TC SAÄLIK BAKANLIÄI KARTAL DR. LÃTFÄ KIRDAR EÄÄ TÄ M VE ...

T.C. 

SAĞLIK BAKANLIĞI 

KARTAL DR. LÜTFĠ KIRDAR 

EĞĠTĠM VE ARAġTIRMA HASTANESĠ 

AĠLE HEKĠMLĠĞĠ 

Genel Koordinatör: Doç. Dr. Orhan Ünal 

Tez DanıĢmanı: Uzm. Dr. Birol Cengizoğlu 

MATERNAL HEMOGLOBĠN ve HEMATOKRĠT DÜZEYLERĠNĠN 

YENĠDOĞAN DOĞUM AĞIRLIĞI, BOY ve APGAR SKORU ÜZERĠNE ETKĠSĠ 

(Uzmanlık Tezi) 

Dr. Cem Akkaya 

Ġstanbul - 2009 

I

TEġEKKÜRLER 

İhtisas sürem boyunca bana büyük emekleri geçen değerli hocalarım, Dr. Lütfi Kırdar 

Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Aile Hekimliği Koordinatörü ve 1. Kadın Hastalıkları 

ve Doğum Klinik Şefi sayın Doç. Dr. Orhan Ünal’a, 1. Genel Cerrahi Klinik Şefi sayın Doç. 

Dr. Mustafa Öncel’e, 2. Kadın Hastalıkları ve Doğum Klinik Şefi sayın Doç. Dr. M. Cem 

Turan’a, 2. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Klinik Şefi sayın Doç. Dr. Gülnur Tokuç’a, 1. 

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Klinik Şefi sayın Uzm. Dr. Yasemin Akın’a, 1. Dahiliye Klinik 

Şef Vekili sayın Uzm. Dr. Rahmi Irmak’a, Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma 

Hastanesi Psikiyatri Klinik Şefi sayın Uzm. Dr. Mecit Çalışkan’a, tezimim bütün 

aşamalarında değerli yardımlarını esirgemeyen 2. Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniği’nden 

sayın Uzm. Dr. Birol Cengizoğlu’na, beraber çalıştığım tüm klinik şef yardımcıları, baş 

asistanları, uzmanları, asistan ve hemşire arkadaşlarıma, tüm asistanlığım süresince bana 

destek olan değerli arkadaşlarım sayın Uzm. Dr. Hasan Can’a, sayın Dr. Önder Sakin’e, 

doktor olmamda büyük emekleri geçen anne ve babama, kardeşlerime ve en çok da hayatı 

paylaştığım sevgili eşime en içten teşekkürlerimi sunarım. 

Dr. Cem Akkaya 

İstanbul - 2009 

II

TABLO İNDEKSİ 

Sayfa 

Tablo 1: Demir eksikliğinin gelişim evreleri 4 

Tablo 2: Erişkindeki demir kompartman dağılımı 5 

Tablo 3: Günlük besinsel demir gereksinimi 6 

Tablo 4: Demir emilimini etkileyen faktörler 7 

Tablo 5: Diyetteki demirin emilimini etkileyen faktörler 7 

Tablo 6: Eritropoetik aktivite, hipoksi ve demir emilimi arasındaki ilişki 10 

Tablo 7: Demir eksikliği anemisinin nedenleri 13 

Tablo 8: Hipokromik anemilerin ayırıcı tanısı 15 

Tablo 9: Demir eksikliği anemisinin tanısı için yönlendirici bulgular 18 

Tablo 10: Gebelikte anemi sebepleri 20 

Tablo 11: Gebelikteki demir ihtiyacı 21 

Tablo 12: Miadında sağlıklı bir yenidoğanda kordon kanı normal hematolojik değerleri 27 

Tablo 13: Çocuklarda demir eksikliği anemisinin etyolojisi 28 

Tablo 14: Yenidoğanda demir durumunu etkileyen faktörler 31 

Tablo 15: APGAR skorlaması 32 

Tablo 16: Anneye ilişkin özelliklerin dağılımı 35 

Tablo 17: Bebeğe ilişkin özelliklerin dağılımı 37 

Tablo 18: APGAR skorlarının dağılımı 38 

Tablo 19: Hemoglobin yüzde dağılımı 39 

Tablo 20: Maternal hemoglobin düzeyine göre bebek kilosu değerlendirmesi 40 

Tablo 21: Maternal hemoglobin düzeyine göre APGAR 1. dakika skoru değerlendirmesi 40 

Tablo 22: Maternal hemoglobin düzeyine göre APGAR 5. dakika skoru değerlendirmesi 41 

Tablo 23: Maternal hemoglobin düzeyine göre bebek boyu değerlendirmesi 41 

Tablo 24: Maternal hematokrit düzeyine göre bebek kilosu değerlendirmesi 42 

Tablo 25: Maternal hematokrit düzeyine göre APGAR 1. dakika skoru değerlendirmesi 42 

Tablo 26: Maternal hematokrit düzeyine göre APGAR 5. dakika skoru değerlendirmesi 43 

Tablo 27: Maternal hematokrit düzeyine göre bebek boyu değerlendirmesi 43 

Tablo 28: APGAR 5.dk skoruna maternal hemoglobin ve hematokrit düzeylerinin lojistik regresyon 

analizi ile değerlendirilmesi 44 

III

İÇİNDEKİLER 

TEŞEKKÜR 

II 

TABLO İNDEKSİ 

III 

GİRİŞ ve AMAÇ 1 

GENEL BİLGİLER 2 

ANEMİ 2 

DEMİR EKSİKLİĞİ ANEMİSİ 2 

Tanım ve tarihçe 2 

İnsidans 3 

Etiyoloji 3 

Patogenez 4 

Demir metabolizması 4 

Demir gereksinimi 5 

Vücuda demirin sağlanması 6 

Demirin emilimi 6 

Demirin vücuttan atılımı 12 

Demir eksikliği anemisinin edenleri 12 

Demir eksikliğinin klinik tablosu 12 

Laboratuar bulguları 14 

GEBELİKTE HEMATOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER 18 

Kan hacmi ve eritrosit kitlesi 18 

Gebelikte anemi 19 

Perinatal morbidite ve mortalite açısından anemi 22 

GEBELİKTE DEMİR DESTEĞİ 24 

YENİDOĞANDA ANEMİ ve YENİDOĞANA ETKİLERİ 26 

İntrauterin hematopoez 26 

Çocukluk çağı anemisinin nedenleri 28 

APGAR SKORLAMASI 32 

GEREÇ ve YÖNTEM 33 

BULGULAR 35 

TARTIŞMA 45 

SONUÇ 48 

SUMMARY 49 

KAYNAKLAR 50 

Sayfa 

IV

GĠRĠġ ve AMAÇ 

Demir eksikliği anemisi geçmişte olduğu gibi bugün de dünyada en sık görülen anemi 

şeklidir. Her yaşta bütün sosyoekonomik gruplarda görülmekle birlikte çocuklarda ve 

gençlerde, fakir diyetle beslenenlerde ve doğurganlık çağındaki kadınlarda daha sıktır(1,5,11). 

Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre; demir eksikliği anemisi dünya nüfusunun 

%30’unu; yaklaşık 1,3 milyar insanı etkilemektedir. Gebe kadınların %51’i, okul öncesi 

çocukların %43’ü ve okul çağı çocukların %37’si anemiktir. 

Kadınların %50’sinde ve gebelerin %90’ında henüz anemi başlamamış olmakla 

beraber demir depolarının ileri derecede azaldığı (demir eksikliği) saptanmıştır. Gebelikte 

demir ihtiyacı arttığından dolayı kolaylıkla anemi gelişebilir ve demir depoları yetersiz 

kalabilir. Gebelik başında anemik olmayan gebeliğinde ve doğumdan sonra demir verilmeyen 

olguların demir depolarının doğumdan iki yıl sonra normale döndüğü saptanmıştır(21). 

Demir eksikliği anemisi; erişkinde iş performansında azalma, gebelerde düşük doğum 

ağırlığı, prematürelik ve perinatal mortalitede artışa neden olmaktadır. Gelişim sırasındaki 

demir eksikliği büyümeyi ve eritrositleri, kalp, iskelet kasları ve gastrointestinal sistemleri 

içeren multipl organ sistemlerinin fonksiyonlarını etkiler. Belki de demir eksikliğinden en çok 

etkilenen gelişmekte olan beyindir. Nörofizyolojik çalışmalar; erken demir eksikliğinin infatın 

kognitif fonksiyonlarını kötü etkilediğini ve bunun uzun zaman sonra ortaya çıkabileceğini 

belirtmektedir(52,59,60). 

Fetus neonatal dönemde tüm gereksinimlerini plasenta yolu ile annesinden sağladığı 

için maternal metabolizmadaki değişikliklerin çoğundan etkilenmektedir. 

Biz bu çalışmada; travaydaki annelerin (anemik ve anemik olmayan) hemoglobin ve 

hematokrit değerlerinin yenidoğanı etkileyip etkilemediğini görmeyi amaçladık. Ayrıca 

annenin anemisi ile yenidoğanın doğum ağırlığı, boyu ve APGAR skoru üzerine ilişkisi olup 

olmadığını araştırdık. 

1

GENEL BĠLGĠLER 

ANEMĠ 

Periferik kandaki hemoglobin miktarının, hastanın yaş ve cins için bildirilen normal 

değerlerin altına inmesi haline “anemi” denir(1). Hemoglobin değerinin 2 standart deviasyon 

altında olması şeklinde de tanımlanabilir(2). 

Çoğu kez hemoglobindeki azalma eritrosit sayısındaki azalma ile birlikte ise de; bazen 

demir eksikliği anemisinde olduğu gibi hemoglobin azaldığı halde eritrosit sayısı normal 

kalabilir(1). 

DEMĠR EKSĠKLĠĞĠ ANEMĠSĠ 

Tanım ve tarihçe 

Demir eksikliği anemisinin klinik belirtilerinin çok eski zamanlarda tanımlandığı 

anlaşılmıştır. Günümüze kadar gelmiş en eski el yazması olan Mısır tedavi el kitabı Papirus 

Ebers’de M.Ö. 1500’lerde solukluk, dispne ve ödemle karakterize bir hastalık tarif edilmiştir. 

Ortaçağ tarihçileri bu eski zamanlardan kalma ancylostomal anemiyi demir eksikliğinin bir 

formu olarak tanımlamışlardır. 16.yy ortalarından sonra chlorosis ya da yeşil hastalık olarak 

Avrupalı bilim adamları tarafından çok iyi biliniyordu. Fransa’da 17.yy’ın ortalarında bu 

hastalığın tedavisinde demir tuzları kullanılmaya başlandı. Çok geçmeden demir Sydenham 

tarafından chlorosisin spesifik tedavisi olarak önerildi. 1830–1930 yılları arasında 100 yıl 

boyunca chlorosis tedavisinde etkili olmayan dozlarda demir kullanıldı. 20.yüzyılın başında 

chlorosisin kandaki demir miktarının düşmesi ve hipokromik eritrositlerin ortaya çıkması ile 

karakterize olduğu saptandı. Demir eksikliği ve demir metabolizması ile ilgili esas çalışmalar 

bu yüzyılda yapılmıştır(5). 

Demir eksikliği: Vücuttaki demir miktarının normalden daha az olması durumudur. 

Demir deplesyonu: Demir eksikliğinin en erken safhasıdır. Bu safhada depo demiri 

azalmıştır ya da tükenmiştir. Fakat serum demir konsantrasyonu ve kan hemoglobin seviyesi 

normaldir. 

Anemi olmadan demir eksikliği: Azalmış veya tükenmiş depo demiri, genellikle 

düşük serum demir konsantrasyonu ve transferrin satürasyonu ile karakterizedir. 

Demir eksikliği anemisi: Azalmış ya da tükenmiş demir depoları, düşük serum demir 

düzeyi, düşük transferrin satürasyonu, düşük hemoglobin konsantrasyonu ve hematokrit 

değeri ile karakterizedir(5). Bilinen demir kompartmanları ile değişik derecelerdeki klinik 

demir eksikliğinin şematik olarak görünümü şekil 1’de görülmektedir. 

2

ġekil 1: Bilinen demir kompartmanları ile değişik derecelerdeki klinik demir 

eksikliğinin şematik olarak görünümü 

Nadir durumlarda (paroksismal nokturnal hemoglobinüri, idiyopatik pulmoner 

hemosiderozis gibi) demir deplesyonu olmadan demir eksikliği anemisi oluşabilir. 

Ġnsidans 

Demir eksikliği anemisi muhtemelen dünyada en sık görülen anemi şeklidir. Her yaşta 

ve bütün sosyoekonomik gruplarda görülmekle birlikte çocuklarda ve gençlerde, fakir diyetle 

beslenenlerde ve doğurganlık çağındaki kadınlarda daha sıktır(1,5,11). Dünya Sağlık 

Örgütü’nün verilerine göre; demir eksikliği anemisi dünya nüfusunun %30’unu (yaklaşık 1,3 

milyar insanı) etkilemektedir. Okul öncesi çocukların yaklaşık %43’ü, okul çağı çocuklarının 

%37’si ve gebe kadınların %51’i anemiktir. Kadınların %50’sinde ve gebelerin %90’ında 

henüz anemi başlamamış olmakla beraber demir depolarının ileri derecede azaldığı (demir 

eksikliği) saptanmıştır(1). Yapılan bir çalışmada demir verilen gebelerin %93’nün kan 

hemoglobin konsantrasyonunun 11g/dl’nin üzerinde olduğu ve plasebo alan gebelerin sadece 

% 42’sinde bu kan hemoglobin seviyesi elde edilmiştir(5). Erkeklerde ve postmenapozal 

kadınlarda demir eksikliği anemisi %2 – 5 oranında görülür ve daha çok GİS kanaması ve 

malabsorbsiyona bağlı olarak gelişir(37). 

Etiyoloji 

Demir eksikliği diyetle yetersiz demir alımına, demir malabsorbsiyonuna, kronik kan 

kaybına, gebelikte ve emzirme döneminde demirin fetus ve infant eritropoezi için 

kullanılmasına, hemoglobinüri ile birlikte intravasküler hemolize ya da bütün bu faktörlerin 

kombinasyonuna bağlı olarak gelişebilir(5). 

3

Patogenez 

Kemik iliğinde hemoglobin sentezi için gereken demir miktarı yetersiz olduğu zaman 

demir eksikliği anemisi gelişir. Kan kaybı, artan ihtiyaç veya emilim bozukluğu nedeniyle 

demir eksikliği meydana geldiğinde depolardaki demirin mobilize olması ile bu eksiklik 

giderilir ve hemoglobin yapımı için gerekli demir sağlanmış olur. Dokulardaki demir depoları 

boşaldığı zaman, kemik iliğinde hemoglobin sentezi için gerekli demir miktarı yetersiz hale 

gelir ve hipokrom mikrositer anemi gelişir. Demir eksikliği anemisinin patogenezinde başlıca 

üç faktör rol oynar: 

1. Fizyolojik olarak artan demir ihtiyacı 

2. Kanamalara bağlı kan kaybı 

3. Yetersiz demir alımı(1) 

Tablo 1’de demir eksikliğinin gelişim evreleri serum değerlerindeki değişiklikler 

özetlenmiştir(7). 

Demir metabolizması 

Demir tüm hücreler için gerekli olan esansiyel bir elementtir. En önemli görevi 

hemoglobin aracılığı ile oksijen taşımaktır. Demir; ferröz (Fe++) ve ferrik (Fe+++) durumlar 

arasında birbirine dönüşme özelliği nedeni ile oksijenasyon, hidroksilasyon ve benzeri birçok 

metabolik olayı katabolize eder. 

Hemoglobindeki demirin fonksiyonu dokulara oksijen taşımaktır. Hemoglobin dört 

globin zincirinden oluşan tetramerdir. Her globin zinciri bir demir atomu içeren hem grubuna 

bağlıdır. Hemoglobinin molekül ağırlığı 66000 daltondur. Eritrosit proteininin %95’ini 

4

hemoglobin oluşturur. Myoglobindeki demir kas kontraksiyonu sırasına oksijenizasyonu 

sağlar(10). 

Normal erişkin bir insanda toplam vücut demiri yaklaşık olarak 4gr (3-5gr) 

civarındadır. Bunun %60–70 kadarı, yani 2,5 gramı hemoglobinde, 1–1,5 gramı ferritin ve 

hemosiderin halinde depo demiri olarak başlıca kemik iliği, karaciğer ve dalak olmak üzere 

retiküloendotelyal sistem organlarında, 0,3–0,5 gramı myoglobin ve hücre solunumu ile ilgili 

enzimlerde doku demiri halinde ve 3–4 mg kadarı da plazma transport demiri şeklinde 

plazmada bulunur. Erişkin kadınlarda hemoglobin demiri ile depo demiri miktarı erkeklerden 

%15–30 kadar daha azdır(1,2). 

Miadında doğan bebeklerin organizmasında yaklaşık 75 mg/kg demir bulunur. 

Erişkinlerde bu miktar daha düşüktür (erkeklerde 50 mg/kg, kadınlarda 35–40 mg/kg)(8,9,11). 

