ilköğretim 7. sınıf fen bilgisi ders kitabının bilimsel süreç becerileri yön

XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
Malatya
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI (MEB) İLKÖĞRETİM 7. SINIF FEN
BİLGİSİ DERS KİTABININ BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLERİ
YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ
Yrd. Doç. Dr. İlbilge DÖKME
G.Ü. Kırşehir Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği
Programı
ilbilgedokme@gazi.edu.tr
ÖZET: Gelişmiş ülkelerde fen bilgisi ders kitapları, öğrencilerin aktif bir şekilde bilimsel
süreç becerilerini geliştirici nitelik taşımaktadır. Bu araştırmada şu an ülkemizde
kullanılmakta olan “Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim okulu 7. sınıf Fen Bilgisi Ders
Kitabı” bilimsel süreç becerileri yönünden analiz edilip değerlendirilmiştir. MEB yada özel
sektörün hazırladığı fen bilgisi ders kitapları Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı (TTK)
tarafından pek çok kriter esas alınarak incelenmektedir. Bu çalışmayla, ders kitapları
hazırlanırken ve incelenirken esas alınan kriterlere süreç becerilerinin daha etkili ilave
edilmesi hedeflenmektedir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER: Bilimsel süreç becerileri, fen öğretimi, fen bilgisi ders
kitapları
EVALUATION OF THE SCIENCE TEXTBOOK GRADE 7
PUBLISHED BY TURKISH MINISTRY OF NATIONAL
EDUCATION IN TERMS OF SCIENCE PROCESS SKILLS
ABSTRACT: In many developed country, science textbooks have got some features of
improving students’ science process skills. In this study, “The Science Textbook Grade 7”
published by Turkish Ministry of National Education was investigated and evaluated in
terms of science process skills. Science textbooks written by Ministry of National Education
or Private Sector Companies are revised and approved by Chairmanship of Training
Committee by considering a lot of criteria. In this study, it was aimed that science process
skills add effectively to those criteria.
1

KEY WORDS: Science process skills, science education, science textbooks
GİRİŞ
Günümüz eğitim-öğretim sürecinde, öğrencilerin bilimsel düşünme ile
ilgili becerileri kazanmaları önemli bir yer tutmakta özellikle fen öğretiminin bu
konuda üstlendiği rolün artık küçümsenmeyecek kadar büyük olması ülkemizde de
fen öğretimi alanında ilgililerin omuzlarına önemli sorumluluklar yüklemektedir.
Fen öğretiminde uzun yıllar -çağın ve ulusların ihtiyaçları doğrultusundakavramsal
bilgilerin öğrenciye taşınması hakimdi ve okulların fen öğretimi
programları büyük ölçüde yüksek okul yada üniversite ihtiyacını karşılayacak
nitelikte tasarlanıyordu. Bu da programları ve bu doğrultuda hazırlanan
materyalleri öğrencilerin belleklerine taşınacak bir bilgi treni hâline
dönüştürmüştü. Yıllarca pek çok bilgi bu amaçla fen bilimleri müfredatına dahil
edildi. Ancak süreç içerisinde özellikle fen alanında meydana gelen bilgi patlaması,
akademik çevrelerin var olan yaklaşımlar üzeride temellenen “fen öğretimi
olgusuna” şüpheli tutumlarını doğurdu. Ayrıca, öğrencilerin çoğunluğunun bu
yaklaşımla gerçekleşen fen öğretiminde başarısızlığını gösteren pek çok araştırma
mevcut şüpheleri doğrulamıştır (Galyam & Grange, 2003). Son çeyrek yüz yıl
boyunca içerik-ağırlıklı fen öğretimi yaklaşımına tepki olarak bireylerin nasıl daha
iyi düşüneceklerini öğrenebilmeleri için düşünme becerilerinin açık bir şekilde
öğretilebileceği ve zamanla geliştirilebileceği önerilmektedir. Düşünme süreç ve
becerilerinin öğretilmesine verilen önemi gösteren genel yaklaşım, fen öğretiminde
süreç-ağırlıklı fen programlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur (Costa, 1985).
