adana koşullarında yetiştirilen izmir kekiği (origanum onites l.)

MYO-ÖS 2010- Ulusal Meslek Yüksekokulları Öğrenci Sempozyumu
21-22 EKĐM 2010-DÜZCE
ADANA KOŞULLARINDA YETĐŞTĐRĐLEN ĐZMĐR KEKĐĞĐ (Origanum onites
L.)’NDE UÇUCU YAĞ ORANININ MEVSĐMSEL (ĐLKBAHAR, YAZ) VE GÜNLÜK
DEĞĐŞĐMĐ
Gülsüm YALDIZ 1 Ceren TAŞÖREN 1
1 Pazar Meslek Yüksekokulu – Rize Üniversitesi - RĐZE
gulsum.yaldiz@rize.edu.tr
c_e_r_e_n_04@hotmail.com
ÖZET
Adana yöresi koşullarında 2001 yılı vejetasyon döneminde gerçekleştirilen bu çalışmada, Đzmir kekiği
(Origanum onites L.)’nde uçucu yağ oranı Mart-Ağustos ayları arasında incelenmiştir. Bu amaçla belirtilen
dönemde her hafta, Pazartesi günleri saat 08 00 , 12 00 ve 16 00 ’da olmak üzere günde üç defa taze yaprak örnekleri
alınıp uçucu yağ analizleri yapılmıştır. Deneme Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü
araştırma alanında yürütülmüştür. Araştırma sonunda en yüksek uçucu yağ oranının (%2.03) çiçeklenmenin
tamamlanıp, tohum bağlamanın başladığı döneme rastlayan Haziran ayının ikinci haftasında ve öğleden sonraki
biçimlerde olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Adana; Origanum onites; Uçucu Yağ Oranı; Mevsimsel ve Günlük Değişim
1. Giriş
Laminaceae (Labiatae) familyasına bağlı Origanum türleri, genelde kıyı bölgelerinden
yüksek dağlara, Doğu’dan Batı’ya değişik yörelere dağılmışlardır. Yayılmanın insanlar
tarafından mı yoksa bu kadar geniş yayılma alanının mı olduğu kesin olarak bilinmemektedir
[1].
Bugün Origanum’ların 10 seksiyonu ve 49 türü bilinmektedir. Türlerin çoğu (%70) Doğu
Akdeniz bölgesinde yayılış göstermektedir. Türlerden üçü Đspanya’nın güneyi ve Fas’ta, ikisi
Cezayir ve Tunus’ta, üçü Sirenayka’da, dokuzu Yunanistan’da, güney Balkanlar ve Asya’da
(altısı Yunanistan’a ait), yirmibiri Türkiye, Kıbrıs, Suriye ve Lübnan’da, sekizi Đsrail ve Sina
Yarımadaları’nda bulunmaktadır [2]. Bu Origanum türlerinin uçucu yağ oranları kuru
ağırlıklarının % 8’ine kadar çıkabilmektedir [2,3].
Kekik ülkemizin önemli ihraç maddelerinden biridir. Kekik ihracatının en az % 90’ını
Origanum türleri oluşturmaktadır. Bunlar arasında doğadan en çok toplanan ve tarımı yapılan
tür Đzmir kekiği (Origanum onites L.)’dir. Ülkemizde 2009 yılında tıbbi ve aromatik bitki
ihracatından 79 milyon $ gelir sağlanmış olup, bunun 24 milyon $’ını kekik ihracatı
oluşturmaktadır [4].
Origanum türlerinin yaprak ve çiçeklerinden distile edilen uçucu yağların fenolik bir
bileşik olan karvakrol’dan dolayı, antiseptik özelliklere sahip oldukları bilinmektedir. Đzmir
kekiği, midevi, yatıştırıcı, hafif teskin edici, idrar söktürücü, kurt düşürücü, kan dolaşımını
hızlandırıcı, şeker hastalıklarını iyileştirici etkilerinden dolayı tıpta ve baharat bitkisi olarak
gıda sanayinde çok fazla aranan bir bitki olup Romalılar zamanından beri kullanılmaktadır
Açıklanan bu kullanım şekilleri kekiğin taşımış olduğu uçucu yağdan ileri gelmektedir [5, 6,
7, 8, 9].
