kliniğimize başvuran çocuklar ile ebeveynlerinin diş sağlığının ...

T.C.
SAĞLIK BAKANLIĞI
TAKSİM EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ
AİLE HEKİMLİĞİ
KLİNİĞİMİZE BAŞVURAN ÇOCUKLAR İLE EBEVEYNLERİNİN DİŞ
SAĞLIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ VE SOSYODEMOGRAFİK
FAKTÖRLERLE İLİŞKİSİNİN ARAŞTIRILMASI
Tez Danışmanı : Uzm. Dr.Müferet ERGÜVEN
Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Klinik Şefi
Dr.Şengül BİLGİLİ
(Uzmanlık Tezi)
İstanbul-2009

İÇİNDEKİLER
SayfaNo
Önsöz
i
Kısaltmalar
ii
1. GİRİŞ VE AMAÇ 1-3
2.GENEL BİLGİLER 4-16
2.1. Çocuklarda Ağız ve Diş Sağlığı 4-5
2.2. Ağız Hijyeni 6-7
2.3. Kötü Oral Alışkanlıklar 7-8
2.4. Diş Dizileri 9-10
2.4.1. Süt diş dizisi 9
2.4.2. Karışık diş dizisi 9
2.4.3. Kalıcı diş dizisi 10
2.5. Erken Çocukluk Çağı Çürüğü 10
2.6. Koruyucu Uygulamalar 11-16
2.6.1. Ağız diş sağlığı eğitimi 11
2.6.2. Flor 11-13
2.6.3. Anti bakteriyel tedavi 13
2.6.4. Klorheksidin 13
2.6.5. Ksilitol 13
2.6.6. Probiyotik 14
2.6.7. Kazein fosfopeptit Amorf Kalsiyum Fosfat(CPP-ACP) 14
2.6.8. Çürük immünizasyonu 14-15
2.6.9. Çinko desteği 15
2.6.10. Pit-fissür örtücüler 16
3. GEREÇ VE YÖNTEM 17-18
4. BULGULAR 19-41
4.1. Sosyodemografik Özelliklere İlişkin Bulgular 19-21
4.2. Ebeveynlerin Ağız Diş Sağlığı Konusundaki Davranış-Bilgi Durumları 22-30
4.3. Ağız Diş Sağlığı Durumuna İlişkin Bulgular 31
4.4. Ağız Diş Sağlığı Durumunun Sosyodemografik Faktörlerle İlşkisi 32-41

5. TARTIŞMA 42-49
6. SONUÇ VE ÖNERİLER 50-51
ÖZET 52-53
KAYNAKLAR 54-63
EKLER 64-68
ÖZGEÇMİŞ 69

KISALTMALAR
DMF(T) : Decayed-Missing- Filled Teeth Index ( Çürük-eksik-dolgulu Diş)
DSÖ : Dünya Sağlık Örgütü
GWHDB : Global World Health Data Bank
Küresel Dünya Sağlık Veri Bankası
WHO : World Health Organization (Dünya Sağlık Örgütü)

ÖNSÖZ
Hastanemizde gerekli olan eğitim ve uygun çalışma ortamını sağlayan başhekimimiz
Sayın Uz.Dr.Cengiz Yumru’ya
Asistanlık süremiz içinde bizi her zaman ve her konuda dinleyip sorunlarımıza anlayış
ve çözüm getiren ve tecrübeleriyle doğru yolu gösteren, Koordinatarömüz Sayın Uz.Dr.İsmail
Ekizoğlu’na
Eğitim süresi içinde bilgi ve deneyimleriyle her an desteğini gördüğüm, hiçbir zaman
yardımını esirgemeyen, hoşgörülü ve sevecen olmakla disiplinli olmayı aynı noktada
birleştiren ve her zaman kendime örnek aldığım, tez çalışmamın her aşamasında büyük
katkıları olan tez danışmanım değerli hocam, Sayın Uzm.Dr.Müferet Ergüven’e
Bilgilerini ve şevkatini hiçbir zaman esirgemeyen, davranış ve kişiliği ile herkese örnek
olan, her zaman sevgiyle hatırlayacağım Uzm.Dr.Erhan Sayalı’ya
Rotasyon eğitimi aldığım süre içerisinde birlikte çalıştığım, bilgi ve deneyimlerinden
yararlandığım hocalarım;
Taksim Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dahiliye Klinik Şefi ve Aile Hekimliği
Koordinatörü Sayın Uz.Dr.İsmail Ekizoğlu’na, 1.Genel Cerrahi Kilinik Şefi Sayın
Op.Dr.Ferda Nihat Köksoy’a, Kadın Hastalıkları ve Doğum Klinik Şefi Sayın Op.Dr.Yavuz
Tahsin Ayanoğlu’na, 1.Dahiliye Klnik Şef Yardımcıları Sayın Uzm.Dr.Rahime Özgür’e,
Sayın Uzm.Dr.Osman Maviş’e, Aile Hekimi Uzmanımız Sayın Dr.Erhan Sayalı’ya, Göztepe
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Klinik Şefi Sayın
Uzm.Dr.Müferet Ergüven’e, Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Ruh Sağlığı ve
Hastalıkları Klinik Şefi Sayın Doç.Dr.Oğuz Karamustafalıoğlu’na ve tüm klinik uzmanlarına
Çalışmam sırasında yardımlarını esirgemeyen başhekim yardımcımız Sayın
Op.Dr.Gülgün Giritli’ye
Asistanlığım süresince bereber çalıştığım, yardım ve desteğini esirgemeyen, her zaman
yanımda olan,tez çalışmamda da yol gösteren en yakın arkadaşım, en iyi dostum, ağabeyim
Op.Dr.Fuat Bilgili’ye
Asistanlık dönemim boyunca, her zaman yanımda olan, bütün sorunlarımı paylaşan,
destek ve yardımlarını hiçbir zaman esirgemeyen Dr.Çiğdem Özkara Bilgili’ye
Birlikte çalışmaktan mutluluk duyduğum asistan arkadaşlarım Dr.Pelin Uslu, Dr.Fatma
Özge Ulusan Sayalı, Dr.Tuğba Gülal, Dr.Melek Tunçkale, Dr.Nilüfer Yıldırım, Dr.Melek
Kara, Dr.Veli Serkan Yüce başta olmak üzere tüm asistan arkadaşlarıma
İstatistik çalışmalarımdaki emeklerinden dolayı Biyoistatistik Uzmanı Rana
Konyalıoğlu’na

Öğrencilik dönemimden bu yana, eğitimim süresince destek ve sevgilerini esirgemeyen
çok sevdiğim Mehmet Ağabeyi’me
Beni her zaman seven, koruyan, bugünlere gelmemi sağlayan, hayatımın her döneminde
anlayış ve desteklerini her an üzerinde hissettiğim sevgili aileme teşekkürlerimi sunarım.
Sonsuz saygı ve sevgilerimle…
Dr.Şengül Bilgili
İstanbul-2009

1.GİRİŞ VE AMAÇ
Sağlık, her yönüyle toplumun tümünü etkileyen ve ilgilendiren çok geniş bir
kavramdır.Sağlığın geliştirilmesi ancak toplumsal bir bilincin oluşturulması ve
desteklenmesiyle mümkün olacaktır. Toplum sağlığının gelişip belli bir düzeye
ulaşması ancak bireysel sağlığın iyileştirilmesi ile sağlanabilir. Bedensel, ruhsal ve
sosyal açıdan tam bir iyilik olarak tanımlanan sağlık, kişinin toplum içinde yaşamını
sürdürebilmesi için gereklidir. Tüm bedensel sağlığı, yaşam kalitesini, beslenmesini ve
estetik görünümünü etkileyen ağız-diş sağlığı ise bu sürecin en önemli yapı taşlarından
biridir. Sağlıklı bir ağıza sahip olabilmek ancak çocukluktan başlayan iyi bir bakım ve
sürekli kontrollerle mümkün olabilir. Bedensel sağlığımızı etkileyen bir çok hastalığın
nedeni olabilen kötü ağız hijyeni ve diş çürükleri, tedavi edilmezse toplumun sağlık
düzeyini etkileyen, bireylerde yaşam kalitesini düşüren çok önemli bir faktördür.
Sağlığı geliştirme çalışmaları, ağız-diş sağlığı düzeyinin iyi olmadığı bir
toplumda genel sağlığın iyi olmasının mümkün olmadığını göstermektedir. Sağlıklı
bir ağıza, çocukluk çağında verilen eğitim ve bu süreçte kazandırılan bilinçle
ulaşılabileceği düşüncesiyle okullarda bu konudaki çalışmalar çok önemlidir.
Çocukların bilgi düzeyleri verilen eğitimle ve ailelerin desteği ve yönlendirmesiyle
artacaktır. İleride sağlıklı bir toplum için çok önemli olan bireysel bilinçlenmenin
ancak çocukluk çağında kazanılabileceği bilinmektedir(4).
Dünyada toplum ağız diş sağlığı planlama ve uygulamaları değişik amaç ve
yaklaşımlarla yapılmaktadır.Bununla birlikte programlar belirli ilkeleri paylaşmaktadır.
Toplum ağız-diş sağlığı planlamalarının başarılı olabilmesi için hastalıkların
epidemiyolojisini ve risk etmenlerini ortaya çıkararak önleme hedeflerini saptamak
gerekmektedir. Toplum ağız diş sağlığında ilk adım, hastalığın prevalans ya da
insidansını belirlemek ve ilgili risk etmenlerine ilişkin verileri toplamak ve analiz
etmektir. Bu anahtar ölçütlerin belirlenmesi toplum ağız sağlığı hizmetlerinin
planlamasında en önemli adımdır. Ancak birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de diş
çürüğü prevalansını saptama ya da erken tanı ile ilgili etkinliklere yeterince önem
verilmemektedir. Gelişmekte olan birçok ülkede ağız-diş sağlığının hala istenen düzeye
ulaşamaması sorun olarak görülmektedir. Bu ülkeler, toplumsal boyutta ağız–diş
sağlığı koruma programları olmayan ülkelerdir. Diş çürüğü, gelişmiş ülkelerde bile okul
1

çocuklarının % 60-90’ını ve yetişkinlerin büyük çoğunluğunu etkileyen en önemli
sağlık sorunudur (WHO 2002).
Tedavisi zor ve pahalı olan diş çürükleri, bütün yaş gruplarının yaşam kalitesini
etkileyen önemli toplum ağız-diş sağlığı sorunlarıdır. Diş ve diş eti hastalıkları ağız
hastalıkları arasında birinci sırada yer almakta olup, çocukluk yıllarında başlayarak,
gençlik ve yetişkinlik döneminde devam etmekte, özellikle gelişmekte olan ülkelerde
kırklı yaşlarında kısmi ya da tam dişsizliğe neden olmaktadır. Çocukların bilgi
düzeyleri, verilen eğitimle ve ailelerin desteği ve yönlendirmesiyle artacaktır. İleride
sağlıklı bir toplum için çok önemli olan bireysel bilinçlenmenin ancak çocukluk çağında
kazanılabileceği bilinmektedir(4).
İlk defa 1930'larda Klein, Palmer ve Knutson göz ve dokunma duyularını
kullanarak, çürüklü ve çürüğün sekelleri sonucunda etkilenmiş diş sayılarını tanımlayan
DMF (decayed-missed-filled çürük-eksik-dolgulu) indeksini rapor etmişlerdir. Bu öncü
araştırmacılar bir seri çalışmayla çürüğün farklı toplumlarda ve değişik coğrafi
bölgelerdeki prevalansını bu yeni araçları kullanarak göstermişlerdir. DMF indeksi,
bireysel çürüğü karakterize eden bir araç olarak dünya çapında var olan bu hastalığı
belirlemekte çok önemli bir araç olmuştur(4).
Koruyucu diş hekimliği hizmetleri, 1930'lu yıllardan itibaren başlayarak, 6-11 yaş
grubu çocuklara yönelik ağız ve diş sağlığı yaşamın ileri dönemlerine taşınacak olan diş
fırçalama, diyet kontrolü, sigara içme gibi genel sağlık ile ilgili davranış ve
düşüncelerin birçoğunun çocukluk döneminde edinildiği düşüncesinden
doğmuştur.Çocuklar bu dönemde, ailesinin, öğretmenlerinin ya da hekimlerin söz ve
davranışlarından etkilenmekte, onları taklit etmeye başlamaktadır (109).
Finlandiya, Norveç, Almanya gibi gelişmiş batı ülkelerinde çocuk ve genç
bireylerde çürük prevalansının, 1970 ve 1980'li yıllarda hızla azaldığı gösterilmiştir
(56). Bu azalma, florid içeren diş macunları, şeker tüketimindeki değişiklikler, sosyoekonomik
düzeyin yükselmesi, diş hekimliği hizmetlerinin yaygınlaştırılması ve kişisel
hijyen uygulama bilincinin gelişmesi gibi çeşitli etmenlere bağlanmıştır (59,113).
Ancak Türkiye gibi gelişmekte olan ve koruyucu diş hekimliği uygulamalarının henüz
yaygınlaşmadığı ülkelerde, ağız ve diş sağlığı sorunları, ciddi ekonomik ve sosyal
sorunlar oluşturmaktadır (86).
Şiddetli çürükler çocukların yaşam ve kalitesini düşürür; artmış hastaneye yatma
riski, daha yüksek tedavi giderleri, okul günü kaybı ve bunun sonucunda öğrenme
2

yeteneklerinde azalmanın yanında ağrı, rahatsızlık, şekil bozukluğu, akut ve kronik
enfeksiyonlar ile yeme ve uyku bozuklukları yaşarlar(4).
Çürükler; beslenme, büyüme ve kilo alımını etkiler. Süt dişi çürüğü olan üç
yaşındaki çocuklar kontrol grubu çocuklara göre yaklaşık olarak bir kilogram daha az
ağırlıktadır. Çünkü diş ağrısı ve enfeksiyon yeme ve uyuma alışkanlıklarını, besin
alımını ve metabolik süreçleri etkiler (4).
Çalışmamız, kliniğimize başvuran bölgemizdeki 1-10 yaş arası çocukların,
ebevynlerin ağız-diş sağlığı durumlarının belirlenmesi ve bunu etkilemesi olası
sosyodemografik özelliklerle ilişkisinin saptanması amacıyla yapıldı.
3

2.GENEL BİLGİLER
2.1.Çocuklarda Ağız ve Diş Sağlığı
Yirmibirinci yüzyılda baş döndürücü bir hızla ortaya çıkan bilimsel ve teknolojik
gelişmeler, yaşamın her alanında köklü değişikliklere yol açmıştır. Gelişen kent yaşamı
ve büyük kentler, yepyeni bir yaşam biçiminin geçerli olduğu mekanlar haline
dönüşmüştür. Son yıllarda artan hazır gıda tüketimi, ağız diş sağlığına gereken önemin
verilmemesi özellikle gelişmekte olan ülkelerde diş hastalıklarının önemli bir sağlık
sorunu haline gelmesine neden olmuştur.
Dünya Sağlık Örgütünün 2000 yılı ağız diş sağlığı hedeflerinde, 6 yaşındaki
çocukların % 50 sinde diş çürüğü bulunmaması, 2020 yılında ise bu oranın % 80 lere
ulaşması gerektiği belirlenmiştir. Oysa ülkemizde, altı yaş çocuklarının % 85’inin
ağzında diş çürüğü bulunmaktadır. Yaş ilerledikçe bu oran artmaktadır. Türkiye
geneline ait 1990 verileri, 35 ile 44 yaşları arasındaki çürüklü birey oranının % 96’lara
vardığını göstermektedir(96). Dişeti hastalıkları da ileri yaşlardaki diş kayıplarının en
önemli nedenlerinden biridir.
Ağız sağlığında tükürük salınımı önemli rol oynamaktadır. Tükürük akışı; diş
yüzeyinde plak birikimini ve ağız içinden karbonhidrat temizliğini sağlar. Bakteriyel
plaklarda yerleşen bakterilerin şekeri fermente etmeleri sonucu ortaya çıkan organik asit
moleküllerini bloke eder. Lizozim, laktoperoksidaz ve laktoferrin gibi bir çok
immünolojik olmayan tükürük komponentleri plak mikroflorasına, direkt antimikrobiyal
etki göstererek, asidojenik etkilerini azaltır. Tükürükteki immunoglobulin A (IgA)
moleküllerinin konsantrasyonunun artışı çürük oluşumunu azaltır.Tükürük proteinleri
pelikül kalınlığını arttırarak, kalsiyum, fosfat iyonlarının mineden dışarı çıkmasını
engeller (4).
Dişlerin en önemli hastalıklarından biri diş çürüğüdür. Diş çürüğünün oluşmasını
pek çok faktör etkilemektedir. Diyet içeriği ve beslenme alışkanlıklarının yanı sıra ağız
ve diş temizliği diş çürüğünün sıklığını etkiler. Ağız ortamı bakteri bakımından çok
zengindir ve bu bakteriler diş yüzeyindeki girinti ve çukurlara yerleşerek çoğalırlar ve
ağıza alınan yiyecek ve içeceklerle de beslenerek diş yüzeyini kaplayan bir tabaka
oluştururlar. Bu tabakaya diş plağı adı verilir. Bakteriler özellikle şeker ve
karbonhidratları kullanarak ağızda asit oluşumuna neden olurlar ve asitler diş üzerinde
çatlaklarda demineralizasyonu arttırarak diş çürümesine yol açarlar(4).
4

Bu nedenle dengeli ve düzenli beslenmek, genel sağlığımızı olduğu kadar diş
sağlığımızı da etkiler. Diş çürüklerinin önlenmesinde özellikle şekerli gıdaların öğün
aralarında sıkça tüketilmemesi önem taşır. . Ağız ve diş sağlığı, çocuğun beslenmesini
etkilemesinin yanı sıra çürük dişler ağız ve yüz enfeksiyonlarına eğilimi arttırmaktadır.
Ağız ve diş sağlığını yaşam boyu sürdürülmesi ile sağlıklı diş ve dişetlerine sahip olmak
mümkündür.
Ağız ve diş sağlığının korunmasında, diş fırçalamaya ne denli erken başlanırsa o
kadar iyidir. Doğumdan itibaren çocuğun diş etleri yumuşak bir fırçayla ve su ile
temizlenmelidir. Çocuk diş hekiminin başka bir önerisi yoksa iki-üç yaşına kadar
fluoridli diş macunu kullanılmamalıdır. İlk dişin sürmesiyle birlikte çocuğun ağız diş
sağlığı için vakit ayrılmalıdır. Bebeklerde ağız bakımından ebeveyn sorumludur(4).
Diş yüzeyinde biriken diş plağı, diş eti kenarında iritasyona ve iltihabi bir
reaksiyona neden olur. Diş etinde başlayan bu hastalık başlangıçta kızarıklık şeklinde
ortaya çıkar. Hastalığın ilerlemesi ile dişeti kanamaya başlar. Kişiler, diş fırçalama
sırasında dişetleri kanadığı için fırçalamayı daha fazla ihmal ederler. Böylece diş
plağının uzaklaştırılmaması hastalığın hızla ilerlemesine ve dişi çevreleyen kemik
dokunun erimesine yol açar. Hastalık ilerledikçe, dişetlerindeki kanama artar, kemik
erimesi nedeni ile dişler sallanır, dişeti çekilir ve kök yüzeyi açığa çıkar ve hatta dişler
kaybedilebilir (4).
Ağız diş hastalıkları, her toplumda, her yaşta değişik oranlarda görülür.
Çocuklarda 4-8 yaşlarında artış gösterdiği saptanan diş çürüğünde, cinsiyet farkı
araştırmacılar tarafından incelenmiş ve genel olarak kızlarda çürük prevelans hızı
erkeklere kıyasla daha hızlı bulunmuştur. Bunun nedeni; kızlarda dişlenme yaşının biraz
daha erken olması, puberte çağında kızlarda hormonal değişiklikler nedeni ile
periodontal sorunlar ortaya çıkması ve böylece çürüğe zemin hazırlanmış olmasıdır
(54).
İlk diş hekimi ziyareti ve intraoral değerlendirme, ilk süt dişinin sürmesinden
sonraki ilk altı ay içerisinde yapılmalıdır. İkinci ziyaret iki-üç yaşlarında tüm süt dişleri
tamamlandıktan sonra yapılmalı ve yılda iki kez olmak üzere çocuk diş hekimi
kontrolüne götürülerek diş gelişimi ve diş çürükleri kontrolü yapılarak koruyucu
programlar hakkında öneriler alınmalıdır (128).
5