Gelişmiş ülkelerin ders kitapları incelendiğinde bilimsel düşünme
becerilerinin kitaplarda sistematik bir şekilde yer aldığı, bu sistematik yapının
öğrenci ve öğretmen kitaplarında birbirini tamamladığı gözlenmektedir. Öğrenci
kitapları, öğrencilerin farkına varmadan üç yönlü düşünme becerilerini
geliştirebileceği bir estetik ve inceliğe sahiptir. Öğretmen kitapları ise öğretmenin
bu becerileri değerlendirmesine yardımcı olacak içerik ve görsel unsurlarla
donanmıştır. Kitaplar, çeşitli etkinlik, uygulama ve sorularla öğrencide a) bilimsel
süreç becerileri b) eleştirel düşünme becerileri c) bilimsel muhakeme becerileri
2

olmak üzere üç yönlü düşünme gelişimini sağlayacak tarzda yapılandırılmıştır. Bu
kaynaklarda: Bilimsel süreç becerileri; gözlem yapabilme, sınıflandırma
yapabilme, ölçüm yapma ve sayıları kullanabilme, iletişim kurabilme, çıkarım
yapabilme, tahmin edebilme, veri toplama, kaydetme ve yorumlayabilme,
değişkenleri belirleme ve kontrol edebilme, tanımlama yapabilme, hipotez
oluşturabilme, deney yapabilme, model oluşturma ve kullanabilme olarak
adlandırılır. Eleştirel düşünme becerileri; analiz edebilme, sentez yapabilme,
öğrendiği bilgi, yöntem ve becerileri yeni durumlara uygulayabilme, fikir
üretebilme, üretilen fikri ifade edebilme ve problem çözebilmedir. Bilimsel
muhakeme becerileri ise; bilmeyi ve anlamayı arzulama, bilimsel kabulleri
sorgulama, veri toplama ve yorumlamayı isteme, varsayımlardan yola çıkarak
toplanan verileri sınamadan, sonuç çıkarmaya doğru giden mantık çizgisine riayet
etme, dayanak noktalarını göz önünde bulundurma, araştırılan konuyla ilgili daha
önce yapılmış çalışmaları öğrenmeyi ve anlamayı istemedir (Badders ve diğer.,
1999).
Süreç ve eleştirel düşünme becerileri kazanmış öğrencilerin beden ve zihin
yapıları bilimsel araştırma yoluyla öğrenebilmeleri için aktif durumdadır. Bilimsel
muhakeme becerilerini kazanmış öğrenciler ise yeni zihinsel açılımlarla bir bilinç
sıçraması yaşarlar. Bu yaşantı onlara, kendilerini bir araştırmadan diğerine
sürükleyecek yeni ufuklar açar.
YÖNTEM
Literatürde bilimsel süreç becerilerinin adı ve içeriği ile ilgili aşağı yukarı
birbirine yakın çeşitli adlandırmalar, tanımlanmalar ve uygulamalar yer almaktadır.
Bu çalışmada; öncelikle “süreç becerileri fen bilgisi öğretim materyallerine nasıl
yansıtılabilir?” sorusuna yanıt aramak için süreç-ağırlıklı ve farklı seviyelerdeki
"Discovery Works”, “Science Anytime”, “Macmillan Science”, “Discover the
Wonder”, “Science Horizons” fen bilgisi öğretmen ve öğrenci ders kitapları
incelenmiştir (Badders ve diğer., 1999; Lang, vediğer.,1995; Heil ve diğer., 1996;
Atwatwer ve diğer., 1995; Mallinson ve diğer., 1993). Süreç becerileri yönünden
en etkili sistematik yapıya sahip olduğunu düşündüğümüz “Discovery Work”
3

serisinde yer alan tanımlamalar (Badders ve diğer., 1999) ve uygulamalar kriter
alınarak MEB 7. sınıf Fen Bilgisi öğrenci kitabında yer alan etkinlikler bilimsel
süreç becerileri yönünden analiz edilip değerlendirildi. İnceleme yapılırken bağlı
kalınan adlandırma ve tanımlamalar Çizelge 1’de yer almaktadır (Badders ve
diğer., 1999; Rezba, 1995). Ünitede yer alan etkinliklerin içeriği öncesi ve sonrası
derinlemesine incelenip öğrencilerde hangi süreç becerilerini geliştirmeye yönelik
olduğu belirlenerek çizelgeler hazırlanmıştır. Çizelgelerden ulaşılan istatistiksel
sonuçlar grafiğe dönüştürülerek yorumlanmıştır.