1

Yaldız, G., Taşören, C.
Bu çalışmanın amacı Ege Bölgesi’nde tarla koşullarında tarımı giderek yaygınlaşan ve dış
satımda Türkiye’nin dünya pazarlarında her geçen gün söz sahibi olduğu Đzmir kekiğinin
Adana koşullarında en yüksek uçucu yağ oranını sağlayan en uygun hasat zamanını
belirlemektir.
2. Materyal ve Metot
2.1. Materyal
Ege Bölgesi’nde doğal olarak yetişen Đzmir kekiğinin (Origanum onites) ele alındığı
bu çalışmada, araştırma materyali olarak Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla
Bitkileri Bölümü Araştırma alanında 1991 yılında kurulmuş olan Đzmir kekiği denemesi
kullanılmıştır.
2.2. Deneme Yeri Đklim ve Toprak Özellikleri
2.2.1. Đklim Özellikleri
Denemenin yürütüldüğü Adana ilinde kışlar ılık ve yağışlı, yazları sıcak ve kurak
geçen Akdeniz iklimi hakim olup, araştırmanın yürütüldüğü Mart-Ağustos 2001 tarihleri
arasındaki bazı önemli iklim değerleri tablo 2.1.’de verilmiştir.
Tablo 2.1. Denemenin gerçekleştirildiği yıla ve uzun yıllara ait bazı iklim verileri
Aylar
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Kaynak: [13]
Yıllar
Sıcaklık (°C)
Min. Mak. Ort.
Yağış
Miktarı
(mm)
Nisbi
Nem (%)
2001 11.2 22.9 16.5 46.6 73.5
Uzun Yıllar -4.9 30.7 13.1 67.9 66.0
2001 13.1 25.0 18.7 8.8 67.9
Uzun Yıllar 0.1 36.7 17.1 51.4 69.0
2001 15.7 27.8 21.8 130.4 60.2
Uzun Yıllar 7.1 41.3 21.4 46.7 67.0
2001 16.9 38.2 26.6 - 62.2
Uzun Yıllar 9.2 42.8 25.2 22.4 66.0
2001 22.0 36.0 28.4 - 76.4
Uzun Yıllar 11.5 44.0 27.7 5.4 68.0
2001 20.0 38.2 29.2 31.1 75.3
Uzun Yıllar 14.8 45.6 28.1 5.1 67.0
Tablo 2.1’den anlaşıldığı üzere uçucu yağ analizi için örnek almanın bırakıldığı tarihe
kadar geçen sürede aylık ortalama sıcaklığın uzun yıllar sıcaklık ortalamasından genelde daha
yüksek olduğu görülmektedir. Mart ve Nisan aylarında uzun yıllar yağış ortalamalarına göre
daha az yağış düşmüştür. Buna karşın Mayıs ve Ağustos aylarında uzun yıllar ortalamasına
göre daha fazla yağış kaydedilmiştir. Haziran ve Temmuz aylarında ise uzun yıllara göre hiç
yağış olmamıştır.
2

Yaldız, G., Taşören, C.
2.2.2.Toprak Özellikleri
Deneme Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü araştırma
alanındaki taban arazide yürütülmüştür. Denemenin kurulduğu topraklar, Seyhan nehri yan
tarafın getirdiği, çok genç alüviyal depozitlerden oluşmuş genç topraklardır. Solunumları orta
derin ve derindir. Yalnız A ve C horizonları bulunmaktadır. Deneme alanı toprakları
genellikle tınlıdır. Denemenin yürütüldüğü alanın fiziksel ve kimyasal özellikleri Tablo 2.2’de
verilmiştir.
