türk eğitim sisteminde korku kültürü ve disiplin sorunu

XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya.
TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE KORKU KÜLTÜRÜ VE DİSİPLİN SORUNU
Prof.Dr. Ali GÜLER
Abant İzzet Baysal Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dekanı
guler_a@ibu.edu.tr
ÖZET
Türk eğitim sisteminde egemen olan anlayışın korku kültürüne dayalı bir ilişki ağını içerdiği sıklıkla
vurgulanır. Korkuya dayalı tutum kurallara uyumu da güçleştirir. Demokratik eğitime geçişi özlemle uygulamaya
koymak durumunda olan eğitimcilerdeki temel amaç şu sorulara verecekleri yanıtlara bağlıdır.
- Korku kültürü nedir?
- Türk eğitim sisteminde öğrenme-öğretme sürecindeki ilişki ağı neden otoriter tipten bir eğitim sitiline
dönüştürülmüştür?
- Demokratik eğitime ulaşmada korku kültürünün engelleyici işlevi nedir?
- Korku kültürü ile disiplinleştirme arasında bir bağlantı var mıdır? Varsa ortaöğretim disiplin
yönetmeliklerinin işlevselliğinin doğurguları neler olabilir?
- Zihinsel, duygusal anlamda tutumsal bir disiplin kişilik boyutunda nasıl oluşturulacaktır?
Nitelik olarak irdelenecek olan bu araştırma kullanılacak teknik dokümanter olacak. Bulgular ilgili disiplin
yönetmelikleri ve yaşantı ürünü verilere dayalı olarak irdelenecektir. Eğitim sisteminde yaşanan bu paradokslar
aşağıdaki sorunları gündeme getirmektedir.
- Öğretmen ethiğinin tartışılır olması.
- Ödül ve cezanın olumlu ya da olumsuz yaptırım gücünü yitirmesi.
- Öğretmen saygısının yitik değere dönüşmesi.
- Disiplinsiz ortamın öğrencide anarşik değerlere ittiği, kural dışılığın kural olarak benimsenmesi kaygısı.
ABSTRACT
In Turkish education system it has frequently been emphasized that the dominant understanding consists of
relation net based on culture of fear. Attitudes based on fear also make it difficult for the adaptation to the rules. The
main purpose of pedagogues having aspirations for applying democratic education depends on their answers of
following questions.
- What is culture of fear?
- Why is the relation net in learning and teaching process transformed into a type of autoritarian education
style in Turkish education system ?
- What is the obstructive function of culture of fear in reaching of democtaric education ?
- Is there a connection between culture of fear and discipline ? If so, what are the functional outcome of
high school regulations ?
- In mental and emotional sense how will discipline related to attitude be formed in the personality
dimension?
This research which will be examined in respect of quality will be documentary to be used. The findings will be
analyzed based on related discipline regulations and data from experience. These paradoxes being in education system
brings about the following problems.
- Being debatable of teacher ethic
- Decreasing the negative or positive power of reward and punishment
- Changing respect to teacher into the lost value
- Undiscipled atmosphere’s pushing student to anarchic values , the anxiety of adopting irregularity as a
rule.
1

1- KORKU KÜLTÜRÜ NEDİR?
Toplumsal anlamda toplumsal iklimin sınırlarını korku belirler. Tüm ilişki ağını belirleyen “sen-ben”
etkileşimidir. Bu etkileşim olumsuz tutumların gelişmesine yol açar. Korkuya dayalı kültürel ortam
“sosyopati”nin artmasının belirgin nedeni sayılabilir. Düzenin sarsılması yanında şiddeti de tetiklemektedir.
Türk toplumunda korku kitleleşmeye yol açmaktadır. Tribünde koltuk yakıp ısınan sorumsuz gençlik, düğün
konvoyları, yurttaşın dinlenmesini hiçe sayan siyasi parti konvoylarının yarattığı kirlilik ve gürültü
“sosyopatik” davranışların çoğalmasına neden olmaktadır. İnsanlar arası güven duygusu yığınların şiddet
eylemleriyle alt üst olmuş durumdadır. Toplumda kültürlenme anlamında disiplinleştirmenin yapılabileceği
umudu yitik değerlere dönüşmek üzeredir. Böyle bir kültürel ortamda her şey pazarlık konusudur. Korku
kültüründe zaman aşınmış durumdadır. Saf zamanla karşılaşan insanlar yabancılaşır, yalnızlaşır. Korku
kültüründe öğretme-öğrenme ve yönetmede egemen olan korkudur.