Bilimsel Süreç Becerileri
Adı
Gözlem yapabilme
Sınıflandırma
yapabilme
Ölçüm yapma ve
sayıları kullanabilme
Tanımlaması
Duyularını kullanarak nesne yada olayların özelliklerini belirleme.
Özelliklerine göre olay ya da nesneleri gruplama
Bu beceri;
• uygun ölçü birimlerini kullanarak nicel tanımlama yapabilme,
• hesaplama yapabilme,
• nicel verileri kaydedebilme,
• uzay zaman ilişkisi kurabilmeyi kapsar.
İletişim kurabilme
Çıkarım yapabilme
Tahmin edebilme
Veri toplama, kaydetme
ve yorumlama
Değişkenleri tanımlama
ve kontrol edebilme
Tanımlama yapabilme
Hipotez kurabilme
Deney yapabilme
Model yapma ve
kullanabilme
Öğrencilerin yaptıkları araştırmalarını;
• yazılı ya da sözlü olarak ifade edebilmeleri
• gerektiğinde grafik, tablo, diyagram hâline getirebilmeleri,
• sunarken gerektiğinde teknolojiden yararlanabilmeleridir.
Gözlem ve verilere dayalı olarak spesifik bir olay hakkında bir sonuç çıkarabilmedir.
Çıkarım bazen sebep-sonuç ilişkisi de içerebilir.
Eski deneyim ve gözlemlerinden yararlanarak bir olayın ya da değiştirilen bir durumun
sonunu önceden kestirmek.
Yaptığı çıkarım, tahmin veya oluşturduğu bir hipotez ışığında çeşitli metotlarla veri
toplayabilmek, akla uygun sonuçlara varmak için topladığı verileri, dayanağı olan bir
mantık dokusu içinde yorumlayabilmek.
Bir olayda mevcut değişkenleri tanımlama; sabit tutacağı ve idare edeceği değişkenleri
seçme.
Araştırmada ulaştığı terimleri tanımlayabilme; yaptıkları ve gözlemledikleri ile ilgili bir
tanımlama belirtebilme.
İki değişkenli bir olayla ilgili olarak tahmini bir açıklama önerebilme ve öngördüğü
açıklamaları sınamak için bir çalışma planlama.
Sorgulamak, materyalleri ustalıkla kullanmak, bir sonuç belirlemek için hipotezleri
sınamak.
Bazı olayları fiziksel ya da zihinsel model oluşturarak gösterebilme.
Çizelge 1: Bilimsel Süreç Becerilerinin Adı ve Tanımlamaları
4

BULGULAR
Nitel Bulgular
Kitaptaki bütün etkinlikler “Neler Kullanırsınız?”, “ Nasıl bir Yol
İzlersiniz?”, “Verilerinizi Değerlendiriniz” ve “Vardığınız Sonuç Nedir” adlı
bölümlerden oluşan ortak bir şablona sahiptir (Büyük ve diğerleri., 2002). “Neler
Kullanırsınız” bölümünde, etkinlikte kullanılacak malzemeler tanıtılmıştır. “Nasıl
bir Yol İzlersiniz” bölümü;
- öğrencilerin etkinlik öncesinde yapacağı, tahmin yada çıkarımı sınamak için veri
toplamaya ve kaydetmeye yönelik önceden tasarlanmış bir deneyin aşamalarını,
- öğrencilerin bir olayla ilgili çıkarımda bulunmaları yada tanımlama
yapabilmeleri için yapacakları gözlem aşamalarını,
- öğrencilerin gözlemlediği veya gözlemleyemediği olaylarla ilgili bir çıkarımda
yada tanımlamada bulunabilmek için model oluşturma ve kullanma
basamaklarını,
- öğrencilerin bir sınıflandırma yapmaları için gerekli gözlem aşamalarını
içermektedir.