2.2.Ağız Hijyeni
Ağız hijyeni, sağlığın ve yaşamın bütünüyle ilgilidir (66,67). Ağız mukozasında
meydana gelen bir takım yaralar, eksik dişler, iyi gelişmemiş ya da çürük dişler, kişinin
alması gereken gıdaları gereği gibi yiyememesine ve dolayısıyla hastalıklara karşı
yeterli direnç gösterememesine yol açar.
Erken kontroller ve koruyucu tedaviler çocuğun gelecekte de sağlıklı dişlere sahip
olması için gereklidir. Erken dönem çürükleri ya da biberon çürükleri nedeniyle diş
sorunları erken dönemlerde başlayabilir bu nedenle koruyucu programlar önem
taşımaktadır. Sağlıklı çocukların , yiyecekleri çiğnemeleri ve konuşmaları kolay
olacak, kendilerine güvenle gülümseyeceklerdir(4).
Diş gelişimi fetal hayatın 5-6. haftasında başlar. Bu nedenle gebelik sırasında
yeterli ve dengeli beslenme hem annenin hem de bebeğin genel sağlığı ve ağız-diş
sağlığı için oldukça önemlidir(105). Ağız hijyeninin önemi çocuğun ilk dişlenmeye
başladığı 6.ayda önem kazanır. Bu dönemde bebeğin “ağız hijyeni ihtiyacını” anne
karşılamalıdır. Anne her besleme veya emzirmeden sonra nemli ıslak tülbent veya
pamukla bebeğinin dişlerinin yüzeyini temizleyerek ağız hijyenini sağlamalıdır (12, 93).
Çocuklar için ağız hijyeninin önem kazandığı bir diğer dönem ise süt dişlerinin
tamamlandığı 2.5-3 yaşa kadar ki süredir. Bu dönemde biberon çürüklerine sık rastlanır.
Biberon çürüklerinin temel nedeni her besleme sonrasında annenin ihmal ettiği ağız
hijyeninden kaynaklanmaktadır. İdeal olarak kaba motor gelişimini tamamlayan çocuk,
yaklaşık olarak 3 yaşından itibaren ağız hijyeni ihtiyacını anneden devralır. Bu yaş
çocuğu sadece fırça ve suyla bir yetişkin denetiminde dişlerini fırçalamaya başlamalıdır.
Diş fırçalamada macun kullanımına 3 yaştan sonra başlanır(4).
Çocuklarda ağız hijyeni için bir diğer dönüm noktası da 6 yaştır. 6 yaş dişi olarak
da bilinen kalıcı diş olan 1. azı dişini aileler süt dişi zannettiklerinden çocuğun ağız
sağlığının devamı için çok bilinçli hareket etmezler. Ağızda 6 yaş dişinin kaybı 7 tane
kalıcı dişin şekil ve yer değişikliğiyle sonuçlanır. Çocuklarda süt dişi çürüklerinin kalıcı
dişlere oranla daha çok görülmesi, süt dişlerinin daha fazla organik madde içermeleri ile
birlikte çocukların çürükteki erken dönem sinyalleri olan soğuk-sıcak hassasiyeti ve
hafif ağrıyı zamanında yorumlayamamalarıdır. Ağrı dayanılmaz boyutlara geldiğinde
artık çok geç kalınmış olur. Çürüğün ilerlemesini durdurmak ancak doğru ağız hijyeni
ile sağlanır(4).
6

İyi bir ağız hijyeni; dişlerin fluoridli diş macunları ile fırçalanması, diş ipi
kullanılması ile sağlanır. Dişlere uygulanacak koruyucu tedavilerin başında diş
fırçalama gelir. Çocuk diş fırçaları yumuşak ve yuvarlatılmış uçlu, küçük başlı olmalı
ve sık sık kontrol edilerek eskidikçe değiştirilmelidir. Dört-beş yaş grubu çocuklar
dişlerini kendi başlarına fırçalayamazlar. Ebeveyn mutlaka bu işlemi bir ayna önünde
çocukla birlikte yaparak çocuğun dişlerini fırçalamasını sağlamalıdır. Çocuğun
arkasında durarak aynanın önünde birlikte fırçalanmalı ve çocuğun fazla diş macunu
yutması önlenmelidir(4).
Dişler günde en az iki kez sabah kahvaltı sonrası ve gece yatmadan önce, sadece
üçer dakikalık etkili fırçalama tekniği ile bakım yapılmalıdır. Fırça 45 derecelik açıyla
dişe yaklaştırıldıktan sonra her diş yüzeyi yuvarlak hareketlerle süpürülerek ağız hijyeni
sağlanır. 7 yaşından itibaren ise çocuk kendisi fırçalayabilir. Dişler kontakt haline
geçtikten sonra yani yaklaşık 8 yaşından sonra da çocuk diş hekimi önerisi ile diş ipi
kullanımına geçebilir(4).
2.3. Kötü Oral Alışkanlıklar
Ağız ile ilgili kötü alışkanlıklar; genellikle parmak emme, emzik emme, dudak ya
da dil emme, tırnak yeme, bruksizim(diş sıkma ve gıcırdatma), ağızdan solunum gibi
alışkanlıklardır.
Emme duygusu, yenidoğanda doğal bir refleks olarak kabul edilir, çocuk kendini
mutlu hisseder. Parmak emme, yeni doğanlarda doğal olarak kabul edilmekle birlikte iki
yaşında bitirilmesi gereklidir. Genellikle 5 yaşın altındaki çocuklarda, emme
alışkanlıkları uzun dönemli sorunlara neden olmaz; fakat alışkanlığın uzun sürmesi
dentisyonda deformasyonlara neden olabilir.
Bu deformasyonlar, emmenin süresi, sıklığı ve yönü ile ilgili olarak değişebilir.
Bu durum çocuk diş hekimi tarafından değerlendirilmelidir. Bu değişiklikler openbite
(açık kapanış), sürmede ve dişlerin pozisyonlarında değişiklikler, crossbite (çapraz
kapanış) ve çene yüz kemiklerinin büyümesinde değişiklikler şeklinde olabilir. Çocuk
diş hekimi hastanın anne ve babasına alışkanlığın durumu hakkında bilgi vererek,
alışkanlığın değiştirilmesi yönünde çeşitli kas hareketleri ve aperey kullanımı ile tedavi
ve alışkanlığın kontrolü şeklinde bir yaklaşımda bulunur (4).
Bebekler doğduklarında dişleri yoktur ve bu dönemde yalnızca anne sütü ya da
biberonla beslenirler. Bebeklik döneminin en önemli değişimlerinden biri dişlerin
sürmeye başlamasıdır. Bu süren dişler süt dişleri adı ile anılır.
7

Bebek 6-8 aylık olduğunda ilk süt dişleri genellikle alt çenenin ön bölgesinde
sürmeye başlar. Bunları üst keser dişler ve yaklaşık 6 aylık aralarla diğer dişlerin alt ve
üst çenede yer alması izler. Böylece bebek iki buçuk üç yaşlarına geldiğinde tüm süt
dişleri ağızda yerlerini alır. Bu dişler küçük mavimtrak beyaz renkli ve genellikle
aralıklı olarak dizilmiş şekilde, alt ve üst çenede onar tane olmak üzere toplam 20
adettir. Süt dişleri, çocuğun beslenmesine yardımcı olmanın yanı sıra yerlerine gelecek
olan kalıcı dişlere de rehberlik ederler.
Süt dişlerinin erken kaybedilmeleri, beslenme sorunları oluşturmanın ya da
estetik sorunlar yaratmanın yanında, kalıcı dişlerin çene üzerinde doğru şekilde
yerleşememesine de neden olur. Bu nedenle, süt dişlerinin ağızda, kalıcı dişler gelene
kadar sağlıklı olarak kalması çok önemlidir. Süt dişleri nasıl olsa düşecek ve yerlerine
yenileri gelecek diye kesinlikle ihmal edilmemeli ve çürüdükleri takdirde mutlaka
tedavi edilmelidir. Süt dişlerine dolgu, kanal tedavisi yapılabilir. Bu dişlerin
çekimlerinin yapılması gerekli ise, ağız içinde meydana gelen boşluk daralmadan
korunmalıdır. Bu nedenle yer tutucu adı verilen apareyler kullanılır(4).
Bebeklik döneminde her beslenmeden sonra ağız içi ve dişler sürmeye başladıktan
sonra diş yüzeyleri temiz bir bez ile silinmelidir. Dişler ağızda yerlerini aldıkça, küçük
başlı, yumuşak kılları olan bir diş fırçası ile diş yüzeyleri temizlenmelidir. Özellikle
dişler sürdükten sonra bebek uyku sırasında beslenmemelidir. Dişler sürdükten sonra sık
aralarla ve gece uyku sırasında biberon ya da anne sütü verilmesi dişlerde yaygın
çürüklere neden olur. Bu nedenle anne sütü ya da biberonla beslenme, bir yaşından
sonra bırakılmalıdır. Emzik kullanımı ise üç dört yaşına kadar sürdürülebilir ancak
emziğin bal, reçel ya da şekere batırılarak verilmesinin benzer çürüklere yol açacağı
unutulmamalıdır(4).
Çocuklar 6 yaşına gelene kadar kendi başlarına iyi bir temizlik sağlayamazlar. Bu
nedenle, ebeveynler özellikle gece yatmadan önce dişlerin fırçalanmasına yardımcı
olmalı ve hatta bizzat yapmalıdırlar. Bunun için ayna karşısında çocuğun arkasına geçip
kendi dişlerini fırçalar gibi çocuğun ağzının içini rahatlıkla görerek temizliğini
sağlamak mümkündür.Çocuk oturmaya başlar başlamaz 6 ayda bir düzenli diş hekimine
götürülmelidir. Diş hekimi çocuktaki gelişimi izleyerek, önlem alınması gereken
durumlara erken katkı yapabilecektir(4).
8

2.4.Diş Dizileri
2.4.1 Süt diş dizisi
Doğumda gelişmiş olan 20 süt dişi, şekilleri ve yerleri değişik olmak üzere, bebek
yaklaşık 6 aylıkken sürmeye başlar ve yaklaşık üç yaşında tamamlanır. Süt dişleri daimi
dişler kadar önemlidir. Çiğneme, konuşma ve estetik açıdan önemli olduğu kadar daimi
dişlerin sürmesi için çenelerde yer tutması açısından da önem taşımaktadır.
Süt dişlerinin sürmesi sırasında, dişetinde kızarma ve şişme, tükürük akışında
artış, huzursuzluk, beslenme alışkanlıklarında değişiklik, uyku düzeni bozuklukları gibi
semptomlar ilk dişin sürmesinde daha şiddetli olarak görülür. Ateş, kusma ya da diyare
(ishal) görüldüğünde çocuk doktoruna başvurulmalıdır. Çünkü çoğu zaman bu
semptomlar dişlenme ile ilgili değildir. Günde iki-üç kez temiz ıslak bir bezle, parmakla
ya da soğuk diş kaşıyıcı nesneler ile çocuğa yardımcı olunabilir. Süt dişleri, ilk kalıcı
dişler sürene kadar (6-7 yaş) ağızda eksiksiz kalmalıdır. Bu yaştan sürmeye başlayan
kalıcı dişler süt dişlerinin köklerini resorbe ederek sallanmalarına ve düşmelerine neden
olur. Herhangi bir nedenle düşmesi geciken süt dişleri, kalıcı dişlere yer açılması ve
ileride çapraşık diş dizisine neden olmamaları için doğru zamanda çekilmelidir(4).
2.4.2. Karışık diş dizisi
Çocuk 6 yaşına geldiğinde, ağızda tüm süt dişleri varken süt dişi dizilerinin en
arkasından ilk kalıcı birinci büyük azı dişleri çıkar. 7 yaşında, bebeklik döneminde ilk
olarak sürmüş olan alt süt kesici dişler sallanmaya başlar. Bunun nedeni köklerinin
erimeye başlamasıdır. Süt dişlerinin kökleri sürme sırasına benzer şekilde erir, dişler
sallanır ve kendiliğinden düşerler. Böylece bu dişlerin yerine sırasıyla kalıcı dişler gelir.
Karışık dişlenme döneminde süt dişlerinin yerine gelen kalıcı dişler doğru kapanışa
gelene kadar çeşitli yönlerde hareket eder ve oldukça çapraşık bir şekilde sürebilirler.
Kalıcı dişler tamamlandıkça bu durum daha iyi bir hal alabilir ya da ortodontik tedavi
ile dişler çene kavsi üzerine düzgün bir şekilde dizilirler.
Karışık dişlenme döneminde dişlerin sağlığının korunması için etkili bir diş
fırçalama yapılmalıdır. Bunu sağlamak çocuğun yaşının ilerlemesi ile el becerisinin
artması sayesinde kolaylaşır. Etkili bir fırçalama en az iki dakika sürer. Dişlerin ara
yüzlerinin temizliği diş ipi ile yapılır. Çocuklar ancak 9-10 yaşlarından sonra diş ipi
kullanımına başlayabilirler. İlk süren kalıcı diş olan birinci büyük azı dişi, ağızda yerini
çok erken yaşta aldığı için özellikle çiğneyici yüzeyindeki girinti ve çukurların fazla
olması nedeni ile çürümeye yatkın erken fissür örtücü ile örtülenmelidir. Dişlerin
sağlığının takibi 6 ayda bir diş hekimi kontrolü ile sağlanmalıdır(4).
9

2.4.3. Kalıcı diş dizisi
Çocuk 12 yaşına geldiğinde ağzındaki tüm süt dişleri, yerlerini kalıcı dişlere
bırakmış olur. 17 yaşından sonra da üçüncü büyük azılar ağızda yerlerini aldığında
daimi diş dizisi 32 dişe ulaşır.On iki yaş, genellikle dişler düzgün dizilmediklerinde
sabit ortodontik tedavinin başladığı yaştır. Ortodontik braketler ve teller ağız hijyeninin
sağlanmasını zorlaştırır ve diş plağı için retansiyon alanları oluştururlar. Bu dönemde
diş fırçalama ortodontik diş fırçası ile yapılmalı ve ayrıca ara yüz fırçaları ile tellerin
altları temizlenmelidir. Özellikle ortodontik braketlerin çevresinde demineralize alanlar
ve çürük başlangıçları meydana gelebilir(4).
2.5.Erken Çocukluk Çağı Çürüğü
Biberon çürükleri olarak da isimlendirilen erken çocukluk çağı çürüğü, sıklıkla
çocukların içeriğinde su dışında herhangi bir sıvı bulunan biberonla beraber uyumaları
emziklerinin bal, pekmez gibi tatlı gıdalara batırıldıktan sonra çocuğa verilmesi
sonucunda meydana gelir. Uzun süreli anne sütü ile beslenme de sütün içeriğindeki
laktoz nedeniyle ağız bakımının yapılmadığı bebeklerde bu tip çürüklere neden
olmaktadır(4).
Biberon çürüğünde sıvı, üst ön dişlerin etrafında birikir ve üst çene kesici dişler ile
beraber sıklıkla birinci süt azı dişlerin hızlıca çürümesine neden olur. Bu tip diş
çürükleri, bir ya da iki yaşlarında görülebileceği gibi, bir yaşın altında da meydana
gelebilmektedir. Biberon çürükleri, uygunsuz beslenme uygulamalarından kaynaklanır
ve bunun tedavisi de uygun beslenme olanaklarıyla gerçekleşir. Bir-iki ay gibi kısa bir
sürede dişin kaybına neden olan biberon çürükleri ortaya çıkabilir, ağrı yapabilir, dişin
erken kaybına neden olabilir. Bu sorun sosyoekonomik düzeyi düşük ailelerde ve artan
bir şekilde çalışan kadınların işten yorgun düşmesi ve yatarken çocuklara biberon
vermesi ile ilişkilidir(4).
Üç yaşından küçük çocuklarda görülen yaygın ve ciddi tek dişlerle ilgili sorun
olan erken çocukluk çağı çürüğünün önemi, yalnızca ciddi bir diş sorunu olması ve
duyarlı bir tedavi gerektirmesi değil, tedavisinin aile ve çocuk için de stresli ve pahalı
olmasından kaynaklanmaktadır. Erken çocukluk çağı çürüklerini önlemek demek,
çürükle birlikte genel anestezi ve sedasyon gibi tedavilere gereksinim duyan çok küçük
çocukların bu çıkmazdan gerçek bir şekilde kurtulmaları anlamına gelmektedir.
Önerilen öğün protokolüne göre çocukların biberonla yatakta uyumaları önlenmelidir.
Biberonu bıraktırmak için biberonda aşamalı olarak seyreltilmiş bir sıvı kullanımı
yararlı olabilir(4).
10

2.6. Koruyucu Uygulamalar
Günümüzde erken çocukluk dönemi çürüklerinde çeşitli koruyucu önlemler
uygulanmakla birlikte bazı uygulamalar bilimsel olarak tam kanıtlanmamıştır veya
bilimsel gerçeği zayıftır. Sadece ;Hamilelikte flor kullanımının etkisinin olmadığı tespit
edilerek koruyucu uygulamalardan çıkarılmıştır. Tweetman‘ın ‘ilk’veya‘ilk temel’
koruma şeklinde tanımladığı koruyucu önlemlerin 3 yaş öncesi çocuklarda başlaması
gerekliliği vurgulanmaktadır.’ İkincil koruma’ terimi ise klinik olarak diş çürüğünün
görülmesi ile çürük lezyonlarını durdurmak ve kontrol etmek için amaçladığında
kullanılmaktadır (5).
2.6.1. Ağız diş sağlığı eğitimi
Ağız diş sağlığı eğitimi ile diş çürüğünün ilerlemesinin durdurulabileceği
gösterilmiştir (15). Sosyoekonomik düzeyi düşük ve çürük oranı yüksek olan
bölgelerdeki eğitim programlarının etkisinin incelendiği çalışmada 3 yıl sonra erken
çocukluk çağı çürüğü görülme oranının azaldığı tesbit edilmiştir.(64) Annelerle yüzyüze
yapılan görüşmelerde verilen eğitim ve motivasyonun geleneksel sağlık eğitimleri ile
karşılaştıldığında 2 yıl sonra bu annelerin çocuklarında daha az çürük olduğu
saptanmıştır(117).
2.6.2.Flor
Flor en önemli antikaryojenik ajandır.Topikal uygulamalar diş yüzeyine ve dental
plağa ulaşarak görev yapar.Florün topical uygulanımında (macun,gargara,jel,vernik) 3
temel etki mekanizması vardır.
• Asidik plak ph ‘da bakteri difüzyonu sonucu meydana gelen bakteri
metabolizmasını inhibe eder.
• Asidik ortamda mine kristallerinin yüzeyinde bulunan flor demineralizasyonu
inhibe eder.
• Remineralizasyonu artırır ve çözünürlüğü az aside dirençli fluoroapatit
mineralleri oluşumuunu sağlar(42).
Florün primer çürük önleyici etkisini, gelişen dişlerde minenin yapısına girerek
sağlamasından çok (sürme öncesi dönem); ağız içinde düşük konsantrasyonlarda ve
sürekli bulunması (sürme sonrası dönem) ile gösterdiği kabul edilmektedir (45). Flor
uygulaması, çürük oluşumunu engellemektense, başlamış çürüğün ilerlemesini
yavaşlatmaktadır( 124).
Flor verniklerin, sütdentisyonda erken çocukluk çürüklerini önlediği
gösterilmiştir(118).
11