1.1- Bir Yaşama Biçimi Olarak Korku Kültürü
Korku insana eşlik eden bir duygu biçimidir. Bu çoğu kez sıradan algılanan psikolojik etki olarak
kabul edilir. İster anksiyeteye dayalı bir bozukluk olarak görülsün, isterse sıradan bir psikolojik tepki olarak
yorumlansın sonuçları itibariyle insanların yaşamlarında onarılmaz yaralar açtığı da bir gerçektir. Bir toplum
insanlarını toplumsallaştırırken iki yol izleyebilir. Birinci yol insancıl bir tutuma dayalıdır. İlkeleri insanın
eğitilebilirliğine yöneliktir. Sev, hoş gör, hor görme, saygı duy, empatik ol, insanları dinle, dinlerken eşit
tutum izle, el avuç ovuşturma, dürüst ol, dürüst olmalarını öğret, insanları kategorilere ayırma, eşit uzaklıkta
dur, insanların kim olduklarına göre değil, tutumlarına göre kişiliklerini tanı, insanı insan olarak görmeye
rehberlik et gibi yaşam esasları hedeflenir. Burada ne korkunun ne de korku kültürünün verilerine yer vardır.
İyimser bir eğitim anlayışının doğal sonuçları eğitici bir işlevle anlatılır. İkinci yol korkutma, ürkütme,
yıldırma, başarısız kılmayı isteyerek ya da istemeyerek yaşam biçimi kılar. Bu yol patolojik bir süreçle iç
içedir. Sevme değmez, hoş görme dalkavuk olduğuna karar verirler. Saygı duyma güçsüz görürler. Empatik
olmaya gerek yok. Herkes başının çaresine baksın. Dürüstlük işe yaramamaktadır. Dürüst insanlar hep
yadırganmıştır. İnsanları zenginliklerine göre sınıflandırır. Fakirlerden uzak dur. Varlıklının kişiliğini
irdelemeye gerek duyma gibi güvensiz bir ortama sürüklenme hedefi güdülür. Bunun sonucu insanlar hep
korkarlar. Ana-babadan, yetişkinden, komşudan, öğretmenden, güvenlik güçlerinden, doktordan, zararlı
zararsız tüm canlılardan uzaklaşmanın yollarını ararlar. Güven duyguları sarsıldığı için korkuyu bir yaşam
biçimi olarak kabul ederler. Türk toplumunda eğitim-öğretim süreci ister örgün boyutta isterse yaygın
boyutta korkuya dayalıdır. Korkulmayan hiçbir eğitici işlev yoktur. korkmayanın başarı şansı yoktur. okula
devam etmede şiddetli korku duyar. Geç kalmaktan korkar. Öğretmene bakmaktan korkar. Sınavdan korkar.
Sınıfta kalmaktan korkar. Sağa sola bakmak yasaktır. Neredeyse nefes almaları izne bağlıdır. Sınıf ortamı
korkulu anların yaşandığı yerlerdir. Bu korkulu yaşama biçimi anksiyeteli bir yaşama çağrı niteliğindedir.
Yapılan araştırmalar8 korku kültürünün ötesinde bireysel temelde şu esaslar üzerinde durmaktadır.
- Şiddetli bir korku insanların yaşamlarını felç ederek ortaya çıkan bir hastalık grubudur.
Anksiyete bozuklukları bu gruptan sayılabilir.
- Türk toplumunda korkuya dayalı bir eğitim sistemi nedeniyle yaygın oranda korkuya dayalı
sorunlar bulunmaktadır.
2

- Bu kadar yaygın olmasına karşın hastalık olarak önemsenmemiştir. Dahası bu alanda önlem de
alınmamıştır. Toplum korkan insanlar topluluğu olma yolunda hastalıklı bir yolda hızla
ilerlemektedir. Hiçbir insanın korkmadan iş görme alışkanlığı yoktur. çiftçi doludan, selden,
kuraklıktan korkar. Yönetici yönetmekten korkar. İktidar gücünü yitirmekten korkar. Evliler
birbirini terk etmekten korkar. Ast üstten korkar. Gelin kaynananın hışmından, öğrenci
öğretmenin gazabından korkar. Çoban koyunu kurda kaptırmaktan korkar. Kısacası herkes her
şeyden ve herkesten korkmaktadır. Ölüm korkusu, cennet-cehennem korkusu tüm korkuların
ötesinde bir hesap verme korkusuna dönüşür. Güçsüz devlet, güçlüden, yoksul toplum, varlık
toplumdan, maraba ağadan korkar.
Genetik olarak korkuyu yaratan etkenler sonucu oluşan davranış bozuklukları tedavi edilebilir. Bu
davranış bozuklukları Cumhuriyet gazetesinin 11 Ekim 2003 tarihli Bilim Teknik Dergisi “Korkunun
gölgesinde yaşam” başlıklı makale şu noktalarda özetlenebilir.
- Korku insana özgü doğal bir dürtüdür. Canlılarda bulunan bu duygu biçimi korumayı esas alır.
Ancak bunların abartılı biçimi anormalleşme sürecine dönüşebilir. Korku tepkisi rayından çıkıp
olmayacak durumlarda ortaya çıkması yaşamı yaşanmaz kılabilir. Yükseklikten, kapalı
kalmaktan, karanlıktan korkmak gibi.
- Beyin, korku içeren deneyimleri, sıradan anılardan farklı olarak silinmeyecek bir formatta
depolar. Korku kayıtları hastalığa yatkın kişilerde, mantıklı düşüncede kısa devre yaparak
normal davranışları engeller.
