HABERLER - Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü

ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN
Kompleksin ön surlara ait küçük girifli bugün örülü
olmas›na ra¤men ön k›s›mdaki baz› mimari parçalar
hâlâ in situ vaziyette durmakta, arkada ise ›zgaral›
demir perdenin yuvalar› görülmektedir. Tüm özellikleriyle
yine Mevlevihanekap› kompleksinin ön surlardaki
giriflini hat›rlatan bu kap› buran›n bir yan kap›
olmay›p, kara surlar›n›n ana kap›lar›ndan biri oldu¤u
hissini uyand›r›r ve hem surlar›n ortas›ndaki konumu
-Blakerna surlar› dahil-, hem de an›tsal mimarisi flu
sorular› akla getirir:
1. Mesoteikhon sadece Theodosius Surlar›’n›n m›
yoksa Marmara Denizi’nden Haliç’e kadar olan
tüm sur hatt›n›n m› ortas›d›r
2. Romanos-Kap›s› diye bilinen kap› asl›nda buras›
m›d›r
Ancak Topkap›’n›n Romanos-Kap›s› oldu¤u inanc›
öylesine sa¤lamd›r ki, bu sorular düflünülse bile
arkeolojik veya epigrafik veri olmadan aksi iddia
edilemez. Bunun için gerekli olan veri ise, ana kap›n›n
lentosu üzerinde bulunan ve bu güne kadar görülmeyi
bekleyen bir kitabedir (En geç 1998 y›l›ndan beri en
önemli k›sm› ortada olmas›na karfl›n, hiç bir yeni
yay›nda kap›n›n bugünkü durumu ile ilgili bir bilgi
yoktur. Bu durum sadece araflt›rmac›lar›n -en az›ndan
bu bölgede- arka surlara kesinlikle geçmediklerini
aç›klamakla kalmaz, çok daha olumsuz flartlarda bile
bölgeyi kar›fl kar›fl tarayan Alexander Van Millingen,
Alfons Maria Schneider, Bruno Mayer-Plath gibi eski
ustalara neler borçlu oldu¤umuzu gösterir. Surlar›n son
durumuyla ilgili en güncel yay›n için, bkz. F. Dorso,
Un espace indécis au cœur d’Istanbul. La muraille de
Théodose II en 2001, Les dossiers de L`IFEA. Série:
patrimoines au présent, No :1. Institut Français
d’Etudes Anatoliennes, Istanbul, 2003. Burada surlarda
yap›lan tahribat konusu üzerinde durulmas›na
karfl›n, anlafl›ld›¤› kadar›yla yazar ön ve arka sur aras›na
çok yerde geçmemifltir). Kabartma bir haçla bafllay›p
yine, kabartma bir haçla kesilerek devam eden
ve nihayet yine kabartma bir haçla son bulan Grekçe
kitabe flu flekilde okunmaktad›r:
+PORTA MESH EISFEROUSA+EPI TON AGION
RvMANON+
(AZ‹Z ROMANOS’A GÖTÜREN ORTA KAPI)
Hem sövelerin durumu, hem de tam olarak kalm›fl
kitabe hiçbir flüpheye gerek b›rakmayacak flekilde
orijinaldir. fiimdiye kadar literatürde haks›z bir flekilde
dördüncü yan kap› olarak geçen girifl, Bizans tarihi
boyunca önemli roller üstlenen, 1453 y›l›ndaki kuflatma
esnas›nda Sultan II. Mehmet ve Urban ustan›n
topu veya toplar›n›n karfl›s›nda bulundu¤u ve büyük
ihtimalle ‹mparator XI. Konstantin’in hayat›n› kaybetti¤i
“ROMANOS KAPISI”, bir baflka deyiflle
‹stanbul’da Bizans Devri’nin bitip Osmanl› Devri’nin
bafllad›¤› yerdir.
Kap›n›n Blakerna surlar› da dahil olmak üzere tüm
savunma hatt›n›n tam ortas›nda bulunuyor olmas›,
Kritovoulos’un “MESOTEIKHON” kelimesini kullan›rken
tüm surlar› birlikte düflündü¤ünü göstermektedir.
Kitabedeki PORTA MESH tan›m› da sadece
Kritovoulos’un de¤il, tüm Bizansl›lar’›n flehrin bat›s›ndaki
savunma sistemini Marmara Denizi’nden Haliç’e
kadar bir bütün olarak alg›lad›klar›n› gösterir. Ayr›ca
bugüne kadar yan kap›/askeri kap› olarak düflünülen
bir kap›n›n kara surlar›n›n en önemli kap›lar›ndan biri
olarak ortaya ç›kmas› da bu tür adland›rmalar›n yeniden
gözden geçirilmesi gerekti¤ini vurgular.
Romanos-Kap›s›’n›n fetihten 550 sene sonra ‹stanbul’un
bugünkü haritas›nda gerçek yerine kaydedilmesi
ile topografya araflt›rmalar› için sabit bir nokta
elde edilmifltir. Bugüne kadar Topkap› baz al›narak
yap›lan teflhisler, geçerliliklerini kaybettiklerinden, bunlar›n
yeniden gözden geçirilmeleri ve Topkap›’ya
art›k yeni bir kimlik bulunmas› gerekmektedir.
Neslihan Asutay-Effenberger
20 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER