Rad.Dr.Zeki KARPAT

T.C SAĞLIK BAKANLIĞI 

ŞİŞLİ ETFAL EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ 

2. RADYOLOJİ KLİNİĞİ 

Şef: Rad.Dr.Zeki KARPAT 

İNCE BARSAK HASTALIKLARI TANISINDA KULLANILAN 

YÖNTEMLER, 

BT ENTEROGRAFİ İLE MR ENTEROGRAFİ GÖRÜNTÜ 

KALİTELERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI 

Dr.Merve Meltem CENKER 

(Uzmanlık Tezi) 

İstanbul-2008

ÖNSÖZ 

Uzmanlık eğitimim süresince değerli ilgi ve desteklerini gördüğüm, bilgi ve 

deneyimlerinden yararlandığım, tecrübeleriyle beni yönlendiren ve yetişmemi 

sağlayan değerli hocalarım Sayın Rad.Dr. Zeki KARPAT ve Doç.Dr. Muzaffer 

BAŞAK’a teşekkürlerimi ve saygılarımı sunmayı görev sayıyorum. 

Radyoloji eğitimim süresince bana emeği geçen, bilgilerinden yararlandığım başta 

Klinik Şef Yardımcımız Sayın Rad.Dr. Ayhan ÜÇGÜL’e ve tüm kliniğimiz 

uzmanlarına, 

Tezimin seçiminde ve hazırlanması aşamasında hiçbir yardımdan kaçınmayan 

Sayın Rad.Dr.Mehmet ERTÜRK’e katkılarından dolayı ayrı ayrı sonsuz teşekkür ve 

saygılarımı sunarım. 

Beraber çalışmaktan büyük mutluluk duyduğum tüm asistan arkadaşlarıma, 

Uzmanlık eğitimim boyunca uyumlu, yardım ve dostluğa dayanan bir iş ortamı 

oluşturdukları ve destekleri için çok kıymetli hemşirelerimiz, teknisyenlerimiz ve tüm 

servis çalışanlarına teşekkür ederim. 

Tanıdığım ilk günden itibaren tüm anlamıyla dostluğu paylaştığım ve desteğini her 

zaman hissettiğim sevgili arkadaşım ve meslektaşım Rad. Dr. Fırat KESKİNER’e, 

Hayatımın her aşamasında yardım ve desteklerini esirgemeyen, sabır ve sonsuz 

sevgileriyle bana her türlü konuda gerçek anlamda destek olan canım anneme ve 

babama, sevgili anneanneme, kardeşlerim Ceren, Çağla ve Çağrı’ya, tüm kalbimle 

teşekkür ederim. 

Dr. Merve Meltem CENKER

İÇİNDEKİLER 

I. GİRİŞ VE AMAÇ ..................................1 

II. GENEL BİLGİLER ................................2 

III. GEREÇ VE YÖNTEM ........................22 

IV. BULGULAR ........................................26 

V. TARTIŞMA .........................................30 

VI. SONUÇ ................................................33 

VII. KAYNAKLAR ....................................34

I. GİRİŞ VE AMAÇ 

Gastrointestinal sistemin radyolojik olarak değerlendirilmesinde ince barsaklar, 

anatomik ve fizyolojik özellikleri nedeniyle tanıda en çok sorun yaratan bölümdür. 

İnce barsaklar, lokalizasyonu, uzunluğu ve birbirleri üzerinde sıkışık yerleşimleri 

nedeniyle radyolojik olarak iyi görüntülenemedikleri gibi tam ve optimal bir 

endoskopik eksplorasyona da izin vermemektedir. 

İnce barsak hastalıklarının radyolojik tanısında yıllardır kullanılan enteroklizis 

ve ince barsak pasaj grafisi gibi konvansiyonel radyolojik yöntemlerle, ince 

barsakların lümen genişliği ve fonksiyonu hakkında direkt bilgi edinilmekle birlikte, 

barsak duvarı ve çevre dokularla ilgili indirekt bilgiler elde edilebilmektedir. Bu 

nedenle ince barsakların değerlendirilmesinde konvansiyonel modalitelerin kesitsel 

görüntüleme yöntemleri [Bilgisayarlı Tomografi (BT), Manyetik Rezonans (MR)] ile 

birlikte kullanılması tamamlayıcı bir adım olarak görülmekte, intestinal hastalığa ek 

olarak, eşlik edebilecek intraabdominal komplikasyonlarını da araştırma şansı 

yaratması açısından gerekli bulunmaktadır. 

Son yıllarda hem BT, hem de MR görüntüleme teknolojilerindeki yeniliklerle 

beraber, kısa sürelerde yüksek çözünürlüklü görüntüler elde edilebilmesi ve elde 

edilen görüntülerin multiplanar olarak da değerlendirilebilmesi imkanları sayesinde, 

bu modaliteler eşliğinde uygulanan enteroklizis ve enterografi teknikleri geliştirilmiş, 

ince barsak hastalıkları tanısı amacıyla giderek artan biçimde kullanılmaya 

başlamıştır. 

Bu çalışmada amacımız, ince barsakların radyolojik görüntüleme yöntemlerini 

gözden geçirmek, ayrıca non-invazif bir teknik olan BT ve MR enterografi yöntemi 

kullanılarak elde edilen görüntülerde luminal distansiyonu ve duvar vizualizasyon 

yeterliliğini değerlendirmek, nötral kontrastlı BT enterografi ile MR enterografi 

görüntü kalitelerini karşılaştırmaktır. 

1

II. 

GENEL BİLGİLER 

İNCE BARSAK HİSTOLOJİSİ VE ANATOMİSİ (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7) 

HİSTOLOJİ 

İnce barsaklar dıştan içe doğru dört tabakadan oluşur: 

- Tunika seroza 

- Tunika muskularis 

- Tunika submukoza 

- Tunika mukoza 

Tunika Seroza: 

Peritondan yapılmıştır. Duodenumun retroperitoneal bölümü haricinde ince 

barsaklan periton yaprakları çevreler. Mezenter jejunum ve ileum kurvelerini karın 

arka duvarına asan periton plikasıdır. Solda L2 vertebra seviyesinden başlayıp 

çekumun iç yanına kadar uzanır. Bu seroza yaprakları arasında ince barsakların 

damar ve sinirleri, lenf damarları, ganglionları ve değişik miktarda yağ bulunur. 

Subseroza ise gevşek bağ dokusundan oluşmuştur. 

Tunika Muskularis: 

Bu tabaka düz kas liflerinden yapılmıştır. Dışta longitudinal, içte sirküler kaslar 

bulunur. Longitudinal liflerin kasılması ile ince barsaklar kısalır ve genişler. Sirküler 

liflerin kasılması ile uzar ve daralır. 

Tunika Submukoza: 

Gevşek bağ dokusundan yapılmış bu tabakada damar ve sinir pleksusları, ganglion 

hücreleri bulunur. Muskuler tabakanın mukoza üzerinde kolayca hareketine imkan 

verir. 

2

Tunika Mukoza: 

Üç tabakadan oluşur. En içteki epitelyal tabaka, tek sıralı silindirik epitel 

hücrelerinden oluşur. Absorpsiyonu sağlayan bu hücrelerin arasında mukus 

salgılayan goblet hücreleri de bulunur. 

Mukozanın ikinci tabakasını gevşek bağ dokusundan oluşmuş lamina propria yapar. 

Bu tabaka içerisinde kan damarları, lenfatik kapillerler, sinir lifleri, Lieberkühn 

bezleri, lenf folikülleri vardır. Lenf folikülleri barsak eksenine paralel olarak ve 

barsak cidarına mezenterin yapışmadığı serbest kenarında bulunur. Kümeler 

yaptıklarında peyer plakları adını alır. 

Mukozanın en dışında düz kas liflerinden yapılmış muskuler tabaka bulunur. İçte 

sirküler, dışta longitudinal kaslardan meydana gelir. 

İnce barsakların mukozası düz yüzeyli değildir. Barsakların emilim yüzeyini 

arttırmak için mukozanın iç yüzünde barsak eksenine göre dikey durumda olan ve 

plika sirkülaris adını alan mukozal kıvrımlar vardır. Uzunlukları ve sayıları 

jejunumda daha fazladır. Bu mukozal kıvrımların yüzeyinde 0,5 -l mm boyunda 

barsak lümeni içine parmak şeklinde çıkıntılar yapan villus adı verilen oluşumlar 

vardır. Bunlar lamina propria ve epitel tabakasının lümen içine uzanmaları ile oluşur. 

Muskularis mukoza tabakasının sirküler lifleri de villuslar içine girerler. Villusler tek 

katlı silindirik epitel hücreleri ile örtülmüşlerdir. Bunlar ince barsağın iç yüzüne 

kadife manzarası verirler. Villuslerin ortasında santral lenfatik kapiller (lakteal) 

bulunur ve submuközadaki lenfatik damarlara açılır. 

Ayrıca ince barsağın iç yüzeyini döşeyen silindirik epitelden lümene 

doğru uzanan ipliksi çıkıntılar (mikrovillusler) vardır. 

3

ANATOMİ 

Gastrointestinal sistemin en uzun bölümü olan ince barsakların uzunluğu 

insanlarda 3-10 metre arasında değişmekte olup ortalama 6,5 metredir. İnce barsak 

anatomik olarak midenin bitiş yeri olan pilordan başlar ve ileoçekal valv ile kalın 

barsakların başlangıç yeri olan çekumda biter. Çapı başlangıçtan son kısmına doğru 

yavaş yavaş azalır. 

Karın boşluğunun santral ve kaudal bölümünü dolduran ince barsaklar önde 

karın duvarından omentum majus ile ayrılırlar. Yukarıda transvers kolon ve mezosu 

ile, yanlarda asendan ve desendan kolon ile komşuluktadır. Aşağıda orta çizgi 

üzerinde ince barsaklar pelvise kadar inerler. Erkeklerde mesane ve rektum, 

kadınlarda uterus, mesane ve rektum arasına girerler. 

İnce barsakları saran peritona mezenter denir. İnce barsaklar karın boşluğu 

içinde mezenter aracılığı ile hareketlidirler. Jejunum ve ileum posterior karın 

duvarında bir süspansiyon gibi davranan mezenter aracılığı ile karın içinde yer alır. 

Mezenter ince barsakları sardıktan sonra posterior abdominal duvara tutunur. 15 cm. 

uzunluğundaki “radix mesenteri” 2. lumbar vertebranın sol tarafından başlayarak sağ 

sakroiliak ekleme kadar uzanır ve iki yaprağı arasında arter, ven, sinir ve lenf 

akımlarını getirir. Mezenter ince barsakların nörovasküler sistemini de içinde 

bulundurur. 

İnce barsak anatomik olarak 3 bölüme ayrılır. İlk bölümü yaklaşık 25 cm 

uzunluğundaki duodenumdur ve ince barsağın en kısa, en geniş ve en az hareketli 

kısmıdır. Pilordan, Treitz ligamanı seviyesindeki duodenojejunal fleksüre kadar 

devam eder. Duodenum, pankreasın başını üç yönden C harfi şeklinde saracak 

biçimde uzanır ve bu kavisli seyir nedeniyle superior kısım, desendan kısım, inferior 

kısım ve asendan kısım olarak 4 kısma ayrılır. Başlangıç kısmındaki ilk 2,5 cm.’inde 

periton ile örtülü olduğu halde diğer kısımları retroperitonealdir. 