- Anksiyete bozukluklarını anlamak için ilkönce beynin normal olarak korkuyu nasıl öğrendiğini
keşfetmek gerekiyor. Bazı korkular iç güdüseldir. Ani yüksek seslerin uyandırdığı korku gibi
ancak korku olarak tanımladığımız duyguların pek çoğu öğrenme yoluyla oluşur. Sözgelimi
bıçak keskindir, köpekler ısırır. Öğrenilen korkunun devresinin ve biyo kimyasının haritasını
çıkartan bilim adamları, anksiyete bozukluğu tanısı konulan kişilerde nelerin farklı olduğunu
anlamaya başlıyor.
- Korku yaratan uyarı ile normal fiziksel tepkisinin biyologlarının “duygusal bellek” olarak
niteledikleri temel belleği oluşturur. Bu, korku dolu bir deneyimden sonra oluşan, aşikar ve
mantıklı bellekten farklıdır. Önemli olan, hem insanlarda hem de hayvanlarda duygusal belleğin
görece olarak sabit olmasıdır. Oysa mantıklı bellek kolayca değişebilir. Artık anksiyete
bozukluğu olan hastalarda duygusal belleğin mantıklı belleği, sağlıklı kişilere göre daha fazla
etkilediği görülür.
- Korkunun beynin ön kısımlarındaki amigdal denilen küçük bir yapı üzerinde yoğunlaşmaktadır.
Amigdal alarm durumuna geçtiği zaman anında tepki verir. Sinyaller amigdaldan beynin sapına
doğru hareket eder. Beynin sapı beynin ilkel bölümüdür ve istemdışı korkuları denetler.
- Anksiyete bozukluklar çok karmaşık bir hastalık grubudur. Bilim adamlarının genler, gelişim
süreci ve deneyimler arasındaki çok yönlü etkileşimi nasıl çözebilecekleri konusunda şimdilik
bir yorum yapılamıyor. Artan bilgilerle hastaların daha az sıkıntı duyabilecekleri var
sayılmaktadır.
3

Sonuçta korkunun niteliği ne olursa olsun insanların kaygılarını artırdığı söylenebilir. Korkuya
dayalı bir ilişki ağında sağlıklı iletişim beklenmemelidir. Toplumun her dokusunda etkili olan korkunun
azalma yolları irdelenmelidir.
1.2- Koltuğun Sağlamlığı ve Eğitim Sistemi
Koltuk kavramı, gündelik yaşamda yönetme işlevini sürdürenlere ilişkin mizahi bir anlatımı
simgeler. Yönetme işi ile koltuk arasındaki ilişki beceriyi ya da beceriksizliği anlamlandırır. Demokratik
sistemlerde koltuk kavramının sağlamlığı göstermesi beklenir. Nedeni son derece basittir. Kurallar sistemi
olan demokraside yönetenlerin niteliği önemlidir. Nitelikli olma, doğru yönetme, haksever olma, fırsat
eşitliğine bağlılık, partiler üstü davranma becerisi, rol ve statünün kimde olduğu bilinci, yürütme erkinin
dağılımında sapmaların olmadığı bir sistem esastır. Bu tutum devlet adına hükümet edenlere de bir saygının
ifadesidir. Demokratik sistemin vazgeçilmez unsurları siyasi partiler ve onların yerel kuruluşlarıdır. Bu siyasi
partilerden birinin iktidara gelmesi onun tüm yan kuruluşlarının iktidarı anlamına gelmez. Kurulan bir
hükümet kendisini iktidara taşıyan partinin iktidarı değildir. Devletin kuvvetler ayırımına dayalı yürütme
erkidir. Yürütme erkinde görevi sürdürenlerin tümü iktidarda olan siyasi partinin üyesi olamayabilir.
Demokratik sistemi totaliter sistemlerden ayıran özellik de budur. Devletin kuruluş mantığında çok sesliliği
uyum içinde sürdürme çabası yatar. Bu sistemi esasta sarsan da bu mantığa uyumsuzluktur. Bu yürütme
erkinin başarısı aşağıdaki ilkelere uymayı zorunlu kılar.
- Hükümet belli alanlarda kararlar alabilir. Bunu uygulamaya aktarabilir. Bunu yaparken kendi
örgütünde bilgi edinebilir. Ancak örgütündeki herhangi bir kuruluşa kendi adına karar verme
yetkisi tanımamalıdır. Örneğin bir il başkanı ya da ilçe başkanı herhangi bir bakanın sözcüsü gibi
demeç vermemelidir. Bilinmelidir ki Bakan ile birlikte çalışanları Bakanlık örgütü bilir,
bilmelidir. Böyle bir hiyerarşik düzende “ayak uydurma” ya da “ayak uyduramama” kararı il
düzeyindeki partilere bırakılması durumu içinden çıkılmaz sorunlar ve çekişmeler yaratır.