Erişkin birinde demirin vücuttaki dağılımı tablo 2’de gösterilmiştir(10). 

Demir gereksinimi 

Demir fizyolojik olaylarda kullanılmak zere hergün belli miktarlarda alınması zorunlu 

bir mineraldir. Normal günlük bir diyette 10–20 mg demir bulunur. Diyetle alınan bu demirin 

ancak %5–10 barsaklardan emilir(1,2,7,9). Tablo 3’te günlük diyette bulunması gereken 

demir miktarları görülmektedir(7). 

5

Vücuda demirin sağlanması 

Hemoglobin ve diğer demir içeren proteinlerin üretiminde kullanılan demir, ya gıdalar 

ile ya da demirin yeniden kullanıma sunulması ile sağlanmaktadır. Gıdanın içeriğine göre 

demir içeriği de değişmektedir. Gıdalar içerisinde demir “hem” ve/veya “hem olmayan 

demir”(nonhem-inorganik) olarak bulunmaktadır. Hem bileşiği içindeki demirin (örneğin; 

kırmızı etteki demir) emilimi hem olmayan bileşikler içerisindeki demirden (örneğin 

ıspanaktaki demir) daha iyidir. Hem; gastrik asiditeden ve gıdalardaki kompozisyonundan 

etkilenmeden emilir. Mukozada demir hemden ayrılır ve mukoza hücrelerinden doğrudan 

plazmaya geçer. İnorganik demirin çoğu ferik (Fe+++) iyon şeklindedir(9,12,8). Az 

miktardaki ferro (Fe++) şeklindeki demir ise hava ile hemen feri (Fe+++) şekline okside 

olur(13). 

Demirin emilimi 

Vücuttaki demir dengesinin regülasyonunda emilimin atılımdan daha büyük bir rolü 

vardır(27). Gastrointestinal yolun tamamı demir absorbe etme yeteneğine sahiptir. Fakat en 

fazla emilim duodenumda ve jejenumun proksimal kısımlarında olur. 

Demir ferro (Fe++) halinde kolaylıkla emilir. Ancak besinlerle alınan demirin çoğu 

(%90) ferri (Fe+++) şeklindedir. Fe+++ pH > 2 olan ortamlarda çözünemez ve 

biyoyararlanımı sözkonusu olmaz. Mideden demir emilimi çok az düzeydedir. Ancak mide 

sekresyonları demiri çözündürür ve Fe++ şekline indirgenmesini sağlayan askorbik asit ve 

diğer maddelerle çözülebilen kompleksler haline gelmesini sağlar (7,9,12,13). 

Emilebilecek demir miktarını etkileyen çeşitli faktörler vardır. Askorbik asit, sitrat ve 

diğer organik asitler Fe+++ ile çözünür şelatlar oluşturup absorbsiyona yardımcı olurken; 

fitat, tannat, oksalatlar ve antiasitler demir ile reaksiyona girerek ince barsakta suda 

çözünmeyen (dönüşümsüz) şelatlar oluştururlar ve böylece absorbsiyonu olumsuz 

etkilerler(7,9,13). Pankreatik sıvılar ise demir emilimini inhibe ederler(13). 

6

Tablo 4’te demir emilimini etkileyen faktörler ayrıntılı olarak gösterilmiştir. 

Diyetteki demirin emilimini etkileyen faktörler Tablo5’te gösterilmiştir(14). 

7

Demirin büyük kısmı ince barsağın üst kısmından emilir. Diğer mukoza hücreleri de 

demir taşıyabilirler ancak emilime uygun hücrelerin büyük bölümü duodenum ve jejunumun 

proksimal kısmındadır. Mukoza hücreleri bir hücre içi demir taşıyıcısı içerir. Demirin bir 

kısmı taşıyıcıdan mitokondrilere verilirken kalan kısım mukoza hücrelerindeki apoferritin ile 

plazmadaki demir taşıyan bir polipeptit olan transferine paylaştırılır. 

Apoferritin; molekül ağırlığı yaklaşık 500 000 olan globüler bir proteindir. 

Molekül ağırlığı 18 000 olan 24 eş subunitten oluşmuştur. Demir bir ferrihidroksifosfat miçeli 

oluşturur ve ferritindeki bu alt birimler oluşan miçeli çevreler. Bir ferritin molekülü 4500 adet 

demir atomu içerebilir(10,13,15). Diğer birçok dokuda bulunan apoferritin demir ile 

birleşerek ferritini yapar. İnce barsak hücrelerinde ferritine bağlı demir bu hücrelerin 

yaşamları sona erdiğinde barsağa dökülmesi ile kaybedilir ve dışkı ile atılır(13). 

Apotransferrin; molekül ağırlığı 90 000’dir. İki demir atomu bağlayarak transferine 

dönşür. Transferinin demir bağlama kapasitesi %22-33’tür(13). 

Demirin barsak mukozasından emilimi şekil 2’de şematik olarak gösterilmiştir(13). 

Vücut demir depoları boşaldığında veya eritropoez arttığında demir emilimi artar. 

Tersi durumlarda demir emilimi azalır. Demir eksikliğinde plazma transferin miktarı artar ve 

bunun demirle % satürasyonu azalır. Böylece hücre içi demir taşıyıcısından transferrine daha 

fazla demir geçer ve daha az demir apoferritine bağlanmış olur. mukozadaki ferritin depoları 

azalır ve böylece mukoza hücreleri barsak lümenine döküldüklerinde daha az miktarda demir 

kaybedilmiş olur. Bunun tersine demir yüklendiği zaman dolaşımdaki transferin miktarı artar, 

böylece daha fazla demir apoferritine yönelir. Ferritin depoları artar ve mukoza hücreleri 

barsak lümenine döküldüklerinde daha fazla demir kaybedilmiş olur(13). 

8

ġekil 2: Barsak mukozasından demir emiliminin kontrolü. C: hücre içi demir taşıyıcısı, F: 

ferritin, M: mitokondri, TF: plazma transferin. Siyah okların genişliği iyonların bir bölgeden 

diğerine geçişi ile orantılıdır. Mukoza hücreleri barsak lümenine döküldüklerinde ve daha 

fazla ferritin içerdiklerinde demirin gaita ile daha fazla kaybına neden olurlar. Plazma 

transferin (TF) miktarının vücuttaki demir miktarı ile ters orantılı olduğuna ve TF satürasyonu 

arttıkça daha fazla demirin mukoza hücrelerindeki ferritine geçtiğine dikkat ediniz. 

Demirin duodenum lümeninden eritrosite geçiĢi 

Duodenum lümeninde Fe+++ müsine bağlanır ve ortam nötralize olsa bile çözünür 

kalır. Demir bu kompleksde NADP (nikotinamid adenin dinükleotit fosfat) ile indirgenir. 

Emici özellikteki enterositlerin tepe kısmından ferriredüktaz ile Fe++’ye indirgenerek alınır. 

Alınan demir boş NRAMP–2 (natural resistance associated macrophage protein) ya da divalan 

katyon taşıyıcı protein-I (DKT-I) isimli B3 integrin ile kompleks oluşturmuş protein ile hücre 

içine taşınır. NRAMP-2’nin demiri taşıma kapasitesi barsak epitel hücresinin olgunlaşması ve 

demir içeriğine göre ayarlanır. Demir NRAMP–2 ile ya da NRAMP–2-integrin-flavin- 

9

monooksijenaz kompleksi ile ya ferritin olarak hücre içinde depolanacak ya da plazmaya 

verilmek üzere bazolateral kısma taşınacaktır. 

Hefastin bir bakır içeren ferrooksidazdır (Fe++ → Fe+++) ve bazolateral transferde 

görev alır. Hefastin eksikliğinde Fe++ hücrede toksik etki gösterir(9). 

Eritropoetik aktivite, hipoksi ve demir emilimi arasındaki ilişki tablo 6’da 

gösterilmiştir. Demir depolarındaki demir miktarı ile demir emilimi arasındaki orantı terstir. 

Serum transferrin düzeyi ile emilim arasında da ilişki düşünülmektedir. Yine HFE’in 

de (membran MHC I sınıf proteinlerinden) emilim üzerinde etkisi olduğu belirtilmiştir. HFE 

nötral pH’da transferrin reseptörüne bağlanır. Bu durumda transferin reseptörünün 

transferrine ilgisi azalır. HFE geninde mutasyon varlığında emici yüzeye sahip epitelden 

bazolateral bölgeden demir geçişi artmaktadır(9). 

Demirin plazmadan hücrelere geçiĢi 

Transferrin demir metabolizmasında ana rol oynar. Çünkü nerede demire ihtiyaç varsa 

oraya taşır. Hücrelerin çoğu demiri plazmadan transferrin aracılığı ile alır. Transferrin (Tf) 

molekül ağırlığı 80 000 olan β1 globulindir. Karaciğerde sentez edilen bir glikoproteindir. 

Çok az miktarda süt bezlerinde, testislerde santral sinir sisteminde lenfosit ve makrofajlarda 

üretilmektedir. Transferrinin 20’den fazla polimorfik formu bulunmuştur(15). Yarı ömrü 8 

gündür. Demirin transferrine bağlanması pH ile ilişkilidir. pH ≤ 4,5 olması durumunda 

bağlanma olmamaktadır. İki demir bağlama alanı vardır; tek demir bağalanırsa monoferrik, iki 

demir bağlanırsa diferrik transferrinden bahsedilir. Diferrik transferrinin reseptörüne ilgisi 

diğerinden daha fazladır. 

Transferrin reseptör eritroid öncü hücreler, plasenta ve karaciğerde çok sayıda olmak 

üzere bütün çekirdekli hücrelerde bulunur. Transferrin reseptörü sayısı bölünmeyen 

hücrelerde sabit iken, çoğalan hücrelerde artabilmektedir. Reseptör sayısındaki artış hücrenin 

demir gereksinimindeki artışı yansıtmaktadır. Bir reseptör iki transferin bağlamaktadır. 

Reseptörün transferrine afinitesi ortamın pH’sı ve transferinin demir yükü ile ilişkilidir. 

Transferrin kendi reseptörüne bağlanınca klatrin kaplı membran içerisinde hücre içine alınır, 

burada ortam asidifiye edilir. Asit ortamda demir serbestleşir(9). 

Günde yaklaşık 20 ml kırmızı kan hücresi yıkılır. Bunun sonucu 25 mg demir açığa 

çıkar. Serbest demir toksiktir, fakat transferrine bağlanması toksisitesini azaltır(15). 

Demirin eritroid öncü hücreye giriĢi 

Transferrin seçici olarak kemik iliğine gider. Eritroblast yüzeyinde reseptörle 

birleşince demir ayrılır, hücre içine girer. Mitokondride protoporfirin halkasına bağlanır, hem 

oluşur. Hemoglobin yapımında kullanılır. Hem dışında demir apoferritinle birleşerek ferritin 

şeklinde depolanır(8,9). 

10

Depo demiri 

Depo demiri miktarı vücuda demir alımı ve vücuttan demir kaybı ile değişen bir denge 

içindedir. Depo demiri ferritin ve hemosiderinden oluşur(7,8,9,10). 

Ferritin 

Ferritin, demiri depolama ve işlev dışı demiri toksik olmayan halde tutma görevi olan 

bir proteindir. Ortasında depo halinde demir atomları olan bir kor içeren ve etrafı protein 

kabuğu ile çevrili demirin geçişini sağlayan miçel çözelti ile dolu kanallardan oluşan ferritin 

molekülünün yapısı şekil 3’de görülmektedir(10). 

ġekil 3: Ferritin molekülünün yapısı 

Ferritin vücuttaki bütün hücrelerde bulunabilir. Özellikle karaciğer, dalak ve kemik 

iliğinde bol miktarda bulunur. Bir ferritin molekülü 4500 demir atomu içeren ferik 

hidroksifosfat yapısında bir çekirdek ve unun etrafını saran apoprotein kabuktan oluşur, suda 

eriyebilir(11,13). Apoferritin kabuğun molekül ağırlığı 450 000’dir ve her birinin molekül 

ağırlığı 18 500 olan, 24 subunitten oluşmuştur(7,15). 

Ferritin demir depo proteini olmak için bütün özelliklere sahiptir. Öncelikle apoferritin 

Fe++’yi alır ve oksitler. Böylece Fe+++ çekirdekte depolanır. İkinci olarak Fe+++’ün 

Fe++’ye indirgenmesi ile demir salınır. Üçüncü olarak demir apoferritin sentezini stimüle 

eder. Demir ferritin mRNA’sının translasyona uğramamış 5’ bölümüne bağlanarak mRNA’yı 

daha aktif hale getirir ve böylece apoferritin sentezini stimüle eder. Bu olay translasyon 

düzeyinde gözlenen düzenlemelerin az sayıdaki örneklerinden birini gösterir(13). 

Ferritinin H ve L alt tipleri vardır. H(ağır) alt tipi başlıca demir metabolizması aktif 

dokularda bulunur(kalp, beyin, plasenta, eritrositler, lenfositler, monositler vs). L (hafif) alt 

tipi daha stabil olduğundan demirin uzun süreli depolanmasında görevli bir moleküldür. 

Başlıca karaciğer ve dalakta bulunur(9). 

Ferritin elektron mikroskobunda kolayca görülebilir. Fagositoz ve bununla ilgili olaylarda 

izlenici (tracer) olarak kullanılır(13). 

Ferritin tüm hücrelerde ve ayrıca tüm doku sıvılarında bulunur. En fazla bulunduğu 

yer demir içeren bileşiklerin sentezinin olduğu eritroid ana hücreler ile demir metabolizması 

ve depolanmasında rol oynayan makrofaj ve hepatositlerdir. İntrasellüler ferritin, düz 

11

endoplazmik retikulumda intrasellüler demir azlığı veya yüksekliği durumlarına göre sentez 

edilir. Normalde plazmadaki ferritin düzeyi selüler ferritin miktarı ile orantılıdır. Yani plazma 

ferritin konsantrasyonu vücut demir depolarını yansıtmaktadır(7,8,10). 

Ancak ferritin aynı zamanda bir akut faz reaktanıdır ve demirden bağımsız olarak 

enflamatuar sitokin ve oksidatif stres ile de sentezi ilişkilidir. Hücre içi ferritinin aksine 

plazma ferritini glikozillenmiştir. Ferritin suda erir. Askorbik asit lizozomal otofajiyi 

geciktirerek ferritinin yıkılmasını önler(9). 

Hemosiderin 

Ferritin yıkılınca ya protein ve demir açığa çıkar ya da hemosiderin oluşur(9). 

Lizozomal zarlarda ferritin molekülleri %50 oranında demir içeren agregatlar şeklinde bir 

araya gelebilirler, bunlara hemosiderin adı verilir(13). Hemosiderin suda erimez, normalde 

monosit ve makrofajlar içerisinde oluşturulur. Ama patolojik durumlarda her dokuda fazla 

miktarda birikir. Hemosiderinin içerdiği demir ferritinden daha fazladır(9). Genellikle 

apoferritin sentezinin ve demir tarafından tutulmasının maksimal olduğu aşırı demir 

yüklenmesi durumlarında görülür. Hemosiderinin içindeki demir hemoglobin yapımı için 

kullanılabilirse de demirin hemosiderinden mobilizasyonu ferritindekine göre çok daha 

yavaştır(10). 

Demirin vücuttan atılımı 

Vücudun demir dengesini sağlayan iki kompanentten biri olan atılımın (fizyolojik 

kayıp) daha sabit ve sınırlı olduğu düşünülür. Bununla beraber normalde 1mg/gün olan olan 

kaybın demir eksikliği anemisinde 0,5mg/gün’e düştüğü, vücutta demir fazlalığı olduğu 

durumlarda da kaybın 2mg/gün’e kadar çıktığı bildirilmiştir(27). 

Demirin başlıca atılım yerleri barsak hücreleri, safra, dışkı, tırnaklar, saç ve idrardır. 

Sağlıklı erişkin bir erkekte kaybın 1 mg/gün, kadınlarda ise menstrüasyonla kaybedilen 

demirin eklenmesi ile daha fazla olduğu saptanmıştır(9,11). 

Demir eksikliği anemisinin nedenleri 

Artmış fizyolojik demir gereksiniminin karşılanamadığı ya da demir dengesini 

olumsuz yönde etkileyen patolojik faktörlerin varlığında oluşur. Tablo 7’de demir eksikliği 

anemisinin nedenleri görülmektedir(7). 

Demir eksikliğinin klinik tablosu 

Demir eksikliğine eşlik eden semptomlar aneminin hangi hızda geliştiğine bağlıdır. 

Kronik, gizli kayıplarda gelişen anemiye uyum sağlanır. Hasta çok düşük hemoglobin 

düzeylerine bile tahammül eder. Örneğin; 7g/dl hemoglobin değerlerinde bile az semptom 

görülebilir. Anemi ile paralel olarak demir içeren enzim miktarı dokularda (epitel, kas, 

karaciğer, böbrek vs.) azalmaktadır(7). 