4

İnce barsağın geri kalan bölümleri sırasıyla jejunum ve ileumdur. Jejunum; 

duodenumun bitişinden, diyafragmanın sağ krusundan başlayıp jejunumu asan 

duodenojejunal süspansör ligamentten (Treitz ligamanı) başlar. Ancak jejunumun 

biterek ileumun başladığı yer için belirgin bir anatomik ayrım mevcut değildir. İnce 

barsakların 2/5 proksimal bölümü jejunum 3/5 distal bölümü ileum olarak 

değerlendirilir. Jejunum abdomen içinde umblikal bölgede, karın ön boşluğunun sol 

üst yarısında, ileum ise büyük oranda hipogastrik bölgede karnın sağ alt yarısında yer 

alır, distal bölümü pelvis içindedir. Terminal ileum sağa, yukarı doğru giderek 

çekumda sonlanır. 

Mukozasının sirküler foldlarının (valvulae conniventes) daha geniş ve kalın 

olması nedeniyle jejunum duvarı daha kalındır ve çapı daha geniştir. Distale doğru 

valvula konnivantesler azalırlar, distal ileumda ise seyrekleşir ve çekum yakınında 

hiç bulunmaz. İnce barsakların çapı ve sirküler kasların varlığı distale gidildikçe 

azalır. Bunun aksine Peyer plaklarının sayısı distale doğru gidildikçe artar, özellikle 

terminal ileum bölgesi peyer plaklarının en fazla olduğu kısımdır. İnce barsakların 

kanlanması proksimal kısımda daha düz ve basit bir şekilde olurken (vasa recta) 

distal kısımda daha kompleksdir. Ayrıca jejunuma ait mezenterin iki yaprağı arasında 

bulunan yağ dokusu incedir, ileumda ise bu yağ dokusu daha fazladır. 

İnce Barsağın Arterleri 

İnce barsağı besleyen damarları içeren süperior mezenterik arter, çöliyak 

trunkusun çıktığı yerin altından direkt aortadan çıkar. Mezenter boyunca devam eder. 

Sayıları 20 kadar olan bu dalların ilk 8 -10 tanesi de ileuma gidip a.iliaka adını alır. 

Bu 20 kadar dalın hepsi a.mezenterika superiordan çıktıktan az sonra mezenter içinde 

iki uç dala ayrılır.Bu uç dallar kendilerine komşu olan diğer uç dallarla kavis 

biçiminde anastomozlar yaparlar. Bu kavislerin konveks taraflarından tekrar dallar 

çıkar. Bunlar da uç dallara ayrılarak kendi aralarında anastomozlar yaparak ikinci bir 

kavis meydana getirirler. Böylece iki ile beş sıra halinde anastomozlardan oluşan 

arter kavisleri meydana gelir. İleumda arter kavisleri daha fazla sayıda olup daha 

kompleks bir yapıya sahiptirler. Barsak mukozasında son arter kavislerinden çıkan 

vasa rektalar veya dalları arasında kollateral dolaşım yoktur. Bu beslenme barsağın 

5

mezenterik kenarında en iyi, antimezenterik kenarında en kötü oksijenlenmeyi sağlar. 

Düz ve dik bir şekilde ilerleyerek mezenterde, jejenumda ve ileumda dağılırlar. 

İnce Barsağın Venleri 

İnce barsaktan dönen venöz kan, arterler boyunca devam ederek v. mezenterika 

superior yolu ile vena portaya dökülür. 

İnce Barsağın Lenf Sistemi 

Lenfatik akım Peyer plakları ile mezenter yaprakları arasında yer alan nodüllere 

doğrudur. İnce barsaklarda lenfoid dokular üç yerde bulunur; Peyer plakları, 

intraepitelial lenfositler ve lamina propriadaki lenfoid hücreler. 

Bu sistemin fonksiyonları da diğer immün sistem fonksiyonları gibidir. Lenf 

sisteminin başlangıcı villusların ortasındaki santral lenf aralıklarıdır. Bunlar 

villusların dibinde ve submukozada bulunan lenf damar ağı ile birleşirler. Bu 

ağlardan çıkan lenf damarları mezenterin iki yaprağı arasındaki lenf ganglionlarına 

ulaşırlar. Sayılabilen ikiyüzden fazla küçük mezenterik nodul, vasa rekta ve arterleri 

boyunca ilerleyerek büyük süperior mezenter lenf nodlarına drene olur. Buradan ve 

çöliyak nodüllerden çıkan lenfatik damarlar, sol renal arterin altından geçerek sol 

lomber lenfatik gövdede (%70) veya sisterna silide (%25) sonlanır. 

İnce Barsağın Sinirleri 

İnce barsakların sinir sistemi otonom sinir sistemi tarafından sağlanarak, 

mezenterin iki yaprağı arasında ve arterlerin çevresinden gelirler. Sempatik lifler 

superior mezenterik gangliondan, parasempatik lifler ise çölyak ganglion aracılığı ile 

n. vagustan gelir. İnce barsak cidarına gelen bu sinir lifleri önce tunika muskularis 

tabakasında longitudinal ve sirküler kaslar arasında myenterik pleksusu (Auerbach), 

daha sonra submukoza tabakasında submukozal (Meissner) pleksusu meydana 

getirirler. 

6

Miyenterik pleksus, daha çok motor fonksiyon görür, daha fazla oranda bulunur 

ve barsak tonusunu, peristaltik hareketleri, ritmik konsantrasyon şiddetini ve oranını 

ayarlarken Meissner pleksusu ise ince barsağın salgı fonksiyonunu idare eder. 

İnce barsağın ağrı duyusunu taşıyan afferent lifler, sempatik sinir lifleri ile 

birlikte medulla spinaliste 10-11-12. torakal ve l. lomber segmentlere gider. Bu 

nedenle ince barsaklardan gelen ağrılar 10-11-12. torakal, l. lomber spinal sinirlerin 

yayıldığı ve özellikle göbek çevresi ile lomber bölgede hissedilir. 

İNCE BARSAK HASTALIKLARI TANISINDA KULLANILAN 

GÖRÜNTÜLEME YÖNTEMLERİ 

1) İnce barsak hastalıkları tanısında kullanılan konvansiyonel yöntemler 

Teknolojik gelişmelere karşın ince barsak hastalıklarının tanısında halen 

güçlükler yaşanmaktadır. Oral ya da rektal yolla yapılan endoskopik tetkiklerle ince 

barsağın komplet eksplorasyonu teknik olarak mümkün olmamakta, sadece 

proksimal ya da distal uçlar izlenebilmektedir (8, 9, 10). Bu nedenle radyolojik 

görüntüleme yöntemlerinin ince barsak hastalıklarının tanısındaki önemi büyüktür. 

Bu amaçla, röntgenolojik olarak ince barsak pasaj grafisi ve enteroklizis barsaktaki 

morfolojik değişiklikler hakkında bilgi edinmek amacıyla uzun yıllardır yaygın 

olarak kullanılmakta ve bu yöntemlerden enteroklizis birincil inceleme yöntemi 

olarak kabul edilmektedir (9, 11). 

İnce barsak hastalıklarının araştırılmasında uzun yıllardır yaygın olarak 

kullanılan ince barsak pasaj grafisi ve enteroklizis, temel olarak baryum sülfat 

süspansiyonları kullanılarak gerçekleştirilirler (12). İnce barsak lümenini ve 

mukozal yapısını en iyi gösteren baryumlu incelemelerdir. Bu teknikler ince 

barsakları; intestinal lümenin distensibilitesi, çap değişiklikleri, dilatasyon ve 

striktürler, sirküler fold morfolojisi ve mukozal yüzey özellikleri, internal duvar 

7

patolojileri, dolum fazlalıkları ve dolum defektleri açısından değerlendirebilmesinin 

yanısıra fonksiyonel bilgi de sağlar. Ayrıca mezenterik inflamatuar infiltrasyona 

bağlı ortaya çıkan ayrışmış loop görüntüleri ya da mezenterik lenf nodlarında 

büyümeye bağlı olarak ekstrinsik kompresyon gibi indirekt bulgular da izlenebilir 

(12, 13, 14) 

a. İnce barsak pasaj grafisi 

Genellikle üst gastrointestinal incelemenin devamı şeklinde yapılır. Bu yönteme 

ince barsağın takip (follow-through) incelemesi adı verilir. Diarenin eşlik edebileceği 

karın ağrısı şikayeti ile gelen bir hastada klinisyen tarafından ilk istenen tetkik 

genellikle ince barsak pasaj grafisidir. Oral yolla aralıklarla verilen 250-600 ml 

baryum solusyonun kesintisiz olarak tüm ince barsak lümenini doldurması yoluyla 

gerçekleştirilir. Opak madde çekuma genellikle 1,5-2 saat içinde ulaşır. Bu sure 20 

dakika olabileceği gibi 4 saate kadar da çıkabilir. Pasaj hızına bağlı olarak 15-45 

dakika aralıklarla grafiler elde edilir. Gerekli durumlarda floroskopi yapılarak, 

baskılı spot grafiler ve pozisyon değişiklikleri ile uygun görüntüler elde edilmeye 

çalışılır (15). İnce barsak pasaj grafileri genellikle uzun süren ve baryum doluşuyla 

ince barsakların birbiri üzerine süperpoze olması nedeniyle yetersiz olabilen bir 

tekniktir. Ayrıca fizyolojik bir bariyer olan pilor; oral yolla verilen kontrast 

maddenin geçiş hızını azaltmakta ve barsakların yeterli dilatasyonuna engel 

olmaktadır. Ek olarak transit süresinin uzun olduğu ve sekresyonun arttığı 

durumlarda luminal yüzeyin detaylı incelenmesi mümkün olmamaktadır (16). İnce 

barsakların birçok hastalığına eşlik edebilecek intraabdominal-ekstraintestinal 

patolojilerin direkt olarak izlenememesi yanında uzun sürebilecek floroskopi 

esnasında uygulanan x ışını dozunun da yüksek olması yöntemin önemli 

dezavantajlarıdır (17) 

8

. Enteroklizis 

1970’lerin başında tek kontrast olarak Seilink tarafından tanımlanan enteroklizis 

ince barsak görüntülenmesinde yeni bir çığır açmıştır (9,16,18). Herlinger’in işleme 

metilselülozu da dahil ederek çift kontrast olarak uygulamaya başlamasıyla teknik 

son şeklini almış ve günümüze dek ince barsak hastalıkları tanısında primer yöntem 

olarak kullanılmıştır (17). Bu incelemede pilor geçilerek proksimal jejunum 

kateterize edilmekte ve baryum doğrudan ve istenilen hızla enjekte edilebilmektedir 

(16,19). Böylece opak maddenin uygulama hızı arttırılarak transit süresi kısaltılmakta 

ve lümenin kontrollü bir şekilde yeterli distansiyonu sağlanabilmektedir (16,20). Bu 

sayede tetkik sinüs traktüsleri, fistüller, ülser gibi daha spesifik lezyonları 

gösterebilmektedir. Dilatasyonun kateterizasyon yoluyla sağlanması sayesinde tüm 

incelemenin 20-30 dakika gibi ince barsak pasaj grafisine göre daha kısa sürede 

uygulanması tekniği daha pratik kılmaktadır (16,21). 

Nazojejunal entübasyon sonrası baryum ve metilselüloz verilerek yapılan çift 

kontrastlı bu inceleme ince barsak hastalığı tanısında halen seçkin yöntem olarak 

kullanılmaktadır (8,11). Konvansiyonel enteroklizis yönteminin uygulayıcı bağımlı 

olması ve pozisyon vermede güçlükler olabilmesi yanında hastanın radyasyona 

maruz kalması ve lümen dışı patolojilerin görülememesi gibi dezavantajları vardır 

(22). Nazojejunal kateterizasyon zorunluluğu nedeniyle minimal non-invazif bir 

yöntem olan teknikte bu gereklilik hasta konforunu olumsuz etkileyen bir faktördür. 