Çalışanların iş doyumunu ve güvenini zayıflatır. İncelik gerektiren insan kaynağını verimsiz
kılar. Bunda il, giderek ülke zarar görür. Üst düzey Bakanlık örgütündeki müsteşar, genel
müdürlerin başvurduğu a sosyal bir tutumdur. Bunu alt birimlere yerel siyasi örgüt aracılığıyla
sürdürmeye çalışmak bürokrasiyi siyasallaştırır. Siyasallaşan bürokrasi yansız olamaz.
Çalışmaların dürüstlüğü hep bir gölge görünümündedir. Demokrasi var mıdır sorusunu sık sık
gündeme getirir. Gelişmiş demokrasiler çalışanları siyasi eğilimlerine göre kategorilere ayırmaz.
Bunu kişi haklarına, yasalara, demokratik ilkelere aykırı bulur.
- Türk demokrasisinin başarısı farklı anlayışlara ve eğilimleri saygıyla bütünleştirmekten geçer.
Yerel düzeydeki bir daire müdürünün başarısını ya da başarısızlığını o ilin yöneticileri bilir.
Bölge müdürü, vali karar vermek durumundadır. Demokratik bir sistemde bölge müdürü ya da
valinin başarısına o yöre yaşayanları karar verir. O yöneticilerin iktidar partisine yakınlıkları ya
da uzaklıkları irdelenmez. Böyle bir gidiş sosyolojik anlamda toplumun dinamizmini
statikleştirir. Kırgınlıklara, haksızlıklara yol açar. Görevlileri korku kültürünün girdabına sokar.
Nefessiz bırakır. Korkulu rüyalar görür. Kendinin okuyan çocuğunun, çalışan eşinin başına
4

gelecekleri her an korku ile yaşar. Psikoloji bilimi bu tür çalışma stratejinin verimsizliğinden söz
eder.
- İllerin başarılı gelişme sürecini sürdürme orada çalışanların iş doyumuna bağlıdır. Başarı gelecek
kaygısının taşınmamasına bağlıdır. Bu yönüyle ildeki il ve ilçe başkanlarının talihsiz demeçleri
her alanın siyasallaşıp, kadrolaştığı kaygısını yaratmaktadır. Bundan kaçınmak herkese yarar
sağlar.
Bir toplum bilimci olarak ülke kalkınmasını her türlü siyasi girdabın ötesinde görme durumundayız.
Yönetici konumunda olan her kişinin haksever olmasını yürekten gerekli görenlerdeniz. Yerel siyasi
liderlerin gençlere örnek olmaları için Ankara adına demeç vermelerini yararlı görenlerden değiliz. İllerini ve
ülkelerini seven her görevlinin başkasının görevine soyunmasını ülke dirliği açısından doğru bulmuyoruz.
Her kamu örgütünün kendine özgü tutarlı bir iç mantığı vardır. O mantığa dışarıdan yapılan her müdahale o
örgütü yaşanmaz kılar. Bir örgütlenme biçimi olan demokrasinin gelişmesi ve işleyişi de iç mantığı ilkelerine
göre işler. Bunları hatırlatmak bir sosyal bilimci ve yurttaşlık görevi olarak algılanmalıdır. Koltuğun dürüst
ve sağlam işlemesi böyle bir mantıkla sürdürülebilir.
1.3- Türk Eğitim Sisteminde Güven Sorunu
Güven kavramı insana yaşamı boyunca eşlik eder. Kişinin kendisiyle uyumunu, hesaplaşmasını,
özeleştirisini, sağduyusunu, bilincini, öngörüsünü, yargılarını, korkularını, kaygılarını, beklentilerini,
özlemlerini, gerilimlerini işleyişine tanıklık eder. Bireyi kişi yapan önemli duygusal tutumdur. Bireyi
düşünebilme olgusuna iter. Var olma bilincini, yaşama gücünü, elseverliği, hakseverilği, yaşam severliği
zenginleştirir. Aksi de söz konusu olabilir. Ölümseverliği, haksızlığı, başkalarına eziyet etmeyi, kendine acı
çektirmeyi, nedensiz öç peşinde koşmayı, sevmediği halde sever görünmeyi, istemediği halde ister
görünmeyi, kararsızlığı, korkaklığı, ölüm güdüsünü, acıya yönelmeyi, uydu kişilik geliştirmeyi bir yaşam
biçimi olarak algılar. Kişiliği böyle bir gel git sürecinde olan kişiler kendine, çevrelerine olan bağlılığı çıkar
sağlama yolu ile değerlendirirler. Bu psikolojik betimleme sonucu kişilik oluşturanların yaşamında şu
davranışları gözlemek olasıdır.
- Sınırda yaşayan bu bireylerin kararları kendi çıkarına yöneliktir. Kişilikleri her an pazarlanabilir.
Ruhları bedenlerinden ayrı işlediğinde değer duyguları çok zayıftır. Töresel tutumları hiçe
sayarlar. Softaca bir yol izledikleri için inandırıcılıkları fazladır. Kişileri kendilerine hayran
bırakırlar. Hayranlıkla ulaşılamayacak kadar kendilerini başkaları tarafından yücelttirirler.
Yaklaşımları candandır. Ancak içtenlikten yoksundur. Uzun süre kendilerinden söz ettirebilirler.