Çocukları her 6 ayda bir görmek bazen zor olabilir, bu durumda florü sık
uygulamak daha fazla fayda sağlamakla birlikte hiç uygulamamaktansa yılda bir
uygulamak da çok önemlidir ve tercih edilebilir (118).
Gelişmiş ülkelerde koruyucu diş hekimliği uygulamaları ile, diş çürüğü görülme
sıklığında önemli azalmalar sağlanmıştır (75,124). Diş çürüğünden korunmada
kullanılan en yaygın ve başarılı yöntem, flor uygulamalarıdır (44,52,97).
Çocuklarda, florün çürük önleyici dozu, 0.25-1 mg F-/kg olarak kabul edilmektedir.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), florün diş çürüğünü önleyici etkisinin sağlanması için 1.5
mg F-/kg'lık dozun aşılmaması gerektiğini ifade etmektedir. (17,45,74,106,119,121).
Temel flor kaynağı, sudur (35). Vücut dokuları, içecekler(meyve suyu,maden
suyu,süt vb.), gıda maddelerit(tahıllar, muz, patates,deniz ürünleri,çay vb.) ve bazı diş
bakım ürünleri de değişen miktarlarda flor içermektedir.
Diş hekimliğinde kullanılan sistemik flor uygulamaları, içme sularına flor
eklenmesi, floridli tablet, pastil ve damlalar, sofra tuzlarına flor eklenmesi, süte flor
eklenmesi, multivitamin-flor kombinasyonları şeklinde gruplandırılabilir. İnsan
vücudunda, toplam florid miktarı, 2-3 g'dır (83,120).Normal koşullarda beslenme ile, 1-
3 mg/gün düzeyinde alınmaktadır (17). Meyve sularının ve bazı katı besinlerin tüketimi,
floridli diş macunları ve diğer floridli diş bakım ürünlerinin kullanımı da, bireyin
günlük florid alımına katkıda bulunmaktadır (45,104).
Akut flor toksisitesi,tek seferde yüksek dozda flor alımı sonucu oluşurken,kronik
flor toksisitesinin oluşabilmesi için, flor uzun süreli ve daha az miktarlarda
tüketilmelidir (74,116). Florün kronik toksik etkisi, sert dokularda, iskeletsel fluoroz
(osteofluoroz) ve dental fluoroz (endemik dental fluoroz, mottled enamel) olarak
görülür . 0.05-0.07 mg F-/ kg florid dozu, dental fluorozu en alt düzeyde tutmak için
kabul edilen en üst sınırdır.
Kanada Diş hekimleri Birliği (2000), çocuklarda flor desteklerinin kullanımının,
dental fluoroza neden olduğunu ve bunun yanında diş çürüğünü önleyici etkilerinin
değişkenlik gösterdiğini doğrulamıştır. Birlik, flor takviyelerinin, ancak yüksek diş
çürüğü riski tarifleyen bireylerde düşünülmesi gerektiğini ve yeterli düzeyde flor alan
bireylerde kullanılmaması gerektiğini ifade etmektedir .
Pastiller ve çiğnenebilir tabletler, önerilen flor takviye formlarıdır. Damlalar özel
amaçlı hastalar için kullanılabilir. Diş hekimi hastası için diş çürüğü sıklığı, beyaz mine
lezyonları varlığı gibi nedenlerle flor profilaksisine gereksinim duyduğunda yoğun
konsantrasyonda flor içeren çeşitli dental ürünleri klinikte uygulayabilir.
12

Sistematik olarak flor tableti kullanımı bugün önemini kaybetmiştir. Ancak
hastanın gereksinimleri, yaşı, vücut ağırlığı ve yaşadığı bölgede içme suyundaki flor
oranı dikkate alınarak flor tableti kullanımı önerilebilir .
Sosyoekonomik düzeyi düşük toplumlarda, yaygın olarak tercih edilen flor
tabletleri, diş hekimleri ve hekimlerce,toksik etkileri irdelenmeden reçete edilmektedir.
Özellikle diş hekimleri olmak üzere, sağlık elemanlarının, florün toksik potansiyelinin
farkında olmaları ve riski en az düzeyde tutarak mineralize dokuların sağlığını
artırmaları gereklidir.Diş hekimliğinde kullanılan florürlü preparatların, bilinçsiz reçete
edilmesi önlenmeli ve hastaların, optimal düzeyde bilgilendirilmesi sağlanmalıdır.
2.6.3. Antibakteriyel tedaviler
Bakterilerin neden olduğu erken çocukluk dönemi çürüklerinden antibakteriyel
ajanlarla korunmak mantıklı bir yaklaşımdır.
2.6.4.Klorheksidin
Son yıllarda karyojenik bakterilere karşı en başarılı tedavi, klorheksidin gargara
veya jellerdir . Günlük kullanımı ile iki haftada karyojenik bakteri sayısı önemli ölçüde
düşmektedir.Yüksek bakteri bulunan kişilerde klorheksidin tedavisi 3 ay aralarla
tavsiye edilmektedir.Yüksek çürük riski olan florun , yalnız başına yetersiz kaldığı
durumlarda çürük bakterilere karşı antibakteriyel tedavi uygulanabilir. Birçok çalışma,
klorheksidinin plak mutans streptokok (MS) seviyesini düşürdüğünü göstermiştir.
Klorheksidinin ayrıca lactobacillilerde de etkili olduğu gösterilmiştir.
2.6.5.Ksilitol
Ksililitol 5 karbonlu şeker alkolleridir. Tadı ve görünümü sukroza en yakın
olduğundan şeker yerine geçer. Karyojenik bakteriler tarafından metabolize edilemez
bu onun antikaryojenik özelliğini gösterir. Karyojenik bakterilerin insandan insana
geçişini inhibe eder ve bakteri kolonizasyonunu azaltır. Anneden çocuğa bakteri
transferinin önlenmesinde ksilitolün klinik başarıları gösterilmiştir41).
Mutans streptococcusun anneden çocuğa geçişi nedeniyle koruyucu uygulamalar,
bebeğin annesini ilgilendirir (49,51,33,129). Annelere uygulanan koruyucu tedavilerin
çocuğun ağız ve diş sağlığında olumlu etkileri olduğu gösterilmiştir. Isokangas ve ark. ,
Thorild ve ark. yüksek tükrük MS olan hamilelerin hamilelik döneminde ve
çocuklarının süt dentisyonu boyunca ksilotollü ciklet çiğnemeleri ile çocuğa MS
geçişini ertelediğini göstermişlerdir(108,59).
13

2.6.6. Probiyotik
Probiyotiklerin gastrointesinal hastalıkları kontrol etme özelliklerinin yanı sıra
içerisinde bulunan lactobacillus ve bifidobacteriumun karyojenik
bakterileri(streptococci and candida sp.) inhibe etme özelliği son yıllarda yapılan
çalışmalarla ortaya konulmuştur (81,82). Nase and co-workers 7 aylık çalışmada 1-6
yaş grubu çocuklarda, probiyotik bakteri lactobacillus rhamnosus GG li süt haftada 5
gün verilerek çürükte düşme görülmüş (76). Probiyotik bakterilerin, oral ekolojiye
etkilerini gösteren çalışmalardan biridir.
Çağlar ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada, günde probiotik 200 gr. yoğurt ile
tükrük mutans streptokok seviyesinin düştüğünü aynı düşüş şekli lactobacillide de
bulunmuştur.Yoğurtta bulunan probiyotik bifidobacterianın, çürükten sorumlu
mikroorganizmalar üzerine etkili olduğu gösterilmiştir(19). Probiyotiklerin ağız diş
sağlığının korunması amacıyla tavsiye edilebilmesi için daha fazla çalışma ile
kanıtlanması gerekmektedir.
2.6.7. Kazein Fosfopeptit Amorf Kalsiyum Fosfat(CPP-ACP)
In vitro çalışmalar süt proteinlerinin (kazein gibi), antikaryojenik özelliği
olduğu gösterilmiştir. Kazein, tükrükteki S.sangius ve S.sobrintusu inhibe etme
özelliğine sahiptir.Kazeinin, mine yüzeyinde demineralizasyonu önlediği ,düz yüzeyde
%55 ve fissüre çürüğünün gelişimini yüzde 46 azalttığı gösterilmiştir.
Erken çocukluk dönemi çürüklerinde koruyucu uygulamalardan biri olan Kazein
Fosfopeptit Amorf Kalsiyum Fosfat (CPP-ACP) (ToothMousse,GC) komplekslerin,
remineralizasyon kapasitesi incelendiğinde CPP-ACP’nin mineral içeriğinde % 77’lik
bir artışa neden olduğu gösterilmiştir.Yüksek çürük riski olanlarda çürükten korunmada
günde 2 kez parmakla uygulanması tavsiye edilmektedir (18,61). CPP-ACP’nin etkisi,
daha fazla sayıda ve uzun dönemli klinik çalışmalarla değerlendirilmelidir.
2.6.8. Çürük immünizasyonu
Yıllardır çürüğe karşı immünizasyon çalışmaları yapılmaktadır .Çürük, sistemik
bir enfeksiyon olmadığı için spesifik bir antibiyotik uygulaması ile başarılı sonuçlar
elde etmek çok zordur.
İmmün sistemlerinin başında tükrüğün salgısal immümglobulinleri IgA veya
serum ve gingival sıvıda bulunan IgG gelmektedir (48,20). Tükrük IgA , diş yüzeyinde
kolonize olan spesifik bakterilere etki ederek, mutans streptokok kolonizasyonunu
inhibe ettiği gösterilmiştir.
14

DNA aşısı, çeşitli infeksiyon hastalıklarına ,otoimmün hastalıklara ,alerjilere ve
kansere karşı kullanılmakla birlikte, zayıf immünojitesi nedeniyle hala büyük
problemdir.DNA aşısı, streptokok mutans (S.mutans) gtfB genine ve S. mutans pac
genine etki etmektedir.(94,130).
Çocuklardaki immünolojik çalışmalarda, tam gelişmemiş immün sistem ve
bakteri florasının stabil olmaması gibi problemlerle karşılaşılmaktadır. Teknolojik
gelişmelerin kullanılması, gen mühendisliğindeki gelişmelerle bitkilerin kullanımı ve
yeni immünglobulinlerin üretilmesi ile çürükten korunmada yeni uygulamalar
kullanılabilecektir.
2.6.9.Çocuklarda çinko desteğinin ağız ve diş sağlığı üzerine etkisi
Çinko, insan organizmasında yaklaşık 300 metaloenzimin yapısında rol alan
esansiyel elementtir. Çinko eksikliğinin ağır formunun sadece Ortadoğu ülkelerinin
sorunu olduğu düşünülürken son yıllarda, hafif ve orta düzeyde çinko eksikliğinin tüm
dünyada yaygın olduğu anlaşılmıştır. Çinko eksikliği, çocukluk çağında büyüme
duraklamasına ve enfeksiyonlara eğilimin artmasına neden olur(72).
Son yıllarda, gelişmekte olan ülkelerde, bebeklik ve çocukluk döneminde
yapılan sistemik çinko desteğinin, ishal ve pnömoni gibi enfeksiyonların morbidite ve
mortalitesini azalttığı, büyümeyi hızlandırdığı gösterilmiştir(40). Çinko desteğinin ağız
ve diş sağlığı üzerine olan etkisini araştıran kısıtlı sayıda araştırma yapılmıştır.
Çinko’nun diş macunu ve gargara içerisinde topikal uygulanmasının etkileri
incelenmiştir. Bu çalışmaların çoğunda çinkonun , topikal olarak uygulamasının plak
oluşumunu azalttığı gösterilmiştir (102,69,98,32). Vaka sayısı az olmakla birlikte, çinko
desteğinin klinik ve istatistiksel olarak önemli derecede plak indeksini azalttığı
bulunmuştur.
Hayvan deneylerinde bakır-çinko süperoksit dizmutaz aktivitesinin, dişeti
inflamasyonunu baskıladığı gösterilmiştir. Çinko içeren ağız çalkalama sularının plak
asidojenitesini azalttığı ve plak üzerindeki çinko çökeltisinin asit nötralizasyonu için
rezerv görevi görebileceği belirtilmiştir
15

2.6.10. Süt dişlerinde pit ve fissür örtücüler
Dişlerin çiğneyici yüzeyleri üzerindeki pit ve fissürler, diş çürüğü açısından riskli
anatomik oluşumlardır. Pit ve fissürler, toplam diş yüzeylerinin sadece %12.5’ ini
oluşturmaktadır. Ancak okul çağındaki çocuklarda tespit edilen çürüklerin, %88’inin bu
bölgelere ait olduğu bildirilmiştir(113,114). Bu bölgelerden kaynaklanan çürüğün
önlenmesinde en etkin yöntem pit ve fissür örtücülerin uygulanmasıdır.
Koruyucu diş hekimliğinin temel yöntemlerinden biri olan pit ve fissür
örtücüler,çiğneyici yüzey çürüklerinin önlenmesi amacıyla gelişmiş ülkelerde giderek
artan bir şekilde kullanılmaktadır(73). Diş hekimliğinde kullanılan her restorasyon
materyali gibi pit ve fissür örtücülerin de içerikleri zamanla daha da geliştirilmiştir.
Günümüzde akışkan restoratif materyaller olarak sınıflandırılan kompozitve poliasitle
modifiye kompozit rezinler (kompomer) de fissür örtücü olarak klinik kullanıma
girmiştir(57,11).
Pit ve fissür örtücüler, süt ve daimi dişlerde uygulanması tavsiye edilen koruyucu
bir yöntemdir.Daimi dişlerde olduğu gibi çürüğe yatkın bir çiğneyici yüzey
anatomisinin süt dişlerinde de olması ve hastalarda yüksek çürük riskinin bulunması pit
ve fissür örtücülerin bu dişlere uygulanmasını gerekli kılmaktadır. Ancak, ailelerin
daimi dişlere süt dişlerinden daha fazla önem vermesi bu koruyucu yöntemin süt
dişlerinde daimi dişlerdeki kadar yaygın kullanımını engellemiştir(43). Bununla
birlikte,yapılan klinik çalışmalarda, süt dişlerine yapılan pit ve fissür örtücülerin daimi
dişlerdeki kadar başarılı olduğu bulunmuştur.
16

3.GEREÇ VE YÖNTEM
Araştırma , Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
polikliniklerine başvuran hasta ve ebeveynler üzerinde yapıldı. Çalışma grubu, 1-10
yaş arası çocukların 300 anne-babasından veri toplama işlemi ile oluşturuldu.
Bu araştırmada elde edilen bulgular, İstanbul Göztepe Eğitim ve Araştırma
Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları polikliniklerine çeşitli sebeplerle başvuran
gönüllü 300 anne-babanın verdiği yanıtlarla sınırlıdır.Her bir aileden ayrı ayrı sözlü ve
yazılı onam ile çalışma için hastane etik kurulu onamı alınmıştır.Etik kurul no:57/AH1
Çalışmamız 4 aşamada yapıldı.
a)Sosyodemografik özelliklerin saptanması.
b)Ebeveynlerin ağız-diş sağlığı konusundaki davranış- tutum ve bilgi düzeylerinin
araştırılması.
c)Çocuk ve ebeveynlerinin ağız diş sağlığı durumunun tespiti (DMFT indeksi ile).
d)Ağız diş sağlığı durumu ( DMFT indeksi) ile sosyodemografik faktörlerin ilişkisinin
araştırılması.
Araştırmada elde edilen bulgular; sosyodemografik özellikler, ebeveynlerin ağız
diş sağlığı konusundaki davranış-tutum ve bilgi düzeyleri, çocuk ve ebeveynlerinin
ağız diş sağlığı durumu, ağız diş sağlığı durumunun sosyodemografik faktörlerle ilişkisi
incelenerek sunulmuştur.
Sosyodemografik özelliklerin araştırılması, ebeveynlerin ağız diş sağlığı
konusundaki davranış- tutum-bilgi düzeylerinin değerlendirilmesi, çocukların ve
ebeveynlerinin ağız diş sağlığı durumlarının belirlenmesi amacıyla hazırlanan veri
toplama formunda, çocuğun yaşı, cinsiyeti, anne-babasının eğitim durumu, aileye ait
sosyodemografik özellikler, anne-baba ve çocuğa ait dental anamnez, çocuğun düzenli
diş hekimi kontrolüne götürülüp götürülmediği, beslenme özellikleri, ağız hijyeni
özellikleri, ağız diş sağlığı bilgileri ile ilgili sorular bulunmaktaydı.
Veri toplama formları, hastanede gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra,
araştırmacı tarafından yüz yüze görüşme sonucu anne-babaların verdiği cevaplar
doğrultusunda doldurulmuştur. Çocukların, anne-babaların ağız içi değerlendirmesi;
Çocuklarda aynı araştırmacı tarafından, ebeveynlerde aynı diş hekimi tarafından
yapılmıştır.
17

Çalışmamızda, DMFT [çürük (D:Decayed), kayıp (M:Missing) ve dolgulu
(F:Filled)] indeksi kullanıldı. DMFT indeksi, toplumun ağız seviyesinin hangi durumda
olduğunu gösteren bir indekstir. Bu indeks hesaplanırken; Çürük,eksik, dolgulu dişlerin
sayısı toplanıp muayene edilen kişi sayısına bölünür. Böylece kişi başına düşen çürük,
eksik ve dolgulu dişler hesaplanmış olur (D+M+F/ N= DMFT) (127).
Veri toplama formlarına verilen yanıtların bilgisayara girişi yapılıp, tutarlılık
kontrolünden sonra istatistiksel çözümlemeleri, bilgisayar ortamında gerçekleştirildi. Bu
çalışmada istatistiksel analizler, NCSS 2007 paket programı ile yapıldı.Verilerin
değerlendirilmesinde, tanımlayıcı istatistiksel metotlar (ortalama,standart sapma,sıklık
dağılımları), gruplar arası karşılaştırmalarda Kruskal Wallis testi, alt grup
karşılaştırmalarında Dunn’s Çoklu Karşılaştırma testi, ikili grupların karşılaştırmasında
Mann Whitney-U testi, değişkenlerin birbirleri ile ilişkilerini belirlemede Pearson
korelasyon testi kullanılmıştır.Sonuçlar, anlamlılık p

4.
BULGULAR
A) SOSYODEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİNİN ARAŞTIRILMASI
Çalışmamıza, Göztepe eğitim ve Araştırma Hastanesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
polikliniklerine başvuran 300 çocuk ve ebeveynleri katılmıştır. Çocukların ortalama
yaşı 5,96±3,04, minimumm 1 maksimum 10 aralığında bulunmuştur. Cinsiyet dağılımları;
147 (%49) erkek, 153 (%51) kız
çocuktan oluşmaktadır. Annelerin ortalama yaşı,
31,54±6,18,
minimumm 19 maksimum 49 aralığında, babaların ortalama yaşı
36,27±7,13,
minimum 23 maksimum 58 aralığında bulunmuştur.
Tablo1.Anne-baba ve çocuklarının
yaş durumları
Çocuk Yaşı
Anne Yaşı
Baba Yaşı
N
300
300
300
Minimumm Maximumm Ortalama SS
1
19
23
10
49
58
5,96
31,54
36,27
3,04
6,18
7,13
Tablo2.Çocukların cinsiyet durumları
n
Erkek 147
Kız 153
Total 300
%
49
51
100
Cinsiyet Dağılımı
Kız;
153; 51%
Erkek;
147; 49%
Grafi1.Çocukların cinsiyet dağılımları
19

Tablo3.Ailenin sosyoekonomik durumu
Ev-araba Sosyal Güvence
n % n %
Yok 176 58,7 27 9
Var 122 40,7 273 91
Total 298 99,3
Çalışmamıza katılan ailelerin; 122 (%40,7 )’ nin ev ve/veya arabası , 273 (%91) ‘nin
sosyal güvencesi vardı.
Tablo4.Ailenin gelir durumu
Aylık Gelir n %
≤1000TL 176 58,7
1000-2000TL 84 28
≥2000TL 40 13,3
Çalışmamıza katılan ailelerin ;176 (%58,7)’ nın aylık geliri 1000TL den az, 84 (%28)’
nin aylık geliri 1000-2000 TL, 40 (%13,3) ‘nün aylık geliri 2000TL den fazla
bulunmuştur .
Aylık Gelir Dağılımları
≥2000TL;
40; 13,3%
1000-2000TL;
84; 28,0%
≤1000TL;
176; 58,7%
Grafi2. Ailenin gelir dağılımı
20