“Verilerinizi Değerlendiriniz” bölümünde, genellikle öğrencilerden “Nasıl bir
Yol İzlersiniz” bölümünde yaptıkları ve kaydettikleri gözlem, sınıflama, deney,
model oluşturma işlemlerinden elde ettikleri verileri yorumlayıp değerlendirmesi
istenmiştir.
“Vardığın Sonuç Nedir?” bölümü ise işlevine göre aşağıdakilerden yalnızca birini
içermektedir:
- Öğrencilerin yapacağı deneylerde ulaşması beklenen sonuçlara ilişkin sorular
sorulmuştur.
- Öğrencilerden yaptıkları gözlemlerle ilgili çıkarımlarda yada atnımlamada
bulunmaları istenmiştir.
- Öğrencilerden yaptıkları gözlemler sonucunda bir sınıflama yapmaları
istenmiştir.
Nicel Bulgular
5

Kitapta 4 ünite ve 61 etkinlik yer almaktadır . Grafik 1’de kitap
genelinde bilimsel süreç becerilerinin etkinlikler boyunca sayısal dağılımı
verilmiştir. Çizelge 2, 1. ve 2. ünitede, Çizelge 3, 3. ünite ve 4. ünite de yer alan
etkinliklerin bilimsel süreç becerileri yönünden bulgularını içermektedir.
Çizelgelerin ilk sütununda ünitede yer alan etkinliklerin adı ikinci sütununda hangi
sayfada yer aldığı belirtilmiştir. Her bir etkinliğin öğrencilerde hangi bilimsel süreç
becerisini geliştirici olduğu ise etkinlik adının bulunduğu satırda işaretlenerek
belirtilmiştir.
Grafik 1. Bilimsel Süreç Becerilerinin Kitaptaki Etkinlikler Genelinde
Dağılımı
60
50
40
30
20
10
0
Gözlem yapabilme
Sınıflandırma yapabilme
Ölçüm yapma ve sayıları kullanabilme
İletişim kurabilme
Çıkarım yapabilme
Tahmin edebilme
Veri toplama, kaydetme ve yorumlama
Değişkenleri tanımlama ve kontrol edebilme
Tanımlama yapabilme
Hipotez oluşturma
Deney yapabilme
Model oluşturma ve kullanabilme
6

“1.Ünite:Maddenin İç Yapısına Yolculuk” ünitesinde 16 etkinlik vardır. Bu
etkinliklerin kapsadığı süreç becerileri (Çizelge 4) olayları gözlemleme ve
Çizelge 2: 1. ve 2. Ünitelerde Yer Alan
BİLİMSEL
Etkinliklerde
SÜREÇ
Bilimsel
BECERİLERİ
Süreç
Becerileri İle İlgili Bulgular
1. ÜNİTE
MADDENİN İÇ YAPISINA YOLCULUK
Gözlem yapabilme
Sınıflandırma yapabilme
Ölçüm yapma ve
sayıları kullanabilme
İletişim kurabilme
Çıkarım yapabilme
Tahmin edebilme
Veri toplama, kaydetme
ve yorumlayabilme
Değişkenleri tanımlama
ve kontrol edebilme
Etkinliklerin Adı
Sayfa
1. Taneciklerin Hareketi 17 • • • • •
2. Hacmine Baktım Kütlesinde 19
Yanıldım
3. Maddelerin Değişimi 21
4.Fiziksel mi, Kimyasal mı? 24
Tanımlama yapabilme
Hipotez oluşturabilme
• • • • •
• • •
• • • • •
5. Karışımlarla Çalışmak 26 • • • •
6. Renklerin Yarışı 27 • • •