İhanete uğradıklarını, kendilerine haksızlık edildiğini dile getirebilirler. En büyük yıkıntı
kaynakları eşleri, aileleri, yakın çevreleridir. Zaman zaman bu acı söyleyişleri onları da
kaygılandırabilir. Onların acıma duyguları depreşebilir. İnsanlık adına yardımlar hatırlanır. Her
türlü özveri olanakları araştırılır, olabildiğince yardım yolları aranır. Mutlu olmaları yardım
edenleri mutlu kılar.
- Güvensiz duyguları içinde çırpınan bu insanları bir yönüyle akademik başarılarını ileri düzeyde
gerçekleştirebilirler. Oldukça hırslıdırlar. Başarıya ulaştıran her yol akla uygun kılınır. Hoşgörü
sınırına sokulur. Gelecekteki hedef egemen olmaktır. Her türlü zengin olmanın yolları aranır.
5

Oldukları gibi görünmezler. Her anlayışa uygun davranabilme yetileri vardır. Başarı için eş,
çocuk, baba, anne, sevgili hiçe sayılabilir. Kilit noktalardaki kuruluşlarla, kimselerle tanışma,
kaynaşmayı rahatlıkla sağlarlar. Namus, iffet, benlik, üst benlik hiçe sayılır. Ardından
hayıflanmalar, üzüntü tabloları eşlik eder. Bu duygularında samimi olduklarını yinelerler. Haklı
da olabilirler.
- Birlikte yaşadıklarını uzun süre yalanlarıyla oyalayabilirler. Sağlıklı gözlem yapan biri onların
tutarsızlıklarını rahatlıkla gözleyebilir. Birlikte oldukları tutkuca, taparcasına sevebildiğini
rahatlıkla söyleyebilir. Bu arada başka arayışlar içindedir. İlişki ağı içinde seçici olmayı bir yana
iterler. Herkesle birlikte olmayı yeğlerler. Bu tür ilişkilerden haz duydukları da söylenemez. Hep
güçlüden yana tavır içindedirler. Zaman zaman eski günahları depreşir. Bir zaman kullandıkları
insanları yeniden ararlar. Bütün bu gelişmeler günün birinde onları rahatsız eder. Yalnız kalma
korkuları tüm bedenlerini sarar. Sıradaki kişilerle birlikteliklerini yeniden canlandırmaya
çalışırlar. Burada izledikleri strateji son derece basittir. Artık yalnız kalmaya güçleri yoktur.
Geçmişte sıradan gördükleri insanlara yürekten sarıldıklarına inanırlar. Oysa şimdi bu kişiler
nedense birden çok sevilen, saygı duyulan biri olmuştur. Aslında buna kendileri de inanmazlar.
Gelecek kaygıları onları birilerine sığınmaya iter. Güvensizliğin kişisel boyutta açtığı bu yaralar
sarılabilir. Kınamadan, kırmadan yardım olanakları sağlanabilir.
Bu tiplere yürekten inanan, onlara güvenen insanların durumu daha ilginçtir. Genellikle bu ilişki ağı
içinde aniden insanların birbirini tanıma olanağı yoktur. Zamanla yaşanan olaylardaki tutarsızlıklar kişilere
ip uçları verebilir.
- İnsanları tanımanın güçlüğü bu tipleri tanımayı daha da zorlaştırabilir. Oldukça inandırıcıdırlar.
Daha önce söylediklerini, yaptıklarını rahatlıkla unutturabilirler. Oldukça kıskanç oldukları için
tanıdıklarına tutkuca bağlı olduklarını söylerler. Zaman zaman bu bağlılık hali gerçekten doğru
da olabilir. Her an açık verebildikleri için onları sevenleri acılara sürükleyebilir. Nasıl
davranacaklarını şaşırabilirler. Acı ile sevgi yer değiştirir. Empati duygusu işler. Onlara yardım
yolunun bırakılmaması kazançlı olabilir. Kazancı çıkar peşinde koşan bu kişilerde paranın her
zaman genel geçer bir araç olmadığı öğretilebilir. Çocukluklarındaki çirkinlikler, aile ilgisizliği
bilinç altında sökülüp atılmazsa da yumuşatılabilir.
- Bu tiplerin karasız tutumları öğretmenleri, yöneticileri yanlışlara sürükleyebilir. Aşırı tepki
kazanç peşinde koşan bu insanları iflasa sürükleyebilir. Her insana karşı duyarlı, sabırlı
davranmak çıkar yol olarak seçilebilir.
- İnsanlara güvenenlerin güvensizlerle tanışmaları, sonuçta güvenenin güven duygusunu sarsabilir.
Öğretim üyeliği mesleği insan yetiştirme düzenine hizmet için vardır. Yıllarca emek ve çaba
gerektirir. Çoğu kez eşiniz, çocuğunuzu ihmal etmişsinizdir. İnsanlığa, ülkeye hizmet için insan
yetiştirmeye çalışırsınız. Onların düşünebilmelerini sağladığınızı sanırsınız. Oysa onlar hep
güdümlü hareket etmişlerdir. Esintiye göre yön belirlerler.
