Kurumsal Sosyal Sorumluluk - Department of Management

YÖNET‹fi‹M
Fark yaratman›n yeni yolu:
Kurumsal
Sosyal Sorumluluk
ÖZHAN ÖZTÜRK, MBA’04
ozturkozhan2002@yahoo.com
Kökeni Amerika‘ya
dayanan ve 70‘li y›llardan
bugüne gelen kurumsal
sosyal sorumluluk,
gelecekte stratejik
üstünlü¤ün hangi flirkette
olaca¤›n› belirleyecek.
Bo¤aziçi Üniversitesi
‹flletme Bölümü‘nden
Deniz Erden kurumsal
sosyal sorumlulu¤un
bugünü ve gelece¤ini
anlat›yor.
Kurumsal sosyal sorumluluk kavram›n›
k›saca nas›l tan›mlars›n›z
Kurumsal sosyal sorumluluk kavram›
bir firman›n iyi bir toplum yaratmak için
gönüllü olarak katk›da bulunmas›n› ifade
eder. fiirketin içinde yaflad›¤› topluma
kendi faaliyetinin d›fl›nda elle tutulur katk›lar›n›n
olmas›ndan bahsediyoruz ki bu
her ne kadar Türkiye için çok yeni bir
kavram olsa da dünyada da eski oldu¤unu
söyleyemeyiz. Kökeni Amerika‘ya dayanan
ve 70‘li y›llardan bugüne gelen kurumsal
sosyal sorumluluk orada da sürekli
bir geliflme gösterememifl, ask›ya
al›nd›¤› dönemler olmufl. Avrupa‘n›n konuya
ilgisi ise daha çok son 10 y›lla s›n›rl›.
Friedman yaklafl›m›na göre firmalar›n
öncelikle ekonomik sorumluluklar› vard›r
ve firman›n esas amac› kârl›l›kt›r, baflka
bir fleyle ilgilenmesi de gerekmez. Fakat
biraz daha ileriye gidildi¤inde belirli say›-
da özürlü çal›flt›rmak gibi kanuni sorumluluklar
gelir. Bundan daha ileri olan konum
ise toplumun beklentilerini öngörüp
onlara cevap verecek politikalar üretmektir
ki bu kanunen beklenenin d›fl›na
ç›kmak anlam›na geliyor.
Küreselleflme ile birlikte sosyal sorumluluk
kavram›na verilen önemin de artt›¤›-
n› gözlemliyoruz. Bunu hangi faktörlere
ba¤layabiliriz
Küreselleflmenin pek çok boyutu var,
ama h›zla artan rekabeti önemle vurgulamam›z
gerek. Di¤erlerine fark atma, fark
atabilme hem ülke, hem firma hem de kifli
olarak yönetici baz›nda yaflamsal
önem kazan›yor. Bu ba¤lamda yöneticiler
fark ediyorlar ki insan kaynaklar›na
yap›lan yat›r›m stratejik bir farkl›l›k yaratabilir
ve rekabet ortam›nda firmaya bu
yolla üstünlük sa¤layabilir. Peki firmalar
bunu nas›l yapacaklar Firman›n en
önemli paydafllar›ndan biri olan çal›flanlar›n›n
o firmayla özdeflleflmifl olmaktan
iftihar etmek istemeleri bu noktada
önemli bir rol oynuyor. Sadece iyi bir maafl
ve güvenilir bir ifle sahip olmak yetmiyor,
çal›flanlar firmalar›n›n flöhretiyle de
övünme ihtiyac› hissediyorlar. Onun için
sosyal sorumluluk performans› yüksek
olan firmalar›n toplum gözündeki sayg›nl›¤›
da art›yorsa, ki bunun do¤rulu¤u yap›lan
çal›flmalar ›fl›¤›nda ispatlanm›flt›r,
bu firmalar›n daha nitelikli insan kayna-
40 • Leaders May›s 2004

GOVERNANCE
A new way of creating difference: Corporate Social Responsibility
¤›n› kendilerine çekmeleri veya mevcut
olan› koruma flanslar› da ayn› ölçüde artm›fl
oluyor. Bu aç›dan sosyal sorumlulu-
¤u topluma oldu¤u kadar firmaya da katk›
yapacak bir süreç olarak görmek hem
normal hem de elefltirilmemesi gereken
bir yaklafl›m.
fiirket d›fl çevresine olan sosyal sorumluluklar›n›
nas›l tespit edebilir
Burada teoriye bakacak olursak firmalar
ifltigal alanlar› ne ise ona yak›n düflecek
alanlarda katk›da bulunmal›d›rlar.