12

Yorgunluk/egzersize toleransın azalması 

Hemoglobin düzeyi normal iken yorgunluk hissi tanımlanabilir. Demir eksikliğindeki 

kas gücü kaybının anemi ya da mitokondriyal demir içerikli enzim eksikliği ile ilişkili olup 

olmadığı tartışmalıdır. Kaslarda myoglobin azalması ve oksidatif fosforilasyon için gerekli 

enzim miktarında azalma ile ilgilidir. 

Santral sinir sistemi ile ilgili değiĢiklikler 

Dopaminerjik nörotransmisyonda anormallik gelişir. Algılama işlevi bozulur, algılama 

dışı aktivitelerde sınırlanma, çalışma kapasitesinde azalma gözlenir. Çocuklarda demir 

13

eksikliği anemisinde zihinsel gelişim ve işlev bozukluğu olabilir ve bu durum demir tedavisi 

ile düzelmemektedir. 

Büyüme gecikmesi 

Demir eksikliği düzeltildiğinde büyüme hızlanır. 

Epitel ile ilgili bulgular 

“Cheliozis”, ağız çevresi dudak bileşkesinde çatlakları ifade eder. İleri derecede demir 

eksikliği bulgusudur. Stomatit, glossitis, yanak mukozası atrofisi, gastrik mukoza atrofisi, 

özefagusta krikoid sonrası mukozal cep diğer epitel ile ilgili değişikliklerdir. 

KloniĢi 

Tırnak bombeliğinin kaybolması, zamanla içe çökmesi demir eksikliğine özgüdür. 

Pika 

Anormal bir şeyi yeme güdüsüdür, anemiden önce başlayabilir. Tedavi ile birkaç 

günde düzelebilir(9). 

Diğer 

Demir eksikliğinde immünite ve enfeksiyonlara yatkınlık arasındaki ilişkiler kesin 

olmasa da defektif hücresel bağışıklık ve fagositoz bozukluğunun varlığı kabul edilmektedir. 

Hastaların %10 kadarında ancak hissedilebilen ve patogenezi bilinmeyen bir splenomegali 

bulunabilmektedir. Demir eksikliği olan kadınlarda erken doğum sık bildirilmiştir(7,9). 

Demir eksikliği anemisi laboratuar bulguları 

Depolar tükendikten sonra anemi gelişecektir. Eksikliğin sürmesine göre aneminin 

derecesi değişecektir(şekil 1). 

Kan hücreleri 

Eritrositler (morfolojik değiĢiklikler) 

Demir eksikliği anemisindeki en erken morfolojik değişiklik anizositozdur. 

Anizositoz tipik olarak hafif ovalositoz ile birliktedir. Erken dönemde (hemoglobin 

konsantrasyonu > 11gr/dl ve mean corpuscular volume(MCV)< 80 fl ) normokrom normositer 

anemi vardır. Orta ya da ağır anemide ise mikrositik, hipokromik eritrositler yani sıra hedef 

hücreler (target cell) görülebilir. Hipokromi ve mikrositoz şiddeti aneminin ağırlığı ile 

ilişkilidir. Şiddetli demir eksikliği anemisinde uzun hipokromik eilpsoid şekilde eritrositler 

dikkat çekicidir ve bunlara “kalem hücresi” denir(5,8,9). 

Anizokromazi bazı eritrositlerin soluk boyanması durumudur. Bu durumda tedavi 

altında demir eksikliği, kan verilmesi ya da siderobilastik anemi akla gelmelidir. 

Poikilositoz; anormal eritropoez ve dolaşan eritrositlerdeki hasarı yansıtmaktadır(9). 

14

Hipokromik anemilerin ayırıcı tanısı Tablo 8’te gösterilmiştir(7). 

Eritrosit indeksleri 

MCV: Ortalama eritrosit hacmi (volümü). Demir eksikliği anemisinde yaşa göre 

ortalama değerin altındadır. Mikrositozu gösterir. 

MCH: Eritrosit içi ortalama hemoglobin miktarını gösterir ve demir eksikliği 

anemisinde 27pg’ın altındadır(normal: 27–32 pg). 

MCHC: Ortalama eritrosit içi hemoglobin konsantrasyonudur. Demir eksikliği 

anemisinde %30’un altında bulunur(normal: 32-36 g/dl). 

RDW: Eitrosit hacmi dağılımının ölçülmesi. Otomatik cihazlarda “Red cell 

Disrtribution Width” olarak tanımlanan bu veri eritrosit hacminde değişimin koeffisiantı 

olarak % halinde verilmektedir. Anizositozun kantitatif göstergesidir. Normal değeri % 

13,4±1,2’dir. %15’den büyük olması durumunda %1-100 duyarlı, özgüllüğü %50 

düzeyindedir. Özgüllük OEH düşük olduğunda daha da artmaktadır. Demir eksikliği 

anemisinde, megaloblastik anemilerde ve kronik hastalık anemilerinde artmıştır. Talassemi 

minörde normal olması ile demir eksikliğinin ayırıcı tanısında değer taşımaktadır(1,5,7,9). 

Lökositler 

Lökopeniye %20 hastada rastlanır. Nadiren hipersegmente (bu durumda mutlaka 

megaloblastik anemi eşlik edip etmediği araştırılmalı) parçalı nötrofile rastlanabilir. İnvitro 

ortamda T hücre çoğalması ve nötrofil işlev bozukluğu olabilir(9). 

Trombositler 

%50-75 yüksek bulunur. Çocuklarda trombositopeni trombositoza yakın sıklıkta 

olabilir. Erişkinlerde trombositopeni nadiren eşlik eden başka bir problemin parçası ya da 

demir tedavisine yanıtın erken dönem belirtisi olabilir. 

Retikülositler 

Retikülosit sayısı normal ya da düşüktür(5,9). Retiklosit hemoglobin içeriği 

(CHr=reticulocyte hemoglobin content) fonksiyonel demir eksikliğinin en erken göstergesidir. 

Çünkü retikülositler 1-2 gün içerisinde kana ve dolaşıma salınan erken eritrositlerdir. 

“Retikülosit hemoglobin içeriği” de kemik iliğinde üretilen en yeni kırmızı hücrelerin demir 

15

içeriğinin ölçümünü sağlar. CHr, periferik kan testleri içinde kemik iliği demir depolarının 

eksikliğini gösteren spesifite ve sensitivitesi en yüksek olan testtir(28). Anemi gelişmeden 

demir eksikliğinin erken tanısı hastalığın sistemik komplikasyonlarını önler. Özellikle 

çocuklarda erken tanıda ümit verici bir testtir(38). 

Kemik iliği 

İlik hücreselliği ve depo demiri değerlendirilir. Hücresellik normaldir, normoblast 

sayısında artış dikkati çeker. Bu durumun anemi ağırlığı ile korelasyonu yoktur. Özellikle orta 

derecede ya da olgunlaşmaya yakın aşamada eritroblastlarda stoplazma vakuolü dar, düzensiz 

ve saçaklıdır, mikronormoblastlardan söz edilebilir(1,9). 

Kemik iliği aspirasyonunda demir boyası 

En güvenilir yöntemdir. Normal ilikte eritroblast sitoplazmasında her aşamada 

siderotik granül gösterilebilir. Kemik iliğindeki eritroid öncü hücrelerin %30-50’si siderotik 

eritroblasttır. Demir eksikliğinde bu granül sayısı ve sideroblast yüzdesi azalmaktadır. 

Kemik iliği biopsi preperatında demir boyası 

Ferritin fiksasyon sırasında eriyip kaybolduğundan histolojik incelemelerde boyanan 

demirin çoğu hemosiderindir. Hemosiderin ışık mikroskobunda boyanmış preperatlarda altın 

sarısı granül olarak dikkati çeker. Prusya mavisi ile boyandıktan sonra histiositler içinde 

düzensiz mavi hücreler halinde seçilir. Demir eksikliğinde karakteristik olarak azalmış ya da 

yoktur. Bazı hastalıklarda (kronik miyeloid lösemi ve miyelofibroz) demir 

depolanamamaktadır(5,9). 

PAS boyası 

Olgun eritrositler ve olgunlaşmaya yakın normoblastların sitoplazması PAS ile 

boyanmamaktadır. Ancak demir eksikliğinde eritroblast içi yaygın olarak boyanabilir(9). 

Serum demir konsantrasyonu 

Serum demir konsantrasyonu demir eksikliği anemisinde genellikle düşüktür. Bununla 

birlikte normal de bulunabilir. Demirin normal değerleri laboratuarlara göre farklılık gösterse 

de sınırları erkeklerde 75-175μg/dl (13-31μmol/l); kadınlarda yaklaşık 10μg/dl (2μmol/l) daha 

düşüktür(15). 

Serum demir konsantrasyonu pek çok patolojik ve fizyolojik durumdan etkilenir. 

Serum demir konsantrasyonu diurnal ritim gösterir, sabah yükselir akşam düşer. Hormonal 

kontroldeki menstrüasyon kanaması ve oral kontraseptif kullanımı sonrasındaki kanama 

döneminde düşer. 

Serum demir konsantrasyonu akut ya da kronik enfeksiyonda, malignanside ve akut 

miyokard enfarktüsünü takiben düşer. Serum demiri için örnek sabah, 8 saatlik açlık sonrası, 

oral demir preperatı alanlarda ilaç kesildikten 24 saat sonra, parenteral demir alanlarda 

kesildikten 2-3 hafta sonra alınmalıdır(5,9). 

Total demir bağlama kapasitesi (TDBK) 

Demir bağlama kapasitesi kandaki transferin miktarının ölçümüdür. Serumda 100 

μg/dl demir bulunmaktadır. Bunu bağlamak üzere hazır 250-450 μg/dl transferin 

bulunmaktadır. Böylelikle transferinin 1/3 kısmı demir ile bağlı olabilmektedir. Demir ile 

bağlı olmayan kısmı ile serum demiri toplamı, total serum demir bağlama kapasitesini (serum 

total transferin düzeyi) oluşturmaktadır. Serum transferin düzeyi (TDBK) gebelik, oral 

kontraseptif kullanımı ve demir eksikliğinde artmaktadır (400μg/dl’nin üstü). Kronik 

enflamatuar durumlarda (enfeksiyon, malignite gibi…) ise azalmaktadır (200μg/dl’nin 

altı)(5,8,9,15). 

Transferin satürasyonu 

Serum demirinin total demir bağlama kapasitesine bölünmesi ile elde edilir (serum 

demiri/TDBK x 100). Transferin satürasyonunun %16’nın altında olması eritropoez için 

16

yeterli demir olmadığını göstermektedir(1,8,9,19,21,25). %10’un altında olması ise demir 

eksikliğinin kesin göstergesidir(1,8,9). 

Serum ferritin düzeyi 

Ferritin düzeyleri toplam vücut demir depolarını yansıtır(5,24). Ferritin karaciğerden 

toplam vücut demiriyle orantılı olarak sentezlenir. Düzeyinin 12ng/dl’den az olması demir 

eksikliği tanısını akla getirmelidir. Maalesef ferritin bir akut faz reaktanı olduğundan ateş, 

enflamatuar hastalık, enfeksiyon ve diğer stres hallerinde düzeyi yükselmektedir(5,24,34). 

Ancak demir eksikliği durumunda ferritin düzeyleri strese cevaben 50-100ng/ml’den yukarı 

çıkmaz, bu nedenle ferritin düzeylerinin 100ng/ml üzerinde olması demir eksikliği tanısını 

dışlar. Serum ferritin konsantrasyonunda azalmaya yol açan başlıca üç durum vardır. Bunlar 

demir eksikliği, hipotiroidi ve askorbik asit eksikliğidir. Bu nedenle ferritin düzeyinde azalma 

kesinlikle anlamlıdır(7,8,9). Serum ferritin düzeyinin 10μg/l’nin altında olması demir 

eksikliği anemisi için karakteristiktir(5). 

Eritrosit içi ferritin 

Demir eksikliği ve kronik hastalık anemisinde düşük bulunur. Dolaşan eritrositlerdeki 

H alt tipinde ferritine karşı antikor kullanılarak ölçüm yapılır. 

Eritrosit protoporfirini 

Serbest eritrosit protoporfirini (FEP) demir eksikliği, kurşun zehirlenmesi ve 

sideroblastik anemi gibi hem sentezinin aksadığı durumlarda artar. Tarama testi olarak 

kullanılabilir(5,8). 

Serum transferin reseptörü (sTfR) 

Transferin reseptörleri çoğu hücre yüzeyinde bulunan, transferine bağlı demirin hücre 

içine girişini kolaylaştıran disülfid bağlı transmembran proteinleridir. Solubl protein formu 

plazmada tespit edilebilir. Demir eksikliğinde miktarı arttığından kronik hastalık anemilerinin 

birlikte olduğu durumlarda solubl transferin reseptör düzeyi ölçümü ayırıcı tanıda önemli bir 

yardımcı testtir(7,18,29,30,31,39). 

Dolaşımdaki TfR konsantrasyonu demir eksikliğinin ve demir deplesyonunun kesin ve 

sensitif göstergesidir(38). sTfR ölçümü yeni ortaya çıkan bir tanı yöntemidir. Fonksiyonel 

demir durumunu ve kemik iliğindeki eritropoez oranını yansıtır(34,36). 

Demir eksikliği anemisinde sensitivitesi %92 ve spesifitesi %84’tür. Yüksek sTfR 

düzeyi demir eksikliğindeki eritropoezin yansıması olan abondan eritroid hiperplaziyi 

gösterir. Ancak beta talassemi, otoimmun hemolitik anemi gibi diğer bazı durumlarda da 

eritroid hiperplazi görülür. Bundan dolayı yüksek sTfR düzeyi her zaman demir eksikliğini 

göstermez(29). Ayrıca demir yüklenmesi durumunda sTfR düzeyinin azaldığı 

düşünülmektedir(32). 

17

Demir eksikliği anemisinin tanısı için yönlendirici bulgular Tablo 9’da belirtilmiştir(7). 

GEBELĠKTE HEMATOLOJĠK DEĞĠġĠKLĠKLER 

Gebelik sırasında oluşan hematolojik değişikliklerin en göze çarpanı kan hacmi ve 

koagülasyon mekanizmasındaki değişikliklerdir (21). 

Kan hacmi ve eritrosit kitlesi 

Gebelik boyunca kan hacmi belirgin oranda yükselir. Terme yakın normal gebelerde 

kan hacminin gebelik öncesine göre %40-45 oranında arttığı gözlenmiştir. Kan hacmindeki 

artış her kadında değişiklik gösterebilir. Bazı kadınlarda orta derecede artış olurken, bazı 

kadınlarda önceki kan hacminin iki katı kadar bir artış söz konusu olabilir. Hipervoleminin 

gelişimi için fetusun bulunması şart değildir. Bazı mol hidatiform vakalarında da kan volümü 

artışı gösterilmiştir(20,21,22). Plazma hacmindeki bu artış fetus ağırlığı ile orantılıdır ve 

çoğul gebelikte daha fazladır(2). 

Gebeliğin indüklediği hipervoleminin birçok önemli fonksiyonu vardır: 

1. Vasküler yapıları ile birlikte hipertrofiye uğramış gebe uterusun taleplerini karşılar, 

2. Supin pozisyonda ve ayakta fetusu ve anneyi yetersiz venöz dönüşün etkilerine karşı korur, 

3. Anneyi doğum sırasında meydana gelen kan kaybının yan etkilerinden korur(20). 

Maternal kan hacmi ilk trimesterde artmaya başlar, en fazla artış ikinci trimesterde 

olur. 3. trimesterde daha yavaş artarak gebeliğin son haftalarında plato çizer(4,20,22). Grafik 

1’de gebeliğin başlangıcından sonuna kadar meydana gelen kan volümü değişiklikleri 

gösterilmiştir(20). 

18

Normal bir gebeliğin seyri sırasında kan volümü %47 ve eritrosit miktarı %17 artar. 

Bunun sonucunda hemodilüsyon meydana gelir. Hemodilüsyon 22-34. haftalarda maksimum 

düzeye ulaşır(21,23). Bu dilüsyonel anemi gebeliğin fizyolojik anemisi olarak kabul edilir. 

Hemoglobin, hematokrit ve eritrosit sayısı azalır. Ortalama eritrosit hacminde (MCV) 

ve ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonunda (MCHC) değişiklik gözlenmez. Bu iki 

ölçüm dilüsyonel anemi ile demir eksikliği anemisinin ayırımı için kullanılır(2,23). Demir 

desteği yapılmayan gebelerde termde eritrosit kütlesindeki toplam artış ortalama (250-450 ml) 

%18’dir. Yeterli demir desteği yapılan gebelerde eritrosit kütlesi daha fazla (%30) artar(21). 

Normal bir gebelikte kemik iliğinde orta derecede eritroid hiperplazi vardır. 

Retikülosit miktarı ve genç eritrosit oranı artmıştır. Bunun esas nedeni 2-3 kat artan maternal 

eritropoetin düzeyidir. Eritropoetin düzeyindeki bu artış 23. gebelik haftasından sonra görülür. 

Eritrosit ömrü değişmemiştir. Maternal eritrosit difosfogliserat aktivitesi artmıştır. Bu durum, 

maternal fizyolojik alkaloza rağmen fetüse oksijen geçişini kolaylaştırır(19,21). 