Güvenen insanların sıklıkla uğradıkları bu haksızlıklar onların kalbinde açmazlara yol açabilir.
Bunların izleyecekleri yollar şöyle sıralanabilir.
6

- Güven duygusu sarsılmış olsa da insanlara yardım etme duygusu zedelense de insana insanca
bakma tutumları devam etmelidir. Ola ki o tip insanlar olumlu örneklerden günün birinde payına
düşeni alırlar. Onlar da günün birinde haksızlığa, vefasızlığa, tutarsızlığa, ölçüsüzlüğe, değer
tanımazlığa uğradıklarında öz eleştiri yapabilirler.
- Sınırsız uydurulmuş yapay ilişkiler zamanla insanları karşılıklı olarak tek düzeliğe
sürükleyebilir. O zaman yüreklice oturup özeleştiri yapma yolu seçilirse en azından dürüstlüğüne
saygı duyulur. Bu gösterilen sevgiden dolayı hayıflanmayı da önler.
- İnsanları sevmek erdemli bir yoldur. Bu süreç saygıyı, vefayı, açıksözlülüğü, ölçülülüğü,
insanseverliği esas alırsa anlamlıdır. Yoksa normalden sapma kaçınılmaz olur.
Kısacası insanlar sevgilerinin, dürüstlüklerinin zaman zaman sonucunda acı duyabilirler. Melek
olarak tanıdıkları, ülküleştirdikleri, ulaşılmaz sandıkları, kusursuz gördükleri, yürekten bağlandıkları,
kendinden bir parça olarak gördükleri insanların da hatalı olabilecekleri unutulmamalıdır. Yoksa yaşamak
adına tutunacak ne bir dal ne de sevgi kıvılcımı kalır. Gerçekten insan olmak çok zordur. Hepimizin
kusurları, saplantıları olabilir. Başkalarını eleştirmek kolaydır Her şeye rağmen güvenmek mutsuzluk da
getirse terk edilmemelidir. İnsanın insanı tüketmesinde en uygun ortam sevgisizlik ve güvensizliktir.
Yaşamak için güven esastır. Kişilik dağılmaması için izlenecek başka yol yoktur. Bunlar yazılmalıdır.
Konuşulmalıdır. İnsanı yitip gitmemenin başka yolu da yoktur. Acılarla kaynaşmak ve barışmak insanı ancak
olgunlaştırır.
1.3.1- Karanlıktakiler ve Korku Kültürü
Karanlık kavramı aydınlığın karşıtıdır. Bu karşıt iki kavram yaşam felsefesinin özünü oluşturur.
Toplumsal gelişim sürecinde bu kavramın doğurguları toplumun zihniyetinin göstergesi sayılır. Aydınlık
öngörüyü, karanlık ise en geriyi simgeler. Toplumsal bir varlık olan insan geçmiş ile gelecek arasında
diyalektik bir köprüdür. Bu oluşta karanlık yokluğa eşdeğerdir. Bu yokluk inkar kavramıyla yakın anlam
taşır. Bu kuramsal deyişleri güncelleştirip somurlaştırılması durumu apaçık kılabilir. Karanlıkta olma
aşağıdaki esasları içerir.
- Toplumun gelişimi geçmişinden soyutlanarak irdelenemez. Günümüzün her başarısı bir önceki
emeğin ürünüdür. Bilimsel tutum bir oluşumu nedensellik ilkeleriyle açıklar. Bir bilimsel sonuç
uzun çalışmanın, araştırmanın sonucunda anlam bulur. Sonucun duyurulmasıyla elde edilecek
kazanım tüm emek verenlerin paylaşımında olmalıdır. Örneğin kazanılan bir zaferin
kazanılmasında her kademedeki askerin payı yadsınamaz. Sorulabilir, bu söylenenlerle
karanlıktakilerin ilişkisi nedir? Toplumu aydınlık ilişki ağında sürdüren toplumlar herkesin
hakkını teslim ederler. Sağlıklı özeleştiri de bunu gerektirir. Bilim aydınlığında her oluşum
apaçık sergilenir. Sonuç duyurulurken takınılan tutum popülist bir tarafgirlik, dost ağırlama,
yenilere selam ve övgü, geçmiştekilere yergi söylemleri yer almaz. Emek verenlere saygı
dillendirilir. Burada dost ağırlama yolu seçilmez. Toplum böyle sağlıklı ilişki geliştirirse bu
kurumların yaşama sürecine de yansır. Bir kurumdaki iş doyumu çalışanlarına vefa borcunun
dile getirilmesine bağlıdır. Bu fazla bir zahmet ve gösteriş de gerektirmez. Sadece hizmetlerine
7

teşekkür sihirli bir sözcük olan "toplam kalite"nin de bir ön koşuludur. Geçmişi ve hizmetler
karanlıkta bırakılmak istenmez.
