ve sanatın sadece insan türüne mahsus
üretimler olduğu düşünüldüğünde bunların bir toplumda ortaya çıkması ve gelişmesi için öncelikle o toplumun
temel ihtiyaçlarının karşılanması gerekir. Bu aşamada ticaret bir başka yönüyle önemli bir rol oynar: Toplumlar
arası ticaret sadece belli başlı ürünlerin mübadelesiyle sınırlı kalmaz, aynı zamanda bilimin, sanatın, inançların,
geleneklerin toplumlar arasında taşınmasına da hizmet eder. Dünya tarihi de bu gerçeği doğrular verilerle
doludur. Felsefede, bilimde ve sanatta önemli ilerlemeler kaydedilen bölgeler hep ticaretin yoğun olduğu
bölgelerdir. Hiç şüphesiz Suriye de bu bölgelerden biridir.
I.
Modern Suriye’nin başkenti Şam’ın binlerce yıldır önemli bir ticaret merkezi olduğu bilinmektedir.
Bulunduğu coğrafyaya bakıldığında, bu şehrin ticarette neden bu kadar önem kazandığı ortaya çıkar. Şam
merkezli Suriye bölgesi; Avrupa, Asya ve Afrika’nın kesiştiği bir noktada yer almaktadır. Dolayısıyla bu bölge
en azından üç bin yıldır üç kıtanın ürünlerinin buluştuğu ve farklı yönlere dağıldığı bir merkez olagelmiştir.
Dahası Suriye, köklü devlet gelenekleri olan üç bölgenin; Anadolu, İran ve Mısır’ın tam ortasında yer almaktadır
(el-Kutsî, 1975: 10). Tarihte yaşanan gelişmeler, Suriye’nin adı geçen üç bölge açısından ne kadar önemli
olduğunu ortaya koymuştur.
Suriye’nin toplumlar arası ticaret açısından asıl önem kazandığı dönem Sümerlerin bölgeyi ele
geçirmesiyle başlamıştır. Bu dönemde Suriyeli tüccarlar Amanos ve Toros dağlarını aşarak Anadolu’yla ticaret
yapmaya başlamışlardır (Günaltay, 1987: 388). Sümerlerin ardından bölgeye hâkim olan Babiller ve Hititler
döneminde de Suriye ticarî açıdan önemini korumuştur. Bölgede Fenikelilerin tarih sahnesine çıkmasıyla birlikte
ticaret daha da önem kazanmış ve diğer devletler bu zengin bölgeye hâkim olabilmek için daha yoğun bir
mücadele içine girmişlerdir (Tanilli, 1991: 143). Fenikelilerden sonra bölgeyi sırasıyla Asurlar, Büyük İskender
ve Romalılar ele geçirmiştir. Bizans öncesi dönemde olduğu gibi Bizans sonrası dönemde de Suriye devamlı
istilalara uğramış ve yönetim el değiştirmiştir. Ama tüm bu dönemlerde değişmeyen şey, Suriye’de ticaretin
önemidir.
*Hacettepe Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, Araştırma Görevlisi. e-posta: fatihkoras@hacettepe.edu.tr
45