Tablo5. Ebeveynlerin eğitim durumu
Anne Eğitim Babaa Eğitim
Durumu Durumu
n % n %
İlkokul
Ortaokul
Lise
Üniversite
Okur-Yazar Değil
175 22 50 33 20 58,3 7,3
16,7 111 6,7
155
44
60
41
0
51,7
14,7
20
13,7
0
Anne eğitim
durumu dağılımı; İlkokul 175(%58,3),
Ortaokul 22 (%7,3),
(%16,7), Üniversite 33 (%11), Okur-yazar değil 20 (%6,7)
Baba eğitim
durumu dağılımı; İlkokul 155 (%51,7), Ortaokul 44 (%14,7)
(%20), Üniversite 41 (%13,7) şeklinde dağılmaktadır.
Lise 50
Lise 50
60
Ebeveyn Eğitim Durumu
Ann
e
50
40
% 30
20
10
0
İlkokul
Ortaokul
Lise
ÜniversiteO Okur-Yazar r Değil
Grafi3.Ebeveyn eğitim durumlarının dağılımı
21

B) )EBEVEYNLERİN
AĞIZ DİŞ SAĞLIĞI KONUSUNDAKİ DAVRANIŞ-
TUTUMLARI VE BİLGİ DÜZEYLERİNİNN ARAŞTIRILMASI
Tablo6.Ebeveynlerin dişş hekimine başvurma sıklığı
Anne-Babanın Dişhekimine başvurma sıklığı (Senede)
n
Şikayet Olunca
272
Yılda 1-2 Kez
28
%
90,7
9,3
Anne –babanın dişhekimine başvurma sıklığı ;Şikayeti olunca 272’i (%90,7), Yılda 1-2
kez 28’i (%9,3) şeklindee dağılmaktadır.
Tablo7.Ebeveynlerin dişş eğitimini alma durumları
Diş Eğitimini nereden aldı
Internetten
Hekimden
Hekim Dışı Kişilerden
Eğitim almadık
n
14
54
11
221
%
4,7
18
3,7
73,7
Anne-babaların diş eğitimini nereden aldınız
(%18) Hekimden, 11’i
(%3,7) Hekim dışı
şeklinde cevaplamıştır.
sorusuna;
14’ü (%4,7) İnternetten, 54’ü
kişilerden,
221’i (73,7) Eğim
almadık
Diş Eğitimini neredenn aldı?
Internetten;
14; 4,7%
Hekimden;
54; 18,0%
Hekim
Dışı
Kişilerden;
11; 3,7%
Eğitim almadık
221
73,7%
Grafi4.Ebeveylerin diş eğitimini nereden aldıklarının dağılımı
22

Tablo8.Çocuğun hekim tarafından takip durumu
Çocuğunuzuu takip eden hekim var mı? Nereden?
Muayenehane
Sağlık Ocağı
Özel Hastane
Devlet Hastanesi
Hiçbiri
n
%
26
8,7
35
11, 7
21
7
91
30, 3
127 42, 3
Çocuğunuzuu takip eden hekim var mı? Nereden? Sorusuna anne-baba tarafından;
Muayenehane 26’ı (%8,7), Sağlık Ocağı 35 (%11,7), Özel Hastane 21’i (%7), Devlet
Hastanesi 91’i (%30,3),, Hiçbiri 127’i (%42,3)
cevapları verilmiştir.
Çocuğunuzuu takip eden hekim var mı? Nereden?
Muayenehane;
26; 15,0%
Devlet Hastanesi
91
52,6%
Özel Hastane;
21; 12,1%
Sağlık Ocağı;
35; 20,2%
Grafi5.Çocuğun hekim tarafından takip durumunun dağılımı
Tablo9.Ebeveynlerin çocuklarını diş hekimine götürmemee sebepleri
Diş hekimine çocuklarını götürmüyorlarsa
sebepleri?
Gerek görmüyoruz
Kalıcı dişler
çıkınca götüreceğiz
Ekonomik sıkıntıdan dolayı
Diş hekiminden korktuğu için
Diğer
n
137
53
128
38
14
%
37,03
14,32
34,59
10,27
3,78
23

Anne-babaların çocuklarını dişhekimine götürmeme sebeplerinin dağılımı ;Gerek
görmüyoruz 137 (%37,3)’ü , kalıcı dişler çıkınca götüreceğiz 53 (%14,32)’i, ekonomik
sıkıntıdan dolayı 128 (%35,59)’u , diş hekiminden korktuğu için 38 (%10,27)’i, diğer
14 (%3,78)’i şeklindedir.
Tablo10. Çocukların diş hekiminden korkması durumunda ebeveynlerin düşünceleri
Çocuk diş hekiminden korkarsa ne yapılmalıdır? n %
Hiç götürmem 1 0,3
Kalıcı dişler gelinceye kadar götürülmeyebilir 23 7,7
Ilk ziyarette tedaviye başlanmamalı 18 6
Seanslar kısa tutulmalı 3 1
Ilk ziyarette tedaviye başlanmalıdır 5 1,7
Çocukla-hekim arasında güzel bir ilişki kurulmalıdır 242 75,7
Diş hekimi değiştirilmelidir 24 7,7
Diş hekimine çocuklarını götürmüyorlarsa sebepleri?
%
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Gerek
görmüyoruz
Ekonomik
sıkıntıdan
dolayı
Kalıcı dişler
çıkınca
götüreceğiz
Diş
hekiminden
korktuğu için
Diğer
Grafi6.Ebeveynlerin çocuklarını diş hekimine götürmeme sebeplerinin dağılımı
24

Tablo11. Ailedeki diş fırçalama alışkanlığı
Ailedeki diş fırçalama alışkanlığı nasıl? n %
Günde 1-2kez 125 41,7
Arada sırada fırçalarız 99 33
Her öğünden sonra fırçalarız 60 20
Fırçalamayız ,su ile çalkalarız 10 3,3
Fırçalamak yerine sakız çiğneriz 6 2
Ailerin diş fırçalama alışkanlığınız nasıldır sorusuna verdikleri cevaplar ; Günde 1-2kez
125’i (%41,7), Arada sırada fırçalarız 99’ı (%33), Her öğünden sonra fırçalarız 60’ı
(%20) Fırçalamayız ,su ile çalkalarız 10 ‘u(%3,3) Fırçalamak yerine sakız çiğneriz 6’ı
(%2) şeklinde sıralanmaktadır.
Ailedeki diş fırçalama alışkanlığı nasıl?
45
40
35
30
25
%
20
15
10
5
0
Günde 1-2kez
Arada sırada
fırçalarız
Her öğünden Fırçalamayız
sonra fırçalarız ,su ile
çalkalarız
Fırçalamak
yerine sakız
çiğneriz
Grafi7.Ailedeki diş fırçalama alışkanlığının dağılımı
Tablo12.Ailenin sofradaki içecek alışkanlığı
Sofranızda hangi içecekleri içersiniz? n %
Su 290 45,38
Ayran 224 35,05
Meyve suyu 73 11,42
Kola 49 7,67
Diğer gazlı içecekler 3 0,47
25

Sofranızda hangi içecekleri içersiniz?
%
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Su Ayran Meyve suyu Kola Diğer gazlı
içecekler
Grafi8.Ailenin sofradaki içecek alışkanlığının dağılımı
Tablo13.Ebeveynlerin diş sayıları hakkındaki bilgileri
Erişkinde kaç diş bulunur? n %
18 2 0,7
20 3 1
23 1 0,3
26 1 0,3
27 2 0,7
28 6 2
30 22 7,5
31 3 1
32 250 85
33 2 0,7
34 2 0,7
Tablo14.Ebeveynlerin flor hakkındaki bilgi durumları
Flörür hakkında neler biliyorsunuz? n %
Hiçbir bilgim yok 232 77,3
Çürük oluşumunu engeller 68 22,7
Anne-babaların; 232’nin (%77,3) florür hakkında hiçbir bilgisi yoktu, 68’i (%22,7)
çürük olşumunu engeller cevabı verdi.
26

Tablo15.Ebeveynlerin flör kullanım
durumları
Florür Kullanımı
Hayır
Bilmiyorumm
Sularla+Tabletlerle
Flörür tableti veriliyorr
Diş yüzeyine florid uygulaması yapılıyor
Sularla
Tabletlerle
n %
38 34,23
35 31,53
16 14,41
9 8,11
7 6,31
4 3,6
2 1,8
Anne-babaların florürr kullanım şekli hakkındaki düşünceleri; Hayır 38’i (%34,23),
Bilmiyorumm 35’i (%31,53), Sularla+Tabletlerle 16’ı (% 14,41), Flörür tableti veriliyor
9’u (%8,11), Diş yüzeyine florid uygulaması yapılıyor 7’i (%6,31), Sularla 4’ü
(%3,6),
Tabletlerle 2’i (%1,8) şeklinde dağılmaktadır.
Florür Kullanımı
35
30
25
20
%
15
10
5
0
Hayır
Bilmiyorum
Su+Tablet Flörür tableti Diş yüz. florid uyg.S ularla
Tabletlerle
Grafi9.Ebeveynlerin florür kullanım
durumlarının dağılımı
27

Tablo16.Ebeveynlerin diş macunu hakkındaki düşünceleri
Diş macunu diş fırçalamak için gerekli mi? n %
Evet 263 87,7
Hayır 37 12,3
Anne- babaların diş fırçalamak için diş macunu ihtiyacına; 263’ü (%87,7) evet, 37’i
(%12,3) hayır demiştir.
Tablo17.Ebeveynlerin diş gelişimiyle vitamin hakkındaki düşünceleri
Diş gelişimi için hangi vitaminler verilmeli? n %
Kalsiyum 169 56,3
D vitamini 65 21,7
Hiçbiri 66 22
Tablo18.Çocuğun ilk diş çıkması gecikince diş hekiminin vitamin önerisi
Ilk diş çıkması gecikince hekiminiz
vitamin ve kalsiyum tablet önerdi mi? n %
Hayır 274 91,3
Evet 26 8,7
Tablo19.Ebeveynlerin diş ipi hakkındaki düşünceleri
Diş ipini duydunuz mu? n %
Evet 175 58,3
Hayır 125 41,7
Anne- babalar diş ipi için; 175’i (%58,3) evet ,125’i (%41,7) demiştir.
28

Tablo20.Ebeveynlerin ,çocuklarınınn diş ipi kullanım hakkındaki düşünceleri
Diş ipi
Kullanılmamalı
12 yaş
4 yaşında başlanabilir
n
89
38
27
%
29,7
12,7
9
Anne -babalar diş ipi için; 89 (%29,7) kişi kullanılmamalı, 38 (%12,7) kişi 12 yaşında
kullanılabilir, 27 (%9) kişi 4 yaşında kullanılabilir demiştir.
Tablo21.Ebeveynlerin şeker,kola,kuruyemiş,cips hakkındaki düşünceleri
Şeker
Kola
Kuruyemiş
Cips
n % n
% n
%
n %
Büyümeye yardımcıdırlar
11 3,7 14 4,67 9
3,00
10 3,33
Çok gerekli değildir, çünkü
diş
çürüklerinee sebep olurlar
289 96,3 287
95,67 291
97,00
290 96,67
Anne babaların, çok gerekli değildir, çünkü
diş çürüklerine sebep
olurlar
cevabını
veren; Şekerr için 289 (%96,3) kişi, kola için
287 (%95,67) kişi, kuruyemiş için 291
(%97) kişi, cips için 290
(%96,67) cevaplarını vermiştir.
Büyümeye yardımcıdırlar
Çok gerekli değildir, çünkü diş çürüklerine sebep olurlar
100
90
80
70
60
% 50
40
30
20
10
0
Şeker
Kola
Kuruyemiş
Cips
Grafi10.Ebeveynlerin; şeker,kola,kuruyemiş,cips hakkındaki düşüncelerinin dağılımı
29

Tablo22.Çocuklardaki diş çıkma belirtileri
Diş çıkma belirtileri n %
Salya akıtma 300 100,00
Huzursuzluk 237 79,00
Ateş 221 73,67
Beslenmeyi reddetme 193 64,33
Huzursuzluk uykusuzluk 153 51,00
Isırma 150 50,00
Ishal 143 47,67
Ağrı 119 39,67
Yüzde kızarıklık 49 16,33
Kulak çekiştirme, yanak kaşıma 29 9,67
Öksürük 14 4,67
Anne babalar diş çıkarma belirtilerini; Salya akıtma 300’ü (%100), Huzursuzluk 237’i
(%79), Ateş 221’i (%73,67), Beslenmeyi reddetme 193’ü (%64,33), Huzursuzlukuykusuzluk
153’ü (%51), Isırma 150’i (%50), İshal 143’ü (%47,67), Ağrı 119’u
(%39,67), Yüzde kızarıklık 49’u (%16,33), Kulak çekiştirme, yanak kaşıma 29’u
(%9,67), Öksürük 14’ü (%4,67) olarak sıralamışlardır.
Diş çıkma belirtileri
Öksürük
Kulak çekiştirme, yanak kaşıma
Yüzde kızarıklık
Ağrı
Ishal
Isırma
Huzursuzluk uykusuzluk
Beslenmeyi reddetme
Ateş
Huzursuzluk
Salya akıtma
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
%
Grafi11.Çocuklardaki diş çıkma belirtilerinin dağılımı
30

C) ÇOCUK VE EBEVEYNDE AĞIZ DİŞ SAĞLIĞI DURUMUNUN
TESPİTİ(DMFT İndeksi ile)
Tablo23.Ebeveyn-çocuk DMFTi arasındaki ilişki
Çocuk dmft
Anne
DMFT
Baba
DMFT
r 0,33
p 0,0001
r 0,271
p 0,0001
Çocuk dmft değerleri ile anne DMFT değerleri arasında istatistiksel olarak pozitif yönde
anlamlı ilişki gözlenmiştir ( r= 0,33 p=0,0001). Anne DMFT değerleri arttıkça çocuk
dmft değerleri de artmaktadır.
Çocuk dmft değerleri ile baba DMFT değerleri arasında istatistiksel olarak pozitif yönde
anlamlı ilişki gözlenmiştir ( r= 0,271 p=0,0001). Baba DMFT değerleri arttıkça çocuk
dmft değerleri de artmaktadır.
Anne-Baba DMFT
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Anne DMFT
Baba DMFT
0 2 4 6 8 10 12 14
Çocuk dmft
Grafi12.Ebeveyn-çocuk DMFT’i arasındaki ilişkinin dağılımı
31

D) AĞIZ DİŞ SAĞLIĞI DURUMU (DMFT indeksi) İLE SOSYODEMOGRAFİK
FAKTÖRLERLERİN İLİŞKİSİNİN ARAŞTIRILMASI
Tablo24.Evde yaşayan kişi-çocuk sayısı ile çocuk DMFT’i arasındaki ilişki
Çocuk Çürük
Çocuk Kayıp
Çocuk Dolgu
Çocuk dmft
Evde Yaşayanların Sayısı Çocuk Sayısı
r 0,155 0,221
p 0,007 0,0001
r 0,134 0,164
p 0,021 0,017
r 0,011 0,053
p 0,847 0,36
r 0,168 0,221
p 0,004 0,0001
Evde yaşayanların sayısı ile çocuk DMFT, çürük ve kayıp değerleri arasında istatistiksel
olarak pozitif yönde anlamlı ilişki gözlenmiştir ( r= 0,155 p=0,007, r= 0,134 p=0,021,
r=0,168 p =0,004). Evde yaşayanların sayısı arttıkça çocuk dmft , çürük ve kayıp
değerleri de artmaktadır.
Çocuk sayısı ile çocuk DMFT, çürük ve kayıp değerleri arasında istatistiksel olarak
pozitif yönde anlamlı ilişki gözlenmiştir ( r= 0,221 p=0,0001, r= 0,164 p=0,017,
r=0,221 p=0,0001). Çocuk sayısı arttıkça çocuk dmft , çürük ve kayıp değerleri de
artmaktadır.
Tablo25.Çocukların cinsiyetine göre DMFT durumları
Erkek n:147 Kız n:153 MW p
Çocuk Çürük 1,17±1,81 1,25±1,67 10394 0,216
Çocuk Kayıp 0,1±0,43 0,21±0,76 10601,5 0,132
Çocuk Dolgu 0,12±0,61 0,12±0,54 11195 0,873
Çocuk dmft 1,38±2,07 1,58±2,05 10222 0,199
32

Erkek ve kız çocukların
çürük ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık
gözlenmemiştir (p=0,216).
Erkek ve kız çocukların
kayıp ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık
gözlenmemiştir (p=0,132).
Erkek ve kız çocukların
dolgu ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık
gözlenmemiştir (p=0,873).
Erkek ve kız
çocukların
dmft ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık
gözlenmemiştir (p=0,199).
Cinsiyete Göre dmft Ortalamaları
Erkek
Kız
1,6
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
Çürük
Kayıp
Dolgu
dmft
Grafi13.Çocukların cinsiyetine göre
DMFT dağılımları
Tablo26.Anne eğitimiyle DMFT arasındaki ilişki
Anne
Çürük
Kayıp
Dolgu
DMFT
Okur-Yazar
Değil n:20
3,8±2,04
2,5±3,24
İlkokul
Ortaokul
Lise
n:175
n:222
n:50
Üniversite
n:333 KW
p
2,73± ±2,18 1,82± ±1,33 1,64±2 0,88±1,24 52,44 0,0001
0,94± ±1,33 0,55± ±0,86 0,28±0,9 0,12±0,33 46,92 0,0001
3,45±1,36
3,46± ±1,76 3,27± ±1,42 3,18±2,04 2,82±2,34 7,26 0,123
9,75±3,61
7,13± ±3,68 5,64± ±2,94 5,1± ±3,57 3,82±2,96 50,01 0,0001
33

Tablo27.Anne eğitim durumlarıyla DMFT’nin karşılaştırılması
Dunn's Çoklu Karşılaştırma Testi Çürük Kayıp DMFT
İlkokul/Ortaokul 0,268 0,721 0,341
İlkokul/Lise 0,007 0,027 0,004
İlkokul/Üniversite 0,0001 0,017 0,0001
İlkokul/Okur-Yazar Değil 0,158 0,0001 0,016
Ortaokul/Lise 0,997 0,944 0,976
Ortaokul/Üniversite 0,434 0,799 0,338
Ortaokul/Okur-Yazar Değil 0,013 0,0001 0,002
Lise/Üniversite 0,44 0,986 0,489
Lise/Okur-Yazar Değil 0,001 0,0001 0,0001
Üniversite/Okur-Yazar Değil 0,0001 0,0001 0,0001
Anne eğitimi ;Okur-Yazar Değil, İlkokul , Ortaokul, Lise, Üniversite gruplarının çürük
ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir (p=0,0001).
Okur yazar olmayanların çürük ortalamaları; ortaokul, lise ve üniversite mezunlarından
istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuş (p=0,013, p=0,001, p=0,0001).
İlkokul mezunu olanların çürük ortalamaları, lise ve üniversite mezunlarından
istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuş (p=0,007, p=0,0001). Diğer
gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p>0,05).
Anne eğitimi; Okur-Yazar Değil, İlkokul , Ortaokul, Lise, Üniversite gruplarının kayıp
ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir (p=0,0001).
Okur yazar olmayanların çürük ortalamaları; ilkokul, ortaokul, lise ve üniversite
mezunlarından istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuş (p=0,0001),
İlkokul mezunu olanların çürük ortalamaları, lise ve üniversite mezunlarından
istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuş (p=0,027, p=0,017). Diğer
gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p>0,05).
Anne eğitimi; Okur-Yazar Değil, İlkokul , Ortaokul, Lise, Üniversite gruplarının kayıp
ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p=0,048).
34

Anne eğitimi; Okur-Yazar Değil, İlkokul , Ortaokul, Lise,
Üniversitee gruplarınınn DMFT
ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir
(p=0,0001).
Okur yazar olmayanlarınn çürük ortalamaları; ortaokul, lise ve üniversite mezunlarından
istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuş (p=0,016, p=0,001, p= =0,0001).
İlkokul mezunu olanların çürük
ortalamaları, lise ve üniversite mezunlarından
istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksekk bulunmuşş (p=0,004,, p=0,0001) ). Diğer
gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p>0,05).
Eğitime Göre Anne DMFT Ortalamaları
Okur-Yazar Değil
İlkokul
10
Ortaokul
Lise
9
Üniversite
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Çürük
Kayıp
Dolgu
DMFT
Grafi14. Eğitime göre anne DMFT
dağılımları
Tablo28.Baba eğitim durumuyla DMFT arasındaki ilişki
İlkokul
Ortaokul
Üniversite
Baba
n:155
n:44 Lise n:60
n:41
KW
p
Çürük 2,83±1,77 2,95±1,84
1,92±1,93
0,98±0,94
51,33
0,0001
Kayıp 1,03±1,5 0,64±0,78 0,62±1,04
0,46±0,75
13,20
0,004
Dolgu 3,41±1,62 3,11±1,43 3,23±1,85
2,68±1,81
7,71
0,048
DMFT 7,27±3,22 6,7±2,48 5,77±3,37
4,12±2,97
37,00
0,0001
35