Tablo 2.2. Deneme Yeri Topraklarının Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri
Derinlik Tekstür PH Tuz P 2 O 5 Katyon Değişim K N Kireç
(cm) (%) (%) (kg/da) Kapasitesi (ppm) (kg/da) (%) (%)
0-20 Killi-Tinli 7.29 0.055 14.17 30.40 900 0.112 33.02
20-40 Killi-Tinli 7.28 0.060 3.42 29.30 800 0.056 35.28
40-60 Killi-Tinli 7.29 0.052 2.43 34.78 850 0.056 40.52
Kaynak: [14]
Tablo 2.2’de görüldüğü üzere toprak pH’sı 7.28-7.29 arasında değişmektedir. Tuz
içeriği 0.052-0.060 ppm arasında değişmektedir. Kullanılabilir P 2 O 5 üst katmanlarda 14.17
kg/da seviyesinde olup bu değer alt katmanlara inildikçe azalmaktadır. Toprağın azot içeriği
üst katmanlarda % 0.112 iken alt katmanlarda % 0.056 olarak bulunmuştur. Kireç içeriği ise
üst katmanlardan % 33.02 olup alt katmanlara doğru inildikçe artmaktadır.
Deneme yeri toprakları özetle nötr tepkimeli, kireççe zengin ve tuz oranı çok düşük
olarak nitelendirilebilir. P 2 O 5 ve K yüksek N ise düşük düzeydedir.
2.3. Metot
Çalışmada, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Araştırma
alanında 1991 yılında kurulmuş olan Đzmir kekiği denemesi kullanılmıştır. Denemede her
blok sıra üzerisi ve sıra arası 30x30 cm’den oluşan 48 bitki sırasından oluşmaktadır.
Denemede her tekrarın boyutları ise 14.1 x 1.5 m’dir. Bölünmüş Parseller Deneme Desenine
göre üç tekrarlamalı olarak kurulan denemede ana parselleri örnek alma günleri (hafta), alt
parselleri ise örnek alma saatleri oluşturmuştur.
Deneme’de 01 Mart 2001 tarihinden başlayarak, Eylül ayına kadar her bir ana
parseldeki bitkilerden Pazartesi günleri olmak üzere saat 08 00 , 12 00 ve 16 00 ’da her tekerrürden
ayrı ayrı taze sürgünler hasat edilmiştir. Bitki örnekleri parsellerdeki bitkilerin en üst
kısmındaki taze yapraklı sürgünlerden ve çiçeklenme döneminde ise çiçekli kısım ile
birlikteki sürgünlerden alınmıştır. Taze sürgünler el ile koparılarak yaprak sap ayrımları
yapılmış ve laboratuara getirilip 20 g taze yaprak örneklerinde uçucu yağ analizleri
yapılmıştır. Araştırma süresince denemenin her türlü bakım işlemleri yapılmış tarla kapasitesi
göz önüne alınarak tekerrürlere eşit miktarda su gelecek şekilde sulama yapılmıştır.
Denemeye 6 kg/da NH 4 (NO 3 ) formunda azotlu gübre uygulaması yapılmıştır. Denemeye
Nisan ve Ekim aylarında iki eşit parça halinde uygulanmıştır. Ayrıca deneme süresince
parsellerden örnek alma haricinde herhangi bir hasat işlemi yapılmamıştır.
3

Yaldız, G., Taşören, C.
2.4. Đncelenen Özellikler ve Yöntemleri
2.4.1. Uçucu Yağ Oranı (%) ve Yöntemi
Hasat edilen taze bitki sürgünlerinin yaş yapraklarından alınan 20 g örneklerin
laboratuarda su buharı distilasyonu yöntemi ve Neo Clevenger Apparatus aleti ile % uçucu
yağ oranları volumetrik olarak tespit edilmiştir.
2.5. Verilerin Değerlendirilmesi
Elde edilen verilerin Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri bölümünde
MSTATC istatistik paket programında, Bölünmüş Parseller Deneme Desenine göre varyans
analizi yapılmış, EGF (%5) gruplandırması ile ortalamalar arasındaki farkların önemlilik
dereceleri saptanmaya çalışılmıştır. Haftalar ve günün saatlerine ilişkin EGF gruplandırmaları
kendi aralarında, hafta x günün saatleri etkileşimleri ise iki farklı mevsim (her mevsimde 12
hafta olmak üzere) kendi içlerinde gruplandırılmıştır.