Bahsedilen her iki yöntem de ince barsak peristaltizmi, barsak looplarının 

intraabdominal dağılımı, striktür ve dilatasyonların, fistüllerin varlığı, intestinal 

lümenin distensibilitesi, sirküler foldların morfolojisi ve mukozal yüzeyin diğer 

özellikleri hakkında değerli bilgiler verir (12,13,14). 

2) İnce barsak hastalıkları tanısında kullanılan yeni yöntemler 

Radyoloji alanındaki teknolojilerin her geçen yıl ilerlemesine karşın, 

gastrointestinal sistemin “kara kutusu” olarak kabul edilen ince barsakların 

görüntülenmesinde halen güçlükler yaşanmaktadır. Hem radyolojik, hem de 

endoskopik olarak ince barsağın tümüyle görüntülenebileceği, varsa patolojilerin ve 

eşlik eden bulguların saptanabileceği yöntemler araştırılırken, amaç her zaman 

9

herbirinin avantaj ve dezavantajlarını değerlendirerek, uygun hasta grupları için en 

ideal diagnostik fayda ve hasta konforu profilini sağlayacak seçimlerle tanıya 

gitmeye çalışmak olmalıdır (12). 

A. Endoskopik yeni yöntemler 

a. Video kapsül endoskopi 

Noninvazif bir tanısal görüntüleme yöntemidir. Teknik hakkında ilk yazı 2000 

yılında basılmıştır. FDA (Food and Drug Administration) tarafından 2001 yılında 

onay aldıktan sonra kullanımı yaygınlaşmıştır (23,24,25) 

Özellikle gastrointestinal sistem (GİS)’in ince bağırsak bölümünü görüntülemek 

için geliştirilmiştir. Kapsül endoskopun kapsülü GİS boyunca normal peristaltik 

hareket ile ağrısız ve engel oluşturmadan ilerler ve defekasyon yoluyla vücuttan 

atılır. 

Kapsül endoskop; kapsül, kapsülden gelen dijital görüntüleri toplayan bir alıcı, 

kapsül ve alıcının çalışabilmesi için bir enerji kaynağı, toplanan dijital görüntülerin 

video görüntüsü şeklinde seyredilebilmesi için programlanmış bir bilgisayardan 

oluşmaktadır. Alıcı ve enerji kaynağı hasta üzerindeki yelekle taşınır. 

Kapsül hastaya yutturulduktan sonra, kapsülün almış olduğu dijital görüntüler 

hastanın üzerine yerleştirilmiş olan özel elektrotlar ile yine hastanın üzerinde 

bulunan alıcıya ulaştırılır ve alıcıda bu görüntüler depolanır. Toplanan dijital 

görüntüler daha sonra video görüntüsü şeklinde izlenebilmesi için bilgisayar 

ortamında düzenlenir (26). 

Kapsül endoskopinin mide veya kalın bağırsak hastalıklarının tanısında 

kullanılması uygun değildir. Kapsül endoskopinin kullanım amacı bugünkü 

teknolojiler ile sadece ince bağırsakları görüntülemek olmalıdır (26). 

Kapsül endoskopinin avantajı hastaya hiçbir invaziv girişim gerektirmeden, 

hastanın hastanede yatmasına gerek kalmadan ve hastanın günlük aktivitelerini 

engellemeden yapılabilmesidir. Bazı çalışmalarda ince barsak pasaj grafisi, 

10

enteroklizis, BT ve MR enterografi gibi tekniklerle yapılan karşılaştırmalarda kapsül 

endoskopinin üstünlüğünden bahsedilse de istatistiksel olarak kanıtlanamamıştır. 

Noninvazif ve kolay uygulanabilen ,hasta konforu açısından ideal bir yöntem 

olmakla beraber ekstraluminal patolojileri göstermemesi ve terapötik işlem 

yapılamaması ise dezavantajlarıdır (12,27,28) 

b. Çift balon endoskopi (Double-balloon endoscopy) 

Çift-balon endoskop (push and pull enteroskopi olarak da adlandırılır), ilk defa 

2001 yılında Yamamoto ve arkadaşları tarafından tanımlanmıştır (29). Hem anal hem 

de oral yol ile ince barsağın daha derin kesimlerine ilerletilebilir ve genel anestezi 

olmaksızın tüm ince barsağın hem endoskopik olarak gözlenmesine, hem de 

tedavisine olanak sağlar (12,30,31). Bu yöntemin güvenirliliği ve düşük 

komplikasyon sıklığı üzerine yayınlar yapılmıştır: ince barsak kanaması, ince barsak 

tümörü, ince barsak tıkanıklığı ve polipozis sendromları dahil ince barsak 

hastalıklarının teşhis ve tedavisi için kullanışlıdır. Çift-balon endoskopinin gelişimi, 

ince barsağın tümünün gözlem ve tedavisine olanak tanımıştır. Çift-balon 

endoskopinin, konvansiyonel push enteroskopisi ve intraoperatif enteroskopinin 

yerine geçerek enteroskopi için bir standart olma potansiyeli vardır. Ancak kapsül 

endoskopiye göre zor ve invazif bir prosedür olması, özelleşmiş ekip ve donanım 

gerektirmesi gibi dezavantajlar da taşımaktadır (12) 

B. Radyolojik yeni yöntemler 

Son yıllarda ince barsak görüntülenmesi amacıyla çeşitli alternatif yöntemler 

önerilmekte olup barsak duvarı değişiklikleri ve eşlik eden ekstra-intestinal 

tutulumların değerlendirilmesinde pratik yararlar sağlayan ultrasonografi (USG), 

ayrıca software ve hardware bileşimlerindeki teknolojik yenilikler ve radyolojik 

kontrast maddelerdeki gelişmelerle öne çıkan, intestinal hastalığa ek olarak hastalığın 

intraabdominal komplikasyonlarını da araştırma şansı yaratan Manyetik Rezonans 

Görüntüleme (MR) ve Bilgisayarlı Tomografi (BT) yöntemleri de tanı ve tedavi 

izleminde günümüzde sıklıkla kullanılmaktadır (12). 

11

a. Ultrasonografi (USG) 

İnce barsak hastalıklarının non-invaziv değerlendirme yöntemlerinden olan gri 

skala ve renkli Doppler ultrasonografinin; özellikle inflamatuvar barsak 

hastalıklarında, etkilenen segmentleri saptamada başarılı olduğunu bildiren 

çalışmalar mevcuttur (32,33,34). Gri skala USG ile, kalınlaşan segmentlerle bunları 

çevreleyen mezenterik yağlı planlardaki heterojen eko artışları ve mezenterik lenf 

nodları saptanabilir (32). 

Özellikle çocuk ve yaşlı olgularda , ayrıca bilinen Crohn hastalığı olan ya da 

postoperatif vakaların takibinde yalnızca komplikasyon şüphesi olan durumlarda 

değil, asemptomatik hastalarda erken evrede komplikasyon varlığını araştırmak için 

de önerilmektedir (12,32). 

Ancak sonografi ile duvar kalınlaşmasının araştırılması, batındaki tüm ansların 

tek tek USG ile taranmasını gerektirir ki, özellikle obes hastalarda ve meteorizm 

durumlarında inceleme güç veya yetersiz olabilir (12,32). Kullanıcı bağımlı olması 

da yöntemin diğer dezavantajıdır. 

Son yıllarda oral (polietilen glikol, PEG) ya da intravenöz (Levovist, Schering 

AG, Berlin, Germany) kontrast madde kullanımının USG’nin diagnostik etkinliğini 

arttırabileceği yönündeki öneriler ümit vaadedici olmakla beraber rutin klinik 

kullanımda henüz yerleri yoktur (12,35). 

b. Bilgisayarlı Tomografi - BT Enteroklizis ve BT Enterografi 

Son yıllarda geliştirilen multi dedektörlü BT cihazlarının (MDBT) izotropik 

rezolüsyon özellikleriyle, tek bir nefes tutumu süresince elde edilen 1 mm.den ince 

kesit kalınlıklı görüntüler ve bunlarla oluşturulan multiplanar reformat imajları ince 

barsak patolojilerinin çok daha ayrıntılı olarak değerlendirilmesi ve 

karakterizasyonuna olanak vermekte, ekstraluminal komplikasyonlar ile ekstraenterik 

12

anomalilerin ortaya konmasında önemli rol oynamaktadır (36,37,38,39). MDBT 

teknolojilerindeki gelişmeyle beraber; ince barsak patolojilerini, özellikle inflamatuar 

barsak hastalıkları bulgularını göstermek için, ilk olarak 1992 yılında, ince barsak 

anslarının yeterli distansiyonunun sağlanabildiği konvansiyonel enteroklizis 

yöntemiyle ekstraluminal informasyonun da elde edilebildiği BT yöntemi kombine 

edilmiş ve alternatif bir görüntüleme metodu olarak geliştirilmiştir (39,40). MDBT 

teknolojisi ile multiplanar görüntülemenin mümkün olmasıyla ince barsak 

hastalıklarının değerlendirilmesinde bu kesitsel inceleme yöntemi son yıllarda 

gittikçe artan bir hızla tercih edilir olmuştur. Yapılan çalışmalarda, konvansiyonel 

enteroklizis ile BT enteroklizis arasında mukozal ve mural patolojileri göstermedeki 

teknik yeterlilikleri açısından anlamlı bir fark saptanmamakla beraber, BT 

enteroklizis’in ek olarak hastalığın fistül ve abse gibi ekstraintestinal 

manifestasyonları hakkında da bilgiler sağlayabildiği gösterilmiştir. Ayrıca skip 

lezyonlar ve barsak looplarında konglomerasyon bulgularını saptama oranları BT 

enterokliziste anlamlı olarak yüksek bulunmuştur ki hastalığın bu iki 

komplikasyonunun varlığının gösterilmesi, tedavinin planlaması açısından 

önemlidir. Abse gelişimi ile beraber bu iki komplikasyonun varlığı genellikle elektif 

gastrointestinal cerrahi endikasyonu olarak kabul edilir (40,41,42). 

BT enteroklizis yönteminde nazojejunal entübasyon ve BT çekimi öncesinde 

floroskopi altında suda çözünen iyotlu bir kontrast maddenin infüzyonu ile ince 

barsakların distansiyonunun sağlanması gerekliliği mevcuttur (43). Nazojejunal 

entübasyon, deneyimli kişilerce uygulandığında dahi bazı hastalarca tolere 

edilememektedir. Ayrıca kateterizasyonun floroskopi altında yapılmak durumunda 

olması, hastanın BT tetkiki öncesinde ek radyasyon dozu almasına yol açmaktadır. 

Bu iki durum; verdiği bilgilerle ince barsak hastalıkları tanısında altın standart olarak 

kabul edilen enteroklizis ve kesitsel olarak tüm abdomeni değerlendirme fırsatı 

yaratan BT yöntemlerini kombine eden bu alternatif görüntüleme yönteminin en 

önemli dezavantajlarıdır. Ayrıca ince barsak lümeni içindeki iyotlu kontrast madde 

varlığı da barsak duvarındaki patolojik kontrastlanmanın değerlendirilmesini 

zorlaştırmaktadır (43). 

İnce barsakların değerlendirilmesinde tercih edilecek ideal görüntüleme tekniği; 

non-invazif, hızlı, baryum kullanılmasını gerektirmeyecek ve radyoloji 

13

departmanında tek bir seansta gerçekleştirilmesi mümkün olan bir yöntem olmalıdır. 