Tablo29.Baba eğitim durumuyla DMFT’nin karşılaştırılması
Dunn's Çoklu Karşılaştırma Testi Çürük Kayıp Dolgu DMFT
İlkokul/Ortaokul 0,972 0,248 0,719 0,712
İlkokul/Lise 0,003 0,127 0,894 0,009
İlkokul/Üniversite 0,0001 0,048 0,043 0,0001
Ortaokul/Lise 0,014 0,999 0,984 0,43
Ortaokul/Üniversite 0,0001 0,919 0,633 0,001
Lise/Üniversite 0,038 0,93 0,363 0,048
Baba eğitimi; Okur-Yazar Değil, İlkokul , Ortaokul, Lise, Üniversite gruplarının çürük
ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir (p=0,0001).
İlkokul mezunlarının çürük ortalamaları, lise ve üniversite mezunlarından istatistiksel
olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuş (p=0,003, p=0,0001).Üniversite mezunu
olanların çürük ortalamaları, lise ve ortaokul mezunlarından istatistiksel olarak anlamlı
derecede düşük bulunmuş (p=0,038, p=0,0001). Diğer gruplar arasında istatistiksel
olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p>0,05).
Baba eğitimi; Okur-Yazar Değil, İlkokul , Ortaokul, Lise, Üniversite gruplarının kayıp
ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir (p=0,004).
İlkokul mezunlarının kayıp ortalamaları, üniversite mezunlarından istatistiksel olarak
anlamlı derecede yüksek bulunmuş (p=0,048). Diğer gruplar arasında istatistiksel olarak
anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p>0,05).
Baba eğitimi; Okur-Yazar Değil, İlkokul , Ortaokul, Lise, Üniversite gruplarının dolgu
ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir (p=0,048).
İlkokul mezunlarının dolgu ortalamaları, üniversite mezunlarından istatistiksel olarak
anlamlı derecede yüksek bulunmuş (p=0,043). Diğer gruplar arasında istatistiksel olarak
anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p>0,05).
Baba eğitimi; Okur-Yazar Değil, İlkokul , Ortaokul, Lise, Üniversite gruplarının dmft
ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir (p=0,0001).
36

İlkokul mezunlarının dmft ortalamaları, lise ve üniversite mezunlarından istatistiksel
olarak anlamlı derecedee yüksek bulunmuş (p=0,009, p=0,0001). Üniversite mezunu
olanların dmft ortalamaları, lise ve
ortaokul mezunlarınd
dan istatistiksel olarak
anlamlı
derecede düşük bulunmuş (p=0,048, p=0,001).
Diğer gruplar arasındaa istatistiksel olarak
anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p> >0,05).
.
Eğitime
Göre Baba DMFT Ortalamaları
İlkokul
Ortaokul
8
7
Lise
Üniversite
6
5
4
3
2
1
0
Çürük
Kayıp
Dolgu
DMFT
Grafi15.Eğitime göre baba DMFT dağılımları
Tablo30.Anne eğitim durumuyla çocuk DMFT’i arasındaki ilişki
Okur-Yazar
Anne Eğitimi
Değil n:20
İlkokul
n:175
Ortaokul
Üniversite
n: 22 Lise n:50
n:33
Çocuk Çürük 2,2±2, ,44 1,48±1,86 0,73±1,08 0, ,68±1,19 0,3±0,68
Çocuk Kayıp Çocuk Dolgu 0,7±1, ,34
0,15±0,37 0,17±0,64 0,05±0,21 0± ±0
0,15±0,72 0, 14±0,35 0± ±0
0± ±0
0,06±0,24
Çocuk dmft
3,05±33 1,82±2,18 0,91±1,31 0, ,68±1,19 0,36±0,7
KW p
27,42 0,0001
17,64 0,001
1,55 0,441
30,58 0,0001
37

Tablo31.Anne eğitim durumuyla çocuk DMFT’nin karşılaştırılması
Dunn's Çoklu Karşılaştırma Testi Çürük Kayıp DMFT
İlkokul/Ortaokul 0,274 0,881 0,243
İlkokul/Lise 0,026 0,378 0,003
İlkokul/Üniversite 0,002 0,552 0,001
İlkokul/Okur-Yazar Değil 0,362 0,002 0,059
Ortaokul/Lise 0,999 0,998 0,991
Ortaokul/Üniversite 0,888 0,999 0,847
Ortaokul/Okur-Yazar Değil 0,037 0,004 0,004
Lise/Üniversite 0,853 0,999 0,951
Lise/Okur-Yazar Değil 0,006 0,0001 0,0001
Üniversite/Okur-Yazar Değil 0,001 0,0001 0,0001
Anne eğitimi; Okur-Yazar Değil, İlkokul , Ortaokul, Lise, Üniversite gruplarının çocuk
çürük ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir (p=0,0001).
Okur yazar olmayanların çocuk çürük ortalamaları; ortaokul, lise ve üniversite
mezunlarından istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuş (p=0,037,
p=0,006, p=0,001). İlkokul mezunu olanların çocuk çürük ortalamaları, lise ve
üniversite mezunlarından istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuş
(p=0,006, p=0,001).Diğer gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık
gözlenmemiştir (p>0,05).
Anne eğitimi ;Okur-Yazar Değil, İlkokul , Ortaokul, Lise, Üniversite gruplarının çocuk
kayıp ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir (p=0,0001).
Okur yazar olmayanların çocuk kayıp ortalamaları; ilkokul, ortaokul, lise ve üniversite
mezunlarından istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuş (p=0,0001).Diğer
gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p>0,05).
Anne eğitimi; Okur-Yazar Değil, İlkokul , Ortaokul, Lise, Üniversite gruplarının çocuk
kayıp ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir (p=0,441).
38

Anne eğitimi; Okur-Yazar Değil, İlkokul , Ortaokul, Lise, Üniversite gruplarının çocuk
dmft ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir (p=0,0001).
Okur yazar olmayanlarınn çürük ortalamaları; ortaokul, lise ve üniversite mezunlarından
istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksekk bulunmuş
(p=0,004,
p=0,0001) ).İlkokul
mezunu olanların çocuk
dmft ortalamaları, lise
ve üniversite mezunlarından istatistiksel
olarak anlamlı derecedee yüksek bulunmuş (p= =0,004, p=0,0001).Diğer gruplar
istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p>0,05).
arasında
3,5
3
Anne Eğitimine Göre
Çocuk dmft Ortalamaları
Okur-Yazar Değil
İlkokul
Ortaokul
Lise
Üniversitee
2,5
2
1,5
1
0,5
0
Çürük
Kayıp
Dolgu
DMFT
Grafi16.Anne
eğitimine göre çocuk
DMFT’i dağılımları
Tablo32.Sosyal güvencee durumuyla
çocuk DMFT’i arasındaki ilişki
Sosyal Güvence (-) Sosyal Güvencee (+)
n:27
n:273
MW
p
Çocuk Çürük 1,33±2,4
Çocuk Kayıp 0,15±0,53
Çocuk Dolgu 0±0
Çocuk dmft
1,48±2,74
1,2±1,66
0,15± ±0,63
0,13± ±0,6
1,48± ±1,99
3397 0,4644
3643 0,935
3429 0,158
3296,5 0,356
39

Sosyal güvence (-) ve Sosyal güvence (+) gruplarının çürük ortalamaları arasında
istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p=0,464).
Sosyal güvence (-) ve Sosyal güvence (+) gruplarının kayıp ortalamaları arasında
istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p=0,935).
Sosyal güvence (-) ve Sosyal güvence (+) gruplarının dolgu ortalamaları arasında
istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p=0,158).
Sosyal güvence (-) ve Sosyal güvence (+) gruplarının dmft ortalamaları arasında
istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p=0,356).
Tablo33.Ailenin gelir düzeyi ile çocuk DMFT’i arasındaki ilşki
≤1000TL
n:176
1000-2000TL
n:84
≥2000TL
n:40 KW p
Çocuk Çürük 1,48±1,92 1,08±1,55 0,3±0,65 17,86 0,0001
Çocuk Kayıp 0,22±0,77 0,07±0,34 0±0 5,78 0,046
Çocuk Dolgu 0,18±0,57 0,1±0,7 0,05±0,22 3,90 0,038
Çocukdmft 1,81±2,26 1,33±1,86 0,35±0,66 16,74 0,0001
Tablo34.Ailenin gelir düzeyi ile çocuk DMFT’nin karşılaştırılması
Dunn's Çoklu Karşılaştırma Testi Çürük Kayıp Dolgu dmft
≤1000TL / 1000-2000TL 0,189 0,15 0,578 0,175
≤1000TL / ≥2000TL 0,0001 0,047 0,049 0,0001
1000-2000TL / ≥2000TL 0,045 0,818 0,476 0,03
Gelir düzeyi ≤1000TL , 1000-2000TL, ≥2000TL gruplarının çocuk çürük ortalamaları
arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir (p=0,0001). ≥2000TL
grubunun çocuk çürük ortalamaları, ≤1000TL , 1000-2000TL gruplarından istatistiksel
olarak anlamlı derecede düşük bulunmuş (p=0,045, p=0,0001). Diğer gruplar arasında
istatistiksel farklılık gözlenmemiştir (p>0,05).
40

Gelir düzeyi ≤1000TL , 1000-2000TL, ≥2000TL gruplarının çocuk
kayıp ortalamaları
arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir (p= =0,046). ≥2000TL
grubunun çocuk kayıp ortalamaları , ≤1000TLL , gruplarından istatistiksel olarak
anlamlı
derecede düşük bulunmuş (p=0,047). Diğer gruplar arasında istatistiksel
farklılık
gözlenmemiştir (p>0,05).
Gelir düzeyi ≤1000TL , 1000-2000TL, ≥2000TL gruplarının çocuk
dolgu ortalamaları
arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir (p= =0,046). ≥2000TL
grubunun çocuk dolgu ortalamaları, ≤1000TLL , gruplarından istatistiksel olarak
anlamlı
derecede düşük bulunmuş (p=0,049). Diğer gruplar arasında istatistiksel
farklılık
gözlenmemiştir (p>0,05).
Gelir düzeyi ≤1000TL , 1000-2000TL, ≥2000TL gruplarının çocuk dmft ortalamaları
arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmiştir (p= 0,0001). ≥2000TL
grubunun çocuk dmft ortalamaları,
≤1000TL, 1000-2000TL gruplarından istatistiksel
olarak anlamlı derecedee düşük bulunmuş (p= =0,03, p=0, ,0001), diğer gruplar arasında
istatistiksel farklılık gözlenmemiştir
(p>0,05).
Sosyal Güvenceye Göre Çocuk
dmft Ortalamaları
Sosyal Güvence(-)
Sosyal Güvence(+)
1,6
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
Çocuk Çürük
Çocuk
Kayıp
Çocuk Dolgu
Çocuk dmft
Grafi17.Sosyal güvenceye göre çocuk DMFT dağılımları
41

5. TARTIŞMA
Dünya Sağlık Örgütü’nün 2000 yılı için çürük görülme sıklığına ilişkin
öngördüğü hedef, 5-6 yaş grubu çocuklarda çürüksüz birey oranının %50’nin üzerinde
olması olarak bildirilmiştir(2). 2020 yılı için öngörülen hedef ise 6 yaş grubu çocuklarda
çürüksüz birey oranının %80 olması şeklindedir(122). Milnes, gelişmiş toplumlarda
çürük görülme oranın %1-12 arasında olduğunu bildirirken, gelişmekte olan ülkelerde
%70 düzeyine çıktığını belirtmiştir(71). Türkiye’de1983-1998 yılları arasında çürük
prevalans hızı ile ilgili yapılan çalışmalar, 6-12 yaş grubuna ait oranı %45.9-%99
arasında olduğunu ortaya koymuştur. Ayrancı ise çalışmasında en az bir tane çürüğü
olanların oranını %83.5 olarak vermiştir (8). ABD’de diş çürükleri 2-5 yaş arasındaki
çocukların %19’unda görülürken, 5-9 yaş arasındaki çocuklarda %52, Brezilyada ise
%43.8 olarak bulunmuştur (37, 88). Aynı yaş grubunda Türkiye’de oran %88’ olarak
bildirilmiştir(31).
Ağız diş sağlığını birçok faktör etkilemektedir .Ancak bunlardan en önemlileri diş
fırçalama alışkanlıkları ve bu konudaki eğitimdir.Antalya’da bir ilköğretim okulunda
yapılan çalışmada öğrencilerin % 45.6 oranında fırçalama tekniklerini bildikleri ve
bilgilerini yüksek oranla (% 47) aile ve hekimden aldıkları saptanmıştır (84).
Çalışmamıza katılanların diş sağlığı eğitimlerini %4,7’i internetten, %18’i
hekimden , %3,7’i hekim dışı kişilerden aldığını , %73,7’nin de eğitim almadığını
saptadık.
Yurdasal ve arkadaşları yaptıkları çalışmada, diş hekimine gitme nedenin büyük
çoğunlukla (%94 ) bir yakınma olduğunu tespit etmişler(128). ODTÜ İlköğretim
okulunda yapılan bir çalışmada, grubun genelinde diş hekimine hiç gitmeme boyutu %
1,4 iken, düzenli gitme boyutu yalnızca % 0,1 olarak saptanmış(4). Ankara ilinde üç
okulda lise son sınıf öğrencilerini kapsayan bir araştırmada, yalnızca kontrol amacıyla
diş hekimine gitme boyutu % 32 olarak saptanmıştır(103).
Çalışmamızda ; Anne-babaların %90,7’i herhangi bir yakınma olunca, %9,3’ü
yılda 1-2 kez çocuklarını diş hekimine götürmekteydi. Anne-babaların çocuklarını
dişhekimine götürmeme sebepleri ise; 137’i ( %37,3) Gerek görmüyoruz , 53’ü
(%14,32) kalıcı dişler çıkınca götüreceğiz , 128’i (%35,59) ekonomik sıkıntıdan
dolayı,38’i (%10,27) diş hekiminden korktuğu için , 14’ü (%3,78) diğer sebepler
şeklinde cevap verdi.
42

Dişlerini günde en az iki kez fırçalayanların ve bu alışkanlığı erken yaşta
edinenlerin daha az çürüğü olduğu bildirilmektedir (6). Günde bir kez fırçalamayla
yeterli temizlemenin olmayacağını ve plağın yeniden oluştuğunu rapor etmişlerdir.
Bireylerin bilgi yokluğu veya eksikliği olumsuz bir etmendir (29). Nüfusumuzun
%40'ı dişlerini ara sıra fırçalamakta, %26'sı ise günde 2-3 kez fırçalamaktadır (27).
Ankara ilinde üç okulda lise son sınıf öğrencilerini kapsayan bir araştırmada
dişlerini günde iki kere fırçalama boyutu % 59.1, doğru fırçalama tekniğini bilme
boyutu ise % 38 bulunmuştur(103).
Bizim çalışmamıza katılanların %41,7’i günde 1-2kez, %33’ü arada
sırada,%20’i her öğünden sonra fırçalamakta,%3,3’ü fırçalamak yerine su ile
çalkalamakta, %2’i ise fırçalamak yerine sakız çiğnemektedir.
Son yirmi yılda pek çok gelişmiş ülkede çocuklarda, çürük şiddetinde ve
sıklığında belirgin bir düşüş izlenmektedir. Bu düşüş, en çok florid kullanımı ile
ilişkilendirilmekle birlikte , yaşam standartlarının yükselmesi ölçüsünde halkın diş
sağlığı konusunda eğitilmesine ve bu konuda bilinç düzeyinin artmasına da
bağlanmaktadır. Ebeveynlerin çocuklarının diş sağlığı ile ilgili doğru yaklaşımları
uygulayabilmeleri için; Beslenme gibi temel konuları, koruyucu önlemleri ve ağız
hijyeninin sağlanması için gerekli bilgileri belli bir düzeyde öğrenmeleri
gerekmektedir (47).
Bizim çalışmamızda anne-babaların; %77,3’nün florür hakkında hiçbir bilgisi
yoktu, %22,7’i çürük oluşumunu engeller cevabı verdi. Anne-babaların florür kullanım
şekli hakkındaki düşünceleri ise; %34,23’ü kullanılmamalı, %31,53’ü bilmiyorum,
%14,41’i sularla+tabletlerle, %6,31’i diş yüzeyine florid uygulaması yapılıyor, %3,6’ı
sularla , %1,8’i tabletlerle şeklindeydi. Anne -babaların %12,3’ü diş fırçalamak için
diş macunu ihtiyacına hayır demiştir ,ayrıca %58,3’ü diş ipini duyduklarını ifade
etmişlerdir. Diş ipini kullanım konusunda ise; %29,7’i kullanılmamalı, %12,7’i 12
yaşında kullanılabilir, %9’u 4 yaşında kullanılabilir cevabını vermiştir. Bu sonuçlar
hala diş sağlığı konusunda yeterince bilinçli olmadığımızı göstermektedir.
Haznederoğlu çalışmasında, ülkemizdeki beslenme sorunlarını sıralamış ve diş
çürüklerini de bu sıraya dahil etmiştir. Temel ve basit bir eğitimle önlenebilecek diş
çürüklerinin 12-13 yaş grubunda % 80,0 oranında olduğunu belirtmiştir(58). Diş
çürükleri ile beslenme arasında sıkı bir ilişki vardır. Diş çürükleri beslenmeyi olumsuz
yönde etkilediği gibi yanlış beslenme alışkanlıkları, diş çürükleri ve ağız sağlığının
bozulmasına yol açmaktadır.
43

Şeker yeme sıklığının, çeşidinin diş çürüğü riskini arttırdığı bilinmektedir.
Ayrıca şeker ve şekerli besinler yendikten sonra ağız hijyenine dikkat edilmediğinde,
asit ve bakteri oluşması nedeniyle diş sağlığı olumsuz yönde etkilenmektedir. Diş
çürüklerinin oluşmasında en çok sakkarozun rolü vardır. Bal, kuru meyve gibi doğal
şekerlerin de rafine şekerler kadar çürütücü etkisinin olduğu belirtilmektedir (3).
Çocuklara verilen eğitim ile şeker ve şekerli besin tüketmenin diş sağlığı için ne
denli zararlı olduğu benimsetilmeye çalışılmalıdır. Birçok ülke verileri çocuklarda,
gingivitisin (dişeti iltihabı) oldukça sık görüldüğünü desteklemektedir.
Bozkurt, Isparta İli’nde yapmış olduğu araştırmada, periodontal sağlığın kırsal
kesimdeki çocuklarda, kent grubundakilerine göre daha iyi olduğunu saptamış. Kırsal
kesimdeki periodontal sağlığın daha iyi olmasını; Kentte çikolata, şeker ve şekerli
yiyecek tüketiminin daha fazla olması ile açıklanabileceğini düşünmüştür(13). Son
yıllarda yapılan araştırmalarda, gelişmekte olan ülkelerde çürük oranlarının yükseldiği
görülmektedir. Eskiden şeker tüketiminin az olduğu gelişmekte olan ülkelerde son
yıllarda bir artış görülmektedir(25,26) .
Bireylere küçük yaşlarda doğru beslenme alışkanlıkları kazandırmanın daha etkili
ve kalıcı olduğu bilinmektedir. Özgen yaptığı çalışmada, ilköğretimde okuyan
öğrencilerde şekerli yiyecek ve kolalı içecek tüketimlerini çok yaygın bulmuştur(87).
Yanlış beslenme alışkanlıkları, ağız sağlığının bozulmasına, çocuk ve gençlerde diş
çürüklerinin oldukça fazla görülmesine yol açmaktadır.
Çalışmamızda; su-ayranın daha çok tüketildiği, meyve suyu-kola ve diğer gazlı
içeceklerin ise daha az tüketildiği görülmüştür. Ayrıca anne babaların %96,7’i şeker,
kola, kuruyemiş ve cipsin diş çürüklerine sebep olabileceklerini, çok da gerekli
olmadıklarını, ancak %3,33’ü şeker, kola, kuruyemiş ve cipsin büyümeye yardımcı
olabileceğini düşünmüştür.
Çalışmamızda, çürük ortalamasının yüksek olmasına rağmen, şekerli ürünler
tüketiminin az olduğunu tespit ettik.
Öztunç ve ark.’nın yaptıkları bir çalışmada, diş ve diş sağlığı için, süt ve süt
ürünleri, meyve ve sebzelerle dengeli beslenilmesine, vücudun gereksinimi ihtiyacı olan
kalsiyum, fosfor gibi mineraller ile A, D ve C vitaminlerinin yeteri kadar alınmasına
dikkat çekmişlerdir(86). Kemik ve diş sağlığında süt ve süt ürünleri kalsiyum içerikleri
bakımından önemlidir. Yoğurt gibi fermente süt ürünlerinin, ağzın ph’nı dengeleyerek
diş çürümelerini engellediği ya da geciktirdiği, böylece ağız ve diş sağlığı açısından
katkılar sağladığı ifade edilmektedir(62).
44