Gebelik sırasındaki kan volüm değişikliklerinin regülasyonunda reninanjiyotensinaldosteron 

sistemi ile kompetitif olarak çalışan atrial natriüretik peptit adı verilen ve atrial 

miyositlerden salınan alfa, beta ve delta olmak üzere üç ayrı formu izole edilmiş olan bir 

peptidin önemli rol oynadığı ortaya çıkmıştır. Normal gebelerde termde atrial natriüretik 

peptit ortalama %40 artmaktadır. Doğumu izleyen ilk haftada artış %150 olmaktadır. Bu 

postpartum diürez artışını açıklamaktadır(21). 

Gebelikte anemi 

Normal hemoglobin düzeyi 14±2,0 g/dl’dir. Bazı merkezler gebelerde anemi tanımı 

için 10,5g/dl veya 11g/dl gibi daha düşük seviyeleri alırlar. Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’ne 

göre gebelikte anemi; gebeliğin herhangi bir döneminde hemoglobin seviyesinin 11g/dl’nin 

altında olmasıdır(2). 

Gebelikte hemoglobin değeri değişkendir ve 2. trimesterde en düşük seviyelerine 

ulaşır. Bu yüzden CDC(Centers for Disease Control) 1980 yılında gebelerde anemiyi 1. ve 3. 

trimesterde 11,0g/dl’nin altı ve 2. trimesterde 10,5g/dl’nin altı olarak tanımlamıştır(3,4). 

Gebelikte anemi sebepleri Tablo 10’da gösterilmiştir(2,3,4). 

19

Gebelik ve lohusalıktaki en sık anemi nedenleri demir eksikliği ve akut kan kaybıdır. 

Demir eksikliği anemisinin en sık sebebi ise nütrisyonel eksikliktir(3). 

Gebeliğin başında anemik olmayan ve gebeliğinde ve doğumdan sonra ilave demir 

verilmeyen olguların demir depolarının doğumdan iki yıl sonra normale döndüğü 

saptanmıştır. Diyet ile demir alamayan olgularda bu sürenin daha uzun olacağı düşünülürse 

gebelikte ve emzirme döneminde demir desteği gerekliliği ortaya çıkar(21). 

1967 yılında Scott ve Pritchard “en sağlıklı kadında bile demir depoları sınırlıdır” 

demişlerdir. En temel sebep menstrüel kayıplardır. Bir kadının yaklaşık 1,5-2 mg günlük 

demir ihtiyacı vardır. Gebelikte ihtiyaç daha da artar(22). Bu miktar gebelikte 3,5-4,4 mg’dır. 

Ancak gereksinim sabit değildir. Gebelik süresi ilerledikçe ihtiyaç artan şekildedir. Gebeliğin 

ikinci yarısında ortalama 6-7 mg/gün’dür. Özellikle 3. trimesterde artış çok belirgindir(21,39). 

İlk 10 haftada 0,8mg, 11-20. haftalar arasında 3,7mg, 21-30. haftalar arasında 5,7mg ve 31- 

40. haftalar arasında ise 7,5mg’dır(39). Fetus toplam demir gereksiminin hemen hemen 

tamamını gebeliğin son 12 haftasında transport eder(21). 55 kg ağırlığındaki bir gebe kadında 

demir gereksinimi grafik 2’de ayrıntılı olarak gösterilmiştir(45). 

20

Gebelikte 450 mg RBC artışının, 300 mg fetus, 90 mg placenta ve umblikal kord için, 230 mg 

bazal kayıp ve 150 mg doğumda kaybedildiği için kadınların yaklaşık 1240 mg kadar 

elementer demire ihtiyacı vardır. Bu demir ihtiyacının 760 mg kadarı maternal kazanç ile 

dengelenmeye çalışılır(22,39). Diyetle alınamayan demir açığı maternal depolardan veya 

demir destek tedavisi ile karşılanır(22). 

Tablo 11’de gebelikteki demir ihtiyacı gösterilmiştir(39,45). 

Eğer organizmadaki demir yeterli ise oral olarak alınan demirin sadece %10’u emilir. 

Demir gereksinimi arttığında absorbe edilen demir %20’ye yükselir. Bu nedenle gebeler 

alınan demirin yaklaşık %20’sini absorbe ederler. Demir depolarının yetersiz olduğu 

gebelerde emilme oranı %40’a ulaşabilir(21). 

21

Demir eksikliği durumlarının yarattığı en erken patofizyolojik değişiklikler serum 

ferritin düzeylerinin düşüşüne eşlik eden kemik iliği, dalak ve karaciğer depolarının 

tükenmesidir. Bunun ardından serum demir düzeyleri düşer, total demir bağlama kapasitesi 

(transferin düzeyi) yükselir. Transferrin yoğunluk yüzdesi düşer. Hematokrit ve hemoglobin 

konsantrasyonunun düşmesiyle belirlenen anemi bunu izler. Başlangıçta anemi normokrom 

normositerdir, fakat sonraları hipokrom mikrositer olur. Ortalama korpusküler hemoglobin 

konsantrasyonu(MCHC) normal gebelikte değişmez. Bundan dolayı 30’un altındaki değerler 

demir eksikliği anemisini düşündürür. Ortalama korpusküler hacim(MCV) ve ortalama 

korpusküler hemoglobin(MCH) normal gebelikte düşer. Bu değerler demir eksikliği 

göstergesi olarak yanıltabilir. 

Serum demir düzeyleri normal gebelikte düşer. Fakat 30μg/dl’nin altındaki değerler 

demir eksikliğini düşündürür. Doymamış demir bağlama kapasitesi normal gebelikte artar, 

fakat demir eksikliği anemisinde değerler 400μg/dl’nin üstündedir(25). Transferrin 

satürasyonu normal gebelikte düşer. fakat %16’nın altındaki değerlere demir eksikliği dışında 

genellikle rastlanmaz(19,21,25). 10μg/lt’nin altındaki serum ferritin düzeyleri demir eksikliği 

için tanısaldır(25). 

Gebeliği esnasında demir desteği almayan bir kadında serum demiri, serum ferritini ve 

serum transferrin satürasyonundaki değişiklikler grafik 3’te gösterilmiştir(20). 

Perinatal morbidite ve mortalite açısından anemi 

Dünya Sağlık Örgütü’nün sonuçlarına göre gelişmekte olan ülkelerde maternal 

ölümlerin %40’ından anemi sorumludur. Ciddi anemi ile birlikte anne ölüm riski de belirgin 

olarak yükselmektedir(51). 

Günümüzdeki bilgiler gebelikte demir eksikliği anemisinin preterm doğum ve düşük 

doğum ağırlığı için risk faktörü olduğuna işaret etmektedir. 

Anemi ve demir eksikliği ya da her ikisinin düşük doğum ağırlığı ve yüksek preterm 

doğum riskine nasıl yol açtığı şöyle açıklanmaktadır; anemi hipoksiye neden olarak, demir 

eksikliği ise serum norepinefrin konsantrasyonunu artırarak maternal ve fetal stresi 

indükleyebilir. Bu da kortikotropin releasing hormon(CRH)’nun sentezini stimüle eder. 

22

Artmış CRH preterm doğum, gebeliğin indüklediği hipertansiyon ve eklampsi ve prematür 

membran rüptürü için major risk faktörüdür. CRH ayrıca fetal kortizol üretimini de artırır. 

Kortizol fetal büyümeyi kısıtlar. Ayrıca demir eksikliğinin eritrositlerde ve feto-placental 

ünitede oksidatif hasarı artırabileceği belirtilmektedir. Bunun dışında demir eksikliğinin 

maternal enfeksiyon riskini artırabileceği ve bunun da preterm doğum için risk faktörü olan 

CRH üretimini stimüle edebileceği belirtilmiştir(67). 

Yeterli bilgi olmamakla birlikte demir eksikliği anemisi olan gebelerin enfeksiyon 

oranları ve ciddiyeti artmıştır. Demir eksikliği düşük lenfosit stimülasyonu ile 

bağdaşmaktadır(52). 

Birçok çalışmada anne hemoglobin konsantrasyonu ve fetal doğum ağırlığı arasında U 

şeklinde bir ilişki vardır. Anormal yüksek hemoglobin konsantrasyonu genellikle zayıf 

plazma hacmi artışını gösterir ki, bu da düşük doğum ağırlığı için risk faktörüdür(39, 52, 53). 

Demir eksikliği anemisi olan gebe kadınları içeren çok sayıdaki çalışmada gösterilmiştir ki, 

demir takviyesi doğum ağırlığını iyileştirmektedir(52,68). 

Bazı çalışmalar maternal serum ferritini ile doğum ağırlığı arasında negatif ilişki ve 

preterm doğum ile pozitif ilişki bildirmişlerdir. Bu bilgiler muhtemelen eklenen bir 

enfeksiyona bağlıdır ki, bu da serum ferritin düzeyini yükseltir (52). Farklı çalışmaların 

sonuçlarında, erken gebelikte demir eksikliği anemisi ile yüksek preterm doğum riski 

arasındaki ilişki uyumlu bulunmuştur(52). 

Gebeliğin ilk yarısında tespit edilen maternal anemi yüksek preterm doğum riski ile 

uyumludur. 3. trimesterdeki anemi genellikle preterm doğum riski ile ilişkili değildir(68). 

1996-1999 yılları arasında İngiltere, Fransa ve ispanya’da yayınlanan resmi bildiriler, 

Index Medicus incelenmiş; maternal hemoglobin konsantrasyonu ile doğum ağırlığı arasında; 

aynı şekilde maternal hemoglobin konsantrasyonu ile preterm doğum arasında kuvvetli 

bulguların olduğu ortaya konmuştur(53). 

Yenidoğanın demir deposu annenin demir durumuna bağlı olabilir(3,39). Birçok 

çalışmada annenin hafif ya da orta derecede anemisi olması durumunda fetusun demir 

ihtiyacını anneden karşılayabildiği görülmüştür. Buna karşın diğer birçok çalışmada ise 

gebelikte maternal demir eksikliğinin fetal demir depolarını etkilediği bulunmuştur(31). 

Doğumda yenidoğanın serum ferritini ile annenin serum ferritini arasında korelasyon 

mevcuttur. Demir tedavisi olan annelerden doğan çocukların plasebo alan annelerden doğan 

çocuklardan daha yüksek serum ferritin düzeyleri vardır. Demir tedavisi olan kadınların 

yüksek ferritin seviyeli yenidoğanlarının yaşamın ilk yılında demir eksikliği ile karşılaşma 

riskinin düşük olduğu öngörülmektedir(39). 

23

ġekil 4: Maternal hemoglobin konsantrasyonunun etkileri ve sonuçları 

Yapılan bir çalışmada Fransız gebe kadınların demir deposu ile yenidoğanlarının 

serum ferritin düzeyleri arasındaki ilişkinin postpartum 2. aya kadar devam ettiği 

bildirilmiştir. Türkiye’de de benzer olarak doğumdaki maternal hemoglobin seviyesinin 

infantın 2. ayındaki serum ferritin değerleri ile korele olduğu belirtilmiştir. Bazı çalışmalarda 

maternal anemi ile düşük infant apgar skoru arasında ilişki olduğu bildirilmiştir(52). 

Georgieff va arkadaşları yaptıkları bir çalışmada doğumda ferritin düzeyi düşük olan 

(< 5. persantil) yenidoğanlar ile ferritin düzeyi normal olan yenidoğanların doğumdaki ve 

doğum sonrası 9. aydaki ferritin düzeylerini karşılaştırmışlar. Düşük ferritin düzeyi ile doğan 

bebeklerin 9. ayda da serum ferritin düzeylerinin düşük olduğunu tespit etmişlerdir(81). 

Maternal hemoglobin konsantrasyonunun etkileri ve sonuçları şekil 4’teki diyagramda 

gösterilmiştir(53,69). 

GEBELĠKTE DEMĠR DESTEĞĠ 

Gebelikte demir takviyesi için Cochrane veri tabanı incelenmiş; demir tedavisi ile 

ilgili tüm çalışmalar göstermiştir ki; plasebo alan tüm kadınların serum ferritin ve hemoglobin 

düzeyi demir alan kadınlardan belirgin olarak düşük bulunmuştur. Bu fark postpartum 24. 

haftaya kadar persiste etmektedir. Çalışmalar aynı zamanda şunu göstermiştir ki; demir 

tedavisi olmayan birçok kadının demir eksikliği veya demir eksikliği anemisi vardır(39). 

Gebelikte demir eksikliğini önlemek için demir takviyesi uygulanmalıdır. Demir 

takviyesi genel veya seçici olarak uygulanabilir. Seçici yaklaşımda; proflaktik demir almadan 

anemi ile başa çıkabilecek kadınları belirlemek için erken gebelik döneminde serum ferritin 

düzeylerinin ne olduğu bilinmelidir(39). 

24

Amerika’da, düşük demir deposu olan veya anemik kadınlara hemoglobin ve serum 

ferritin düzeylerine bağlı olarak farklı dozlarda demir replasmanı yapılamaktadır. Üçüncü 

trimesterde bütün kadınlara demir verilmektedir, ancak doz hemoglobin konsantrasyonuna 

göre ayarlanmaktadır. CDCP(The Centers for Disease Control and Prevention) ve American 

College of Obstetricians gebelik boyunca demir eksikliği proflaksisi için günlük 30mg demir 

önermektedir(40). 

Norveç’te seçici yaklaşım benimsenmektedir. İsveç tüzüğü (İsveç ulusal beslenme 

kurulu); gebeliğin 20 haftasından itibaren günlük 100mg rutin demir takviyesi taraftarıdır. 

Danimarka ulusal sağlık kurulu gebeliğin 20. haftasından itibaren günlük 60-70 mg proflaktik 

demir takviyesi önermektedir(39). 

1999 yılında Dünya Sağlık Örgütü aneminin ve demir eksikliğinin yaygın olduğu 

ülkelerde antenatal günlük 120 mg demir takviyesi önermiştir(46). 

Yapılan çalışmalarda günlük 65mg ferro demir ile takviye yapılan %80-90 gebede 

demir eksikliğinin ve tüm gebelerde demir eksikliği anemisinin önlendiği gösterilmiştir. 

Günlük 40mg ferro demir ile benzer sonuçlar bildirilmiştir. Demir eksikliğini önleyen 

minimum efektif doz netleşmemiştir(39). 

Yapılan başka bir çalışmada günlük demir takviyesinin yan etki olmaksızın demir 

eksikliğini ve demir eksikliği anemisini önlemede etkin bir strateji olduğu ileri 

sürülmektedir(42). 

Nepal’de yapılan 4926 gebe kadın ve 4130 canlı doğan infantı içeren bir çalışmada; 

antenatal folik asit-demir takviyesinin düşük doğum ağırlığı riskini azalttığı gösterilmiştir(43). 

Gebelikte her ne kadar demir emilimi artsa da gebeliğin en geç 20. Haftasında demir 

takviyesine başlanmalıdır. Optimum emilim için demir tabletleri iki ögün arasında 

alınmalıdır(39). 

Son yıllardaki tedavi yaklaşımı günlük kullanımdan ziyade haftada bir veya iki kez 

uygulanan intermittan demir takviyesi yönündedir (41,44,45,46,47). Günlük kullanımda hasta 

uyumu zordur ve yüksek doz günlük demir kullanımında yan etkiler fazladır. Alternatif olarak 

geç salınımlı preperatlar ve intermittan oral demir takviyesi hasta uyumu ve yan etkileri 

azaltmak açısından daha iyidir(41,44,45,46). 

Bazı çalışmalarda günlük ve haftalık demir takviyesinin her ikisinin de etkili olduğu, 

ancak günlük demir takviyesinin daha etkili olduğu ve depo demiri havuzunu da doldurduğu 

bildirilmiştir(41,47). 

Diğer bir strateji ise doğurganlık çağındaki tüm kadınlara demir eksikliğini önleyici 

intermittan demir takviyesidir(45,46). Demir eksikliği ve anemi adet gören ve gebe kadınlarda 

gelişmiş ülkelerde bile yaygındır. Demir eksikliğini düzeltmek için gebelik dönemi en uygun 

zaman değildir(46). 

Gelişmekte olan ülkelerde kadınların %50’sinden fazlası demir eksikliği anemisinden 

olumsuz etkilenmektedir. Demir eksikliği anemisi ayrıca adolesan kızlarda da yaygındır. Ani 

büyüme ve menstrüasyonun başalaması ile birlikte demir ihtiyacı artmaktadır(48). Bu genç 

kadınlardaki düşük depo demiri –gelişmekte olan ülkelerde 20 yaş civarında gebe kalındığı 

göz önüne alınırsa- gebelikte demir eksikliği anemisinin ortaya çıkmasına neden olacaktır. Bu 

nedenle 2. ve 3. trimesterdeki demir takviyesine ek olarak adolesan kızlara gebe kalmadan 

önce demir takviyesi yapılmalıdır(48,49,50). 

25

YENĠDOĞANDA ANEMĠ VE YENĠDOĞANA ETKĠLERĠ 

Ġntrauterin hematopoez 

Antenatal yaşamda kan yapımı mezodermal, hepatik ve medüller olmak üzere üç evre 

gösterir. Konsepsiyonun 2-3. haftasında embriyonun mezodermal hücrelerinde kan yapımı 

başlar. Kan hücrelerinin yapımı 2. aydan sonra karaciğerde, 6. aydan sonra kemik iliğinde 

olur(54,55). 

Kemik iliğinde myeloid ve eritroid seri hücrelerinin oranı da doğumdan sonraki 

günlerde ayrıcalık gösterir. Doğumda 1,2:1 olan myeloid/eritroid seri oranı 7. Günde 2,1:1, 6 

ay-2 yaş arasında 2:1’dir. 6 yaşta 2,7:1’ e yükselir. Erişkinde ise bu oran 3,4:1’dir(54). 

Embriyonal, fetal ve neonatal dönemde niceliği ve oranları değişen, yapısı farklı beş 

hemoglobin tipi mevcuttur. Embriyonal dönemde GowerI, GowerII ve Portland hemoglobini 

olarak bilinen hemoglobin tipleri yapılır. Gestasyonun 3. ayından itibaren fetal 

hemoglobin(HbF) vücutta ana hemoglobin tipini oluşturur. Fetal dönemin son aylarında 

erişkin hemoglobini(HbA) yapımı da başalar. Fetal hemoglobin, gestasyonun 6. ayından sonra 

hemoglobinin %90’ını, doğumda %70’ini oluşturur. Normal çocuk ve erişkinde ise %2’den 

azdır(54,55). 

HbF invivo olarak HbA’ya göre daha fazla oksijen affinitesi gösterir. Bunun nedeni 

HbF 2,3 difosfogliserat ile önemli bir etkileşime girmez ve bunun sonucunda HbF kapsayan 

hücreler daha yüksek oksijen affinitesi göstererek anne kanında plasenta yoluyla daha fazla 

oksijen ekstraksiyonu yapabilme avantajı taşırlar(55). 

Gebeliğin son günlerinde fetusta kan yapımı erişkine kıyasla üç veya beş kez daha 

hızlıdır. Kemik iliği tümüyle kırmızı ilik ile doludur. Doğumu izleyen ilk birkaç gün içinde 

hemoglobin ve eritrosit yapım hızı süratle düşer. Yapım hızının düşük ve eritrosit yaşam 

süresinin nispeten kısa olması sonucu yaklaşık iki ayda hemoglobin değerleri en düşük 

seviyeye ulaşır(ortalama 11g/dl). Bundan sonra yapım hızı artarak üçüncü ayda maksimal 

değerlere yükselir(56). 

Doğum sırasında bildirilen kan değerleri, gebelik yaşı, doğum şekli, göbek 

kordonunun klampe edilme zamanı, kanın alındığı yer ve kanın alınma zamanı ile yakın ilişki 

gösterir(56). 

2002 yılında Hindistan’da yapılan 102 anemik anne ve infantın dahil edildiği bir 

çalışmada gruplar göbek kordonunun erken ve geç klampe edilmesine göre belirlenmiş; 

doğumda ve doğumdan 3 ay sonra serum ferritin ve hemoglobin seviyelerine bakılmış; 

anemik annelerden doğan infantların demir depoları ve Hb konsantrasyonlarının doğumda 

göbek kordonlarının geç kesilmesi ile düzeltilebileceği sonucuna varılmıştır(62). 

Miadında sağlıklı bir yenidoğanda kordon kanındaki normal değerler tablo 12’de 

gösterilmiştir(10,56,72). 

Doğumu izleyen kısa süre içinde kanın pasenta damarlarından yenidoğan damarına 

geçmesi ile yenidoğan kan volümü %60 oranında artırılabilir. Plasentada 75- 125 ml kan 

bulunur. Doğum sırasında ilk 15 sn içerisinde bu kanın %25’i, 60. Saniyede %50’si 

yenidoğan tarafına geçer. 3. günde göbek kordonunun erken veya geç bağlanmasına bağlı 

olmaksızın değerler birbirine yakın bulunur(56). 

26

Doğumdan 2-6 saat sonra yenidoğan kan volümü ortalama 85ml/kg olarak 

bildirilmiştir. Miadında doğmuş bir yenidoğanda 1. ayın sonunda kan volümü 73- 

77ml/kg’dır(56). 

Doğumu izleyen ilk haftada ortaya çıkan anemiler; 

Kan kaybı, 

Yapım kusuru, 

Aşırı hemoliz 

olmak üzere üç grupta değerlendirilebilir(56). 

Çocuklarda demir eksikliği anemisinin etyolojisi tablo 13’te gösterilmiştir(10,57). 

Yenidoğanda serum demir konsantrasyonu erişkinden daha yüksektir. Transferrin 

seviyesi ise daha düşüktür. Erişkine göre yenidoğanın serum ferritin seviyesi 5 kez, eritrosit 

ferritin seviyesi ise 20 kez daha yüksektir. Yenidoğanın total eritrosit kütlesi ağırlığına oranla 

daha yüksektir. Doğumdaki rezervin çoğunu eritrosit içi ferritin oluşturur. Gelişimin erken 

evrelerinde eritrosit içi ferritin rezervleri kullanılır(58). 

27

Anneden fetusa demir transportu 

Anneden fetusa demir geçişi konsantrasyon gradyentinin tersine gerçekleşir. Annenin 

ve fetusun demir metabolizmasının kontrolü birbirinden bağımsız sistemler tarafından yapılır. 

Fetusun demir kaynağı regülasyonunda plasenta anahtar rol oynar. Ferritin tüm trofoblast ve 

sinsisyotrofoblast tabakasında gösterilmiştir(61). 

Demir anneden fetusa sito ve sinsisyotrofoblast hücre tabakasından birçok demir 

taşıyıcı aracılığı ile aktif transportla geçer. İki adet ferik demir atomu maternal transferine(Tf) 

bağlanır. Bu da sinsisyotrofoblastik membranın apikalinde bulunan transferin 

reseptörüne(TfR) bağlanır. Bağlanma sonrası demir-Tf-TfR kompleksi bütün olarak 

endositozla alınır. Divalent metal transporter1(DMT-1) sinsisyotrofoblastın sitoplazmasında 

yerleşmiştir. ApoTf/TfR apikal hücre yüzeyine dönmeden ferro demir endosomal 

membrandan sitoplazmaya geçer. Maternal Tf fetal dolaşıma geçemezDemirin trofoblast 

sitoplazmasından fetal dolaşıma geçişi hala net değildir. Bununla birlikte sinsisyotrofoblastın 

bazal membranında yerleşen ferroportin –membrana bağlı demir taşıyıcı- bu görevi yapıyor 

olabilir. Alternatif olarak bazal membranda yerleşmiş olan fetal apoTf/TfR stoplazmik 

havuzdan demiri endositozla alıyor olabilir. Fetal dolaşıma geçen demir hemen kullanılır ya 

da depo edilir(60). 

3. trimesterin herhangi bir zamanında doğan infantın toplam vücut demiri yaklaşık 

75mg/kg’dır. Term bir infantta toplam vücut demirinin üçte ikisi üçüncü trimesterde alınır. 

Toplam vücut demirinin %65-80’i kırmızı hücrelerdeki hemoglobinde bulunur. Kalanı demir 

içeren proteinler(miyoglobin, sitokrom vb) ve depo demiri arasına paylaştırılır(59,60). 

30

Gelişim sırasındaki demir eksikliği eritrositler, kalp, iskelet kasları ve gastrointestinal 

sistem gibi multipl organ sistemine etki ederek büyümeyi engeller. Belki de demir 

eksikliğinden en çok etkilenen gelişmekte olan beyindir. Nörofizyolojik çalışmalar erken 

demir eksikliğinin infantın kognitif fonksiyonlarını kötü etkilediğini ve bunun uzun zaman 

sonra ortaya çıkabileceğini belirtiyorlar(52,59,60). 

Birçok çalışma demir eksikliği anemisi ile zayıf kavrama yeteneği, zayıf motor gelişim 

ve davranış problemlerinin ilişkili olduğunu göstermiştir. Uzun süreli çalışmalar bebeklik 

döneminde anemisi olan çocukların kavrama yeteneğinin zayıf olarak devam ettiğini, 

okuldaki başarılarının zayıf olduğunu ve davranış problemlerinin çocukluk döneminin 

ortalarına kadar devam ettiğini belirtmektedir(63,64). 

Okuma, yazma, matematik ve uzaysal zeka, dikkat toplamadaki eksiklik yenidoğan 

dönemindeki demir eksikliği ile ilişkili görünmektedir. Yeni yapılan bir çalışmada doğumda 

kordon serum ferritini düşük olan 5 yaşındaki çocuklar, doğumda yeterli demir depoları olan 

yaşıtları ile karşılaştırılmış ve düşük dil yeteneği, iyi motor beceri ve davranış problemlerine 

sahip oldukları gösterilmiştir(60). Yine yapılan başka bir çalışmada bebeklik döneminde 

anemisi olan çocuklar 5 yaşında değerlendirilmiş; mental ve motor fonksiyon test skorlarının 

anemik olmayan yaşıtlarından daha geri olduğu tespit edilmiştir(65). 

Sherriff ve arkadaşlarının yaptığı benzer bir çalışmada yaşamlarının 8. Ayında düşük 

hemoglobin konsantrasyonu olan infantların 18. ayda mental ve motor gelişimlerinin zayıf 

olduğu tespit edilmiştir(71). 

Neonatal demir durumunu etkileyen faktörler tablo 14’de gösterilmiştir (59). 

Son yıllarda yapılan birçok çalışmada bebeklik dönemindeki demir eksikliği anemisinin uzun 

süreli etkilerinin kalıcı olduğu belirtiliyor. Uzun süren ya da ciddi demir eksikliği olan 

durumlarda demir tedavisinin bulguları düzeltmede yeterli olmayacağı belirtilmiştir(64). 

Demir eksikliği beyin gelişiminin (hızlı sinir miyelinizasyonunun) devam ettiği yaşamın ilk 2 

yılında yaygındır. Bu dönemdeki ciddi demir eksikliği kalıcı nörolojik hasara neden 

olabilir(64,66). 

31

Demir eksikliği anemisi çocuklarda birçok sistemik anomaliye neden olabilir. Mavi 

sklera, klonişi, egzersiz kapasitesinde azalma, idrar renginde değişiklik, kurşun emiliminde 

artma, enfeksiyonlara eğilin artması, büyüme ve gelişmenin yavaşalamasına yol açabilir(72). 

APGAR SKORLAMASI 

APGAR skorlama sistemi doğuma katılan çocuk doktorunun bebeğin doğum anındaki 

fiziksel durumunu standardize bir sekilde değerlendirmesine olanak tanır. Apgar skorlaması 

birinci ve beşinci dakikalarda olmak üzere 2 kere yapılır. Bazı merkezlerde 10. dakikada da 

yapılmaktadır. APGAR skorlamasında bebeğin kas gerginliği, kalp atım hızı, ağrılı uyaranlara 

verdiği cevap, cilt rengi ve solunum sayısı 0 ile 2 arasında puanlandırılır(85). 

Tablo 15’de APGAR skorlaması gösterilmiştir. 

Buna göre skor; 8-10 arasında ise bebek normaldir 4-6 arasındaki bebekler basit birkaç 

solunum desteği ile bu ilk dönemlerini sorunsuz atlatırlar. 0-3 arasındaki bebekler ise acil 

müdahale ve canlandırma gereksinimi duyarlar. APGAR'ın 10, 15 ve 20 dakikalarda 0-3 

arasında kalması halinde skor ile ilerideki nörolojik durum arasındaki ilişki güçlenir(85). 

Tablo 15: APGAR skorlaması(85) 

Sonuç olarak nörolojik bir problem varlığında APGAR skorunun düşük olması 

problemin nedeni hakkında yeterli bilgi vermemekle birlikte yenidoğanın 

değerlendirilmesinde oldukça yararlıdır. 

32

GEREÇ VE YÖNTEM 

2008–2009 yılları arasında Dr. Lütfi Kırdar Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesine 

başvuran travaydaki term gebelerden 350 olgu çalışmaya alındı. 

ÇalıĢmaya alınma kriterleri 

.Gebelik süresi 37 hafta ve üzeri olmak, 

.Sigara içmemek, 

.Araştırmaya katılmayı kabul etmek. 

ÇalıĢmaya alınmama kriterleri 

.Demir eksikliği anemisi dışında başka bir nedenle anemisi olmak, 

.Çoğul gebeliği olan kadınlar, 

.Preeklamptik gebeler, 

.Diabetli gebeler, 

.Dekolman plasenta ve kanamalı plasenta previalı gebeler, 

.Geçirilmiş splenektomisi olan gebeler, 

.Erken membran rüptürü olan gebeler, 

.Gebeliği sırasında GİS ve üriner sistem kanaması olan gebeler. 

Her gebenin; 

.Yaşı, 

.Gestasyonel haftası, 

.Doğum şekli kaydedildi. 

Her yenidoğanın; 

.Cinsiyeti, 

.Doğum ağırlığı, boyu, APGAR skoru kaydedildi. 

Çocuğa ait bilgiler; gestasyon yaşı: 37 hafta üzeri, yenidoğan ağırlığı: 2500 gr. altı 

(SGA), 2500 gr. ve üzeri (Normal) doğum kilosu, yenidoğan boyu: 50 cm. altı, 50 cm. ve 

üzeri, 1 ve 5. dk. APGAR skoru: 8’nin altı, 8’nin üzeri olmak üzere yenidoğan takip 

dosyalarından, kilo, boy takibi persantil çizelgeleri değerlendirildi. 

Anneye ait bilgiler; yaş, gestasyonel haftası ve doğum şekli, hemoglobin, hemotokrit 

düzeyi, düzenli demir tedavisi alıp almadığı gebelik izlem formundan ögrenildi. Sigara içimi, 

diabet, hipertansiyon, enfeksiyon geçirme öyküsü olan ve gebelik öncesinde demir eksikliği 

anemisi dışında anemisi olan gebeler çalışmaya dahil edilmedi. Gestasyon yaşı; annenin son 

adet tarihi, sonografi ölçümleri ve New–Ballard skorlaması ile değerlendirildi. Doğum ağırlığı 

çocuk çıplak olarak tartılarak dosyaya kaydedildi. 

APGAR skorlaması, doğumun 1. ve 5. dakikalarında pediatri hekimi tarafından 

bebeğin rengi için 0,1,2 puan, kalp tepe atımı için 0,1,2 puan, solunumu 0,1,2 puan, tonusu 

0,1,2 puan ve uyarıya yanıt vermesi 0,1,2 puan verilerek toplam 8’nin altı, 8 ve üzeri olmak 

üzere 10 üzerinden puanlandı. 

Anne adaylarından doğumdan önceki bir saat içinde hemogram için 2 cc kan 0,1 ml 

NaEDTA (Sodyum Ethylenediminetetraacetic) içeren plastik tüplere 0,9 ml venöz kan alındı. 

Doğuma yakın bakılan tam kan sayımında hemoglobin 11gr/dl, hemotokrit %33’ün altı 

anemik, bu değerler ve üzeri anemik olmayan gebe olarak tanımlandı. 

33

Çalışmada elde edilen bulgular değerlendirilirken, istatistiksel analizler için NCSS 

2007&PASS 2008 Statistical Software (Utah, USA)programı kullanıldı. Çalışma verileri 

değerlendirilirken tanımlayıcı istatistiksel metodların (Ortalama, Standart sapma) yanısıra 

niteliksel verilerin karşılaştırılmasında ise Ki-Kare test kullanıldı. Apgar 5.dk skorlarına etki 

eden risk faktörleri Lojistik regresyon analizi ile değerlendirmeye tabii tutuldu. Anlamlılık 

p

BULGULAR 

Çalışmaya 2008–2009 yılları arasında Dr. Lütfi Kırdar Kartal Eğitim ve Araştırma 

Hastanesine başvuran travaydaki term gebelerden 350 olgu alındı. 

Tablo 16: Anneye ilişkin özelliklerin dağılımı 

Min-Max 

Ort±SD 

Yaş 15-44 27,85±5,82 

Gebelik Haftası 37-41 37,97±0,81 

Maternal Hemoglobin (mg/dl) 5,80-18,30 11,52±1,46 

Maternal Hematokrit (%) 20,6-50,6 34,77±3,57 

n % 

Anne Yaşı 

Doğum Şekli 

Maternal Hemoglobin 

Maternal Hematokrit 

< 35 yaş 398 85,1 

≥ 35 yaş 52 14,9 

Normal 176 50,3 

Sezaryen 147 49,7 

< 11 121 34,6 

≥ 11 229 65,4 

Anne Yaşı 

≥ 35 yaş 

11,6% 

< 35 yaş 

88,4% 

ġekil 5: Anne yaşlarının dağılım grafiği 

oran (%) 

70 

%65,4 

%66 

60 

50 

40 

%34,6 

%34 

30 

20 

10 

0 

< 11 ≥ 11 < 33 ≥ 33 


Maternal Hematokrit 

ġekil 6: Maternal hemoglobin ve hematokrit düzeylerinin dağılımı 

36

Tablo 17: Bebeğe ilişkin özelliklerin dağılımı 

Min-Max 

Ort±SD 

Kilo (gr) 2020-4680 3340,17±460,91 

Boy (cm) 30-56 50,32±2,02 

n % 

Cinsiyet 

Kilo 

Kilo (gr) 

Boy 

Erkek 198 56,6 

Kız 152 43,4 

< 2500 10 2,9 

≥ 2500 340 97,1 

< 2500 10 2,9 

2500-2999 68 19,4 

3000-3499 144 41,1 

≥ 3500 128 36,6 

< 50 80 22,9 

≥ 50 270 77,1 

Bebeklerin kiloları 2020 ile 4680 gr arasında değişmekte olup, ortalaması 

3340.17±460.91 gramdır (Şekil 7). Bebeklerin %2.9’u (n=10) 2500 gr altında iken, %97.1’i 

(n=340) 2500 gr ve üzerindedir. Kiloların daha detaylı dağılımına bakıldığında; 2500 gr 

altında 10 (%2,9) bebek, 2500-2999 gr arasında 68 (%19,4) bebek, 3000-3499 gr arasında 144 

(%41,1) bebek, 3500 gr ve üzerinde ise 128 (%36,6) bebek görülmektedir (Tablo 17). 

