Bazar ykdysady˙eti näme?

ir hakyky töwekgelçilik bar, ÿagny hökümeti◊ syÿasatlary
öz netijesini berÿänçä, ilkiba∆daky meseläni◊ öz-özünden
çözülmegi ÿa-da düÿbünden ba∆ga bir ugur almagy
mümkin. ≈eÿle halatda, durnukla∆dyrma prosesini◊
gerek bolmazlygy ÿa-da hatda onu◊ gar∆ylykly täsirini◊
bolmagy-da ähtimaldyr.
I∆sizlik bilen inflÿasiÿany◊ derejesini◊ birbada ÿokarlanan
halatynda, hökümetleri◊ ÿolaÿyrdynda galmaklary
mümkin. Sebäbi, pul we maliÿe syÿasatlary inflÿasiÿadyr
i∆sizligi◊ birwagtda ÿokarlanmagyna getirÿän üpjünçilikdäki
otnositel duÿdansyz pese dü∆me bilen göre∆mek
üçin däl-de, eÿsem, ÿurtdaky tutu∆ sarp edi∆i◊ derejesini
kadala∆dyrmak üçin döredilendir. ≈eÿle ÿagdaÿ haçan
döräp biler Bir gezek öten asyry◊ 70-nji ÿyllarynda ÿüze
çykdy. ≈onda, esasy nebit öndürÿän ÿurtlar tarapyndan
nebiti◊ da∆ary ÿurda çykarylmagy gadagan edilipdi. Netijede,
bahalar galyp, senagat taÿdan ösen döwletleri◊ hemmesini◊
ykdysadyÿetlerinden tolkun atyp geçdi. Üpjünçilikdäki
∆eÿle pese dü∆meler bahalary ÿokarlandyryp,
önümçiligi we i∆ üpjünçiligini peseldÿär.
Üpjünçiligi◊ peselmegi netijesinde milli ykdysadyÿete
ÿeten ∆eÿle urga gar∆y durmak üçin hökümet adamlary◊
önüm öndürmek, seri∆deleri süÿ∆ürmek we maÿa goÿmak
höweslerini artdyrmaga; ÿurtda monopoliÿa güÿjüni azaltmak
arkaly bäsde∆ligi◊ netijeliligini ÿokarlandyrmaga
ÿa-da esasy baÿlyklary◊, meselem, nebit ÿaly harytlary◊
ÿa injenerler ÿaly ba∆arnykly i∆çileri◊ ÿetmezçiligini ÿok
etmäge synany∆yp biler. Meselem, nebiti◊ da∆ary ÿurda
çykarylmagyna çäklendirme girizilen ÿagdaÿynda, hökümet
ÿurdu◊ öz içinde nebiti◊ çykarylmagyny goldap,
energiÿany◊ netijeli sarp edili∆ine we goralmagyna goltgy
berip, ∆eÿle hem alternatiw energiÿa çe∆melerine maÿa
goÿup biler. Ÿöne, üpjünçilik syÿasaty diÿilÿän bu syÿasatlary◊
köpüsi haÿal i∆leÿär, olar aÿlary◊ däl-de, ÿyllary◊
dowamynda amala a∆ÿar.
Hökümetler bazar ykdysadyÿetindäki inflÿasiÿany◊
we i∆sizligi◊ gar∆ysyna alnyp barylÿan uzak göre∆de hiç
hili seri∆de hödürläp bilmeseler-de, olar bu meseläni◊
täsirini ÿum∆atmakda netije gazanyp bilerler.
Häzirki döwürde ykdysadyÿetçileri◊ aglabasy hökümetleri◊
uzak möhletli durnukla∆dyry∆ syÿasatlary arkaly
i∆sizlige we inflÿasiÿa gar∆y göre∆mekdäki wajyp roluny
ykrar edÿärler. Ol pul üpjünçiligindäki ösü∆i◊ umumy
durnukly derejesini, hökümeti◊ ykdysadyÿet haÿallanda,
öz-özünden ÿokarlanÿan, ykdysadyÿet ÿokary galanda
bolsa, öz-özünden a∆aklaÿan sarp edi∆ maksatnamalaryny
(i∆sizlere tölenÿän tölegleri) we haçanda sarp edijileri◊
hem-de i∆çileri◊ girdejisi peselende azrak, ÿokarlananda
bolsa, köpräk alÿan sarp edi∆ maksatnamalaryny güÿçlendirÿän
salgyt grafiklerini öz içine alÿar.
Bazar ykdysadyÿeti ÿurtlarynda wagtlaÿyn, emma
käwagtlar ÿiti suratda ÿüze çykÿan i∆sizligi◊ we inflÿasiÿany◊
duÿdansyz ÿokarlanan ÿagdaÿynda hökümet tarapyndan
kabul edilen gysga möhletli pul we maliÿe
syÿasatlary-da ulanylÿar.
Jemläp aÿdanymyzda, ykdysady ulgamy◊ islendik
görnü∆inde, ∆ol sanda bazar ykdysadyÿetinde-de hiç haçan
doly ÿa-da hemi∆elik çözgüdi bolmadyk birnäçe meseleleri◊
bardygyny ykrar etmek wajypdyr. Ol meseleler olara
täsir edÿän ykdysady we syÿasy güÿçleri oÿlany∆ykly göz
ö◊ünde tutmak bilen her halat boÿunça aÿratynlykda
alnyp, i∆ ÿüzünde öwrenilmelidir. Di◊e ∆eÿle ÿagdaÿda
demokratik syÿasy ulgam, ÿagny jemgyÿetçilik meselelerini◊
erkin we açyk maslahatla∆ylmagyna mümkinçilik
berÿän ulgam erkin bazar ykdysadyÿetini◊ i∆lemegi üçin
i◊ netijeli ulgam bolup biler.
34