Örne¤in kimyasal madde üreten bir firman›n
hizmet üreten bir firmaya k›yasla
çevreye daha fazla zarar vermesini bekleriz
ve bu tarz firmalar›n sosyal sorumluluk
profillerine bakt›¤›m›zda çevreye daha
fazla yer verdiklerini görürüz ki bu da
çok mant›kl›. Bir yaklafl›m bu olabilir ama
bir banka veya finans kurumundan bahsedecek
olursak uygun alan bulmak zor
olacakt›r. Bu noktada çok kat›, teknik
formüllerden bahsetmek yerine firma politikas›n›
içinde bulundu¤u toplumun taleplerine
göre belirlemenin daha do¤ru
olaca¤› kanaatindeyim. Mesela Türkiye‘ye
mahsus, literatürde rastlayamayaca¤›n›z
bir alan görüyoruz: do¤al afetler.
17 A¤ustos depreminde yaflanan felaketin
boyutlar›n›n büyüklü¤ü nedeniyle
hem sivil toplum örgütlerine hem de firmalara
çok ifl düfltü ve sonras›nda firmalar›n
sosyal sorumluluk alanlar› aras›nda
do¤al afetler de önemli bir yer edindi. Bir
baflka yayg›n ihtiyac›m›z ise kronik olarak
devlet kaynaklar›ndan az miktar ayr›-
lan e¤itim. Firmalar bu konuda da oldukça
yarat›c› projeler üretiyorlar.
Bugünün piyasa koflullar›nda müflterilerin
de flirket üzerinde bask› unsuru olabilece¤i
bilinen bir gerçek. Müflteri ürününü/hizmetini
sat›n ald›¤› flirketin istihdam
politikas›n›, üretim sürecinin çevreye
ne derece duyarl› oldu¤unu, yürüttü¤ü
sosyal sorumluluk aktivitelerini sorgulayabiliyor.
Bu noktada flirketlerin gösterdi¤i
sosyal sorumluluk performans›n› belirli
standartlara göre ölçmek için bir gösterge
veya endeksten bahsetmek mümkün
mü
Evet mümkün ve hatta kafan›z› kar›flt›-
racak kadar bol say›da endeks oldu¤unu
görüyorsunuz. Bilhassa Londra kökenli
Avrupa endekslerine veya Amerikan kökenli
olanlara rastlamak mümkün. Bunlara
örnek olarak "Domini 400 Social Index",
"Dow Jones Global Sustainability
Index", "SRI Index", "FTSE4Good Index"
endekslerini verebiliriz. Bu endekslerde
ad› bulunan firmalar standart endekslerdeki
firmalara k›yasla daha iyi performans
sergiliyorlar. Örne¤in, "Domini 400
Social Index"teki firmalar "Standart &
Poor‘s 500 Index" firmalar›ndan daha iyi.
"Dow Jones Global Sustainability Index"teki
firmalar "Dow Jones Global Index"tekilerden
daha üstün performans
gösteriyor. "FTSE4Good Index" ise ‹ngiltere
kökenli olup ABD, Avrupa ve dünya
geneli için farkl› endeksleri mevcut ve
her bir endekse kat›labilmek için baflvuru
kriterleri de¤iflebiliyor. fiu an için Türkiye‘de
böyle bir endeksimiz maalesef
yok. Geçti¤imiz y›llarda TESEV‘le yapm›fl
oldu¤umuz çal›flmalar s›ras›nda bu konu
gündeme geldi fakat tamamen yeni ve
kendimize ait bir endeks ç›karmak zah-
Who will have the strategic advantage in
the near future will be determined by the companies‘
social responsibility performances. We
talked to Deniz Erden, who is one of the lecturers
at Bogaziçi University, Department of
Management, about the Corporate Social
Responsibility (CSR) concept and its applications.
Erden defined, corporate social responsibility
as the idea of making tangible contributions
voluntarily to the society in which the company
is doing business in. Although it is a new
concept for Turkey, similar to many other
countries in the world, CSR emerged in the
1970‘s in U.S.A. Yet it did not demonstrate a
continuous advancement and was suspended
for some periods of time. European countries‘
concern about this concept is limited to the
last ten years. Due to the rapid incline of competition
related to the inevitable effects of
globalization, it has become vital for both companies
and countries to be different or create
a difference. Managers realize that human
resources of their company may be the key
element to provide a strategic advantage in
this game. The question is "How" The crucial
element is the demand of the employees who
are one of the most important stakeholders of
a company. Putting aside a good salary and job
security, they should feel pride in working for
their company. In the light of this fact one can
conclude that those companies which can
demonstrate a high performance of social
responsibility are much more esteemed by the
society and accordingly can seize the opportunity
of attracting highly qualified human
resources.
As for the determination of the social
responsibility of a company, Erden indicates
that theoretically companies focus on matters
which are more related with the company‘s
core business. For instance a company working
in the chemistry industry may pay attention
to environmental pollution since it is likely that
the company is contaminating the environment.