Bebeklerin boyları 30 ile 56 cm arasında değişmekte olup, ortalaması 50.32±2.02 

cm’dir (Şekil 7). Bebeklerin %22.9’unun (n=80) boyu 50 cm altında iken, %77.1’inin (n=270) 

boyu 50 cm ve üzerindedir (Tablo 17). 

Bebeklerin %56.6’sı (n=198) erkek, %43.4’ü (n=152) kızdır (Tablo 17). 

37

oran (%) 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

%97,1 

%77,1 

40 

30 

%22,9 

20 

10 

0 

%2,9 

< 2500 ≥ 2500 < 50 ≥ 50 

Kilo (gr) 

Boy (cm) 

ġekil 7: Bebeklerin boy ve kilo dağılımları 

Tablo 18: APGAR skorlarının dağılımı 

Min-Max 

Ort±SD 

Apgar 1. Dakika 4-9 7,62±0,68 

Apgar 5. Dakika 7-10 8,97±0,44 

n % 

Apgar 1. Dakika 


< 8 115 32,9 

≥ 8 235 67,1 

< 8 6 1,7 

≥ 8 344 98,3 

Apgar 1. dakika skorları 4 ile 9 arasında değişmekte olup, ortalaması 7.62±0.68’dir 

(Şekil 8). Olguların %32.9’unun (n=115) apgar 1. dakika skoru 8’in altında iken, %67.1’inin 

(n=235) 8 ve üzerindedir (Tablo 18). 

Apgar 5. dakika skorları 7 ile 10 arasında değişmekte olup, ortalaması 8.97±0.44’tür 

(Şekil 8). Olguların %1.7’sinin (n=6) apgar 5. dakika skoru 8’in altında iken, %98.3’ünün 

(n=344) 8 ve üzerindedir (Tablo 18). 

38

oran (%) 

%98,3 

100 

90 

80 

%67,1 

70 

60 

50 

40 

%32,9 

30 

20 

10 

0 

%1,7 

< 8 ? 8 < 8 ? 8 



ġekil 8: Bebeklerin APGAR skorlarına göre dağılımları 

Hemoglobin yüzde dağılımları tablo 19’te görülmektedir. 

Tablo 19: Hemoglobin yüzde dağılımı 

Hemoglobin 

Yüzdesi (md/dl) 

n % 

5-5,9 1 0,3 

6-6,9 1 0,3 

7-79 1 0,3 

8-8,9 11 3,1 

9-9,9 31 8,9 

10-10,9 76 21,7 

11-11,9 95 27,1 

12-12,9 82 23,4 

13-13,9 43 12,3 

14-14,9 6 1,7 

≥ 15 3 0,9 

39

MATERNAL HEMOGLOBİN DÜZEYİNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER 

Tablo 20: Maternal hemoglobin düzeyine göre bebek kilosu değerlendirmesi 

Bebek Kilosu 

(gr) 


≥ 11 < 11 

n (%) n (%) 

p 

≥ 2500 225 (%98,3) 115 (%95) 

< 2500 4 (%1,7) 6 (%5) 

Odds Ratio 2,935 

%95 CI 0,81 - 10,61 

0,086 

Maternal hemoglobin düzeyine göre bebek kilosu istatistiksel olarak anlamlı farklılık 

göstermemekle beraber (p>0.05) hemoglobin düzeyinin 11’in altında olması bebek kilosunun 

2500’ün altında olma riskini 2.935 (%95 CI:0,81-10,61) kat artırmaktadır (Tablo 20). 

Tablo 21: Maternal hemoglobin düzeyine göre Apgar 1. dakika skoru 

değerlendirmesi 

Apgar 1. 

Dakika 


≥ 11 < 11 

n (%) n (%) 

p 

< 8 71 (%31) 44 (%36,4) 

≥ 8 158 (%69) 77 (%63,6) 


%95 CI 0,49 - 1,25 

0,310 

Maternal hemoglobin düzeyine göre 1. dakika apgar skoru istatistiksel olarak anlamlı 

farklılık göstermemektedir (Tablo 21) (p>0.05). 

40

Tablo 22: Maternal hemoglobin düzeyine göre Apgar 5. dakika skoru 


Apgar 5. 

Dakika 


≥ 11 < 11 

n (%) n (%) 

p 

< 8 224 (%97,8) 120 (%99,2) 

≥ 8 5 (%2,2) 1 (%0,8) 


%95 CI 0,04 - 3,32 

0,669 

Maternal hemoglobin düzeyine göre 5. dakika apgar skoru istatistiksel olarak anlamlı 


Tablo 23: Maternal hemoglobin düzeyine göre bebek boyu değerlendirmesi 

Bebek Boyu 

(cm) 


≥ 11 < 11 

n (%) n (%) 

p 

≥ 50 172 (%75,1) 98 (%81) 

< 50 57 (%24,9) 23 (%19) 


%95 CI 0,41 - 1,22 

0,213 

Maternal hemoglobin düzeyine göre bebek boyu istatistiksel olarak anlamlı farklılık 

göstermemektedir (Tablo 23) (p>0.05). 

41

MATERNAL HEMATOKRİT DÜZEYİNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER 

Tablo 24: Maternal hematokrit düzeyine göre bebek kilosu değerlendirmesi 

Bebek Kilosu 

(gr) 

Maternal Hematokrit (%) 

≥ 33 < 33 

n (%) n (%) 

p 

≥ 2500 227 (%98,3) 113 (%95) 

< 2500 4 (%1,7) 6 (%5) 


%95 CI 0,83 - 10,89 

0,078 

Maternal hematokrit düzeyine göre bebek kilosu istatistiksel olarak anlamlı farklılık 

göstermemekle beraber (p>0.05) hematokrit düzeyinin %33’ün altında olması bebek 

kilosunun 2500’ün altında olma riskini 3.013 (%95 CI:0,83-10,89) kat artırmaktadır (Tablo 

24). 

Tablo 25: Maternal hematokrit düzeyine göre Apgar 1. dakika skoru 


Apgar 1. 

Dakika 


≥ 33 < 33 

n (%) n (%) 

p 

< 8 69 (%29,9) 46 (%38,7) 

≥ 8 162 (%70,1) 73 (%61,3) 


%95 CI 0,42 - 1,07 

0,097 

Maternal hematokrit düzeyine göre 1. dakika apgar skoru istatistiksel olarak anlamlı 


42

Tablo 26: Maternal hematokrit düzeyine göre Apgar 5. dakika skoru 


Apgar 5. 

Dakika 


≥ 33 < 33 

n (%) n (%) 

p 

< 8 229 (%99,1) 115 (%96,6) 

≥ 8 2 (%0,9) 4 (%3,4) 


%95 CI 0,72 - 22,06 

0,186 

Maternal hematokrit düzeyine göre 5. dakika apgar skoru istatistiksel olarak anlamlı 

farklılık göstermemekle beraber (p>0.05), hematokrit düzeyinin %33’ün üzerinde olması 

apgar 5. dakika skorunun 8 ve üzerinde olması olasılığını 3.983 (%95 CI:0,72-22,06) kat 

artırmaktadır (Tablo 26). 

Tablo 27: Maternal hematokrit düzeyine göre bebek boyu değerlendirmesi 

Bebek Boyu 

(cm) 


≥ 33 ≥ 33 

n (%) n (%) 

p 

≥ 50 176 (%76,2) 94 (%79) 

< 50 55 (%23,8) 25 (%21) 


%95 CI 0,49 - 1,45 

0,554 

Maternal hematokrit düzeyine göre bebek boyu istatistiksel olarak anlamlı farklılık 

göstermemektedir (Tablo 27) (p>0.05). 

Çalışmaya alınan 350 yeni doğum yapana gebelerin apgar 5.dk üzerine etki eden risk 

faktörlerinden maternal hemoglobin ve hematokrit düzeylerinin etkilerini lojistik regresyon 

analizi ile değerlendirmeye tabii tuttuk. 

43

Tablo 28: Apgar 5.dk skoruna maternal hemoglobin ve hematokrit düzeylerinin 

lojistik regresyon analizi ile değerlendirilmesi 

P 

ODDS 

Lower 

%95 CI 

Upper 

Maternal hemoglobin

TARTIġMA 

Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre dünya nüfusunun %30’unu etkileyen demir 

eksikliği anemisi okul öncesi çocuklarda %13-60.5, gebe kadınlarda %0-94 arasında tespit 

edilmiştir(5, 86, 87). Choi ve arkadaşları(75) 2000 yılında Kore’de gebelikte anemi oranını 

%35,3, Malhotra ve arkadaşları (88) %72,5 olarak tespit etmişlerdir. Ülkemizde yapılan 

çalışmalarda anemi prevelanası İzmir’de 6 ay ile 15 yaş arasında sıklık %30,1, İstanbul’da 5- 

36 ay arasında %72,3, Manisa’da 2ay-15 yşs arasında %17,8 olarak bulunmustur(89-90). 

Ülkemizde yapılan çalışmalarda gebelerde anemi prevelansı kıyı bölgelerde %23-47 arasında 

iken iç bölgelerde %28-70 arasında saptanmıştır (91,92). 

Demir eksikliğinin büyüme, miyelinizasyon ve gelişme üzerine etkisi uzun dönemden 

beri araştırma konusudur. Özellikle demirin intrauterin dönemdeki büyüme üzerine etkisini 

araştıran çalısmalar sonucunda en çok kabul edilen görüş; anemi ve demir eksikliğinin 

hipoksiye ve artmış norepinefrin konsantrasyonuna bağlı olarak maternal ve fetal stresin 

artmasına neden olduğudur. Bu durumun kortikotropin salgılayıcı hormon sentezini uyararak 

preterm doğum riskini artırdığı savunulmaktadır. Bu hormonun fetusta artışı kortizol üretimini 

inhibe ederek büyümeyi yavaşlatır. Diğer bir görü ise demir eksikliğinin, eritrositlerde ve 

fetoplasental ünitede oksidatif hasara neden olması ile ilgilidir. Bunun yanında demir 

eksikliğinin maternal enfeksiyonlara eğilimi arttırarak, kortikotropin salınımının artmasıyla 

büyümeye engel olduğu da düşünülmektedir (67). Deneysel çalısmalarda demir eksikliğinin 

plasental sitokin Tümör Nekroz Faktör- alfa (TNF-alfa) salınımını arttırarak fetal büyümeyi 

etkilediği düşünülmektedir(93). Ayrıca demirin ribonükleotid redüktazın kofaktörü olması, 

enerji ve lipid metabolizması ile ilişkili elektron transfer reaksiyonları için gerekli eser 

element olması nedeniyle enerji metabolizmasında dolayısıyla büyümede rol oynadığı 

düşünülmektedir(94). 

Demir eksikliğinin fetal büyümeye ve preterm doğuma etkisini arastıran çeşitli 

çalşmalarda farklı sonuçlar göze çarpmaktadır. Scholl(95) bu konuyla ilgili yaptığı 

araştırmada, gebelik döneminin ortalarında annelerin anemik olmasının preterm riskinin 2 kat 

arttırdığını ancak 3. trimestirde böyle bir riskin olmadığını belirtmistir. Koreli annelerde 

yapılan bir çalışmada hemoglobin düzeyleri üç dereceye ayrılmış, en düşük hemoglobin 

düzeyine sahip grupta preterm doğum, SGA doğum ve düşük APGAR oranı anlamlı derecede 

yüksek bulunmuştur(96 ). Blakson ve arkadaşları(97), hematokrit düzeyi %30 un altında olan 

gebelerde preterm doğum riskini hematokrit düzeyi daha yüksek olan gebelere göre daha 

düşük bulmuşlardır. 

APGAR skoru, yenidoğanın doğumdan hemen sonra durumunun değerlendirilmesinde 

yardımcı bir skorlama sistemidir. 5. dakika APGAR skorunun 0-3 arasında olması bebegin 

kuvvetle doğum sırasında oksijensiz kaldığını düşündürse de, problemin ciddiyeti hakkında 

sınırlı değere sahiptir ve ilerideki nörolojik durum ile arasında zayıf bir ilişki vardır. 

Zamanında doğan bir bebekte 5. dakika APGAR skorunun 0-3 arasında olması kötü 

nörogelişim olasılığını artırmaktadır. Yapılan çalışmalarda aneminin APGAR skorunu 

etkilediği gösterilmiştir (96). 

Lone ve arkadaşları(98) anemik annelerin bebeklerinde 1. ve 5. dk APGAR skorunu 

karşılaştırdıklarında 1. dk. APGAR skorunun anemik annelerde daha düşük olduğunu 

göstermişler, bu düşüklüğü aneminin perinatal morbiditeyi arttırıcı etkisine bağlamışlardır. 

Çalışmamızda annenin hemoglobin ve hematokrit düzeyi ile 1. ve 5.dk. APGAR skoru 

arasında anlamlı ilişki bulunmadı. Bu sonuç vaka sayısının az olmasına bağlı olabilir. 

Rondo ve arkadaşları(99) ile Scanlon ve arkadaşları(100) intrauterin büyüme geriliği 

olan bebeklerin kord ve anne kanında hemoglobin, hematokrit değerlerini AGA doğan 

bebeklere göre daha yüksek bulmuşlar ve bu yüksekliği fetal hipoksiye bağlamışlardır. 

45

Hokoyoma’nın(101) yaptığı çalışmada demir eksikliği anemisi ile doğan infantlarda SGA 

riski yüksek bulunmuştur. Bu durum demir eksikliğinin büyüme üzerindeki olumsuz 

etkilerine bağlanmıştır. Çalışmamızda ise anemik gebelerde 2500 gr ve üstü doğum oranı %95 

idi. 2500 gr altı doğum oranı ise %5 idi. Çalışmamızda anemik gebelerde 50 cm altı 

yenidoğan boyu doğum oranı %19; 50 cm ve üzeri yenidoğan boyu doğum oranı ise %81 idi. 

Anemik ve anemik olmayan gebelerin bebeklerinin doğum kiloları ve boyları arasında anlamlı 

fark bulunmadı. Bu sonuç her iki grubun hemoglobin ve hematokrit değerlerinin birbirine 

yakın olmasına ve vaka sayısının az olmasına bağlı olabilir. 

Demir eksikliği ve aneminin süt çocukluğu döneminde en önemli endişe nedeni henüz 

gelişimini ve olgunlaşmasını tamamlamamış beyin dokusu üzerinde olumsuz etkileri 

olduğunun düşünülmesidir. İlk kez 1919 yılında Wiate ve Neilson hemoglobin 

konsantrasyonu ile bilişsel gelişim ve okul başarısı arasındaki ilişkiye dikkat çekmiştir. 

Yirminci yüzyılın başında yapılan bu çalışmadan sonra demir eksikliği anemisinin santral 

sinir sistemi üzerine etkileri pek çok araştırmacı için ilgi konusu olmuştur(63). İnsanlarda süt 

çocuklarında demir eksikliğinin santral sinir sistemi üzerine etkilerini direk göstermek etik 

olmadığından çalışmaların çoğunda standardize edilmiş mental motor gelişimi değerlendiren 

testler kullanılmıştır(102). 

Süt çocukluğu döneminde ve gebelerde en yaygın görülen anemi biçimi olan demir 

eksikliği özellikle 3 ay civarında motor korteksin ve piramidal nöronların gelişimini etkiler. 

Bu dönemde motor korteks nöronlarından başlayan ve kortikobulber yolak ile beyin sapı ara 

nöronlarına ulaşan inhibitör karakterdeki uyarılar yakalama refleksinin ortadan kalkmasını 

sağlar. Üçüncü ay civarında kortikobulber yol miyelinizasyonunda yoğun artış, beyin 

sapındaki ara nöronlarla motor nöronlar arasındaki bağlantılarda ve GABA sentezindeki artış 

reflekslerin ortadan kalmasını sağlayan başlıca gelişim mekanizmalarıdır (103). İnfantta bu 

dönemde anemi görülmesi ilkel reflekslerin devamı ve ileri dönemde motor beceride gecikme 

ile kendini gösterebilir. İnfantlarda yapılan çalışmalarda intrauterin dönemde ve hayatın ilk 3 

ayında demir eksikliği etkilerinin daha ağır ve geri dönüşümsüz olduğu gösterilmiştir. 