Ayrıca ince barsak patolojilerini göstermesinin yanısıra, özellikle inflamatuar barsak 

hastalıklarında eşlik edebilecek ekstra-intestinal komplikasyonları da ortaya koyma 

potansiyeli bulunmalıdır. Bu çerçeve içinde geniş kullanım yeri bulan BT 

enteroklizis yönteminin bahsedilen dezavantajları nedeniyle geliştirilen diğer bir 

alternatif protokol ise BT enterografidir. Bu yöntemde; intravenöz kontrast madde 

enjeksiyonu sonrası gerçekleştirilen rutin abdominal BT tetkikinden farklı ve ilave 

olarak hastaya tetkik öncesi oral olarak verilen uygun miktarda nötral kontrast madde 

ile lümen ve duvarın optimal değerlendirilmesine imkan verecek ince barsak 

distansiyonu sağlanmaktadır (44). BT enterografinin başlıca güncel endikasyonları 

gizli gastrointestinal kanama, Crohn hastalığının varlığı ve aktivasyonu ve ince 

barsak neoplazileri şüphesidir (38) 

BT enterografi konusunda yapılan çalışmalarda ince barsakların optimal 

görüntülenmesi amacıyla çok sayıda farklı teknik geliştirilmiş ve luminal distansiyon 

için çeşitli kontrast maddeler kullanılmıştır (45,46,47). Kullanılan oral kontrast 

maddeler 2 sınıfa ayrılmaktadır: pozitif ajanlar ve nötral ajanlar. Nötral kontrast 

maddeler suya benzer attenuasyon değerlerine sahiptir (10-30 HU). Nötral oral 

kontrast maddeler arasında su, polietilen glikol elektrolit solusyonu, şeker alkolleri 

(laktuloz, sorbitol vb) ve metilseluloz en sık kullanılanlardır. Bu ajanları yüksek 

miktarda içmek durumunda olan hasta açısından tolere edilebilirlikleri yüksektir. 

Kollabe barsak segmentleri hatalı olarak mural hiperattenuasyon veya duvar kalınlık 

artışı lehine yorumlanabileceğinden yeterli distansiyonun sağlanabilmesi önemlidir 

Suyun kullanılmasının en önemli limitasyonu suboptimal barsak distansiyonuna yol 

açabilecek ince barsak mukozasından hızlı emilmesi özelliğidir (48,49,50). Yapılan 

çalışmalarda nazal entübasyon gerektiren enteroklizis ve BT enteroklizis 

yöntemlerinde distansiyon sağlayabilme başarısı en yüksek olarak bildirilmekle 

beraber BT enterografide kullanılan oral hiperhidrasyon metodunun da 

değerlendirme yapabilmek için yeterli etkinlikte olduğu saptanmıştır (45). Ayrıca 

nötral kontrast madde kullanımı sıvı attenuasyonundaki bu kontrast maddeler ile 

kontrast tutan ince barsak duvarı arasında daha belirgin görüntü kontrastı oluştururlar 

(51). Bu sayede özellikle Crohn hastalığı değerlendirilmesinde değerli bilgiler olan 

14

segmental mural hiperattenuasyon ve mural stratifikasyonun ayırdedilebilirliği 

arttırılmış olur (52,53) 

Son çalışmalarda bahsedilen 0,1% baryum sülfat süspansiyonu (Volumen, E-Z- 

EM Inc.), lümen içinde yaklaşık 15-30 HU attenuasyon sağlayarak optimum duvar 

değerlendirilmesini sağlayan nötral bir intraluminal kontrast ajandır. İçeriğindeki 

nonabsorbabl bir şeker alkolü olan sorbitol sayesinde yeterli distansiyonu sağlayarak 

ince barsak boyunca su rezorbsiyonuna neden olmaktadır (54) 

Pozitif kontrast maddelerden en çok tercih edilen baryum solusyonları da ince 

barsakları dilate etmek için kullanılabilir. Ancak bu maddelerin kullanılması 

durumunda, barsağın lümen ve duvarı arasındaki attenuasyon farkı azalır (Resim1) 

ve patolojik mural kontrastlanma gözden kaçırılabilir (45). Diğer yandan bu ajanların 

özellikle tercih edildiği bazı durumlar da mevcuttur (bilinen serozal hastalığı olan 

olgular, bazı primer tümörler ya da kistik lezyonların saptanması gibi). Yapılan bazı 

çalışmalarda nötral ve pozitif ajanlar karşılaştırılmış ve nötral kontrast ajanların daha 

yeterli lümen distansiyonu ve lümen içi daha iyi homojenite sağladığı, barsak duvarı 

delineasyonunu çok daha iyi başardığı bildirilmiştir (47). 

A 

Resim 1: Crohn hastalığı tanısı olan hastanın aksiyel BT görüntülerinde; 

B 

15

A. Oral pozitif kontrast madde ile çekilen görüntülerde duvarı kalınlaşmış terminal ileum (ok), 

kontrastlanma paterni contrast madde nedeniyle seçilemiyor 

B. Nötral kontrast madde ile çekilen görüntülerde, aynı segmentte duvar kalınlığının yanında, 

mukozal kontrastlanma paterni izleniyor (38) 

İnce barsak hastalıklarının BT bulguları arasında bahsedilen duvar kalınlık artışı 

önemli bir parametredir. Yeterli barsak distansiyonunun başarılabildiği durumlarda 

duvar kalınlığının 3 mm ve üstü artmış kabul edilir (38). İVKM sonrası izlenen 

kontrastlanma paterni, tutulumun uzunluğu, kalınlaşmanın derecesi ve simetrik olup 

olmadığı, lezyonun ince barsak seyri boyunca lokalizasyonu (proksimal ya da distal), 

barsak duvarındaki tutulum derecesi (mukozal, submukozal ya da serozal), mural 

strafikasyon, ayrıca mezenter ve damar patolojileri de gözden geçirilmelidir (47). 

Yeterince distandü olmamış, lümeni kollabe barsak anslarının yanlış olarak 

duvar kalınlaşması lehine değerlendirilebilmesi (Resim 2) ve jejunal segmentlerin 

normalde daha fazla kontrast tutması (Resim 3) kesitsel yöntemlerdeki 

tuzaklardandır ve değerlendirme yapılırken akılda tutulmalıdır (38,44,47). 

A 

B 

Resim 2: 

A. Yeterli distansiyonun sağlanamadığı ince barsak segmentlerinde kollabe barsak ansları yanlış 

olarak duvar kalınlaşması izlenimi verebilir 

B. Luminal darlık, mural kalınlaşma ve mukozal kontrastlanma ile tipik Crohn hastalığı bulguları 

(38,52) 

16

A 

B 

Resim 3: Aksiyel kesit BT enterografide normal jejunum (A) ve ileum (B) görünümü 

Jejunumda valvula konniventes yapıları (ok) (52) 

c. Manyetik Rezonans Görüntüleme- MR Enteroklizis ve MR Enterografi 

MR; barsak hareketleri ve solunum hareketlerine bağlı artefaktlar nedeniyle 

önceleri ince barsak hastalıkları tanısında tercih edilmeyen bir modalite olmakla 

beraber son yıllarda MR’da hızlı görüntüleme yöntemlerinin gelişmesi, nefes tutmalı 

TSE (turbo spin-echo) veya FSE (fast spin-echo) sekanslarının kullanılması ince 

barsakların görüntülenmesinde büyük kolaylık sağlamıştır. Gerçek FISP (fast 

imaging with steady-state precession) ve HASTE (half-Fourier acquisition singleshot 

turbo spin-echo ya da SSFSE) sekanslarının gelişmesi ile görüntüleme işlemi 

çok daha kolaylaşmıştır (55,56). 

MR ile ince barsak incelenmesinde şu 5 temel kurala uyulması gerekmektedir: 

1) Görüntüleme nefes tutma süresi içerisinde gerçekleştirilmelidir. Bu amaçla 

T1 ve T2 ağırlıklı görüntülemeyi sağlayan hızlı sekanslar kullanılmaktadır. Solunum 

hareketi artefaktları bu yolla ekarte edilir. Barsak hareketlerinin engellenmesi ve 

lümen genişlemesini sağlamak için de antiperistaltik ilaçlar, glukagon ya da hyozin- 

N-butilbromid intravenöz yolla verilmektedir (57,58,59,60) 

2) Batının tümü inceleme alanına girmelidir. Barsak segmentleri batın içerisinde 

geniş bir alana yayılıp bir kadrandan diğerine uzanım gösterdiğinden en geniş 

görüntü alanı seçilerek yapılmalıdır (9) 

17

3) İnce barsakların lümeni yeterince genişletilmelidir. Bu amaçla başlıca iki 

yöntem kullanılmaktadır: 

Birinci yöntemde hastaya nazojejunal kateter takılarak bu yolla 1,5-2 litre sıvı 

pompa yardımı ile verilmektedir. Nazojejunal kateterin takılması işlemi floroskopi 

eşliğinde yapılmaktadır. Kateter yerleştirildikten sonra hasta MR odasına alınıp sıvı 

verilmesi işlemi MR ile monitörize edilmektedir (62,63). Bu yöntem MR 

Enteroklizis yöntemi olarak adlandırılır. Yöntemin dezavantajları kateterizasyon 

gerekliliği, hastanın kateter yerleştirilmesi sırasında radyasyona maruz kalması, 

tetkik için floroskopi odasından MR odasına gitmesidir. Bu dezavantajlar nedeniyle 

MR enteroklizisin daha az invaziv olması konusunda çalışmalar devam etmektedir 

(9,62,64). 

İkinci yöntem olarak ince barsakların oral yolla doldurulması tekniği 

geliştirilmiştir. MR Enterografi olarak adlandırılan bu yöntemde, inceleme öncesi 

hastaya oral olarak kontrast madde içirilmektedir. Yöntemin dezavantajları, hastanın 

kısa sürede çok miktarda sıvı içmek zorunda olması, midenin boşalması için dışardan 

müdahale edilememesi ve barsaklarda yeterli gerginlik ve genişlemenin 

sağlanamamasıdır (61). 

4) İnce barsak lümeni, duvarı ve çevre yapıları uygun kontrast maddelerle iyi 

görünür hale getirilmelidir. İnce barsaklarda kullanılan MR kontrast maddeleri, MR 

görüntülerindeki etkilerine göre 3’e ayrılırlar: hem T1 ağırlıklı sekanslarda, hem de 

T2 ağırlıklı sekanslarda parlak lümene neden olan gadolinyum ve ferrik amonyum 

nitrat preparatları pozitif kontrast ajanlardır. Süperparamanyetik demir preparatları 

ve oral manyetik ajanlar gibi her iki sekansta da siyah lümene neden olan ajanlar 

negatif kontrast maddelerdir (59,65,66,67,68,69,70). Yani pozitif ve negatif kontrast 

maddeler sekanstan bağımsız olarak pozitif ya da negatif intralüminal sinyale neden 

olurlar. 3.grup olan bifazik kontrast maddeler ise sekansa bağlı olarak pozitif ya da 

negatif lümen içi sinyal sağlamakla beraber genellikle T1 ağırlıklı sekanslarda siyah 

lümen, T2 ağırlıklı sekanslarda parlak lümen yaratırlar. Bu grup içinde en çok 

kullanılanı sudur. Ayrıca kimi çalışmalarda manganez içeren ananas, yaban mersini 

suyu gibi bazı doğal maddelerin manganez içerikleri nedeniyle, T1 ve T2 kısaltıcı 

18

etki yaparak MR sinyali yaratması özelliğiyle non-toksik bir bifazik kontrast ajan 

olarak önerilmektedir (70,71,72). Pozitif kontrast maddelerle yapılan çalışmalarda 

intraluminal içerik ve mukozal yüzey arasında oluşan interfaz mükemmel olarak 

değerlendirilmekle beraber İVKM sonrası yüksek sinyalli lümen nedeniyle 

inflamatuar aktivitenin değerlendirilmesinin zor olduğu belirtilmektedir (59). Birçok 

denemede ideal sonuçlar alınan bifazik kontrast maddelerden en çok kullanılan 

suyun, T1 ağırlıklı sekanslarda siyah lümen yaratmasının özellikle yağ baskılı 

sekanslarla ve İVKM ile beraber kullanılınca inflamatuar segmentlerde yüksek 

sinyale neden olarak, T2 ağırlıklı sekanslarda ise intraluminal sıvının yüksek ve yine 

yağ baskılama özelliği kullanılması ile intraabdominal yağ dokusunun düşük 

sinyaline bağlı olarak patolojik duvar kalınlaşmasının medium sinyal intensitesini iyi 

gösterdiği belirtilmektedir (59). Çoğu araştırmacı MR Enterografi için kullanılan 

intraluminal kontrast madde ve sekans seçimine göre farklı sonuçlar alınabileceğini 

ve gelişen teknoloji ve yeniliklerle bağlı olarak alternatif bir yöntem olarak 

kullanılabilecek potansiyeli olduğunu da kabul etmektedir. Günümüzde, kullanılacak 

oral kontrast madde konusunda ortak bir görüş birliğine henüz varılmamıştır 

(73,74,75,76). MR protokollerinde kullanılan farklı oral intraluminal kontrast 

maddelerin sınıflandırılması tablo 1’de gösterilmiştir. 

MR’ın hareket artefaktlarına hassas bir modalite olması nedeniyle 

gastrointestinal sistemin görüntülenmesi amacıyla hızlı ve nefes tutmalı uygun 

sekanslar seçilmelidir. MR’ın, ince barsağa ait intraluminal massları ya da duvar 

kalınlaşmasını göstermedeki potansiyelinin BT kadar olduğu söylense de bu 

lezyonlar için MR’ın sensitivitesi büyük oranda kullanılan protokole ve 

görüntülemenin tekniğine bağımlıdır (70). T1 ağırlıklı sekanslar arasında 2D/3D 

FLASH (fast low-angle shot) ya da MPSPGR (fast multiplanar spoiled gradientrecalled 

echo), T2 ağırlıklı sekanslardan da HASTE (half-Fourier acquisition singleshot 

turbo spin-echo ya da SSFSE), TSE (turbo spin echo), FSE (fast spin echo)ve 

true-FISP (fast imaging with steady- state precession) gibi sekanslar tercih edilmekte 

ve kullanılmaktadır (70). True-FISP ve HASTE sekanslarının gelişmesi ile 

görüntüleme işlemi çok daha kolaylaşmıştır. İnce barsakların T1 ağırlıklı görüntüleri 

bir nefes tutma süresinde (< 30 sn) elde edilebilmektedir (10,22,55). 

19

Bu prosedürler arasında, saniyede bir kesit olmak üzere hızlı şekilde ağır T2 

imajlar elde edilen HASTE sekansı sıvılara olan yüksek sensitivitesi nedeniyle sıkça 

tercih edilmektedir (70,77,78,79,80). HASTE sekansının dezavantajlarından biri; 

intraluminal akım artefaktlarına olan sensitivitesidir ve çekim öncesi spazmolitik 

kullanımıyla azaltılmaya çalışılır. Ayrıca mezenterik detay değerlendirmesinin de 

yetersiz olduğu bildirilmiştir (81,82). 

Kısa TR kullanılan true-FISP sekansında ise yağ baskılanmadığından bu teknik 

özellikle omental ve mezenterik patolojinin değerlendirilmesinde önerilmektedir. 

Aksiyel kesitlerde mezenterik vasküler yapıları parlak göstermesi nedeniyle okluzif 

mezenterik vasküler patolojilerin değerlendirilmesinde oldukça başarılı 

bulunmaktadır (70,81,83). Hareket artefaktından az etkilenmesi, lümen içi homojen 

opasifikasyon sağlaması ve lümen ile barsak duvarı arasında yüksek kontrast farkı 

oluşması true-FISP sekansının avantajlarıdır (9,81,84,85). Bu sekansın dezavantajı, 

yağ-su interfazında oluşan siyah kenar (black-ring) artefaktları nedeniyle hafif duvar 

kalınlaşmasını gösteremeyebilecek olmasıdır. Ayrıca geçimsizlik artefaktlarına ve 

manyetik alan inhomojenitelerine olan rölatif sensitivitesi de bu sekansın 

olumsuzluklarıdır (9,81). 

Ayrıca İVKM kullanımı ve spazmolitik ilaç kullanımının gerekli olup olmadığı 

da MR Enterografi dahilinde halen tartışılan konulardır. Kısıtlı sayıdaki çalışmalara 

rağmen kabul edilen son görüş, İVKM kullanımı ile yağ baskılı sekansların kombine 

edilmesi yönündedir (70,86,87,88). 

20

Tablo 1: MR protokollerinde kullanılan oral kontrast maddeler 

: Hiperintens (Parlak lümen) 

: Hipointens (Siyah lümen) 

21

III. 

GEREÇ VE YÖNTEM 

Hasta populasyonu ve çekim öncesi hasta hazırlığı 

Çalışma grubumuza Ocak 2007 – Ağustos 2008 arasında ince barsak hastalığı 

tanısı veya ön tanısı olan, klinik olarak karın ağrısı, ishal, kilo kaybı şikayetleri ile 

başvuran 19 hasta dahil edildi. Hastaların 10’u erkek, 9’u kadındı ve yaşları 20-54 

arasında değişmekteydi (yaş ortalaması 33,6). Çalışmaya dahil eden hastaların 

hiçbirinde BT ya da MR tetkikleri için kontrendikasyon yaratabilecek; akut ya da 

kronik böbrek yetmezliği, allerji anamnezi, gebelik, hemodinamik instabilite gibi 

klinik bir durum bulunmamaktaydı. Hastalara, semptomlar nedeni ile poliklinik veya 

acil servise başvurmalarından sonra en geç 1 hafta içerisinde, uygulanacak prosedür 

konusunda bilgilendirilerek BT enterografi ve hemen ardından MR enterografi 

çekildi. 

Bizim protokolümüzde, nötral kontrast madde olarak peroral yolla barsak 

distansiyonunu sağlayabilmek için içme suyu ile intralüminal sıvının ince barsak 

lümeni boyunca emilimini azaltmak amacıyla eklenen laktuloz solusyonu 

kombinasyonu kullanıldı. Çekime en az 6 saatlik açlık sonrası gelen hastalardan, 

çekimden 2 saat öncesinden başlanarak, ilk bir saat içinde 10 dakikada bir 250 cc 

olmak üzere toplam 1500 cc içme suyu içmeleri istendi. İkinci bir saat içinde ise, 

etken maddesi laktüloz olan 100 cc Osmolak solusyon (Osmolak 10 g/15 ml 250 ml 

solusyon, Biofarma) 1400 cc içme suyu içine eklenerek, yine 10 dakikada bir 250 cc 

ve toplamda 1500 cc olacak şekilde hastalara içirildi. Çekime 30 dakika kala barsak 

peristaltizmini azaltmak amacıyla her hastaya 20 mg hyozin-N-butilbromid 

(Buscopan, Boehringer Ilgelheim) intramusküler enjeksiyon yapıldı. Çekim öncesi 

hazırlık amacıyla kullanılan prosedür esnasında hastalar tarafından, hafif bulantı 

dışında ciddi intolerans şikayeti bildirilmedi. 

22

BT Enterografi çekim protokolü 

Çekimler 16 detektörlü BT cihazında (SOMATOM Sensation 16, Siemens, 

Germany) gerçekleştirildi. Abdomen ve pelvis; ksifoid prosesten başlayarak simfiz 

pubise kadar tarandı. Aksiyel prekontrast ve postkontrast imaj çekimleri için 5mm 

kolimasyon, 1.5 pitch ve 1 mm'lik rekonstrüksiyon parametreleri kullanıldı. 

İntravenöz kontrast madde (İVKM) olarak iyodin konsantrasyonu 300 mg/ml olan 

100 ml, non-iyonik iopromide [Ultravist, (Schering AG, Berlin, Germany)], 

enjeksiyon hızı 3ml/dak. olacak şekilde verildi. Postkontrast aksiyel imajlar İVKM 

verilimini takiben 25 saniye sonra arteryel fazda alındı. Elde edilen aksiyel BT 

imajlar network aracılığıyla ayrı bir workstationa (Wizard, Siemens Medical 

Systems) yollandı. Patolojik bulguların daha net görülebilmesi için tüm vakaların 

aksiyel imajlarından kesit kalınlığı 1 mm, incrementi 0.75 mm olan aksiyel reformat 

görüntüler ve 3 mm kalınlıkta koronal MPR görüntüler oluşturuldu ve workstation 

monitorde üç boyutlu reformat görüntüler ile değerlendirme yapıldı. Koronal 

reformat imajlar muhtemel fistül gelişimlerini görüntüleyebilmek açısından anterior 

abdominal cilt ile posterior gluteal cildi imajlar dahiline alarak oluşturuldu. 

MR Enterografi çekim protokolü 

BT çekimini takiben hasta zaman kaybetmeden MR ünitesine götürülerek, 

öncesinde ikinci bir doz 20 mg hyozin-N-butilbromid (Buscopan, Boehringer 

Ilgelheim) intramusküler enjeksiyon yapıldıktan sonra MR çekimi başlatıldı. 

Çekimler 1,5 Tesla MR cihazı (Signa, General Electric Medical System, Waukesha, 

WI) ile gerçekleştirildi. İVKM olarak gadolinium DTPA-BMA (Omniscan, 

Nycomed Imaging, Oslo, Norway), 0.1 mmol/kg kullanıldı. Çalışma protokolü 

dahilinde kullanılan sekanslar; aksiyel ve koronal planlarda yağ baskılı FSPGR, 

kontrastlı T1 ve koronal planda yağ baskılı SSFSE sekansları idi. 

23

MR çekiminde kullandığımız parametreler tablo 2’de gösterilmektedir. 

Tablo 2: MR çekiminde kullandığımız sekans ve parametreler 

BT ve MR görüntülerinin değerlendirilmesi 

Bir uzman radyolog ve bir son yıl radyoloji asistanı tarafından, var ise hastaların 

endoskopik ve patolojik sonuçları bilinmeden değerlendirme yapıldı. BT ve MR 

görüntüleri 2 gözlemci tarafından birbirlerinden habersiz olarak incelenerek 

duodenal, jejunal ve ileal anslar ayrı ayrı genel görüntü kalitesi, lümen distansiyonu 

ve duvar vizualizasyon yeterliliği yönünden değerlendirildi. Nötral kontrastlı BT 

enterografi ile MR enterografi görüntü kaliteleri karşılaştırıldı. 

Genel görüntü kalitesi, distansiyon ve duvar vizualizasyonunu değerlendirmede, 

yapılan benzer çalışmalar örnek alınarak ve çalışmamıza uyarlanarak 1-5 arasında 

skorlama yapıldı: (47,59,89) 

1. Teknik yetersizlik 

2. Suboptimal 

3. Suboptimal ancak değerlendirme yapılabiliyor 

4. Optimal 

5. Çok iyi 

24

İstatistiksel analiz 

İstatiksel analiz Sosyal Bilimler için İstatistik Paketi (SPSS/PC 11.5 versiyonu, 

2002) ile gerçekleştirilmiştir. BT Enterografi görüntülerinde ince barsak distansiyonu 

ve barsak duvarı vizualiasyonu açısından duodenum, jejunum ve ileum arasında 

anlamlı istatistiksel farkın olup olmadığı Friedman testi ile değerlendirildi. Her iki 

modalitenin koronal planlardaki görüntülerinde; duodenum, jejunum ve ileum 

seviyelerinde ayrı ayrı görüntü kalitesi, luminal distansiyon ve duvar vizualizasyonu 

değerlendirilerek verilen skorlar Wilcoxon Rank-Sum Testi ile karşılaştırıldı. İki 

gözlemcinin BT, T1, T2 ve kontrastlı T1 ağırlıklı MR görüntülerinde duodenum, 

jejunum ve ileumun görüntü kalitesi ve duvar vizualizasyonunu değerlendirirken 

verdikleri skorların birbirleri ile korelasyonu lineer ağırlıklı kappa testi kullanıldı. 

