ÇİLEK Nejla ÇAKARYIDIRIM, TEAE
ÇİLEK Nejla ÇAKARYIDIRIM, TEAE
ÇİLEK Nejla ÇAKARYIDIRIM, TEAE
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Sayı 7<br />
Nüsha 12<br />
Aralık 2004<br />
<strong>ÇİLEK</strong><br />
1.Giriş<br />
<strong>Nejla</strong> ÇAKARYILDIRIM/<strong>TEAE</strong><br />
TARIMSAL EKONOMİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ<br />
T.E.A.E - BAKIŞ<br />
Üzümsü meyveler içerisinde önemli bir yer tutan<br />
çilek (Fragaria sp.) dünyanın birçok yerinde<br />
yetiştirilmektedir. Çok yıllık, otsu, herdem yeşil olan<br />
çilek; lezzeti, vitamin (A,B,C) ve mineral madde<br />
(kalsiyum, demir, fosfor) kapsamı ile dünyada<br />
milyonlarca kişinin diyetine girmiştir. Daha önceleri<br />
sadece birkaç ülkedeki insanlar çileği tanıyor ve<br />
tadını biliyordu. Bu durum ıslah çalışmaları ile çok<br />
farklı çevresel koşullar altında yeterli verim sağlayan<br />
çeşitlerin ıslah edilmesiyle değişmiştir (1).<br />
Diğer birçok meyve türünün henüz pazara sürülmediği aylarda pazarda<br />
bulunabilmesi, albenisi ve C vitamini içeriğinin oldukça yüksek olması, bu<br />
meyvenin bazı ülke pazarlarında çok tutulmasına ve yüksek fiyatlarla satılmasına<br />
neden olmuştur. Taze tüketimi yanında işlenerek ya da dondurularak kullanılan ve<br />
gün geçtikçe aranılan bir meyve olması nedeniyle son yıllarda geniş bir tüketiciye<br />
hitap eder olmuştur.Ara ziraat yetiştiriciliği gibi, diğer ürünlerin sınırlı yetiştirildiği<br />
yamaç ve dağ köylerindeki arazilerde de yetiştirilebilmektedir (1).<br />
2.Dünyada Durum<br />
Dünya çilek üretimi 2003 verilerine göre 3.198.689 ton olarak gerçekleşmiştir.<br />
Üretimin büyük bir bölümünü karşılayan ABD 944.740 ton ile dünya sıralamasında<br />
birinci sırada yer almaktadır. ABD’yi sırası ile İspanya (262.500), Kore (209.938),<br />
Japonya (208.000) ve İtalya (154.826) takip etmektedir. Türkiye’nin 150.000 tonluk<br />
üretimi ile dünya üretimdeki payı %5’dir. Türkiye çilek üretiminde Avrupa Birliği<br />
ülkesi olan İspanya ve İtalya’dan sonra önemli bir yere sahiptir.<br />
Diğer<br />
25%<br />
Şek il-1 Dünya Çilek Üretimi (% )<br />
ABD<br />
29%<br />
Polonya<br />
4%<br />
ISSN 1303-8346<br />
4 ayda bir yayınlanır<br />
Rusya Fed.<br />
5%<br />
Türkiye<br />
5%<br />
Meksika<br />
5%<br />
İtalya<br />
5%<br />
Japonya<br />
7%<br />
Kore<br />
7%<br />
İspanya<br />
8%<br />
Kaynak:www.fao.org. (13.12.2004)
<strong>TEAE</strong>-BAKIŞ<br />
Çilek<br />
Tablo 1. Dünya Çilek Üretimi ( ton), Ekim Alanı ( ha), ve Verim (ton/ha)<br />
1994-1996 1997-1999 2000-2002 2003<br />
Ülkeler Ekim Ekim Ekim Ekim<br />
Üretim alanı Verim Üretim alanı Verim Üretim alanı Verim Üretim alanı Verim<br />
ABD 737.674 19.504 38 771.120 18.485 42 822.542 19.094 43 944.740 19.708 48<br />
İspanya 265.633 8.633 31 319.853 9.836 33 329.214 10.092 33 262.500 8.281 32<br />