Çalışmamızda anne-babaların; %56,3 ‘ü diş gelişimi için kalsiyum ,%21,7 ‘i ise
D vitamini verilmesi gerektiğini ,%22’i de ek bir vitamine ihtiyaç olmadığını
düşünmüştür. Ayrıca çalışmamızda, diş çürüğü olanlarda bile ayran tüketiminin sık
olduğunu saptadık.
Günümüz diş hekimliğinin ana sorunlarından biri olan erken dönem diş çürükleri,
dünyanın hemen her ülkesinde görülen yaygın bir halk sağlığı sorunudur. Diş çürüğü
özellikle yaşadığımız yüzyılın başlarından itibaren her yaş grubunu etkilemektedir.
Süt dişlerindeki çürük prevalansının altı yaşında % 83,0 , sekiz yaşında % 92,0, altıon
iki yaşında % 64,0-100,0 civarında olduğu ve çocuk başına düşen çürük (D), süt
dişi (T) sayısını gösteren DT indeksinin 4,4’ten 5,2’ye çıktığı bildirilmektedir (91).
DSÖ 2020 yılı için 12 yaş grubunda ise ortalama kalıcı, eksik, ve dolgulu diş sayısı
(DMFindeksi)'nin 3'ten fazla olmamasını hedeflemiştir.
Necmi namal ve arkadaşları 6-12 yaş arası çocuklarda yaptıkları çalışmada
DMFT: 4.51±3.04, Tulunoğlu ve arkadaşları, 3-8 yaş arası çocuklarda yaptıkları
çalışmada DMFT:2,2 olarak saptamışlar(78,110). T.Dülgergil ve arkadaşları,
Diyarbakır’da iki farklı ilköğretim okulunda yaptıkları çalışmada 9-10 yaş grubunda
DMFT’yi 3,05 ve 3,5 bulmuşlar yine Diyarbakır’da yaptıkları başka bir bir çalışmada
10-14 yaş grubunda DMFT’yi 0,75±1,17 olarak tespit etmişlerdir(34,30).Gökalp ve
arkadaşları ,5yaşındaki çocuklarda yaptıkları çalışmada DMFT indeksinin yüksek 3,7
±3,9 ve en büyük komponentin de çürük diş sayısı olduğunu 3,6 ±3,9 tespit
etmişlerdir(50).
Çoğulu ve arkadaşları, 3-6 yaş arası çocuklarda yaptıkları çalışmada,
DMFT:5,88 ± 0,449 olarak saptamışlar. Ontario'da 6-12 yaş grubundaki okul çağı
çocuklarında yapılan bir çalışmada da diş çürüğü sayısı ortalaması 6.2 bulunmuştur.
Ayrancı 6-9 yaş arası çocuklarda yaptıkları bir çalışmada DMFT: 5.29±3.35 saptamış.
Saydam ve arkadaşları DMFT:5,15 ,Gülhan ve arkadaşları 7-15 yaş grubunda
DMFT:3,83 ,Eronat ve arkadaşları 7-12 yaş grubunda DMFT:4,45 , Baloş ve
arkadaşları 10 yaş grubunda DMFT:2,5 , Tümerdam ve arkadaşları DMFT:0,48 ,
Çalışkan ve arkadaşları 7-11 yaş grubunda yaptıkları çalışmalarda DMFT:1,1
saptamışlardır.Öztunç ve arkadaşları yaptıkları bir çalışmada 6-11yaş grubunda
DMFT:2,86 saptamışlardır( 24,92,8,95,53,39,9,14,111,23,86).
.
45

Biz çalışmamızda,1-10 yaş arası çocuklarda ortalama DMFT:1,82±2,18
saptadık. Çalışmamız, Tulunoğlu-Dülgergil-Gülhan-Eronat-Baloş-Çalışkan-Öztunç ve
arkadaşlarının yaptıkları çalışmalarla parelelik göstermektedir.
Çalışkan , 7-11yaş grubu çocuklarda yaptığı çalışmada cinsiyete göre çürük diş
olma durumu arasında anlamlı bir ilişki saptamamış(23) .Yaramış ve arkadaşları
yaptıkları bir çalışmada, 10-12yaş grubu erkek çocuklarda diş çürüğü görülme oranını
daha yüksek saptamışlar(126). Ayrancı 6-9 yaş arası çocuklarda yaptığı çalışmada, kız
öğrencilerdeki çürük sayısını erkek öğrencilerinkine göre daha fazla saptamış(8).
Gökalp ve arkadaşları yaptıkları bir çalışmada, 5 yaş grubunda erkek çocuklarda kız
çocuklarına göre diş çürüğü görülme oranı daha yüksek saptamışlar(50). Öztunç ve
arkadaşları 6-11yaş arası çocuklarda yaptıkları çalışmada, çürük diş oranı bakımından
kız ve erkek çocuklar arasında istatiksel olarak bir fark saptamamışlardır(86).
Bizim yaptığımız çalışma, Çalışkan-Öztunç ve arkadaşlarının yaptıkları
çalışmalarla paralellik göstermektedir Erkek ve kız çocuklarının çürük ortalamaları
arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptamadık. (p=0,216).
Astrom ve Jakobsen, diş sağlığı ile ilgili davranışlarda velilerin davranışlarını,
çocukların taklit ettikleri bir model olarak kabul etmektedir. Aynı araştırmacılar
tarafından, diş fırçalama gibi olumlu davranışlarda ailenin model olmasının çocuklar
için önemli olduğu, çocuğun ailesi ile kontağının yoğunluğu ve süresinin bu
modellemede önem taşıdığı, ayrıca velilerin diş sağlığına yönelik davranışlarının
ergenlik çağına kadar çocuğun bu konudaki davranışlarında doğrudan etkili olduğu da
bildirilmektedir(7).
Yeni doğanın anne dışında sıklıkla temas içinde olacağı diğer aile fertlerindeki
düşük enfeksiyon seviyesi de gelecekteki MS (mutans streptokok) düzeyine etki
yapabilir. Kohler, Bratthall ve Berkowitz ve arkadaşları , kardeşlerdeki MS
kolonizasyonunun, annelerdeki ve diğer çocuklardaki yüksek MS seviyesi ile ilişkili
olabileceğini ifade etmişlerdir(65,16).
Ayrancı, 6-9 yaş arası çocuklarda yaptığı çalışmada; Kardeş sayısı arttıkça, çürük
varlığının da arttığını , bir kardeşi olanlarda çürük varlığı %78.6 iken, iki kardeşi
olanlarda bu değerin %84.3 , üç ve daha fazla kardeşi olanda ise %85.7 olduğunu
saptamıştır(8).Çoğulu ve arkadaşlarının 3-6 yaş arası çocuklarda yaptıkları çalışmada;
Ailedeki kişi ve çocuklarda çürük varken çocuk DMFT:7,19 ± 1,83 , çürük yokken
çocuk DMFT: 6,01 ± 1,26 saptamışlar(24).
46

Bizim çalışmamızda da ailedeki kişi sayısı ile çocuk DMFT, çürük ve kayıp
değerleri arasında istatistiksel olarak pozitif yönde anlamlı ilişki gözlenmiştir Evde
yaşayanların sayısı arttıkça çocuk DMFT ,çürük ve kayıp değerleri de artmaktadır.
Çocuk sayısı ile çocuk DMFT, çürük ve kayıp değerleri arasında istatistiksel olarak
pozitif yönde anlamlı ilişki gözlenmiştir . Ancak dolguda bir artış yoktur. Çünkü aileler
süt dişlerinin geçici olduğunu düşünerek dolgu yaptırmamaktadırlar. Süt dişleri
çürüyünce en son ana kadar beklemekte ve nasıl olsa kalıcı diş çıkar düşüncesiyle
çektirmeyi tercih etmektedirler. Evde yaşayan kişi ve çocuk sayısı arttıkça çocuktaki
DMFT’nin artması aynı tabak-kaşığı kullanmanın sonucu olarak MS geçiş riskini
artırdığını düşündürmekte ve böylece çocukta çürük ve kayıp sayısını artırmaktadır.
Annenin, emziği kendi ağzından sonra çocuğun ağzına sokması MS yoluyla çocuktaki
çürük riskini artırmaktadır .
Öğrenim düzeyi yüksek ailelerde, diş fırçasına sahip olanların sayısı fazla
bulunmuştur. Buna karşılık diş fırçasına sahip olma ile fırçalama sıklığının ilişkili
olmadığı görülmüştür. Öğrenim düzeyi düşük ailelerde, çocuklar dişlerini daha az
fırçalamaktadırlar. Ağız sağlığının, yaşam standartları ve öğrenim düzeyiyle ilişkili
olduğu bildirilmektedir(58).
Denizli’de bazı ilköğretim okullarını kapsayan bir çalışmada; Babası okur-yazar
olan çocuklarda, diş çürüğü ortalaması 4,6 iken, baba mesleği nitelikli guruba giren
çocuklarda, diş çürüğü ortalaması 3,1 olarak saptanmıştır (128). Ayrancı 6-9 yaş arası
çocuklarda yaptığı çalışmada; Baba mesleği yükseldikçe çürük varlığının da azaldığını,
babası işsiz olanlardaki çürük varlığı %92.6 iken, işçi olanlarda %86.4 ve memur
olanlarda ise %73.3 saptamış. Annenin mesleği yükseldikçe çürük varlığının da
azaldığını, annesi ev hanımı olanlarda çürük varlığı %96.6 iken, memur olanlarda
%45.0 saptamıştır(8).
Çoğulu va arkadaşları 3-6 yaş arası çocuklarda yaptıkları çalışmada; Annenin
eğitim düzeyi ≤ 8 yıl ise DMFT:8,01 ± 1,31, 8-11yıl ise DMFT:5,60 ± 0,54 , > 11 yıl
ise DMFT:4,96 ± 0,99, babanın eğitim düzeyi ≤ 8 yıl olduğunda DMFT:7,13 ± 2,17
iken 8-11 yıl olduğunda DMFT:5,05 ± 1,29, > 11 yıl olduğunda ise DMFT:4,09 ± 0,88
saptamışlar(24). Tulunoğlu- arkadaşları, Güngör ve diğerleri yaptıkları çalışmalarda;
Eğitim düzeyi arttıkça bireylerin diş fırçalama alışkanlıklarının arttığını, buna bağlı
olarak da ağız sağlığının daha iyi olduğunu saptamışlardır(109,56).
47

Freire ve arkadaşları, çocukluk döneminde aileden alınan oral hijyen bilinci ile
birlikte adolesanlarda oral sağlık durumunu inceleyen kesitsel çalışmalarında, adolesan
dönemdeki oral sağlığa yönelik davranışların, özellikle annenin bilinç düzeyinden
etkilendiğini ortaya koymuşlardır(46). Spalj ve arkadaşları tedaviye karar vermede
eğitimin etkili olduğunu, Caldas ise eğitimin anlamlı etkisi bulunmadığını
bildirmişlerdir(99,22).Velilerin çocuklarının beslenmesini denetlemeleri gerektiği,
ancak bunu yapabilmeleri için, kendi bilgi düzeylerinin de yeterli olması gerektiği
vurgulanmaktadır (115).
Biz de çalışmamızda, yapılan çalışmalara paralel olarak anne eğitimiyle çocuk
DMFT’nin negatif korelasyon gösterdiğini, anne okur-yazar olmayanlarda çocuk
DMFT’ni 3,05±3, ilkokul mezunu olanlarda 1,82±2,18, ortaokul mezunu olanlarda
0,91±1,31, lise mezunu olanlarda 0,68±1,19, üniversite mezunu olanlarda 0,36±0,7
olduğunu saptadık. Bu da ailenin bilinç-eğitim düzeyinin ve fırçalama kültürünün çürük
insidansı ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Bu bulgular, ailelerin eğitim düzeyi
düştükçe çocuklarına sorumluluk duygusu kazandırma ve bilinçlendirme özelliklerinin
azalmasının, çocuklarına küçük yaşlarda diş fırçalama alışkanlığını kazandıramamış
olmalarının göstergesi olabilir.
Diş fırçalama alışkanlıkların edinilmesinde, ailelerin sosyoekonomik düzeylerinin
de etkili olduğu öne sürülmektedir (6).Ağız sağlığında sosyoekonomik koşulların etkisi
bilinmektedir(58). Oktay, 1975 yılında Erzurum yöresinde yaptığı bir çalışmada
periodontal hastalıklar ile ağız hijyenin sosyoekonomik durumla ilişkili olduğunu
saptamış(80). Addo-Yobo ve ark. ile Pekiner ; Sosyoekonomik düzeyi yüksek olan
ailelerin çocuklarının ağız sağlığının sosyoekonomik düzeyi düşük olan gruptan daha
iyi olduğunu bildirmişlerdir(1,89). Sogi ve Bhaskar; Hindistan’ın Davangere şehrinde
yapmış oldukları çalışmalarında, çocuklardaki çürük diş sayısı ve oral hijyen
durumlarının sosyoekonomik durumla güçlü bir ilişki olduğu sonucuna
varmışlardır(101).
Bayhan, Diyarbakır’da üç farklı sosyo-ekonomik düzeyde yapmış olduğu
çalışmasında, orta ve kötü ekonomik düzeye sahip gruplarda periodontal hastalıkların
daha sık olduğunu belirtmiştir(10). Buna ilaveten Darı, aynı yörede yapmış olduğu
araştırmasında benzer sonuçlara ulaşmıştır(28).
Sofola ve ark., Nijerya’da kırsal ve kentsel okul öğrencileri arasındaki oral hijyen
ve periodontal tedavi gereksinimini inceledikleri çalışmalarında, kırsal bölge
çocuklarının oral hijyen durumunun daha kötü olduğunu, bununla birlikte kentsel
48

ölgede yaşayan düşük sosyal sınıfa sahip çocukların yüksek sosyal sınıfa sahip
çocuklardan daha fazla periodontal tedavi gereksinimleri olduğunu ortaya
koymuşlardır(100). Namal ve arkadaşları yaptıkları bir çalışmada ; Ailedeki çocuk
sayısı arttıkça tedaviye karar verme yüzdesinin anlamlı şekilde düştüğünü görmüşler.
Beş çocuklu bireylere göre çocuksuz bireylerin tedaviye karar verme yüzdesi 1,7 kat,
1-2 çocuklu bireylerin 1,4 kat fazla olduğunu saptamışlar(78). Lavelle ve arkadaşları,
çocukların diş çürüklerinin ailenin gelirinden çok eğitim düzeyi ile yakın ilişkisi
olduğunu savunmaktadırlar(70).
Sosyoekonomik durumu ve eğitim düzeyi yüksek ailelerin çocuklarında diş
çürüğü bulunma olasılğı, düşük ve orta düzeydeki ailelerin çocuklarına göre daha az
olması ileri sürülen bu fikri desteklemektedir(125,63).
Çalışmamızdaki ve ülkemizdeki diş çürüğü oranının yüksek olmasının nedeni,
ülkemizin sosyoekonomik durumunun yetersizliği ve çalışma grubumuzun bulunduğu
mahallenin, kentin daha yoksul ailelerden oluşan ve aylık maddi kazancı düşük bir
bölgede olması ile açıklanabilir. Benzer biçimde, sosyoekonomik yönden daha alt
düzeylerde yaşayanlarda diş sağlığının daha kötü olduğu başka bazı çalışmalarda da
saptanmıştır (38, 60). Bu sonuçlar, bizim bulgularımızla paralellik göstermiştir Sosyoekonomik
seviyesi düşük ailelerin çocuklarının diş bakımlarını ihmal ettiği görüşü
tarafımızca kabul edilmektedir.
49

5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Çalışmamızda, sosyoekonomik düzeyi yüksek ailelerin çocuklarının ağız-diş
sağlığı durumunun daha iyi olduğu , diş hekimine gitme sıklığının da daha fazla olduğu
görülmektedir.
Çocuk ile anne ve baba DMFT değerleri arasında istatistiksel olarak pozitif
yönde anlamlı ilişki saptandı (p=0,0001). Evdeki birey ve çocuk sayısı ile çocuk
DMFT, çürük ve kayıp değerleri arasında istatistiksel olarak pozitif yönde anlamlı ilişki
gözlendi (p=0,007, p=0,021, p =0,004). Çürük ortalamaları arasında cinsiyet farklılıkları
gözlenmedi (p=0,216).
Annelerin okur yazar olmayanların çocuk çürük ortalamaları, ortaokul, lise ve
üniversite mezunlarından istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulundu
(p=0,037, p=0,006, p=0,001).İlkokul mezunu olanların çocuk çürük ortalamaları, lise ve
üniversite mezunlarından istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulundu
(p=0,006,p=0,001).Diğer gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık
gözlenmedi (p>0.05).
İlkokul mezunu babaların, DMFT ortalamaları, lise ve üniversite mezunlarından
istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulundu (p=0,009, p=0,0001).Üniversite
mezunu olanların DMFT ortalamaları, lise ve ortaokul mezunlarından istatistiksel olarak
anlamlı derecede düşük bulundu (p=0,048, p=0,001). Diğer gruplar arasında istatistiksel
olarak anlamlı farklılık gözlenmedi (p>0,05).
Gelir düzeyi ile çocuk DMFT’i arasında negatif ilişki bulundu (p=0,0001) .Sosyal
güvence varlığı çocuk DMFT’ lerini etkilememekteydi (p=0,356).
Sonuç olarak: Ailenin düşük sosyo ekonomik durumu, anne-babanın düşük eğitim
düzeyleri, anne ve babanın yetersiz diş sağlığı, kalabalık aile ortamı, çocukta da diş
sağlığını olumsuz olarak etkilemektedir.Ailelerin ağız ve diş sağlığı konusundaki bilgi
ve tutumları yetersizdi.
ÖNERİLER
Araştırmadan elde edilen sonuçlar doğrultusunda, doğru bilgi ve davranışların
kazandırılması için ağız diş sağlığı konusunda eğitim verilmesinin, ailelerin de bu
süreçte iyi model olmasının önemli olduğu görülmüştür. Bu konuda yapılacak
çalışmalar, DSÖ’nün belirlediği ‘’herkes için sağlık’’ hedeflerine ulaşmak ve geleceğe
sağlıklı bireyler yetiştirmek için temel oluşturacaktır. Ağız sağlığı konusunda bilgi
ortaklığı sağlanmalıdır . Ağız sağlığı eğitimi, sağlığı geliştirme programları ve diş
tedavi hizmetlerine ulaşımının önündeki engellerin kaldırılması için her düzeyde
50

politika yapıcıların duyarlılığı artırılmalıdır Floridlerin etkin kullanımı, fissür
sealant(fisür örtücü jel) uygulamaları ağız diş sağlığı düzeyinin gelişimine önemli
katkılar sağlamaktadır.
‣ Aile bireyleri ve koruyucu diş hekimleri arasında iletişim düzeylerinin
artırılması için okullarda velilere yönelik ağız ve diş sağlığı hakkında bilgiler
verilmeli ve aydınlatıcı broşürler dağıtılmalıdır .Ağız ve diş sağlığı konusunda,
anne ve babalara sağlık eğitimi verilmelidir.
‣ Ailelere yardımcı diş temizleme araçlarını tanıtıcı ve kullanılması gerekliliğinin
önemini anlatmak için, eğitim programları hazırlanmalıdır Ağız-diş
hastalıklarının tedavisinde, koruyucu tedaviye önem verilmelidir
‣ Ailelere basit tanı ve tedavi yöntemleri konusunda doğru davranışlar
kazandırılarak, sağlık kurumlarını ve personelini daha yüksek oranda
kullanmaları sağlanmalıdır. En az 6 ayda bir hekim kontrolünün gerekliliği
anlatılmalıdır. İlk yaştan itibaren düzenli diş hekimi ziyareti ile ağız diş sağlığı
değerlendirilmelidir.
‣ Ailelere flor kullanımının önemi ve gerekliliği anlatılarak çocukların dişleri,
ilk diş sürdükten itibaren florürlü diş macunu ile fırçalanması gerektiği
anlatılmalıdır.
‣ Okul ağız sağlığını geliştirme programları uygulanmalıdır. Bu programların
kentsel alanlarda olduğu kadar , sosyoekeonomik düzeyi düşük kesimleri de
kapsaması özellikle sağlanmalıdır. .
‣ Yüksek risk grubu hastalarda, antibakteriyel ajanların kullanılması tavsiye
edilmedir. (Klorheksidin ,ksilotol,probiyotik,CPP-ACP,enzim ihtiva eden
macunlar vs .) .
‣ Erken MS(mutans streptokok) geçisini önlemek için ;Hamilelik döneminde ve
süt dişlerinin sürme periyodu boyunca (6-20 ay) ksilotol’lü cikletlerin kullanımı
ile süt dişlerinde çürük oranı düşürülmelidir. İlk temel korumada tavsiye
edilmelidir.
‣ Şekerli gıdaların gece alınması ,sık sık alınması ve biberon verilmesi
önlenmelidir.
‣ Öğün aralarında şekersiz yiyecekler seçilmelidir.(peynir,taze meyve ve
sebzeler)İçeceklerin şekersiz alınması önerilmelidir.
‣ Yiyeceklerin paketlerinde belirtilen şeker miktarları ve çeşitleri incelenmelidir.
51