Uyumun değerlendirilmesi kappa testinde, Fleiss’ın önerdiği şekilde kullanıldığı 

gibi, ≥ 0.75 mükemmel uyum, 0.40- 0.75 iyi uyum, 0.40 < kötü uyum olarak kabul 

edildi (89,90). 

Duodenum, jejunum ve ileum seviyelerinde lümen distansiyonu koronal planda 

SSFSE ve kontrastlı BT görüntülerinde, duvar vizualizasyonu ve genel görüntü 

kalitesi ise koronal planda kontrastlı T1 ağırlıklı ve kontrastlı BT görüntüleri 

seçilerek karşılaştırıldı. 

25

IV. 

BULGULAR 

İstatistiksel analizler sonucunda her iki gözlemci açısından kontrastlı BT 

görüntülerde distansiyon açısından duodenum-ileum ve jejunum-ileum distansiyonu 

arasında anlamlı fark saptanırken (p0.05). 

Duodenum ve ileum distansiyonunun değerlendirilmesinde iki gözlemci arasına 

tam uyum saptanrken (sırasıyla kappa: 1 ve 0.75, %95 güven aralıkları: 1 ve 0.5156- 

0.9844) jejunum distansiyonun değerlendirilmesinde iki gözlemci arasında yeterli 

uyum mevcuttu (kappa: 0.5394 ve güven aralığı: 0.03335-0.6999). 

BT enterografide duodenum-ileum ve jejunum-ileum duvar vizualizasyonu 

yeterliliği arasında her iki gözlemci açısından anlamlı fark saptanırken (p0.05). Duodenum, jejunum ve ileum duvar vizualizasyon yeterliliği 

değerlendirilmesinde iki gözlemci arasına üç bölgede de tam uyum saptandı 

(sırasıyla kappa: 0.8504, 0.9243, 0.9237 ve %95 güven aralıkları: 0.649-1, 0.7785-1, 

0.7749-1). Çalışmamızda BT enterografinin sensitivitesi: %86.7 (%95 güven aralığı: 

%62.7 - %96.3), spesifisitesi ise %78.0 (%95 güven aralığı: %30.1 - %95.4) olarak 

hesaplanmıştır. 

MR ve BT enterografinin ince barsağın üç kısmında karşılaştırıldığı istatistiksel 

analizlerde, kontrastlı BT ve T2 ağırlıklı (SSFSE) imajlarda distansiyon arasındaki 

fark karşılaştırıldığında her iki gözlemci açısından, her seviyede BT görüntülerinde 

distansiyon lehine anlamlı fark saptandı (p

BT kalitesi lehine anlamlı fark saptandı (p

Tablo 5: Her iki yöntemde de üç seviyede genel görüntü kalitesinindeğerlendirilmesinde iki 

gözlemci arasında tam uyum saptandı. 

* BTE: BT Enterografi 

* T2A MRE: T2 ağırlıklı MR Enterografi 

* CT1A MRE: Kontrastlı T1 ağırlıklı MR Enterografi 

A 

B 

28

C 

D 

Resim 4: Crohn hastalığı öntanısı olan 33 yaş erkek hasta; Koronal planda kontrastlı BTE (A), yağ 

baskılamalı SPGR (B) ve SSFSE (C) imajları. (D) Aksiyel planda kontrastlı T1 ağırlıklı görüntü: 

ileal anslar ve rektosigmoid kolonda duvar kalınlık artışı ve kontrast tutulumu 

A 

B 

Resim 5: Kronik karın ağrısı ve ishal şikayeti 20 yaş bayan hasta; Crohn hastalığı öntanısı ile çekilen kontrastlı T1 MR 

ve kontrastlı BT enterografi görüntüleri. Terminal ileumda duvar kalınlık artışı ve kontrast tutulumu 

29

V. TARTIŞMA 

Enteroklizis, bütünüyle görüntülenmesi teknik olarak zor olan ince barsak 

hastalıklarının tanısında kullanılan primer görüntüleme yöntemi olarak kabul 

edilmektedir. Mukozal detayın değerlendirilmesi, ayrıca ince barsak boyunca 

patolojinin lokalizasyonunun gösterilmesi bakımından BT’den üstün olduğu 

gösterilmiştir (46). Tüm bu üstünlüklerine karşın bu röntgenografik tetkikin; 

patolojilerin ekstramural yayılımı ve eşlik edebilecek komplikasyonlarını direkt 

olarak demonstre edememesi yanında, alınan x ışını dozunun yüksek olması gibi 

dezavantajları mevcuttur. Radyasyon dozu, hasta populasyonunu genellikle genç 

vakaların oluşturduğu inflamatuar barsak hastalıkları gibi durumlarda özellikle önem 

kazanmaktadır. Ayrıca bu yöntemde lümen distansiyonunu sağlamak için uygulanan 

nazojejunal kateterizasyon, hasta konforunu azaltan bir zorunluluk olmasının yanısıra 

yöntemi minimal invazif prosedürler arasına sokmakta ve pratiklikten 

uzaklaştırmaktadır. 

Son yıllarda bilgisayarlı tomografi (BT) hem lümen içi, hem lümen dışı 

patolojileri göstermedeki üstünlüğü nedeniyle ince barsak hastalıkları tanısında 

kullanılan birincil tanısal yöntem haline gelmiştir. İnce barsak lezyonlarının tanısında 

kullanılan kesitsel görüntüleme yöntemlerinin; lezyonun transmural yayılımı, 

intraperitoneal-ekstraintestinal komplikasyonları ve geniş görüntü alanına giren diğer 

sistemik bulguları gösterebilme, ek olarak İVKM kullanımı ile vasküler informasyon 

sağlayabilme imkanı non-invazif ve pratik olan bu teknikleri günümüzde oldukça 

popüler kılmıştır. Çok detektörlü BT teknolojisi ve barsak hareketleri ve solunum 

hareketlerine bağlı artefaktlar nedeniyle önceleri ince barsak hastalıkları tanısında 

kullanılması hiç tercih edilmeyen MR’da hızlı görüntüleme yöntemlerinin gelişmesi, 

nefes tutmalı sekanslarının kullanılması ince barsakların görüntülenmesinde büyük 

kolaylık sağlamıştır. Multiplanar görüntülemenin başarılması ve teknolojilerin 

yaygınlaşmasıyla bu modalitelere integre edilen konvansiyonel yöntemler sonucunda 

BT ve MR enteroklizis yöntemleri geliştirilmiştir. Floroskopik enteroklizisin ve 

baryum ince barsak pasaj grafilerinin referans olarak alındığı ilk çalışmalarda BT 

enterografinin aktif Crohn hastalığında sensitivitesi %85’in üzerinde bulunmuştur 

(91,92). Endoskip ve cerrahi bulguların referans olarak alındığı çalışmalarda ise BT 

30

enterografinin sensitivitesi aktif enflamasyon için %77 ile %92 arasında bulunmuştur 

(93,94,95). Bizim çalışmamızda BT enterografinin ince barsak hastalıkları tanısında 

sensitivitesi % 86.7, spesifisitesi ise %78.0 olarak bulunmuştur (%95 güven aralığı 

%30.1 - %95.4). Güven aralığındaki genişliğin hasta sayısının arttırılması ile 

azalacağı düşünülmüştür. 

Çalışmamızda; ince barsakların kesitsel olarak görüntülenebilmesinde gerekli 

parametreler olan yeterli lümen distansiyonu ve duvar vizualizasyonu 

değerlendirmeleri açısından peroral hidrasyon yöntemi kullanılarak yapılan 

incelemelerde BT enterografini MR enterografiye göre istatistiksel olarak anlamlı 

şekilde üstün olduğu sonucuna vardık. Schmidt ve arkadaşlarının 2003 yılında 

yaptığı çalışmada BT ve MR enteroklizis yöntemleri karşılaştırılmış, BT’nin duvar 

kontrast tutulumu ve kalınlık artışını değerlendirmede daha sensitif olduğu 

bildirilmiştir (89). Crohn hastalığı bulgularının MR ve BT Enteroklizis yöntemleriyle 

değerlendirildiği aynı çalışmada MR’ın BT’ye üstünlük gösterdiği tek durumun 

intraperitoneal sıvı olduğu belirtilmiştir. Peritoneal kavite anatomisini koronal 

kesitlerde görüntülemek, özellikle küçük intraperitoneal sıvı kolleksiyonlarını 

değerlendirmede avantaj sağlamaktadır (89). Low ve arkadaşları, MR’ın flegmanöz 

ve likefaktif sıvı kolleksiyonlarını ayırdedebilmede BT’den üstün olduğunu 

savunmuşlardır (96). Koronal görüntülerin, sıvı deteksiyonu konusundaki başarısı 

haricinde, özellikle yine sıvı sensitivitesi yüksek olan HASTE sekansı ile, “ince 

barsak pasaj grafisi” imajı yarattığı, obstruksiyon durumlarında ya da cerrahi ve 

endoskopik girişim öncesi anatomik oryantasyona yardımcı olduğu belirtilmiştir 

(97). 

İnce barsak hastalıkları tanısına yönelik olarak MR’ın etkinliğini araştıran 

çalışmalar, genellikle altın standart yöntem olan enteroklizis ile karşılaştırılarak 

yapılmıştır. Peroral hidrasyon protokolü ile uygulanan BT ve MR enterografi 

tekniklerini karşılaştıran yeterli sayıda araştırma bulunmamaktadır. MR’ın ince 

barsak hastalıklarının ekstraintestinal tutulumlarını değerlendirmedeki tamamlayıcı 

rolü kabul edilmekle beraber düşük spatial rezolüsyonu nedeniyle ayrıntılı mukozal 

değişiklikleri ortaya koymada konvansiyonel çift kontrastlı enteroklizise göre 

belirgin yetersiz kaldığı da vurgulanmıştır (22). Ayrıca MR görüntülerinde barsak 

31

duvarında izlenen ve tanıda yanılgılara neden olan non-homojen kontrast 

tutulumlarının manyetik alan inhomojenitelerine bağlı olduğu öne sürülmüştür. (89) 

2003 yılında yapılan bir başka çalışmada, MR’ın görüntü özellikleri nedeniyle 

özellikle inflamatuar barsak hastalıklarında, aktif inflamasyon ile kronik fibrotik 

değişikliklerin ayrımında yararlı olabileceği belirtilmiştir (60). 

Literatür araştırmalarımızda, ince barsak radyolojisinde kullanılan kesitsel 

görüntüleme yöntemlerini konu alan çalışmalarda, daha çok BT ve MR enteroklizis 

ve bu iki yöntemin karşılaştırılması ile ilgili araştırmalar olduğunu, BT ve MR 

enterografi tekniklerine spesifik olarak, ayrı ayrı az sayıda çalışma yapılmış olmakla 

beraber bu iki tekniği karşılaştıran yeterli araştırmanın yapılmadığını gözlemledik. 

Bizim çalışmamızda distansiyonun, BTE görüntülerinde her iki gözlemci açısından, 

istatistiksel olarak da anlamlı şekilde daha optimal olmasının nedenini, MR 

çekimlerini BT çekimlerinden sonra yapmak durumunda kalmamız sebebiyle 

dolayısıyla optimal zamanlamada gerçekleştirememiş olmamız olasılığına bağladık 

ve çalışmamızın bir limitasyonu olarak kabul ettik. Patak ve arkadaşları, oral kontrast 

madde verilmeye başlanması ve görüntüleme arasındaki optimal zamanlamanın 

önemine dikkat çekmiş, Kim ve arkadaşları ise çekim zamanlamasının önemli olduğu 

bu tetkiklerin planlandığı gibi gerçekleştirilmesinin yoğun radyoloji kliniklerinde her 

zaman mümkün olamayabileceğını vurgulamıştır (97,98). 