Then what if we are talking about a bank
or a financial institution when it is not possible
to directly relate the core business to CSR
Here we cannot talk about technical formula-
Leaders May 2004 • 41

YÖNET‹fi‹M
tions or rigid rules instead every company
should set its policy according to the needs
and demands of its society. In the case of
Turkey, natural disasters are of great significance
following the earthquake on August 17.
This demonstrated a good example for the
Turkish case; where companies focused their
CSR activities in this area.
Another crucial point is the objective measurement
of CSR performance of the companies.
There are a great deal of CSR indices originating
from U.S.A and Europe such as "Domini
400 Social Index", "Dow Jones Global
Sustainability Index", "SRI Index", "FTSE4 Good
Index". However we do not have such an index
in Turkey for the time being. On the other hand
Deniz Erden, throughout her studies came
across some Turkish companies applying the
most recent methods such as letting the
employees work for an NGO during regular
work hours or work on a CSR project. Erden
also emphasizes that company‘s top managers
are not satisfied with the way most of the
NGOs are working since they do not fulfill even
the basic institutional requirements such as
organizing meetings or keeping meeting notes.
This problem can also be solved by participation
of companies so as to implement their professional
style of working to the NGOs.
Although there are some specific applications
such as establishing a CSR department
within the company, most of the companies are
managing these activities through already
existing corporate affairs departments or by
outsourcing to a PR company. After all,
whether the company has a specific CSR
department or not is not as important as the
performance demonstrated. Even the performance
of giant multinationals having those
departments may differ from country to country
showing also a different trend from its headquarters.
Eventually, universities should also support
the business world in this area. The first thing
that comes to mind is to add CSR lectures to
current curriculums, which would inform students
about the recent trends, best practices
and encourage them to share their knowledge
with the NGOs as a way to improve their understanding
of CSR.
Unilever‘in Topkap› Saray›‘n›
temizleme projesi Türkiye‘de
kurumsal sorumluluk denince
akla gelen ilk örneklerden. Proje, IPRA taraf›ndan
dünya çap›nda alt›n ödüle lay›k görüldü.
metli bir süreç gerektiriyor. Öncelikle,
Türkiye‘deki uygulama alanlar› saptan›p
firmalarda detayl› araflt›rmalar yap›lmal›.
fiirketlerin sivil toplum örgütlerine verdi-
¤i deste¤in son 10 y›l içerisinde ciddi anlamda
artt›¤› biliniyor. Sivil toplum örgütlerine
do¤rudan (maddi) yard›mda bulunmak
d›fl›nda flirket çal›flanlar›n›n her birinin
y›lda belirli ifl-saatini ilgili bir sosyal
sorumluluk projesine ay›rmas›n› sa¤lamak
veya aktif olarak sivil toplum örgütünde
çal›flmas›n› teflvik etmek gibi uygulamalara
Bat› toplumlar›yla k›yasla
Türkiye‘de ne düzeyde yer veriliyor
Yayg›n olarak, bu tarz yeni ve rasyonel
uygulamalara ülkemizde pek fazla yer
verilmedi¤i düflünülse de, flu ana kadar
yapt›¤›m çal›flmalarda pekâlâ bu en yeni
uygulamalar› bile benimsemifl firmalara
rastlamak benim için de çok sevindirici.
Fakat firma çal›flanlar› ve tepe yöneticilerle
yapt›¤›m›z görüflmelerde sivil toplum
örgütlerinin çal›flma tarzlar›n› tatminkâr
bulmad›klar›n› duyuyoruz ki bu
da önemli bir saptama. Pek çok sivil toplum
örgütünün toplant› düzeninden tutun
da kay›tlar›n tutulmas›na kadar kurumsallaflman›n
en temel boyutlar›ndan
bile yoksun olmas› bafll›ca flikâyetler olarak
dile getiriliyor. Bu noktada kurumsallaflma
aç›s›ndan çok daha fazla yol katetmifl
firmalar›n kendi profesyonel iflleyifl
tarzlar›n› bu örgütlere aktarmalar› ve
bilhassa yönetim hususunda sivil toplum
örgütlerine destek olmalar› yoluyla yarat›lan
katma de¤erin artt›r›labilece¤i inanc›nday›m.
Dünyada baz› flirketlerin kurumsal sosyal
sorumluluk projelerini gelifltiren ve
yürüten özel departmanlar› oldu¤unu biliyoruz.
Çal›flmalar›n›z boyunca Türkiye‘de
bunun örneklerine rastlad›n›z m›
Ço¤unlukla kurumsal iliflkiler ad›nda
bir bölümden bahsetmemiz mümkün ki
bu da çokuluslu flirket kültüründen gelen
bir olgu. Bunun yan›nda baz› firmalarda
halkla iliflkiler departmanlar›n›n bu iliflkileri
yönetti¤ine rastlamakla birlikte, d›flar›dan
bir PR ajans›yla çal›flan firmalar›n
da oldu¤unu biliyoruz. Bu çal›flma proje
42 • Leaders May›s 2004

GOVERNANCE
baz›nda olabildi¤i gibi y›ll›k da olabiliyor.
