bilgi edinme ve denetim yolları - Yasama Derneği

D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M : B İ L G İ E D İ N M E V E D E N E T İ M Y O L L A R I
Genel olarak bilgi edinme ve denetim yolları nelerdir?
Parlamenter sistemlerde parlamento, yasama ve yürütme organlarının
her ikisini birden kapsar. Milletvekilleri halk tarafından seçilerek
yasama organını, yani TBMM’yi oluşturur. Meclis de kendi
üyeleri veya milletvekili seçilme yeterliğine sahip olanlar arasından
başbakanca seçilen kişilerden kurulan hükümete güvenoyu
verir. Meclisten güvenoyu almamış bir hükümetin görevine devam
etmesi mümkün değildir. Ancak kurulan hükümetin meclis çoğunluğunun
güvenini alması yeterli olmayıp, bu güveni sürdürmesi
gerekir. Örneğin bir gensoru sonucunda güveni kaybettiği anlaşılırsa
görevi sona erer.
Hükümetin meclise karşı sorumluluğunun sonucu sadece görevden
düşürülme değildir. Meclis başka araçlarla da denetim yetkisini
kullanır. Bakanların cezai sorumluluğunu gündeme getiren
meclis soruşturması bu mekanizmalardan biridir. Meclis soruşturması
açılmasıyla, eski ya da görevde bulunan bir başbakanın ya da
bakanın Yüce Divan’da yargılanması mümkün hale gelebilir.
Hükümetin ya da bakanların sorumluluğunun gündeme geldiği bu
haller dışında başka denetim yolları da vardır. Aslında bunlar denetimden
çok bilgi edinme yollarıdır ve hükümetin ya da bakanların
dolaylı olarak sorumluluğunu gerektirirler. Örneğin bir bakanın
soru önergelerini gereği gibi yanıtlayamaması doğrudan bir sonuç
doğurmamakla birlikte siyasi sorumluluğunun gündeme getirilmesi
ve siyasi sonuçlar üretilmesi mümkündür.
Sözü edilen bilgi edinme ve denetim mekanizmaları soru, meclis
araştırması ve genel görüşmedir.
Bir denetim yolu olmamakla birlikte, zaman zaman bir denetim
mekanizması gibi işleyen araçlardan biri de gündem dışı konuşmadır.
130