Kore 163.293 7.320 22 153.067 6.527 23 197.801 7.491 26 209.938 7.816 27<br />
Japonya 202.433 8.320 24 194.733 7.663 25 208.133 7.416 28 208.000 7.230 29<br />
İtalya 182.874 7.772 24 175.136 7.264 24 176.955 6.684 26 154.826 6.239 25<br />
Meksika 115.331 6.439 18 118.313 6.502 18 138.021 6.017 23 150.261 5.414 28<br />
Türkiye 82.666 7.570 11 119.666 9.216 13 130.666 10.388 13 150.000 10.400 14<br />
Rusya Fed. 114.500 9.266 12 122.666 9.766 13 131.000 11.000 12 145.000 12.500 12<br />
Polonya 178.028 53.682 3 163.526 53.714 3 188.838 55.227 3 131.332 43.931 3<br />
Dünya 2.717.901 211.351 13 2.919.879 215.364 14 3.206.253 222.835 14 3.198.689 211.646 15<br />
Kaynak:www.fao.org. (13.12.2004)<br />
Dünya çilek ekim alanı sürekli artış göstermesine rağmen 2000-2002 yıllarında ortalama ekim alanı 222.835<br />
hektar iken, 2003 yılında 11.189 hektar bir azalışla 211.646 hektara düşmüştür. Ekim alanındaki azalmaya<br />
bağlı olarak, üretim miktarında da bir azalma meydana gelmiş; 2000-2002 yıllarında üretim miktarı<br />
ortalama 3.206.253 ton iken 2003 yılında 3.198.689 ton’a gerilemiştir. (Tablo 1).<br />
Tablo 2. Dünya Çilek İhracatı ve Değeri<br />
Tablo 3. Dünya Çilek İthalat ve Değeri<br />
Ülkeler Miktar (ton) Değer (1000 $) Ülkeler Miktar (ton) Değer (1000 $)<br />
İspanya 212.327 329.274 Almanya 109.824 181.790<br />
ABD 94.666 195.715 Fransa 93.591 173.837<br />
Meksika 42.551 55.170 Kanada 59.708 123.762<br />
Belçika 40.056 117.888 ABD 40.978 60.268<br />
Fransa 27.146 59.638 İngiltere 35.900 105.214<br />
İtalya 22.337 46.812 Belçika 27.454 51.543<br />
Türkiye 179 146 İtalya 23.321 46.033<br />
Dünya 522.666 968.237 Dünya 506.887 992.063<br />
Kaynak:www.fao.org. (13.12.2004) Kaynak:www.fao.org. (13.12.2004)<br />
Dünya çilek ihracatı 2003 yılı verilerine göre 522.666 ton olarak gerçekleşmiştir. Bu ihracatın toplam değeri<br />
ise 968.237 bin dolardır. Önemli miktarda ihracat yapan ülkeler içerisinde, ilk sırada 212.327 ton ile İspanya<br />
bulunmaktadır. Bu ülkeyi 94.666 ton ile ABD, Meksika (42.551), Belçika (40.056) izlemektedir. Türkiye ise<br />
179 ton ile toplam ihracat içinde küçük bir paya sahiptir (Tablo 2).<br />
2003 yılı itibariyle dünya çilek ithalatı 506.887 ton civarında gerçekleşmiş olup değer olarak 992.063 bin<br />
dolardır. Çilek ithalatında en büyük pay 109.824 ton ile Almanya’ya aittir. İthalatçı ülkeler sırası ile Fransa,<br />
Kanada, ABD, İngiltere, Belçika’dır (Tablo 3).<br />
2
<strong>TEAE</strong>-BAKIŞ<br />
3.Türkiye’de Durum<br />
Çilek<br />
Türkiye değişik iklim ve toprak karakterleri yönünden çilek yetiştiriciliğinde önemli bir potansiyele sahiptir.<br />
Yakın bir geçmişe kadar sadece İstanbul, Bursa, Karadeniz Ereğlisi yörelerinde yetiştirilirken günümüzde<br />