Bu alanda tek bir modelden bahsetmemiz
mümkün de¤il. Uygulamalar, tamamen
firman›n tercihleri ve tepe yöneticilerin
meseleye yaklafl›m› ile ba¤lant›l›
olarak çeflitlilik gösteriyor fakat sosyal
sorumluluk performans› süreklilik göstermeye
bafllad›kça firmalar bu alanda
da kurumsallaflmaya gidiyorlar. Öncelikle
bir kaç kifliden oluflan bir komisyon
kuruluyor, sonras›nda bir çal›flma grubu
ve nihayetinde ayr› bir bölüm olarak geliflim
tamamlan›yor. Burada özellikle üzerinde
durmam›z gereken nokta flirketin
bu departmana sahip olup olmamas›ndan
çok, gösterdi¤i sosyal sorumluluk
performans›n›n ne düzeyde oldu¤udur.
Uzun süre çokuluslu flirketler üzerine çal›flt›¤›m
için size flunu söyleyebilirim ki
muazzam performans› oldu¤unu düflündü¤ümüz
Johnson&Johnson, Coca Cola
gibi dev flirketlerin bile ana merkez ile faaliyet
gösterdi¤i di¤er bölgelerde, örne-
¤in Türkiye‘de sergiledi¤i performans
farkl›l›k gösterebiliyor.
Sosyal sorumluluk üniversiteler aç›s›ndan
ele al›nacak olursa, üniversitelerin
bu konuda ifl dünyas›na katk›lar› neler
olabilir
‹lk akla gelen, üniversitelerin sosyal
sorumluluk içerikli dersler vermeleri gerekti¤idir.
Bu derslerde dünyadaki trendlerden,
en iyi uygulama örneklerinden
söz edilmesinin yan› s›ra ö¤rencilerin birikimlerini
sivil toplum örgütleri ile paylaflarak
tecrübe kazanmalar› ve kiflisel sorumluluk
almalar› sa¤lanmal›d›r. Bo¤aziçi
Üniversitesi ö¤rencilerinin bu konuda
bilhassa flansl› olduklar›n› düflünüyorum
çünkü bu okulun gelenekleri aras›nda kiflisel
sorumlulu¤un gelifltirilmesi her zaman
vurgulanm›fl ve desteklenmifltir. Bu
noktada onlardan bekledi¤imiz, gelece-
¤in yöneticileri olarak sosyal sorumluluk
kavram›n› çal›flt›klar› kurumlarda da yerlefltirmeleri
ve toplumun di¤er kesimlerine
yaymalar›d›r.
Turkcell‘in ÇYDD ile birlikte yürüttü¤ü e¤itim
projesi IPRA (International Public Relations
Association) Excellence Awards‘ta 270‘in üzerinde proje
aras›nda kurumsal sosyal sorumluluk kategorisinde
birincilik ald›. Bunlar da gösteriyor ki yak›n gelecekte
stratejik üstünlü¤ün kimde olaca¤›n› flirketlerin sosyal
sorumluluk performanslar› belirleyecek.
DENİZ ERDEN KİMDİR
1969- ‹flletme Lisans›, Bo¤aziçi Üniversitesi
1974- ‹flletme Doktoras›, University of
Massachussets, A.B.D
1981- Ö¤retim üyeli¤i, ‹flletme Bölümü,
Bo¤aziçi Üniversitesi
Halen Bo¤aziçi Üniversitesi ö¤retim
üyesi olarak görev yapan Deniz Erden’in
çal›flma ve araflt›rma alanlar›,
"Çokuluslu fiirketler", "‹fl ve Toplum",
"Uluslararas› ‹flletme ve Organizasyonlar",
"Türkiye’de Yabanc› Yat›r›m",
"Türkiye’deki Çokuluslu fiirketlerde
‹nsan Kaynaklar› Yönetimi"dir. Kendisi,
lisans, lisansüstü, doktora, E-MBA
programlar›nda ders vermektedir.
WHO İS DENİZ ERDEN
1969- B.A., Department of Management,
Bo¤aziçi University
1974- Ph.D., Department of Management,
University of Massachussets, U.S.A
1981- Faculty Member, Department of Management,
Bo¤aziçi University
Deniz Erden is currently lecturing in Bo¤aziçi
University, Department of Management.
Her teaching and research interests are in the
fields of "International Business and Organizations",
"Multinational Companies", "Business
and Society", "Foreign Direct Investment
in Turkey", "Human Resource Management
of Multinational Companies in Turkey".
She offers courses in undergraduate,
MBA, Doctorate and E-MBA programs.
Leaders May 2004 • 43