ÖZET
KLİNİĞİMİZE BAŞVURAN ÇOCUKLAR İLE EBEVEYNLERİNİN DİŞ
SAĞLIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ VE SOSYODEMOGRAFİK
FAKTÖRLERLE İLİŞKİSİNİN ARAŞTIRILMASI
Çalışmamız, kliniğimize başvuran 153’ü kız , 147’i erkek olmak üzere 1-10 yaş
arası çocuklar ile ebevynlerinin ağız-diş sağlığı durumlarının belirlenmesi ve
sosyodemografik özelliklerle ilişkisinin saptanması amacıyla yapıldı.
Veri toplama formları, gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra araştırmacı
tarafından doldurulmuştur .Gönüllü çocukların ve ebevynlerinin ayrı ayrı detaylı ağız
içi muayeneleri yapılarak DMFT(D:çürük,M:eksik,F:dolgu) indeksleri saptandı
Çalışmamızda, sosyoekonomik düzeyi yüksek ailelerin çocuklarının ağız-diş
sağlığı durumunun daha iyi olduğu , diş hekimine gitme sıklığının da daha fazla olduğu
görülmektedir.
Çocuk ile anne-baba DMFT değerleri arasında istatistiksel olarak pozitif yönde
anlamlı ilişki saptandı (p=0,0001). Evdeki birey ve çocuk sayısı ile çocuk DMFT’i,
çürük ve kayıp değerleri arasında istatistiksel olarak pozitif yönde anlamlı ilişki
gözlendi ( p=0,007, p=0,021, p =0,004).Çürük ortalamaları arasında cinsiyet
farklılıkları gözlenmedi (p=0,216).
Annelerin okur yazar olmayanların çocuk çürük ortalamaları, ortaokul, lise ve
üniversite mezunlarından istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulundu
(p=0,037, p=0,006, p=0,01). İlkokul mezunu olanların çocuk çürük ortalamaları, lise ve
üniversite mezunlarından istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulundu
(p=0,006,p=0,001). Diğer gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık
gözlenmedi(p>0.05).
İlkokul mezunu babaların DMFT ortalamaları, lise ve üniversite mezunlarından
istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulundu (p=0,009, p=0,0001). Üniversite
mezunu olanların DMFT ortalamaları, lise ve ortaokul mezunlarından istatistiksel
olarak anlamlı derecede düşük bulundu (p=0,048, p=0,001). Diğer gruplar arasında
istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmedi (p>0,05).
Gelir düzeyi ile çocuk DMFT’i arasında negatif ilişki bulundu(p=0,0001).Sosyal
güvence varlığı çocuk DMFT lerini etkilememekteydi (p=0,356).
52

Sonuç olarak: Ailenin düşük sosyo ekonomik durumu, anne-babanın düşük eğitim
düzeyleri, anne ve babanın yetersiz diş sağlığı, kalabalık aile ortamı, çocukta da diş
sağlığını olumsuz olarak etkilemektedir.Ailelerin ağız ve diş sağlığı konusundaki bilgi
ve tutumları yetersizdi.
Ağız-diş sağlığının geliştirilmesi ancak erken yaşlarda kazanılan fırçalama ve
dengeli beslenme alışkanlığı, bilinçli bir sağlık eğitimi ve düzenli diş hekimi kontrolleri
ile mümkün olacaktır
Anahtar Kelimeler: Ağız-diş sağlığı, DMFT
53

KAYNAKLAR
1. Addo-Yobo C, Williams S A, Curzon M E.Oral hygiene practices oral cleanlines
and periodontal treatment needs in 12- year old urbanand rural school children in
Ghana Community Dental Health 1991; 8(2):155-162 .
2. Aggeryd T. Goals for oral health in the year 2000: Co-operation between WHO,
FDI and the national dental associations. Int Dent J 1983;33:55-9.
3. Akal, E., Birer, S.; Baysal, A. (1986). 3-12“Yaş Grubu Çocukların Beslenme
Alışkanlıklarının Diş Sağlığı Üzerine Etkisi“ Beslenme ve Diyet Dergisi 15: 19-30.
4. Akıncı Z. Karma dişlenme dönemindeki öğrencilerin ağız- diş sağlığı durumunun ve
bu konudaki eğitim gereksinimlerinin beirlenmesi.Yüksek lisans tezi 2008-Ankara .
5. Al İsmail .Prevention of early childhood caries.Community Dent Oral Microbiol
1998;26:Supplement 1:49-61.
6. Amarente,E. , Raadal, M., Espelîd, I. (1998)”Impact of diagnostic criteria on the
prevalance of dental caries in Norvegian children aged 5,12 and 18
years”Community Dent. Oral Epidemiol.26: 87-94.
7. Astrom,A., Jakobsen, R. (1996) “Stability of Health Dental Behavior”.
8. Ayrancı, Ü. (2005); “Bir Grup İlkokul Öğrencisinde Diş Çürüğü Saptama
Araştırması”,Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 14(3):50-54.
9. Baloş K., Türkan S., Cemil A. Farklı sosyoekonomik düzeydeki 10 yaş grubu okul
öğrencilerinin peridontal hastalıklar ve diş çürükleri yönünden 1,5 yıl süreyle
izlenmeleri , AÜ. Dişhek. Fak.Derg. 6:1-16.
10. Bayhan A K.. Diyarbakır yöresinde görülen periodontal doku hastalıklarının
prevalansları bunlara tesir eden bazı faktörler. Doktora Tezi, Diyarbakır,1983.
11. Bayne SC, Thompson JY, Swift EJ, Stamatiades P, Wilkerson M. A characterization
of first-generation flowable composites J Am Dent Assoc 1998; 129: 567-77.
12. Birol, L.; Akdemir, N. ve Bedük T. (1997). İç Hastalıkları Hemşireliği, Ankara.
13. Bozkurt, F.Y.; Fentoğlu, Ö.; Kıran, M. (2002). Isparta Bl Merkezi ve Kırsalında
Yaşayan Adölesanlarda Ağız Bulgularının Değerlendirilmesi. T. Klin. Diş Hek. Bil.
8: 25-30.
14. Baloş, K.,(1996) Oral Hijyen Eğitimi ve Kontrollerinin Periodontal Sağlığı Etkileri.
Ankara Univ: Diş Hek. Fak. Dergisi ; 3 (3) : 13-23, 5-Baloş, K., Sungur, T.
15. Benitez C., O’Sullivan D., Tinanoff N. Effect of a preventive approach fort he
treatment of nursing bottle carries. Journal of Dentistry for Children .61(1):46-
9,1994 .
54

16. Berkowitz RJ, Turner J, Green P. Maternal levels of Streptococcus Mutans and
primary oral infection of infants Arch Oral Biol 1981;26(2):147-149.
17. Boivin G, Meunier PJ. Fluoride and bone: toxicological and therapeutic aspects. The
metabolic and molecular basis of acquired disease. Tindall, London: 1990; 2:1803-
23.
18. Cai F, Shen P, Morgan MV, Reynolds EC. Remineralization of enamel subsurface
lesions in situ by sugar-free lozenges containing casein phosphopeptideamorphous
calcium phosphate Australian Dent J .48:4, 240-243, 2003.
19. Caglar E, Sandallı N, Twetman S. Effect of yogurt with Bifidobacterium DN-173
010 on salivary mutans streptococci and lactobacilli in youn adults Acta Odon Scan
2005, 63,1-4 .
20. Challocombe SJ:Serum and salivary antibodies to streptococcus mutans in relation
to the devolopment and treatment of human dental caries. Arch Oral Biol 25:495-
502, 1980.
21. Community Dent Oral Epidemiol 2005 Aug;33(4):256-64 . Cariogram-a
multifactorial risk assessment model for a multifactorial disease. Bratthall D, Hansel
Petersson G.
22. Caldas AF Jr. Reasons for tooth extraction in a Brazilian Population. Int Dent J
2000;50:267-273.
23. Çalışkan D., Işık A., Yaşar F., Yıldırım N.,Elhan A., Ankara Üniversitesi Tıp
fakültesi Mecmuası Cilt 52,Sayı 2.
24. Çoğulu D., Menderes M., Ersin N., SÜ Dişhek. Fak.Derg., 2009;18:63-67 .
25. Çolak M.: Diyarbakır Yöresinde 15-24, 25-34 ve 35-44 Yaş Gruplarında Çürük
Prevalansı ve Radyolojik Değerlendirmesi, Doktora Tezi, Diyarbakır, 1991.
26. Çolak Ş.: Diyarbakır Yöresinde 12, 22 ve 32 yaş gruplarında çürük prevalansı,
çürük afinitesi, flour’un rolü, Doktora Tezi, Diyarbakır, 1979.
27. Çubukçu Ç.E. Neden Koruyucu Diş Hekimliği,Hacettepe Toplum Hekimliği
Bülteni, Yıl:24, Ocak 2003, Sayı: 1 .
28. Darı K O. Diyarbakır ilindeki farklı sosyo-ekonomik seviyeye sahip 13-15 yaş
grubu bireylerde; periodontal problemlerin, çürük yaygınlığının ve bunları
etkileyebilecek faktörlerin belirlenmesi. Doktora Tezi, Diyarbakır, 2005.
29. De La Rosa ,,M. Guerra J.S., Jonhston, D.A., Radike,A.(1979): Plaque Control and
Removal with Daily Tooth Brushing.J. Periodontol 50, 661-554.
55

30. Dülgergil Ç.T., Sayman M., Civelek A., Ercan E., Ercan M., Atatürk Üniversitesi
Dişhek.Fak.Derg. Cilt:16 :26-32 2006.
31. Dişhekimi (2005). “Kemalpaşa 8 Eylül İlköğretim Okulu Öğrencilerine Verilen
Ağız ve Diş Sağlığı Eğitimi” 11(Mayıs- Haziran):30-32.
32. Dowd F.J. Saliva and dental caries. Dent Clin North Am.1999; 43(4):579-697.
33. Dulgergil Turksel C, Saticı O, Yıldırım I, Yavuz I, Prevention of caries in children
by preventive and operative dental car efor mothers in rural Anatolia, Turkey .
Acta Odontol Scand 2004;62:251-257.
34. Dülgergil Ç.T., sezgin B., Ercan E., Adıgüzel Ö., Ayna
B.,T.Klin.Dişhek.Bil.2002,8:45-51.
35. . Egemen A, Akflit S. Flor ve çocuk sağlığındaki yeri. Ege Pediatri Bülteni
1997;4:65-84.
36. Edelstein B, Tinanoff N:Correlation of dental caries in young children with a
nonlaborotary method of salivary S.mutans samping.Dent 11:129-132, 1989.
37. Edelstein, B.L. (1998). Evidence-Based Dental Care For Children And The Age 1
Dental Visit. Pediatr Ann; 27:569-574.
38. Elley KM, Langford JW. The use of a classification of residential neighbourhoods
(ACORN) to demonstrate differences in dental health of children resident within
the South irmingham health district and of different socioeconomic backgrounds
Com Dent Health 1993; 10: 131-138.
39. Eronat N., Ertuğrul F. , Uğur ZA., Önçağ Ö., Köse T., İzmir Bornova’da
sosyoekonomik düzey ile ağız diş sağlığı durumunun 7 ve 12 yaş grubu çocuklarda
değerlendirilmesi. HÜ Dişhek. Fak. Derg. 21:46-51, 1997.
40. Ezzati M., Lopez A.D., Rodgers A., Murray C.J.L., Comparative Quantification of
Health Risks. 2004. Geneva.
41. Featherstone JDB.Delivery Challenges for fluoride, Chlorhexidine and
XylitolBMC Oral health 2006,6(Suppl 1):S8do-i:10.1186/1472-6831-6-S1-S8.
42. Featherstone JDB:The sciense and practice of caries prevention. JADA 2000,
131:887-899 .
43. Feigal RJ. The use of pit and fissure sealants. Pediatr Dent 2002; 24: 415-422 .
44. Fejerskov O, Larsen MJ, Richards A, Baelum V. Dental tissue effects of fluoride.
Adv Dent Res 1994; 8:15 -31.
45. Fejerskov O, Ekstrand J, Burt BA. Fluoride in dentistry. 1st ed. Copenhagen:
Munksgaard Co.; 1996.
56

46. Freire MCM, Sheiham A, Hardy R. Adolescents’ sense of coherence, oral health
status, and oral health-related behaviors. Community Dent Oral Epidemiol 29: 204-
212, 2001 .
47. Gibson, S., Wıllıams, S.(1999) Dental caries in pre-school children: association with
social class, toothbrushing habit and consumption of sugars and sugar- containing
foods. Caries Res 1999; 33:101-113.
48. Gregory RL, Filler SJ, Michalek SM, McGhee JR: Salivary immunoglobulin A and
serum antıbodies to streptococcus mutans ribosomal preparations in dental cariesfree
and caries-susceptible human subjects.Infect ımmun 51:348-351, 1986.
49. Gomez SS,Weber AA, Emilson CG. A prospective study of a caries prevention
program in pregnant women and their children five and six years of age. ASDC J
Dent Child 2001;68:191-195.
50. Gökalp S.,Doğan B.G., Tekçiçek M., Berberoğlu A., Ünlüer Ş. The oral health
profile of 5, 12 and year olds, Turkey 2004.
51. Günay H, Dmoch-Bockhorn K, Gunay Y, Geurtssen W.Effect on caries experi ence
of a long-term preventive program for mothers and children starting during
pregnancy. Clin Oral Investig 1998;2:137-142.
52. Groeneveld A, Van Eck AAMJ, Backer Dirks O. Fluoride in caries prevention:is the
pre- or post-eruptive?. J Dent Res 1990; 69: 751-5.
53. Gülhan A., Akıncı T., Uz M. 7-15 yaşlar arasındaki çocuklarda çürük sıklığı ve ağız
hijyeni.İÜ Dişhek. Fak. Derg. 21:46-57 1987.
54. Gülhan, A., Akıncı, T., Uz, M. (1991) 7-15 Yaşlar arasındaki çocuklarda çürük
sıklığı ve ağız hijyeni. İ.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi dergisi.25:100-111.
55. Gülzow H J, Bamfaste R, Hoffmann S. Kariesbefunde an bleibenden Zähnen von 7
bis 15 jahrigen Hamburger Schülern. Dtsch Zahnarztl Z. 1991; 46: 488-490.
56. Güngör, K. ,Tüter, G., Bal, B., (1999). Eğitim Düzeyi ile Ağız Sağlığı Arasındaki
Blişkinin Değerlendirilmesi. G.Ü. Dis Hekimliği Fakültesi Dergisi16 (1): 21-25.
57. Güngör HC, Altay N, Alpar R. Clinical evaluation of a polyacid-modified resin
composite-based fissure sealant:two-year results. Oper Dent 2004; 29: 254-60.
58. Haznedaroğlu,D.(2001). Türkiye’de Beslenme Durumu ve Çalışmalar. III. Uluslar
Arası Beslenme ve Diyetetik Kongresi (12-15 Nisan 2000-Panel) Beslenme ve
Diyet Dergisi 30 (1): 51-54.
57

59. Isokangas P, Söderling E, Pienhakkinen , Alanen P.Occurrence of dental decay in
children after maternal consumption of xylitol chewing gum. A fallow-up from 0 to
5 years of age. J Dent Res 2000;79:1885-1889.
60. Jones CM, Worthington H. The relationship between water fluoridation and
socioeconomic deprivation on tooth decay in 5-year-old children. Br Dent J 1999;
186; 397-400.
61. Kargul B., B Altınok, N.Bekıroğlu Casein phosphopeptide-amorphous calcium
phosphate (CPP-ACP)efficacy in preventing early childhood caries Int Journal of
Ped Dent Vol 17-Suppl 1 p.157 PO060;June 2007
Kargül B, Altınok B, Effect of Casein Phospeptide-Amorphous Calcıum Phosphate
on Enamel Remineralization in vitro. 9, EAPD 2008 Dubrovnik, Hırvatistan
kongresi.
62. Kavas, G.; Kınık, Ö. (2001). Starter Kültür içeren Süt Ürünlerinin insan Sağlığna
Etkisi III. (Ağız ve Diş Sağlığında Fermente Süt Ürünlerinin Etkisi). Gıda Dergisi.
Eylül: 61.
63. Kruger E, Dyson K, Tennant M. Pre-school child oral health in rural Western
Australia. Aust Dent J 2005; 50: 258-62.
64. Kowash MB,Pinfield A, Smith J , Curzon ME .Effectiveness on oral health of a
long-term health education programme for mothers with young children. Br Dent J
2000;188:201-205.
65. Köhler B, Bratthall D. Intrafamiliar levels of Streptococcus mutans and some
aspects of the bacterial transmission.Scand J Dent Res 1978;86(1):35-42.
66. Kum, E., Baş, S., Baser, G., Paçon, K.(1977): Ankara ilinin Çankaya ve ilçelerinde
iki ilkokuldaki beşinci Sınıf Öğrencilerinin ağız hijyenine Altındağ ilişkisi bilgi
düzeyleri ve uygulamaları. Hacettepe Üniv. Diş Hek. Fak. Derg., 1(2) : 180-189.
67. Lındhe, J. (1988) Concepts of Destructive Periodontal Disease
J.CliniquePeriodontal Vol.11:22-32.
68. Ligtenberg AJ, de Soet JJ, Veerman EC, Amerongen AVAnn N Y Acad Sci.2007
Maar;1098:200-3. Oral diseases :from detection to diagnostics.
69. Loe H., Silness J. Periodontal disease in pregnancy. I. Prevalence and severity Acta
Odont Scand 1963; 25:533-48.
70. Lavelle CLB, Lewis DW, Beagrie GS. Summary of symposium of dental
perspectives, international year of the child. JADA, 1980; 100: 79-82.
58