giderek yaygınlaşmıştır (2). 2003 yılı verilerine göre Türkiye’nin çilek üretim miktarı 150.000 ton olarak<br />
gerçekleşmiştir. Üretimin büyük bir kısmını; Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinin üretimi karşılamaktadır.<br />
En fazla çilek üretimi yapan illerin başında 67.075 ton ile Mersin gelmektedir. Türkiye’nin toplam çilek<br />
üretiminin %45’ini bu il karşılamaktadır. Diğer çilek üreten önemli iller ise sırası ile Bursa (%21), Antalya<br />
(%14), Aydın (%7), İzmir (%3)’dir (Tablo 4).<br />
Türkiye’nin çilek üretim alanı ve miktarı yıllara göre bir artış göstermiştir. 1994 yılında 6.690 ha alan ve<br />
65.000 ton olan üretim miktarı, 2003 yılında 10.400 ha alan ve 150.000 tona yükselmiştir. Yine aynı yıllarda<br />
verim 1994 yılında 10 ton/ha iken 2003 yılında 14 ton/ha olmuştur (Tablo 5). Üretim alanındaki artışın üretim<br />
miktarına göre daha az olması, daha verimli çeşitlerin devreye girmesi ve yetiştiriciliğin tekniğe uygun olarak<br />
yapılmasından kaynaklanmaktadır.<br />
Tablo 4. Türkiye’de Çilek Üretimi Yapılan İller ve<br />
Üretimdeki Payları (2003)<br />
İl Adı Üretim % Üretim Miktarı %<br />
Alanı (ha)<br />
(ton)<br />
Mersin 2.935 28 67.075 45<br />
Bursa 4.315 41 30.930 21<br />
Antalya 594 6 21.399 14<br />
Aydın 320 3 10.807 7<br />
İzmir 142 1 4.940 3<br />
Elazığ 270 3 2.336 2<br />
Konya 370 4 2.256 2<br />
Uşak 123 1 1.510 1<br />
Diğer İller 1.331 13 8.747 6<br />
Toplam 10.400 100 150.000 100<br />
Kaynak: DİE (Tarımsal Yapı)<br />
Tablo 5. Türkiye’de Yıllar İtibariyle Çilek Ekim<br />
Alanı, Üretimi ve Verimi<br />
Yıllar Ekim alanı Üretim miktarı Verim<br />
(ha)<br />
(ton) (ton/ha)<br />
1994 6.690 65.000 10<br />
1995 7.150 75.000 10<br />
1996 8.570 107.000 12<br />
1997 9.050 110.000 12<br />
1998 9.200 120.000 13<br />
1999 9.400 129.000 14<br />
2000 9.465 130.000 14<br />
2001 9.700 117.000 12<br />
2002 10.000 145.000 15<br />
2003 10.400 150.000 14<br />
Kaynak: DİE (Tarımsal Yapı)<br />
Tablo 6. Türkiye’nin Yıllar İtibariyle Çilek<br />
İhracatı<br />
Taze Çilek<br />
İhracatı<br />
Dondurulmuş<br />
Çilek İhracatı<br />
Yıllar Miktar Değer Miktar Değer<br />
(ton) (1000$)<br />
(ton)<br />
(1000$)<br />
1996 82 112 9.939 13.136<br />
1997 111 215 13.585 16.611<br />
1998 76 128 17.136 30.094<br />
1999 73 157 12.177 16.684<br />
.2000 60 83 9.148 10.526<br />
2001 23 41 9.945 9.268<br />
2002 48 78 12.182 14.269<br />
2003 179 146 11.124 18.457<br />
Kaynak: DİE<br />
Çilek, son yıllarda ülkemizin iyi bir ihraç ürünü haline<br />
gelmiştir.Taze çilek ihracatının yapıldığı ülkeler sırası ile<br />
Almanya, Romanya, Rusya Federasyonu’dur. 1997 yılı<br />
verilerine göre taze çilek ihracatı 111 ton olarak<br />
gerçekleşmesine rağmen, 1998-2002 yılları arasında<br />
ihracatta düşüş meydana gelmiştir. 2003 yılında ise<br />
ihracat miktarı 179 tona yükselmiş ve bu ihracattan 146<br />