3. Bulgular ve Tartışma
Đlkbaharda Mart ayında uçucu yağ oranları en düşük düzeylerde (% 0.53) gerçekleşirken,
bitkinin generatif döneme geçiş dönemleri olan Nisan sonu ve Mayıs aylarında giderek artış
göstermiştir. Nisan ayı ortasında tomurcuklanmaya başlayan bitkilerde ilk çiçekler Mayıs
ayının ilk haftasında görülmeye başlamıştır. Nisan ayında % 1’in üzerine çıkan uçucu yağ
oranları (% 0.73-1.35) çiçeklenmenin başladığı Mayıs ayında daha da yükselmiştir.
Đlkbaharda en yüksek uçucu yağ oranı değerleri öğleden sonra alınan bitki örneklerinden elde
edilmiş olup, en yüksek uçucu yağ oranı Mayıs ayının ilk haftası (9. hafta)’nda % 1.55 ve
dördüncü haftası (12. hafta) ‘nda % 1.64 olarak gerçekleşmiştir. Mayıs ayının ikinci (10.
hafta) ve üçüncü (11. hafta) haftalarında aşırı yağış ve düşük hava sıcaklıklarından dolayı
uçucu yağ oranlarında da gerilemeler olmuştur (Tablo 3.1).
Tablo 3.1. Đlkbahar Mevsiminde Uçucu Yağ Oranının Haftalara ve Günün Saatlerine Göre Değişimine
Đlişkin Değerler (Taze Yaprak %)
Aylar Hafta
Örnek Alma Saatleri
8 00 12 00 16 00
1 0.58 no 0.57 no 0.53 o
2 0.62 no 0.63 mno 0.53 o
Mart 3 0.64 mn 0.64 mn 0.84 jk
4 0.86 ıjk 0.80 kl 0.88 hıjk
Ay Ort. 0.68 0.66 0.70
5 0.73 lm 0.85 ıjk 0.87 ıjk
Nisan
6 0.86 ıjk 0.99 fg 1.26 cd
7 0.95 ghı 1.34 bcd 1.31 bcd
8 1.06 ef 1.35 bc 1.13 e
Ay Ort. 0.90 1.13 1.14
9 1.24 d 1.38 b 1.55 a
10 0.83 jkl 0.91 ghıj 1.02 fg
Mayıs
11 0.83 jkl 0.99 fgh 1.34 bcd
12 1.08 ef 1.36 bc 1.64 a
Ay Ort. 1.00 1.16 1.39
Mevsim Ort. 0.86 0.98 1.08
EGF (% 5) : 0.1080
*:Aynı harf grubuna giren değerler % 5 önem seviyesine göre önemli değildir.
4

Yaldız, G., Taşören, C.
Đzmir kekiğinde çiçeklenme döneminin ilerlemesiyle birlikte uçucu yağ oranı da artış
göstermiştir. Bitkilerde tam çiçeklenmenin olduğu ve tohum bağlamanın başladığı Haziran
ayında en yüksek uçucu yağ değerlerine ulaşılmıştır. Çiçeklenme sonrasına denk gelen
Haziran ayının ikinci haftası (14. hafta)’nda öğleden sonra alınan bitki örneklerinden % 2.03
ile en yüksek değer elde edilmiştir. Haziran ayı boyunca yüksek oranlarda seyreden uçucu yağ
oranları tohum bağlama döneminden sonra azalmaya başlamıştır. Yaz mevsiminin sonuna
doğru azalan uçucu yağ oranları Ağustos ayının son haftasında yeniden % 1 seviyelerinin
altına düşmüştür (Tablo 3.2).
Tablo 3.2. Yaz Mevsiminde Uçucu Yağ Oranının Haftalara ve Günün Saatlerine Göre Değişimine
Đlişkin Değerler (Taze Yaprak %)
Aylar
Haziran
Hafta
Örnek Alma Saatleri
8 00 12 00 16 00
13 1.60 e 1.80 d 1.50 efg
14 1.28 ıj 1.92 bc 2.03 a
15 1.61 e 1.93 abc 1.98 ab
16 1.93 abc 2.00 ab 1.84 cd
Ay Ort. 1.61 1.91 1.84
17 1.84 cd 1.58 ef 1.49 fg
Temmuz
18 1.73 d 1.15 klm 1.12 lm
19 1.47 g 1.49 fg 1.49 fg
20 1.49 fg 1.45 gh 1.36 hı
Ay Ort. 1.63 1.42 1.37
21 1.08 mn 1.23 jk 1.28 ıj
22 1.47 g 1.40 gh 1.25 ıjk
Ağustos
23 0.98 n 1.20 jkl 1.24 jk
24 0.71 o 0.73 o 0.69 o
Ay Ort. 1.06 1.14 1.12
Mevsim Ort. 1.43 1.49 1.44
EGF (% 5) : 0.1080
*:Aynı harf grubuna giren değerler % 5 önem seviyesine göre önemli değildir.