7. Karıştırdım, Ayırabilir miyim? 28 • • • • •
8. Karışımları Sınıflandırma 30
• • • •
9. Metalinizi Deneyin 32 • • • • •
10.Şekerin Dönüşümü 33 • • • •
11. Sudan Gazlar Elde Etme 34 • •
12.Bileşik Oluşturma 35 • • •
13. Gizemli Kutu 38 • • • •
14. Rüzgar Gülü 39 • • •
15. İletmek ya da İletmemek 41 • • • •
16. İletkenlik Özelliği ile Sınıflandırma 43 • • • •
2. ÜNİTE
KUVVET VE HAREKETİN
BULUŞMASI-ENERJİ
1. Trenin Hareketi 55 • • • • •
2.Bilyelerin Hızı 60 • • • • •
3.Harekete Başlama ve Durma 62 • •
4. Çekmeyi Ölçme 64 • •
5. Kuvveti Dengele 66 • •
6. Toplam Kuvvet ve Cismin Hareketi 68 • • •
7. Eylemsizlik 69 • •
8. Bağlam! 70 • • • •
9. Bir Etkiye Bir Tepki 71 • •
10. Sonsuzluğa Gitmeye Çalışan Araba 73 • • • • •
11. Kuvvet ve İş 76 • • • • • •
12. Sıkıştırılan Yay 78 • • • • • •
13. Hanginiz Daha Güçlü? 83 • •
14. Eğik Düzlem ve İş 84 • • • •
15. Farklı Eğik Düzlemler ve İş 85 • • • •
16. Vida Yapımı 86 • • •
17. Kaldıraç Kullanımı 87 • • •
18. Bağlanan Makara 88 • •
19. Gidip Gelen Makara 89 • •
20. Döndür ve Yükselt 90 • • •
Deney yapabilme
Model oluşturma ve
kullanabilme
7

Çizelge 3: 2. ve 3. Ünitelerde Yer Alan Etkinliklerde Bilimsel Süreç
Becerileri İle İlgili Bulgular
BİLİMSEL SÜREÇ BECERİ LERİ
3. ÜNİTE
YA BASINÇ OLMASAYDI?
Gözlem yapabilme
Sınıflandırma yapabilme
Ölçüm yapma ve sayıları
kullanabilme
İletişim kurabilme
Çıkarım yapabilme
Tahmin edebilme
Veri toplama, kaydetme ve
yorumlayabilme
Değişkenleri tanımlama ve
kontrol edebilme
Tanımlama yapabilme
Hipotez oluşturabilme
Deney yapabilme
Model oluşturma ve kullanabilme
Etkinliklerin Adı
Sayfa
1. İzler Ne Anlatır? 99
2.Fışkıran Su 102
3. Suyun Yolculuğu 103
• • • • • • • •
• • • • •
• • • • • •
4. U Borusu ve Öz Kütle 105 • • • •
5. Havanın Gücü 106 • • •
6. Size Etkiyen Hava Basıncı 108 • • • •
7. Balon Fıskiye 111 • • • •
8. Dokunun, Yukarı Çıksın 113 • • • •
9. Büyüyen Balonlar 115 • • • • •
10. Akciğerlerdeki havanın da Bir Basıncı 116
Var mı?
• • •
11. Suyun Gücü 118 • • • • • •
12. Dans Eden Üzümler 120 • •
13. Balon Uçmak İsterse? 122
• • •
14. Yükselen Balon 123 • • • •
4.ÜNİTE TÜM CANLILARLA ORTAK
YUVAMIZ MAVİ GEZEGENİMİZİ
TANIYALIM
1. Doğada Etkileşmeler 131
• • •
2. Toprak Her Yerde Aynı mı? 133 • •
3. Bir Göldeki Enerji 136 • • •
4. Zehirli Plânktonlar 138
• • •
5. Aldığınız Her Soluk 139 • • • •
6. Dünyanın Serası 151 • • • • • •
7. Bitkilere Yararlı Kimyasal Gübrelerin 153
Zararları da Olabilir mi?