71. Milnes AR. Description and epidemiology of nursing caries.J Public Health Dent
1996;56:38-50.
72. Maharaj B.K., Sommerfelt H. Micronutrient deficiency in children. B J Nutr 2001;
85 Suppl 2: S199-S2.
73. Manton DJ, Messer LB. Pit and fissure sealants: another major cornerstone in
preventive dentistry. Aust Dent J 1995; 40: 22-9.
74. Mellberg JR, Ripa LW. Fluoride in preventive dentistry-theory and clinical
applications. Philadelphia: Quintessence Publishing Co., 1983, p.81-103.
75. Mullane DM. The future of water fluoridation. J Dent Res 1990; 9: 756-9 .
76. Nase L, Hatakka K, Savilahti E, Saxelin M, Ponka A, Poussa T, Korpela R,
Meurman JH, Effect of long-term consumption of a probiotic bacterıum ,
lactobasillus rhamnosus GG, in milk on dental caries and caries risk in
children.Caries Res 2001;35:412-420
77. Namal N. İstanbul’daki tatlı imalathanelerinde çalışanların ağız ve diş sağlığı
durumlarının araştırılması. İ.Ü. Sağlık Bilimleri Enst. Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Doktora Tezi. İstanbul:2001, s 65.
78. Namal N., Vehid S., Can G., Köksal S. Toplum Hekimliği Bülteni Cilt 25, Sayı:3,
Eylül 2006.
79. Nikolitsch J M. Zwischen sozialer herkunft und gebiβgesundheit besteht ein enger
zusammenhang. Zahnarztliche Mitteilungen 1978;16: 881-889.
80. Oktay C. Periodontal hastalıkların Erzurum yöresindeki prevelansları ve bunlara
tesir eden faktörler. Atatürk Üniv. Diş Hek.Fak. Derg. 1975; 9 (1): 5-26.
81. Oral Dis.2005 May;11(3):131-7 Bacteriotherapy and probiotics role on oral health
.Caglar E,Kargül B, Tanboga I.
82. Oral Dis. 2007 Sep, 13(5):443-51 Probiotics:contributions to oral health.Meurman
JH, Starnatova I.
83. Orten JM, Neuhaus OW. Human Biochemsitry Nutrition. Saint Louis:The C.V.
MOSBY Co. 1975, p. 549 - 51
84. Öncel S., Özdemir A., Kayacan İ., (2006) İlköğretim okulu öğrencilerinin diş
sağlığı durumlarının incelenmesi , I. Ulusal Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi
Kongresi 2006 Muğla.
85. Özperk, G. Akgün, S., Yazıcıoğlu, B., (1996) 7-12 Yaş grubu öğrencilerde ve
öğretmenlerde ağız sağlığı düzey belirleme çalışması. (Üstekin ilkokulu, Ankara
(1992). Hacettepe Dişhekimiği Fakültesi Dergisi 20:12-16.
59

86. Öztunç, H.; Haytaç, M.C.; Özmeriç, N.; Uzel, B. (2000). Adana İlinde 6-11 yaş
Grubu Çocukların Ağız ve Diş Sağlığı Durumlarının Değerlendirilmesi”, G.Ü. Dis
Hekimliği Fakültesi Dergisi 17 (2): 1-6.
87. Özgen, L. (1998). Farklı Eğitim Düzeyindeki Öğrencilerin Hızlı Hazır Yiyecek
(Fast Food) Tüketim Durumlarının ve Alışkanlıklarının Saptanması Üzerine Bir
Araştırma. G. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. Bilim Uzmanlık Tezi.
88. Pattussi, M.P.; Marcenes, W. ve Croucher, R. (2001). Sheiman A. Social
Deprivation, İncome İnquality, Social Cohesion And Dental Caries İn Brazilian
School Children. Soc Sci Med; 53:915-925.
89. Pekiner N F. İstanbul’un sosyo-ekonomik yönden farklı iki ilköğretim okulunda
uygulanan ağız ve diş sağlığı eğitiminin sonuçlarının karşılaştırılmalı olarak
değerlendirilmesi. M. Ü. SağlıkBilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
90. Pieper K. Epidemiologische Begleituntersuchen zur Gruppenprophlaxe 1994.
Deutsche Arbeitsgemeinschaftfür.
91. Pekcan, G. (2001). Türkiye’de Beslenme Sorunları ve Boyutları, Besin ve Beslenme
Politikalarının Önemi. III. Uluslar Arası Beslenme ve Diyetetik Kongresi (12-15
Nisan.2000- Panel). Beslenme ve Diyet Dergisi 30 (1): 51-54.
92. Peressini S, Leake JL, Mayhall JT, Maar M, Trudeau R. Prevalence of Dental Caries
Among 7 and 13 year-old first nations children, District of Manitoulin, Ontario. J
Can Dent Assoc 2004; 70: 382.
93. Persaud., M, (1998) The Developing Human Clinically Oriented Embryology,
United States of America, 513-529.
94. QA, Xu, F.Yu ımmunogenicity and Persistence of a Targeted Anti-caries DNA
vaccine J Dent Res.2006 Oct;85(10):915-8.
95. Saydam G, Oktay , Möller IG. Türkiyede ağız-diş sağlığı durum analizi. Tür-ağızsağ
001 (DSÖ) Seçil Ofset İstanbul 1990.
96. Saydam G., Oktay I., Müller I., Türkiye’de ağız ve diş sağlığı durum analizi.Tür-
Ağız-Sağ-001(WHO), 1991.
97. Swan Euan. Dietary fluoride supplement protocol for the new millenium. J Can
Dent Assoc 2000; 60: 362-3.
98. Silness J, Loe H. Periodantal disease in pregnancy.II. Correlation between oral
hygiene and periodantal condition. Acta Odan Scand 1964;22:121-35.
60

99. Spalj S, Plancak D, Juric H, Pavelic B, Bosnjak A. Reasons for extraction of
permanent teeth in urban and rural populations of Croatia. Coll Antropol
2004;28:833-839 Schüler von 1988 bis 1994. Dtsch Zahnarztl Z 1995; 514-516.
100. Sofola OO, Shaba OP, Jeboda SO. Oral hygiene and periodontal treatment
needs of urban school children compared with that of rural shool chidren in Lagos
State. Nigeria. Odontostomatol Trop. 2003;26(101): 25-29.
101. Sogi GM, Bhaskar DJ. Dental caries and oral hygiene status of school children
in Davangere related to their socio-economic levels:an epidemiological study. J
Indian Soc Pedod Prev Dent. 2002; 20(4): 152-157.
102. Sümbüloğlu K. Sağlık Alanına Özel istatistiksel Yöntemler. 5.baskı. ABC
Matbaacılık Ankara, 2000, s217-221.
103. Şimşek Ç. (2004) Onbirinci sınıf öğrencilerinin kişisel bakım ve sağlığın
korunmasına yönelik davranışlarının incelenmesi (üç lise örneği Ankara) Dönem
projesi.
104. Tavener JA, Davies GM, Davies RM, Ellwood RP. The prevalence and severity
of fluorosis and other developmental defects of enamel in children who received
free fluoride toothpaste containing either 440- 1450 ppm F from the age of 12
months. Community Dent Health 2004;21:217-23 .
105. Tekir Ö.,Çalışkan T. Okul öncesi dönemdeki iki farklı grup için ağız diş sağlığı
ygulamalarında ebeveynin tutumunun karşılaştırılması.Fırat sağlık hizmetleri dergisi
cilt:12 sayı:4 2007.
106. Tietz NW: Textbook of clinical chemistry, Philadelphia: W.B. Saunders Co.,
1986, p.993.
107. Tez Yazım Klavuzu (2009), Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimler Enstitüsü
Yayınları .
108. Thorild I, Lindau B, Twetman S, Caries in 4-year-old children after maternal
chewing of gums containing combinations of xylitol, sorbitol, chlorhexidine and
fluoride Eur Arch Pediatr Dent 2006;7:241-245.
109. Tulunoğlu, Ö., Bodur, H, Akal, N., (1999) Aile eğitim düzeyinin okul öncesi
çocuklardaki ağız diş sağlığı uygulamalan üzerine etkisinin değerlendirilmesi. Gazi
Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi.,16: 27-32.
110. Tulunoğlu Ö., Bodur H., Ulusu T., Ciğer T., Odabaş M., GÜ Dişhek. Fak.
Derg.20(3):11-16, 2003.
61

111. Tümerdam Y., Oktay İ., Saydam G., Köy İlkokolu çocuklarında ağız ve diş
sağlığı taraması. 7. Türk Pediatri Kongresi Tebliğler, Cilt 2:247-252 Işık Matbaası,
İsatanbul 1979.
112. Twetman S, Axeisson S, Dahigren H, et al.Caries-preventive effect of fluoride
toothpaste:a systematic review. Acta Odontol Scand 2003;61:347-355 .
113. Vehkalahti M, Helminen S, Rytomaa I. Caries decline from 1976 to 1986 among
15-year-olds in Helsinki. Caries Res 1990; 24: 279-85.
114. Waggoner WF, Siegal M. Pit and fissure sealant application. Updating the
technique. Quintessence Int 1996; 127: 351-61.
115. Waldman, H.B. Do Parents Know How Best to Feed Their Children J.Dent
Child 65:194-7 May 1998.
116. Wei S.H.Y, Pediatric dentistry - total patient care. Philadelphia: Lea & Febiger
Co. 1988, p.57-100.
117. Weinstein P,Harrison R, Benton T, Motivating mothers to prevent caries
confirming the beneficial effect of cunselling J Am Dent Assoc 2006;137:789.
118. Weintraub JA, Ramos-Gomez F, Jue B, Shain S, Hoover Cl, Featherstone JDB,
Gansky SA, Fluoride varnish efficiency in preventing early chilhood caries. J Dent
Res 2006;85:172-176.
119. Whitford GM. The physiological and toxicological characteristics of fluoride. J
Dent Res 1990;69: 539-44 .
120. Whitford GM. Health effects of ingested fluoride, Washington DC: National
Academy Press, 1993.
121. Whitford GM. Intake and metabolism of fluoride. Adv Dent Res 1994;8:5-14.
122. WHO Health 21: The health for policy framework for the WHO European
Region uropean Health for all series No.6, 2000.
123. WHO (2003) Global Health Programme , Department For Clinic Disease,Yee
r.sheiam a. International Dental Journal 2003;52:1-9.
124. WHO Technical Report Series. Fluorides and oral health. Geneva, 1994.
125. Wierzbicka M, Petersen PE, Szatko F, Dybizbanska E, Kalo I. Changing oral
health status and oral health behaviour of school children in Poland. Community
Dent Health 2002; 19: 243-50.
126. Yaramış N., Karataş N., Ekti F., Aslantaş D., 2005 Cilt:14 Sayı:12 S:256-259.
127. Yılmaz B. Atatürk Üniversitesi Diş HekimliğiFakültesi'ne başvuran hastaların
diş sağlığı düzeyi. Atatürk Üni. Diş Hek. Fak. Derg. 1993; 3 (2):13-15.
62

128. Yazıcıoğlu, N., Yazıcıoğlu, B., Ulusoy, M..Bumin, Ç., Ulusoy, N,Yurdasal B.
,Ergin A. , Bozkurt A.İ. ,Tapalı A.,(2007) Denizli’de bazı ilköğretim okullarında
ağız ve diş sağlığı düzeyi XI. Halk Sağlığı Kongresi 2007 , Denizli.
129. Zanata RL, Navarro MF, Pereira JC, Franco EB, Lauris JR, Barbosa SH, Effect
of caries preventive measures directed to expectant mothers on caries experience in
their children.Braz Dent J 2003;14 75-81 .
130. Zhang F, Li YH Enhanced efficacy of CTLA -4 fusion anti-caries DNA vaccines
in gnotobiotic hamsters. Acta Pharmacol Sin. 2007 Aug;28(8) :1236-42.
63

AĞIZ DİŞ SAĞLIĞI İLE İLGİLİ VERİ TOPLAMA FORMU
1.Anne yaşı: Baba yaşı: Çocuğun yaşı:
2. Ailenin sosyoekonomik durumu:
Kendine ait evi:
Kendine ait arabası:
Evde yaşayanların sayısı:
Çocuk sayısı:
Ailenin Aylık geliri:a)1000TL’dan az
b) 1000-2000 TL
c)2000 TL üzeri
Sosyal Güvencesi: a)var
b)yok
3. Anne eğitim düzeyi: a)İlkokul b)Ortaokul c)Lise d)Üniversite e)Hiçbiri
Baba eğitim düzeyi: a)İlkokul b)Ortaokul c)Lise d)Üniversite e)Hiçbiri
4. Anne-babanın diş hekimine başvurma sıklıkları(senede): a)Şikayet olunca
b)Yılda 1-2kez
5. Annedekiki çürük-eksik-dolgu sayısı: Babadaki çürük-eksik-dolgu sayısı:
6. Anne-babanın ağız diş sağlığı konusunda eğitim alıp almadığı, eğitim almış ise
eğitimi nereden aldıkları ?
a)İnternetten b)Çocuk hekiminden c)Diğer hekimlerden d)Diş hekiminden
e)Komşudan
f)Aileden g)Egitim almadık h)Diğer
7. Çocuğunuzu sürekli takip eden hekim var mı? Varsa nereden?
a)Muayenehane
b)Sağlık ocağı c)Özel hastane d)Devlet hastanesi,klinik
8. Çocuğunuzun ağzındaki çürük-eksik-dolgu sayısı:
9. Anne-babanın çocuklarını diş hekimine götürme sıklıkları(senede):
a)Şikayet olunca
b)Yılda 1-2 kez
64

10. Diş hekimine çocuklarını götürmüyorlarsa sebepleri?
a)Gerek görmüyoruz . b) Kalıcı dişler çıkınca götüreceğiz . c)Ekonomik
sıkıntıdan dolayı. d)Diş hekiminden korktuğu için. e)Diğer
11. Ailedeki diş fırçalama alışkanlığı nasıl?
a) Fırçalamayız ,su ile çalkalarız . b) Fırçalamak yerine sakız çiğneriz .
c)Arada sırada fırçalarız . d)Her öğünden sonra fırçalarız.
e)Günde 1-2kez.
12. Flörür hakkında neler biliyorsunuz?
a) Hiçbir bilgim yok. b)Çürük oluşumunu engeller.
13. .Diş hekiminiz tarafından flörür hakkında bilgi verilip, öneriliyor mu?
a)Hayır . b)Flörür tableti veriliyor. c)Diş yüzeyine florid uygulaması yapılıyor .
14. Flörür dışarıdan vücuda nasıl alınır?
a)Sularla
b)Tabletlerle c)a+b d)Bilmiyorum
15. Diş macunu diş fırçalamak için gerekli mi?
a)Evet
b)Hayır
16. Dişlerinizi nasıl fırçalarsınız?
a)Sadece ön yüzlerini
b)Ön yüz+İç yüzey +dil
17. Diş ipini duydunuz mu?
a)Evet
b)Hayır
18. Diş ipini duyduysanız çocuğunuzda kaç yaşından itibaren kullanılmalı?
a)Kullanılmamalı.
b)12y
c)4 yaşında başlanabilir 8 yaşında tek başına kullanılabilir.
65

19. Şekerlemeler;
a)Büyümeye yardımcıdırlar .
b)Çok gerekli değildir, çünkü diş çürüklerine sebep olurlar.
20. Kola ve asitli-gazlı içecekler ;
a)Büyümeye yardımcıdırlar .
b)Çok gerekli değildir çünkü diş çürüklerine sebep olurlar .
21. Kurabiyeler ;
a)Büyümeye yardımcıdırlar .
b)Çok gerekli değildir, çünkü diş çürüklerine sebep olurlar.
22. Patates cipsleri ;
a)Büyümeye yardımcıdırlar.
b)Çok gerekli değildir, çünkü diş çürüklerine sebep olurlar.
23. Sofranızda hangi içecekleri içersiniz?
a)Su b)Meyve suyu c)Kola d)Ayran e)Diğer gazlı içecekler
24. Uykuda geceleyin çocuklara biberonla süt ve şekerli ürünler verilmeli mi?
a)Mutlaka verilmeli, rahat uyumasını sağlar, büyüme –gelişmesine yardımcı olur.
b)Gerek yok , diş çürüklerini artırır, biberon çürüğüne neden olur.
25..Emziğe şekerli ürünleri sürmek faydalı mı?
a)Evet, besleyici, ayrıca huzursuzluğunu giderir .
b)Hayır, diş çürümelerine sebep olur .
26. Parmak emme yada emzik kullanımına ne kadar zamana kadar müsade edilmelidir?
a)2-2,5 yaş b)1yaş c)Edilmemeli
27. Parmak emme yada emzik kullanımı diş yapısını etkiler mi?
a)Etkilemez.
b)Etkiler, ön dişlerin öne doğru fıırlamasına sebep olur.
66

28. Çocuklar ne zaman diş hekimine götürülmeli
a)İlk dişler çıkar çıkmaz .
b)Kalıcı dişler çıkar çıkmaz .
29. Diş çıkarken çocuğunuzda hangileri ortaya çıktı?
a)Salya akıtma b)Yüzde kızarıklık c)Öksürük d)Isırma e)Ağrı
f)Huzursuzluk g)Beslenmeyi reddetme h)İshal ı) Ateş i)Uykusuzluk
j)Diş eti hemotomu
k)Kulak çekiştirme, yanak kaşıma
30. Çocuklarda diş fırçalamaya ne zaman başlanmalıdır?
a)Dişler çıkar çıkmaz
b)4yaşında
c)1,5-2 yaşında
31. Çocuklarda diş macunu ne zaman kullanılmalı?
a)6 aylıkken
b)2,5-3 yaşında
c)4 yaşında
32. Çocuk dişli doğar mı?
a)Böyle bir şey olamaz .
b)Olabilir.
33. Çocuk diş hekiminden korkarsa ne yapılmalıdır?
a)Hiç götürmem
b)Kalıcı dişler gelinceye kadar götürülmeyebilir
c)İlk ziyarette tedaviye başlanmamalı
d)seanslar kısa tutulmalı
e)İlk ziyarette tedaviye başlanmalıdır f)çocukla-hekim arasında güzel bir ilişki
kurulmalıdır h)Diş hekimi değiştirilmelidir.
34. Erişkinde kaç diş bulunur.?
35. İlk diş ne zaman çıkar?
67

36. Çocukların ağzında kaç diş bulunur?
37. Süt dişleri kaç tanedir?
38. 6 yaş dişi nedir?
a)Bilmiyorum
b)Süt dişine 6 yaş civarında eklenen 4 tane diştir.
39. Hangi dişler çabuk çürür?
a)Süt dişleri
b)Kalıcı dişler
40 .Süt dişlerindeki çürükler tedavi edilmeli mi?
a)Hayır, çünkü yerini kalıcı dişlere bırakır
b)Evet, çünkü ağrı, kötü koku, çiğneme-beslenme zorluğu, çirkin görünüme ileride diş
çarpıklığına yol açabilir.
41. Süt dişleri erken çekilirse bir sorun yaşanır mı?
a)Hayır, zaten yerini kalıcı dişlere bırakacak .
b)Evet, yer tutuculuk fonksiyonu
ortadan kalktığı için ileride ortodontik
bozukluklara yol açabilir.
42. Bebeklerde ağız bakımı yapılmalı mı?
a)Hiç gerek yok.
b)Mutlaka yapılmalı.
43.Yapılırsa nasıl yapılmalı?
a)Fırçalanmalı .
b)Nemli temiz sargı bezi veya tülbentle silinmeli.
44.Vücut gelişimiyle diş çıkımı arasında bir ilişki varmıdır? a)Var
b)Yok
45. Diş gelişimi için hangi vitaminler verilmeli? A)Kalsiyum b)D vitamini c)Hiçbiri
46. İlk diş çıkması gecikince hekiminiz vitamin ve kalsiyum tablet önerdi mi?
a)Evet
b)Hayır
68

ÖZGEÇMİŞ
1980 yılında Sivas’da doğdum.Kayışdağı İlkokulu ,Hasan Leyli İlköğretim
okullarında okudum.1997 yılında Kadıköy Kız Lisesi’ni bitirdim.Cumhuriyet
Üniversitesi Tıp Fakültesi’den 2003 yılında mezun oldum.2006 yılında başladığım
Taksim Eğitim ve Araştırma Hastanesi Aile Hekimliği asistanlığına halen devam
etmekteyim.
.
.
.
69