- Toplumun gücü yönetenlerin, çalışanların özeleştiri yapabilmelerine bağlıdır. Bu bağlılık
geçmişin unutulmamasının irdelenmesiyle ölçülür. Toplum hafızası güçlü olan kitlelerden oluşan
gruplar, kurumlar bilinçli sayılmaktadır. Bu oluş sürü güdüsünü en aza indirger. Sağlıklı
özeleştiri yeni oluşumlara hazırlar. Sadece geçmişi ön yargıyla yargılamak karanlığa sürükler.
- Çağdaş anlamda değişim eleştiriyi beraberinde getirir. Ancak eleştirmek, yadsımak, yapılmamışı
var saymak anlamıyla söylenirse bu yergi olur. Kurumun sağlıklı ilerleyişinde yergilerden çok
eleştiri yer alır. Eleştiri karanlığa bir başkaldırıdır. Geleceğe hazırlıktır. Aydınlığın ipuçlarını
sunmaktır. Yönsüzlüğü içerdiği için karanlığa itilmeyi zorunlu kılar. Bu olumsuzluğun, çıkar
gözetmenin, insan harcamanın, çalışanların hızını kesmenin yoludur. Bu yol doğu zihniyeti
olarak ifade edilen anlayışın adıdır. Geri kalmışlığın, karanlığa sığınmanın bir tür maskesidir. Bu
maskeyi taşıyanlar herşeyden, herkesten kuşku duyarlar. Bu metodik bir kuşku değildir.
Patolojik bir yaşam felsefesinin psikolojik bir tablosudur. Bu felsefeyi benimseyenler karanlığı
düşleyenlerdir. Onlar için aydınlık sıkıntıdır. Apaçık olmak hep sıkıntı yaratır. Beliren her ışık
süzmesi örtülmelidir. Her ışık süzmesi karanlığa darbe sayılır. Bu tür insanların konumları ne
olursa olsun saplantılıdırlar. Tarih bunların örnekleriyle doludur. Bu insanlar miras yedi olurlar.
Her geçmiş başarıyı hemen sahiplenirler. Onlar için geçmişin başarıları ve gelecek önemli
değildir. Önemli olan günü kurtarmaktır. O zaman mutlu olurlar.
İnsan yetiştiren kurum yönetici ve öğretim elemanlarının baş vuracakları temel ilke geçmişte ve
günümüzdeki başarıyı yapanlara hakkını teslim etmeyi öğretmektir. Bu yapılmaz ise duygusal zeka
zedelenir. İnsanın insana saygısı kalmaz. Saygıdan yoksun bir kurum iklimi hasta sayılır. Böyle bir iklimde
çocuk babasını çıkar uğruna harcayabilir. O zaman geleceğe bir çok karın ağrısı bırakmak kaçınılmaz olur.
Asıl bu yolu seçenler karanlıkta olmaları yanında toplumu da karanlığa itelerler. Bunun bedelini ise gelecek
kuşaklar öder. Asıl o zaman yaşayanlara yazık olur.
2- KORKU KÜLTÜRÜ İLE DİSİPLİNLEŞTİRME
Eğitim Bilimleri Terimleri Sözlüğünde bilgi ya da bilim dalından farklı olarak şu anlamları
içermektedir.
- Temelde eğitim ile eş anlamdadır. Temelinde, davranış dış yetke ya da bireyin kendisi denetler
yargısı yatar. Bir toplumun üyelerine (özellikle öğrenci ve asker üyelerine) ya da insanın kendi
kendine uygulamasını buyurduğu davranış kurallarının tümü anlamına gelir.
- Bir ülkü uğrunda ya da daha etkili ve güvenilir önlemler alma amacı ile anlık, istek, tepke ya da
ilgilere yön verme ya da bunları denetleme işi ya da sonucu.
- Zorluk, güçlük ve karışıklık karşısında doğru bilinen bir davranış yolunu sürekli ve etkili olarak
ve kendi isteği ile izlemek.
- Ceza ve ödül verme yolları ile öğrenci davranışlarını doğrudan doğruya ve yetkeli biçimde
yönetme.
8

- Olumsuz anlamda, herhangi bir tepkinin ya da davranışın, çoğu zaman hoşa gitmeyen ya da acı
veren önlemlerle durdurulması. 1
Korku kültürü açısından irdelendiğinden bu kavramın aykırı bir patolojik boyutu yoktur. Birey ve
yöneten yönüyle korkmamaya ilişkin ögelere rastlamak mümkün görünmemektedir. Korkmak için sayısız
neden gösterilebilir. Bu korkuların başında kişinin benliğini açıklamaktan korkması gelmektedir.