Hayatın 2. 6 ayında beceri belleği gelişir. Hayvan deneyleri bu hızlı gelişimin beynin 

arka, yan ve frontal korteksindeki özelleşmiş sinir hücreleri tarafından sağlandığını ortaya 

koymuştur. Bu nöronların aktivasyonunda dopamin, glutamat ve GABA gibi çok sayıda 

nörotransmitterin rol aynadığı bildirilmiştir(104,105). 6. aydan sonra görülen anemi, infantın 

bu dönemde ince motor, motor ve dil becerilerinin gelişiminde gecikmeye neden olabilir. 

7–10 ay arasında prefrontal bölgede başlayan belirgin değişiklik, glutamik piramidal 

hücrelerde ve GABAerjik inhibitör yolaklarda ani farklılaşmadır. Yapılan çalışmalarda bu 

farklılaşma çeşitli yöntemlerle gösterilmiştir. Ayrıca bu dönemde beyinde bellek 

fonksiyonunda çok önemli rol oynayan hipokampus belirgin gelişim göstererek yetişkin 

hacmine ulaşır. Miyelin artışı ile sinaptik maturasyon artar. Bu sürede hipokampusun yeterli 

olgunluğa ulaşamaması halinde uzun dönem hafızanın olumsuz etkileneceği düşünülmektedir 

(106,70). Bu dönemdeki demir eksikliği tanıma, yabancı anksiyetesi, kişisel ve sosyal 

gelişimde gecikmeye neden olabilir. 

Bugün dünyada en çok tartışılan konu nöromotor ve fiziksel gelişimi bozan anemi 

sınırının ne olduğu ve aneminin etkilerinin intrauterin dönemden başlayıp başlamadığıdır. 

Literatürde aneminin nöromotor gelişimi etkilediğine yönelik pek çok çalışma olmakla 

birlikte anemi olmadan demir eksikliğinin etkisine yönelik yapılan çalışmalar azdır(109,110). 

Yapılan çalışmaların çoğunda, anemi oluşmadan ortaya çıkan demir eksikliğinin, erken 

dönemde mental gelişimi olumsuz yönde etkilediği şeklindedir(107,108). Tamura ve 

arkadaşları(26), kordon kanı ferritini düşük olan annelerin 5 yaşındaki çocuklarında, düşük 

mental ve psikomotor gelişim skoru saptamışlardır. 

46

Demir eksikliği anemisinin sinir sistemi üzerindeki etkileri en çok konuşulan 

konulardan biridir. Bunun yanında pek çok çalışma demir eksikliğinin tedavi edilse bile 

kaybedilen becerilerin tekrar kazanılamadığı yönündedir. Perez ve arkadaşları(17), anemik ve 

anemik olmayan anne bebeklerine 10. haftada ve 9. ayda yaptıkları gelişimsel testlerde 

anemik annelerin çocuklarında belirgin düşüklük saptamışlar, doğum sonrasında verilen 

demir tedavisinin sonucu etkilemediğini görmüşlerdir. Demir eksikliğinin tedavisiyle davranış 

bozukluklarında düzelme saptanırken zeka ve nörogelişim üzerindeki etkilerinin geri 

dönüşümsüz olduğu gösterilmiştir. Bu geri dönüşsüzlügün mekanizması net 

değildir(111,112). 

Hayvan deneylerinde intrauterin dönemde ve hayatın erken döneminde demir eksikliği 

ile beyin gen ve protein profilinde değişiklik oluştuğu ve 5 genin değişikliğe uğradığı 

gösterilmiştir. Bunlar hücre iskelet yapısının korunmasında ve sinaptik fonksiyonlarda görev 

alan genlerdir. Beyinde ortaya çıkan bu tip yapısal değişiklikler demir tedavisi sonrasında 

davranış değişikliklerinin geç dönemde neden düzelmediğinin açıklaması olabilir(70). Bu geri 

dönüşsüz durumun engellenmesi için yapılacak çalışmalarla desteklenmesi uygun tedbirlerin 

alınması gereklidir. 

Annede beslenme bozukluğu, yetersiz emzirme ve yetersiz tamamlayıcı beslenme 

mikronutrient eksikliği için risk oluşturur. Hayatın ilk 4-6 ayında gerekli olan demirin tamamı 

anne sütünden sağlanabilir. Anne sütündeki demir miktarı düşük olmasına karşın emilimi çok 

iyidir ve içerdiği demirin tamamı kullanılabilir. 6. aydan sonra anne sütündeki demir süt 

çocuğunun günlük gereksiniminin tamamını karşılayamaz. Hayatın 6. ayından sonra kan 

hacminin artması ve fetal dönemden gelen demir depolarının boşalması nedeni ile süt 

çocuğunun günlük demir ihtiyacında hızlı bir artış ortaya çıkar. Bu dönemde demirin ortalama 

ihtiyacı 0.1 mg/kg’dır(113). Dört ay tek başına anne sütü ve 4-6 ay arası yalnızca uygun 

tamamlayıcı besin alan bebeklerde demir eksikliği anemisi insidansı %21.6, demir desteği 

yapılan bebeklerde ise %2.4 olarak bulunmuştur. Prematüreler, düşük doğum ağırlıklı 

bebekler, anne sütü ile beslenemeyenler, altı aydan uzun süre tek başına anne sütü alanlar, bir 

yaşından önce inek sütü ile beslenenler, demir içeriği ya da biyoyararlanımı düşük 

yiyeceklerle beslenenler ve sık enfeksiyon ya da enfestasyon geçiren bebekler demir eksikliği 

anemisi için risk gruplarını oluşturur. Anne sütündeki demirin emilimi yüksektir, ancak yine 

de anne sütü ile beslenen prematüre ve düşük doğum ağırlıklı bebeklere ikinci ay, zamanında 

doğmus bebeklere dördüncü aydan başlayarak demir desteği gerekmektedir(114). Meinzen- 

Derr ve arkadaşları(84) infantın ilk 6. ayında anemi gelişme riskini belirlemeye çalışmışlar, 

ilk 6 ayda anne sütü ve anne sütü dışı beslenenlerde hemoglobin düzeylerinde anlamlı fark 

görmezken, annedeki aneminin riski 3 kat artırdığını savunmuşlardır. Daly ve 

arkadaşlarının(79) çalışmasında, 6 aydan önce inek sütü başlanan 18 aylık çocuklarda demir 

eksikliği anemisi %31 bulunurken hazır mama ile beslenenlerde %2 olarak bildirilmiştir. 

James ve arkadaşları(16) düşük doğum ağırlıklı doğan infantlarda normal ve yüksek demirli 

Formula ile beslenme sonrası 3. 6. 9. ve 12. aylarda ağırlık, nörogelişim düzeyleri ve 

hemoglobin düzeylerini karşılastırmışlar, yüksek demir içerikli formula ile beslenenlerde 

hemoglobin düzeyini daha yüksek bulmuşlar ancak bu aylardaki ağırlıkları ve 12. aydaki 

gelişim testleri (Griffith’s Development Assessment) arasında anlamlı fark saptamamışlardır. 

Lehmann ve arkadaşları(6) yine sosyoekonomik açıdan düşük ailelerde yüksek demir içerikli 

formula başlanması gerektiği durumlarda en az 6 ay devam etmek gerektiğini, 6 aydan kısa 

süre verilen formulaların demir eksikliği için yine risk oluşturduğunu savunmuşlardır. 

47

SONUÇ 

Demir eksikliği, tüm dünyada en sık görülen anemi nedenidir. Demir eksikliği tüm yaş 

gruplarında görülmekle birlikte en sık süt çocukları ve gebelerde görülmektedir. Gebelikteki 

demir eksikliğinin fetusa ve / veya süt çocuğuna etkisi hala tartışma konusudur. Yapılan bazı 

çalışmalarda gebelerde demir eksikliğinin fetusun ve infantın demir düzeyini etkilediği, 

preterm doğum prevalansını artırdığı, fetal dönem ve uzun dönemde büyüme ve gelişme 

geriliğine neden olabileceği düşünülmektedir. Bazı çalışmalarda annenin demir durumunun 

bebeğe etkisi olmadığı ve bebeğin demir depolarının ilk 6 ay için yeterli olabileceği 

bildirilmistir. 

Çalışmaya 2008–2009 yılları arasında Dr. Lütfi Kırdar Kartal Eğitim ve Araştırma 

Hastanesine başvuran travaydaki term gebelerden 350 olgu alındı. Çocuğa ait bilgiler; 

gestasyon yaşı: 37 hafta üzeri, yenidoğan ağırlığı: 2500 gr. altı (SGA), 2500 gr. ve üzeri 

(Normal) doğum kilosu, yenidoğan boyu: 50 cm. altı, 50 cm. ve üzeri, 1 ve 5. dk. APGAR 

skoru: 8’nin altı, 8’nin üzeri olmak üzere yenidoğan takip dosyalarından, kilo, boy takibi 

persantil çizelgeleri değerlendirildi. 

Anneye ait bilgiler; yaş, gestasyonel haftası ve doğum şekli, hemoglobin, hemotokrit 

düzeyi, düzenli demir tedavisi alıp almadıgı gebelik izlem formundan ögrenildi. Sigara içimi, 

diabet, hipertansiyon, enfeksiyon geçirme öyküsü olan ve gebelik öncesinde demir eksikliği 

anemisi dışında anemisi olan gebeler çalışmaya dahil edilmedi. Gestasyon yaşı; annenin son 

adet tarihi, sonografi ölçümleri ve New–Ballard skorlaması ile değerlendirildi. Doğum ağırlığı 

çocuk çıplak olarak tartılarak dosyaya kaydedildi. 

Biz çalışmamızda; annenin gebeliğindeki aneminin yenidoğanın doğum ağırlığı, boy ve 

APGAR skoru ile olan ilişkisini araştırdık. Annelerin hemoglobin konsantrasyonu esas 

alınarak grup I (hemoglobin

SUMMARY 

Iron deficiency is the most frequent anemia reason in the world. As well as iron 

deficiency is seen at all age groups, it is seen the most frequent at the nursing infants and 

pregnant. Effects of iron deficiency at pregnancy to fetus and/or nursing infant are still a 

matter for discussion. According to some researches, it is thought that iron deficiency at 

pregnant affects iron level of fetus and infant, increases preterm delivery revalence, causes 

growth and development deficiency in the fetal and long term. At some researches, it is 

declared that iron level of mother does not affect baby and iron depot of baby is sufficient for 

the first six months. 

350 phenomenon of term pregnant in labour who applied to Dr. Lütfi Kırdar Kartal 

Education and Research Hospital between years of 2008 and 2009 are included to the study. 

Weight and size tracing percentile tables from newborn tracing files were evaluated. 

(Information belonging to the child; gestation age: over 37 weeks, newborn weight: below 

2500 gr. (SGA), 2500 gr. and over (Normal) delivery weight, newborn size: below 50 cm., 50 

cm. and over, 1 and 5 min. APGAR score: below 8, over 8). 

Information belonging to the mother; age, gestational week and delivery method, 

hemoglobin, hematocrit level, whether to be received an iron treatment regularly or not, is 

gathered from pregnancy tracing form. Pregnant who is smoking, having diabetes, having 

hypertension, having a history of infection and having anemia before pregnancy other than 

iron deficiency anemia is not included to the study. Gestation age was evaluated according to 

the last menstruation date of mother, sonography measurement and New–Ballard score. 

Delivery weight is recorded by weighing the child naked. 

We searched the relation between the anemia of mother at pregnancy and delivery 

weight, size and APGAR score of newborn. According to the hemoglobin concentration of 

mothers, two groups were formed, group I (hemoglobin < 11 mgr/dl) and group II 

(hemoglobin ≥ 11 mgr/dl). Again, according to the hematocrit concentration of mothers, two 

groups were formed, group I (hematocrit < 33%) and group II (hematocrit ≥ 33%). 

Statistically meaningful relation between hemoglobin and hematocrit values of mother and 

APGAR score, delivery weight and size of baby could not be determined. 

However, in this study, close hemoglobin and hematocrit values of anemic pregnant 

and non-anemic pregnant may be the reason of getting this result. 

49

KAYNAKLAR 

1. Tunalı A. Kan Hastalıkları. İç Hastalıkları, Bursa: Güneş Kitabevi. 1990;7:699–716 

2. Kaleli B, Yıldırım B. Gebelik ve Hemotolojik Hastalıklar Obstetrik; Maternal-Fetal tıp ve 

perinatoloji. Ankara: Medikal Network, 2001;682–696 

3. Cunnigham FG, Gant NF, Leveno KS, Gilstrop LC, Hauth JC, Wenstrom KD. 

Hemotological Disardes-Anemies. Williams Obstetries Hot Edition. USA. The Mc Grow-Hill 

Gmponies. 2001;47:1308–1310 

4. Kurtay G, Özpak E. Hemotolojik Hastalıklar ve Gebelik Temel Kadın Hastalıkları ve 

Doğum Bilgisi. Ankara: Güneş Kitabevi 2004;35:375–376 

5. Foirbanks VF, Beutler E. Iron Defiency. Williams Hematology 5th edition USA Mc Grow- 

Hill. 1995;46:490–506 

6. Lehmann F, Gray-Donald K, Mongeon M, Di Tommaso S. Iron deficiency anemia in 1- 

year-old children of disadvantaged families in Montreal. Can Med Assoc J 1992;146:1571- 

1577 

7. Ülkü B, Anemiler. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri; Anemiler 

Sempozyumu. 2001;25:23–32 

8. Eritrositlerin Bozuklukları. Cecil Essentials of Medicine (Türkçe baskı), 5. Edisyon, Nobel 

Tıp Kitabevleri. 2002;48:421–422 

9. Beşışık SK, demir eksikliği anemisi,Klinik Hematoloji Nobel Tıp Kitabevleri.2003;4:47-62 

10. Büyükyazı C. Annelerde ve bebeklerde ferritin ve Hemoglobin düzeyleri. Uzmanlık Tezi. 

1997;1–10 

11. Soner G, Kurdoğlu G, Beslenme ve Beslenme Bozuklukları-Mineraller. Pediatri CiltI. 

Nobel Tıp Kitabevi. 1993;7:369–376 

12. Torunoğlu M. Kan Hastalıkları fizyopatolojisi. Fizyopatoloji 2.Baskı, Ankara: Palme 

Yayın Dağıtım, 1990;225–263 

13. Ganong WF, Digestion and Abserption. Review of Medical Phyorology. 15th Edition. 

Applelen And Lange 1991;25:437–447 

14. Hallberg L, Hulthen L, Perspectiens on Iron Absorption. Blood. 2002;29:562–573 

15. Plazma Proteins, Immınoglohulins and Clotting factors. Horpers Biochemistry.22th 

Edition 1991;58:613-614 

16. Friel JK, Andrews WL, Aziz K, Kwa PG, Lepage G, L’Abbe MR. A randomised trial of 

two levels of iron supplemention and developmental outcome in low birth weight infants. J 

Pediatr 2001;139:254-260 

17. Perez EM, Hendricks MK, Murray-Kolb LE, Berg A, Tomlinson M, Irlam J, Isaacs W, 

Njengele T, Sive A, Vernon Feagans L. Mother Infant Interactions and Infant Development 

Are Altered by Maternal Iron Deficiency Anemia. J Nutr 2005;135:850-855 

18. Punnonen K, Irfala K, Rajamali A, Serum Transferin Receptor and Its Rotro to serum 

ferritin in the Dnagnoors of Iron Defiency Blood. 1997;89:1052–1057 

19. Cengiz C, Kimya Y, Maternal fizyoloji. Temel Kadın Hastalıkları ve Doğum Bilgisi 

Ankara: Güneş kitabevi. 1996;3:239–251 

20. Cunningham FG, Bont NF, Leveno KS, Gilstrop LC, Houth JC, Wenstrom KD. Maternal 

Adaptations to Prepnancy. Williams Obstetries 21st edition. USA: The McGrow-Hill 

Companies. 2001;8:167–200 

21. Kimya Y, Cengiz C. Gebeliğe Bağlı Annedeki Sistemik Değişiklikler. Obstetrik; 

Maternal-Fatal Tıp ve Perinatoloji, Ankara, Medikal Network, 2001:676–681 

22. Aban M. Gebelik ve Anemi. Obstetrik; Maternal-Fatal Tıp ve Perinatoloji, Ankara, 

Medikal Network, 2001:702–710 

50

23. Yenicesu İ. Gebelik ve Anemi. Obstetrik; Maternal-Fatal Tıp ve Perinatoloji, Ankara, 

Medikal Network, 2001:697–701 

24. Bozdağ H, Ertekin K, Kutlu T, Öztürk G, Eren S. Akut faz reaktanı olarak ferritin ve 

erken doğum doğum tehdidinde kullanımı, Zeynep Kamil Tıp Bülteni. 2003; 1:13–18 

25. Cruikshank DP. Gebelikte kardiyovasküler, pumoner, renal ve hematolojik hastalıklar. 

Donforth Obstetrik ve Jinekoloji, 7.edisyon, J.B. Lippincott Company ve Yüle Yayım A.Ş. 