8. Reklâmlar 154
9.İlaçlamanın Güvenli Bir Yolu 158
10. Kendi Güneş Toplacınızı Yapınız 164
11. Su Üzerindeki Yağın Temizlenmesi 168
• • • • •
• •
• • •
• •
• • •
8

Çizelge 4: Tüm Ekinliklerde Süreç Becerilerinin Sayısal
Dağılımı
1. Ünite
Maddenin İç
Yapısına Yolculuk
2. Ünite
Kuvvet ve
Hareketin
Buluşması-Enerji
3. Ünite
Ya Basınç
Olmasaydı?
4.Ünite Tüm
Canlılarla Ortak
Yuvamız Mavi
Gezegenimizi
Tanıyalım
Gözlem yapabilme
Sınıflandırma yapabilme
Ölçüm yapma ve sayıları kullanabilme
İletişim kurabilme
Çıkarım yapabilme
Tahmin edebilme
Veri toplama, kaydetme ve
yorumlayabilme
Değişkenleri tanımlama ve kontrol
edebilme
13 5 1 3 9 5 7 1 5 1 13 1
7 - 17 5 11 - 5 5 8 - 7 2
7 - 9 2 12 2 3 12 3 - 11 -
4 - 7 4 10 2 3 2 - - 2 5
Tanımlama yapabilme
Hipotez oluşturabilme
Deney yapabilme
Model oluşturma ve kullanabilme
Toplam 31 5 34 14 42 9 18 20 16 1 33 5
Yüzde ( % ) 50.8
8.2 55.7 22.9 68.8 14.7 29.5 32.8 26.2 1.6 54.1 8.2
gözlemlere dayalı bir çıkarımda bulunma, veri toplama, yorumlama ve deney
yapabilme becerilerinin sayısal olarak ağırlıklı olduğu belirlenmiştir. “2. Ünite:
Kuvvet ve Hareketin Buluşması-Enerji?” ve “3. Ünite Ya Basınç
Olmasaydı” ünitelerinde ölçüm yapabilme, çıkarım yapabilme, bazı fizik
terimlerine yönelik “tanımlama yapabilme” becerileri sayısal ağırlıktadır (Çizelge
4). “Tüm Canlılarla Ortak Yuvamız Mavi Gezegenimizi Tanıyalım” adlı 4. ünite
etkinliklerinde ise çoğunlukla gözlemden çıkarıma ya da ölçümlerden çıkarıma bir
gidişat izlenmiştir.
YORUM ve TARTIŞMA
Grafik 1 ve Çizelge 4 incelendiğinde kitapta yer alan etkinliklerin yarıdan
fazlası gözlem yapabilme, ölçüm yapma ve sayıları kullanabilme, çıkarım
9

yapabilme ve deney yapabilme becerilerini kapsamaktadır. Sınıflandırma
yapabilme, iletişim kurabilme, tahmin edebilme temel süreç becerileri ise
etkinliklerin sırayla %8.2, %22.9, %14.7 yüzde oranlarıyla etkinlikler dahilindedir.
Etkinliklerin çoğu bu temel süreç becerilerini kapsayacak standartlardadır. Örneğin
bir etkinlik basamağında yer alan prosedürden önce ne olacağına ilişkin sorular
sorulsaydı bu yapılanma, öğrencilerde tahmin edebilme becerisinin gelişimine
katkı sağlayacaktı.
Etkinliklerde öğrencilerden yaptıkları araştırmalarını; yazılı bir rapor
hâline getirebilmeleri sözlü olarak iletebilmeleri, gerektiğinde grafik, tablo,
diyagram hâline getirip sunabilmeleri doğrultusunda yapılan yönlendirme ifadeleri
öğrencilerin iletişim kurabilme becerisini geliştirmelerine yardımcı olacaktır.