“Biz mükemmel olmayan benliğimizi açıklamaktan korkarsak,
başkalarının da bunu yapmak için kendilerine güven duymalarını
bekleyemeyiz. Birbirimize hep yabancılar olarak kalmayı
sürdürürüz.” 2
İnsanlar kendilerini görünmeyen, yetersiz ve aldatılmış olarak duyumsuyorlarsa ne içrel ne de dış
etkenlere karşı kendilerini disiplinleştirebilirler. J. Fr. Herbart’ın ileri sürdüğü şu disiplinleştirme ruh
dinginliğinin de ölçüsüdür:
“ ‘Disiplinleştirme’ kavramı adı altında herbart çocuğun doğrudan
doğruya kalbine ve ruhuna etki eden ve onda ‘karakter sağlamlığı’
yaratan hususları anlamaktadır.” 3
Akla gelen en kestirme soru insanlar nelerden korkar? Bu sorunun yanıtı uzun solukludur. Bunlardan
bazıları şöyle sıralanabilir. Sevmekten, sevdiğini açıklamaktan, düşünmekten, çalışmaktan, anlaşılmamaktan,
yanlış anlaşılmaktan, üretmekten, başkalarının başarılarından, yetmezlikten, gücünün sınırını
anlayamamaktan, aldatılmaktan, aç kalmaktan, ölümden, öldürmekten korkar. Bu tablodan sonra oluşan
kişilik yapısı şu biçimi alır.
“Sürekli yakınan, isteklerde bulunan, düşüncesiz, kibirli, hata
arayan, duyarsız, sevecen olmayan, başkalarına pek az saygı
gösteren, incelik ve sıcak davranışları pek seyrek olan, kınayan,
sürekli buyurgan olan, karşısındakini küçük gören ve güç durumlara
düşüren; bunlara karşın kendimizi insanları seven biri olarak gören
kişiler değil miyiz?” 4
Bu tipteki bir öğretmenin öğrenme-öğretme sürecinde kendini ifade de güçlük çekeceği gibi
demokratik bir öğretim süreci geliştirmesi de kolay olmaz. Disiplin adına korkular geliştirir. Eleştirilmekten,
düzensizlik kaygısından, olaylara tanık olmaktan, değişim ve değiştirilmekten korkar. Bu tiplerde şu
tutumlarda beklenir.
“İnsanlar, duyarlı ve kolay incinir (……) düşüncesiz hareket ve
sözler ilişkilerimizi derinden yaralar. Ayrılıklara, gereksiz acılara,
gerilimlere, kırgınlık ve gücenikliklere yol açar.” 5
Kişinin kendini disipline etme yetisi kazanması kültürel dokunun sağlıklı oluşuna bağlıdır. Bunun
sağlıklı olmayışı şu belirtileri ortaya koyar.
1 Öncül, Remzi, Eğitim Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 200, s.333
2 Leo Buscaglia, Birbirimizi Sevebilmek, (Çev.: Nejat Ebcioğlu), İstanbul, 1982, s. 186
3 Aytaş, Kemal, Avrupa Eğitim Tarihi, İstanbul, 1992, s. 269
4 Buscaglia, a.g.e., s.188
5 a.g.e., 193
9

- Duygularını açıklamaktan korkmak yaşamı çekimser kılar. Herkes bir maske takarak gerçek
kimliğinden uzaklaşır.
- Hatayı başkasında aramak benliği zedeler. Kötü kaderden yakınmak gibi umutsuzluklar
pekiştirilir.
- Korku kültüründe başına geleni başkasında ve başka yerde aramak. Bu korkuyu yaradana,
inanca, feleğe ya da bir kişiye bağlamak.
- Korku kültüründe sevilmek için düşkün olmak, çaresizlik, düşkünlük, güçsüzlüğe eşlik eder.
Acıma duygusu yapay sevgi sunulur.
2.1- Ortaöğretimde Disiplin ve Korku Kültürü
Topluma egemen olan kültür ortamı okullara da yansımaktadır. Korkuya dayalı bir sistemde davranış
değişikliğinin olabileceğini ummak iyimserlik olur. Çoğu kez işlevleri yönetmek olan yöneticilerin kendileri
disiplinsizlik nedeni olmaktadırlar. Toplumun sapma gördüğü her oluşum ayrıntılı olarak okullarda
yeşermektedir. Ortaöğretim disiplin yönetmeliğindeki maddeler yaptırım olarak ağır sayılabilecek ilkeleri
içermektedir. Toplumdaki fanatikleşme sürecinde gençler daha çok etkilenmektedir. Geçmiş dönemlerdeki
öğrenci şöyle kümelenmekteydi.
- Koridorda koşmak
- Sakız çiğnemek
- Kızlara laf atmak
- Kırık not almak
Günümüzde toplumun yönsüzlüğüne, yozlaşmasına, yabancılaşmasına bağlı olarak öğrenci kusurları
şu başlıklarda toplanabilir.
- Okula devamsızlık
- Uyuşturucu kullanmak ve satmak
- Öğrenci cinayetleri
- Kürtaj vakaları
- Okulda çete kurmak ve haraç toplamak 6
SONUÇ
Korku doğal bir olgudur. Ancak bunun her insan etkinliğinin yönlendiricisi, yaratıcısı, belirleyici
olmak durumunda tüm insan ilişkileri sağlıksızlaşmaya yol açar, güven duygusu yok olur. İnsan kimliğibenliği,
kişiliği dağılır.
6 Çiftci, B. Sait, “Öğrenciyi Anlamak”, Yeni Eğitim 2(7), Nisan, Mayıs, Haziran 2004, s.17
10