bin dolar döviz geliri elde edilmiştir. Dondurulmuş çilek<br />
ihracatında ise en önemli alıcı ülkelerin başında<br />
Almanya, İngiltere, Hollanda ve Fransa gelmektedir.<br />
1996 yılında 9.939 ton olan dondurulmuş çilek ihracatı<br />
2003 yılında 11.124 tona ulaşmış ve bundan elde edilen<br />
döviz 18.457 bin dolar olarak gerçekleşmiştir (Tablo 6).<br />
2000-2003 yılları arasında taze çilek ithalatı<br />
yapılmamıştır.<br />
3
<strong>TEAE</strong>-BAKIŞ<br />
Geçmiş yıllarda ise taze çilek ithalatı ya hiç yapılmamış ya da küçük miktarlarda yapılmıştır. Dondurulmuş<br />
çilek ithalat miktarı 2003 yılı verilerine göre 41 ton’dur (4).<br />
4.Genel Değerlendirme<br />
Taze ve dondurulmuş olarak tüketim ve ihracat imkanı olan çilek yetiştiriciliğinin<br />
Türkiye’de yeterince geliştiğini ve yaygınlaştığını söylemek çok zordur. Üretimi<br />
yapılan çileğin istenilen kalite ve miktarda olması için yeni üretim tekniklerinin<br />
benimsenmesi gerekir. İhracata uygun çilek çeşitlerinin üretim ve<br />
değerlendirilmesine imkan sağlayacak yeni tarımsal işletmelerin kurulmasına<br />
gerek vardır.<br />
Dünya ve AB pazarlarındaki gelişmiş çilek üreticisi ülkelerle rekabet edebilmek<br />
için mutlaka planlı bir üretim ve pazar organizasyonunun kurulması<br />
gerekmektedir. Bunun için hasat sonrası kayıpların asgariye indirilmesinde,<br />
ambalajlama, nakliye, muhafaza, depolama ve değerlendirme organizasyonu iyi kurulmalıdır.<br />
Örtüaltı çilek yetiştiriciliğine uygun bölgelerimizde (Akdeniz, Ege) gerekli destek verilerek, erkenci çilek<br />
yetiştiriciliği teşvik edilmelidir. Erkenci çilek yetiştiriciliğinden amaç aralık-ocak aylarında ürün elde edip,<br />
bunu iç ve dış pazarda satmaktır.<br />
Frigo fide kullanımı taze fide kullanımına göre 6-8 aylık bir zaman kazandırdığı ve verimi yükselttiğinden<br />
firigo fide kullanımı yaygılaştırılmalıdır. Bunun için sağlıklı ve sertifikalı fide üretimi ve bu fideleri soğuk<br />
depoda (-2 derecede) muhafaza edecek alt yapı düzenlemesinin yapılması ve teşvik edilmesi gerekir. Büyük<br />
ölçüde sağlıklı fide üretecek kamu ve özel kuruluşların üretimleri desteklenmeli ve teşvik edilmelidir. Özel<br />
kuruluşların üreteceği fide, sertifikasyon yönünden devlet tarafından ciddi bir şekilde denetlenmelidir (1).<br />
KAYNAKLAR<br />
1. DPT ( 2001): Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı,Bitkisel Üretim Özel İhtisas Komisyonu Meyvecilik, Ankara<br />
2. www.bahçe ve biz (14.12.2005)<br />
3. Kaynak:www.fao.org. (13.12.2004)<br />
4. DİE (2003): Tarımsal Yapı<br />
Çilek<br />
TARIMSAL EKONOMİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ<br />
PK.34 06100 Bakanlıklar/Ankara<br />
Tel:0.312.4185965<br />
Faks:0.312.4186209<br />
Web: http://www.aeri.org.tr<br />
e-mail: aeri@aeri.org.tr<br />
4
Change language