Çeşitli özellikte oral kontrast madde ve su rezorbsiyonunu azaltmak için 

kullanılan ajanlar konusundaki seçim, ayrıca prosedüre antiperistaltik ajan ve İVKM 

ekleme konusunda çok sayıda çalışma mevcuttur ve ortak bir görüş birliğine henüz 

varılamamıştır (73,74,75,76). Antiperistaltik ajanların özellikle MR çekimlerinden 

önce, İVKM ’nin barsak duvarının ve ekstraintestinal yapıların vizualizasyonu, 

kitlesel ya da inflamatuar lezyonların belirlenmesi açısından kullanılmasının gerekli 

olduğu görüşü yaygındır (99). Biz protokolümüzde ucuz ve kolay ulaşılır olması 

nedeniyle su ve laktuloz solusyonu kombinasyonu kullandık ve hastalar tarafından 

iyi tolere edildiğini, özellikle BT görüntülerinde yeterli distansiyonu 

sağlayabildiğimizi gördük. 

32

VI. 

SONUÇ 

İnce barsak patolojilerine yönelik radyolojik görüntülenmede altın standart yöntem 

konvansiyonel enteroklizistir. Bilinen ince barsak hastalığı olan olgularda nüks ya da 

eşlik eden komplikasyon şüphesi varsa tamamlayıcı olarak seçilecek ilk yöntem BT 

olmalıdır. BT enteroklizis ve enterografi rölatif olarak kolay uygulanan ve iyi tolere 

edilen bir yöntem olarak başarı ile kullanılmaktadır. Tekrarlayan kateterizasyondan 

kaçınmak için BT enterografiler, BT enteroklizise tercih edilebilir. Ancak iyonizan 

radyasyon kullanması yanında yumuşak doku rezolüsyonun düşük olması BT’nin 

dezavantajlarıdır. 

Çocuk, gebe, sık nükseden İBH, bilinen hastalığın rutin kontrolü gibi seçilmiş 

vakalarda radyasyon riskinden kaçınmak için MR enteroklizis ve enterografi; yeterli 

lümen genişliği sağlanıp uygun sekanslarla görüntüler elde edildiğinde etkin şekilde 

kullanılabilecek alternatif yöntemdir. Hastanın genel durumu değerlendirilerek 

invazif ve noninvazif teknikler arasında tercih yapılmalıdır. 

Gelecekte, mevcut MR sekansları ve yeni geliştirilen sekans teknikleriyle yapılan 

geniş hasta populasyonlu karşılaştırmalı çalışmalara ihtiyaç vardır. 

33

VII. 

KAYNAKLAR 

1) Sayek İ. Temel Cerrahi, Cilt 1, Gastrointestinal sistem anatomisi, In: İlgi S, ed. [ 

2.baskı ] Güneş Kitabevi, 1996, 899-900 

2) Gourevitch D: Upper Gastrointestinal Surgery, The Anatomy and Physiology of the 

Small Bowel, Springer London, 2006, 39-44 

3) Clemente CD : Gray's Anatomy. LEA and FEBIGER, Philadelphia, 1984 

4) Değerli Ü : Cerrahi Gastroenteroloji, Fatih Gençlik Vakfı Matbaa İşletmesi, 

İstanbul, 1984 

5) Guyton AÇ : Textbook of medical Physiology. WB Saunders Company, Philadelphia, 

1976 

6) Kayalı H : İnsan Embriyolojisi. 2. Baskı, Güven Kitabevi, İstanbul, 1982 

7) Kuran O : Sistematik Anatomi. Filiz Kitabevi, İstanbul, 1976 

8) Antes G, Eggemann F. Small bowel radiology; introduction and atlas. Berlin: 

Springer-Verlag, 1988;1-2 

9) Şilit E, Mutlu H. Manyetik Rezonans Enteroklizis Tani Girisim Radyol Aralık 

2002;8(4): 502-505 

10) Debatin JF, Patak MA. MRI of the small and large bowel. Eur Radiol 1999;9:1523- 

1534 

11) Herlinger H, Maglinte DDT. Imaging techniques; barium for the small bowel, 

historical aspects. In: Herlinger H, ed. Clinical Imaging of the Small Intestine. 2nd ed. New 

York: Springer-Verlag, 1999;41-45 

12) Saibeni S, Rondonotti E, Imaging of the small bowel in Crohn's disease: A review of 

old and new techniques. World J Gastroenterol 2007 June 28;13(24):3279-3287 

13) Fraser GM, Findlay JM. The double contrast enema in ulcerative and Crohn's colitis. 

Clin Radiol 1976;27:103-112 

14) Laufer I, Hamilton J. The radiological differentiation between ulcerative and 

granulomatous colitis by double contrast radiology. Am J Gastroenterol 1976;66:259-269 

15) Tuncel E. Klinik Radyoloji 2. baskı. Bursa, Güneş & Nobel Tıp Kitabevleri, Sindirim 

Sistemi 2008; 443 

34

16) İlkgül Ö, İçöz G. İnce barsak lezyonlarının gösterilmesinde enteroklizisin yeri. Ege 

Tıp Dergisi 2001;40(2):131-135 

17) Herlinger H. A modified technique for the double contrast small bowel enema. 

Gastrointest Radiol. 1978;3:201-207 

18) Sellink JL. Proceedings: Why enteroclysis of the small intestine? Br J Radiol 

1976;49:288-289 

19) Maglinte DD, Hail R, Miller RE, et al. Detection of surgical lesions of small bovvel 

by enteroclysis. Am J Surg 1984;147:225-229 

20) Maglinte DD, Burney BT, Miller RE. Technical factors for more rapid enteroclysis. 

AJR Am J Roentgenol 1982;138:588-591 

21) Nolan DJ, Cadtnan PJ, Jeffree MA. Detailed per-oral small bovvel examination 

versus enteroclysis. Radiology 1985;157:836-837 

22) Prassopoulos P, Papanikolaou N, Grammatikakis J, et al. MR Enteroclysis imaging 

of Crohn disease. RadioGraphics 2001; 21:161-172 

23) Tekin A, Vatansev C. Gastrointestinal görüntülemede bir yenilik: kapsül endoskop. 

Selçuk Tıp Derg 2007;23:39-43 

24) Iddan G, Meron G, Glukhovsky A, Swain P. Wireless capsule endoscopy. Nature 

2000;25:405- 417 

25) Gay G, Delvaux M, Rey JF. The role of video capsule endoscopy in the diagnosis of 

digestive diseases a review of current possibilities. Endoscopy 2004;36:913-920. 

26) Ersoy O, Bayraktar Y. Gastroenterolojide yeni görüntüleme yöntemi: kapsül 

endoskopi. Hacettepe Tıp Dergisi 2004;35:212-215 

27) Triester SL, Leighton JA et al. A metaanalysis of the yield of capsule endoscopy 

compared to other diagnostic modalities in patients with non-stricturing small bowel 

Crohn's disease. Am J Gastroenterol 2006;101:954-964 

28) Eliakim R, Suissa A, Yassin K, Katz D, Fischer D. Wireless capsule video 

endoscopy compared to barium follow-through and computerised tomography in patients 

with suspected Crohn's disease--final report. Dig Liver Dis 2004;36:519-522 

29) Yamamoto H, Sekine Y, Sato Y, Higashizawa T, Miyata T, Iino S et al. Total 

enteroscopy with a nonsurgical steerable double-balloon method. Gastrointest Endosc 

2001;53:216-220 

35

30) Yamamoto H, Kita H, Sunada K, Hayashi Y, Sato H, Yano T et al. Clinical outcomes 

of double-balloon endoscopy for the diagnosis and treatment of small-intestinal diseases. 

Clin Gastroenterol Hepatol 2004;2:1010-1016 

31) Monkemuller K, Weigt J, Treiber G, Kolfenbach S, Kahl S, Rocken C et al. 

Diagnostic and therapeutic impact of double-balloon enteroscopy. Endoscopy 2006; 38:67- 

72 

32) Sağlam M, Örs F, Nikola S, Yıldırım D,Taşar M, Tüzün A et al. İnflamatuvar barsak 

hastalığı olan 6 olguda ultrasonografi ve multidedektör bilgisayarlı tomografi bulguları. 

Gülhane Tıp Dergisi 2007;49:129-131 

33) Yekeler E, Danalioglu A, Movasseghi B, et al. Crohn disease activity evaluated by 

Doppler ultrasonography of the superior mesenteric artery and the affected smallbowel 

segments. J Ultrasound Med 2005;24:59-65. 

34) Sarrazin J, Wilson SR. Manifestations of Crohn's disease at US. Radiographics 1996; 

16:499-520. 

35) Parente F, Greco S, Molteni M, Anderloni A, Bianchi Porro G. Imaging 

inflammatory bowel disease using bowel ultrasound. Eur J Gastroenterol Hepatol 

2005;17:283-291 

36) Bodily KD, Fletcher JG, Solem CA, et al. Crohn disease: mural attenuation and 

thickness at contrastenhanced CT enterography—correlation with endoscopic and 

histologic findings of inflammation. Radiology 2006;238:505–516 

37) Hara AK, Leighton JA, Virender K, et al. Imaging of small bowel disease: 

comparison of capsule endoscopy, standard endoscopy, barium examination, and CT. 

RadioGraphics 2005;25:697–718 

38) Macari M, Megibow Aj, Balthazar Ej. A pattern approach to the abnormal small 

bowel: Observations at MDCT and CT enterography. AJR Am J Roentgenol 2007; 

188:1344-1355 

39) Maglinte DDT, Sandrasegaran K, Tann M. Advances in alimentary tract imaging. 

World J Gastroenterol 2006 ;12(20):3139-3145 

40) Sailer J, Peloschek P, Schober E, Schima W, Reinisch W, Vogelsang H, et al. 

Diagnostic Value of CT Enteroclysis Compared with Conventional Enteroclysis in Patients 

with Crohn’s Disease. AJR Am J Roentgenol 2005;185:1575–1581 

36

41) Turetschek K, Schober E, Wunderbaldinger P, et al. Findings at helical CTenteroclysis 

in symptomatic patients with Crohn disease: correlation with endoscopic and 

surgical findings. J Comput Assist Tomogr 2002;26:488–492 

42) Maglinte DDT, Bender GN, Heitkamp DE, et al. Multidetector-row helical CT 

enteroclysis. Radiol Clin North Am 2003;41:249–262 

43) Reittner P, Goritschnig T, Petritsch W, Doerfler O, Preidler KW, Hinterleitner T, et 

al. Multiplanar spiral CT enterography in patients with Crohn’s disease using a negative 

oral contrast material: initial results of a noninvasive imaging approach. Eur Radiol 2002; 

12(9):2253-2257 

44) Booya F, Fletcher JG, Huprich JE, Barlow, JM, Johnson CD, Fidler JL, et al. Active 

Crohn Disease: CT Findings and Interobserver Agreement for Enteric Phase CT 

Enterography. Radiology 2006;241:787 

45) Paulsen SR, Huprich JE, Fletcher JC, et al. CT enterography as a diagnostic tool in 

evaluating small bowel disorders: review of clinical experience with over 700 cases. 

RadioGraphics 2006;26:641–662 

46) Arslan H, Etlik Ö, Kayan M, Harman M, Tuncer İ, Temizöz O, Peroral CT 

Enterography with Lactulose Solution: Preliminary Observations. AJR Am J Roentgenol 

2005;185:1173–1179 

47) Berther R, Patak MA, Eckhardt B, Erturk SM, Zollikofer CL. Comparison of neutral 

oral contrast versus positive oral contrast medium in abdominal multidetector CT. Eur 

Radiol 2008;18(9):1902-1909 

48) Lauenstein TC, Schneemann H, Vogt FM, Herborn CU, Rühm SG, Debatin JF. 

