index

Bu süreçte, Ulusal Tütün Kontrol Programı
(UTKP) 07/10/2006 tarihli ve 26312 sayılı
Resmi Gazete’de 2006/29 sayılı Başbakanlık
Genelgesi eki olarak yayımlanmış; UTKP’nin
2008-2012 yıllarını kapsayan Eylem Planı icra
edilmiş, 2014-2018 yıllarını kapsayan eylem
planının Mayıs 2014 ayı içerisinde Sağlık
Bakanlığı tarafından açıklanması
beklenmektedir.
Dünya’da ve Türkiye’de tütün kontrolünde
hukuk mücadelesi örnekleri
Tütün endüstrisi, tütün kontrolü alanında
düzenleme yapan veya yapmak isteyen tüm
ülkelerde karar ve icra mekanizmalarını benzer
eylem ve taktiklerle etkileme ve engelleme
yoluna gitmektedir.
Tütün kontrolü yasalarının temel hak ve kişisel
özgürlüklere karşı, ölçülülük ilkesine aykırı
olduğu savıyla açılan davalarda, davacı
konumunda tütün endüstrisi güdümünde
tütün ürünü tüketenlerin haklarını savunan
örgütler, ikram endüstrisi temsilcileri, bazı
hukukçu ve akademisyenler yer almaktadır.
Örneğin, Fransa’da 2006 yılında yürürlüğe
giren tütün kontrolü yasasına 2007 yılında
sigara içenlerin haklarını savunan örgütler ile
ikram sektörünün bazı dernekleri tarafından
temel özgürlüklere ve ölçülülük ilkesine
aykırılık iddiasıyla açılan iptal davası Fransa
Danıştayı (Conseil d’État) tarafından
reddedilmiştir (2).
2007 yılında İsviçre Federal Yüksek
Mahkemesi’ne anayasa hukuku profesörü
Andrea AUBER tarafından yasanın ölçülülük
ilkesini gözetmediği ve pasif sigara dumanının
zararlı olmadığını iddiasıyla açılan davada
mahkeme, “sağlık hakkının korunması
bireysel haklardan ve ticaret hakkının
üzerindedir” gerekçesiyle istemi reddetmiştir
(2).
Hollanda’da 01/07/2008 tarihinde yürürlüğe
giren tütün kontrolü yasasına 2009 yılında
Cafe Victoria, Cafe de Kachel ve sigara
endüstrisi güdümlü Küçük Kahvehane
Sahiplerini Koruyalım Derneği tarafından
ölçülülük ilkesine aykırılık iddiasıyla açılan
davada yerel mahkeme istemi kabul ederken
yüksek mahkeme kararı iptal etmiştir. Bu
arada, Küçük Kahvehane Sahiplerini
Koruyalım Derneğinin saymanı Ton WURTZ’un
sigara şirketlerinden yılda 50.000 euro aldığı
anlaşılmıştır (2,3).
Avrupa ülkelerinde TKÇS’nin kabulünden
sonra yani 2003 yılından sonra yoğunlaşan
hukuk mücadelesinin ABD’de 1990’lı yılların
başından itibaren verilmeye başlandığı
bilinmektedir.
Dünya üzerinde sigara yasaklarına dair ilk
yasal uygulama, 1993 yılında ABD’nin
California eyaletinde kapalı alanlarda sigara
içmenin yasaklanmasıyla başlatılmıştır. ABD’de
1990’lı yıllarda açılan davaların sonucunda
yüksek tazminat ödemeye mahkum olan sigara
şirketleri, görülen bazı davalarda antlaşma
yoluna giderek kişilere ve eyalet yönetimlerine
milyonlarca dolar tazminat ödemeyi kabul
etmek zorunda kalmıştır.
Örneğin, Kasım 1998’de ise ABD’de dört
büyük sigara şirketi, 4 tane sonradan eklenen
46 eyaleti kapsayan antlaşma ile (Master
Settlement Agreement) 25 yılda 246 milyar
dolar tazminat ödemeyi kabul etmiştir (4,5).
Antlaşma kapsamında;
- Tazminatın sigara karşıtı kampanyalara
harcanması,
- Gençler arasında sigara bağımlılığı belli
oranda azaltılmazsa şirketlerin ek tazminat
ödemek zorunda kalacağı,
- Sigara şirketlerinin halka açık yerlerde ve
internette sigara reklamı yapamayacakları ve
sportif aktivitelere sponsor olamayacakları
- 18 yaş altı tüketiciyi hedef alan
kampanyaların sona ereceği kararlaştırılmıştır.
Yine, 1997 yılında 22 eyalette şirket aleyhine
açılan davalarla ilgili olarak sigaranın bağımlılık
yaptığını kansere yol açabileceğini kabul eden
ve şirketin gizli dokümanlarını teslim etmeye
razı olan Liggett Group 2013 yılında
tüketicilerle 110 milyon dolarlık bir tazminat
antlaşması imzalamış, bu antlaşma ile de
birçok davanın açılmasını engellemiştir. Hatta,
bu davada (Engle v. Liggett davası) anlatılan
zararla birlikte Liggett Group’un sigara
paketleri üzerindeki uyarı ile ilgili açmış olduğu
davada Florida Adalet Birliği isimli bağımsız
hukukçular grubu ile Amerikan Adalet Birliği
• 2014 • cilt 23 • özel sayı • 14