Đzmir kekiğinde en yüksek uçucu yağ oranları tam çiçeklenme dönemi ve
çiçeklenmeden sonraki dönemlerde elde edilmekte olup, bu konuda yapılan çalışmalar
incelendiğinde; Origanum vulgare L.’de uçucu yağ oranının Haziran ayından Ağustos ayına
kadar % 1.0-3.5 arasında değiştiği ve en yüksek değerlerin tam çiçeklenme döneminde elde
edildiğini bildirmektedirler [3]. Origanum smyrnaeum L.‘de ontogenetik varyabiliteyi
saptamak için yapılan çalışmada uçucu yağ oranının çiçeklenme öncesi % 1.93, çiçeklenme
döneminde % 2.18 ve çiçeklenmeden sonra % 2.23 olarak belirlenmiştir [15]. Origanum
onites bitkisinde en yüksek uçucu yağ oranına çiçeklenme başlangıcında (% 2.02), en düşük
uçucu yağ oranına ise tam çiçeklenme döneminde (% 1.82) rastlamıştır [16]. Origanum
vulgare L. bitkisi ile çiçeklenme öncesi, tam çiçeklenme ve çiçeklenme sonrasında yapılan
biçimlerde uçucu yağ oranını % 1.28-4.29 arasında değiştiği ve en yüksek uçucu yağ oranının
çiçeklenme sonrası hasattan elde edildiği bildirilmektedir [17]. Bu çalışmanın bulguları
Özgüven ve Stahl-Biskup (1989), Svaboda ve ark., (1994) ve Ceylan (1995)‘ın sonuçlarıyla
benzerlik gösterirken, Arabacı (1995)’in bulgularıyla farklılık göstermektedir. Bunun nedeni
ekolojik koşullar ve genetik farklılıklar olarak açıklanabilir [15,18].
5

Yaldız, G., Taşören, C.
4. Sonuç ve Öneriler
Bu araştırmada Đzmir kekiği (Origanum onites) ’nde uçucu yağ oranının mevsimsel ve
günlük değişimi Adana yöresi koşullarında incelenmiştir. Sonuç olarak, Đzmir kekiğinde
uçucu yağ oranının mevsimlere (ilkbahar, yaz) ve günün saatlerine göre değişim gösterdiği
belirlenmiştir. Mevsimlere göre en yüksek uçucu yağ oranı yaz mevsiminde bitkilerin tam
çiçeklenmeden tohum bağlama dönemine geçtiği Haziran ayında elde edilmiştir.
Haftalar ve günün saatleri etkileşimi dikkate alındığında; en yüksek uçucu yağ oranı Haziran
ayının ikinci haftasında öğleden sonra alınan bitki örneklerinde (% 2.03) ve bitkide
çiçeklenmenin sona erip tohum bağlamanın başladığı dönemde elde edilmiştir. En düşük
uçucu yağ oranı ise Mart ayının ilk ve ikinci haftasında ve öğleden sonra vakti alınan bitki
örneklerinden (% 0.53) tespit edilmiştir.
Uçucu yağ oranı kaliteyi doğrudan etkileyen bir faktördür. Bu nedenle hasat zamanının
belirlenmesinde uçucu yağ oranı büyük önem taşımaktadır. Araştırmadan elde edilen bulgular
ışığında Adana koşullarında Đzmir kekiğinde en uygun hasat zamanının tohum bağlama
dönemi başlangıcında ve sıcaklığın en yüksek düzeye ulaştığı öğleden sonraki saatlerde
yapılması önerilebilir.