Ayrıca etkinlik içerikleri sınıflandırma yapabilme becerisini de kapsayacak şekilde
geliştirilebilir.
SONUÇ ve ÖNERİLER
Bu çalışmada MEB İlköğretim okulu 7. sınıf Fen Bilgisi Ders Kitabında
yer alan etkinlikler bilimsel süreç becerisi yönünden incelenip değerlendirilmiştir.
Kitap, Grafik 1’de de verildiği gibi belirli yüzdeliklerle, 12 süreç becerisini de
kapsamaktadır. Bu kapsam içinde 12 süreç berisini temsil eden yapılanma içeriğe
göre arka planda gözükmektedir. Kitap bilimsel süreç becerilerini temsil eden
görsel unsur ve içerikle daha donanımlı hâle getirilebilir, özellikle, tahmin
edebilme, iletişim kurabilme, sınıflandırma yapabilme gibi temel süreç becerileri
yönünden zenginleştirilebilir. Bu; öğrencilerin bu becerileri kullanacağı
etkinliklerin sayısını artırarak ya da mevcut etkinliklerin içeriği bu becerileri de
kapsayacak şekilde geliştirilerek yapılabilir.
Kitapta, etkinlik öncesi yapılanma deney yapabilme becerisi için önemlidir.
Etkinliğe doğrudan geçmek yerine; etkinlik öncesi öykülenebilecek bir olaya
ilişkin, bir tahmin yada çıkarıma yönlendiren sorular, etkinlik bitiminde öğrencide
hem tahmin yada çıkarım, hem deney yapabilme, hem de etkinliğin içeriğine göre
10

değişebilecek ilave becerileri geliştirici yapılanmayı sağlayacaktır. Bu yapılanmaya
sahip etkinlikler, öğrencilere yapacağı deneylerle öngörülerini sınama imkanı
verecektir.
Öğrencilerin “iki ya da daha çok değişkenli bir olayla ilgili hipotez
oluşturmaları, hipotezlerini sınamak için bir deney tasarlamaları, değişkenleri
kontrol ederek sistemi iki değişkenli duruma indirgemeleri, veriler toplayıp,
kaydedip bunları yorumlamaları ve bir sonuca ulaşarak hipotezlerini sınamaları,
sonuçlarını literatür ile de karşılaştırmaları” daha ileri araştırmalara yönelik bir
yöntemler bileşimidir. Bu yöntemler bileşimini kullanmayı hedefleyen etkinlikler
daha çok ünite sonlarında ve farklı bir şablonda verilebilir. Örneğin kitapta yer alan
ve daha ileri araştırmaları gerektiren “Düşün ve Araştır” köşeleri bunun için çok
uygun gözükmektedir.
Öğrencileri aktif olarak süreç becerilerini uygulamaya götüren
yönlendirme tümceleri daha vurgulu (koyu yazım gibi) ifade edilebilir. Örneğin;
“... bitkinin bölümlerini gözlemleyiniz.”, “...kullandığınız malzemeleri
iletkenliklerine göre sınıflandırınız.”, “... yardımıyla bir model oluşturunuz.”,
“...akım şiddetlerini ampermetreyle ölçünüz.”, “..... ile ilgili gözlemlerinizi
araştırma defterinize kaydediniz “...nasıl olduğuna ilişkin gözlemlerinize ve
yaptıklarınıza dayanarak bir açıklama yapınız.” “... nasıl olacağını tahmin
edersiniz?...”, “.... olayla ile ilgili çıkarımınız nedir?” gibi bir yazılım fen
öğretiminde kolaylıklar sağlayacaktır.