1997:367–392 

26. Tamura T, Goldenberg RL, Hou J, Johnston KE, Nelson KG. Cord serum ferritin 

consentrations and mental and psychomotor development of children at five years of age. J 

Pediatr 2002;140:165-170 

27. Finch C. Regulators of iron balance in humans. Blood, vol 84, no 6 (sep 15), 1994:1697– 

1702 

28. Mast Ea, Blinder MA, Lu Q, Flax S, Dietzen DJ. Clinical Utility of the reticulocyte 

hemoglobin content in the diagnosis of iron deficiency. Blood, 2002; 99(4): 1489–1491 

29. Mast EA, Blinder MA, Gronowski AM, Chumley C and Scott MG. Clinical utility of the 

soluble transferin receptor and comparison with serum ferritin in several populations. Clinical 

Chemistry, 1998; 44(1): 45–51 

30. Allen J, Backstrom KR, Cooper JA, Cooper MAC, Detwiler TC, Essex DW. 

Measurement of soluble transferin receptor in serum of adults. Clinical Chemistry, 

1998;44(1): 35–39 

31. Souminen P, Punnone K, Rajamaki A, Irjala K. Evaluation of new immunoenzymometric 

assay for measuring solubl transferin receptor to detect iron deficiency in anemic patients. 

Clinical Chemistry, 1997; 43(9): 1641–1646 

32. Khumalo H, Gono ZAR, Mayo VM, Gordeuk VR, Soungweme T, Rouault TA, 

Gangaidzo IT. Serum transferin receptors are decreased in presence of iron overload. Clinical 

Chemistry 1998;44(1): 40–44 

33. Brugnara C, Zurokowski D, Dicanzio J, Boyd T, Plato. Reticulocyte hemoglobin content 

to diagnose iron deficiency in children. JAMA 1999; 281: 225–230 

34. Choi WJ, Pai SH, Im MW, Kim SK. Change in transferin receptor concentrations with 

age. Clinical Chemistry 1999; 45(9): 1562-1563 

35. O’Brain KO,Zavaleta N,Abrams SA,Coulfield LE.Maternal iron status influences 

iron transfer to the fetus during the third trimester of pregnancy.Am JClin nutr2003;77:924-30 

36. Sweet DG, Savage G, Tumban TRJ, Lapp TRJ, Holliday HL. Study of maternal 

influences on fetal iron status at term using cord blood transferin receptors. Arch Dis Child 

Fetal Neonatal Ed 2001; 84: 40-43 

37. Goddard Af, Melnytre AS, Scott BB. Guidelines for The management of iron deficiency 

anemia. Gut 2000;46: 41-45 

38. Virtanen MA, Viinikka LU, Virtanen MKG, Svahn SCE. Higher concentrations of serum 

transferin receptor in children Than in adults. Am J. Clin Nutr 1999; 69:256–260 

39. Milman N, Bergholt T, Byg KE, Eriken L, Gnaudal N. Iron status and iron balance during 

pregnancy. Acritical reappraisal of supplementation. Acta Obstet Gynecol Scand 1999; 

78:749-757 

40. Cogowell ME, Parvanta I, Ickes L, Yip R, Brittenham GM. Iron supplementation during 

pregnancy, anemia and birth weight; arandomised controlled trial. Am J Clin Nutr 2003; 78: 

773-81 

41. Beard LJ. Effectiveness and strategies og iron supplementation during pregnancy. Am J 

Clin Nutr 2000; 71(suppl): 1288S-94S 

51

42. Makrides M, Crawther CA, Gibson RA, Gibson RS, Skeoff CM. efficacy and tolerability 

of low-dose iron supplements during pregnancy; a randomised controlledtrial. Am J Clin Nutr 

2003; 78: 145–53 

43. Christian P, Khatry KS, Katz J, Prodhan EK, LeClerq SC. Effects of alternative maternal 

micronutritent supplements on low birth weight in rural Nepal; double blind randomised 

community trial. BMJ 2003; 326: 571–4 

44. Beard JL. Weekly iron intervention; the case for intermittent iron supplementation. Am J 

Clin Nutr 1998; 68: 209–12 

45. Bothwell TH. Iron requirements in pregnancy and strategies to meet them. Am J Clin Nutr 

2000; 72(suppl): 257S-64S 

46. Viteri FE, Ali F, Tujague J. Long term weekly iron supplementation improves and 

sustains nonpregnant women’s iron status as well or beter than currently recommended short 

term daily supplementation. J Nutr 1999; 129: 2013–2020 

47. Muslimatun S, Schmidt MK, Shultink W, West CE. Weekly supplementation with iron 

and vitamin A during pregnancy increases hemoglobin concentration but decreases serum 

ferritin concentration in Indonesian pregnant women. J Nutr 2001; 131: 85–90 

48. Lynch SR. The potential impact of iron supplementation during adolescence on iron status 

in pregnancy. J Nutr 2000; 130: 448S-51S 

49. Beard JL. Iron requirements in adolescent females. J Nutr 2000; 130: 440S-442S 

50. Kurz KM, Galloway R. Improving adolescent iron status before childbearing. J Nutr 2000; 

130: 437S-439S 

51. Rush D. Nutrition and maternal mortality in the developing world. Am J Clin Nutr 2000; 

72(suppl): 212S-40S 

52. Allen HL. Anemia and iron deficiency; effects on pregnancy outcome. Am J Clin Nutr 

2000; 71(suppl): 1280-1284 

53. Rasmussen KM. ıs there a causal relationship between iron deficieny or irondeficiency 

anemia and weight at birth, length of gestation and perinatal mortality? J Nutr 2001; 131: 

590S-603S 

54. Çoban A. Yenidoğan ve hastalıkları-perinatoloji. Pediatri1993, cilt I bölüm 6, s:177–185 

55. Toppare FM. Genel Obstetrik-Fetal fizyoloji, erken neonatal fizyoloji. Temel Kadın 

Hastalıkları ve Doğum Bilgisi, Ankara,1996; 2: s: 233–237 

56. Gedikoğlu G. Yenidoğanda hemopoetik adaptasyon. Pediatri cilt II Nobel Tıp Kitapevleri 

İstanbul.1993; 16: s: 347-349 

57. Ağaoğlu L, Gedikoğlu G. Anemiler – Demir eksikliği anemisi. Pediatri cilt II Nobel Tıp 

Kitapevleri İstanbul1993; 16: s:350-371 

58. Blot I, Diallo D, TcherniaG. Iron deficiency in pregnancy; effects on the newwborn. Curr 

Opin Hematol 1999; vol 6(2): 65-75 

59. Rao R, Georgiett MK. Neonatal iron nutrition. Semin Neonatal 2001; 6: 425–435 

60. Rao R, Georgiett MK. Perinatal aspects of iron metabolism. Acta Pediatr Suppl 2002; 

438: 124–129 

61. Okuyama T, Tawoda T, Furuya H, Villec CA. The role of transferin and ferritin in the 

fetal-maternal-plascental unit. Am J Obstet Gynecol 1985; 152: 344–50 

62. Gupta R, Ramfi S. Effect of delayed cord clamping on iron stores in infants born to 

anemic mothers; a randomised controlled trial. Indian Pediatr 2002; 39: 130–135 

63. Ggrantham-McGregor S, Ani C. A review of studies on the effect of iron deficiency on 

cognitive development in children. J Nutr 2001; 131: 649S-668S 

64. Hurtado EK, Claussen AH, Scott KG. Early childhood anemia and mild or moderate 

mental retardation. Am J Clin Nutr 1999; 69: 115–19 

52

65. Lozoff B, Jimenez E, Wolf AW. Long-term developmental outcome of infants with iron 

deficiency. N Engl J Med 1991; 325: 687–94 

66. Roncagliolo M, Garrido M, Walter T, Peirano P, Lozoff B. Evidence of altered central 

nervous system development in infants with iron deficiency anemia at 6 mo: delayed 

maturation of auditory brainstem responses. Am J Clin Nutr 1998; 68: 683–690 

67. Allen LH. Biological mechanisms that might under lie iron’s effects on fetal growth and 

preterm birth. J Nutr 2001; 131: 581S-589S 

68. Scholl TO, Reilly T. Anemia, iron and pregnancy outcome. J Nutr 2000; 1300: 443S-447S 

69. Stoltzfus RJ. Summary: Implication for research and programs. J Nutr 2001; 131: 697S- 

701S 

70. Lozoff B, MD, Georgieff MK. Iron Deficiency and Brain Development Seminars in 

Pediatric Neurology 2006;13:158-165. 

71. Sharriff A, Elmond A, Bell JC, Golding J. Should infants be screened for anemia? 

Aprospective study investigating the relation between haemoglobin at 8, 12 and 18 months 

and development at 18 months. Arch Dis Child 2001; 84: 480–485 

72. Bucchanan GR.Hematopoetik Diseases. Oskis Pediatrics 3rd Edition. Lippincott. 

Williams and Wilkins 1999;62:358–368 

73. Malhotra M Sharms JB, Batras, Sharmas, Murthy NS, Aroro R. Maternal and perinatel 

outcome in varying depress of anemia International Journal of Gynecology and Obstetrics. 

2002;79:93–100 

74. Choi JW, Im MW, Pai SH. Serum transferin Receptör Concentrotions during Normal 

Prepnancy. Clinical Chemistry 2000;46:725–727 

75. Choi JW, Kimcs, Pai SH, Erythropoietrc activity and solubl transferrin receptor level in 

neonates and maternal blood. Acta Pediatri 2000; 89: 675–9 

76. Kilbride J, Baker TG, Parapia LA ,Khoury SA Anemia during prepnancy as a risk factor 

for irom-de ficiancy anemia in infoney, a case-control study in Jordon International Journal of 

Epidemiology 1999;28:461-468 

77. Tekinalp GT, Oran O, Gürekn B, Saraçel M. Relationskip between maternal aand neonatel 

iron stores The Turkish Journal of pediatrics 1996;38:439–445 

78. Ster JP, Maternal hemoglobin concentrotion and birth werght AmJ Clin Nutr 

2000;71:12855–75 

79. Daly A, Macdonald A, Aukett A, Williams J, Davidon J, Booth IW. Prevention of anemia 

in inner city toddlers by iron supplemented cows’ milk formula. Arch Dis Child 1996;75:9-16 

80. Harthoorn-Loothuizen EJ. Lindemono J, Longenhuijsen M.AC Does İron-deficient 

rythnopoiesis in prepnancy influence fetal iron supply 

81. Georpieff MK, Wewerks SW, Nelson CA ve Repnier RA Iron Status at 9 months of 

infonts with low iron stores at birth. J. Pediatr 2002;141:405–9 

82. Erdem a, Erden M, arslan M Yazıcı G, Eslander R, Himmetoğlu D The effect maternal 

anemia and iron deficiency oz fetal eritropoiesis: comporison between serum erythropoietin, 

hemoglobin and ferritin levels in mothers and newborno. Maternal Fetal Neonatel Med 

2002;11(5):329–32 

83. Singla PN, Tyapi M, Kunar A, Dash D, Shonkar R. Fetal prowth in maternal anemia. J 

Trop Pdiatr. 1997;43(2):89–92 

84. Meinzen-Derr JK, Guerrero ML, Altaye M, Ortega-Gallegos H, Ruiz-Palacios GM, 

Morrow AL. Risk of infant anemia is associated with exclusive breast-feeding and maternal 

anemia in a mexican cohort. J Nutr 2006;136:452-458 

85. Dagoglu T. Neonatoloji. Nobel Tıp Istanbul 1996;75:9-16 

53

86. Perez EM, Hendricks MK, Murray-Kolb LE, Berg A, Tomlinson M, Irlam J, Isaacs W, 

Njengele T, Sive A, Vernon Feagans L. Mother Infant Interactions and Infant Development 

Are Altered by Maternal Iron Deficiency Anemia. J Nutr 2005;135:850-855 

87. Olcay N, Türkan E. Pediatri. İstanbul: Nobel Kitabevi, 2002;174-175 

88. Ganzevoort W, Rep A, De Vries JI, Bonsel GJ, Wolf H. Prediction of maternal 

complications and adverse infant outcome at admission for temporizing management of early 

onset severe hypertensive disorders of pregnancy. Am J Obstet Gynecol 2006;195:495-503 

89. Soylu H, Özgen Ü, Babalıoglu M, Aras S, Sazak S. Iron deficiency and ıron deficiency 

anemia in infants and young children at different socioeconomic groups in Istanbul. Turkish 

Journal of Haematology 2001; 18:19-25 

90. Ece A, Arı Z, İşcan A, Balkan C, Onag A. Hastaneye başvuran çocuklarda demir eksikliği 

anemisi sıklığı. Genel Tıp Dergisi 1997;7:21-24 

91. Kalkan O. Beslenme nedir? Bursa Sağlık Müdürlüğü 2001 

92. Williams GV, Goldman-Rakic PS. Modulation of memory fields by dopamine D1 

receptors in prefrontal cortex. Nature 1995; 376:572-575 

93. Lorraine G, Zehane C, Lisa H, Christos A, Richard GL. Effect of iron deficiency on 

placental cytokine expression and fetal growth in the pregnant rat-1. Bio Repr 2002;66:516– 

523 

94. Berad B. Iron deficiency alters brain development and functioning. J Nutr 2003;133:1468- 

1472 

95. Scholl OT. Iron status during pregnancy : setting the stage for mother and infant. Am J 

Clin Nutr 2005;81:1218-1222 

96. Lee HS, Kim MS, Kim MH, Kim YJ, Kim WY. Iron status and its association with 

pregnancy outcome in Korean pregnant women. Eur J Clin Nutr 2006;60:1130-1135 

97. Blankson ML, Goldenberg RL, Cutter G, Cliver SP. The relationship between maternal 

hematocrit and pregnancy outcome: black-white differences. J Natl Med Assoc 1993 ;85:130- 

134 

98. Lone FW, Qureshi RN, Emmanuel F. Maternal anaemia and its impact on perinatal 

outcome in a tertiary care hospital in Pakistan. East Mediterr Health J 2004;10:801-807. 

99. Rondo PH, Tomkins AM. Maternal iron status and IUGR. Trans R Soc Trop Med Hyg. 

1999;93:423-426 

100. Scanlon KS, Yip R, Schieve LA, Cogswell ME. High and Low Hemoglobin Levels 

During Pregnancy: Differential Risks for Preterm Birth and Small for Gestational Age. 

Obstetrics and Gynecology 2000; 96:741-748 

101. Hokoyama T. Iron Status of Newborns Born to Iron Deficient Anaemic Mothers. J Trop 

Pediatr 1996;42:75-77 

102. Fleming RE. Cord serum ferritin levels, fetal iron status and neurodevelopmental 

outcomes. J Pediatr 2002:140-142 

103. Muaren MB. Micronutrient deficiencies and cognitive functioning. J Nutr 2003; 

133:3927-3931 

104. Goldman-Rakic PS. Celluler basis of working memory. Neuon 1995; 14:477-485. 

105. Williams GV, Goldman-Rakic PS. Modulation of memory fields by dopamine D1 

receptors in prefrontal cortex. Nature 1995; 376:572-575 

106. Herschkowitz N. Neurological bases of behavioral development in infancy. Brain 

&Development. 2000; 22:411-416 

107. Pisacane A. Neonatal prevention of iron deficiency. BMJ 1996;312:136-137 

108. Atilla R, Simes MA. Serum transferin and ferritin in pubertal boys: relations to body 

growth, pubertal stage, erythropoiesis and iron deficiency. J Clin Nutr 1996;63:179-183 

54

109. Booth IW, Aukett MA. British nutrition foundation iron and mental motor behaviour in 

childhood. In: Iron: Nutritional and physiological signifiance. The report of the British 

Nutrition Foundation Task Force. London: Cahpman&Hall 1995:65-68 

110. Nokes C, Van den Bosch C, Bundy DA. The effects of iron deficiency and anemia on 

mental and motor performance, educational achievement an behaviour in children. An 

annotated bibliography. INACG 1998 

111. Lozoff B, Beard J, Connor J, Barbara F, Georgieff M, Schallert T. Long–lasting neural 

and behavioral effects of iron deficiency in infancy. Nutr Rev 2006;64:34-91 

112. Aggett PJ, Agostoni J, Axelsson I, Bresson JL, Goulet O, Hernell O, Koletzko B, 

Lafeber HL, Michaelsen KF, Rigo J, Weaver LT. Iron metabolism an requirements in early 

childhood: do we know enough?: a commentary by the ESPGHAN Comittee on Nutrition. J 

Pediatr Gastroenterol Nutr 2003;34:337-345 

113. Moy RJ. Prevelance, consequences and prevention of childhood nutritional iron 

deficiency: a child public healt perspective. Clin Lab Haem 2006;28:291-298 

114. Bülbül H.S. Çocuk beslenmesinde demirin önemi. Sted 2004;13:444-450 

55

TC SAÄLIK BAKANLIÄI KARTAL DR. LÃTFÄ KIRDAR EÄÄ TÄ M VE ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

TC SAÄLIK BAKANLIÄI KARTAL DR. LÃTFÄ KIRDAR EÄÄ TÄ M VE ...