Optimization of oral contrast agents for MR imaging of the small bowel. Radiology 

2003;228:279–283 

49) Minowa O, Ozaki Y, Kyogoku S, Shindoh N, Sumi Y, Katayama H. MR imaging of 

the small bowel using water as a contrast agent in a preliminary study with healthy 

volunteers. AJR Am J Roentgenol 1999;173:581–582 

50) Laghi A, Carbone I, Catalano C, et al. Polyethylene glycol solution as an oral 

contrast agent for MR imaging of the small bowel. AJR Am J Roentgenol 2001;177:1333– 

1334 

51) Angelelli G, Macarini L. CT of the bowel: use of water to enhance depiction. 

Radiology 1988;169:848–849 

37

52) Wold PB, Fletcher JG, Johnson CD, Sandborn WJ. Assessment of small bowel 

Crohn disease: noninvasive peroral CT enterography compared with other imaging 

methods and endoscopy—feasibility study. Radiology 2003;229:275–281 

53) Rollandi GA, Curone PF, Biscaldi E, et al. Spiral CT of the abdomen after distention 

of small bowel loops with transparent enema in patients with Crohn’s disease. Abdom 

Imaging 1999;24:544–549 

54) Young BM, Fletcher JG, Paulsen SR, et al. Comparison of oral contrast agents for 

cross-sectional enterography: timing, small bowel distention and side effects. San Antonio, 

Tex: Society of Gastrointestinal Radiologists, 2005. 

55) Gourtsoyiannis N, Papanikolaou N, Grammatikakis J, et al. MR enteroclysis protocol 

optimization: comparison between 3D FLASH with fat saturation after intravenous 

gadolinium injection and true FISP sequences. Eur Radiol 2001;11:908-913 

56) Madsen SM, Thomsen HS, Schlichting P, et al. Evaluation of treatment response in 

active Crohn’s disease by low-field magnetic resonance imaging. Abdom Imaging 

1999;24:232-239. 

57) Maglinte DDT, Siegelman ES, Kelvin FM. MR Enteroclysis: The Future of Small- 

Bowel Imaging? Radiology. 2000;215:639-641 

58) Bender GN, Maglinte DDT, Kloppel VR, Timmons JH. CT enteroclysis: a 

superfluous diagnostic procedure or valuable when investigating small-bowel disease? AJR 

Am J Roentgenol 1999; 172:373-378 

59) Jens BF., Ejnar L. et al., Magnetic resonance imaging of the small bowel in Crohn's 

disease, Scand J Gastroenterol 2005,40(7),832-842 

60) Lomas DJ, Technical developments in bowel MRI. Eur Radiol 2003;13(5):1058- 

1071 

61) Lomas DJ, Graves MJ. Small bowel MRI using water as a contrast medium. Br J 

Radiol 1999;72:994-997 

62) Umschaden HW, Szolar D, Gasser J, Umschaden M, Haselbach H. Small-Bowel 

Disease: Comparison of MR Enteroclysis Images with Conventional Enteroclysis and 

Surgical Findings. Radiology 2000;215:717-725 

63) Schreyer AG, Geissler A, Albrich H, Schölmerich J, Feuerbach S, Rogler G et al. 

Abdominal MRI after enteroclysis or with oral contrast in patients with suspected or 

proven Crohn’s disease. Clin Gastroenterol Hepatol. 2004;2(6):491-7 

38

64) Maccioni F, Bruni A, Viscido A, Colaiacomo MC, Cocco A, Montesani C. et al. MR 

Imaging in Patients with Crohn Disease: Value of T2- versus T1-weighted Gadoliniumenhanced 

MR Sequences with Use of an Oral Superparamagnetic Contrast Agent. 

Radiology 2005;238:517 

65) Rieber A, Wruk D, Nussle K, et al. MRI of the abdomen combined with enteroclysis 

in Crohn disease using oral and intravenous Gd-DTPA. Radiologe 1998;38:23–28 

66) Hahn PF, Stark DD, Lewis JM, et al. First clinical trial of a new superparamagnetic 

iron oxide for use as an oral gastrointestinal contrast agent in MR imaging. Radiology 

1990;175:695–700 

67) Holzknecht N, Helmberger T, Ritter C, et al. MRI of the small intestine with rapid 

MRI sequences in Crohn disease after enteroclysis with oral iron particles. Radiologe 

1998;38:29–36. 

68) Born C, Nagel B, Leinsinger G, Reiser M. MRI with oral filling in patients with 

chronic inflammatory bowel diseases. Radiologe 2003;43:34–42. 

69) Holzknecht N, Helmberger T, Herrmann K, et al. MRI in Crohn's disease after 

transduodenal contrast administration using negative oral MRI contrast media. Radiologe 

2003;43:43–50 

70) Ha HK, Lee EH, Lim CH, Shin YM, Jeong YK, Yoon KH, et al. Application of MRI 

for Small Intestinal Diseases. J Magn Reson Imaging 1998; 8(2):375-383 

71) Hiraishi K, Narabayashi I; Fujita O, Yamamoto K, Sagami A, Hisada Y, et al. 

Blueberry juice : preliminary evaluation as an oral contrast agent in gastrointestinal MR 

imaging. Radiology 1995;194(1):119-123 

72) Coppens E, Metens T, WinantC, Matos C. Pineapple juice labeled with gadolinium: a 

convenient oral contrast for magnetic resonance cholangiopancreatography. Br Inst 

Radiology 2005;15(10):2122-2129 

73) Patten RM, Moss AA, Fenton TA, Elliott S. OMR, a positive bowel contrast agent 

for abdominal and pelvic MR imaging: safety and imaging characteristics. J Magn Reson 

Imaging. 1992 Jan-Feb;2(1):25-34 

74) Patten RM, Lo SK, Phillips JJ, Bowman SC, Glazer GM, Wall SD, et al. Positive 

bowel contrast agent for MR imaging of the abdomen: phase II and III clinical trials. 

Radiology. 1993;189(1):277-283 

39

75) Ros PR, Steinman RM, Torres GM, Burton SS, Panaccione JL, Rappaport DC, et al. 

The value of barium as a gastrointestinal contrast agent in MR imaging: a comparison 

study in normal volunteers. AJR Am J Roentgenol 157:761-767 

76) Anderson CM, Brown JJ, Balfe DM, Heiken JP, Borrello JA, Clouse RE, et al. MR 

imaging of crohn disease: Use of perflubron as a gastrointestinal contrast agent. J Magn 

Reson Imaging 1994;4:491-496 

77) Regan F, Bohlman ME, Khazan R, Rodriguez R, Schultze-Haakh H. MR urography 

using HASTE imaging in the assessment of ureteric obstruction. AJR Am J Roentgenol 

167,1115-1120 

78) Aerts P, Van H, Bosmans H, et al. Breathhold MR urography using the HASTE 

technique. AJR Am J Roentgenol 1996;166:543-545. 

79) Miyazaki T, Yamashita Y, Tsuchigame T, Yamamoto H, Urata J, Takahashi M. MR 

cholangiopancreatography using HASTE (half-Fourier acquisition single-shot turbo spinecho) 

sequences. AJR Am J Roentgenol 1996; 166:1297-303. 

80) Ernst O, Asselah T, Cablan X, Sergent G, Breath-hold fast spin-echo MR imaging of 

Crohn's disease. AJR Am J Roentgenol 1998;127-128 

81) Lin MF, Narra V. Developing Role of Magnetic Resonance Imaging in Crohn's 

Disease. Curr Opin Gastroenterol 2008;24(2):135-140 

82) Gourtsoyiannis NC, Papanikolaou N, Karantanas A. Magnetic resonance imaging 

evaluation of small intestinal Crohn’s disease. Best Pract Res Clin Gastroenterol 2006; 

20:137-156. 

83) Gourtsoyiannis N, Papanikolaou N, Grammatikakis J, MR Imaging of the Small 

Bowel with a True-FISP Sequence After Enteroclysis with Water Solution. Invest Radiol 

2000;35:707-711 

84) Herborn CU, Vogt F, Lauenstein TC, Goyen M, Debatin JF, et al. MRI of the liver: 

Can true FISP replace HASTE? J Magn Reson Imaging 2003;17:190-196 

85) Waleed A, Susanne G, Hubert S, Stefan R, Jörg D, Thomas L. Oral contrast agents 

for small bowel MRI: comparison of different additives to optimize bowel distension. Eur 

Radiol 2004;14:458-464 

86) Semelka RC, Shoenut JP, Silverman R, Kroeker MA, Yaffe CS, Micflikier AB: 

Bowel Disease: Prospective Comparison of CT and 1.5T Pre- and Postcontrast MR 

40

Imaging with T1-weighted Fat-suppressed and Breath-hold FLASH Sequences. JMRI 

1991;18:625-632 

87) Mirowitz SA, Contrast enhancement of the gastrointestinal tract on MR images using 

intravenous gadolinium-DTPA. Abdom Imaging 1993;18:215-219 

88) Thomas C. Lauenstein. MRI of Inflammatory Bowel Disease. Appl Radiol 

2008;37(7):19-24 

89) Schmidt S., Lepori D. Et al., Prospective comparison of MR enteroclysis with 

multidetector spiral-CT enteroclysis: interobserver agreement and sensitivity by means of 

"sign-by-sign" correlation , Eur Rad 2003;13(6):1303-1311 

90) Fleiss JL. Statistical methods for rates and proportions. 1985 Wiley, New York 

91) Mazzeo S, Caramella D, Battolla L, et al. Crohn disease of the small bowel: spiral 

CT evaluation after oral hyperhydration with isotonic solution. J Comput Assist Tomogr 

2001;25:612–616 

92) Doerfler OC, Ruppert-Kohlmayr AJ, Reittner P, Hinterleitner T, Petritsch W, Szolar 

DH. Helical CT of the small bowel with an alternative oral contrast material in patients 

with Crohn disease. Abdom Imaging 2003;28:313–318 

93) Koh DM, Miao Y, Chinn RJ, et al. MR imaging evaluation of the activity of Crohn’s 

disease. AJR Am J Roentgenol 2001;177:1325–1332 

94) Barlow JM, Fletcher JG, Johnson CD, Sandborn WJ. Non-invasive multidetector CT 

enterography may improve the prediction of Crohn disease activity as estimated by clinical 

assessment. Orlando, Fla: Society of Gastrointestinal Radiology, 2002 

95) Solem CA, Loftus EAJ, Fletcher JG, et al. Small bowel imaging in Crohn’s disease: 

a prospective, blinded, 4-way comparison trial. Gastroenterology 2005;128(suppl2):A74 

96) Low RN, Francis IR, Politoske D, et al. Crohn’s disease evaluation: comparison of 

contrast-enhanced MR imaging and single-phase helical CT scanning. J Magn Reson 

Imaging 2000; 11:127-135 

97) Kim JH, Ha HK, Sohn MJ, Shin BS, Lee YS, Chung SY. Usefulness of MR imaging 

for diseases of the small intestine: comparison with CT. Korean J Radiol.2000;1(1):43-50 

98) Patak M, Froehlich J, Weymarn CV, Ritz M, Zollikofer C, Wentz K. Non-invasive 

distension of the small bowel for magnetic-resonance imaging. The Lancet 2001;358:987 – 

988 

41

99) Furukawa A, Saotome T, Yamasaki M, Maeda K, Nitta N, Takahashi M. Crosssectional 

imaging in Crohn disease. Radiographics 2004;24(3):689-702 

42

Rad.Dr.Zeki KARPAT

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?