Öğrencilerin iletişim becerisini kazanabilmeleri için araştırmalarını; yazılı
bir rapor hâline getirebilmeleri, grup arkadaşlarına, sınıfa ve öğretmene ya da
başka bir kitleye sözlü olarak aktarabilmeleri, gerektiğinde grafik, tablo, diyagram
hâline getirip sunabilmeleri gerekmektedir. Bu bağlamda, kitaptaki etkinliklerde
öğrencileri bu eylemlere yönlendirecek sözcük kalıpları geliştirilip bu kalıplar
vurgulu bir yazımla belirtilebilir.
Araştırma konusu olan ders kitabı geliştirilmeye açık olup kitapta bulunan
etkinlikler bilimsel süreç becerileri yönünden güçlendirilerek yeniden gözden
geçirilebilir. Kitabı öneriler doğrultusunda geliştirilmesi tek başına yetersiz
kalabilir. Geliştirilmiş kitabın ancak öğretmen kılavuz kitapları, öğrenci çalışma
11

kitapları ve bilgisayar destek materyalleri ile bütünleştirildiği taktirde fen
öğretimine katkı sağlayacağını düşünüyoruz.
KAYNAKLAR
Atwatwer, M., Baptiste, P., Daniel, L., Hackett, J., Mayer, R., Takemoto, C. ve Wilson, N.
(1995). Mc graw science. New York: Macmillan/Mc Graw-Hill School Publishing
Company.
Atwatwer, M., Baptiste, P., Daniel, L., Hackett, J., Mayer, R., Takemoto, C. ve Wilson, N.
(1995). Living things grow & change. New York: Macmillan/Mc Graw-Hill School
Publishing Company
Atwatwer, M., Baptiste, P., Daniel, L., Hackett, J., Mayer, R., Takemoto, C. ve Wilson, N.
(1995). Plant . New York: Macmillan/Mc Graw-Hill School Publishing Company
Badders, W., Fu, V., Bethel, L., Peck, D., Sumners, C., Valentino, C., ve Mullane, R.M.
(1999) Discovery works grade 3, 4, 5, 6. Nev Jersey:Silver Burdett Ginn.
Badders, W., Fu, V., Bethel, L., Peck, D., Sumners, C., Valentino, C., ve Mullane, R.M.
(1999) Discovery works grade 3, 4, 5, 6; teaching guide. Nev Jersey:Silver Burdett
Ginn.
Büyük, Ş., Baş, Z.B., N., Görür, V., Salmaner,. (2002) İlköğretim Fen Bilgisi 6. sınıf Ders
Kitab. (1.basım). İstanbul:Milli Eğitim Basımevi
Costa, A. (1985). Developing minds;Programs for teaching thinking. USA: ASCD
Galyam, N. ve Grange, L. (2003). Teaching thinking skills in science to learners with
special needs. International journal of special education. 18 (2), 84-94
Heil, D., Allen, M., Cooney T., Matamoros, A.L., Perry, M. ve Slesnick I. (1996). Discover
the wonder teacher’s edition. USA:Scott Foresman Science
Heil, D., Allen, M., Cooney T., Matamoros, A.L., Perry, M. ve Slesnick I. (1996). Discover
the wonder. USA:Scott Foresman Science
Lang, M., Valent, C.J., Van Deman, B.A. (1995). Science anytime grade 4, 5, 6; teacher’s
guide. USA:Harcourt Brace.
Lang, M., Valent, C.J., Van Deman, B.A. (1995). Science anytime grade 4, 5, 6.
USA:Harcourt Brace
Mallinson, G.G., Mallinson, J.B., Froschauer, L., Harris, J. A., Lewis, M.C. ve Valentino,
C. (1993).Science Horizons. Nev Jersey:Silver Burdett Ginn Inc.
Rezba, J., Spraque, C., Fiel, R., Funk, H., Okey, J., ve Jaus, H., (1995). Learning and
Assessing. Dubuque, lowa:Kendall/Hunt Publishing Company Science Process
Skills
Talim ve Terbiye Kurulu (Kasım 2000). Tebliğler dergisi. Cilt 63, sayı 2518. İstanbul:
Milli Eğitim Basımevi
12