5. Kaynaklar
[1] Ceylan A., “Tıbbi Bitkiler II (Uçucu Yağ Đçerenler)” Ege Üniversitesi Ziraat fakültesi
Ofset Basımevi, Yayın No:481, s.208-220. 1987.
[2] Kokkkini S., “Taxonomy, Diversity and Distribution of Origanum Species In Oregano”.
Proceedings of the IPGRI International Workshop on Oregano. 8-12 May 1996, Valenzano,
Bari, Rome, Italy, No.14, s.2-12. 1996.
[3] Svaboda K.P., Laughlin J.C., Brown V. E., “Production of Volatile Oils in Tissue Culture
of Origanum vulgare and Tanacetum vulgare”. Acta Horticulture. International Symposium
an Medicinal and Aromatic Plants. XXIV th International Horticultural Congress. 21-27
August 1994, Kyoto, Japan, s. 147-150. 1994.
[4] Anonim, “Devlet Đstatistik Enstitüsü (DĐE)”. Dış Ticaret Đstatistikleri, Ankara. 2010.
[5] Kaya N., “Quality Charectristics of Wild Origanum onites L. From 4 Regions of Turkey”.
Ege Üniversitesi ziraat Fakültesi Dergisi, 27(2) s.11-24, Bornova, Đzmir. 1990.
[6] Asımgil A., “Şifalı Bitkiler”. Timaş Yayınları, 176, Đstanbul. 1993.
[7] Lermioğlu F., Bağcı S., Önderoğlu S., Ortaç, R., Tuğrul, L., “Evaluation of the Long-term
Effects of Oleum Origani on the Toxicity Induced by Administration of Streptozotocin in
Rats”. Journal-of – Pharmacy-and-Oharmacology, 49; 11, s.1157-1161. 1997.
[8] Palomino O.M., Serranillos P.G., Carretero E., Cases A., “Variation in the Flavonoid
Content of Origanum x majoricum in Different Plant Stages by HPLC”, Planta Medica 63,
s.584. 1997.
6

Yaldız, G., Taşören, C.
[9] Erdemgil F.Z., “Origanum onites L. Uçucu Yağının Bileşimi”. Anadolu Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir. 1992.
[10] Tanker N., Koyuncu M., Coşkun M., “Farmasötik Botanik”, Ankara Üniversitesi
Eczacılık Fakültesi Yayınları, Ders Kitapları No: 78, s.344. 1998.
[11] Baytop T., “Türkiye’de Bitkiler Đle Tedavi Geçmişte Ve Bugün”. Đstanbul Üniversitesi
Eczacılık Fakültesi. Isbn : 975-420-021-1. 1984.
[12] Simon J.E., Chadwich A. F., Craker L. E., “Herbs:Indexed Bibliography”. 1971-1980
The Scientific Literature on Selcted Herbs, and Aromatic and Medicinal Plants of the
Temperature Zone. Archon Boks. 770 pp., Hamdan, CT. 1984.
[13] Anonim, “Adana Meteoroloji Đstasyon Müdürlüğü Meteorolojik Değerler Tablosu”.
2001.
[14] Ortaş Đ., “Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü”, BAP-Gelişme
Raporu. 1996.
[15] Ceylan A., “Tıbbi Bitkiler I (III. Basım) “ Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset
Basımevi, Yayın No: 312, s.116-130, Bornova-Đzmir. 1995.
[16] Arabacı O., “Đzmir Kekiği (Origanum onites L.)’nin Yetiştirme Tekniği ve Kalite
Özellikleri Üzerinde Araştırma”. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri ana
Bilim Dalı. Doktora Tezi. Bornova-Đzmir. 1995.
[17] Özgüven M., Stahl-Biskup E., “Ecological and Ontogenetical Variation in Essential Oil
of Origanum vulgare L.”, 37th Annual Congress on Medicinal Plant Research, Society of
Medicinal Plant Research, Braunschweig, September, s.5-9. 1989.
[18] Demir Đ., “Tıbbi Bitkilerin Islahına Bir Bakış”. Uluslar arası Tıbbi Bitkiler Kollogiumu.
18-21 Nisan 1974. Büyük Efes Oteli, Đzmir, s. 29-31. 1974.
7